Ammeku og ungdyr: Fôropptak og produksjon på beite gjennom sesongen Øystein Havrevoll, Nortura Foredraget er tileigna minnet om Torstein H. Garmo som døydde 21.12.2017. Han var ein kunnskapsrik og erfaren beiteforskar som lærte meg mykje om beiteplanter og beiteval hos storfe, sau og geit. Dette er eg veldig takksam for! Øystein
2
Kvifor bruk av beite? Gunstig for dyra dyra treng mosjon For å utnytta ein stor fôrressurs Billig fôr, mindre enn halv pris av innhausta grovfôr Høg produksjon på beite Gir spreieareal for gjødsel Mindre arbeid med fôrberging, fôring og dyrestell Stell av kulturlandskapet Reklame for norsk storfehald Beitebruk for kjøttproduksjon 3
Fôrforbruk i ulike produksjonsformer (Berg & Matre 2001) Slaktealder, mnd. FEm/kg prod.slakt FEm frå kraftfôr % Kalv 5-6 5-6 90-95 0 Okse 15-18 9-10 50-70 0 FEm frå beite % Okse m/ beite 18-22 11-12 30-40 25-30 Kastrat 20-24 13-16 10-15 40-50 Ammeku 17-18 10-20 40-50 12.02.2018 4
Ulike beitetypar Innmarksbeite Dyrka mark i omløp eller permanent beite - slått og beite Kulturbeite (overflatedyrka) - permanent Ugjødsla innmarksbeite Utmarksbeite Strandenger Lyng- og grashei Ravinelandskap Skogsbeite Fjellbeite Beite i produksjon av storfekjøt 5
Eksempel på beite: Intensiv beiting av raigras i New Zealand Mål om mest mogeleg mjølk produsert per areal per år Beitebruk for kjøttproduksjon 6
Innmarksbeite i Øyer, Sør-Gudbrandsdal Vår- og haustbeite. Sommarbeite i fjellet Beitebruk for kjøttproduksjon 7
Sambeiting med storfe og sau, Jæren God utnytting av beitegrøda redusert problem med snyltarar 8
Eksempel på beite: Variert beite i fjellbjørkeskog i Gausdal, Sør-Gudbandsdal Storfe vil gjerne beita på myr i motsetnad til sauen som vil ha turrlende Beitebruk for kjøttproduksjon 9
Ulike beitemåtar Kombinasjon av slått og beiting på dyrka areal Skiftebeiting Kombinasjon av skiftebeiting og stripebeiting Kontinuerleg beiting Fri beiting i utmark Beitebruk for kjøttproduksjon 10
Ulike beitesystem Kontinuerleg beite Stripebeite med bakgjerde Skiftebeite Beite i produksjon av storfekjøt 11
Beitetid Den beste tida for beiting er når plantene er frå 12-20 cm høge 100% grøne blad gjennom heile sesongen Vegetativt stadium Beite i produksjon av storfekjøt 12
Beitetilbod, tal skifte og kviletid Beitetilbodet må vera 25 % større enn opptak av beitegrøde for ammekyr med kalv og ungdyr God grasvekst kort kvileperiode få skifte (vår) Dårleg grasvekst lang kvileperiode fleire skifte (haust) Graset må vera minst 5-8 cm ved første vårslepp, sidan 10-15 cm ved slepp på nytt beite Beitet bør aldri bli avbeita lengre ned enn til 5-8 cm Arealkravet vert dobla frå vår til haust hos ungdyr på beite pga større dyr og mindre grasvekst Fint å ha mulighet til maskinell hausting Beitebruk for kjøttproduksjon 13
Energibehovet (FEm/dag) til ei ammeku av lett rase gjennom året med kalving 1. mars. Tæring på holdet tidleg i fostertida og i perioden etter kalven. FEm/dag 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 Mjølk Drektighet Vektendring Aktivitet Vedlikehald 2,00 0,00-2,00 Okt. Nov. Des. Jan. Feb. Mar. Apr. Mai Jun. Jul. Aug. Sep. 3000 FEm per ammeku per år. I tillegg beiteopptak hos kalven Med 5 månader på beite utgjer beitet ca. 50 % av totalforbruket 15
FEm-behov per dag for ein angus-kalv som skal bli 300 kg ved 7 månaders alder FEm/dag 8,00 7,00 6,00 5,00 FEm frå beite? 4,00 3,00 FEm frå mjølk 2,00 1,00 0,00 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Alder, mnd. Litt kraftfôr kan vera lønnsamt! Kvalitet og tilgang på beite for kalven er ofte for dårleg ut over hausten
Korleis måla produksjonen på beite? Vektregistrering på kalven (noter dato og vekt) - Fødsel - Slepp på vårbeite - Slepp på utmarksbeite - Haustvekt 200 dagars vekt Vurdering av hold på ammekua Oksekalvar ved avvenning: 70 kg forskjell i vekt ved 200 dagars alder mellom den beste og den dårlegaste tredelen av buskapane innan rase i Storfekjøttkontrollen i 2016 17
Rett hold på ammekua Vaksne kyr: 2,5-3,0 i holdpoeng. Gjerne litt meir ved kalving Kviger: 3,0-3,5 Holdvurdering i eigen buskap: Ved innsetting To-tre månader før kalving Ved kalving Ved beiteslepp 12.02.2018 18
Forventa produksjon på beite? Innmarksbeite: Godt beite: Ungdyr: 600 g/dag i snitt for beiteperioden Ammeku med kalv: Tilvekst på 1100-1200 g/dag på kalven Middels beite: Ungdyr: 400-500 g/dag Ammeku med kalv: Tilvekst på 900-1000 g/dag på kalven Utmarksbeite: Godt beite: Ungdyr 400-500 g/dag i snitt for beiteperioden Ammeku med kalv: Tilvekst på 1000 g/dag Middels beite: Ungdyr 300-400 g/dag Ammeku med kalv: Tilvekst på 800 g/dag. Tilvekst i Storfekjøttkontrollen 2016: Oksar 0-200 d. alder: 1209 g/d Kviger 0-200 d. alder: 1076 «
Avling fra ulike beiteareal, eksempel FEm/daa Fulldyrka, raigras, Jæren, godt drive 750 Fulldyrka, Austlandets dalbygder 450 Fulldyrka, Austlandets dalbygder, dårleg drive 250 Kulturbeite, godt, Austlandets dalbygder 300 Kulturbeite, dårlig, Austlandets dalbygder 150 Utmark 10-50 Beitebruk for kjøttproduksjon 20
Arealbehov per sesong Svært godt kulturbeite med grasvekst i gjennomsnitt 4 FEm/daa/dag (juni-september) Kalv < 5 mnd. alder Kalv, 5-9 mnd. Arealbehov/dyr, daa 0,2-0,3 (tilskot) 0,5-0,8 Kvige/kastrat første sommaren 1,1-1,2 Kvige/kastrat andre sommaren Ammeku med kalv Mjølkeku, middels avdrått 1,8-1,9 2,5-3,0 4,0-5,0 (tilskot) I mange tilfelle kan arealbehovet vera dobbelt så stort som vist ovanfor! Beitebruk for kjøttproduksjon 21
Kan utmarksbeite avlasta innmarksbeite? Fjellbeite i Grimsdalen, Oppland Foto: Håvard Steinshamn, Bioforsk 2008 138 mill. daa utmark i Norge Totalt 9,8 mill daa innmark Beitebruk for kjøttproduksjon 22
Beitekvalitet i fylke Yngve Rekdal 2015, NIBIO, Divisjon for kart og statistikk
Beitekapasitet i utmark. Viktig å finna rett beitetrykk Yngve Rekdal, NIBIO Mål: God tilvekst på kalven og å ta vare på beitet for framtida (NRF-kviger) 24
Topografi og beitekvalitet i utmark Yngve Rekdal & Michael Angeloff, NIBIO 25
God beiteplanlegging er viktig. Dei beste beiteareala til husdyra og ikkje til hyttefelt! (Yngve Rekdal og Erling Skurdal 2011) 26
Tilvekst hos totalt 102 ammekalvar på beite, g/dag. Forsøk i Sør-Gudbrandsdal 2006 og 2007 (NIBIO / Nortura) 1150 1100 1050 Kald og våt sommar i 2007 1000 950 2006 2007 900 850 Innmark Utmark Beitebruk for kjøttproduksjon 28
Ammekalv med eller utan tilskot av kraftfôr fram til utmarksbeite (NIBIO / Nortura 2008). Ca. 60 kg kalvekraftfôr per kalv. Uten krf. Med krf. Sign. Antall kalver 11 11 Alder ved slakt, d 217 214 Tilvekst fødsel til beiteslipp, g/d 824 951 Tilvekst fødsel til slakt, d 890 995 Slaktevekt, kg 123 131 Slakteklasse 5,2 5,3 Fettklasse 4,7 4,9 Slakteklasse: P+ = 3, O- = 4, Fettklasse: 2- = 4, 2 = 5, 2+ = 6 = sterk tendens, p< 0.10
Dekkingsbidrag for Kastrat kjøttfekryssing, 7-18 mnd. Distriktssone 2 feb.18 Kl. O+ Feitt 3 Norsk Etter- Stopp Sum Inntekter, kr: Sl.vekt, kg Pris,kr/kg Trekk Innm. 5 dyr Kjøttfe Klasse bet. Kvalitet Sone sats 310 49,66-2,50 3,00 2,50 1,00 0,60 7,50 4,95-30,00 20672 Haust Utgifter, kr: Fôr: Sum, FEm % av FEm Pris/FEm Sum kr Sum FEM 2402 100 Kraftfôr 364 15 3,60 1311 Grovfôr 1238 52 2,35 2909 Beite 800 33 0,40 320 Sum fôrkostnader 4541 Diverse variable kostnader, inkl. veterinær 550 Verdi av kalv ved avvenning 12020 Rentekostnader 524 Sum utgifter, kr 17635 17635 Produksjonstilskot: kr/dyr/år 780 715 Beitetilskot Innmark 350 350 Beitetilskot Utmark 628 628 Tilsvarande DB for Ung okse av kjøttfekryssing 7-16 mnd. alder er kr 540 kr per mnd. utan bruk av beite. Slaktevekt 335 kg Dekkingsbidrag per slakt m/tilskot 4731 Dekkingsbidrag per slakt per mnd. m/tilskot 430 Arealtilskot kjem i tillegg Avløysartilskot kjem i tillegg 30
Konklusjonar I ammekuproduksjon kan opptil 50 % av næringsbehovet kome frå beite. Ikkje undervurder kva beite har å seie for dyrevelferd og økonomi i ammekubuskapen. Legg tid og arbeid i å etablere og stelle gode beite på innmark. Grasveksten og avbeiting på innmarksbeitet må styrast med dyretal, gjødsling og evnt. pussing og vatning. Utmarka er ein stor ressurs når vilkåra ligg til rette for det. Nødvendig med godt tilsyn på alle beite. Beite i produksjon av storfekjøt 31