Nasjonale prøver

Transkript

1 Nasjonale prøver Rettleiing til lærarar Lesing 8. steget «Nasjonale prøver er eit nyttig verktøy for læraren, skulen og skuleeigaren fordi det gjev informasjon om korleis eleven meistrar lesing, rekning og engelsk». Nynorsk

2 Innhald Nytt i Nasjonal prøve i lesing for 8. og 9. steget... 3 Kva måler nasjonal prøve i lesing?... 4 Korleis bruke resultata som grunnlag for vidare læring? FØR PRØVA GJENNOMFØRING ETTER PRØVA... 7 Resultat og oppfølging... 7 Oppfølging av resultata i PAS... 7 Analyseverktøyet... 8 Meistringsnivå... 8 Oppfølging av resultata i lærarkollegiet Samanlikning mellom prøva på 8. og 9. steget Oppfølging av elevgruppa Oppgåveformat Teksttype Fagtilknyting Oppfølging av den enkelte eleven Skuleleiaren sitt ansvar Tips til informasjon og aktuelle ressursar Nytt i 2013 I år vil analyseverktøyet, reknearket som eit verktøy for oppfølging av resultata frå prøvene, vere tilgjengelege for alle nasjonale prøver, og for engelsk. No ligg det føre nasjonale prøver i lesing på alle dei tre samiske språka. Som hjelp og inspirasjon til oppfølgingsarbeidet med prøvene har Utdanningsdirektoratet laga to filmar om gjennomføringa av nasjonale prøver i lesing og rekning. Dei er tilgjengelege på Utdanningsdirektoratets nettsider under nasjonale prøver. Du finn dei òg på Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 2 av 19

3 1 Nasjonal prøve i lesing for 8. og 9. steget Denne rettleiinga er skriven for deg som har elevar som skal gjennomføre nasjonal prøve i lesing på 8. og 9. steget. Rettleiinga inneheld råd og retningslinjer for kva som bør gjerast før, under og etter prøvegjennomføringa. Siste del av rettleiinga seier noko om korleis resultata kan brukast til vidare oppfølging, og gjev råd til arbeidet med lesing som grunnleggjande ferdigheit. Du kan lese meir om nasjonale prøver på Utdanningsdirektoratets nettsider Det er viktig at du har sett deg inn i innhaldet i denne rettleiinga i god tid før sjølve prøvedagen. Ta kontakt med skuleleiinga dersom du har spørsmål om gjennomføringa. Til slutt i denne rettleiinga finn du ei oversikt over skuleleiinga sitt ansvar før, under og etter gjennomføringa. FAKTA OM NASJONALE PRØVER Kva er nasjonale prøver? Prøvene skal gje informasjon til elevar, lærarar, skuleleiarar, foreldre, skuleeigarar, dei regionale myndigheitene og det nasjonale nivået som grunnlag for kvalitetsutvikling i opplæringa. Kva måler nasjonale prøver? Prøvene skal undersøkje i kva grad elevane sine ferdigheiter er i samsvar med dei måla læreplanen har for dei grunnleggjande ferdigheitene rekning og lesing og i delar av faget engelsk. Nasjonale prøver gjev informasjon om elevar på alle nivå og skil seg frå kartleggingsprøver som gjev informasjon om elevar som treng spesiell oppfølging. Må alle elevar ta nasjonale prøver? Prøvene er obligatoriske. Skuleleiaren kan berre vurdere fritak for elevar med rett til spesialundervisning eller særskild språkopplæring for språklege minoritetar, der resultatet frå prøva eleven vert friteken frå, ikkje vil ha mykje å seie for eleven si opplæring. Kan elevar få tilrettelagde nasjonale prøver? Enkelte elevar kan ha behov for særskild tilrettelegging under gjennomføringa av ei nasjonal prøve. Skuleleiaren har ansvar for all slik tilrettelegging. Prøvene i rekning og lesing er tilrettelagde for punktskrift- og teiknspråkbrukarar. Kven har ansvaret for gjennomføringa av nasjonale prøver? Ved offentlege skular er det kommunen som har det overordna ansvaret for gjennomføringa, ved private skular er det skulestyret som har dette ansvaret. Skuleleiaren er ansvarleg for gjennomføringa av nasjonale prøver på sin skule etter dei retningslinjene som er gjevne i rettleiinga til skuleleiarar og skuleeigarar. Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 3 av 19

4 Kva måler nasjonal prøve i lesing? Nasjonale prøver i lesing måler i kva grad elevane sine leseferdigheiter samsvarar med kompetansemål i læreplanen, der leseferdigheiter er integrerte i alle fag. Dette inneber at prøva er ei prøve i lesing som grunnleggjande ferdigheit i alle fag. Rammeverk for grunnleggjande ferdigheiter, som du finn på Utdanningsdirektoratets nettsider beskriv kva lesing er, og korleis ferdigheita vert utvikla. Lesing som grunnleggjande ferdigheit inneber at elevane kan tileigne seg informasjon og forstå og vurdere eit mangfald av tekstar og teksttypar innanfor dei enkelte faga. Kvart fag har fagspesifikke tekstar med ulike framstillingsformer. Prøva er den same på 8. og 9. steget og tek utgangspunkt i kompetansemål etter 7. steget. Oppgåvene og tekstane har ulik vanskegrad. På den måten vil elevar som presterer svakt, klare noko, medan elevar som presterer godt, vil få oppgåver dei tykkjer er utfordrande. Ulike tekstar fordrar ulike lesemåtar. Enkelte gonger må eleven finne svaret slik det står i teksten. Andre gonger må eleven sjølv tolke, reflektere eller gjere vurderingar, og nokre av dei opne oppgåvene krev òg skriftlege grunngjevingar. På bakgrunn av dette deler vi leseforståing inn i følgjande aspekt: 1. finne informasjon i teksten 2. tolke og forstå teksten 3. reflektere over og vurdere form og innhald i teksten Desse tre aspekta finst ikkje som fråskilde ferdigheiter hos elevane. Det er difor ikkje relevant å sjå på desse delkompetansane isolert, men dei kan seie noko om hovudformålet med den enkelte oppgåva. Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 4 av 19

5 Korleis bruke resultata som grunnlag for vidare læring? All vurdering som elevane får undervegs i opplæringa, vert kalla undervegsvurdering og skal fremje læring. Alle elevar har krav på dette, og det er viktig at elevane forstår måla i opplæringa som er forventa av dei. Det er viktig at lærarane nyttar informasjonen frå prøveresultata til å tilpasse den vidare opplæringa etter elevane sine læringsbehov. God undervegsvurdering vert og kalla Vurdering for læring, og fire prinsipp er sentrale når ein nyttar resultata frå prøva til vidare arbeid. Følgjande prinsipp er omtalte i forskrift til opplæringslova kap. 3. FIRE PRINSIPP Elevene sine føresetnader for å lære kan styrkjast dersom elevene 1. forstår kva dei skal lære, og kva som er forventa av dei 2. får tilbakemeldingar som fortel dei om kvaliteten på arbeidet eller prestasjonen 3. får råd om korleis dei kan forbetre seg 4. er involverte i eige læringsarbeid ved blant anna å vurdere eige arbeid og utvikling Eit sentralt poeng er: Kva mål skal eg oppnå, kvar er eg i forhold til desse måla, og korleis skal eg komme meg dit? Elevane skal forstå kva dei skal lære, og kva som er forventa av dei Når du arbeider med prøver og vurdering, er det viktig at elevane veit kvifor dei vert vurderte, og kva som er forventa av dei. Elevane må vite kvifor det er viktig å arbeide med lesing som grunnleggjande ferdigheit. Snakk difor med elevane om kva som er formålet med prøva, og kva prøva måler. Gje tilbakemeldingar og råd om vegen vidare Faglege tilbakemeldingar er ein sentral del av vurderings- og oppfølgingsarbeidet. Dei skal fortelje om kvaliteten på arbeidet eller prestasjonen og skal innehalde råd og rettleiing om korleis elevane kan forbetre seg. Resultata og informasjon frå prøva kan gje deg eit bilete av kva elevane meistrar, og av kva dei må arbeide vidare med. Denne informasjonen bør du sjå i samanheng med annan informasjon du har om elevane frå før, og bør brukast i dialog med elevar og foreldre. Involver elevane Du bør involvere elevane når du gjennomgår prøva. Det å stille elevane spørsmål om kva dei trur dei har fått til, og kva dei bør øve meir på, kan bidra til at dei reflekterer over eiga meistring. Etter at resultata er gjennomgått, kan det vere nyttig å la elevane vere med på å reflektere over svara sine og planleggje kva dei kan gjere for å forbetre seg. Elevane sine eigenvurderingar kan gje deg viktig informasjon om kva dei tykkjer er vanskeleg, og kva dei må arbeide meir med. Eigenvurdering kan òg bidra til at elevane får eit mer bevisst forhold til eigen kompetanse i lesing. Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 5 av 19

6 2 FØR PRØVA Før prøva er det viktig at både elevane og foreldra deira kjenner til dei nasjonale prøvene og formålet med å gjennomføre dei. Elevane kan gjere seg kjende med prøva i forkant av prøvegjennomføringa ved å bruke eksempeloppgåver og tidlegare oppgåver som du finn på Utdanningsdirektoratets nettsider. Formålet med å gjennomgå eksempeloppgåvene er at elevane skal verte kjende oppgåveformatet og verte trygge på prøvesituasjonen. Eksempeloppgåvene er ikkje fullverdige prøver, men gjev døme på oppgåvetypar som elevane møter i prøva. Det finst ikkje vurderingsrettleiingar eller fasit til desse oppgåvene, og resultata skal ikkje registrerast i PAS. INFORMASJON TIL ELEVANE Det er viktig at du i forkant av prøva fortel elevane kva prøva måler, og kvifor det er viktig med grunnleggjande ferdigheiter i lesing. I nasjonale prøver i lesing skal elevane lese tekstar frå mange fag, til dømes ein artikkel frå samfunnsfag eller ein tabell frå naturfag. Prøva er laga slik at ho måler ferdigheiter på alle nivå, og elevane må vere førebudde på at dei kjem til å få oppgåver dei tykkjer er vanskelege. Prøva måler grunnleggjande ferdigheiter i lesing i ulike fag. Elevene skal ha med seg blyant og kladdeark. Ingen andre hjelpemiddel er tillatne. Prøvetida er 90 minutt, og elevane må sitje prøvetida ut. Prøva skal gje informasjon om kva elevene kan, og kva dei kan ha utbytte av å arbeide meir med. Det vert laga nye prøver kvart år. Prøva har både enkle, middels og vanskelege oppgåver, og elevane bør svare det dei trur er rett Rett svar på oppgåva gjev 1 eller 2 poeng. Det vert ikkje trekt poeng for feil svar. Prøva består av opne oppgåver og fleirvalsoppgåver. Nokre av oppgåvene er interaktive. I dei opne oppgåvene skal du skrive svaret. I fleirvalsoppgåver skal du velje eitt av fleire svaralternativ. I interaktive oppgåver skal du flytte på eitt eller fleire objekt. INFORMASJON TIL FORELDRA Skulen får ein foreldrebrosjyre om nasjonale prøver i trykt versjon på bokmål og nynorsk. Foreldra skal få utdelt brosjyren ved skulestart. Brosjyren kan òg lastast ned på bokmal-og-nynorsk/ Her er det òg versjonar av brosjyren på nord-, sør- og lulesamisk. Etter gjennomføringa er det viktig at resultata og råd om vegen vidare vert kommuniserte med foreldra, slik at dei kan følgje med på og støtte opp om utviklinga til eige barn. Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 6 av 19

7 3 GJENNOMFØRING INFORMASJON OM PRØVEGJENNOMFØRINGA Elevane bør sitje slik at dei ikkje kan sjå prøvene til kvarandre. På første side i prøveheftet er det informasjon til eleven. Les dette høgt saman med elevane før prøva startar. Elevane kan levere svara før prøvetida er ute, men alle elevane må sitje på plassen sin til den oppsette prøvetida er ute (90 min.). Du skal syte for at elevane har blyant og kladdeark. Ingen andre hjelpemiddel er tillatne. Du bør oppmuntre elevane til å arbeide godt med prøva og be dei sjå igjennom det dei har gjort før innlevering. Du bør gi støtte og tryggleik til elevane som gjennomfører prøva. 4 ETTER PRØVA I denne delen får du informasjon om korleis du skal registrere resultata, korleis dei vert presenterte, og korleis du kan bruke dei i den vidare oppfølginga av elevane. Resultat og oppfølging På slutten av prøvedagen vert ei vurderingsrettleiing/fasit til oppgåvene publisert i PAS. Sjå brukarrettleiing for PAS/PGS for meir informasjon. I dei opne oppgåvene skal elevane sjølve skrive svaret. Desse oppgåvene skal vurderast av deg i tråd med vurderingsrettleiinga, der det er gitt døme på elevsvar for å hjelpe deg i vurderingsarbeidet. Du må vurdere om svaret er akseptabelt eller ikkje, setje poeng og taste dette inn i PAS. Når du har registrert resultata i PAS, får du tilgang til ulike resultatrapportar, bl.a. grupperapport (NP01) og oppgåverapport (NP06). Dei endelege resultata frå nasjonale prøver vert publiserte i Skuleporten 6 til 8 veker etter gjennomføringa. For å komme raskare i gang med oppfølginga av elevane får du tilgang til førebelse poenggrenser for meistringsnivåa i PAS. Dei syner kva meistringsnivå elevane mest sannsynleg vil vere på. Det er viktig å vere klar over at den førebelse berekninga kan avvike noko frå dei endelege poenggrensene som vert publiserte i Skuleporten. Oppfølging av resultata i PAS Etter at du har registrert elevane sine resultat, kan du i tillegg til dei ulike resultatrapportane i PAS bruke eit enkelt analyseverktøy i form av eit rekneark i oppfølginga av elevane. Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 7 av 19

8 Dette finn du i PAS rapport med poengsummar per elev per oppgåve og totalt (NP01) rapport med fordeling på dei ulike svaralternativa, til dømes at 25 prosent av elevane svarte svaralternativ A (NP06) eit analyseverktøy, i form av eit rekneark, for oppfølging av resultata med førebelse poenggrenser for meistringsnivå Analyseverktøyet Analyseverktøyet (reknearket i PAS) kan vere til hjelp for å sjå kva aspekt ved lesing, oppgåveformat og teksttypar elevgruppa di meistrar godt eller treng å arbeide meir med. Du vil òg sjå kva fag dei ulike oppgåvene kan knytast til. Saman med meistringsbeskrivingane kan resultata vise tendensar for elevane dine. For at resultata du får presentert skal kunne samanliknast med resultata på nasjonalt nivå og gje mest mogleg solid informasjon, er dei presenterte på gruppenivå. Dei seier noko om tendensar i svara for elevgruppa di. Det finst ikkje ei slik oversikt på elevnivå fordi det ikkje vil gje den same pålitelege informasjonen. Rapportane i PAS gjev deg informasjon om poeng som den enkelte eleven har fått på prøva. Meistringsbeskrivingane syner kva som kjenneteiknar den typiske eleven på dei ulike nivåa. Kva for informasjon finn eg i analyseverktøyet? kva for leseaspekt kvar oppgåve måler (finne, tolke, reflektere) kva for teksttype oppgåva omhandlar (til dømes informerande, argumenterande eller instruerande) kva for fag kvar oppgåve kan knytast til (til dømes samfunnsfag og norsk) kva slags format oppgåvene har (open, fleirval eller samansett) kva for vanskegrad kvar oppgåve har elevgruppa sine resultat for dei ulike oppgåvene i prøva elevgruppa sine førebelse resultat fordelte på meistringsnivå sett i forhold til landsgjennomsnittet Meistringsnivå Elevane vert fordelte på dei ulike meistringsnivåa etter den poengsummen dei får på prøva. På 8. og 9. steget er det fem meistringsnivå, der nivå 1 er det lågaste og nivå 5 det høgste nivået. Til kvart nivå følgjer ein kort tekst som beskriv ferdigheitene til den typiske eleven på dette nivået. Beskrivinga for eit nivå gjentek ikkje ferdigheiter som allereie er omtalte på et lågare nivå. Nivåa er oppbygde med ein progresjon, slik at ein elev som har poengskår tilsvarande meistringsnivå 5, kan ein gå ut frå har ferdigheiter som er omtalte på nivå 1 til og med nivå 5. Krav til ferdigheiter som evne til refleksjon, analyse og vurdering av eigne svar, aukar med stigande meistringsnivå. Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 8 av 19

9 Meistringsnivå 1 Finne Tolke Reflektere lokalisere tydeleg uttrykte element i ein tekst med lite konkurrerande informasjon trekkje enkle slutningar eller oppfatte hovudtemaet i ein tekst når innhaldet er tydeleg uttrykt i teksten bruke personlege meiningar til å kommentere form eller innhald i ein tekst Meistringsnivå 2 Finne Tolke Reflektere lokalisere tydeleg uttrykte element i ein tekst med noko konkurrerande informasjon trekkje slutningar eller oppfatte hovudtemaet i ein tekst på bakgrunn av informasjon som ikkje er tydeleg uttrykt bruke personlege erfaringar eller haldningar til å vurdere form eller innhald i ein tekst Meistringsnivå 3 Finne Tolke Reflektere lokalisere element fleire stader i ein tekst som inneheld klart konkurrerande informasjon definere eit ikkje tydeleg uttrykt tema i ein tekst eller forstå samanhengar mellom ulike delar av ein tekst bruke personlege erfaringar eller formell kunnskap til å gje ei grunngjeven vurdering av form eller innhald i ein tekst Meistringsnivå 4 Finne Tolke Reflektere lokalisere og kombinere ulike element som finst fleire stader i ein tekst, og vurdere kven av dei som er relevante forstå korleis ikkje tydeleg uttrykte element i ein tekst heng saman, eller korleis dei heng saman med teksten som heilskap gje ei grunngjeven vurdering av form eller innhald i ein tekst ved å samanlikne, kontrastere eller kategorisere informasjon Meistringsnivå 5 Finne Tolke Reflektere lokalisere og kombinere ulike element som finst fleire stader i ein tekst, og skilje relevant informasjon frå sterkt konkurrerande informasjon forstå tvitydigheiter, meiningsinnhald som står i motsetnad til det som er forventa, eller meiningsinnhald som er negativt uttrykt i ein tekst vurdere form eller innhald i ein tekst kritisk og analytisk, eller å utforme hypotesar ved å samanlikne, kontrastere eller kategorisere informasjon i ein tekst Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 9 av 19

10 Det er viktig å vere klar over at elevane innanfor kvart nivå har fått ulike poengsummar på prøva, og at enkelte elevar kan ha fått ein poengsum som ligg nær ein grenseverdi mellom to nivå. Beskrivingane må difor tolkast som ei generell beskriving av ferdigheitene til alle elevar på dette meistringsnivået. Det kan hende at ein elev vanlegvis får til oppgåver som ho eller han ikkje fekk til på nasjonale prøver, eller at beskrivinga av meistringsnivået til eleven ikkje stemmer med det læraren veit om eleven sine ferdigheiter. Det difor viktig at du òg støttar deg til annan informasjon du har om elevane frå før. Meistringsnivå 1 omfattar òg elevar som har fått null eller svært få poeng på prøva. Det gjer at nokre elevar kan få ei beskriving som er meir positiv enn det prøveresultatet til eleven syner. Beskrivinga av meistringsnivå 1 kan likevel vere til hjelp for korleis eleven kan utvikle ferdigheitene sine. Etter gjennomføringa er det viktig at resultat og råd om vegen vidare vert kommuniserte med foreldra, slik at dei kan følgje med på og støtte opp om utviklinga til eige barn. Oppfølging av resultata i lærarkollegiet Dei grunnleggjande ferdigheitene er integrerte i kompetansemåla til det enkelte faget. Sjølv om ferdigheitene er uttrykte på ulik måte og i varierande grad i læreplanane, vil oppfølginga av nasjonale prøver i lesing vere viktig for lærarar i alle fag, ikkje berre for norsklæraren. Prøva inneheld tekstar frå ulike fagområde, og ho måler lesing som grunnleggjande ferdigheit på tvers av fag. Det er difor naturleg å diskutere resultata frå nasjonale prøver i lærarkollegiet. Ved at lærarane i fellesskap summerer opp resultata av prøva, kan lærarkollegiet få oversikt over både kva elevane meistrar, og kva dei bør arbeide meir med i dei ulike faga. Resultata som du får ved å bruke reknearket i PAS, syner korleis elevane har prestert på dei ulike tekstane og oppgåvene i prøva. Dersom resultata til dømes avdekkjer spesielle svakheiter knytte til ein naturfagleg eller samfunnsfagleg tekst, må lærarane i desse faga involverast for å finne ut kva problema kan komme av, og kva for tiltak som bør setjast i verk. Det kan til dømes dreie seg om mangelfull omgrepsforståing for fagspesifikke ord og omgrep, eller det kan komme av at elevane har problem med å kombinere informasjon frå ulike kjelder i samansette tekstar, noko som er svært vanleg i desse faga. Dersom elevgruppa har svake resultat på tekstar som inneheld mykje talmateriell (prosent, kakediagram, rekneskapstabellar), må matematikklæraren involverast. Når skulen analyserer prøveresultata, er det viktig å ta omsyn til lokale forhold, blant anna lokalt læreplanarbeid, satsingsområder eller kjenneteikn ved det enkelte årskullet eller den enkelte klasse. Særskilt ved små skular og kommunar kan nokre få elevar som presterer veldig svakt eller veldig sterkt, gje store utslag på resultata. Resultata må òg vurderast ut frå det generelle inntrykket av ferdigheiter, motivasjon og arbeidsinnsats hos elevane. Samanlikning mellom prøva på 8. og 9. steget Elevane på 8. og 9. steget gjennomfører den same prøva. Nasjonale prøver vert utvikla på same måte kvart år, men med nye oppgåver. Det er mogleg å samanlikne gjennomsnittet og sjå om fordelinga på meistringsnivåa endrar seg, eller om elevane på dei lågaste meistringsnivåa gjer det betre på 9. steget i år enn på 8. steget i fjor. Sidan ingen av Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 10 av 19

11 oppgåvene i år er identiske med oppgåvene frå i fjor, gjev samanlikninga avgrensa informasjon. Ver klår over at resultata til enkeltelevar kan gje store utslag om de ynskjer å samanlikne resultata frå i år for dei to trinna. I nokre tilfelle vil gjennomsnittet for 8. og 9. steget vere likt eller liggje nær kvarandre. Ein elev som på 8. steget låg lågt på meistringsnivå 3, kan ha utvikla leseferdigheitene sine monaleg, men likevel hamne høgt på same meistringsnivå på 9. steget. Ein elev som låg høgt på meistringsnivå 3 på 8. steget, kan hamne lågt på meistringsnivå 4 i prøva for 9. steget, utan at elevane sine leseferdigheiter har endra seg vesentleg. Om du vil analysere resultatutviklinga til enkeltelevar, kan det vere formålstenleg å rekne om elevane sine poengsummar på prøva i år og prøva i fjor til prosent av toppskår, og på den måten sjå kor mange prosentpoeng betre eller dårlegare elevane er på 9. enn på 8. steget. Spørsmål til refleksjon og diskusjon Ser vi mønster/tendensar i resultata for vår skule? Har vi annan informasjon som stadfestar eller avkreftar resultata frå nasjonale prøver? Syner resultata frå nasjonale prøver at det er behov for ytterlegare kartlegging? Kva konsekvensar får resultata for den vidare praksisen ved skulen? Er vi gode på nokre område, og kva kan det komme av? Kva kan vi gjere for å forbetre dei resultata vi ikkje er nøgde med? Oppfølging av elevgruppa For å forstå kva som skjuler seg bak elevgruppa sine resultat, kan det vere formålstenleg å bruke informasjonen om kvar enkelt oppgåve som du finn i reknearket (publisert i PAS). Reknearket kan vere til hjelp for å sjå kva leseaspekt, teksttypar og oppgåveformat elevgruppa di meistrar godt eller treng å arbeide meir med. Samla kan denne informasjonen bidra til å forstå elevane sine resultat meir inngåande enn meistringsbeskrivingane. Ein tabell stiller til dømes andre krav til lesaren enn eit diagram eller ein argumenterande tekst når det gjeld å finne informasjon. Teksten si fagtilknyting spelar òg ei rolle. Elevane kan til dømes gjere det dårleg på oppgåver der dei skal tolke og forstå ei grafisk framstilling av eit naturfagleg tema, medan dei same elevane kan prestere svært godt når dei skal tolke og forstå den skjønnlitterære teksten. Lengd og vanskegrad i den aktuelle teksten, og interesse og forkunnskap hos elevane når det gjeld innhaldet, spelar ei stor rolle for leseprestasjonane. Å fokusere på tekstar og oppgåver på ein slik måte vil vere svært nyttig i arbeidet med å forstå resultata og jobbe vidare med dei. Lesing er ein samansett prosess, og kvar enkelt leseoppgåve vert til i eit samspel mellom trekk ved teksten og trekk ved oppgåva. I tabellen er kvar enkelt oppgåve kategorisert med utgangspunkt i fire dimensjonar: hovudaspekt ved lesing, oppgåveformat, teksttype og fagtilknyting. Med utgangspunkt i tabellen kan du dermed få eit inntrykk av kva som kjenneteiknar leseutfordringa i den enkelte oppgåva i prøvesettet. Ved å samanhalde Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 11 av 19

12 gruppa sitt resultat med det nasjonale gjennomsnittet kan du danne deg eit bilete av om det er bestemte dimensjonar som synest å representere spesielle utfordringar for gruppa. Aspekt ved lesing Prøva er konstruert slik at ulike oppgåver krev ulike lesemåtar. Nokre oppgåver krev at eleven finn svaret slik det står i teksten. I andre oppgåver må eleven sjølv tolke, reflektere eller føreta vurderingar, og nokre av dei opne oppgåvene krev òg skriftlige grunngjevingar. Ettersom dei tre hovudaspekta finne, tolke og reflektere ikkje representerer tre isolerte ferdigheiter, vil det førekomme oppgåver som kan fungere innanfor meir enn eitt aspekt. I reknearket er oppgåva definert etter det aspektet som er vurdert som det mest dominerande. Å finne informasjon i teksten inneber å finne fram til informasjon som er direkte, tydeleg, eller eksplisitt uttrykt i teksten. Eit haldepunkt i vurderinga av kva som er tydelig, er at meininga er formulert innanfor rammene av ei setning. Mykje informasjon og høg informasjonstettleik i teksten kan gjere det vanskeleg sjølv om svaret finst i teksten. I nivåbeskrivingane vert slike utfordringar kalla konkurrerande informasjon. Konkurrerande informasjon gjev vanskelegare tekstar og opnar for å stille vanskelegare spørsmål. Å forstå og tolke teksten er ein vid kategori som spenner frå enkle til kompliserte slutningar. Å tolke inneber å binde saman setningar, å samanhalde informasjon som finst ulike stader i teksten, eller å lese mellom linjene. Å forstå teksten inneber at eleven får oversikt over innhald og meining i teksten. Å reflektere over og vurdere form og innhald i teksten inneber at eleven er sjølvstendig i høve til teksten. Refleksjon er eit spørsmål om erfaring og om modning, og spenner frå å kommentere innhaldet i teksten med utgangspunkt i eigne meiningar, til å hanskast med heile teksten og grunngje eigne synspunkt, analysar eller vurderingar på ein adekvat måte. Å identifisere formelle trekk ved tekstar til dømes å kjenne att motsetningar, å bestemme om ein tekst er forteljande eller forklårande, eller å kunne bruke kunnskap om språk og tekst inneber eit viktig steg på vegen mot ein sjølvstendig og kritisk lesarposisjon. Oppgåveformat Oppgåvene er utforma i ulike oppgåveformat, og kvart av dei krev ulike problemløysingsstrategiar. I ei fleirvalsoppgåve må elevane vurdere kva svaralternativ som gjev det riktige svaret på det oppgåva spør om. Leseoppgåva inneber dermed at eleven må lese og behandle både teksten, spørsmålet og svaralternativa. Dei svaralternativa som ikkje er riktige, refererer òg til informasjon/innhald i teksten og representerer på den måten konkurrerande informasjon. Samansette fleirvalsoppgåver kan ha ulik utforming. Dei kan til dømes innebere å vurdere om fleire påstandar er riktige eller feil, vise korrekt samanheng mellom relatert innhald, eller plassere ei rekkje hendingar i riktig rekkefølgje. Det som er felles for desse oppgåvene, er uansett at dei består av fleire deloppgåver knytte til ulike delar av teksten, som det må svarast riktig på. Nokre gonger gjev dei samansette fleirvalsoppgåvene opp til 2 poeng. I dei opne oppgåvene skal eleven sjølv formulere og skrive eit svar. Svara vert vurderte som riktige eller galne på grunnlag av forståing. Rettskriving, ordval eller setningsbygning skal ikkje vurderast. For ein del elevar inneber likevel det å skrive svaret med eigne ord ein ekstra terskel. Det hender at elevar lèt vere å svare på dei opne oppgåvene, trass i at svara deira på andre oppgåver vitnar om at dei kan ha god forståing for teksten. Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 12 av 19

13 Teksttype Oppgåver knytte til samanhengande tekstdelar er kategoriserte med utgangspunkt i kva slags framstillingsmåte som dominerer teksten som heilskap. Informerande tekstar informerer om røynda og kan til dømes vere henta frå ulike typar fagbøker, tidsskrift eller aviser. Argumenterande tekstar har som formål å overtyde og påverke og kan til dømes vere eit lesarinnlegg, ein tale eller reklame. Instruerande tekstar forklårar ein prosess eller framgangsmåte og kan til dømes vere oppskrifter eller brukarrettleiingar. Forteljande tekstar ordnar hendingar etter ei tidslinje. Både skjønnlitterære tekstar og sakprosatekstar kan bruke ein forteljande framstillingsmåte. Oppgåver som er knytte til ikkje-samanhengande tekstdelar, er kategoriserte med utgangpunkt i struktur, til dømes kart, illustrasjon, figur, graf, tabell, liste og ulike former for informasjonsgrafikk. Fagtilknyting I tråd med lesing som grunnleggjande ferdigheit inneheld prøva tekstar som er relevante for dei ulike faga på steget. Leseintensive fag er oftare representerte i prøva, men over tid vil alle faga vere med. Grunnlaget for fagtilknyting kan vere tematisk eller formell, og tekstane er ofte aktuelle i meir enn eitt fag. Spørsmåla under kan brukast i dialog med elevgruppa di eller med enkeltelevar etter gjennomføringa. Spørsmål til elevgruppa Kva spør oppgåva om? Kva prøver oppgåva å finne ut om de kan? Er det vanskelege ord og uttrykk de ikkje forstår? Kva får de vite i oppgåva, og kva må de finne ut sjølve for å løyse ho? Kva for lesemåtar og løysingsstrategiar kan de bruke? Er det skilnad på korleis de tenkjer når de skriv svaret sjølv (open), og når de vel svar (fleirval)? Kva kan feilsvara tyde på at vi har misforstått? Kva slags leseaspekt, oppgåver og oppgåvetypar får vi til? Kva slags leseaspekt, oppgåver og oppgåvetypar bør vi arbeide meir med? Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 13 av 19

14 Oppfølging av den enkelte eleven Meistringsnivåa kan brukast som utgangspunkt for ein samtale med eleven og i planlegginga av den vidare oppfølginga av eleven. I samarbeid med eleven kan du setje opp læringsmål for vidare arbeid med ferdigheiter i dine fag og snakke om korleis eleven kan nå måla. Det er viktig å fokusere på nokre få, realistiske mål om gongen. Fokuser på kva som er neste steg i eleven si utvikling. Under er det presentert forslag til korleis du kan arbeide vidare med lesing med elevar på alle nivåa. Meistringsnivå 1 Lesarar på nivå 1 kan ha lesevanskar eller språkproblem, dei kan vere umotiverte eller rett og slett mangle øving. Kartlegging når det gjeld grunnleggjande leseferdigheiter som avkoding, leseflyt, lesehastigheit og omgrepsforståing, bør vurderast. Generelt vil dei svakaste lesarane ha behov for tett oppfølging når det gjeld vidareutvikling av leseferdigheit. På nivå 1 bør tekstane vere korte og enkle, form og innhald bør vere kjende for eleven, og temaet bør interessere ho/han. Eleven kan øve på: Å finne fram til viktig informasjon som er godt synleg eller sentralt plassert, til dømes ein tydeleg uttrykt eigenskap ved hovudpersonen i ei forteljing, ei tydeleg uttrykt meining eller eit lett synleg tal. Å oppfatte handlinga eller hovudtemaet i ein tekst, som til dømes den viktigaste hendinga eller det viktigaste argumentet i teksten. Å oppfatte meiningar eller forhold som er framstilte i ein tekst, og deretter komme med eigne synspunkt. Meistringsnivå 2 På nivå 2 bør tekstane vere relativt enkle, og form og innhald bør vere kjende for eleven. Tekstane kan vere samansette med fleire element som kvar for seg har meining. Eleven kan øve på: Å finne fram til informasjon som er tydeleg uttrykt, men der annan informasjon kan konkurrere om merksemda, til dømes å finne fram til riktig informasjon i ein tabell eller å finne fram til bestemte påstandar det er spørsmål om i ein argumenterande tekst. Å oppfatte hovudbodskapen i ein tekst, til dømes i ein fabel, ei forteljing eller eit lesarinnlegg, eller å tolke informasjon frå enkle grafiske framstillingar som kart og søylediagram. Å vurdere informasjon i ein tekst i forhold til eigne erfaringar og synspunkt, til dømes å uttrykke semje eller usemje, eller å vurdere om hendingar eller reaksjonsmåtar er sannsynlege. Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 14 av 19

15 Meistringsnivå 3 På nivå 3 kan innhaldet i teksten vere ukjent for eleven, språket kan ha ein viss kompleksitet, og teksten kan innehalde relativt mykje informasjon. Eleven kan øve på: Å trekkje ut eitt eller fleire informasjonselement når det er mange element som konkurrerer om merksemda, til dømes å lese av ulike talverdiar i eit diagram, å slå opp i ei ordliste eller å velje ut argument som viser seg fleire stader i til dømes eit kåseri eller ein kronikk. Å forstå kva som er hovudtemaet når dette ikkje er tydelig uttrykt, eller å forstå samanhengen mellom ulike delar av teksten, til dømes årsakssamanhengar, forholdet mellom personar og/eller hendingar, eller forholdet mellom tekst og illustrasjonar. Å vurdere form eller innhald og grunngje kvifor ulike element i teksten framstår slik dei gjer, eller er uttrykte slik dei er, gjerne ved å bruke formell kunnskap om sjangertrekk, verkemiddel og grafisk framstilling. Meistringsnivå 4 På nivå 4 kan teksten både ha form og innhald som er ukjende for eleven. Språket kan vere avansert, og teksten kan innehalde mykje informasjon der samanhengen mellom ulike delar i teksten ikkje er tydeleg uttrykt. Eleven kan øve på: Å finne og kombinere informasjonen som viser seg i fleire delar av ein samansett tekst, og der noko av informasjonen finst i hovudteksten, noko i merknadene og noko i overskrifta, til dømes eit trediagram, ein tabell med reisetider eller ein produktinformasjon. Å samanlikne informasjon i ulike tekstar om same tema og finne fram til informasjon som finst i begge tekstane, og informasjon som berre finst i den eine eller den andre teksten, til dømes ulike oppslagsverk (nett eller papir). Å forstå korleis tekstar er bygde opp, og korleis ulike element heng saman, til dømes ved å lage oppsummerande overskrifter til avsnitt i ulike fagtekstar, velje den beste av fleire aktuelle overskrifter til eit avsnitt, eller å kjenne att og forstå verknaden av litterære grep som tidsvekslingar, skifte av synsvinkel og bruk av språklege bilete. Å vurdere kvalitet, form eller innhald i ulike tekstar og grunngje eigne vurderingar, til dømes å grunngje kvifor ein tekst er betre skriven enn ein annan, eller å avgjere kva som er formålet med ein tekst eller delar av ein tekst, kven teksten er skriven for, eller kvifor forfattaren har brukt ulike verkemiddel. Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 15 av 19

16 Meistringsnivå 5 På nivå 5 kan teksten vere lang og/eller kompleks, og formatet kan vere ukjent for eleven. Teksten kan ha tema og innhald som er ukjent for eleven, og innehalde avanserte språklege verkemiddel. Eleven kan øve på: Å samanhalde informasjon i fleire tekstar med ulikt format og finne fram til det som er relevant for oppgåva, til dømes ein instruksjon eller ei oppskrift der ein er avhengig av å kombinere opplysningar frå illustrasjonar, lister og springande tekst. Å vise forståing for indirekte og tvitydige framstillingsmåtar, til dømes bruk av ironi, sarkasme eller negasjonar. Å forklåre hendingar som står i motsetnad til det som er forventa, til dømes i tekstar frå fjerne tider, stader eller miljø. Å kjenne att støttande argument og motargument i argumenterande tekstar. Å stille seg kritisk til innhald, framstillingsmåte eller layout i ulike tekstar, til dømes å bruke kunnskap om form, innhald, kjelde eller opphav til tekstane for å avgjere om teksten er truverdig. Å komme med grunngjevne hypotesar om bakgrunnen for hendingar, påstandar, personar si åtferd eller uventa forhold. Skuleleiaren sitt ansvar Her er ei enkel oversikt over kva skuleleiaren har ansvar for før, under og etter gjennomføringa. Oversikta tek utgangspunkt i innhald i rettleiing til skuleeigarar og skuleleiarar. FØR UNDER ETTER syte for at alle elevar på steget er påmelde i PAS sjekke at skulen har motteke sendinga med foreldrebrosjyrar og prøvehefte syte for å sjekke at innhaldet i prøvepakka er riktig (tal og målform) vere tilgjengeleg for lærarar når dei treng hjelp og støtte til å førebu gjennomføringa syte for at lærarane har kjennskap til rettleiingsmateriellet syte for at det er sett av tid i vekeplanen til gjennomføringa vere tilgjengelig for lærarar når dei treng hjelp og støtte syte for at alle resultata frå leseprøvene vert registrerte innan fristen syte for at talet på elevar registrert i PAS stemmer overeins med det reelle elevtalet på skulen følgje opp resultata på skulenivå i det lokale forbetrings- og utviklingsarbeidet leggje til rette for at alle lærarar følgjer opp resultata i klassen Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 16 av 19

17 Oppsummerande sjekkliste for lærar Før informere elevane om formålet med prøva og oppgåvetypar informere elevane om prøvetid og eventuell tilrettelegging gjennomføre eksempeloppgåver syte for at foreldra er informerte om gjennomføringa, og at dei har fått foreldrebrosjyren vere tilgjengeleg for foreldre som har spørsmål om prøva setje av tid i vekeplanen til gjennomføringa Under gje støtte og tryggleik til elevane som gjennomfører prøva syte for at elevane har fått all nødvendig informasjon sjå kap. 3 Gjennomføring Etter bruke resultata i tilbakemeldingar til elevar og foreldre for å fremje vidare læring sjå resultata i samanheng med annan informasjon om eleven involvere elevane i arbeidet med resultata Lukke til med prøvegjennomføringa! Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 17 av 19

18 Tips til informasjon og aktuelle ressursar OM NASJONALE PRØVER OG VURDERING Kvar finn eg meir informasjon om vurdering og nasjonale prøver? Korleis vert nasjonale prøver utvikla? Kva er rektor og kommunen sine oppgåver med nasjonale prøver? Korleis vert resultata for nasjonale prøver i lesing registrerte? Kvar finn eg ei kort oversikt over nasjonale prøver? Kvar kan eg lese meir om vurdering for læring? Rammeverk for nasjonale prøver NP/Rammeverk-for-nasjonale-prover/ Veileder til skuleleder og skuleeier Brukerveiledning til PAS/PGS NP/PASPGS-Brukarrettleiing-for-nasjonale-provervg1/ OM LESING Kva skal elevane kunne i ferdigheita å kunne lese? Kva er ferdigheita å kunne lese, og korleis vert ho utvikla? Kvar kan eg finne fleire ressursar og materiell om lesing? Læreplan til Kunnskapsløftet Rammeverk for grunnleggjande ferdigheiter Nasjonale prøver, lesing 8. og 9. trinn Rettleiing til lærarar Side 18 av 19

19 Schweigaards gate 15 Postboks 9359 Grønland 0135 OSLO Telefon utdanningsdirektoratet.no