Osterøy og kommunereforma Framtidsscenario og SWOT-analyse

Transkript

1 Osterøy og kommunereforma Framtidsscenario og SWOT-analyse TF-notat nr. 19/2016 Eirik Tenfjord (PwC) og Per Kristian Roko Kallager (Telemarksforsking)

2 Kolofonside Tittel: Osterøy og kommunereforma Undertittel: Framtidsscenario og SWOT-analyse Osterøy kommune TF-notat nr: 19/2016 Forfatter(e): Eirik Tenfjord (PwC) og Per Kristian Roko Kallager (Telemarksforsking) Dato: ISBN: ISSN: X Pris: Framsidefoto: Prosjekt: 160 (Kan lastes ned gratis fra Eirik Tenfjord Osterøy kommune utrednng av samanslåing Prosjektnummer.: Prosjektleder: Oppdragsgiver(e): Kjetil Lie Osterøy kommune Spørsmål om dette notatet kan rettes til: Telemarksforsking, Postboks 4, 3833 Bø i Telemark tlf

3 Forord Som ein del av oppdraget for Osterøy kommune om utgreiing av framtidig kommunestruktur var det ynskja frå Osterøy kommune å sjå på tenkte utviklingsscenario som skisserar ulike retningar for samfunnsutvikling i kommunen. Som ein del av oppdraget skulle det utarbeidast minst tre scenario og ei SWOTanalyse. Scenarioa skulle ta utgangspunkt i arbeidet med ny samfunnsdel til kommuneplanen og vere eit grunnlag for debatt om Osterøy si framtid. Det er ikkje snakk om ein plan, strategi eller mål for Osterøy, men ei beskriving av mogelege framtidige tilstandar for på den måten å belyse ei retning Osterøy kan ta i framtida. Prosessen med utarbeiding av scenarioa omfatta to arbeidsmøter samane med innbyggarar i Osterøy kommune, samfunnsaktørar, politikarar og administrasjonen. Notatet er meint til å danne eit grunnlag for debatt om Osterøy si framtid. Kjetil Lie har vore prosjektleiar, medan Eirik Tenfjord frå PwC og Per Kristian Roko Kallager frå Telemarksforsking har stått for gjennomføringa av arbeidsgruppemøta og dette notatet. Bø Kjetil Lie Prosjektleiar 3

4 Innhald Innleiing s. 5 Nasjonale utviklingstrekk s. 7 Bakgrunn Osterøy kommune - no situasjonen s. 11 Arbeidsmøta sentrale funn frå arbeidet s. 29 Arbeidsmøte 1 s. 30 Arbeidsmøte 2 s. 43 Diskusjonar s. 56 Oppsummering s.65 Referansar s. 67 4

5 Innleiing I samband med utgreiinga av framtidig kommunestruktur for Osterøy kommune, vart det som ein del av bestillinga eit ynskje om å skissere framtidsscenario for Osterøy kommune. Framtidsscenarioa blei utvika parallelt med utgreiinga av framtidig kommunestruktur, men analysane er konsentrert rundt mogelegheitene og visjonar for Osterøy med utfangspunkt i dagens situasjon. Det vart avhalden to arbeidsmøter i prosessen, med om lag 35 deltakarar på det fyrste møtet og 15 deltakarar på det andre. Møta vart avhalden 18. april og 19. mai 2016 på Lonevåg skule og på Osterøy rådhus. Deltakarane i møta var mellom anna einingsleiarar og representantar frå grendalag, idrettslag, foreiningar og aktørar frå lokalt næringsliv. Dette notatet vil gje ei oppsummering av sentrale funn frå det arbeidet som vart gjort i gruppemøta. Eirik Tenfjord (PwC) og Per Kristian Roko Kallager (Telemarksforsking) deltok på begge møta, og har utarbeida dette notatet. 5

6 Bakgrunn for notatet Som ein del av Osterøy kommunes arbeid med framtidig kommunestruktur var det ønskjeleg å utarbeide mogelege framtidsscenario for Osterøy-samfunnet i eit framtidsperspektiv på år. Det overordna temaet for notatet og arbeidsgruppemøta var: Utfordringar og målsettingar for Osterøy-samfunnet. Korleis sikre eit godt liv for alle på Osterøy? Føremål Arbeidsmøta skal leggje til rette for ein tankeprosess og konstruktiv dialog om den samfunnsmessige utviklinga på Osterøy. Deltakarane skal utfordrast på korleis situasjonen er i dag, kva mål ein skal ha for framtida, og kva grep kommunen må ta for å nå måla. Etter arbeidsmøta er gjennomførte, skal kommunen sitte igjen med eit dokument som viser mogelege framtidsscenario for Osterøy kommune, og SWOT-analyse med rangerte moment. Framtidsscenarioa vil være understøtta av korte beskrivingar av dagens situasjon, målsettingar for framtida, og mogelege vegval og tiltak for å nå målsettingane for framtida. Notatet er meint til å brukast inn i arbeidet med kommuneplanens samfunnsdel. 6

7 Nasjonale utviklingstrekk 7

8 Utviklingstrekk Folkehelse og helse generelt: Folkehelseprofilen 2014 for Osterøy kommune syner at andelen av befolkninga i 2020 som er over 80 år, er på nivå med resten av landet. Andelen med psykiske lidingar er lågare enn landsnivå. Sjukdom knytt til muskel og skjelettsystemet ser ut til å vera meir utbreidd enn i landet. Det er i tillegg større del av overvekt hjå menn (29 %) enn det som er landsgjennomsnittet (25%). Sentralisering pregar i stor grad den regionale befolkningsutviklinga i etterkrigstida. Av Noregs befolkning bur no 44,7 prosent i kommunar definert som storbyregioner, inkl. hovudstadsregionen, mens til saman 10,6 prosent av befolkninga bur i kommunar definert som småsenterregioner eller spreiddbygde område. I 2015 budde 48,5 prosent av befolkninga i Osterøy i tettbygde område, medan om lag 51 prosent budde i spreiddbygde område (SSB 2015) 8

9 Utviklingstrekk forts. Perspektivmeldinga leggjast fram kvart fjerde år, og gjev ei oversikt over dei store trendane nasjonalt og internasjonalt Ei ny melding for 2017 er under utarbeiding, og tek mellom anna for seg desse trendane: Klimautfordringar Nedgang i petroleumssektoren Nasjonale kriser og auka innvandring Press på velferdstenestene Ny kunnskap og teknologi 9

10 Digitalisering Funn frå Riksrevisjonen si undersøking om digitalisering av kommunale tenester Kommunane har i liten grad digitalisert sine tenester Kommunane tilbyr ikkje offentlege digitale tenester til innbyggjarane og næringsliv i tråd med Stortinget sine mål. Kartlegging av 19 tenester i 261 kommunar viser at det vert tilbydd digitalt fyrsteval for 27 prosent av tenestane på områda oppvekst og utdanning, helse og velferd, og plan, bygg og geodata. 14 prosent av kommunane har ikkje eit digitalt fyrsteval for nokon av desse tenestene. Færre små kommunar enn store har starta digitalisering av tenester. 23 prosent av dei små har ingen digitale tenester på dei undersøkte områda. Arbeidet med digitalisering av kommunale tenester har vesentlege hindringar Mange kommunar har ikkje tilstrekkelig kompetanse til å digitalisere sine tenester. Digitalisering har ifølge mange kommunar for høge kostnadar til at den vert prioritert. Eit fleirtal av kommunane oppgjev at dei ikkje arbeider systematisk med å realisere gevinstar av digitalisering. 10

11 Bakgrunn Osterøy kommune No-situasjonen 11

12 Bakgrunn no-situasjonen I dette kapitlet skal vi sjå på sentrale utviklingstrekk for Osterøy kommune Ein del av dei dataa som vert presentert vart innhenta i samband med utgreiinga av framtidig kommunestruktur for Osterøy kommune Vi har òg inkludert bakgrunnsmaterial som vart presentert i samband med seminaret i Osterøy 25. mai. Bakgrunnsmaterialet er meint for å gje eit bilete av korleis situasjonen er i kommunen i dag. 12

13 Folketal og demografi 13

14 1999K4 2000K4 2001K4 2002K4 2003K4 2004K4 2005K4 2006K4 2007K4 2008K4 2009K4 2010K4 2011K4 2012K4 2013K4 2014k4 2015K4 Folketalsutvikling Figuren til høgre viser ein indeksert folketalsutvikling i Osterøy, Hordaland og Noreg frå 1999 til Veksten svarar til 14 prosent. På same tid har Hordaland hatt ein vekst på 19,8 prosent, mens landet har hatt ein vekst på 16,6 prosent Hordaland Norge Osterøy

15 Folketalsutvikling dekomponert Osterøy har hatt eit fødselsoverskot på omtrent 0,5 prosent årleg Innenlands flytting Fødsel Innvandring Nettoflyttingprosent Osterøy har hatt høg netto innflytting sidan Innvandringa var høgast mellom 2007 og I dei seinare åra kan vi sjå at det har vore positiv innvandring, innanlands flytting og fødselsoverskot i Osterøy kommune K1 2001K1 2002K1 2003K1 2004K1 2005K1 2006K1 2007K1 2008K1 2009K1 2010K1 2011K1 2012K1 2013K1 2014K1 2015k1 2016K1 15

16 Framskrive folketal SSB sine framskrivingar (4M) tilseier at folketalet i Osterøy er venta å auke fram mot I 2031 ventast det at folketalet å vere på over innbyggjarar. Merk at det ventast vekst både i den arbeidsføre befolkninga og i dei eldste aldersgruppene Folketalsutvikling Osterøy (4M) Utviklinga fordelt på ulike aldersgrupper (4M) år 6-15 år år 67 år eller eldre 16

17 Antal innbyggjarar 80+ år Antal innbyggjarar år per 67+ år Demografiske endringar Figuren syner demografiske endringar for Osterøy kommune frå 2016 til Det ventast at det vert ei vesentleg auke av innbyggjarar i aldersgruppa 80 år og over, samstundes som talet på innbyggarar i arbeidsfør alder (20-66 år) per innbyggjar som er 67 år eller eldre vert lågare Demografisk endring

18 Framtidige demografikostnader Folketalsutviklinga og endringar i demografien er viktig for den økonomiske situasjonen i kommunen. Osterøy har generelt ein høg del eldre. Andelen eldre over 67 år utgjorde for Osterøy høvesvis 15,1 prosent. Tilsvarande del for fylket og landet var høvesvis 13,6 prosent og 14,3 prosent. I samanheng med konsultasjonsmøta mellom staten og kommunesektoren om årets statsbudsjett, legg det tekniske berekningsutvalet for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) fram berekningar om korleis den demografiske utviklinga vert vurdert å påverke kommunesektoren sine utgifter. I tabellen under er meir- og mindreutgifter knytt til dei einskilde aldersgruppene utrekna med utgangspunkt i SSB sitt mellomalternativ for tilvekst i folketalet frå 2016 til Fleire 0 15-åringar trekkjer isolert sett i retning av auka utgifter til barnehage og grunnskule. Fleire eldre i aldersgruppa frå år og over 90 år fører isolert sett til auka utgifter til pleie- og omsorgstenesta, medan færre eldre i alderen år trekkjer i motsett retning. Osterøy er vurdert å få meirutgifter på om lag 236 mill. kr (tilsvarande 40,6 prosent av dagens brutto driftsutgifter), medan Bergen er vurdert å få auka utgifter på ca. 4,5 mrd. kr (tilsvarande 23,1 prosent av dagens brutto driftsinntekter). Meir- og mindreutgiftene vil synast igjen gjennom auka rammetilskot, og vil slik sett gje ein indikasjon på kva for økonomiske rammeføresetnader ein kommune vil ha for å handtere befolkningsvekst og meirkostnader knytt til dette. Å ta ned tenestetilbodet innan oppvekst til fordel for eldreomsorg, kan vere ei krevjande øving for kommunane. Utrekna meir-/mindreutgifter knytt til den demografiske utviklinga. Faste mill kr. Kilde: TBU/berekningar ved Telemarksforsking Osterøy 0-5 år år år år år år år og eldre 36 Sum år år og eldre 110 % av brutto driftsinnt. 40,6 % 18

19 Næringsutvikling 19

20 Arbeidsplassutvikling Figurane viser utviklinga i arbeidsplassar. Figuren til venstre viser utviklinga i Osterøy frå 2000 til Som figuren viser har det blitt fleire arbeidsplassar i næringslivet på slutten av 2014 enn det var i 2000, men litt færre enn i Samstundes har det vore ein vekst i offentleg sektor i same periode. Figuren til høgre viser talet på arbeidsplassar indeksert. Saml tal på arbeidsplassar var 10,3 prosent høgare på slutten av 2014 enn det var i Hordaland har hatt ein vekst på 24,1 prosent. Noreg har hatt ein vekst på 17, Offentlig Privat Norge Osterøy Hordaland

21 Regional * Besøk Basis Næringsstruktur landet Figuren viser Noreg sin vekst (på landsbasis) frå 2001 til Detter gir ein indikasjon på «vekstbransjar» og «nedgangsbransjar» Bransjane som har hatt størst vekst frå 2001 er olje og gass, olje- og gassutvinning, teknisk/vitskap, lokale næringar, bygg og anlegg, forretningsmessig tenesteyting og utleie av arbeidskraft. Det har vore størst nedgang i fisk, landbruk, næringsmiddel, prosessindustri, transport og anna industri. Anna industri Fisk Gruve Landbruk Næringsmidler Olje og gass Olje og gass utvinning Prosessindustri Teknisk/vitenskap Tele og IKT Verkstedindustri Aktivitet Handel Overnatting Servering Lokal Agentur og Engros Bygg og anlegg Diverse Finans, eiendom, uteie Forr tjenesteyting Transport Utleie av arbeidskraft *Lokal og kommune Arbeidsplassvekst i de ulike bransjene i Norge i perioden I prosent

22 Regional * Besøk Basis Næringsstruktur Osterøy Osterøy har i dag mykje: Verksindustri, næringsmiddelindustri, fisk, landbruk og bygg og anlegg. Med unntak av bygg og anlegg er dette bransjar som på landsbasis har vore i nedgang. Figuren under til venstre viser utviklinga i arbeidsplassar indeksert. Osterøy har hatt nedgang i basisnæringane. Også nedgang i besøksnæringane. Kraftig vekst i dei regionale næringane frå 2000 fram til Basis Besøk Regional Anna industri Fisk Gruve Landbruk Næringsmidler Olje og gass Olje og gass utvinning Prosessindustri Teknisk/vitenskap Tele og IKT Verkstedindustri Aktivitet Handel Overnatting Servering Lokal Agentur og Engros Bygg og anlegg Diverse Finans, eiendom Forr tjenesteyting Transport Utleie av arbeidskraft * Lokal og Kommune

23 Attraktivitet 23

24 Strukturelle forhold som påvirker nettoflyttingen til Osterøy Størrelse: Osterøy er ein mellomstor kommune. Det bidrar positivt. Nabovekst: Arbeidsplassvekst i kommunar som det pendlast til (Bergen), påverkar nettoflyttinga positivt. Ekstern arbeidsmarknadsintegrasjon: Omtrent middels, og påverkar nettoflyttinga lite. Arbeidsmarkedintegrasjon Storrelse Nabovekst Fjell - 20 Meland - 42 Lindås - 56 Øygarden - 68 Austrheim - 88 Radøy Samnanger Vaksdal Fusa Masfjorden Voss Kvam Ullensvang Granvin Ulvik Fedje Eidfjord Arbeidsplassvekstens effekt på nettoflyttinga i perioden

25 Bustadattraktivitet Osterøy har trekt til seg mange innflyttarar ut over det som er statistisk normalt. Det betyr at Osterøy har hatt ein positiv bustadattraktivitet Arbeidsplassutvikling Bostedsattraktivitet Strukturelle forhold Relativ nettoflytting Forventet Drivkrefter for nettoflytting 25

26 Næringsattraktivitet Osterøy har hatt varierande næringsattraktivitet. I sju av årene har næringsattraktiviteten bidrege positivt. I dei andre årene har næringsattraktiviteten vært negativ Nasjonalt Bidrag Befolkningseffekt Forventet Arbeidsplassvekst Bransjeeffekt Naringsattraktivitet Arbeidsplassvekst 26 0 I dei tre siste åra har den positive næringsattraktiviteten bidrege til ein ekstra vekst på 26 arbeidsplassar per år Drivkrefter for arbeidsplassvekst i næringslivet. Tre års glidande gjennomsnitt. 26

27 Arbeidsplassvekst Osterøy har hatt ein lite gunstig bransjestruktur. Mange arbeidsplasser er i bransjar med nedgang. Ein har likevel klart å skape vekst i næringslivet. Kommunen har samla sett hatt positiv næringsattraktivitet mellom 2000 og Nasjonalt Bidrag Attraktivitet Struktur Austevoll - 4 Meland - 42 Tysnes - 70 Eidfjord - 86 Lindås Bergen Voss Bømlo Osterøy Os (Hordaland) Fitjar Etne Samnanger Jondal Ullensvang Fedje Granvin Drivkrefter for arbeidsplassvekst i næringslivet

28 Nokre sentrale utviklingstrekk I samband med utgreiingsarbeidet for kommunen er det nokre sentrale utviklingstrekk for Osterøy det er verdt å merke seg: Det ventast vekst i folketalet i Osterøy fram mot 2040 Kommunen har hatt vekst i talet på arbeidsplasser sidan 2010 Det er relativt mykje utpendling frå Osterøy til Bergen Osterøy har i dag ein del samarbeid med andre aktørar om samfunnsutviklingsarbeid Kommunen har kapasitet og kompetanse til samfunnsutvikling men det kan sjå ut til at det er nokre utfordringar med å ha nok tid til samfunnsutviklingsarbeid i kommunen Osterøy kommune vert vurdert til å vere ein viktig bidragsyter til samfunnsutviklinga i kommunen Osterøy har vore attraktiv som bustadkommune etter 2008 innflytting høgare enn det som er forventa Osterøy har samla sett hatt positiv næringsattraktivitet frå 2000 til 2014 sjølv med «ugunstig» næringsstruktur 28

29 Arbeidsmøta Sentrale funn frå arbeidet 29

30 Arbeidsmøte april

31 Arbeidsmøte 1 - agenda og gruppeoppgåver Det vart gjeven ein kort presentasjon av hovudfunna frå utgreiingsarbeidet om kommunestruktur, mellom anna resultata frå spørjeundersøkinga og nokre utviklingstrekk for Osterøy kommune Forsamlinga vart delt i fire grupper etter tema frå planprogrammet for kommuneplanen sin samfunnsdel: 1. Folketalsutvikling + inkludering og mangfald 2. Oppvekst + eit godt og helsefremjande samfunn + fritid og fellesskap 3. Kunnskap og kompetanseutvikling + arbeid og næringsliv 4. Natur, kultur og miljø + arealstrategi, bustad, infrastruktur, natur, næring, servicetilbod Kvar gruppe diskuterte framtidig utvikling på bakgrunn av ei rekkje spørsmål som var knytt til planprogrammet for kommeplanen sin samfunnsdel. På bakgrunn av spørjeundersøkinga som vart gjennomført med politikarane, administrasjonen og dei tillitsvalde i samband med kommunestrukturutgreiinga, vart det lagt fram ei SWOT-analyse. Kvar enkelt gruppe rangerte dei forskjellige momenta etter kva dei meiner er rett etter deira oppleving, innanfor dei temaa gruppa jobba med. Gruppene vart også bedne om å komme med tre til fem ny moment. Dei nye momenta danna grunnlaget for ei utvida SWOT-analyse, som vart presentert og drøfta i forsamlinga. 31

32 SWOT-analyse Rangering av moment 32

33 SWOT-analyse «SWOT» står for styrkjer, svakheiter, mogelegheiter og trugslar. Det er eit analyseverktøy for å kartleggja sterke og svake sider, og identifisera eventuelle mogelegheiter og trugslar. I arbeidet med SWOTanalysen vart det tatt utgangspunkt i dagens Osterøy-samfunn, og dei måla og visjonane som kom fram under arbeidsmøtet. Styrkjer Mogelegheiter Svakheiter Truglsar 33

34 Rangering av moment - styrkjer Styrkjer Nærleik mellom innbyggjarar og beslutningstakarar 3 Høg kvalitet på tenestene i kommunen 2 Administrasjonen i kommunen har høg kompetanse 2 Korte avstandar 2 Einheitleg kultur 1 Kommunen som aktiv bidragsytar 1 God konktroll på kommuneøkonomien 1 Kort svartid hjå dei kommunale tenestene

35 Rangering av moment - svakheiter Svakheiter For lite økonomisk handlingsrom i kommunen 4 Små og sårbare fagmiljø i kommunen 3 Låg standard på offentlege bygg 2 Kommunen si evne til å handtere nye oppgåver Utfordrande å rekruttere kompetent arbeidskraft (privat og i kommunen) 1 1 Manglande spesialistkompetanse i helsetenestene 0 Manglande juridisk kompetanse i kommunen 0 For dårleg symjetilbod

36 Rangering av moment - mogelegheiter Mogelegheiter Betre samfunns- og arealplanlegging 3 Reduserte reisetider gjennom nye vegar 3 Friviljuge ressursar som kan nyttast betre 2 Uutnytta potensial innan førebyggjande tenester 2 Interkommunale samarbeid 2 Ei kommune og eit samfunn med god evne til samarbeid 0 Kommunesamanslåing Nedgangen i petroleumssektoren (frigjering av kapasitet, incentiv til omstilling med meir)

37 Rangering av moment - trugslar Trugslar Aukande demografiutfordringar 3 Internasjonale kriser (økonomi, krig med meir) 3 Internasjonal konkurranse 2 Kommunesamanslåing 2 Klimaendringar 1 Nedgangen i petroleumssektoren 1 Lokal konkurranse 0 Interkommunale samarbeid (til dømes bortfall av samarbeid)

38 Nye moment frå gruppene 38

39 Styrkjer Folketalsutvikling + inkludering og mangfald Oppvekst + eit godt og helsefremjande samfunn + fritid og fellesskap Aktiv frivillig sektor Potensial med tanke på areal til næring/bustad/fritid Arbeidsliv som kan gjere inkludering enklare Kvalitet i alle oppvekstledd Stor friviljuginnsats Helse i alt me gjer Kunnskap og kompetanseutvikling + arbeid og næringsliv Nærleik til øst-vest-aksen og sentrale områder i bergensregionen Kompetanse innan robot-teknikk, som også kan vidareutviklast innan mange bruksområder Mogelegheit for attraktive bustad- og næringsareal Variert næringsliv Natur, kultur og miljø + arealstrategi, bustad, infrastruktur, natur, næring, servicetilbod Kultur for næring og utvikling Samarbeid mellom bedrifter Ledig areal i nærleik til Bergen Natur og kulturlandskap i nærleiken til Bergen 39

40 Svakheiter Folketalsutvikling + inkludering og mangfald Utnyttar for dårleg det arealet ein har Vi er ikkje gode nok til å samarbeide med frivillig sektor Vi er for dårlege til å marknadsføre kommunen Kunnskap og kompetanseutvikling + arbeid og næringsliv Vi ikkje gode nok på å nyttegjere oss av eit fleirkulturelt samfunn Lite tilgang på næringsareal og bygg p.t. Ikkje velutbygd og raskt kollektivtilbod til Bergen sentrum Manglar god nok infrastruktur når det kjem til IKT og veg Oppvekst + eit godt og helsefremjande samfunn + fritid og fellesskap For dårleg infrastruktur For dårleg kollektivtrafikk Mangel på fritidsklubb for alle ungdommar Natur, kultur og miljø + arealstrategi, bustad, infrastruktur, natur, næring, servicetilbod Få arbeidsplassar for høgt utdanna Dårleg kollektivtilbod og infrastruktur generelt Kommunen for lite aktiv med tanke på verdiskaping Kommunen er ikkje løysningsorientert nok når det kjem til utbygging 40

41 Mogelegheiter Folketalsutvikling + inkludering og mangfald Marknadsføring av kommunen Utnytte potensialet som areal gir på Osterøy Det ligg vinning i nye kulturar som flyttar inn Kunnskap og kompetanseutvikling + arbeid og næringsliv Robot-kommunen Mykje areal som kan nyttast - regulerast om til bustad- og næringsområder Mange kjenner mange - kan være enkelt å få ting til Nærleik til Bergen ein stor by i stor vekst Lokal identitet førar med seg tilhøyrsle, vilje og evne til å skape noko nytt Oppvekst + eit godt og helsefremjande samfunn + fritid og fellesskap Stort engasjement blant innbyggjarane Uutnytta potensial innan reiseliv Grendahus til aktivitet opp mot ungdom Naturen er fantastisk sett opp mot betra folkehelse Natur, kultur og miljø + arealstrategi, bustad, infrastruktur, natur, næring, servicetilbod Næringsutvikling knytt til arealressursar Sjøareal til akvakultur Levande bygdekultur og dugnadsånd Reiseliv og turisme 41

42 Trugslar Folketalsutvikling + inkludering og mangfald Ukontrollert folkevekst kan bli utfordrande Kommuneøkonomi Arbeidsledighet/fattigdom Kunnskap og kompetanseutvikling + arbeid og næringsliv Oppvekst + eit godt og helsefremjande samfunn + fritid og fellesskap Internasjonale kriser Likegyldighet Mangel på aktuelle fritidstilbod Skeiv fordeling av gode Arbeidsledigheit Natur, kultur og miljø + arealstrategi, bustad, infrastruktur, natur, næring, servicetilbod Eigedomsinvestorar Blir eit samfunn der det er mange pendlarar Andre kommunar meir attraktive for arbeid og næringsliv Vanskeleg å utvikle næring og bustad For tungt byråkrati 42

43 Arbeidsmøte mai

44 Arbeidsmøte 2: Agende og gruppeoppgåver Det blei først gjeven ein kort presentasjon av nokre sentrale trekk og utfordringar for Osterøy kommune. I tillegg blei SWOT-analysen frå førre gong presentert. Gruppene skulle med utgangspunkt i diskusjonar og skisserte scenario frå førre arbeidsmøte beskrive ei retning og framtidig tilstand for Osterøy, innanfor kvar av dei fire temagruppene Kvar gruppe skulle deretter lage ei framside til avisa Bygdanytt, som skal gå i trykken i

45 Framtidsscenario 45

46 Framtidsscenario innleiing For kvar av dei fire temagruppene var det utarbeidd eitt kortfatta scenario, som kan seie noko om ein framtidig tilstand for Osterøy 20 til 30 år fram i tid. Scenarioa er utarbeidd på bakgrunn av diskusjonar frå det første arbeidsmøtet, og konkrete og punktvise skildringar frå andre arbeidsmøte. Gruppene vart bedne om sjå for seg ei retning for Osterøy, og «fristille» seg frå dagens situasjon og begrensingar. Prosessen har i seg sjølv vert ein viktig del av utviklinga av framtidsscenarioa, der samfunnsaktørar og politikarar har fått diskutert aktuelle problemstillingar og tankar rundt Osterøy si framtid. Scenarioa og informasjonen som er presentert i denne rapporten er heller ikkje meint som nokon plan eller strategi for Osterøy, men er eit grunnlag for debatt om framtidig utvikling. 46

47 Scenario 1 oppvekst og helse «Sykkel- og sangkommunen Osterøy» Eit symbol, ein verdi og ei retning for korleis kommunen skal tenke når det kjem til fysisk og psykisk helse «Naturen for alle enda til eldre» Tilrettelegging for at dei med rullestol og barnevogn også skal få nytte den rike naturen i kommunen Eit sentralt folkehelsetiltak Kommunen kan koordinere, men arbeidet (og kostnaden) må i stor grad berast av dugnadsinnsats og private aktørar 47

48 Scenario 1 oppvekst og helse forts. Med «Sykkel- og sangkommunen Osterøy» vil ein skape eit samfunn der god fysisk og psykisk helse er eit kjenneteikn, og at den unike naturen og kulturen aktivt vert nytta til å betre folkehelsa. Sykkel- og gangvegar skal settast høgare på prioriteringslistene, og omgjevnadane skal vere lagt til rette på ein slik måte at framkomst utan bruk av motoriserte transportmidlar skal vere det føretrekte også for dei som nyttar rullestol og liknande. Universell utforming skal ligge til grunn for all framtidig utvikling. Kommunen skal i fleire høver fungere som koordinator for dei friviljuge kreftene, og på den måten bidra til å løyse ut potensialet som ligg i den friviljuge og private sektoren på Osterøy. Kommunen kan i mindre grad ventast å bidra økonomisk når det kjem til utbygging av lokale amenitetar, men innsatsen i lokalsamfunna skal kompensere for dette. 48

49 Scenario 2 folketal og inkludering «Nye dugnad» Referanse til «Nye Bergen» utan samanlikning for øvrig Dugnad som ein del av integreringa av nye innbyggjarar Samhandling mellom gamal og ung Nytt, spanande og prosjektbasert arbeid Kommunen som koordinator og fasilitator, men med dugnadsarbeid som største innsatsfaktor «Opne, kreative aktive bygder samfunnsbygger nummer 1» Ueinigheiter mellom bygdene og om politikk må leggjast til side dei særeigne kreftene må få sleppe fram «Tusen havretun (klyngetun)» Skape eigne miljø med trivsel, samhald og oppslutning om felles goder (ameniteter) Integrering av nye innbyggjarar i lokale miljø Like mogelegheiter men med tilpassa tenester lokalt 49

50 Scenario 2 folketal og inkludering forts. Dugnad er allereie eit mykje brukt verkemiddel på Osterøy. Ein skal byggje på den sterke tradisjonen Osterøy allereie har, å gjere dugnad til både eit middel for å realisere nye satsingar, og eit middel for å oppnå betre intergering. Integreringa gjennom dugnad kan finne stad mellom alle aldersgrupper og både nye og godt etablerte innbyggjarar. Einskapleg politikk og raushet mellom bygder og sosiale lag kan bidra til å fremja det allereie eksisterande Osterøy-samfunnet, og samstundes bere fram nye stemmer og nye kapasitetar som ein i dag ikkje evnar å nytte. Fleire bustadar skal samlast i tette og samansveisa lokalsamfunn, der innbyggjarane i større grad kan bidra overfor kvarandre, og skape trygge og gode kår. Det skal leggjast vekt på fellesinteresser og aktivitetar som integrerer nye innbyggjarar. Tenester skal være lokalt forankra og tilpassa den einskilde. 50

51 Scenario 3 kunnskap og kompetanse Kunnskap skal vere Osterøy sin viktigaste ressurs Me må inspirera til høgare formell kompetanse Osterøy har mykje uformell kompetanse i dag Robotisering vil og må prege utviklinga Uana mogelegheiter globalt Sterkare grad av omdømebygging Vise, og utvide, Osterøy si store breidde Større variasjon i næringslivet gjennom auka innvandring 51

52 Scenario 3 kunnskap og kompetanse forts. Næringslivet og industrien er i endring, og Osterøy skal byggje på allereie opparbeida styrkjer for å kunne møte framtidas krav. Osterøy representerer i dag høg kompetanse over eitt breitt område, men ein skal også satse på høgare formell kompetanse. Effektivisering av basisnæringane skal sikrast mellom anna med bruk av robotar og auka automatisering. Dette skal gje høgare produksjon og betre kvalitet til ein lågare kostnad, og bidra til å styrkje sysselsettinga på Osterøy. Gjennom å spreie bodskapet om dei mogelegheitene, fordelane og unike opplevingane ein kan få på Osterøy, skal både folketalet og næringslivet oppleve ein omfattande vekst. Nye kulturar og meir mangfald skal bidra til å bygge opp om veksten. 52

53 Scenario 4 natur, miljø og areal Meir målretta arealbruk Skilje areal for industri og bustadar Delar av sjø- og strandsonene må settast av til framtidig næring (100- metersbeltet kan ikkje lenger gjelde) Fortetting av områdesenter Mindre spreitt busetnad Bygge meir der det allereie er bygd mykje gå mot bygging utanfor Tenestetilbod til born og unge i gå- eller sykkelavstand Meir gang- og sykkelstiar Føreset meir samla busetnad i «landsbyar og fellesskap» Ei meir «kundeorientert» kommune Må løysast gjennom endra kultur og digitalisering av tenester 53

54 Scenario 4 natur, miljø og areal forts. Ved å skilje industriområder frå bustadområder vil ein legge til rette for betre utnytting av arealet, og meir reindyrka funksjonar med høgare kvalitetar for både næringsdrivande og innbyggjarar. Delar av strandsona skal rettast inn mot nye næringar og havbruk, og på den måten dra nytte av den unike geografien til å skape næringsattraktivitet innan framtidige vekstnæringar. Utbygging av bustadar skal konsentrerast rundt etablerte senterområder, for å sikre at innbyggjarane på Osterøy får kortare og tryggare reisevegar, og nærleik til dei kommunale tenestene. Offentlege og private investeringar kan dermed konsentrerast til færre områder, og skape nytte for ein større del av innbyggjarane. Kommunen skal i større grad tenkje som ein sørvisbedrift, der dei som tek kontakt blir behandla som ein verdsatt kunde. Det inneber ei endra forståing av korleis ein innbyggjar vert oppfatta av kommunen, men også ein endring av korleis tenestene frå kommunen blir levert. Digitalisering og raskare prosessar er ein del av dette. 54

55 Sentrale faktorar frå scenarioa Vekst i folketal Auka variasjon og mangfald i befolkning og næringsliv Auka formell kompetanse Samling av tenester og busetnad Prioritering av gang- og sykkelveg Dugnad og eigeninnsats Kommunen skal ikkje finansiere, men koordinere Særeigenheitene må få blomstre 55

56 Diskusjonar 56

57 Prioriteringar og utfordringar Om ein vel å satse meir på mjuke trafikantar og sykkel- og gangveg, vil ein måtte prioritere ned noko anna. I dette tilfellet kan det tenkjast at ein innfører trafikkreduserande tiltak i fleire områder, for å betre forholda for dei mjuke trafikantane. Kommunale og fylkeskommunale vegmidlar kan også flyttast frå bilveg til gang- og sykkelveg, for å finansiere vidare utbygging. Ei slik satsing på infrastruktur vil vere eit skilje frå tidligare prioriteringar, og vil kunne kome i konflikt med ønskjer frå mellom anna næringslivet og innbyggjarar med lang reisetid til eit av dei definerte sentra i kommunen. Tilrettelegging av nye turstiar og vegar kan vere ei kostbar satsing for ein kommune. I det skisserte scenarioet vel ein å sjå på kommunen som ein koordinator, og i mindre grad som ei finansiell kjelde. Kostnaden vil difor måtte berast av private aktørar og dugnadsinnsats noko som vil vere krevjande å realisere. Ein må også stille seg spørsmålet om det er riktig at kommunen kan ta ei slik rolle, sett opp mot ansvaret kommunen har for å ivareta sine eigne innbyggjarar. 57

58 Prioriteringar og utfordringar forts. I tillegg til å bruke dugnad som eit middel for å realisere ei satsing, skal ein også bruke dugnaden som eit middel for integrering. Med prosjektorganisering og høge ambisjonar legg ein også opp til høg innsats. Dugnad er samstundes knytt til friviljugheit, og er ulønt arbeid. Å skape full oppslutning rundt dette, utan bruk av eksempelvis aktivitetskrav, kan vere utfordrande. Samstundes vil bruk av nettopp aktivitetskrav og liknande tiltak stri mot dugnadsånda og -kulturen. Ei oppbygging av klyngetun, der ein prioriterer tenester og infrastruktur innanfor eit avgrensa området, vil kunne bety at dei som bur utanfor må belage seg på å måtte reise lengre, og ha færre tenester i nærleiken. Det kan også bety å legge ned eksisterande tenestilbod. For dei som har etablert seg utanfor det som definerast som klyngetun og senterområder, vil dette kunne opplevast som ei negativ utvikling. 58

59 Prioriteringar og utfordringar forts. Bruk av robotar kan vere ein viktig del av næringslivet på Osterøy i tida som kjem. Fleire forskarar peikar likevel på at robotar kan bli ein form for trugsel for arbeidstakarane, der digitalisering og automatisering kan føre til at rundt ein tredjedel 1 av norsk sysselsetting blir automatisert. Anna forsking 2 viser at robotar ikkje påverkar talet på arbeidstakarar i det heile, men at den største utfordringa er investeringsbarrieren og full utnytting av kapasiteten for små og mellomstore bedrifter. Auka innvandring er for fleire ei kontroversiell sak, og usemje rundt dette kan påverke identiteten og kulturen som mange trekk fram som sterk og samlande på Osterøy i dag. Ein del av innvandringa kan også føre med seg auka kostnadar for kommunen, og tal frå SSB 3 viser at det kan ta lang tid før innvandrarar tek del i arbeidslivet. Ein bør difor sette langsiktige og einskaplege mål for dette arbeidet. 59

60 Prioriteringar og utfordringar forts. Ved tydeleg å målrette arealbruken, og satse på meir samla og sentraliserte funksjonar, vil mykje areal som ligg utanfor desse områda få redusert verdi. Kommunen kan også kome i ein situasjon der det i større grad må nyttast ekspropriasjon. Folk og bedrifter kan verte nøydde til å flytta for å få naudsynt tilgang på areal, infrastruktur og tenester. Dette kan bli både ei økonomisk og ei demokratisk utfordring, og redusere arealet som kan utnyttast på Osterøy. Reduksjon av vernet av strandsonene kan stride mot andre mål om ivaretaking av natur- og kulturmiljø, friluftsliv, landskap og allmenn tilgang. Ein må difor vekte næringslivsinteresser opp mot andre interesser. Samstundes vil ei endring av regelverket om vern av strandsona vere ein krevjande og lang prosess, med usikkert utfall. 60

61 Bygdanytt-framside

62 Her er det åttande Arna-alternativet

63 Her er det åttande Arna-alternativet Bygging av ny tunnel utsett 63

64 Her er det åttande Arna-alternativet Bygging av ny tunnel utsett 64

65 Oppsummering 65

66 Oppsummering Basert på tilgjengeleg statistikk og data, i tillegg til resultata frå arbeidsgruppemøta har vi i dette notatet samanfatta nokre utviklingstrekk for Osterøy kommune. Gjennom arbeid i to gruppemøte vart det gjeven innspel slik at fire SWOT-analyser vart utarbeida. Dei fire analysane blei utarbeida vha ei rangering av generelle moment, samstundes som gruppene skulle leggja til tre til fem nye moment som var sentrale for gruppetemaa. På bakgrunn av innsamla data har vi skissert tre ulike scenario for Osterøy kommune med eit utsiktspunkt år fram i tid. Dei skisserte scenarioa tar for seg ulike utviklingsretningar for Osterøy. 66

67 Referansar 67

68 Referanser KMD (2016) Regionale utviklingstrekk. Tilgjengeleg frå: Hordaland Fylkeskommune (2016) Utviklingstrekk i Hordaland: Kunnskapsgrunnlag for regional planstrategi Aud rapport nr Tilgjengeleg frå: Riksrevisjonen: Riksrevisjonens undersøkelse av digitalisering av kommunale tjenester. Dokument 3:6 ( ). Tilgjegeleg frå px Osterøy kommune (2015): Planprogram Kommuneplanen sin samfunnsdel. Tilgjegeleg frå: