ÁRDNA universitehta sámi kulturviessu. Prošeaktakantuvra Prosjektkontoret Čakčamánnu 2006 September ÁRDNA - samisk kulturhus på universitetet

Transkript

1 ÁRDNA universitehta sámi kulturviessu Prošeaktakantuvra Prosjektkontoret Čakčamánnu 2006 September 2006 ÁRDNA - samisk kulturhus på universitetet

2 ÁRDNA - samisk kulturhus på universitetet ÁRDNA universitehta sámi kulturviessu Árdna tyder skatt eller verdfull gjenstand. Árdna blei teke i bruk i september 2004 og offisielt innvigt 9. februar 2005 av Hans Majestet Kong Harald V saman med opninga av Teorifagbygget. Árdna er eit samisk kulturhus. Det er oppført som ein del av Teorifagbygget, og den vesle bygningen ligg på campus i eit naturområde med samisk kultur. Det er eit fellesbygg med stor symbolverdi for Universitetet i Tromsø. Naturområdet er del av eit samanhengande kulturlandskap frå toppen av Tromsøya. Det strekkjer seg nedover mot Joho Niilas sin gamme, vidare mot Labyrinten og held fram med utsyn mot Tromsøysundet og fram mot Tromsdalen med si samiske historie og Tromsdalstinden. Saman med Gammen utgjer Árdna eit sentrum i dette samiske kulturlandskapet. Her skal det plasserast 2 Árdna gohppojuvvon luonddugeađgeseaidnái Árdna gravert i natursteinsvegg Árdna go geahččá Labyrinttas Árdna sett frå Labyrinten Árdna láđasmánnun Árdna ved fullmåne Árdna mearkkaša sámegillii ruhtačiehká dahje divrras dávvir. Árdna váldojuvvui atnui čakčamánus 2004:s ja G.M. Gonagas Harald V rabai dan almmolaččat guovvamánu 9.b.2005:s dalle go Teorifágagárdin rahppojuvvui. Árdna lea sámi kulturviessu. Dat lea ceggejuvvon Teorifágagárdima oassin, ja dat smávva visttáš lea universitehtaguovllus dakkár meahcceguovllus gos lea sámi kultuvra. Lea oktasaš visti mas lea stuora symbolaárvu Romssa universitehtii. Guovlu gullá oktilas kultureanadahkii mii álgá Romssasullo alde. Dat manná vulosguvlui Joho Niillasa goađi guvlui, viidáset Labyrintta guvlui ja das oaidná Romssanuori guvlui ja Sálašvákki guvlui iežas sámi historjáinis ja Sálaščohka guvlui. Ovttas gođiin lea Árdna guovddážis sámi

3 kultureanadagas. Deike galget biddjojuvvot oasit Sámi dutkamiid guovddáža doaimmain ja installašuvnnain. Sámi dutkamiid guovddáš lea biddjon Teorifágagárdima 2. vissui mii lea juste Ártna davásnuorttabealde, ja mii mihtilmasat lea oidnosis eanadagas Guovssu jorba čoahkkinlanjainis. Ártna duogáš Teorifágagárdima ceggemiin šattai Universitehtii vejolaš duohtan dahkat boares niegu ásahit báikki mii lea rámman sámi kultuvrii ja gos galgá leat sadji čájáhusaide, semináraide ja giehtaduodjái. Árdna lea šaddan mihtilmas vistin, hutkojuvvon ollu ságastallamiid vuođul gaskal Universitehta, sámi geavaheaddji ovddasteddjiid ja arkiteavtta. Sámi huksenvierut leat adnojuvvon vuođđun hápmái, ávdnasiidda ja detáljaide. Árdna-nama lea Marit Einejord evttohan siskkáldas gilvvus. Árdna daddjojuvvo /aar a dna/ mas a lea hui oanehis a, nu gohčoduvvon johtinvokála. Nuorttabeale hápmi Fasade mot aust Čuohpastat Snitt Plána Plan funksjonar og installasjonar frå aktivitetane ved Senter for samiske studiar. Dette senteret er plassert i Hus 2 i Teorifagbygget som ligg rett nordaust for Árdna, og som markerer seg mot landskapet med det runde møterommet Guovssu. Bakgrunnen for Árdna Med reisinga av Teorifagbygget blei det mogleg for Universitetet å realisere ein gammal draum om ein stad som skal vere ramme om samisk kultur og kunne gje plass for utstillingar, seminar og handverk. Árdna er blitt eit særprega bygg, skapt etter mange samtalar mellom Universitetet, Statsbygg, dei samiske brukarrepresentantane og arkitekten. Form, materiale og detaljar er valde med inspirasjon frå samisk byggetradisjon. Árdna tyder skatt eller verdfull gjenstand. Árdna blir uttalt /aar a dna/ der a er ein svært kort a, ein såkalla glidevokal. Namnet er foreslått av Marit Einejord i ein intern konkurranse. 3

4 Møteplassen Árdna Árdna er delt i to. Ein lang nedgraven betongkonstruksjon inneheld våtrom med ulike siderom. Denne bakbygningen har ein steinkledd front som støttemur og er bakvegg for eit stort ope aktivitetsrom. Denne andre delen, samlingsrommet, er avrunda med heil glasvegg mot Gammen og Labyrinten. Rommet har open rundtømmerkonstruksjon med eit langsgåande overlys mot vest og har i sentrum ein nedsenka bålplass. Med Árdna har Universitetet fått ein unik samlingsplass for mindre seminar, representasjon, utstillingar og handverk. Konstruksjon og materialbruk Det er lagt vekt på å bruke lokale materiale og samiske byggetradisjonar. Såleis er rundtømmeret og dei panelte veggane ute og inne i ubehandla furu. Tømmeret er henta frå Målselv og er etter skikken felt ved nymåne. Dører og vindauge er i furu med tidsmessige glas og 4 Nanu hirsa dáhkkekonstrukšuvdna Takkonstruksjon i massivt tømmer Duojár Jon Ole Andersen barggus Duojár Jon Ole Andersen i arbeid Láseseaidni čoahkkananlanjas Glasvegg i samlingsrom Čoahkkananbáiki Árdna Árdna lea juhkkojuvvon guovtti oassái. Guhkes vulosroggojuvvon betoŋgakonstrukšuvdna mii sisttisdoallá njuoskalanja/ lanja gos náhkiiguin bargá. Dán duogášvisttis lea geađgeolggoš ovddabealde mii lea cagganmuvran ja duogášseaidnin stuora rabas čoahkkananlatnjii. Nubbe oassi, čoahkkananlatnja, lea jorbejuvvon, ja das lea olles láseseaidni Goađi ja Labyrintta guvlui. Lanjas lea rabas jorbahirsa konstrukšuvdna ja oarjjábealde, doarrás dáhke vuolde, lea čuovgaráidu ja guovdu lea dollasadji mii lea vuollelis. Universitehta lea Ártnain ožžon earenoamáš čoahkkananbáikki smávit semináraide, ovddastemiide, čájáhusaide ja giehtaduodjái. Konstrukšuvdna ja ávnnasgeavaheapmi Lea deattuhuvvon geavahit báikkálaš ávdnasiid ja sámi huksenvieruid. Danin leat hirssat ja skoađastuvvon seainnit, olgun ja siste, divššotkeahtes beazis. Hirsa lea vižžojuvvon Málatvuomis ja

5 lea vieru mielde njeidojuvvon šaddi mánus. Uvssat ja láset leat beazis ráhkaduvvon dálá áiggi lásiiguin ja detáljaiguin. Láhtis lea oljejuvvon muorraparkeahtta masa leat geavahan govda beahcefielluid ja detáljaide leat geavahan áikka. detaljeringar. Golvet er i olja heiltreparkett med breie bord i furu og med detaljar i eik. Utvendig er bygget dominert av spontaket i osp og av beslag i sink. Frontfasaden har ei uthola malmfuru som nedløp for takvatnet. Olggobealde vistti lea smáhkkoduolbbusdáhkki ráhkaduvvon suhpis ja siŋkkas. Olgguldasat lea vistti ovddabealde ráigojuvvon málbmanbeahci gokko dáhkkečáhci golgá vulos. Smáhkkoduolbbusdáhkki suhpis Spontak i osp Konstrukšuvdna Konstruksjonen Láse detálja Detalj vindu 5

6 Innvendig er det brukt naturstein med tynne striper i kopar på bakveggen i samlingsrommet. Steinen er ein kombinasjon av Barents Red frå Grasbakken i Nesseby og Barents Blue frå Bugøynes i Sør-Varanger. Denne steinen er blankpolert innvendig og finslipt utvendig. Trestolpane kviler på avrunda steinsylindrar av Barents Blue. Bålplassen og steingolva er av kvartsittskifer frå Nordreisa. Sjølve eldstaden har grus og rund elvestein frå Manndalen i Kåfjord. Lokalkjende ressurspersonar har valt ut steinen. Huset har eit velutstyrt kjøkken med tidsmessig innreiing. Luonddugeađgeseaidni Natursteinsveggen Siste lea čoahkkananlanja duogábealseaidnái geavahuvvon luonddugeađgi masa leat vel biddjon seakka veaikesázut. Geađgi lea seaguhus Barents Redas, mii boahtá Rissebávttis Unjárggas, ja Barents Blueas mii boahtá Buođggáin Mátta- Várjjagis. Dát geađgi lea áibbas šealgadinbussejuvvon siste ja fiidnát šliipejuvvon olgguldasat. Caggestoalpput vuoiŋŋastit Barents Blue jorbejuvvon geađgesylindariid alde. Dollasajis ja geađgeláhtis lea kvartsihtta ráktogeađgi mii lea vižžojuvvon Ráissas. Iešalddis dollagáttis lea sáttu ja jorba johkageađggit mat bohtet Olmmaivákkis Gáivuonas. Báikái gullevaš resursaolbmot leat válljen geđggiid. Viesus lea ođđaáigásaš bierggastuvvon gievkkan valjit gievkkandávviriiguin. Olggobealde Árdna lea ceggejuvvon nu ahte ii galgga eanadagas bearehaga Jaskatvuohta dollagáttis Stilla ved bålet 6 Čoahkkananlatnja Samlingsrommet

7 oidnot gaskal geađgelássáid, sogiid ja eananšaddodaga. Seakka čievrabálgáid mielde beassá báikái viesu ovddabeallái masa leat biddjon ráktogeađggit. Lagasguovllu darffit čihket ovdalaš háviid mat eanadagas leat vistti birra, ja lea stráŋgaáidi mii sihkkarastá ceakkodievá das birra. Siste ja biergasat Visttis leat muhtin gitta ja muhtin luovos viessogálvvut. Detáljaide leat geavahan sámi huksenvieruid, ja sámi giehtaduojárat leat hovden go daiguin leat bargan. Sámi leavgga njeallje ivnni leat ovttaiduvvon vistái. Sisuvssain leat sáttobossojuvvon láset ja daidda leat atnán motiivan govaid maid leat váldán sámi oahppogirjjiin. Stuora láseseainnis leat beahcehildut mat addet visuálalaš gova olgošilju guvlui. Hilduid sáhttá geavahit čájáhusaide. Dan guhtta caggestoalppus leat vajahagat mat leat čuhppojuvvon iešguđet sámi guovllu dáiddariid sárgumiid vuođul, ja sin namat leat čállojuvvon giehtagohppojuvvon silbagalbii. Konstrukšuvdna Konstruksjonen Utomhus Árdna er lagd varleg inn i terrenget mellom steinknausar, bjørk og botnvegetasjon. Smale, gruslagde stiar fører til plassen framfor huset som er sett med brotskifer. Torv frå nærområdet dekkjer tidlegare sår i terrenget rundt bygget, og eit trådgjede sikrar skrenten rundt. Innomhus og utstyr Bygningen er utstyrt med ei rekkje faste og lause innreiingar. Detaljane er inspirerte av samisk byggetradisjon og arbeidet med dei er gjort under leiing av samiske handverkarar. Dei fire fargane frå det samiske flagget er integrerte i bygget. Dørene innvendig har sandblåst glas med motiv frå illustrasjonar i samiske lærebøker. Den store vindaugsveggen har hyller i furu som gjev eit visuelt spel mot uteområda. Hyllene kan brukast til utstillingar. Dei seks beresøylene har utskjeringar etter teikningar av kunstnarar frå ulike samiske område, og namna deira er merkte med handgraverte sølvskilt. 7

8 Sentralt under himlingen i samlingsrommet viser fiberoptisk lys på ei stor akrylplate stjernehimmelen slik han er ved midnatt i januar månad. Det viktigaste samiske stjernebiletet, Sarvva (Elgen), er i sentrum. Guovdu čoahkkananlanja dáhki lea stuora akrylpláhtta mas lea fiberoptihkalaš čuovga mii čájeha nástealmmi nugo dat lea ođđajagimánus gaskaija. Deaŧaleamos sámi nástegovva, Sarvva, lea guovddážis nástealmmis. Bord, hyller, krakkar, skjermveggar og anna inventar er spesialteikna av arkitekten. Einskilde detaljar og utstyr i skinn, stoff og tre er framskaffa av brukarane. Ved den offisielle opninga av Teorifagbygget 9. februar 2005 besøkte Hans Majestet Kong Harald V Árdna og signerte ei spesialinnbunden gjestebok. Universitetet har plassert skulpturen Stille vender tanken (1994/1995/1998) av Iver Jåks på permanent plass i Árdna. Skeaŋkkat GM Gonagassii rahpama oktavuođas Gåver til HM Kongen ved innviinga Vajahagat cagganstoalppus siste Utskjering på innvendig søyle Arkiteakta lea spesiáltevdnen bevddiid, hilduid, reŋkkuid, suodjeseinnid ja eará viessodávviriid. Geavaheaddjit leat leamaš mielde háhkame sierranas detáljaid ja náhkke-, gođus- ja muorradávviriid. Teorifágagárdima almmolaš rahpamis guovvamánu 9.b.2005:s galledii G.M. Gonagas Harald V Ártna ja čálii namas guossegirjái mii lei erenoamážit ráhkaduvvon dán dilálašvuhtii. Universitehta lea bistevaš sadjái Ártnas ceggen bácci Jaskadit jorrá jurdda (1994/1995/1998) maid Ánddir-Ivvár Ivvár, Iver Jåks, lea ráhkadan. 8 Jaskadit jorrá jurdda Stille vender tanken Guossegirji Gjesteboka

9 Ártna plánen ja huksen: Dát olbmot leat leamaš guovddážis Ártna ovdánahttimis: Nils Jernsletten, Johnny-Leo L. Jernsletten, Else Grete Broderstad ja Per Klemetsen Hætta, Sámi dutkamiid guovddáš, duojár Jon Ole Andersen ja dáiddár Iver Jåks. Plánadirektevra Unni Grøneng, Romssa universitehta, prošeaktavástideaddji Kjell Jensen, Statsbygg, siviilaarkiteakta MNAL Jan Arnfinn Mork, Telje-Torp-Aasen Arkitektkontor A.S. Vajahagaid stoalppuin lea Jon Ole Andersen čuohppan. Dat leat vižžojuvvon sámi guovlluin ja daid leat (rehkenastojuvvon stoalppus lulábealde) sárgon: Folke Fjällström (Vålådalen ruoŧa lullisápmi), Folke Fjällström (Snoasa- norgga lullisápmi), Gunvor Guttorm (Johkamohkki ruoŧa davvisápmi), Jon Ole Andersen (Kárášjohka norgga davvisápmi), Petteri Laiti (Anár suoma davvisápmi) ja Jakov Jakolev (Lujávri - ruošša sápmi). Ártna nuorttadavábealli Árdna sett frå nordaust Ártna nuorttalulábealli Árdna sett frå søraust Ártna lulábealli Árdna sett frå sør Planlegging og bygging av Árdna: Desse personane har vore sentrale i arbeidet med utviklinga av Árdna: Nils Jernsletten, Johnny- Leo L. Jernsletten, Else Grete Broderstad og Per Klemetsen Hætta, Senter for samiske studiar, duojár Jon Ole Andersen og kunstnar Iver Jåks, Plandirektør Unni Grøneng, Universitetet i Tromsø, Prosjektansvarleg Kjell Jensen, Statsbygg, Sivilarkitekt MNAL Jan Arnfinn Mork, Telje-Torp-Aasen Arkitektkontor A.S. Utskjeringane på søylene er skorne av Jon Ole Andersen. Dei er henta frå samiske område og er (rekna frå søyla i sør) teikna av: Folke Fjällström (Vålådalen svensk sørsamisk), Folke Fjällström (Snåsa norsk sørsamisk), Gunnvor Guttorm (Jokkmokk svensk nordsamisk), Jon Ole Andersen (Karasjok norsk nordsamisk), Petteri Laiti (Inari finsk nordsamisk) og Jakov Jakolev (Lovozero - russisk samisk). Ártna nuorttalulábealli Árdna sett frå søraust 9

10 Skinnarbeid på dørhandtak og idé om sitjeputene ved Maja Dunfjell, dørmatte i tre ved Jon Ole Andersen. Sitjeputer er produserte av Stuoranjárgga Sámiid Duodji. Illustrasjonar på sandblåst glas er teikna av Iver Jåks og henta frå: Låkkangir ji sámi-ja dárogillii. Oslo: Aschehoug, s. 23, 61, 65 og 105. Dollasadji Eldstaden Árdna geavahusas Árdna i bruk Náhkkebargguid uksageavjjain lea Maja Dunfjell ráhkadan ja son lea maiddái hábmen čohkkánboalstariid, uksaránu muoras lea Jon Ole Andersen dahkan, čohkkánboalstariid lea Stuoranjárgga Sámiid Duodji ráhkadan. Govaid sáttobossojuvvon lásiin lea Iver Jåks sárgon ja dat leat vižžojuvvon: Låkkangir ji sámi- ja dárogillii. Oslo: Aschehoug, s.23, 61, 65 ja 105. Go geahččá gievkkanis Sett frå kjøkenet 10 Čoagganeapmi nástealmmi vuolde Samling under stjernehimmelen Dálvegovva nuorttas guvlui Vinterstemning mot aust

11 Teorifágagárdima prošekterenjoavku, earenoamážit: Siviilaarkiteakta Jan Arnfinn Mork, Telje-Torp-Aasen Arkitektkontor A.S. Siviilainšenevra Svein-Hugo Leiknes, Leiknes AS Eanadatarkiteakta Bjarne Aasen, 13.3 Landskapsarkitekter AS Dáiddár ja dáiddaduojár Jon Ole Andersen, earenoamáš resursaolmmoš Huksenfitnodat Skanska AS, bajitdási ovddasvástideaddji huksemii Sävar Snickeri AB, spesiálbierggasteapmi Huksenjođiheaddji Magne Pedersen, huksenmuttu ovttasteaddji Plánadirektevra Unni Grøneng, geavaheaddji, bierggasteami ja dáidaga oktiiheiveheaddji Seniorinšenevra Karsten Nygård, teknihka ja doaibmama oktiiheiveheaddji GM Gonagas rahpandoaluin HM Kongen ved innviinga Rektor rahpá Ártna almmolaččat Rektor opnar Árdna for bruk Prosjekteringsgruppa for Teorifagbygget, spesielt: Sivilarkitekt Jan Arnfinn Mork, Telje-Torp-Aasen Arkitektkontor A.S Sivilingeniør Svein-Hugo Leiknes, Leiknes AS Landskapsarkitekt Bjarne Aasen, 13.3 Landskapsarkitekter AS Kunstnar og kunsthandverkar Jon Ole Andersen, spesiell ressursperson Entreprenørfirma Skanska AS, overordna ansvarleg for bygg Sävar Snickeri AB, spesialinnreiing Byggeleiar Magne Pedersen, koordinator byggefase Plandirektør Unni Grøneng, koordinator brukar, innreiing og kunst Senioringeniør Karsten Nygård, koordinator teknikk og drift Rahpandoalut GM Gonagasain Innviingsdagen med HM Kongen 11

12 Árdna Prošeaktakantuvra Prosjektkontoret Breivika universitehtaguovlu. Girdigovva: To-foto, Harstad. Eará govat: Arkiteavttat, Jaro Hollan, Anita Trum, Tor Guttormsen, Bjørn Hatteng Universitetsområdet i Breivika. Flyfoto: To-foto, Harstad. Andre foto: Arkitektene, Jaro Hollan, Anita Trum, Tor Guttormsen, Bjørn Hatteng