Gjennomgang av heimetenesta for psykisk utviklingshemma

Transkript

1 Sgndal kmmune Gjennmgang av heimetenesta fr psykisk utviklingshemma Rapprt 23. juni 2015

2 R8924 Oppdragsgjevar: Sgndal kmmune Rapprtnr.: 8924 Rapprtens tittel: Ansvarleg knsulent: Kvalitetssikring: Gjennmgang av heimetenesta fr psykisk utviklingshemma Hege Askestad Svein Lyngrth Dat: 23. juni

3 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Innhald 1 MANDAT OG OPPLEGG FOR GJENNOMFØRING BAKGRUNN FOR EVALUERINGA MÅL OG PROBLEMSTILLINGAR OPPLEGG, GJENNOMFØRING OG METODIKK Kartlegging Analyse INNHALD I RAPPORTEN 8 2 SAMANLIKNING MED ANDRE KOMMUNAR ANALYSE AV UTGIFTENE PÅ KOMMUNENIVÅ PLEIE OG OMSORG Tenestene sm inngår i analysen Kstnadsanalyse av pleie- g msrgstenestene samla sett Behv fr pleie- g msrgstenester Priritering av pleie- g msrgstilbdet Teretisk innsparingsptensial Strukturar i tilbdet styrkefrhldet mellm heimebaserte tenester g institusjnsmsrg SOGNDAL SI PRIORITERING AV TENESTER INNAN PLEIE OG OMSORG Samanlikningsgrunnlaget Andelsmessig frdeling av nett driftsutgifter innan kmmunen sine pleie- g msrgstenester Nett driftsutgifter til pleie g msrg UTGIFTER TIL FUNKSJONSHEMMA TENESTER TIL FUNKSJONSHEMMA UNDER 18 ÅR Nett driftsutgifter pr. innbyggar Brukarar 0 17år TENESTER TIL FUNKSJONSHEMMA OVER 18 ÅR Nett driftsutgifter pr. innbyggar Brukarar ver 18 år ÅRSVERK OG ANDEL PLASSAR OPPSUMMERING AV KOSTNADSSAMANLIKNINGA 27 3 SOGNDAL KOMMUNE HELSE OG SOSIAL TENESTER TIL FUNKSJONSHEMMA Tenester til målgruppa Organisering Sakshandsaming Øknmi 31 4 ANALYSE OG VURDERING KOR ER STORDRIFTSFORDELANE INNAN HELSE- OG OMSORGSTENESTENE? RESULTATEININGAR I PLEIE OG OMSORG Størrelse på resultateiningane Grunneiningar i pleie- g msrgstenestene 33 3

4 R Optimal størrelse på grunneiningane SAKSHANDSAMING OG TILDELING AV TENESTER Øknmisk styring g tildeling av tenester Sakshandsaming Vedtak Tildeling av tenester til brukarar i bufellesskap / samlkaliserte bustader OVERORDNA ORGANISERING LEIING OG ORGANISERING TENESTER TIL FUNKSJONSHEMMA STRUKTUREN PÅ TENESTENE TIL FUNKSJONSHEMMA Ambulerande tenester Dag- g aktivitetstilbd Avlasting Brukarstyrt persnleg assistanse Bustader til målgruppa Bemanning på ulike tider av døgnet Kmpetanse Tenester fr brukarar med ulike behv sm følgje av høg alder KJØP AV TENESTER FRÅVÆR ØKONOMI 50 5 OPPSUMMERING OG VURDERINGAR FORSLAG TIL FRAMDRIFTSPLAN OG KOSTNADSREDUKSJONAR 56 4

5 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Frrd Agenda Kaupang har på ppdrag fr Sgndal kmmune gjennmført ei evaluering av kmmunen sine helse- g msrgstenester fr menneske med funksjnsnedsetting. Evalueringa er gjennmført med grunnlag i budsjett g rekneskap, bemanningsplanar, samtalar med leiarar g tilsette i tenestene samt besøk ute i tenestene. Våre anbefalingar er gjevne med grunnlag i analysen sm er gjrt av det vannemnte datamaterialet. I rapprten har vi fyrst g fremst peika på mråde kr vi meina det er eit klart frbetringsptensial. Vi har g tillat ss å kme med frslag til knkrete tiltak der vi meiner det er mgleg. Dette gjeld særskilt mråde kr kmmunen har utfrdringar relatert til rganisering g priritering av tenestene med msyn til terien m Beste Effektive Omsrg Nivå. I samarbeidet med kmmunen har vi møtt dyktige g engasjerte leiarar g medarbeidarar. Vi kjenner ss derfr sikra på at Sgndal kmmune vil ta tak i utfrdringar sm prsjektet g rapprten peikar på i si vidareutvikling av kmmunen sine helse- g msrgstenester til målgruppa. Rapprten er utarbeida av Agenda Kaupang. Hege Askestad har vært ansvarleg prsjektleiar, med Svein Lyngrth sm kvalitetssikrar. Helse- g msrgstenesta i Sgndal står fran utfrdringar i åra framver. På krt sikt handlar det m å gjennmføre vedtekne kstnadsreduksjnar. På nk lengre sikt handlar det m å ta hand m fleire brukarar, med endra behv innanfr knappare øknmiske rammer. Det medfører at tenestene må stå saman m å møte utfrdringane framver. Dette inneber å sjå tenestetilbda, ressursane g kmpetansen meir i samanheng, slik at kmmunen frtsatt kan legga til rette med gde, fleksible g kstnadseffektive tenester. Vi ynskjer lukke til med det vidare arbeidet. Stabekk, 23.juni 2015 Agenda Kaupang AS 5

6 R8924 6

7 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial 1 Mandat g pplegg fr gjennmføring 1.1 Bakgrunn fr evalueringa Helse- g ssialeininga i Sgndal kmmune har i øknmiperiden eit mstillingskrav på ca. 2,5 mill. kr. I den anledning er det uttalt at ein skal ha ein gjennmgang av kmmunen sine heimetenester fr psykisk utviklingshemma i 2015, med sikte på å finne tiltak sm kan innebera ein kstnadsreduksjn frå Det er i det behv fr å kartlegga g analysere tenesteprduksjnen i kmmunen. Analysen skal gje grunnlag fr frslag til alternative rganiserings- g driftsløysingar sm kan gje ein meir rasjnell g kstnadseffektiv drift, med gd øknmistyring g kntrll ver drifta. 1.2 Mål g prblemstillingar Kmmunen har behv fr ei analyse g ressursgjennmgang av kmmunen sine tenester til psykisk utviklingshemma, herunder alle delar av kmmunen sine heimetenester fr denne brukargruppa, i tillegg til dag- g aktivitetstilbd. Målet er å finne tiltak sm kan medføra at ein kan nå det samla mstillingskravet, g at kstnadsreduksjnen kan skje frå Opplegg, gjennmføring g metdikk Evalueringa er gjennmført i t fasar: ein kartleggingsfase g ei analysefase. Fr å kvalitetssikre arbeidet vart det ppretta ei arbeidsgruppe, der knsulenten har drøfta funn g vurderingar. Det vart i tillegg ppretta ei styringsgruppe fr prsjektet Kartlegging Kartlegginga har mellm anna inkludert besøk i tenestene, innhenting g gjennmgang av rganisasjnsplanar, bemanningsplanar, brukarar, budsjett g rekneskap, sjukefråværsstatistikk g anna relevant materiale. Det har i tillegg vre gjennmført samtalar/intervju med tenesteleiar, fagleiar, gruppeleiar, rådgjevar, tillitsvalde g tilsette i tenestene. Gjennm kartleggingsfasen har vi danna ss eit bilete av status i driftssituasjnen ved tenestene til funksjnshemma. I tillegg er det innhenta data til Agenda Kaupang sin eigenutvikla database Analyse I analysefasen har vi utført ei samanliknande analyse av materialet sm vart henta inn i kartleggingsfasen. Analysen har fyrst g fremst tatt sikte på å gjennmgå rganisering, kvalitet g struktur ved bustaden, aktivitetstilbdet g rganisering av tenestetilbdet til heimebuande. Analysen er gjennmført på følgjande mråde: Tenestenivå samanlikning med andre kmmunar Bygningsmessige frhld Frhld ved bebuarar g brukarane Frhld ved rganisasjnsstrukturen g bemanningsmessige frhld, herunder leiing Sjukefråvær Øknmi g ressursbruk 7

8 R8924 Data sm er henta inn, er nytta til å underbyggja funna våre. 1.4 Innhald i rapprten I dei følgjande kapitla gjev vi ein beskriving av tenestetilbdet g samanlikning med andre kmmunar sine tenester til funksjnshemma. Deretter er det ein gjennmgang av tenestetilbdet til målgruppa. Til slutt kjem vi med våre vurderingar g tilrådingar innanfr mråda sm er mtalt i analysen. 8

9 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial 2 Samanlikning med andre kmmunar I dette kapitlet samanliknar vi tenestene til funksjnshemma i Sgndal kmmune med andre kmmunar. Samanlikninga baserar seg på ulike kjelder. Vi gjer fyrst reie fr kva kjelder sm er nytta, g frmålet med innsamlinga av dei ulike delane av datagrunnlaget. Analysane med utgangspunkt i KOSTRA-tall fr 2014 inneber at vi samanliknar kmmunane sine pririteringar, dekningsgrader g prduktivitet innanfr dei utvalde tenestemråda. Vi har òg supplert KOSTRA-tala med tal frå Agenda Kaupang sin eigen database. Dette er tal på eit detaljeringsnivå sm ikkje er tilgjengeleg i KOSTRA. Følgjande kmmunar er valt ut sm samanlikningskmmunar: Sørum Fet Hle Orkdal Søgne Vi har òg lagt inn landet utanm Osl i KOSTRA-samanlikninga, i tillegg til kmmunegruppe 8. Kmmunane sm er valt ut, er samanliknbare 1 med Sgndal, g er alle kmmunar Agenda Kaupang har arbeidet med tidlegare. Vi har derfr eigne tal knytt til eit nivå under KOSTRA fr desse kmmunane, g nyttar desse i vår analyse av tenestene i Sgndal. Frmålet med analysen er å finna ut m dimensjnering g samansetting av tenestetilbdet i Sgndal kmmune er riktig, sett i frhld til det sm er berekna å vera beflkninga sitt behv, g m kstnadsnivået på desse tenestene er rimeleg sett i frhld til kstnadsnivået i dei andre kmmunane. Omgrepet "heimetenester" i KOSTRA mfattar meir enn kva sm ligg i heimetenesta slik h er rganisert i Sgndal kmmune. Heimetenester slik det er definert i KOSTRA, mfattar gså tenester fr funksjnshemma g psykisk helse i Sgndal kmmune. Rapprteringa i KOSTRA gjev nyttig, men ikkje så utfyllande infrmasjn sm ein kunne ynskje. Det er derfr samla inn ytterlegare infrmasjn frå Sgndal sm er nytta fr å supplera resultata frå KOSTRA. 2.1 Analyse av utgiftene på kmmunenivå I analysen av KOSTRA-tala vil vi fyrst syne kr stre andelar av kmmunen sine nett driftsutgifter sm går til dei ulike tenestene innanfr ulike hvudfrmål. Dette kjem fram av figur 2.1. Tala er krrigert fr beflkningssamansettinga g behv innanfr kvart mråde. Med krrigert innbyggar meiner ein her at det er gjrt krrigeringar fr skilnadar i beflkningssamansettinga i kmmunane. I versikten vil relevante innbyggarar variere ut frå kven sm utgjer målgruppa fr tenesta. Innanfr barnehage g undervising er det t.d. krrigert fr barn i alderen 0 5 år, g barn/unge i alderen 6 15 år. Fr administrasjn, ssial, helse, pleie g msrg er det gjrt krrigeringar ut frå det delkriteriesystem sm låg til grunn fr kmmunane sine inntektssystem i Fr pleie g msrg tas det m.a. msyn til tal eldre ver 67 år, tal eldre ver 80 år g tal psykisk utviklingshemma. 1 Mellmstre kmmunar med låge bundne kstnader pr. innbyggar, låge til middels fri dispnible inntekter (kmmunegruppe 7 g 8). 9

10 Kr pr. innbygger R8924 Neste figur gjev eit gdt bilete på krleis kmmunane pririterer dei ulike tenestene i frhld til kvarandre. Nett driftsutgifter pr. krrigerte antall innbyggere etter hvedfrmål Sgndal14 Sørum14 Fet14 Orkdal14 Hle14 Søgne14 Gruppe 0814 Gj.snitt landet utenm Osl14 Administrasjn g styring Tekniske frmål ekskl. VAR Ssialtjeneste g barnevern Helse Samhandling Pleie g msrg Kirke g kultur Undervisningsfrmål Barnehage sektren Figur 2.1 Nett driftsutgifter pr. krrigerte innbyggar etter hvudfrmål Samanlikninga syner at driftsutgiftene innanfr dei ulike frmåla varierer mellm kmmunane. Når det gjeld pleie g msrg, har Sgndal det nest høgste utgiftsnivået av kmmunane i samanlikninga. Innan utgifter både til ssial g barnevern, undervising, barnehage g helse ligg kmmunen i det øvre sjiktet, på eit mellmnivå. Kstnader til administrasjn g styring er låge, g lågast i vår samanlikning. Kstnader til tekniske frmål ligg òg på eit lågt nivå i Sgndal. Kstnader innan kyrkje g kultur ligg på eit mellmnivå. 2.2 Pleie g msrg Tenestene sm inngår i analysen 2 Aktivisering g servicetenester verfr eldre g persnar med funksjnsnedsettingar (234) Tenester til eldre, persnar med funksjnsnedsettingar, psykiske lidingar, utviklingshemming mv., eldresentre g dagsenter fr heimebuande, aktivitetssentra fr persnar med utviklingshemming m.m., aktivisering av barn med funksjnsnedsettingar utver aktivisering i anledning grunnskuleundervising, andre dagaktivitetstilbd, transprttenester, støttekntakt, matmbringing, velferdsteknlgiske innretningar sm tryggleiksalarm (kjøp, installering, vedlikehald g drift av teknlgien, men ikkje utgifter sm er knytt til utrykkingar, sm føres på funksjn 254), vaktmeister, vask av tøy fr heimebuande utført av institusjn eller privat fretak, ferietilbd g andre 2 Funksjn 265 (Kmmunalt dispnerte bustader)er ikkje med i grunnlaget då dette ikkje fyrst g fremst er knytt til pleie g msrg. 10

11 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial velferdstiltak fr eldre g persnar med funksjnsnedsettingar, frivilligsentraler, frisør g ftpleie til eldre g persnar med funksjnsnedsettingar. Helse- g msrgstenester i institusjn (253) Direkte brukerretta ppgåver knytt til helse- g msrgstenester i institusjn (institusjn med heildøgns helse- g msrgstenester fr barn g unge under 18 år sm bur utanfr freldreheimen sm fjølge av behv fr tenester [barnebustad], herunder avlastingsbustad, aldersheim g sjukeheim). Inntekter frå eigenandel fr kmmunale helse- g msrgstenester i institusjn, jf. frskrift m eigenandel fr kmmunale helse- g msrgstenester kapittel 1. I tillegg til døgnpphald inkluderer dette gså dag- g nattpphald, samt tidsgrensa pphald på slike institusjnar, t.d. re-/habilitering g avlasting. Her mfattast òg servicefunksjnar sm husøknm, kjøkken, kantine/kisk, vaskeri, aktivitør. Medisinske frbruksvarer, tekniske hjelpemidler, inventar g utstyr, administrasjn/leiing av institusjnen (føresetnaden er at eventuelle leiarar ved avdelingar/pster ikkje har fullstendig leiaransvar), inntekter av pphaldsbetaling, utgifter til hjelp i g betjening av avlastingsbustad, betalingar knytt til utskrivingsklare sjukehuspasientar. Institusjnslkalar (261) Frvalting, leie, drift g vedlikehald av institusjnar g bustader med heildøgns pleie g msrg (t.d. vaktmeister, energi, vedlikehald, kapitalkstnader). Helse- g msrgstenester til heimebuande (254) Praktisk bistand, daglege gjeremål g pplæring i daglege gjeremål, brukarstyrt persnleg assistent, avlasting utanfr institusjn, msrgsløn, helsetenester i heimen, herunder sjukepleie (heimesjukepleie) g psykisk helsetenestar utanfr institusjn (heimesjukepleie g vedtak/beslutning m bistand sm ledd i kmmunen sitt psykiske helsearbeid). Inntekter frå eigenandel fr kmmunale helse- g msrgstenester i institusjn, jf. frskrift m eigenandel fr kmmunale helse- g msrgstenester kapittel Kstnadsanalyse av pleie- g msrgstenestene samla sett Tenester innanfr pleie- g msrgssektren gis i hvudsak til persnar ver 67 år g til persnar med funksjnsnedsettingar. Våre drøftingar er knytt til kva nøkkeltala betyr fr Sgndal, herunder m skilnader kan indikere at kmmunen har nk å hente på å frbetra, endra g effektivisera si ressursbruk. Vi gjer ppmerksam på at alle tala i denne delen av analysen inkluderer persnar med funksjnsnedsettingar. Dette har si årsak i at KOSTRA ikkje skil mellm ulike typar brukarar av tenestene Behv fr pleie- g msrgstenester I neste figur syner vi det berekna behvet fr pleie- g msrgstenester (PLO) i Sgndal kmmune g samanlikningskmmunane, basert på Kmmunal- g mderniseringsdepartementet (KMD) sitt kriteriesett 3 fr rammetildeling til kmmunane. Her inngår i alt 8 ulike kriterier, kr tal eldre (3 grupper: år, år g ver 90 år) g tal psykisk utviklingshemma ver 16 år er dei fire kriteriene sm er tillagt størst vekt. Desse fire kriteriene samt eit vekta kriteriesett fr PLO ttalt synleggjerast derfr i figuren: 3 Dvs. kriteriesettet med bjektive kriterier sm berekning av utgiftsutjevninga mellm kmmunar fr frdeling av midlar til pleie- g msrgsfrmål, slik det m.a. er beskrive i Burge-utvalet. 11

12 Relativt behv pr. innnyggeri frhld til landsgjennmsnittet (100 %) R8924 Beregnet behv fr tjenester ut fra KMDs delkstnadsnøkkel 200 % 180 % 160 % 140 % 120 % 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % 97,8 % 80,5 % 80,3 % Sgndal14 Sørum14 Fet14 Hle14 Orkdal14 Søgne14 Under 67år (11,46 prsent) 100 % 103 % 101 % 100 % 99 % 102 % 101 % 99 % år (11,02 prsent) 96 % 83 % 102 % 99 % 106 % 97 % 98 % 104 % år (19,71 prsent) 107 % 77 % 78 % 100 % 117 % 77 % 88 % 103 % ver 90 år (13,83 prsent) 102 % 54 % 56 % 81 % 98 % 60 % 81 % 101 % Dødlighet (13,23 prsent) 92 % 93 % 105 % 91 % 101 % 89 % 99 % 100 % PU 16 år g ver (14 prsent) 82 % 87 % 54 % 60 % 105 % 100 % 105 % 105 % Ikke-gifte (13,23 prsent) 91 % 71 % 73 % 89 % 112 % 74 % 86 % 102 % Basistillegg (1,2 prsent) 158 % 71 % 108 % 181 % 103 % 108 % 94 % 114 % Sne (1,16 prsent) 112 % 70 % 74 % 118 % 119 % 72 % 86 % 107 % Nab (1,16 prsent) 139 % 122 % 115 % 166 % 102 % 94 % 111 % 108 % Gruppe 0814 Gj.snitt landet utenm Osl14 PLO 97,8 % 80,5 % 80,3 % 90,8 % 106,3 % 84,6 % 93,3 % 102,4 % 90,8 % 106,3 % 84,6 % 93,3 % 102,4 % Figur 2.2 Kmmunanes behv fr msrgstenester samanlikna med landet sm heilhet, i prsent (100 % = landsgjennmsnittet) I Sgndal er det berekna eit utgiftsbehv pr. innbyggar sm utgjer 97,8 % av gjennmsnittet fr landet. Dette skuldast i hvudsak at kmmunen sin beflkningssamansetting ikkje skil seg vesentleg ut samanlikna med landsgjennmsnittet. Kmmunen har nk høgare tal innbyggarar i alderen år g dei ver 90 år enn landsgjennmsnittet. Når det gjeld andel menneske med diagnsen psykisk utviklingshemming, er han lågare enn landsgjennmsnittet, gruppe 8 g fleire av kmmunane i vår samanlikning. Dei andre kmmunane har eit utgiftsbehv sm varierer mellm 80,5 % (Sørum) g 106,3 % (Orkdal) Priritering av pleie- g msrgstilbdet Med grunnlag i det sm vanfr er berekna å vera beflkninga sitt behv, kan vi frventa at Sgndal skal ha nk lågare utgifter pr. innbyggar til pleie- g msrgstenester enn landet, gruppe 8 g Orkdal. Vi skal gå nærare inn på detaljane nedanfr. Figuren under syner både nett driftsutgifter pr. innbyggar (mørkeblå søyle) g nett driftsutgifter pr. innbyggar krrigert fr behv (lyseblå søyle). Utgifter pr. innbyggar (lyseblå søyle) justert fr behv gjev det beste utgangspunktet fr samanlikning av driftsutgifter, frdi kvar innbyggar sm blir talde i denne berekninga, vurderast å ha det same msrgsbehvet. Krrigeringa fører til at skilnadane mellm kmmunane blir redusert. 12

13 Krner pr. innbygger Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Nett driftsutgifter til pleie g msrg pr. innbygger g pr. innbygger justert fr behv ut fra KMDs kriterier fr PLO Nett utgifter justert fr effekten av vertskmmunetilskuddet Nett driftsutgifter pr. innbygger i krner, pleie- g msrgtjenesten 0 Sgnd al14 Sørum 14 Fet14 Hle14 Orkdal 14 Søgne 14 Grupp e 0814 Gj.snit t landet uten m Osl Nett driftsutgifter pr. innbygger justert fr behv Figur 2.3 Nett driftsutgifter pr. innbyggar g pr. justert innbyggar til pleie- g msrgstenester. Sgndal g samanlikningskmmunane Sgndal har eit nivå på nett driftsutgifter krrigert fr behv på kr pr. innbyggar, g ligg nest høgst mellm samanlikningskmmunane, gruppe 8 g landsgjennmsnittet. Utvalet kmmunar avviker frå kmmunane Sgndal nrmalt samanliknar seg med i KOSTRAanalysar. Kmmunane i utvalet sm er vist til i denne rapprten, er valt ut på bakgrunn av tallanalysar sm går djupare enn KOSTRA g sm ikkje lar seg hente inn frå andre kjelder enn Agenda Kaupang sin eigen database. Fr å undersøke m det er eit avvik i vårt utval g dei kmmunane Sgndal vanlegvis samanliknar seg med innanfr pleie g msrg, syner vi i neste figur tilsvarande samanstilling sm i figur 2.3 med andre utvalde kmmunar i gruppe 8: 13

14 Mill. kr Krner pr. innbygger R8924 Nett driftsutgifter til pleie g msrg pr. innbygger g pr. innbygger justert fr behv ut fra KMDs kriterier fr PLO Nett utgifter justert fr effekten av vertskmmunetilskuddet Nett driftsutgifter pr. innbygger i krner, pleie- g msrgtjenesten 0 Sgnd al14 Førde1 4 Stryn1 4 Eid14 Flra1 4 Kngsv inger1 4 Grupp e 0814 Gj.snit t landet uten m Osl Nett driftsutgifter pr. innbygger justert fr behv Figur 2.4 Nett driftsutgifter pr. innbyggar g pr. justert innbyggar til pleie- g msrgstenester. Sgndal g andre utvalde kmmunar i gruppe 8 Figuren syner at biletet ppretthaldast sjølv m vi endrar utvalet av kmmunar det samanliknast med. Sgndal sine kstnader til pleie g msrg ligg frtsatt høgt, g høgare enn kmmunane i både figur 2.3 g figur Teretisk innsparingsptensial I neste figur syner vi kr mykje ein tilpassing til samanlikningskmmunane sitt utgiftsnivå hadde betydd fr nett kstnadane til pleie- g msrgstenestene i Sgndal. Føresetnaden fr denne berekninga er at alle kmmunane har det same kstnadsnivået pr. relevante innbyggar. Det teretiske innsparingsptensialet synleggjerast der søylene ligg under 0. Endring i kstnader hvis kmmunen har samme kstnadsnivå sm sammenlikningskmmunene pr. relevant innbygger Sørum14 Fet14 Hle14 Orkdal14 Søgne14 Gruppe 0814 Gj.snitt landet utenm Osl14 Pleie g msrg -4,1-14,6 6,2-17,0-20,4-14,5-8,9 Figur 2.5 Endringar i Sgndal kmmune sine nett driftsutgifter til pleie- g msrgstenester ved tilpassing til same kstnadsnivå sm fr dei andre kmmunane 14

15 Krner Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Berekningane syner at det er teretisk mgleg fr Sgndal å spare inntil 20,4 mill. kr av nett kstnader til pleie- g msrgstenester, dersm kmmunen har same kstnadsnivå sm Søgne, sm er den kmmunen sm driv «billegast» i vår samanlikning. Om Sgndal legg seg på same kstnadsnivå sm gjennmsnittet fr kmmunegruppe 8 pr. relevant innbyggar, kan dette gje besparelsar på 14,5 mill. kr. Tilsvarande blir besparelsane 14,6 mill. kr g 17 mill. kr dersm ein kpierer høvesvis Fet g Orkdal. Hle er den einaste kmmunen i vår samanlikning sm har eit høgare kstnadsnivå pr. innbyggar enn Sgndal Strukturar i tilbdet styrkefrhldet mellm heimebaserte tenester g institusjnsmsrg Eit av dei mest diskutere spørsmåla i Kmmune-Nrge er frdelinga av ressursane mellm heimetenester g institusjnstenester. Dels er det spørsmål m kva sm er billegast, men det er i like str grad eit spørsmål m kva sm er best fr brukarane. Det er ein vanleg frmeining at brukarane har det best, g beheld helse g funksjnsevne lengst, dersm dei får høve til å bu heime 4. Vi skal her nøya ss med å sjå m det er skilnader i kstnader knytt til den vektlegging kmmunane har gjrt av dei t tilbda, samt tilbd til aktivisering av eldre g funksjnshemma. Nett driftsutgifter pr. krrigerte innbygger (etter behv ut fra inntektssystemets kriterier) fr pleie- g msrgstjenester Justert fr effekten av vertskmmunetilskuddet (trukket fra utgifter i hj. tj.) Sgnd al14 Sørum 14 Fet14 Hle14 Orkdal 14 Søgne 14 Grupp e 0814 Gj.snitt landet uten m Osl14 Bligtilbud i institusjn Pleie, msrg, hjelp i institusjn Aktivisering av eldre g funksjnshemmede Pleie, msrg g hjelp i hjemmet Figur 2.6 Nett driftsutgifter krrigert fr behv frdelt på fire hvudaktivitetar. Sgndal har relativt låge kstnader innan institusjnsmsrg. Fr heimebasert msrg ser ein at situasjnen er annleis. Sgndal har med andre rd ei sterkare priritering av heimebasert msrg enn dei andre kmmunane, gruppe 8 g landsgjennmsnittet. Her må det imidlertid merkast at kstnader til psykisk helsearbeid g funksjnshemma ligg inne i tala fr pleie, msrg g hjelp i heimen. Dette kjem vi nærare inn på seinare i rapprten. 4 Vi baserer ss her på filsfien mkring LEON-prinsippet. 15

16 R8924 I det vidare arbeidet har vi gjennmført ei samanlikning av tenester mellm ulike kmmunar. Kmmunane sm er valt ut, er henta frå data frå Agenda Kaupang sine detaljerte gjennmgangar i pleie g msrg i ei rekke kmmunar (database). Dette mhandlar data knytt til brukarar, kstnader g ulike tenestemråde på eit nivå sm ikkje er tilgjengeleg i KOSTRA. 2.3 Sgndal si priritering av tenester innan pleie g msrg Data i KOSTRA er åleine ikkje gde nk til å knkludere rundt Sgndal si priritering av tenester innan pleie g msrg. Fr å få meir innsikt i tenestene g ulike brukargrupper har Agenda Kaupang utvikla ein database kr vi manuelt innhentar infrmasjn fr kmmunane vi har ppdrag i. Den vidare samanlikninga vil derfr vera mellm kmmunar vi har gjrt tilsvarande analyser i. I analysen nedanfr har vi tatt utgangspunkt i KOSTRA-funksjnane 234 Aktivisering- g servicetenester verfr eldre g persnar med funksjnsnedsettingar, 254 Helse- g msrgstenester til heimebuande, 253 Helse- g msrgstenester i institusjn g 261 Institusjnslkal. Tenester g budsjett knytt til andre funksjnar er ikkje tatt med i denne analysen. Til dømes mhandlar dette tenester til brukarar under kategrien psykisk helse under 18 år. Desse kan til dømes vera ført på helsestasjnen, under KOSTRA funksjn 232 g/eller 233. Kmmunane sm er valt ut frå databasen, er: Sørum Fet Hle Orkdal Søgne Nes Samanlikninga mhandlar tal brukarar g kstnader pr. brukar fr likarta teneste. Vi har tatt utgangspunkt i både brutt g nett driftsutgifter fr kmmunane i samanlikninga Samanlikningsgrunnlaget I samanlikninga har vi gjennmført samanstilling av tre brukargrupper: persnar med funksjnsnedsettingar, psykisk helse g tenestene til eldre. Når det gjeld tal brukarar pr. innbyggar ttalt i kmmunane, kan skilnaden sm avdekkast skuldast fleire frhld: Skilnad i tal innbyggarar med til dømes funksjnshemming pr. innbyggar i Sgndal, g skilnad i behv fr bistand Skilnad i tenestetilbd til brukarar med likarta behv Fr å få mest mgleg ut av talmaterialet har vi valt å dele brukarane i t grupper: ver g under 18 år innanfr tenester til persnar med funksjnsnedsettingar 5 g psykisk helse. Ressursane er knytt til dei t brukaragruppene. Ikkje alle kmmunane sm har vre med i samanlikninga, har hatt dette skiljet, men vi har berekna kstnadane på dei t aldersgruppene. 5 I denne kartlegginga er det hvudsakeleg brukargruppa utviklingshemma, eller brukarar sm har ein medfødt/erverva kgnitiv svikt g sm har behv fr langvarige g krdinerte tenester, sm går under kategrien funksjnshemma. Brukarar med sjukdmmar/diagnsar sm ALS, MS, ME sv. er ikkje med her, men vert teke med i brukergruppa andre brukarar i hvudsak eldre. 16

17 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Andelsmessig frdeling av nett driftsutgifter innan kmmunen sine pleieg msrgstenester Den andelsmessige frdelinga av kmmunen sine nett utgifter til pleie g msrg er basert på data innhenta direkte frå kmmunen. Frdelinga innanfr dei ulike brukargruppene kjem fram i figuren under. Hvr str andel av nett driftsutgifter til Pleie g msrg går til ulike brukere? 0,6 0,0 % Funksjnshemmede Barn under 18 år 18,4 % Funksjnshemmede Vksne år Vertskmmunebrukere Funksjnshemmede Vksne år andre 25,8 % 0,0 % Psykisk helsearbeid g rus Barn under 18 år 8,3 % Psykisk helsearbeid g rus Vksne (ver 18 år) Andre brukere, i hvedsak eldre Institsjnstilbud Andre brukere, i hvedsak eldre Blig med heldøgns pleie- g msrg Andre brukere, i hvedsak eldre Andre tjenester - pleie, rehabilitering g msrg 20,2 % 26,7 % Figur 2.7 Andelsmessig frdeling av ressursar sm nyttast til pleie- g msrgsfrmål i Sgndal i 2014 Til persnar med funksjnsnedsettingar ver 18 år nyttar Sgndal ca. 18,4 % av ramma innan mrådet. Fr dei under 18 år utgjer andelen 0,6 %. Når det gjeld tenester innan psykisk helse, er andelen ca. 8,3 %, g alt vert nytta til brukarar ver 18 år. Andelen sm nyttast til heimebasert msrg til eldre 6, utgjer ca. 25,8 %. Den største andelen av ressursane nyttast til institusjnstenester, i hvudsak fr eldre. Andelen utgjer ca. 26,7 %. I neste figur syner vi krleis ressursbruken nyttast innanfr kmmunen sin pleie g msrg samanlikna med resten av utvalskmmunane. 6 I analysen nyttast kategrien andre brukarar, hvudsakeleg eldre. Denne kategrien mhandlar ulike brukarar, men er primært brukarar med aldersrelaterte sjukdmar g funksjnsnedsettingar. I tillegg mhandlar brukergruppa brukarar sm har behv relatert til ME, MS, ALS g tilsvarande sjukdmar. 17

18 R8924 Hvr str andel av nett driftsutgifter til Pleie g msrg går til ulike brukere? Andre brukere, i hvedsak eldre Andre tjenester - pleie, rehabilitering g msrg Andre brukere, i hvedsak eldre Blig med heldøgns pleie- g msrg Sgndal 14 Sørum 14 Fet 13 Hle 12 Orkdal 13 Søgne 12 Nes 13 25,8 % 20,8 % 25,1 % 17,7 % 24,3 % 27,6 % 27,5 % 20,2 % 0,0 % 6,8 % 14,8 % 2,6 % 0,0 % 0,0 % Andre brukere, i hvedsak eldre Institsjnstilbud 26,7 % 47,2 % 36,3 % 40,7 % 45,5 % 34,6 % 48,3 % Psykisk helsearbeid g rus Vksne (ver 18 år) 8,3 % 3,7 % 11,7 % 3,6 % 6,2 % 5,5 % 4,3 % Psykisk helsearbeid g rus Barn under 18 år 0,0 % 0,1 % 0,0 % 0,6 % 0,6 % 1,1 % 0,1 % Funksjnshemmede Vksne år andre 18,4 % 23,0 % 14,7 % 20,7 % 17,9 % 24,3 % 16,0 % Funksjnshemmede Vksne år Vertskmmunebrukere 100,0 % 90,0 % 80,0 % 70,0 % 60,0 % 50,0 % 40,0 % 30,0 % 20,0 % 10,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % Funksjnshemmede Barn under 18 år 0,6 % 5,1 % 5,4 % 1,8 % 2,9 % 7,0 % 3,9 % Figur 2.8 Andelsmessig frdeling av nett driftsutgifter innan pleie g msrg Figuren syner at andelen varierer mellm kmmunane. Alle kmmunane bruker den største andelen av driftsutgiftene på eldre i institusjn. Sgndal er den kmmunen sm nyttar lågast andel til dette av utvalet. Sgndal bruker andelsmessig meir enn dei andre kmmunane på andre brukarar, i hvudsak eldre 7 i bustad med heildøgnsbemanning. Når det gjeld heimebaserte tenester i frm av pleie, rehabilitering g msrg til andre brukarar i hvudsak eldre ligg kmmunen sin andel her i det øvre sjiktet. Kmmunen sin andel av utgifter sm nyttast innan psykisk helse g rus, ligg i det øvre sjiktet, men er nk lågare enn i Fet. Når det gjeld funksjnshemma ver 18 år, nyttar Sgndal andelsmessig meir til dette frmålet enn tre av kmmunane i samanlikninga. Sgndal sin andel til funksjnshemma under 18 år er lågast i vår samanlikning (saman med Fet). 7 I analysen brukar ein kategrien andre brukara, huvedsakeleg eldre. Kategrien favnar ulike brukara, men er primært brukara med aldersrelaterte sjukdmmar g funksjnsnedsettingar. I tillegg favnar brukergruppa brukara sm har behv relatert til ME, MS, ALS g tilsvarende. 18

19 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Nett driftsutgifter til pleie g msrg I neste tabell syner vi nett driftsutgifter til pleie g msrg. Nett driftsutgifter til Pleie g Omsrg pr. innbygger krrigert fr behv Sgndal 14 Sørum 14 Fet 13 Hle 12 Orkdal 13 Søgne 12 Nes 13 Andre brukere, i hvedsak eldre Psykisk helsearbeid g rus Funksjnshemmede Figur 2.9 Nett driftsutgifter til pleie g msrg pr. innbyggar krrigert fr behv Figuren syner at Sgndal kmmune ligg på eit relativt høgt kstnadsnivå innan pleie g msrg når vi krrigerer pr. innbyggar, justert fr behv. Kmmunen sine kstnader til tenester til funksjnshemma ligg i eit mellmsjikt pr. innbyggar. Når ein ser på kmmunen sine kstnader innan psykisk helse g rus, ligg dette i det øvre sjiktet. Det same ser vi når det gjeld kstnader til andre brukarar, i hvudsak eldre. Kmmunen sine samla utgifter til pleie g msrg ligg i det øvre sjiktet, nk under Hle, sm har høgst utgifter til dette av kmmunane i utvalet. Neste tabell syner krleis nett driftsutgifter i kmmunane frdeler seg mellm brukarar i ulike aldersgrupper g mellm eldre i institusjn g heimebasert msrg: 19

20 R8924 Nett driftsutgifter til Pleie g Omsrg pr. innbygger krrigert fr behv Andre brukere, i hvedsak eldre Andre tjenester - pleie, rehabilitering g msrg Andre brukere, i hvedsak eldre Blig med heldøgns pleie- g msrg Sgndal 14 Sørum 14 Fet 13 Hle 12 Orkdal 13 Søgne 12 Nes Andre brukere, i hvedsak eldre Institsjnstilbud Psykisk helsearbeid g rus Vksne (ver 18 år) Psykisk helsearbeid g rus Barn under 18 år Funksjnshemmede Vksne år andre Funksjnshemmede Vksne år Vertskmmunebrukere Funksjnshemmede Barn under 18 år Figur 2.10 Nett driftsutgifter pr. innbyggar krrigert fr behv I tabellen kjem det fram at kstnadane til yngre funksjnshemma er låge, medan kstnadsnivået til eldre funksjnshemma ligg på eit mellmnivå samanlikna med dei andre samanlikningskmmunane. Sgndal kmmune har ikkje kstnadar til tiltak fr barn g unge under 18 år innan psykisk helse g rus, på lik linje med mange av dei andre kmmunane i samanlikninga. Dette skuldast ikkje nødvendigvis at kmmunen ikkje har tenester til målgruppa, men at kstnadane vert ført på andre tenester enn dei sm mhandlar pleie- g msrgsfunksjnar i KOSTRA. Ein såg i førre figur at kmmunen sine kstnader til andre brukarar, i hvudsak eldre, låg høgt i samanlikninga. Ein ser her at årsaka fyrst g fremst ligg i kmmunen sine høge kstnadar innanfr andre msrgstenester, pleie g rehabilitering i heimen. Sgndal sin kstnad utgjer 4389 kr pr. innbyggar krrigert fr behv. Dei andre kmmunane har ein kstnad til desse tenestene mellm 3105 g 4163 kr. Kstnader innan institusjn fr eldre varierer mellm kmmunane. Sgndal sine kstnader til dette frmålet er lågast av samanlikningskmmunane. I det vidare arbeidet vil vi freta ein nærare analyse av kstnadene til funksjnshemma i Sgndal kmmune. 20

21 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial 2.4 Utgifter til funksjnshemma I førre figur krrigerte vi fr kmmunen sitt samla utgiftsbehv (97,8 %). I den vidare analysen syner vi krleis driftsutgiftene frdeler seg på gruppa av innbyggarar 0 17 år g år. Neste figur syner kmmunen sine driftsutgifter til funksjnshemma, justert fr innbyggarar 0 17 år. Driftsutgifter funksjnshemmede Til barn g unge pr. innbygger 0-17 år Tilskudd ressurskrevende brukere 0 Sgndal 14 Sørum 14 Fet 13 Hle 12 Orkdal 13 Søgne 12 Nes Nett driftsutgifter Figur 2.11 Driftsutgifter til funksjnshemma, justert fr innbyggarar 0 17 år Figuren syner at Sgndal kmmune sine nett driftsutgifter pr. innbyggar i aldersgruppa 0 17 år er låge, g lågast i vår samanlikning. Figuren syner at fleire kmmunar har refusjn frå staten i frm av tilskt til ressurskrevjande brukarar. Sgndal kmmune har ikkje refusjn fr brukarar i aldersgruppa. I neste figur syner vi kmmunen sine driftsutgifter fr vaksne brukarar innanfr kategrien funksjnshemma. 21

22 R8924 Driftsutgifter funksjnshemmede Til vksne pr innbygger år Tilskudd ressurskrevende brukere 0 Sgndal 14 Sørum 14 Fet 13 Hle 12 Orkdal 13 Søgne 12 Nes Nett driftsutgifter Figur 2.12 Nett driftsutgifter til funksjnshemma inkl. tilskt, pr. vaksen innbyggar år Figuren syner at Sgndal kmmune sine kstnader til dette frmålet ligg høgt, g nest høgst i vår samanlikning når ein ser dette i samanheng med refusjnen. Kmmunen sin refusjn til ressurskrevjande brukarar ligg på eit mellmnivå. Fleire kmmunar har ein høgare andel refusjn enn Sgndal. Det er ulike årsaker til at refusjnen varierer mellm kmmunane. Nk kan frklarast ut frå sjølve arbeidet g kvaliteten med innrapprteringa. I tillegg kan kmmunar ha kstnader til pleie g msrg sm ikkje i tilstrekkeleg grad kan medreknast i refusjnsgrunnlaget. Det er berre direkte lønsutgifter sm kan takast med i berekningsgrunnlaget. Sgndal kmmune kjøper i dag ei rekke tilbd sm inkluderer kstnader til direkte bistand, men òg kstnader til administrasjn m.m. Det gjer at kmmunen sine kstnader aukar utan at refusjnen aukar tilsvarande. 2.5 Tenester til funksjnshemma under 18 år Nett driftsutgifter pr. innbyggar Kva tenester sm ytes til funksjnshemma, varierer kmmunane imellm. I neste figur syner vi krleis nett driftsutgifter til funksjnshemma pr. innbyggar under 18 år frdeler seg på ulike tenester. 22

23 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Driftsutgifter 4500 funksjnshemmede (ikke fratrukket tilskudd ress.krev brukere) Til barn g unge pr. innbygger 0-17 år Sgndal 14 Sørum 14 Fet 13 Hle 12 Orkdal 13 Søgne 12 Nes 13 Støttekntakt Brukerstyrt persnlig assistanse Ambulerende miljøarbeidertjeneste Omsrgslønn Privat avlastning (Oppdragsavtaler) Avlastning - blig Ikke i egen regi Avlastning - blig Egen regi Barneblig driftet av andre Barneblig egen regi Figur 2.13 Nett driftsutgifter funksjnshemma 0 17 år Figuren syner følgjande: Sgndal kmmune har eit kstnadsnivå sm ligg lågt i samanlikninga Kmmunen har ikkje kstnader til brukarstyrt persnleg assistanse, barnebustad, avlastingsbustad eller ambulerande tenester Sgndal kmmune har tenester i frm av støttekntakt, msrgsløn g avlasting privat. Kmmunen sine kstnader til dette ligg på eit mellmnivå Brukarar 0 17år Neste figur syner krleis brukarane frdeler seg på ulike tenester fr aldersgruppa under 18 år. Vi presiserer at ein brukar kan ha fleire tilbd, til dømes både avlasting g støttekntakt. 23

24 R8924 Brukere/plasser pr innbyggere 0-18 år frdelt pr. type tjeneste. Funksjnshemmede under 18 år 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Sgndal 14 Sørum 14 Fet 13 Hle 12 Barneblig 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0 1,8 0,2 Avlastning - blig (Antall aktive vedtak) 0,0 3,5 3,3 1,4 1,1 5,0 3,6 Privat avlastning (Oppdragsavtaler) 4,7 1,4 2,9 3,4 1,5 7,5 6,3 Omsrgslønn 3,5 1,4 0,7 2,1 3,1 1,1 4,1 Brukerstyrt persnlig assistanse (BPA) g persnlig assistanse (PA) Orkdal 13 Søgne 12 Nes 13 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Støttekntakt/rganisert fritidstilbud 8,3 3,7 4,3 4,8 0,8 2,9 6,1 Ambulerende miljøarbeidertjeneste 0,0 0,0 0,4 0,0 0,0 0,0 3,4 Figur 2.14 Tal brukarar/plassar pr innbyggar Figuren syner: Sgndal har ikkje barnebustad, eller plassar i avlastingsbustad Sgndal kmmune ligg på eit mellmnivå når det gjeld privat avlasting Sgndal kmmune har ein relativt høgt tal brukarar med msrgsløn Ingen av kmmunane har tenester rganisert sm BPA Sgndal kmmune har eit høgt tal brukarar med støttekntakt Sgndal kmmune har ikkje mttakarar av ambulante tenester innan målgruppa 2.6 Tenester til funksjnshemma ver 18 år Nett driftsutgifter pr. innbyggar I neste figur syner vi nett driftsutgifter til funksjnshemma pr. innbyggar i alderen år. Vi presiserer at ein brukar kan ha fleire tilbd, til dømes både arbeidstilbd g støttekntakt. 24

25 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Driftsutgifter funksjnshemmede (ikke fratrukket tilskudd ress.krev brukere) Til vksne pr innbygger år Sgndal 14 Sørum 14 Fet 13 Hle 12 Orkdal 13 Søgne 12 Nes 13 Ambulerende miljøarbeidertjeneste Arbeids- g aktivitetstilbud Ikke i egen regi Arbeids- g aktivitetstilbud Egen regi Støttekntakt/rganisert fritidstilbud Brukerstyrt persnlig assistanse (BPA) g persnlig assistanse (PA) Omsrgslønn Privat avlastning (Oppdragsavtaler) Avlastning - blig Ikke i egen regi Avlastning - blig Egen regi Bfellesskap kjøp Bfellesskap egen regi Figur 2.15 Nett driftsutgifter funksjnshemma, pr. vaksen innbyggar år Figuren syner følgjande: Kstnader til ambulerande tenester varierer mellm kmmunane. Fleire av kmmunane i vår samanlikning har ikkje skilt ut utgifter til dette. I Sgndal utgjer denne kstnaden 490 kr pr. innbyggar år Når det gjeld arbeid- g dagtilbd, er Sgndal kmmune sine samla utgifter til dette høgst i vår samanlikning, g kmmunen kjøper ein høgare andel til dette enn utvalskmmunane Sgndal kmmunes kstnader til støttekntakt ligg på eit mellmnivå Sgndal kmmunes kstnader til tenester rganisert sm BPA ligg på eit høgt nivå, ser ein brt frå Søgne Sgndal kmmunes utgifter til msrgslønn er høgst i vår samanlikning Når det gjeld avlasting, har ikkje kmmunen ppgitt å ha dette Når det gjeld bufellesskap, har Sgndal dette i eigenregi g tenester kr kmmunen kjøper dette. Samla ligg kstnadane i øvre sjiktet. Hle kmmune har høgst kstnader til dette av kmmunane i vår samanlikning. 25

26 R Brukarar ver 18 år I neste figur syner vi brukarar i ulike tiltak i alderen år. Brukere/plasser pr innbyggere år frdelt pr. type tjeneste. Funksjnshemmede år 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 Figur 2.16 Brukarar/plassar pr innbyggar Figuren syner : 0,0 Sgndal 14 Sørum 14 Fet 13 Hle 12 Orkdal 13 Søgne 12 Nes 13 Bliger med bemanning - funksjnshemmede 1,8 3,0 1,6 3,1 3,2 2,2 1,8 Avlastning - blig 0,0 0,6 0,4 0,5 0,3 0,0 0,3 Privat avlastning (Oppdragsavtaler) 0,0 0,3 0,0 0,0 0,3 0,0 0,5 Brukerstyrt persnlig assistanse (BPA) g persnlig assistanse (PA) 1,0 0,2 0,0 0,7 0,0 0,9 0,0 Omsrgslønn 1,2 1,3 0,4 0,7 1,4 0,0 0,2 Støttekntakt/rganisert fritidstilbud 4,5 6,2 2,2 2,9 2,5 2,5 3,9 Arbeids- g aktivitetstilbud 2,6 3,3 1,8 6,0 5,2 6,0 11,1 Ambulerende miljøarbeidertjeneste 0,8 2,5 1,6 4,1 3,2 1,2 3,5 Matmbringing 1,6 0,0 0,0 0,0 1,4 0,0 0,5 Trygghetsalarm 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 Sgndal har eit lågt tal brukarar i bustad med bemanning Sgndal har ikkje brukarar med avlasting, eller tryggleiksalarm Sgndal har tenester rganisert sm BPA g andel brukarar ligg høgst i samanlikninga Sgndal kmmune ligg i det øvre sjikt når det gjeld tal brukarar med msrgsløn Sgndal ligg på eit frhldsvis høgt nivå når det gjeld brukarar med støttekntakt Når det gjeld dagtilbd / arbeids- g aktivitetstilbd ligg Sgndal på eit lågt nivå Tal på brukarar sm mttek ambulerande tenester, er lågast i Sgndal Når det gjeld matmbringing, har Sgndal fleire brukarar enn utvalskmmunane 26

27 Årsverk pr plass Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial 2.7 Årsverk g andel plassar I neste figur syner vi årsverk g andel plassar i bustad med persnalbase. 5,0 Funksjnshemmede år 4,5 4,0 3,5 Sgndal y = -1,906ln(x) + 4,5211 R² = 0,6009 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, Plass pr 1000 innbyggere år Figur 2.17 Årsverk g andel plassar Figuren ver syner samanheng mellm andel plassar g andel årsverk. Kmmunar med låg andel bustader fr frmålet har gjennmgåande nk høgare bemanning pr. brukar, enn det vi ser i kmmunar med høg andel plassar. Dette kan henge saman med at dei brukarane sm får eit slikt tilbd, er dei sm har høgst msrgsnivå g behv fr tenester. Fr dei kmmunane sm har høgt vlum, det vil seie mange plassar avsett til frmålet, vil det ftast vera ein økt førekmst av variasjn i brukargruppa g behv fr tenester vil variere, frå lette behv til svært mfattande behv. Figuren syner at tal årsverk ligg nk høgt når ein ser det i frhld til andel plassar til frmålet i Sgndal kmmune. Figuren syner at tal årsverk i høve til plassar varierer. Dette heng sjølvsagt saman med brukaren sitt behv, inkludert kmmunen sin tildelingspraksis/rganisering. Dei bygningsmessige strukturane fr bustader, dagtilbd mv. spelar òg inn her. 2.8 Oppsummering av kstnadssamanlikninga Vår gjennmgang er primært knytt til tenester til funksjnshemma, men vi har gså i vår gjennmgang synt krleis kmmunen sine øvrige utgifter innan pleie g msrg ligg samanlikna med andre kmmunar g landsgjennmsnittet. Gjennmgangen syner at Sgndal har eit nivå på dei samla utgiftene til pleie- g msrg, krrigert fr behv på kr pr. innbyggar nest høgst mellm samanlikningskmmunane, høgare enn gruppe 8 g landsgjennmsnittet. Sgndal har relativt låge kstnader til institusjnsmsrg fr eldre. Fr heimebasert msrg er situasjn annleis. Sgndal har med andre rd ein sterkare priritering av heimebasert msrg enn det ein ser i dei andre kmmunane i vår samanlikning. 27

28 R8924 Kmmunen sine kstnader innan psykisk helse g rus ligg høgt. Kstnadene til yngre funksjnshemma er låge, medan kstnadsnivået til funksjnshemma ver 18 år ligg i det øvre sjiktet, sett i frhld til dei andre samanlikningskmmunane. 28

29 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial 3 Sgndal kmmune Sgndal kmmune er rganisert i ein tnivåmdell, med rådmann g t kmmunalsjefar g 12 tenesteeiningar. Tenestene har delegert fagleg, øknmisk g administrativt ansvar g blir leia av tenesteleiar. Gjennmgangen mhandlar tenester til funksjnshemma, sm er rganisert under helse g ssial. Kmmunen sine øvrige helse- g msrgstenester er rganisert i både helse g ssial, samt i pleie g msrg. Eining pleie g msrg har ansvar fr sjukeheimen, heimetenester i frm av praktisk bistand g heimesjukepleie i tillegg til aktivitetstilbd fr eldre, samt støttekntakt fr dei ver 70 år. Frå hausten 2015 blir det tilsett ein felles kmmunalsjef fr helse g msrg i Sgndal kmmune. 3.1 Helse g ssial Helse g ssial i Sgndal kmmune utgjer 20 ansvarsmråde g innfattar mellm anna ansvar fr lege- g fysisterapitenester, psykisk helse g rus, kmmunale tiltak i NAV, flyktningar, bustader g tenester til funksjnshemma. Figuren under syner rganiseringa i helse- g ssialtenesta: Figur 3.1 Organiseringa innan helse- g ssialtenesta Tenesteleiar har det verrdna ansvaret fr persnale, øknmi g fag innanfr eininga, g rapprterer til rådmannen. Fire av tenestene innan helse g ssial har eigen fagleiar (jf. figuren ver). Fagleiar har delegert mynde frå tenesteleiar innanfr fag, persnale g øknmi. I neste delkapittel gjer vi krt reie fr tenestene sm blir ytt til funksjnshemma g psykisk utviklingshemma i kmmunen. 29

30 R Tenester til funksjnshemma Kmmunale helse- g msrgstenester er samla i eininga Tenester til funksjnshemma. Målgruppa fr tenesta er persnar med fysisk g psykisk funksjnshemming Tenester til målgruppa Tenesta tar hand m ulike behv fr kmmunale helse- g msrgstenester, i frm av: Praktisk g persnleg assistanse Kmmunen eig ein bustad kr det blir tilrettelagt med stedeleg bemanning (Stedjevegen). Kmmunen kjøper i tillegg tilbd til fleire brukarar i frm av heildøgnstilbd. Kmmunale dag- g aktivitetsstilbd Kmmunen leige lkale til eit dag- g aktivitetstilbd. Dette er pr. i dag i lite bruk, men kmmunen har planar m utvide bruken til å mhandle fleire tilbd fr fleire brukarar. Pr. i dag tar kmmunen hand m behv fr dag- g aktivitetstilbd hvudsakleg ved å kjøpa slike tenester. Støttekntakt (under 70 år) Avlasting Omsrgslønn Tenester rganisert sm brukarstyrt persnleg assistanse (BPA) Organisering Tenesteleiar har det verrdna ansvar fr tenestene. Fagleiar har delegert ansvar innan fag, persnale g øknmi. Det er i tillegg ein gruppeleiar fr utviklingshemma. Ansvar fr gruppeleiar er knytt til bustad i Stedjevegen. Gruppeleiar har det daglege ansvaret fr fag, persnale g øknmi. Pr. i dag er det mlag 34 årsverk knytt til bustaden i Stedjevegen. Hvudvekta av dette er knytt til persnleg g praktisk bistand i bustaden, men òg til ppfylging av ulike dagtilbd (10 årsverk). Det er ttalt 18 brukarar sm har ulike tilbd i regi av tilsette i Stedjevegen. 9 av brukarane bur utanfr Stedjevegen. Kmmunen nyttar ein bustad i Stedjevegen fr brukar frå annan kmmune (sal av tenester) Sakshandsaming Tildeling av helse- g msrgstenester er tillagt den enkelte eining, kr tenesteleiar har vedtaksmynde. Fagleiar fr tenester til funksjnshemma har ansvaret fr sakshandsaming etter lv m kmmunale helse- g msrgstenester fr målgruppa. Kmmunen har etablert tverrfagleg samarbeidsgruppe (TSG) fr å handsame søknadar g tildeling av tenestetilbd i frm av heimesjukepleie, heimehjelp, støttekntakt, msrgsløn, persnleg assistanse, pphald i sjukeheim, g msrgsbustader m.m. TSG har ikkje beslutningsmynde, men er eit rådgjevande rgan. TSG består av faste medlemmar (tenesteiarar), men kmmunelege g andre tilsette deltek ved behv. Det er møter kvar veke i TSG. Fagleiar tek hand m sakshandsaming fr brukar kr kmmunen gjev tilbd på vegne av ein anna kmmune. Det er Sgndal sm utarbeider vedtak m tildeling av kmmunale helse- g msrgstenester. 30

31 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Øknmi Budsjett fr 2014 var kring 40 mill. kr. Resultatet fr 2014 syner eit verfrbruk på ca. 2 mill. kr, i hvudsak knytt til ein ny brukar sm km flyttande til kmmunen, g kr ein la til rette med mfattande bistand g tilsyn (august 2014). Tenesteleiar g fagleiar øknmi (helse g ssial) utarbeider månadsrapprtar g budsjett. Fagleiar g gruppeleiar deltek lite i arbeidet knytt til øknmippfølging g budsjettering. 31

32 R Analyse g vurdering 4.1 Kr er strdriftsfrdelane innan helse- g msrgstenestene? Optimal rganisering av tenestene innan helse g msrg er nært knytt til samanhengen mellm utviklinga i kstnader g prduksjn. Oversett til den kmmunale kvardagen, inneber det at ein ppnår strdriftsfrdelar dersm ein kan auke tal elevar i skulen, tal bebuarar i ein bustad, eller brukarar på dagtilbd utan tilsvarande vekst i bemanninga. Med kstnadseffektiv struktur sm mål, vil hensikta vera å finne fram til kva ressursar sm kan utnyttast betre med ein annan struktur. Meir knkret betyr dette kva fr ressursar sm kan utnyttast betre med ein annan størrelse på grunneininga. Innan pleie- g msrgstenestene gjer turnusrdningar sitt til at det skal mange tilsette til fr å kunne dekka helgane, g at samarbeid mellm arbeidslag innanfr ein turnus kan føre til mindre behv fr tilsette til stades særskilt på natt men òg til andre tider av døgeret med mindre aktivitet. Dette gjer at det er nattevakt g i nkn grad andre vakter utver nrmal arbeidstid sm i hvudsak kan utnyttast betre med ein struktur sm inneber større einingar. Turnus Innan einingar med døgnkntinuerleg bemanning varierer arbeidsppgåvene g arbeidsbelastninga gjennm døgeret. Dermed varierer òg behvet fr persnar på jbb. Innan heimetenesta g på sjukeheimar ser ein at det vanlegvis er høgast andel persnar på dagvakter g lågast andel persnar på natt. I bustader til persnar med funksjnsnedsettingar g innan psykisk helse g rus kan biletet vera nk annleis. Brukarane her er vanlegvis på dagtilbd g er ikkje til stades i bustaden på dagtid. Organisering av turnusarbeid mfattar ein høg andel deltidsstillingar, g aukar talet tilsette sm må til fr at bemanningsplanen skal dekka pp. Dette gjev utfrdringar fr kntinuiteten i arbeidet. Turnusarbeid har rterande bemanning g er eit mtsett prinsipp til faste lag, sm er dminerande i skiftarbeid. Høgt tal tilsette g høg bruk av deltidstilsette kan vera eit hinder fr å etablere teamkjensla g gdt samarbeid, i tillegg til auka ppsplitting g fragmentering, ettersm vaktene bemannast med deltidstilsette sm sjeldan er på jbb. Større grunneiningar gjer det mgleg å sikra fleire tilsette i større stillingar i ei turnusgruppe. Tenester til funksjnshemma har ei turnusgruppe på 34,8 årsverk inkludert gruppeleiar, frdelt på 59 tilsette. Det inneber at eininga har mange tilsette sm jbbar i reduserte stillingar. Knsekvensen av at tenestene er rganisert med turnusarbeid, er at ein set begrensningar på strleikar av grunneiningane, sett i eit drifts- g bemanningsperspektiv. Vi skal seinare i rapprten kme meir knkret inn på g vurdera krleis dette er rganisert i Sgndal kmmune. 4.2 Resultateiningar i pleie g msrg Ei resultateining innanfr helse- g msrgstenestene utgjer fte eit tenestemråde, eller består av delsektrar sm heimeteneste, sjukeheim, tenester til menneske med funksjnsnedsettingar, psykisk helse sv. I større kmmunar kan tenestene derimt vera rganisert ut frå gegrafiske sner, med samling av alle deltenestene, g/eller ut frå tenestemråde. Sgndal kmmune har rganisert helse- g msrgstenestene i fleire einingar g ansvarsmråde. Tenester til funksjnshemma er samrganisert innan helse g ssial, under ein felles fagleiar. 32

33 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Størrelse på resultateiningane Innan pleie- g msrgstenestene i Nrge er det str variasjn når det gjeld strleiken på resultateiningane. Resultateininga sin størrelse har knsekvensar fr leiar sin mglegheit til å drive tett øknmi-, persnale g fagppfølging, samt fr rganiseringa av einingane. Dette har igjen betyding fr kva ein definerer sm grunneining. Fleire g fleire kmmunar bygger pp sin administrasjn med resultateiningar sm tenesteprduserande einingar, uavhengig av m dei har ein etatsmdell eller ein såkalla tnivåmdell. Frmålet er å ha rganisatriske einingar med klart definert ansvar g mynde, stimulere leiarar g medarbeidarar til målretta arbeid g at slutningar kan takast på rett nivå. RO-senteret gjennmførte i 2004 ei samanlikning av leiartettheita innan pleie- g msrgstenestene g skulesektren 8. Undersøkinga synte at innan pleie g msrg har ein leiar i gjennmsnitt ansvar fr 36,3 persnar, sm utførar 22 årsverk 9. Til samanlikning syner tala innan skulesektren ein størrelse på 17,3 persnar, sm utfører 13,5 årsverk. Ein faktr sm har avgjerande betyding, er leiar sitt kntrllspenn. Dersm ein leiar har ansvar fr eit fr høgt tal tilsette, kan dei tilsette på utøvande nivå ppleve å væra utan dagleg leiar. I slike situasjnar vil det nesten alltid etablere seg subkulturar med ufrmelle leiarar 10. Det betyr at eit strt leiarspenn kan tvinge fram eit underliggande (ufrmelt) leiarnivå sm tek ansvar fr den daglege ppfølginga av tilsette. Dette blir frsterka dersm leiar ikkje er til stades i avdelinga. Dersm leiar ikkje meistrar leiarspennet, er det fare fr at faglege g øknmiske avgjersler vert tekne av andre persnar enn dei sm har det frmelle ansvaret Grunneiningar i pleie- g msrgstenestene Uavhengig av ulike rganisasjnsalternativ er det ei allmenn einigheit m at den einskilde institusjn/eining i heimetenesta/msrgsbustad har ein definert ttalressurs g klart definerte ppgåver. Spørsmålet er m det er frmålstenleg å definera grunneiningane sm ei mindre eining enn desse. Her er det ein skilnad kva gjeld msrgsbustader, heimeteneste g sjukeheim. Det skuldast at ein sjukeheim fte består av fleire avdelingar med eigne turnusgrupper. Heimetenestene kan bestå av fleire sner/avdelingar, medan ein msrgsbustad ftast består av ei turnusgruppe fr kvar grunneining. Ein resultateining kan bestå av mange ulike einingar på eit lågare nivå enn resultateiningsnivå. Dette gjeld til dømes avdelingar på sjukeheim, bu-einingar innan tenester til persnar med funksjnsnedsettingar g snar innan heimebasert msrg mv. Ut frå frhlda knytt til drifts- g bemanningsperspektiv er det hensiktsmessig å definera grunneiningar innan pleie g msrg sm avdelingar kr det er eigne turnusgrupper. Ei resultateining vil dermed bestå av fleire grunneiningar. Ein grunneining, slik vi beskriv det her, vil igjen kunne bestå av fleire arbeidslag sm til dømes ein bustad, ei avdeling sv. 8 Leiartetthet i kmmunen sin pleie- g msrgsteneste samanliknet med sklesektren 9 Leiar i denne samanheng har ansvar fr øknmi, fag g persnale 10 Grønhaug, Kjell, Odd H. Hellesøy g Geir Kaufmann (2001). Ledelse i teri g praksis. Osl: Fagbkfrlaget 33

34 R Optimal størrelse på grunneiningane Det har skjedd ei utvikling knytt til bygningsmessige frhld innan pleie- g msrgstenestene dei seinare åra. Tidlegare var det i langt større grad vanleg at tenestene var meir institusjnsprega. Dette gjaldt særleg innanfr sjukeheimane, men det same var tilfelle innanfr tenestene til persnar med funksjnsnedsettingar (før HVPU-refrma). I dag er fleire g fleire sjukeheimar g msrgsbustader rganisert med mindre bu-grupper, nk sm gjev meir nærleik mellm bebuarar g tilsette. Men det fører òg til nye utfrdringar kva gjeld å sjå ulike bu-grupper i samanheng. Dersm små bu-grupper islerast g ikkje har eit rganisatrisk g persnalmessig samarbeid, skapar det utfrdringar både fr brukarar g tilsette. Nrmalisering g integrering har sidan 1980-talet vre verrdna mgrep innan plitikken fr persnar med nedsett funksjnsevne her i landet. Ikkje minst vart nrmalisering teke i bruk sm mgrep i frbindelse med avvikling av institusjnsmsrga fr utviklingshemma. Målet fr institusjnsavviklinga var gde levekår g eit mest mgleg vanleg liv i fellesskap med andre. På bustadmrådet betydde det at ein skulle bu i meir vanlege bustader i rdinære bumiljø 11. Trendar innan bustad g utbygging etter HVPU-refrma har variert. Nasjnale føringar rundt bustadutbygging g tilskt har særleg vre knytt til strleikar g beliggenheit, i tillegg til krav knytt til fysisk utfrming av bustadane 12. Når det gjeld bustader fr persnar med funksjnsnedsetting, har Husbanken i enkelte tilfelle knkretisert talet brukarar sm anbefalast i samlkaliserte bustader. Eit døme på dette er Husbanken sitt rundskriv HB-1212 (1990). Her syner ein til at talet bør ligge mkring 4 5 bebuarar. Husbanken har seinare endra dette til 4 8. Utgangspunktet fr denne vurderinga er teriar m gruppedynamikk g begrensningane i relasjnane til kvar einskild brukar. Faf har i sin rapprt m samlkaliserte bustader g stre bufellesskap, Perspektiver g erfaringer i kmmunane, gjrt ein gjennmgang av Husbanken sitt tilskt til dette frmålet. Her kjem det fram at msrgsbustad fr utviklingshemma i 2008 i gjennmsnitt utgjrde 5,5 bustader. I 2011 var talet 6,1. Husbankens anbefaling er at bufellesskapa ikkje inneheld fleire enn åtte einingar, men ein ser at det likevel vert gjeve tilskt til bu-einingar sm inneheld langt fleire bu-einingar enn tilrådinga. I periden var det største prsjektet med utviklingshemma sm målgruppe bygd med 17 bu-einingar. Ser ein på prsjekt med fleire enn åtte bustader altså prsjekt sm verskrid anbefalingane i Husbanken sin rettleiar utgjrde desse 33 % av alle tilskta i 2008, 26 % i 2009, 28 % i 2010 g 25 % i Fleire nasjnale g internasjnale studiar har hatt fkus på strleikar g tal bebuarar i bustaden g vurderingar knytt til pplevd kvalitet. Tilgjengeleg frsking på mrådet er derimt begrensa, g det finst relativt lite frsking knytt til sjølve skjeringspunktet mellm strdriftsfrdelar g dimensjnering av grunneiningar i kmmunale tenester innan pleie- g msrgstenestene, g kva dette igjen har å seie fr pplevinga knytt til kvalitet. Mange ulike frhld spelar inn g dannar rammebetingingar fr krleis tenester g bistanden kan handterast. Frskingsfunn har synt at grunneiningar der tilsette pplever bemanninga sm dårleg, skårar lågt på kvalitet. Betingingane fr gd kvalitet ser ut til å henga saman med tilgjengeleg kmpetanse, arbeidsmiljømessige frhld, vektlegging av ein kmpetanseutviklande kultur, alder på bygg g samarbeid med aktuelle faggrupper. Gjennmgangen i Sgndal tyder på at kmpetansesamansettinga inneber høg andel tilsette med høgskuleutdanning. Trivselen beskrivast sm høg, g arbeidsmiljøet vert mtala sm gdt. Utfrdringane ved Stedjevegen er fyrst g fremst knytt til kmpleksiteten av ppgåver, rganiseringa av tenestene, kntrllspenn til leiar g dei bygningsmessige frhlda. 11 Rundskriv HB Kittelsaa g Tøssebr

35 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Mykje av føresetnadene fr at ein skal få til ein gd arbeidssituasjn g gd kvalitet, ligg truleg i kmbinasjnen av gruppeinndeling g rganisasjnsmdell. I ein rganisasjnsmdell ligg det ein anna måte å arbeida på, g ein situasjn med ppgåvefrskyving. Den kstnadsmessige ramma er knytt til ei gd utnytting av persnalet g ei turnusløysing sm er tilpassa dei fysiske rammene, brukarane g bemanninga. I mindre bufellesskap har ein utfrdringar knytt til smådriftsulemper knytt til små stillingar g fte låg frmell kmpetanse hs tilsette. Tilsvarande ser ein der kr bustadane eller årsverka i ein turnusgruppe vert fr stre/høge. Nk av kritikken når det gjeld kmmunane si tilrettelegging av tenester i bustad til denne brukargruppa, er knytt til strleikar på bustadane, g då knytt pp mt tema sm mhandlar fare fr institusjnalisering. Agenda Kaupang har gjennmført ei rekke analysar av tenester til funksjnshemma, herunder bustader i ei rekke kmmunar. Vår erfaring er at mange kmmunar har utfrdringar med institusjnalisering kllektive strukturar, innanfr både små g større bustader, g at dette ikkje åleine kan beskrivast ut frå strleiken på bustaden, g tal bebuarar. Vi har erfaringar sm tilseier at bustader med 1 2 bebuarar har hatt større preg av institusjnsmsrg enn bustader kr det har budd bebuarar. Krleis det vert tilrettelagt med tenester, er avhengig av dei fysiske rammebetiingingar men faktrar sm leiing, rganisering, kmpetanse g kultur er faktrar sm er av størst betyding. Vårt arbeid med turnusgrupper g strleikar på einingar innan bustad g heimebasert msrg, syner at tal tilsette pr. brukar fell når strleiken på grunneiningane aukar. Årsaken til dette er strdriftsfrdelar g frdeling av ugunstig arbeidstid (helg g natt) på fleire tilsette. Dersm ein skal ta på alvr føringane m mindre bu-grupper, er det viktig at det vert etablert eit utvida samarbeid mellm persngrupper på tvers av mindre grunneiningar, både fr å kunne utnytte ressursane, men òg fr å legga til rette med meir kstnadseffektive tenester. Agenda Kaupang har undersøkt kstnader knytt til turnus g kmpetanse på kveld, natt g helg. Våre funn er at mindre grunneiningar/bemanningsgrupper er dyrare å drifta enn større. Basert på det same grunnlaget har vi gjennm ulike studiar funne ut at ei grunneining ppnår strdriftsfrdeler når han er ver årsverk. Einingar g grupper under 8 10 årsverk har fte smådriftsulemper knytt til turnusgruppene. Dette mhandlar tilsette pr. årsverk g tal tilsette pr. brukar bemanninga på natt tilgangen på høgskulekmpetanse på kveld, helg g natt Når gruppa vert større enn 8 10 årsverk, vil strdriftsfrdelane frsterkast parallelt med aukinga i strleiken. Denne effekten er lågare enn det han er under grensa på årsverk. Derimt er det i langt større grad driftsnøytralt når ei gruppe kjem pp på eit nivå på ca. 20 årsverk. Strleiken på turnusgruppa i Stedjevegen utgjer 34 årsverk, g er knytt til ulike ppgåver både i Stedjevegen, ute i mliggande bustander g til ei rekke dag- g aktivitetstilbd. Når tal årsverk kjem pp i den størrelsesrden ein ser i Stedjevegen, verstig det kva ein vurderer sm mgleg fr ein leiar å følgja pp. Dette kan igjen medøre at ein ikkje får ei drift kr strleiken er ein frdel. 4.3 Sakshandsaming g tildeling av tenester Tenesteyting etter lv m kmmunale helse- g msrgstenester bygger hvudsakeleg på eit enkeltvedtak kr behvet fr tenester er vurdert g sakshandsama i samsvar med lv m behandling i frvaltingssaker g lv m kmmunale helse- g msrgstenester. Kmmunen si sakshandsaming spelar ei avgjerdande rlle fr den einskilde, men òg når det gjeld kmmunen si mglegheit til styring g utvikling innan helse- g msrgstenesta. Vi vil derfr i neste kapittel freta ei vurdering knytt til krleis kmmunen rganiserer g tar hand m arbeid knytt til sakshandsaming. 35

36 R8924 Ansvar fr sakshandsaming innan helse- g msrgstenester i Sgndal kmmune er delt på ulike einingar. Det er ppretta ei kmmunal samarbeidsgruppe kr søknader kan leggast fram fr drøftingar før endeleg avgjerd. Ansvar fr sakshandsaming ligg til tenestene g er spreidd på fleire funksjnar/rller. I høve arbeid med gjennmgang av tenester til funksjnshemma har kmmunen bede m ei vurdering knytt til kmmunen sin vedtakspraksis g utfrming av vedtak. Vi vil fyrst gjere reie fr viktige prinsipp fr sakshandsaming, samt erfaringar knytt til krleis arbeidet med dette bør rganiserast fr å sikra BEON/LEON-prinsippet, g naudsynte pririteringar innanfr kmmunen sine helse- g msrgstenester Øknmisk styring g tildeling av tenester Ein av dei viktigaste føresetnadene fr øknmisk styring av kmmunale helse- g msrgstenester, er at kmmunen har ein tenestestruktur sm legg til rette fr at tenester kan tildelast g utførast på Beste Effektive Omsrgs Nivå (BEON). BEON-prinsippet er det same sm Lågaste Effektive Omsrgs Nivå (LEON). BEON/LEON-prinsippet kan framstillast sm synt i neste figur. Omsrgstrappen BEON-prinsippet Beste Effektive OmsrgsNivå Sykehjem langtid, palliativ enhet Sykehjem langtid, rdinær plass Rehabilitering Sykehjem krttid, avlastning/pptrening Omsrgsblig med heldøgns msrg Brukerstyrt persnlig assistanse Omsrgsbliger med hjemmetjenester/trygdebliger Hjemmesykepleie, fysi-/ergterapi g miljøarbeidstjenester Arbeid, aktivitetstilbud fr funksjnshemmede Omsrgslønn Dagsenter fr eldre Hjemmehjelp Ambulerende vaktmester/lager fr hjelpemidler Trygghetsalarm Servicesenter/eldresenter Frebyggende tiltak Figur 4.1 BEON-prinsippet Tildeling av tenester i tråd med BEON-prinsippet krev at tildelingsansvarleg har gd versikt ver dei ulike tiltaka i tenestekjeda, g alltid syrgjer fr at tiltak på lågast nivå i tenestekjeda er prøvd ut før meir mfattande tiltak vert sett inn. Tenestene består av mange ulike deltenester til fleire ulike brukergrupper. Når ein skal drøfte styring av tiltakskjeda g priritering av tenester, bør ein skilja mellm det ein kallar "bestilling i strt" g "bestilling i smått". Med "bestilling i smått" meiner vi kmmunane sitt ansvar fr å tildela enkelttenester i tråd med lvfesta rettigheiter. "Bestilling i strt" mhandlar kmmunen sitt ansvar fr å bestilla rett type g mengde tenester med rett kvalitet, på eit verrdna nivå. Denne delinga mellm systemnivå g individnivå syner vi under: 36

37 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Bestilling i strt (systemnivå) Bestilling i smått (individnivå) Frvaltning Overrdnet planlegging g vurdering av kmmunens samlede behv i frhld til ressurstilgang. Fastsettelse av kvalitetsstandarder, tildelingskriterier g budsjett. Behandling av søknader. Faglig g juridisk vurdering av hvilke tjenester den enkelte skal få. Tildeling av tjenester gjennm enkeltvedtak. Tjenesteprduksjn Utfrme tjenesten slik at den imøtekmmer de krav sm er satt. Etablere nye tilbud, dersm det er etterspørsel/behv fr det. Yte tjenesten til den enkelte bruker ut fra det vedtak sm er fattet hs bestillerenheten. Figur 4.2 Deling mellm system- g individnivå Når det gjeld den verrdna planlegginga g vurderinga knytt til kmmunen sitt samla behv, mhandlar dette til dømes tal sjukeheimsplassar, msrgsbustader med g utan bemanning mv. I dette ligg ein målstyrt plitikk, tett knytt pp imt BEON-prinsippet. Når det gjeld sakshandsaming av søknader, faglege g juridiske vurderingar av kva teneste den einskilde skal få, er det viktig at det sjåast i samanheng med den verrdna strukturen. Vidare er det behv fr å sikra samsvar mellm dei øknmiske rammene fr helse- g msrgstenestene, kriterier fr tildeling av tenester g standard på tenestene. Dette er eit plitisk ansvar, men det er administrasjnens ppgåve å syrgja fr at avvegingar mellm desse tre strleikane tydeleggjerast g samtidig gjerast til gjenstand fr plitisk debatt. Dersm dei øknmiske rammene blir stramma inn, må kriteria fr tildeling g standar på tenestene gså måtte justerast. Dette inneber at færre brukarar kan tildelast tenester g/eller at bistanden sm ytes til den einskilde, må reduserast. Innanfr tenester til funksjnshemma under 18 år er kstnadane låge, g kmmunen sine kstnader i hvudsak er knytt til msrgslønn, støttekntakt g avlasting (privat). Når det gjeld funksjnshemma ver 18 år, ligg kmmunen sine kstnader i eit øvre mellmsjikte, g hvudvekta av kstnadane er knytt til bustad g dagtilbd (inklusive kjøp). Kmmunen har færre brukarar innanfr bustader g innanfr dagtilbd enn dei øvrige kmmunane i vår samanlikning. Ulikt vlum på plassar i bustad kan henge saman med at brukarar i ulike kmmunar kan ha ulike behv, men kan òg henge saman med kmmunen si tildelingspraksis, samt dei øvrige kmmunale helse- g msrgstenester. Skal kmmunen lukkast i å redusera kstnadane innanfr desse tenestene, er det etter vår vurdering naudsynt å sjå på kmmunen sin tildelingspraksis, men ein må i tillegg sjå på dimensjneringa av tenestene, herunder tal bustader, ambulante tenester, avlasting g dagtilbd. Ein må i tillegg sjå på kmmunen sin praksis sm inneber høg grad av kjøp av tenester Sakshandsaming Sakshandsaming av søknader m kmmunale helse- g msrgstenester er eit krevjande fagfelt, kr fleire perspektiv skal vektleggast samtidig. Prfesjnell sakshandsaming av høg kvalitet er avgjerande fr kmmunen g hans mglegheit til å styra utgiftene. Kmmunale helse- g msrgstenester er eit knappheitsgde g skal frvaltast i tråd med gjeldande lv, frskrift g kmmunale standardarar. Låg kvalitet g feil sakshandsaming har knsekvensar fr den einskilde brukar, men gså fr kmmunen. I Sgndal vert sakshandsaming tatt hand m innanfr fleire einingar. Behvsvurderingar g vedtaksarbeid er lagt til stillingar sm gså har ansvar fr andre ppgåver. Skal kmmunen klare å ppretthalda kvalitet g naudsynt priritering, ttalversikt ver tenestetilbda i kmmunen, likheit i utmåling av tenester g rettstryggleik fr brukarar, bør kmmunen vurdera å tydeleggjera ansvar fr sakshandsaming innan helse g msrg, herunder samle ansvar g ppgåver til dette i ei felles eining. 37

38 R8924 Vår erfaring frå andre kmmunar er at det blir stadig meir utfrdrande g spesialiserte sakshandsamingsprsessar. Det medfører at fleire kmmunar ser behv fr å spesialisera funksjnen. Samanlikna med andre kmmunar på Sgndal sin strleik er det ikkje uvanleg å rganisera tildeling av tenester på den måten kmmunen gjer i dag, men ein ser samtidig at fleire vel å samrganisera denne funksjnen til ein felles eining med ansvar fr all sakshandsaming innan pleie g msrg Vedtak Vi har tidlegare synt at ansvar fr sakshandsaming innanfr helse- g msrgstenestelva er rganisert på ulike einingar. Det er ppretta eit tildelingsutval kr sakshandsamer har høve til å legga fram saksutgreiinga før endeleg avgjersle. Analysen syner at fleire saker innan tenester til funksjnshemma vert avgjrt utanm dette tildelingsutvalet. Det er tenesteleiar innan Helse g ssial sm har mynde til å fatta avgjerd sm mhandlar tenester til funksjnshemma. Tenesteleiar fr funksjnshemma har ansvar fr sakshandsaminga. Sgndal beskriv å ha rutinar fr å sikra sakshandsaming, g at rutinane nyttast fr å sikra krav til sakshandsaming g enkeltvedtak. Kmmunen pplyser midlertidig at det er vanskeleg å priritera revurderingar g evalueringar av tenestene g vedtaka sm er fatta, g at dette gjer at tenester g vedtak ikkje vert evaluert sm planlagt. Krav til saksbehandling g frmkrav til enkeltvedtak er uttalt i lv m behandling i frvaltingssaker (frvaltingslva) av Frvaltingslvas siktemål er å ta hand m retten gjennm å sikra ei påliteleg sakshandsaming i frvaltinga. Rettstryggleiken inneber at frvaltinga legg frhlda til rette fr frhandsvarsling, partsffentlegheit, rettferd g rask sakshandsaming. Søknader skal avgjerast utan ugrunna pphald g med infrmasjns- g rettleiingsplikt i type enkeltvedtak sm krev det. I høve vårt arbeid har vi gått gjennm nkre vedtak. Desse er ikkje nødvendigvis representative fr krleis kmmunen tek hand m den øvrige sakshandsaminga innanfr tenestemrådet. Vi vil freta ei ppsummering av dei vurderingane vi har ut frå vedtaka ein har gått gjennm: Kmmunen fattar vedtak m tenester fr brukarar sm bur i andre kmmunar (sal av teneste), g sm vert effektuert i Stedjevegen Kmmunen har gitt frvaltingsmynde til pphaldskmmunen kr kmmunen kjøper tilbd. Det medfører at det er pphaldskmmunen, g ikkje Sgndal, sm tar hand m sakshandsaming g avgjerd m utmåling av helse- g msrgstenester Vedtaka inneheld lvheimlane g tilvisingar til gjeldande lvverk Beskriving av tenesta sm er innvilga vurderast å vera nk mangelfull. Ein nyttar 1:1 g 2:1 fr å beskriva den hjelp g dei tenester sm er innvilga, men ein beskriv ikkje tenestene eller tiltaka ut ver dette. I nyare vedtak nyttar ein timetildeling. Her vert det vist til eit vedlegg sm skal spesifisera hjelpa g tenestene sm blir ytt. Vedlegget inneheld ei mfattande knkretisering av bistanden. Vurderinga må vera m dette kan gjerast nk enklare g at det kjem fram i sjølve vedtaket I vedtaka syner ein ikkje andre tenester, til dømes dag- g aktivitetstilbd, støttekntakt sv. Der kmmunen har innvilga øvrige helse- g msrgstenester, bør det visast til desse i utmålinga av tenester (heilskapleg vurdering) Grunngjeving fr vedtaka vurderast å vera nk mangelfull, g kan gjere det vanskeleg å gjera m vedtaka dersm det ppstår endringar i msrgssituasjnen. Det er lagt inn ein standardtekst m at det kan kme endringar, men dette er slik vi vurderer det ikkje tilstrekkeleg fr å kunne gjera m vedtak sm kan pplevast å vera til ugunst fr brukar. Her set lvverket strenge krav til at ein skal kunne dkumentere endringar i behv. Adgang til klage g innsyn er ppgjeva i vedtaka. 38

39 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial Sgndal uttaler at dei tidlegare hadde ein tildelingspraksis fr bistand til persnleg bistand g assistanse i bustad g dagtilbd sm i str grad medførte at ein tildelte g rganiserte tenestene ut frå bemanningsfaktren 1:1. Analysen vår tydar på at dette er ein praksis sm i høg grad frtsatt er gjeldande, særleg når ein tilrettelegg g rganiserer bemanning knytt til bistand i bustad, ambulante tenester, dagtilbd g i avlasting. Krleis kmmunane rganiserer g tilrettelegg fr å ta hand m behv innan helse- g msrgstenestene, varierer. I neste kapittel skal vi gå nærare inn på frhld sm er viktig å ta msyn til ved tildeling av tenester i bufellesskap g samlkaliserte bustader. Vi er gjrt merksam på at Sgndal kmmune har ein praksis, ut ver tenestemrådet, sm inneber at Sgndal har verlate sakshandsaming g mynde til å fatta vedtak fr brukarar kr kmmunen kjøper tenester (heildøgn), til anna kmmune (dei sm sel tenestene). Dette er ein praksis vi ikkje ser er vanleg i andre kmmunar. Vurderinga er at dette er ein praksis sm kmmunen bør endre. Årsaka er at kmmunen sjølv må ta hand m frvaltingsmynden g ppgåvene sm har øknmiske g juridiske knsekvensar fr kmmunen Tildeling av tenester til brukarar i bufellesskap / samlkaliserte bustader Fr brukarar i bufellesskap / samlkaliserte bustader er det vår erfaring at ein bør skilja mellm tilsyn g direkte bistand. Ttalsituasjnen i bustaden bør takast med i betraktning når vedtaka vert utmåla. Det betyr at ein må legga til grunn eit meir heilskapleg perspektiv. I neste figur illustrerer vi skilnaden i behvsvurdering g tildeling av tenester fr brukarar sm bur åleine, g brukarar sm bur i bufellesskap / samlkalisert bustad. Bruker, bfrm, behv, kartlegging, vedtak Behv Bfrm Vurderingsgrunnlag Vedtak/tjeneste Br alene ADL vurdering Fysiske mgivelser Vedtak Br i bfellesskap ADL vurdering Fysiske mgivelser Andre brukere Turnus (bistand/tilsyn) Vedtak Figur 4.3 Skilnaden i behvsvurdering g tildeling av tenester. Illustrasjn 39

40 R8924 Det er viktig at frhld knytt til dei andre brukarane i bustaden g turnus takast med i betraktning når vedtaka skal utmålast. Dette inneber ikkje ei nedgradering av individuelle behv g etablering av kllektivistiske strukturer. Snarare er det ein tydeleggjering av bistanden den enkelte brukar har behv fr g kan frventast å få, gitt den samla situasjnen i bustaden. Ein slik tilnærming sikrar betre samsvar mellm vedtak g bistand verfr den enkelte brukar. Analysen vår syner at ein i Sgndal har hatt ein praksis kr ein i str grad har innvilga tenester i frm av 1:1. Det vil seie ein praksis der ein ikkje har tatt msyn til det sm mtalast i figur 4.3 ved utmåling av tenester. Ein slik praksis inneber ikkje nødvendigvis ein høgare kvalitet på tenestene enn i kmmunar kr ein tar hand m det vi beskriv i illustrasjnen ver. Innan tiltak fr utviklingshemma har ein fte tenkt at j fleire tilsette pr. brukar, dess høgare kvalitet. Men eit slikt resnnement er ikkje utan vidare riktig. Mange tilsette pr. brukar kan trekka merksemda frå brukarane g ver på samhandlinga mellm persnalet. Dessutan kan mange brukarar bli prvsert av ein vedvarande g «fr» tett kntakt med persnalet. Dette prblemet er ikkje minst til stades m ein ftfølgast av persnale hele dagen, g prblemet kan bli endå større m ein har fleire tilsette til stades til ei kvar tid. Vår gjennmgang syner at det i str grad vert tilrettelagt med 1:1 både i Stedjevegen, på dagtilbd g fr brukarar sm vi her mtalar sm satellittar 13. Innsparingsptensialet blir større m ein kan få fleire brukarar til å kunne vera meir «åleine» enn kva dagens praksis inneber. Endringar av tilstedeværing frå persnalet vil kunne medføra at det kan skje ei auke i bebuar sin utfrdrande åtferd, sm tvangshandlingar, utagering g psykiske utfrdringar. Dette peikar på viktigheita av grundig frarbeid, kartlegging av brukar sitt msrgsbehv g frtløpande evaluering g naudsynte krrigeringar før ein eventuelt gjer endringar i bemanninga. Etter vår vurdering har kmmunen behv fr både krtsiktige g langsiktige tiltak fr å kunne sikra meir effektiv ressursutnytting, samt kvalitative gde tenester fr brukarane. Dei meir krtsiktige tiltaka vil vera å sjå på kmmunen sin tildelingspraksis, samt rganisering. Der ein i større grad ser dei andre brukarane i bustaden g turnus i ein større samanheng ved utmåling av vedtak. Dette inneber sm vi har mtalt tidlegare, ikkje ein nedgradering av individuelle behv g etablering av kllektivistiske strukturer, snarare er det ein tydeleggjering av bistanden den enkelte bruker har behv fr. I tillegg vil ei slik mlegging medføra behv fr å tenke annleis når det gjeld rganisering g planlegging av bemanning til ulike tider av døgnet, veka gjennm. Gruppeleiar frtel at dei jbbar fr å sjå gruppa g turnus meir i samanheng, men at dei bygningsmessige frhlda g kmpleksiteten i tenestene sm skal krdinerast frå Stedjevegen, gjere sitt til at det er vanskeleg å ha fkus på g ta hand m ppgåver sm inneber meir langsiktig planlegging g styring av ressursbruken. 4.4 Overrdna rganisering Sgndal kmmune har ein tnivåmdell, g tenestene er inndelt i einingar sm vert leia av tenesteleiar med rapprtering til rådmannen. Tenester sm ein fte mtalar sm pleie- g msrgstenester, er delt på t tenestemråde, Pleie g msrg g Helse g ssial. Frå 1. august vert det tilsett ein kmmunalsjef fr dei t tenestemråda. Kmmunen si rganisering g inndeling av tenester i ulike tenestemråda er ei rganisering vi ser at dei færraste kmmunane vel. Fleire kmmunar har ei rganisering der ein i større grad vel å sjå dei ulike tenestene innan helse g msrg meir i samanheng. Dette inneber at tenester til 13 Ein satellitt er ein brukar sm mtteke tenester, men sm ikkje bur i bustad med persnalbase eller bustad sm fte mtalast sm samlkalisert bustad. 40

41 Tenester til funksjnshemma- Helse g ssial funksjnshemma, psykisk helse g rus sjåast i samanheng med kmmunen sine øvrige pleie- g msrgstenester. Innanfr dei ulike tenestemråda har kmmunen valt å rganisera tenestene ut frå ulike brukargrupper. Ei slik rganisering, kr ein ser tenester til ulike brukargrupper saman, er vanleg. Kmmunane sm vel ei slik rganisering, gjer dette fr å sikra ei heilskapleg tiltakskjede til brukargruppene. Til dømes gjeld dette vergangen frå brukarar med mfattande avlastingstiltak til tenester sm sikrar bustadtilbd g dagtilbd. Ei felles rganisering av desse tenestene styrkar det heilskaplege perspektivet g gjer det enklare å sikra naudsynt samhandling g smidige vergangar mellm ulike tenestetilbd. På denne måten vil ein betre kunne ha versikt ver brukarbehva g sikra utvikling g mpririteringar ut frå endringar i behv. Ein slik rganisering vil gså kunne medføra at ansvaret fr ulike brukargrupper tydeleggjerast, samt at ein i langt større grad kan sikra ei auka samdrift mellm tenestene. Ein utfrdring med slik rganisering er at ein kan få ein type særmsrg, kr fellesnemnaren blir knytt til diagnse/brukargrupper. Vidare kan det vera ei utfrdring at brukarar sm ligg i gråsna vert «kasteballar» i systemet. Dette er utfrdringar sm ein uansett vil kunne kunne kma pp i. Dei ansvarlege fr tildeling g sakshandsaming av helseg msrgstenester har eit særleg ansvar fr at dette vert handsama på ein gd måte, uavhengig av kmmune si rganisering. Organisering etter brukergrupper er, slik vi ser det, fte naudsynt fr å unngå ein fragmentering av tenestene, samt fr å sikra kvalitet g effektive tenester. Frå 1. august vert det tilsett ein eigen kmmunalsjef fr mrådet. Av erfaring er dette eit viktig leiarnivå i kmmunane fr å sikra ein felles strategisk leiing av ein viktig sektr. Kmmunar sm har ei slik rganisering, vel fte å rganisera dei øvrige tenestene i eigne resultateiningar i linje under kmmunalsjefen. Figuren under syner eit døme på ei slik rganisering: Kmmunalsjef Tenesteleiar Funksjnshemma Tenesteleiar Heimebasert msrg Tenesteleiar Institusjn Tenesteleiar Psykisk helse g rus Tenesteleiar Helse Figur 4.4 Døme på rganisering g leiarstruktur Dei ulike tenestemråda kan igjen inndelast i avdelingar, kr ein pprettar avdelingsleiarar. Innanfr tenester til funksjnshemma kan det til dømes pprettast avdelingsleiar fr bustad, samt ein avdelingsleiar fr dagtilbd. Vi skal kme nærare inn på det seinare i rapprten. 4.5 Leiing g rganisering Tenester til funksjnshemma Innanfr tenester til funksjnshemma har Sgndal ein leiarstruktur sm inneber at ansvar fr fag, persnale g øknmi er delt på fleire. Tenesteleiar har det verrdna ansvaret innan helse g ssial, herunder tenester til funksjnshemma. Fagleiar fr tenester til funksjnshemma har ansvar fr tenestene til funksjnshemma, inkludert tilbdet i Stedjevegen. I tillegg har dei ein gruppeleiar i 100 % stilling med ansvar fr fag, persnale g øknmi i Stedjevegen. Gjennmgangen vår kan tyde på at ein har rganisert leiaransvaret innan tenester til funksjnshemma, g då særleg innan Stedjevegen, på fleire rller. Dette kan føre til ei dubblering 41