Láhkavuogádat ja čađaheapmi. Mii caggá sámegiela ovdáneami.

Transkript

1 Láhkavuogádat ja čađaheapmi. Mii caggá sámegiela ovdáneami. Sámi Fágalaš Girječálliid ja Jorgaleaddjiid Searvi Jahkečoahkkin ja seminára Romssas Geassemánu 6. beaivvi 2015

2 Mat bat lea deháleamos lágat Vuođđoláhka Sámediggeláhka Giellaláhka Oahpahusláhka Mánáidgárdeláhka Báikenammaláhka 2

3 Báikenammaláhka (Lov om stadnamn) Váttis áššegeaidnu go galgá mearridit riektečállima Áddjás proseassa Njoazes ovdáneapmi Muhto váikko lea mearriduvvon, de galgá vel árvvoštallat leago bággu geavahit nama almmolaš oktavuođain 3

4 9.Bruk av stadnamn Samiske og kvenske stadnamn som blir nytta blant folk som bur fast på eller har næringsmessig tilknyting til staden, skal til vanleg brukast av det offentlege t.d. på kart, skilt, i register saman med eventuelt norsk namn Ráddjehusat: Báikkis galget ássat olbmot geat geavahit báikenama dahje olbmuin galgá leat ealáhus čatnašupmi báikái- Jos ii leat šat oktage sámegielat olmmoš báikkis, iige oktage sámegielat geavahit báikki ealáhusa oktavuođas, de ii leat dárbu dan nammii Árbenama sáhttá hilgut. Min árbbi 4

5 Mánáidgárdeláhka Lov om barnehager (barnehageloven). 2.Barnehagens innhold Barnehagen skal ta hensyn til barnas alder, funksjonsnivå, kjønn, sosiale, etniske og kulturelle bakgrunn, herunder samiske barns språk og kultur. Eahpečielggas juo dás sisdoalu oasis maid dat mearkkaša. Ii livččii heahti jos boahtá čielgasabbot ovdan eará paragráfain. Muhto: 5

6 8.Kommunens ansvar Kommunen har ansvaret for at barnehagetilbudet til samiske barn i samiske distrikt bygger på samisk språk og kultur. I øvrige kommuner skal forholdene legges til rette for at samiske barn kan sikre og utvikle sitt språk og sin kultur. Juohká vuos mánáid guovtti oassái: Siskkobealde ja olggobealde De ii leat definerejuvvon mii lea sámi guovllu Vuoigatvuohta lea čadnon etnisitehta, iige giellamáhttui 6

7 Suomas: Lag om småbarnspedagogik 11 «Kommun skall dessutom sörja för att dagvård står till buds på barnets modersmål, då detta är finska, svenska eller samiska» Vuoigatvuohta lea čadnon máná eatnigillii, iige etnisitehtii Suoma bealde leat váttisvuođat sámegiela ealáskahttimis čadnon dán paragráfii. Norgga beale problemat sámegiela ealáskahttimii leat čadnon Norgga láhkii 7

8 Mii lea problema Suomas: Jos mánná ii hála sámegiela eatnigiellan, de ii leat vuoigatvuohta beassat sámi mánáidgárdái dahje giellabeassái Norggas: Máŋgga guovllus gullo, mánát eai sámás mánáidgárddis. Buohkain lea vuoigatvuohta, «Eat sáhte earuhit mánáid giellamáhtu mielde» Galggašii goarrut dan guokte lága oktii 8

9 Oahpahusláhka Gusto sihke vuođđoskuvlii ja joatkkaoahpahussii Joatkkaoahpahusas buorre Samar i vidaregåande opplæring har rett til opplæring i samisk. Joatkkaoahpahusas livččii buorre jos dát oassi čuvvojuvvo: Departementet kan gi forskrifter om at visse skolar skal tilby opplæring i eller på samisk eller i særskilde samiske fag i den vidaregåande opplæringa innanfor visse kurs eller for visse grupper. Fylkeskommunen kan også elles tilby slik opplæring. Muhto eai daga dan 9

10 Váikkuhus Eanaš sámegielat nuorain ii leat oahpahus sámegillii 10. luohká maŋŋá Earret muhtin fágain Kárášjogas ja Guovdageainnus Earret go Sámi allaskuvllas Dahje jos lohket sámegiela universitehtain Nuoraide lunddolaš molsut 1. giela joatkkaskuvllas 10

11 Vuođđoskuvla Viehka buorre láhka, muhto dušše viehka buorre: Oahpahus ráddjejuvvon sámi guvlui: 6-2.Samisk opplæring i grunnskolen I samiske distrikt har alle i grunnskolealder rett til opplæring i og på samisk. Samisk distrikt: 1) det samiske forvaltningsområdet etter 3-1 i samelova, 2) andre kommunar eller delar av kommunar etter forskrifter gitt av Kongen i statsråd etter at Sametinget og dei kommunane og fylkeskommunane spørsmålet gjeld, har fått uttale seg. Geavatlaččat Sámi guovlu = Sámegiela hálddašanguovlu 11

12 Mu dutkamušas: Nuoraid giellamáhttu lea mielgat buoret sámegielat skuvllas go guovttegielat skuvllas Nuorat geavahit sámegiela mealgat eanebut iežaset ahkásaččaiguin jos vázzet sámegielat skuvllas Ii leat lága mielde dárbu ásahit sámegielat skuvllaid Deanus lea dušše geavvan nu ahte leat guokte sámegielat skuvlla (Iešalddis lei gal garra bargu ja riiddu čađa) 12

13 Váttis oažžut oahpahusa sámegillii johtui Galgá leat viehka stuorra joavku: Utenfor samiske distrikt har minst ti elevar i ein kommune som ønskjer opplæring i og på samisk, rett til slik opplæring så lenge det er minst seks elevar igjen i gruppa. Olu mánát ja áŋgiris váhnemat, de soitet nagadit ásahit oahpahusa sámegillii 13

14 Láhka nubbi buorre bealli Oahpahus sámegielas lea máná individuála vuoigatvuohta gos ihkkenassii orru Norggas Lea skuvlla ovddasvástádus dál. Dain lea bággu ordnet. Utanfor samiske distrikt har samar i grunnskolealder rett til opplæring i samisk. Departementet kan gi forskrifter om alternative former for slik opplæring når opplæringa ikkje kan givast med eigna undervisningspersonale på skolen. 14

15 Váttisvuohta jos bohtet stuorát gielddat Kommunen kan gi forskrifter om at alle i grunnskolealder i samiske distrikt skal ha opplæring i samisk. Guovdageaidnu + Álaheadju Unjárga + Čáhcesuolu Kárášjohka + Porsáŋgu + Davvi-Njárga = Sámegiella jávká geatnegahtton fágan? Das gažaldat, sáhttágo mearridit ahte gieldda oasis, dahje ovtta skuvllas lea sámegiella geatnegahtton giellan. Omd Deanušalddi skuvllas? 15

16 Manne eai leat buot oahpponeavvut sámegillii? Ii sáhte atnit oahpponeavvuid mat eai leat fidnemis sihke girjedárrui ja ođđadárrui Lærebøker og andre læremiddeli andre fag enn norsk kan det berre brukast lærebøker og andre læremiddel som ligg føre på bokmål og nynorsk til same tid og same pris. I særlege tilfelle kan departementet gjere unntak frå denne regelen. Láhka ii gusto sámegiel oahpponeavvuide. Daddjo dušše ahte: Norske og samiske lærebøker og tilsvarande digitale læremiddel som blir brukte i skolen, skal vere i samsvar med offisiell rettskriving. 16

17 Sámedikki gáibádus Sametingets (2014: kapittel 6.2) prinsipielle syn er at Samiske elever har samme rettigheter som andre elever i norsk skole til å få læremidler på sitt morsmål. Sametinget har i sin behandling av opplæringsloven i juni 2014, pekt på at samiske elevers rett til læremidler på sitt opplæringsspråk, ikke er sikret i lov med tilhørende forskrift. Sametinget vil be om revidering av opplærings- og privatskoleloven for å styrke samiske elevers rett til opplæring i og på samisk og på grunnlag av samiske kulturverdier, herunder særskilt retten til samiske læremidler på alle fag i hele grunnopplæringa. 17

18 Sámi giellaláhka (sámediggeláhka 3. kapihtal) 3-7.Rett til utdanningspermisjon Tilsatte i et lokalt eller regionalt offentlig organ i forvaltningsområdet har rett til permisjon med lønn for å skaffe seg kunnskap i samisk når organet har behov for slik kunnskap. Orgána mearrida ieš leago dárbu. Dávjá hilgot bargiid ohcamušaid. Bargi mielas lea dárbu, orgána omd gieldda mielas ii leat. 18

19 3-8.Rett til opplæring i samisk Enhver har rett til opplæring i samisk. Kongen kan gi nærmere regler om gjennomføringen av denne bestemmelsen. For opplæring i og på samisk gjelder reglene i og i medhold av lov om grunnskolen og den vidaregåande opplæringa (opplæringslova). Maid ipmašis lea dáinna oaivvildan? In dieđe. 19

20 3-9.Samisk i den kommunale forvaltning Kommunestyret kan bestemme at samisk skal være likestilt med norsk i hele eller deler av den kommunale forvaltning. Stáhta lea guođđán sámegiela ovddideami gieldda iešmearrideapmái. Gielda ii dárbbaš dahkat eará go bálvalit álbmoga sámegillii ja almmuhit sámegillii. Ii leat bággu meannudit áššiid sámegillii. Ii leat bággu jorgalit áššebáhpáriid sámegillii. Jorgaleapmi ja dulkon lea giellabargi ovddasvástádus Leago bággu dulkot gielddastivrra ja lávdegotti čoahkkimiid? Ii oro leamen. 20

21 Gáldut Sametinget 2014: Sametingets strategiske plan for læremiddelutvikling Vedtatt den i 20. Sak /14 21