Forstudium KOMMUNEREFORMA. - Styringsgruppa si utgreiing (FS)

Transkript

1 Forstudium KOMMUNEREFORMA - Styringsgruppa si utgreiing (FS) Prosjektansvarleg Karl Vidar Førde Prosjektleiar Tom Joensen

2 Forord Kommuneproposisjonen for 2015 legg grunnlaget for arbeidet med ei ny kommunereform, der regjeringa ønskjer å flytte makt og ansvar over til meir robuste kommunar. Målet er eit lokaldemokrati som kan ivareta velferd og sikre verdiskaping og trivsel. Kommunane er pålagd eit stort ansvar i prosessen, og det er lagt opp til at alle kommunar skal gjennomføre utgreiingar, drøfte og vurdere samanslåing, og gjere vedtak innan våren Det er og eit mål å sikre gode og lokalt forankra prosessar. I Bremanger godkjende kommunestyret , sak KST-064/14, mandat for oppstart av arbeidet som er tenkt gjennomført i tre fasar: Første fase har vore gjennomføring av eit forstudium med følgjande rammer: Effektmål (Kvifor) Den nye kommunestrukturen skal leggje grunnlag for gode og likeverdige tenester til innbyggjarane, heilskapleg og samordna samfunnsutvikling, berekraftige og robuste kommunar og styrka lokaldemokrati. Bremanger kommunestyre si avgjerd i samband med kommunereforma skal sikre innbyggjarane i Bremanger best mogleg velferd i framtida. Resultatmål for aktuell fase (Kva) Det skal innan leverast ei utgreiing til kommunestyret som kartlegg konsekvensane av ei kommunesamanslåing med ein eller fleire kommunar og konsekvensane ved ev. å stå som eigen kommune. Rammer og avgrensing for oppdraget Oppdraget omfattar å : Kartlegge status og utfordringar knytt til: o Folketal og demografi o Sysselsetjing o Kommuneøkonomi Samhandling med andre kommunar i dag (interkommunale samarbeid/eigarskap m.v) Vurdere kva kommunar det kan vere aktuelt å samarbeide med Gjennomføre informasjons- og dialogmøte med bygdelaga Vurdere kva ansvar og oppgåver som bør ligge til ein ny kommune Vurdere økonomiske konsekvensar, jf. inntektssystemet 1

3 Gjennomføring av forprosjektet skal danne grunnlag for kommunestyret sitt endeleg vedtak. Hovudprosjektet er fasen frå kommunestyret sitt endelege vedtak til ev. samanslåing er gjennomført. Dette dokumentet er Styringsgruppa sitt svar på oppdraget gjeve av kommunestyret. Styringsgruppa har vore samansett slik: Namn Representerer Funksjon Karl Vidar Førde Ordførar (SP) Prosjektansvarleg Nina Grotle Varaordførar (AP) Medlem Espen Gulliksen AP Medlem Anita Nybø SP Medlem Audun Åge Røys H Medlem Evy Dombestein H Medlem Kåre Jarl Langeland V Medlem Stig Bakke KRF Medlem Atle Jan Frøyen FRP Medlem Åse Leirgulen Uavhengig Medlem Therese Uy Fossheim Ungdomsrepresentant Medlem Sivert Bernhard Ryland Ungdomsrepresentant Medlem Bodil Amalie Ask/Anita Holm Cirotzki Utdanningsforbundet Medlem Ann Kristin Førde/Hilde Larsen Fagforbundet Medlem Tom Joensen Prosjektleiar Sekretær Det har i løpet av forstudien vore 6 møte i styringsgruppa, 6 folkemøte og informasjonsmøte for pensjonistlag. Forstudien skulle i utgangspunktet ikkje omfatte innbyggjarundersøkingar. Styringsgruppa valde likevel i samarbeid med Nordfjord-kommunane å delta i eit felles opplegg i regi av Scentio Research. Undersøkinga vart gjennomført på telefon, med eit utval på 1850 personer frå kommunane i Nordfjord-regionen der av 286 frå Bremanger kommune. Undersøkinga er omtala under pkt. 6 i dokumentet. 2

4 Innhald 1. Bakgrunn - kommunane si utgreiingsplikt. s No-situasjon... s Geografi. s Folketal... s Endringar på krinsnivå. s Arbeidsmarknad... s Næring sysselsetjing s Inn- og utpendling s Arbeidsløyse. s Sårbarheitsindikator. s Kommunal tenesteproduksjon s Desentralisert tenesteproduksjon og interkommunale løysingar s Nøkkeltal. s Interkommunalt samarbeid.. s Kommuneøkonomi s Kraftinntekter og eigedomsskatt. s Konsekvensar for kraftinntekter ved kommunesamanslåing.. s Rekruttering s Sterke og svake sider, truslar og mulegheiter (SWOT-analyse) s Kommunen som tenesteytar s Kommunen si utøving av mynde. s Kommunen som samfunnsutviklar s Kommunen som demokratisk arena. s Oppsummering av SWOT-analyse.. s Oppgåvemeldinga s Inntektssystemet.. s Styringsgruppa sine vurderingar s.31 Del 2, Aktuelle alternativ 3. Innleiing.. s Kommunal tenesteproduksjon sentrale nøkkeltal s Finansielle nøkkeltal. s Prioritering.. s Dekningsgrad s Produktivitet... s Oppsummering. s Framskriving av innbyggjartal og demografi s Aldersgrupper s Innbyggjarar år pr. innbyggjar 67 år og over s Innbyggjarar år i forhold til eldre innbyggjarar (80+) s Pleie og omsorg s Barnehage. s Grunnskule s Oppsummering. s.43 3

5 4. Næringsliv.. s Inn- og utpendling s Næringsstruktur og sårbarheit... s Arbeidsløyse. s Kommunesenter og avstandar s Kva meiner innbyggjarane?... s Folkemøte.. s Elevarbeid.. s Innbyggjarundersøking s Oppsummering. s Konklusjonar s Framtidas oppgåveløysing.. s Reformprosessen.. s Bremanger si hovudutfordring og arbeid i høve denne s Styringsgruppa sin konklusjon og tilråding... s.58 4

6 1. Bakgrunn kommunane si utgreiingsplikt Det er 50 år sidan førre kommunereform og kommunane har fått mykje større ansvar for velferdsoppgåver sidan den gongen. Samstundes har den statlege detaljstyringa auka, og kommunane har dei seinare åra flytta fleire oppgåver inn i interkommunale samarbeid. Med dette som utgangspunkt avgjorde Stortinget i 2014 at det skal gjennomførast ei kommunereform i Noreg, og alle kommunane i Noreg har fått i oppdrag frå regjeringa om å greie ut behovet for kommunesamanslåing. Regjeringa har gjeve kommunane frist til til å fatte vedtak om ev. samanslåing. Regjeringa ønskjer at kommunereforma skal gje større og meir robuste kommunar som er betre rusta til å handtere oppgåvene dei har, og som kan møte dei utfordringane og nye oppgåvene som kjem i åra framover. Målet er eit lokaldemokrati som kan ivareta velferd og sikre verdiskaping og trivsel. Kommunane må ha kraft til å møte dei utfordringane som ventar. Utfordringane er knytt til demografi, velferd og kompetanse og evne til å utvikle gode og attraktive lokalsamfunn. Regjeringa seier ho vil syne meir tillit til lokalpolitikarane og gje kommunane meir handlingsrom; alternativet er framleis sentralisering. Regjeringa sine mål for kommunereforma: Gode og likeverdige tenester til innbyggjarane Større kommunar med betre kapasitet og kompetanse vil leggje til rette for gode og likeverdige tenester over heile landet. Større fagmiljø vil gi meir stabile arbeidsmiljø, breidde i kompetansen og ei breiare tiltaksportefølje, særleg i små og spesialiserte tenester. Heilskapleg og samordna samfunnsutvikling Kommunesektoren skal bli betre i stand til å løyse utfordringar. Reforma skal betre føresetnadene for ei styrka og samordna lokal og regional utvikling i alle delar av landet både når det gjeld arealbruk, samfunnstryggleik og beredskap, transport, næring, miljø og klima, og også den sosiale utviklinga i kommunen. Det er ønskeleg at kommunegrensene i større grad er tilpassa naturlege bu- og arbeidsmarknadsregionar. Berekraftige og økonomisk robuste kommunar Større kommunar vil ha større ressursgrunnlag og kan også ha ein meir variert innbyggjarog næringssamansetnad. Det gjer kommunane meir robuste overfor uføresette hendingar og utviklingstrekk. Berekraftige og økonomisk robuste kommunar vil legge til rette for ein meir effektiv ressursbruk innanfor knappe økonomiske rammer. Styrke lokaldemokratiet og gje større kommunar fleire oppgåver Større og meir robuste kommunar kan få fleire oppgåver. Dette vil auka makt og mynde til kommunane, og dermed gje auka lokalt sjølvstyre. Større kommunar vil også redusere behovet for interkommunale løysningar. Færre og større kommunar som gjennomfører ein velferdspolitikk i samsvar med nasjonale mål, vil redusere behovet for statleg detaljstyring. Kommunane vil dermed få større fridom til å prioritere og tilpasse velferdstilbodet etter behova til innbyggjarane. Som svar på regjeringa sitt utgreiingskrav vedtok kommunestyret i november 2014 mandat for gjennomføring av eit forstudium som skal danne grunnlag for ei ev. vidareføring av prosessen i eit forprosjekt. Bestillinga var at det innan skulle leverast ei utgreiing 5

7 til kommunestyret som kartlegg konsekvensane av ei kommunesamanslåing med ein eller fleire kommunar og konsekvensane ved ev. å bestå som eigen kommune. Kommunal- og moderniseringsdepartementet understrekar at kommunereforma er ei velferdsreform. Den handlar om betre velferdstenester der folk bur, no og i framtida. Det handlar om gode skular, god pleie og omsorg, trygge og gode barnehagar, og det handlar om kva som skal til for å ta vare på dei innbyggjarane som treng det aller mest: Barn som treng barnevernet, rusavhengige, menneske med psykiske helseutfordringar og dei som fell utanfor. Kommunereforma handlar og om ei betre organisering i område der både innbyggjarar og næringsliv dagleg kryssar fleire kommunegrenser, og der større kommunar vil kunne gje ei meir heilskapleg og god planlegging til beste for innbyggjarane. Ekspertutvalet for kommunereforma har sett opp ti kriterium for kommunane som alle kommunane i høve til målsettingane med reforma, bør vurdere i utgreiingane sine: 1. Tilstrekkeleg kapasitet 2. Relevant kompetanse 3. Tilstrekkeleg distanse 4. Effektiv tenesteproduksjon 5. Økonomisk soliditet 6. Valfridom 7. Funksjonelle samfunnsutviklingsområde 8. Høg politisk deltaking 9. Lokal politisk styring 10. Lokal identitet Styringsgruppa har i analysearbeidet teke utgangspunkt no-situasjonen i Bremanger kunne. Vidare har vi med utgangspunkt i dei fire definerte måla for kommunereforma vurdert Bremanger kommune sine eigne sterke og svake sider, samt identifisert eventuelle framtidige problem og mulegheiter som kan påverke utviklinga. Til slutt har vi vurdert positive og negative konsekvensar for utviklinga ved ev. ei kommunesamanslåing med ein eller fleire av nabokommunane. 6

8 2. No-situasjon Denne delen av rapporten tek føre seg no-situasjonen i Bremanger innan sentrale område som geografi, demografi, økonomi og kommunal tenesteproduksjonen. Gjennom SWOTanalysar vurderer ein sterke og svake sider ved kommunen i dag og kva truslar og mulegheiter ein ser i framtida i høve kommunen som tenesteprodusent, utøver av mynde, samfunnsutviklar og demokratisk arena. 2.1 Geografi Bremanger kommune ligg på kysten i Sogn og Fjordane, på sørsida av ytre del av Nordfjord. Kommunen utgjer eit område på vel 820km 2. Den grensar i aust til Gloppen kommune, i sør til Flora kommune. Nord for Nordfjord ligg Vågsøy kommune og Eid kommune. Kommunesenter og største tettstad i Bremanger er Svelgen. Kommunen fekk sine noverande grenser i 1965, då tidlegare Davik kommune sine område sør for Nordfjord, inkludert Rugsundøy og del av Bremangerlandet vart tillagt. Kommunen omfattar tre store øyer, Bremangerlandet (153 km 2 ), Rugsundøy (10,7 km 2 ) og Frøya (17,5 km 2 ). Fastlandsdelen strekk seg sørover langs kysten til Husefest nord for munningen av Nordalsfjorden og austover langs Nordfjord litt forbi Yksneelvane. Bremangar omfattar og det aller meste av Ålfotbreen og fjella omkring. Rv. 614 går frå Grov i Flora på Rv. 5, gjennom Magnhildskaret (2,9 km lang tunnel) til Svelgen og vidare til Ålfoten og Isane med ferje over Nordfjord til Rv. 15. Rv. 616 går over Bremangerlandet og Frøya, bilferjesamband Oldeide Måløy i nord. Fastlandsforbindelse via Rugsundøy til Bremangerlandet opna Ferjesambandet Smørhamn Kjelkenes (Midtgulen) blei lagt ned i 2013 etter fullføringa av Bremanger-sambandet II. Dette gjev øyene og den nordlege fastlandsdelen av kommunen kortare og betre vegsamband til kommunesenteret Svelgen og resten av hovudvegnettet. Frå Smørhamn på Bremangerlandet er det hurtigbåtforbindelse til Florø og Måløy. 7

9 2.2 Folketal Bremanger kommune er med sine 3890 innbyggjarar ( ), ei middel stor kommune i norsk samanheng. Busettinga er forholdsvis jamt fordelt i kommunen med ein viss konsentrasjon i området rundt Gulenfjorden med kommunesenteret Svelgen innerst i Nordgulen. Ca. 40 % av innbyggjarane bur i ytre delar av kommunen, på Bremangerlandet og Frøya. Utvikling i folketalet dei siste 7 åra: Dei relativt store svingingane dei seinare åra har i stor grad samanheng med etablering og seinare nedlegging av asylmottak i Kalvåg, og mottak av flyktningar. Det er såleis viktig å sjå på dei underliggande elementa i befolkningsutviklinga: 8

10 Som det går fram av tabellen, har kommunen fødselsunderskot dei fleste åra. Dette heng direkte saman med alderssamansetnad i befolkninga, og viser at vi er avhengige av tilflytting/innvandring for å oppretthalde folketalet. Innbyggjarane i kommunen har i dag ein gjennomsnittsalder på 42,7 år. Ser vi på prognosane for framtidig utvikling, så ser vi at vi vil få ei auke blant dei yngste og dei eldste, medan tal innbyggjarar i yrkesaktiv alder går ned: Kjelde: SSB Endringar på krinsnivå Dersom ein bryt folketalet ned på krinsnivå, så ser ein store ulikskapar i utviklinga i dei ulike grunnkrinsane dei siste sju åra. Det er ikkje ei eintydig forklaring på dette, men ein ser ein tendens til at når det flyttar tilbake unge familiar med born, så gjev det ofte ein «smitteeffekt» i høve til menneske i same generasjon. 9

11 2.3 Arbeidsmarknad Næring sysselsetjing Industrien er viktigaste næringsvei i Bremanger, med Elkem Bremanger i Svelgen som dominerande bedrift. Smelteverket produserer silisiummetall til eksport. Elles er Bremanger framleis ein viktig fiskerikommune, både når det gjeld omsetnad og foredling. Bergverksindustrien er i vekst og jordbruket har framleis ei viss betydning. Nedbøren saman med høgdeforskjellane har skapt grunnlag for stor kraftproduksjon. En vesentlig del av produksjonen går til smelteverket i Svelgen. Samla er det 1631 sysselsette arbeidstakarar i Bremanger. Av desse er 1481 busette og arbeider i Bremanger kommune (2013). 9% arbeidstakarane er sysselsette i primærnæringane, 35% i sekundærnæringane og 55% i tertiærnæringane. Tabellen under syner sysselsetjing fordelt på ulike næringar: 10

12 Jordbruk, skogbruk og fiske Bergverksdrift og utvinning Industri Elektrisitet, vann og renovasjon Bygge- og anleggsvirksomhet Varehandel, reparasjon av motorvogner Transport og lagring Overnattings- og serveringsvirksomhet Informasjon og kommunikasjon Finansiering og forsikring Teknisk tjenesteyting, eiendomsdrift Forretningsmessig tjenesteyting Off.adm., forsvar, sosialforsikring Undervisning Helse- og sosialtjenester Personlig tjenesteyting Uoppgitt I alt Kjelde SSB 1631 Fordeling mellom offentleg og privat sysselsetting i Bremanger og utvikling har vore stabil dei seinare åra (tal frå SSB): Sektor Privat 70% 70% 70% Offentleg 30% 30% 30% Inn- og utpendling Det er busett totalt 1865 yrkesaktive i Bremanger kommune. Av desse arbeider 1481 lokalt medan 384 pendlar til arbeid i andre kommunar. Tal sysselsette arbeidstakarar i Bremanger er 1631, av desse er det 150 som pendlar inn frå andre kommunar. Oversikt over inn- og utpendling til nabokommunane: Arbeidskommune Bustadkommune (innpendling) (utpendling) Bremanger Flora Eid Vågsøy Førde Bremanger Flora 80 Eid 28 Vågsøy 47 Førde 21 11

13 2.3.3 Arbeidsløyse Gjennomsnittleg arbeidsløyse i Bremanger dei siste 12 åra har vore 3,18%. Dette er noko under snittet i kystkommunane rundt oss. Arbeidsløysa i kystkommunane er høgare enn fylkesgjennomsnittet som er det lågaste i landet. Hovudårsak er sesongsvingingane i fiskeindustrien og konjunktursvingingar i verftsindustrien Sårbarheitsindikator Indeksen seier noko om kor sårbart næringslivet i kommunen er. Ein kommune si næringsmessige sårbarheit er i denne samanhengen målt ved å kombinere tre indikatorar hjørnesteinsfaktor, bransjespesialisering og arbeidsmarknadsintegrasjon. Ein høgare verdi tyder større sårbarheit. Denne sårbarheitsindeksen er utvikla av Telemarksforskning og syner sårbarheita til kommunane i Norge basert på 2011-tall. Kommune Sårbarheitsindikator Bremanger 39,7 Flora 17,6 Vågsøy 21 Eid 10,4 2.4 Kommunal tenesteproduksjon Desentralisert tenestetilbod og interkommunale løysingar Med utgangspunkt i geografi, busetnad og relativt god økonomi har Bremanger kommune utvikla seg til å bli ein kommune med eit desentralisert tenestetilbod. Vi satsar på gode tenestetilbod og arbeidsplassar der folk bur! 12

14 Vi har tradisjon for å gje barn og ungdom ein trygg oppvekst. Lokal identitet og kulturforming er ein viktig del av kvardagen, der dei 6 oppvekstsentra våre spelar ei viktig rolle. Det desentraliserte kulturskultilbodet er svært aktivt og gjev rom for mangfald og kreativitet. På helsesida har vi og eit desentralisert tilbod, m.a. med to helsesenter, sjukeheimar/omsorgssenter, tre område med omsorgsbustader og to område med tilrettelagde bustader for menneske med nedsett funksjonsevne. Utviklinga har delvis vore drive fram som følgje av lange avstandar og komplisert infrastruktur, men dei seinare åra og som følgje av medvitne val: Den desentraliserte strukturen skal bidra til å gjere Bremanger kommune til ein attraktiv kommune å leve i. Men den desentraliserte strukturen skapar også utfordringar i høve til driftsøkonomi og rekruttering. Når det gjeld standard på tenestene, så har Bremanger kommune eit godt omdømme innan dei fleste fagfelta og særleg innan oppvekst, kulturskule og omsorg Nøkkeltal Tabellen under syner sentrale nøkkeltal for Bremanger samanlikna med gjennomsnitt for kommunane i gruppe 06, gjennomsnittet i Sogn og Fjordane og gjennomsnitt i landet elles: PRIORITERING: Bremanger 2014 Gj. Snitt gr. 06 Gj.snitt Sogn og Fjordane Gj. snitt alle komm. Netto driftsutgifter pr. innbyggar 1-5 år, barnehagar Netto driftsutg. til grunnkule pr. innbygg år Netto driftsutgifter pr. innbyggar, helsetenesta Netto driftsutgifter pr. innbyggar, pleie og omsorg Netto driftsutgifter til sosialten. pr. innbygger Netto driftsutgifter pr. innbyggar 0-17 år, barnevern Netto driftsutgifter til adm. og styring pr. innbyggar DEKNINGSGRAD: Andel barn i barnehage 1-5 år med barnehageplass 90,0% 88,6% 92,8% 90,2% Andel elevar i gr.skulen med spesialundervisning 10,3% 10,4% 9,1% 8,0% Legeårsverk pr innbygg. kommunehelset. 10,0 17,9 12,5 10,2 Fysioterapiårsv. pr innb. kommunehelset. 11,4 13,4 9,6 8,8 Andel innbyggarar 80 år + som bur på institusjon 15,6% 17,5% 14,1% 13,5% Andelen sosialhjelpsmottakarar i alderen av årsgruppa Andel barn med barneverntiltak i forh. til innb år PRODUKTIVITET: 3,9% - - 4,0% 3,3 % - - 4,7% Korrigerte brutto driftsutgifter pr. barn i barnehage Korrigerte brutto driftsutgifter til gr. skule pr. elev Gj.snittleg gruppestorleik årssteg 10,9 9,1 12,4 14,4 Korr. brutto dr. utg. pr. mottakar av heimetenester Korrigerte brutto driftsutgifter institusjon, pr. plass Årsgebyr vassforsyning Årsgebyr avløpstenester Årsgebyr avfallstenester Brutto driftsutgift pr. km. Kommunal veg Kjelde: SSB 13

15 Tabellen syner at Bremanger framleis har eit relativt sett høgt nivå på tenestene i alle sektorar. Vi ser at elevar i grunnskulen som får spesialundervisning ligg over snittet i kommunegruppa og i Sogn og Fjordane. Tendensen har vore aukande og det er god grunn til å setje fokus på dette området. Vi brukar framleis meir enn gjennomsnittet på grunnskuleopplæringa. Ser vi det i samanheng med barnehagane, jf. driftsmodellen med oppvekstsentra, så er forskjellane mindre (korrigerte brutto driftsutgifter). Elles ser vi at forbruk i barnevernstenesta og tal barn med tiltak har auka. Dette heng saman med fleire ressurskrevjande tiltak som er sett i verk dei siste åra. Når det gjeld dekningsgrad på legetenesta, så ligg Bremanger lågt. Dette er eit område som det bør setjast fokus på i åra som kjem. Jf. og utfordringar i andre delar av helsetenesta. I pleie- og omsorgssektoren har vi vesentleg lågare brutto driftsutgift pr. brukar i institusjon enn gjennomsnittet. Dette tyder på ei effektiv teneste med fleksibel bruk av ressursar og god ressursstyring. Elles ligg vi no over snittet i heimetenesta. Dette heng saman med at vi har ein stor del brukarar med store hjelpebehov og at servicebustader vert rapportert som eigen heim. Vi ser og at kommunen bruker vesentleg mindre til vegvedlikehald enn gjennomsnittet i fylket og landet. Her står vi ovanfor store utfordringar i åra som kjem Interkommunale samarbeid Uavhengig av storleik har dei fleste kommunar same portefølje av oppgåver, men volumet kan vere svært ulikt. Ein liten kommune gjev god oversikt og mulegheit for fleksibilitet. God lokalkunnskap, både i høve til innbyggjarane og geografi syner seg ofte å vere ein suksessfaktor. Innan dei store primærtenestene som oppvekst og omsorg vil vi i utgangspunktet ikkje vere meir sårbare enn større kommunar. Innan «smalare» fagfelt som vert handtert av ein eller få personar vil vi derimot kunne vere sårbare. Innan einskilde spesialiserte område er det difor inngått avtalar om interkommunale løysingar. Fordelane med interkommunale løysingar er at vi oppnår effektiv og rasjonell drift, vi greier å etablere fagmiljø med breiare fagkompetanse og løyse oppgåver vi elles ikkje ville greie. Ulempene med interkommunale løysingar er at dei ofte er krevjande å etablere, vi får mindre lokal politisk styring og at det er avgrensa handlerom for den einskilde kommune. I dag deltek Bremanger i følgjande samarbeid med andre kommunar: Selskap Organisering Oppdrag Deltakarkommunar Br. Fl. Vå. Eid Sel Andre NOMIL IKS Renovasjon X X X X Ja Kryss Revisjon Interkommunalt Kommunal revisjon X X Ja samarbeid 27 Sekom Sekretariat Interkommunalt Sekretariat for X X X Ja samarbeid 27 kontrollutval Nordfjordnett Interkommunalt Driftssenter IKT X X X X Ja Folkehelseavdeling samarbeid 27 Vertskommunemodell Miljøretta helsevern, smitte-vern, samfunnsmedisin Alarmsentral IKS Naudalarmsentraltenester knytt til brann og ulykker og tryggleikstelefonar X X Ja X X X X X Ja 14

16 Legevaktsentral IKS Legevaktsentral X X Ja (telefon) ( ) Krisesenter Vertskommunemodell, Krisesenter X X X X X Ja Flora Overgrepsmottak Interkommunalt Overgrepsmottak X X X X X Ja samarbeid 27 Felles Vertskommunemodell, Off. innkjøp X X Ja innkjøpsteneste SFFI FK Visit Fjordkysten AS Destinasjonsselskap X X Ja Brannsjef/- Kjøp av Brannførebygging X X førebygging tenester Oversikta syner at Bremanger samarbeider både nordover og sørover. På fagnivå (fagnettverk), føregår det og samarbeid innanfor fleire område, og då i særleg grad nordover. Dette heng m.a. saman med Bremanger sitt tidlegare medlemskap i Nordfjordrådet. 2.5 Kommuneøkonomi Når det gjeld økonomiske nøkkeltal, så er desse framleis sterkt prega av konsekvensar av «Terra-saka». Netto driftsresultat (forholdet mellom brutto driftsinntekter og driftsutgifter, inklusive netto rente og låneavdrag) er den viktigaste økonomiske indikatoren i kommunerekneskapen, og det er ei overordna målsetting for kommunesektoren at driftsresultatet er minst 3% av driftsinntektene. I 2014 var netto driftsresultat i Bremanger 24,9 millionar kroner, eller -6,2%. Hovudårska til resultatet var negativ verdiutvikling på derivatavtalene i Danske Bank med 44,8 millionar kroner. Til samanlikning var netto driftsresultat i 2013 nærare 30 millionar kroner, eller 7,4%. FINANSIELLE NØKKELTAL: Brutto driftsresultat i prosent av brutto dr.innt. Netto driftsresultat av brutto driftsinntekter Langsiktig gjeld i prosent av brutto driftsinntekter Arbeidskapital i prosent av brutto driftsinntekter * Frie inntekter i kroner pr. innbyggar Bremanger 2014 Gj. Snitt gr. 06 Gj.snitt Sogn og Fjordane Gj. Snitt alle kommunar 2,6 % 3,6 % 3,1 % 0,4 % -6,2 % 4,8 % 2,9 % 1,1 % 156,6 % 196,2 % 216,0 % 201,8 % -5,9 % 17,8 % 12,9 % 12,0 % Netto lånegjeld pr. innbyggar *Årsak til dei negative/høge tala er at omtvista DNB-gjeld og derivatavtalane i Danske Bank er ført som kortsiktig gjeld (387 millionar). Den bokførte gjelda til DNB på ca. 267 mill. kroner er oppgjort som følgje av ein forliksavtale mellom partane. Resten, 120 millionar, som gjeld derivatavtalar i Danske Bank har både tingrett og lagmannsrett dømt ugyldige. Danske Bank har anka saka til Høgsterett. 15

17 Dersom vi ser bort frå forholda kring «Terra-saka» så har Bremanger kommune, økonomisk sett, eit godt utgangspunkt. Jf. tabellen under som syner korrigerte frie inntekter pr. innbyggjar i forhold til landet (100) og kommunane i Sogn og Fjordane: Frie inntekter inkl. eigedomsskatt og konsesjonskraftinntekter i 2013 korrigert for variasjon i utgiftsbehov. Kjelde: Kommuneprp Hovudårsaka til at Bremanger scorar relativt høgt på frie inntekter pr. innbyggjar er inntekter knytt til kraftproduksjonen i kommunen Kraftinntekter og eigedomsskatt Kraft Bremanger kommune har relativt store frie inntekter knytt til den lokale kraftproduksjonen. Inntektene direkte til kommunen kjem i form av naturressursskatt, konsesjonsavgift, konsesjonskraft og eigedomsskatt. Tidlegare hadde kommunen og heimfallsinntekter frå kraftanlegga Svelgen I og Svelgen II. Dette utgjorde 1/3 av det årlege overskotet i kraftanlegga. I samband med at Statkraft selde kraftanlegga i 2014, vart Bremanger kommune gjeve eit eingongsoppgjer på ca. 172 millionar kroner som kompensasjon for tap av framtidige heimfallsinntekter. Naturressursskatt Naturressursskatt er ein særskatt for kraftføretak og utgjer 1,1 øre/kwh. Skatten vert utrekna på grunnlag av gjennomsnitt av dei siste 7 års kraftproduksjon. Naturressursskatten vert utjamna i det statlege inntektssystemet, slik at kommunen beheld ca. 50% av denne skatten. 16

18 Konsesjonsavgift Konsesjonsavgifta er kompensasjon for den delen av verdien som vert skapt ved utbygging/regulering og kompensasjon for ulemper av allmenn karakter som ikkje vert erstatta på annan måte (miljøavgift). Avgifta vert berekna på bakgrunn av kraftverket sin teoretiske produksjonskapasitet og fastsett med eit årleg beløp som vert indeksregulert kvart 5. år. Konsesjonsavgiftene kan ikkje gå inn i den ordinære tenesteproduksjonen, men inngå i næringsfondet. Næringsfondet vert forvalta etter eigne vedtekter og vert nytta til å realisere tiltak nedfelt i kommunen sin strategiske næringsplan. Konsesjonskraft Kraftselskapa er pålagd å gje inntil 10% av kraftproduksjonen til kommunen til sjølvkost. Kommunen sin rett er avgrensa til forbruket av alminneleg elektrisitetsforsyning innanfor kommunen sine grenser. Ved lægre forbruk enn 10% går resten av konsesjonskrafta til fylkeskommunen. Bremanger kommune tek ut konsesjonskrafta og sel denne vidare i marknaden. Eigedomsskatt Bremanger kommune har pr eigedomsskatt på verk og bruk og næringseigedom. Skattesatsen er 7 promille av eigedomsskattegrunnlaget. Skatt på vasskraftanlegg skil seg frå andre verk og bruk ved at dei føl ein eigen takseringsmetode og ved at det er likningsmyndigheitene som fastsett eigedomsskattegrunnlaget. Når det gjeld overføringsanlegg (linjenett og trafostasjonar) så følgjer desse vanlege takseringsreglar for verk og bruk. Eit poeng i denne samanhengen er at Finansdepartementet sommaren 2015 har sendt framlegg til endring i eigedomsskatteloven på høyring. Dette vil føre at det aller meste av den lokale eigedomsskatten på overføringsanlegg m.v. forsvinn. Utbytte SFE Størstedelen av SFE sin kraftproduksjon skjer i Bremanger og kommunen har ein aksjepost på 2,4%. Som følgje av gjeldande aksjonæravtale har kommunen hatt årlege utbytte frå selskapet. Utbytte i 2015 var 1,8 millionar kroner. Sum inntekter relatert til kraftproduksjon (2014) i: Inntekt Kroner Naturressursskatt Konsesjonsavgift Konsesjonskraft Eigedomsskatt kraftverk Eigedomsskatt overføringsanlegg Utbytte SFE SUM

19 2.5.2 Konsekvensar for kraftinntekter ved kommunesamanslåing Dei ordningar som tilgodeser Bremanger som vertskommune for vasskraftanlegg, er alle lovheimla rettar. Og det vil såleis følgje av lova at det ved ei kommunesamanslåing vil vere den nye (stor)kommunen som vil ha rettane. Dette går fram av førarbeid til lov av 15. juni 2001 nr. 70 om fastsetjing og endring av kommune- og fylkesgrenser (inndelingsloven), jf. Ot.prp. nr. 4 ( ). Ev. intensjonsavtalar om bruk av inntekter i delar av den nye (stor)kommunen, vil såleis vere gjeldande så lenge det «nye» kommunestyret ønskjer det. Når det gjeld konsesjonskraft, så vil det ved ei kommunesamanslåing kunne føre til at forbruk til alminneleg forsyning aukar til 10% eller meir. Dette vil i så fall bety auka konsesjonskraftinntekter i høve til dagens nivå. Tilsvarande vil fylkeskommunen få redusert sine inntekter. Forbruk til alminneleg forsyning i Bremanger er i dag på 60 GWh. Fylkeskommunen får ca. 30 GWh. Kommunen sine årlege netto inntekter på konsesjonskraft er mellom 5 og 6 millionar kroner. Dersom forbruket til alminneleg forsyning hadde auka til 10% av produksjonen ville (stor)kommunen fått knappe 3 millionar meir pr. år. Eigedomsskatt er ein frivillig skatt og fri kommunal inntekt. Det er opp til det einskilde kommunestyre å ta stilling til om det skal skrivast ut eigedomsskatt, og på kva eigedomskategoriar. Etter ei kommunesamanslåing vil det vere kommunestyret i (stor)kommunen som fullt ut har avgjerdsmynde over den framtidige eigedomsskatten i kommunen. Dette er såleis eit forhold som bør avklarast med ev. samanslåingskandidatar. Når det gjeld eigarskap og utbytte frå SFE, så vil det også her vere den nye (stor)kommunen som tiltrer eigarretten. Ei samanslåing med ein eller fleire kommunar som og har eigardelar i kraftselskapet vil såleis kunne bidra til at (stor)kommunen får ein styrka strategisk posisjon i selskapet. Som det går fram ovanfor er hovudregelen ved kommunesamanslåingar at den nye (stor)kommunen overtar alle rettar og plikter til dei aktuelle kommunane. Det er ingen reglar som gjer at innbyggjarar i ein innlemma kommune skal ha noko særrett eller fortrinn til dei verdiar som kjem frå vedkomande kommune. Ved grensejustering og deling av kommunar er utgangspunktet at kommunane på eiga hand skal prøve å kome fram til ein avtale i dei tilfella der eit økonomisk oppgjer er aktuelt. Dei står heilt fritt med omsyn til innhaldet i ein slik avtale og er ikkje underlagt noko godkjenningsordning. I den grad kommunane treng hjelp i avtaleprosessen, kan dei be Fylkesmannen om dette. Fylkesmannen si oppgåve vil då vere å rettleie kommunane i prosessane og om det regelverk som gjeld i tilfella det blir aktuelt å ta i bruk skjønnsnemnd for heile eller delar av oppgjeret. Fylkesmannen har derimot ikkje nokon plikt til å fungere som meklar i denne prosessen, utan at både Fylkesmannen sjølv og partane ønskjer det. 18

20 2.6 Rekruttering I høve alderssamansetnad mellom dei tilsette og utvikling av tenestebehov, er det særleg helse- og undervisningspersonale kommunen har utfordringar med å rekruttere. Dette har m.a. ført til at ein har sett i verk ulike personalpolitiske tiltak for desse yrkesgruppene. M.a. får nyutdanna adjunktar og sjukepleiarar eit ekstra lønstilskot. Eit anna tiltak er at lærarar over 62 år får ein arbeidstidsreduksjon på 20 % med full løn. Vidare har vi etablert mentorordning for nytilsette i skule og barnehage. Det er og stort behov for helsefagarbeidarar. For denne gruppa satsar vi sterkt på å rekruttere innan eigne rekker, gjennom stipendtildeling og tilrettelegging for at fleire av assistentane kan ta fagbrev. Dette vert det jobba systematisk med. Med tanke på rekruttering satsar kommunen og på lærlingordninga. I 2014 hadde vi i alt 7 unge lærlingar, 1 innan barne- og ungdomsarbeidarfaget, 2 innan kontorfaget, 4 innan helsefag, i tillegg til 2 TAF-elevar. I 2015 aukar talet lærlingar til 9. Arbeidskrafta i Bremanger kommune er stabil, og vi har dei seinare åra fått fleire frå nabokommunane som pendlar til jobb hjå oss. 2.7 Sterke og svake sider, truslar og mulegheiter (SWOT-analyse) Kommunestyret har i mandatet for forstudien uttrykt at det overordna målet er å sikre innbyggjarane i Bremanger kommune best muleg kommunale tenester i framtida. I denne samanhengen blir spørsmålet såleis om endring i kommunestrukturen skal vere ein del av ein utviklingsstrategi med føremål om å bli ein endå meir attraktiv kommune både for innbyggjarar og næringsliv. Sentrale, overordna spørsmål som er aktuelle i denne samanhengen: I kva grad klarer kommunen å stå aleine i eit års perspektiv? Vil kommunen vere avhengig av ein eller fleire nabokommunar for å levere lovpålagde velferdstenester? Har kommunen gjennomføringsevne på dei ulike områda kommunen har ansvaret for? Vil kommunen greie å nå dei måla den har sett seg? Kva er visjonar og mål for framtidig utvikling? Kva vert kravd for å realisere måla, og kva effektar kan ein oppnå gjennom å bli ein del av ein større kommune? Styringsgruppa har i analysearbeidet teke utgangspunkt i dei fire definerte måla for kommunereforma og vurdert Bremanger kommune sine eigne sterke og svake sider, samt identifisert eventuelle framtidige mulegheiter og utfordringar som kan påverke utviklinga i høve til dei ti kriteria definert av ekspertutvalet i ein SWOT-analyse. SWOT-analyse er eit verktøy for å få it raskt oversyn over indre og ytre styrkar og svakheiter i høve til verksemda sine oppgåver/mål. Dei fire bokstavane «SWOT» representerer forbokstaven i dei engelske orda Strengths (styrker), Weaknesses (svakheiter), Opportunities 19

21 (mulegheiter) og Threats (truslar). SWOT-analyse gjev eit godt utgangspunkt for å identifisere område for forbetring. SWOT -analysen grupperer nøkkelinformasjon i to hovudkategoriar (interne og eksterne): Styrker Svakheiter Interne Potensielle interne sterke sider. Sterke sider eller styrker er positive eigenskapar, noko kommuneorganisasjonen er god til og som dannar godt grunnlag for god oppgåveløysing og måloppnåing. Potensielle interne svakheiter. Svakheiter er det kommuneorganisasjonen manglar eller utfører dårleg i forhold til måloppnåing. Mulegheiter Truslar Eksterne Potensielle eksterne moglegheiter som bør ivaretakast for å løyse oppgåvene/nå måla i framtida. Potensielle eksterne truslar eller hindringer som kommunen kan støyte på og som kan hindre kommunen å løyse oppgåvene/nå måla i framtida. Styringsgruppa si analyse av dei fire sentrale funksjonsområda for kommunen vurdert opp mot ekspertutvalet sine vurderingskriterium. 20

22 2.7.1 Kommunen som tenesteytar Dei overordna samfunnsmesige omsyna som skal ivaretakast gjennom kommunereforma er m.a. at dei kommunale tenestene har god nok kvalitet, og at vi nyttar samfunnet sine ressursar på ein effektiv måte. Sentrale kriterium i denne samanhengen er m.a. at vi lokalt har tilstrekkeleg kapasitet til å løyse oppgåvene, at vi har tilgang på relevant kompetanse, at vi har ein effektiv tenesteproduksjon og økonomisk soliditet. Styringsgruppa si analyse: Styrker Nærleik til tenestene Gode oppvekstkår Lokalkunnskap God økonomi/-styring Identitet/ «eigarskap» Tryggleik (veit kva vi har) Korte avgjerdsvegar Gode skular/barnehagar God kapasitet innan oppvekst/eldreomsorg (relativt) Lojale tilsette/stabilitet Internt utviklingsarbeid Tverrfagleg samarbeid Små einingar Oversiktleg Mulegheit for påverknad/medråderett Beredskap Eigen ressurs til rekruttering Kompetanseheving Mentorordning Få avvik på tilsyn Mulegheiter Tilrettelegging for tilflytting Større kommune Betre økonomi Bruk av ny teknologi Førebygging Betre lærardekning Nytt omsorgssenter i Svelgen Interkommunale løysingar Interne Eksterne Svakheiter Rekruttering Tilgang på rett kompetanse Små fagmiljø Stram bemanning i oppvekst/helse og omsorg sårbar Sårbart ved sjukefråvær Vikarsituasjon Beredskap - helse For nære relasjonar mellom tenesteytar og mottakar Manglande beredskap barnevern Fådelte klassar med «store» grupper Sakshandsamingstid, bygg. Responstid svar ut. Truslar Ambulansesituasjonen Legevakta Låge barnetal Demografi alderssamansetnad Kommunesamanslåing Statlege pålegg/overstyring Styringsgruppa meiner tenesteproduksjonen i kommunen har mange styrkar. Og noko av fortrinna meiner vi er relatert til kommunestorleik: Kommunen er oversiktleg, vi har korte avgjerdsvegar, det er høve til påverknad/medråderett, og vi er gode på utviklingsarbeid. I det siste ligg og at vi er flinke på tverrfagleg arbeid, noko som vi meiner er ein føresetnad for å drive ein effektiv og god tenesteproduksjonen i framtida. Noko av årsaka til dette er at vi har ei politisk «minimumsorganisering» der ein ikkje har hovud-/sektorutval og unngår politiske og administrative «kampar» mellom dei ulike sektorane. Dette vil truleg vere meir utfordrande i ein «storkommune». 21

23 Dei største utfordringane er knytt til rekruttering. Innanfor dei store sektorane (pleie- og omsorg og oppvekst) ser ein ikkje at ein større kommune ville påverke dette forholdet så lenge vi ønskjer ei desentralisert organisering. Her vil det ev. og ligge eit potensiale innanfor eiga organisering. Innan «smalare» område må ein derimot rekne med at det vil vere vanskelegare å rekruttere inn kompetent arbeidskraft til små fagmiljø enn til større fagmiljø i ein større kommune. I dag vert dette i stor grad løyst gjennom interkommunalt samarbeid. Denne utfordringa kan bli større ved overføring av fleire oppgåver til kommunane, jf. oppgåvemeldinga. Men her er framleis mykje uavklara, jf. pkt Den største utfordringa er folketalsutviklinga sin innverknad på kva vi kan forsvare av tenestetilbod/organisering av tenestetilbodet i kommunen. Og det sentrale spørsmålet er om ei endring av kommunegrensa vil gjere bygdene i Bremanger meir attraktiv som bustad i framtida. 22

24 2.7.2 Kommunen si utøving av mynde Det overordna samfunnsmessige omsynet som må ligge til grunn er at innbyggjarane i ein kvar kommune er sikra rettstryggleik. Sentrale kriterium i denne samanhengen er at kommunen har tilstrekkeleg kapasitet til å løyse oppgåvene, har tilgang til relevant kompetanse og har tilstrekkeleg distanse til brukarane, jf. habilitetsproblematikk. Styringsgruppa si analyse: Interne Eksterne Styrker Lokaldemokrati God lokal kunnskap Kort avgjerdsveg Raske avklaringar i næringssaker «Transparent» Rådhuset samla Høg tilgjengelegheit Mulegheiter Auke kapasitet Større kommune Bruk av teknologi Vidareutvikle «chattefunksjon» Digitale tenester, sjølvbetening Rettleiingsteneste/-kapasitet Samarbeid med andre kommunar Etiske retningsliner Svakheiter Oppfølging av vedtak Habilitet avstand til brukarane Manglande juridisk kompetanse Er for liberale i forhold til eige planverk For høg tilgjengelegheit likebehandling Kapasitet Truslar Rekruttering Tilgang på kompetanse Sårbare fagmiljø Statlege pålegg/overstyring Halde tritt med sentrale pålegg Større kommune Under denne målsettinga ser ein at det som vert vurdert som styrkar for kommunen også kan vere svakheiter. Korte avgjerdsvegar og høg tilgjengelegheit, både i forhold til forvaltninga og politikarar, kan føre til at ein ikkje oppnår lik handsaming i alle saker. På den andre sida er kommunen lita og «transparent» slikt at den typen forhold lett vert avdekka. Når det gjeld habilitet i forvaltninga, så vert dette handtert i dag ved bruk av settekommune og ved behov for juridisk kompetanse vert dette kjøpt. Kommunen dekker også ein del av tenesteproduksjonen ved ulike interkommunale løysingar, jf. pkt Samarbeidet og tenestene fungerer godt, men ordningane kan bidra til mindre lokal styring og utøving av mynde innanfor dei aktuelle felta. Ein større kommune kan bidra til større avstand, men dette kan og bidra til tap av god lokal kunnskap, som i dei aller fleste saker er ein føremon. 23

25 2.7.3 Kommunen som samfunnsutviklar Kommunen har ei viktig rolle som samfunnsutviklar og dei overordna samfunnsmessige omsyna i denne samanhengen er at ein kan ivareta heilskaplege areal- og transportinteresser tilpassa klima- og miljøomsyn, og at ein er i stand til å leggje til rette for positiv utvikling i lokal- og storsamfunnet. Styringsgruppa si analyse: Interne Styrker Evne til fleksibilitet Næringsplan Næringsfond Naturressursar Nye kommunedelplanar Innovativ/løysingsorientert Frivilligheit/dugnadsånd Identitet/stoltheit Omdømme Godt samarbeid med nabokommunane Stor grunderverksemd Planleggingssamarbeid i regionale prosjekt Samarbeidsfora Svakheiter For liten avstand til «dei saka gjeld» Infrastruktur Strandsonevernet/sentrale føringar Manglar felles identitet Liten påverknad på regionale avgjerder Formalkompetanse samfunnsutvikling Eksterne Mulegheiter Etablering av samfunnsavdeling Endå meir frivillegheit Felles identitet Sterkare marknadsføring Meir samarbeid med nabokommunane Kommunalsjef samfunnsavdeling Kommunesamanslåing Truslar Folketalsutvikling Negativ lokalpresse Statleg styring/føringar Mange storkommunar rundt oss Snevre lokalinteresser Statleg reformiver/- sentralisering Det er openbert at det kan vere utfordrande å utvikle heilskaplege arealplanar som tek omsyn til transportinteresser og miljø når ein har mange kommunar i ein region. Men det er og openbert at dette forholdet vil vere langt meir krevjande i meir urbane/fortetta strok enn det vi har i eigen region. I den grad vi har kome bort i denne typen problemstillingar, har ein utarbeidd arealplanar i samarbeid med nabokommunane. Når det gjeld kva som kjenneteiknar lokalsamfunn som lukkast med positiv folketalsutvikling og næringsutvikling, så syner erfaring og forsking at suksess handlar om eigenskaper ved einskildpersonar. Suksess handlar om kvalitet på samhandlinga mellom personar på tvers av 24

26 både kommunal, privat og frivillig sektor. Suksess handlar om den kollektive mentaliteten på staden, om det er kultur for å «heie» fram nye idear og initiativ. Denne samanhengen vert understreka i studien «Suksessrike distriktskommuner» som Telemarksforsking utarbeidde for Distriktssenteret i God nærings- og befolkningsutvikling handlar korkje om spesielt god kommuneøkonomi, spesielt gode samfunnsplanar eller bestemte måtar å organisere seg på. Suksess handlar om at ein har ein offensiv og optimistisk utviklingskultur, at det er kort veg mellom idéar og avgjerder, og at eldsjelene vert gjeve tillit og handlingsrom. Dei lukkast der menneska på staden evnar å snu seg raskt og gripe tak i dei moglegheitene som byr seg. Lokalsamfunna som lukkast har i dei fleste tilfella ein kommune med på laget. Og kommuneorganisasjonen evnar å vere tilretteleggjar, døropnar, pådrivar og støttespelar. Kommunane som lukkast best med nærings- og befolkningsutvikling er kjenneteikna av at kulturen i kommuneorganisasjonen har eit sterkt innslag av samarbeid, ekstern merksemd og entreprenørskap. Folk tør å ta sjansar, og leiarane vert sett på som innovatørar og risikotakarar. Kommunar som ikkje evnar å snu seg når mulegheitene byr seg, men sit fast i regelverk og hierarkiske strukturar har dårlege odds uansett kommunestorleik. Ingen kommunar utviklar livskraftige lokalsamfunn på rådhuset. Derfor er utviklingskultur viktigare enn kommunestruktur. 25

27 2.7.4 Kommunen som demokratisk arena Utgangspunktet for forholdet mellom kommunane og staten er at Noreg er ein einskapleg stat, og det lokale sjølvstyret må fungere innanfor råmene av nasjonale mål. Det er eit etablert prinsipp at oppgåver bør leggjast på det lågast mulege effektive forvaltningsnivået. Stortinget har gjennom lov gjeve kommunane ansvar for grunnleggande nasjonale velferdsoppgåver. Dei overordna samfunnsmessige omsyna i denne samanhengen er m.a. at ein har lokal politisk styring og eit levande, lokalt folkestyre. Viktige kriterier i denne samanhengen er at vi har høg politisk deltaking, lokal identitet og ei brei oppgåveportefølje styrte gjennom statlege råmer og lokal politisk styring. Styringsgruppa si analyse: Styrker Stor påverknadskraft Nærleik Identitet Engasjement Lokalkunnskap Lokaldemokratisk opplæringsplan OK valdeltaking Interne Eksterne Mulegheiter Auka valdeltaking Større kommune Større handlingsrom rom for større politisk påverknad Politisk organisering/prosjektorganisering Delegasjonsreglementet Svakheiter Manglar ungdomsråd Få politiske skiljeliner Rekruttering til lokalpolitikken Tal aktive politiske parti går ned Politisk engasjement gått ned, jf. organisering Geografisk oppdeling Saksomfang Truslar Statleg overstyring, lovpålagde oppgåver For små politiske miljø Negativt medie-fokus Større kommune større avstand til beslutning Parlamentarisme i en større kommune M.o.t. utviklinga i valdeltaking og lokalpolitisk engasjement, så skil ikkje Bremanger seg vesentleg frå andre kommunar. Det styringsgruppa fryktar er at kommunereforma vil føre til auka avstand mellom innbyggjarar og politikarar, og at innbyggjarane si mulegheit til å påverke vert redusert. Ved ei ev. kommunesamanslåing er det såleis viktig å sjå på kva arenaer for deltaking og meiningsytring som eksisterer i dag, og kva mulegheiter som ligg i nye og andre former for deltaking og medverknad. Ekspertutvalet seier at heiltidspolitikarar kan vere ein konsekvens av større kommunar og at lokale utval kan vere eit av fleire tiltak for å sikre lokaldemokratisk deltaking. I Kommuneproposisjonen 2015 er oppretting av lokalutval/bydelsutval eit av tiltaka som vert føreslege for å legge til rette for lokal deltaking. Lokale utval skal kunne bidra til å oppretthalde nærleik til politikarane som tek avgjerder (nærdemokratiske ordningar). 26

28 Norsk institutt for by- og regionforskning (NIBR) viser til ulike ordningar i sin rapport som undersøker erfaringar med nærdemokratiske ordningar i Norden: Frivillige organisasjonar med eit bestemt underkommunalt geografisk nedslagsfelt, for eksempel velforeiningar. Foreiningsbasert lokalutvalsmodell, ofte kommunalt initiert. Organ med delegert avgjerdskompetanse og tenesteansvar, bydelar. Funna til NIBR syner at nærdemokratiske ordningar motiverer til meir langsiktig deltaking. Dei er godt eigna til å skape lokalt engasjement, stimulere til dugnadsarbeid og danne fellesskap. Rapporten «Kommunestørrelse og lokaldemokrati» (KS 2014) konkluderer med at kommunestorleik i seg sjølv ikkje gjev betre eller dårligare lokaldemokrati. Det er muleg å oppnå gode resultat både i små og store kommunar, men små og store kommunar har ulike demokratiske kvalitetar. Same rapport syner at eit ekstra nivå i form av ei nærdemokratiordning kan gjere det enklare for innbyggjarane å få dialog med politikarane. Samstundes bidreg ordninga til at politikarane får innspel frå ulike delar av kommunen og dermed auka legitimitet for vedtak som vert fatta Oppsummering SWOT-analyse Styringsgruppa har gjennom SWOT-analysene sett fingeren på ein del område for forbetring som ikkje avheng av kommunestorleik/-samanslåing, men kan gjennomførast med dagen kommunestruktur. T.d. vil ein kunne løyse utfordringa knytt til «fådelte klassar med store grupper» ved å gjere endringar i den lokale strukturen. Elles vil ofte det som vert vurdert som styrke, t.d. «lokalkunnskap» og «nærleik til tenestene» ha ein motsats i «for liten avstand til dei saka gjeld» og «habilitet avstand til brukarane». Dersom ein ser på dei store linene, så meiner styringsgruppa at dei største utfordringane Bremanger står overfor i dag og framtida er knytt til: Folketalsutvikling/demografi Rekruttering og tilgang på fagkompetanse Små fagmiljø innan einskilde fagområde Beredskap innan helse (lege/ambulanse) Lita påverknad på regionale avgjerder Geografiske avstandar/dårleg infrastruktur På bakgrunn av at «Bremanger kommunestyre si avgjerd i samband med kommunereforma skal sikre innbyggjarane i Bremanger best muleg velferd i framtida» så er det sentrale spørsmålet om ei ev. kommunesamanslåing vil bidra til betring av desse forholda. På den motsette sida må ein og vurdere om ei kommunesamanslåing ev. vil rokke ved det som i dag vert vurdert som kommunen sine sterke sider, som til dømes: Gode oppvekstvilkår Nærleik til tenestene Relativt sett god økonomi Stabil arbeidskraft Mulegheiter for påverknad/medråderett 27

29 God på utviklingsarbeid og tverrfagleg samarbeid God lokalkunnskap Sterk lokal identitet Forhold som kan påverke vurderingane, men som ikkje er avklara, er overføring av oppgåver til kommunane og det framtidige inntektssystemet for kommunane. 2.8 Oppgåvemeldinga 20. mars 2015 la regjeringa fram stortingsmeldinga "Kommunereformen nye oppgaver til større kommuner". Meldinga er ein gjennomgang av kva oppgåver nye og større kommunar kan få ansvar for. Meldinga varslar også ein gjennomgang av den statlege styringa av kommunane, og omtalar korleis større kommunar og endringar i kommunestrukturen vil kunne påverke det regionale folkevalde nivået. Innstillinga vart handsama og vedteke med varierande fleirtal den 9. juni i Stortinget. Nedanfor vert det gjeve ei kortfatta oversikt over kva Stortinget faktisk har vedteke for det kommunale nivået i samband med stortingsmeldinga. Oppstillinga er ikkje uttømande, men har med seg dei fleste av oppgåvene, både dei som er blitt spesifikt vurdert i oppgåvemeldinga og dei som vert vurdert i eigne prosessar: Generelle føresetnader: Generalistkommuneprinsippet ligg som hovudregel fast for kommunesektoren Ved oppgåveoverføringar er det føresett at ressursane følgjer oppgåvene som vert overført til kommunane. Det skal utgreiast ein lovheimel som avklarar korleis ein gjennom ein samarbeidsregel skal sikre tenestekvalitet og rettstryggleik i tilfelle der ein kommune ikkje kan ivareta ansvaret. Det skal framleis vere tre folkevalde nivå, og fylkeskommunane vert invitert inn i reforma. Velferdsområdet: Ansvar for tannhelsetenestene bør overførast frå fylkeskommunen til kommunane. Kommunane står fritt til å organisere ansvaret anten i eigen regi, i samarbeid med private/ideelle eller samarbeid med andre kommunar. Regjeringa må vurdere tiltak som legg til rette for å vidareføre kompetansemiljøa i regionale kompetansesentre og i spesialisttannhelsetenesta. Det skal utgreiast nærare korleis og når implementeringa skal skje. Kommunane har fått auka ansvar innan psykisk helse, og det er naturleg å sjå om dei og kan overta nokre av dei spesialiserte tenestene. Ein meiner difor at det er hensiktsmessig med ei prøveordning med overføring av driftsansvar for distriktspsykiatriske senter til kommunar som har tilstrekkeleg kapasitet og kompetanse. Det er naturleg at kommunane får eit større ansvar for rehabiliteringstenestene som i dag vert ivaretatt av spesialisthelsetenesta. Fleirtalet støttar ei utgreiing av kva oppgåver kommunen bør få på rehabiliteringsfeltet. Det vert synt til regjeringa sitt arbeid med å endre ansvarsfordelinga mellom stat og kommune i barnevernet, og støttar ambisjonane om eit betre barnevern. Ein er positiv til ei forsøksordning med overføring av større ansvar i kommunar med tilstrekkeleg kapasitet og kompetanse. 28

30 Stortinget ber regjeringa utgreie korleis familievernet i større grad kan arbeide førebyggjande i samarbeid med kommunale tenester og korleis ein kan sikre betre tilgjenge til tenesta i heile landet. Siktemålet er skritt i retning av tettare samarbeid med dei kommunale tenestene og ikkje overføring av oppgåva til kommunane. Stortinget meiner kommunane bør få eit større og meir heilskapleg ansvar innanfor frivillegheit, førebygging og folkehelse. Tilskotet til frivillegsentralar bør overførast til kommunane, midlane bør øyremerkast og aukast i ein opptrappingsperiode for å styrke sentralane. Tilskotsordning til etablering av eigen bustad og tilpassing av bustad som i dag er etablert via Husbanken, vert overført til kommunane. Ansvaret for hjelpemiddel og varig tilrettelagde arbeidsplassar er allereie delvis overført til kommunalt ansvar, og brukarane treng eit heilskapleg tilbod. Målet er å gjennomføre utgreiingar for å finne ein naturleg balanse mellom statleg og kommunalt ansvar. Det er starta arbeid med å utgreie konkrete forslag til pleiepengeordninga. I dette arbeidet vil ansvarsforholdet mellom stat og kommune og forholdet til dei tilstøytande ordningane hjelpestønad og kommunal omsorgsløn bli vurdert, herunder ei ev. samanslåing av ordningar, heilt eller delvis. Pasienttransport for primærhelsetenesta vil bli vurdert overført til kommunane. Lokal utvikling Kollektivtransport skal som hovudregel ligge på det regionale folkevalde nivået. Ansvaret kan overførast til kommunar på gitte vilkår (marknadsgrunnlag, kommunal kapasitet, kompetanse, økonomi) Skuleskyss kan overførast til kommunar som overtek ansvaret for vidaregåande opplæring og kollektivtransport. Auka kommunal mynde ved konsesjonshandsaming av einskilde kraftanlegg (små vasskraftverk) vil bli vurdert og handsama i eigen proposisjon om temaet. Det er sett i verk ein gjennomgang av plan- og byggesaksprosessane med sikte på å forenkle og betre desse. Vidare må regjeringa vurdere korleis det kommunale sjølvstyret kan styrkast gjennom avgrensingar i fylkesmennene si avgjerdsmynde. Det er lagt fram forslag om lovendring som opnar for at kommunane sjølv kan fastsette snøscooterløyper for fornøyelseskøyring. Regjeringa vil vurdere om fastsetjing av forbodssoner for bruk av vannscooter bør overførast til kommunane når evalueringa av regelverket er gjennomført. Forvaltning av utvalde kulturlandskap i jordbruket kan overførast frå fylkesmannen til kommunane. Endeleg avgjerd vert teke etter avklaring i jordbruksoppgjeret. Tilskot til verdsarvområde kan overførast frå fylkesmannen til kommunane. Endeleg avgjerd må avvente resultata av gjennomgangen av miljøverkemidla. Forvaltning av tilskot til vegbygging (skogbruk) og til drift av taubane (skogdrift) vert overført frå fylkesmannen til kommunane Tilskot til tiltak i beiteområde kan overførast frå fylkesmannen til kommunane. Endeleg avgjerd må vente til resultat av gjennomgang av miljøvirkemidla. Andre oppgåver Kommunane får overta borgarlege vigslar frå domstolane. Kommunane får mynde til notarialstadfestingar (m.a. stadfesting av underskrift på dokument). Idrettsfunksjonell godkjenning av symjehallar vert overført til kommunane. Det må vurderast auka kommunalt sjølvstyre innanfor skiltpolitikken som i dag ligg hjå Statens Vegvesen. 29

31 Det må vurderast auka kommunalt sjølvstyre innanfor fastsetting av skrivemåte og namn innan adresse- og skiltprosjekt. Det skal vurderast heilt eller delvis å overføre oppgåver knytt til lause og farlege hundar (til kommunen eller Mattilsynet), godkjenning av brukthandlarar, forvaltning av hittegods, utsteding av pass, meldingsordning for EØS-arbeidstakarar og sekretærordninga for forliksråda. Fylkeskommunen sitt mynde etter Innlandsfiskeforskrifta til å forby fiske etter artar som er trua lokalt eller regionalt vert overført til kommunane. Fylkeskommunane sitt mynde til å fastsetje utvida jakttid for einskilde framande/introduserte artar vert overført til kommunane. Mynde til å gje utsleppsløyve etter forureiningslova når det gjeld grønnsaksvaskeri, og til å handsame saker vedkomande støy frå motorsportbaner, skytebaner og vindmøller vert overført til større kommunar. Det skal utgreiast mulegheit for å utvide sjølvkostområdet innan vatn, avlaup og kloakk gjennom eit meir heilskapleg miljøgebyr. Regjeringa er også beden om å vurdere å auke det kommunale ansvaret for finansiering av skuleskyss for grunnskuleelevar. Hovudbodskapen i oppgåvemeldinga er at regjeringa skal utgreie vidare, og komme tilbake til saka om eit år eller to. Dei få oppgåvene som konkret vert føreslegne overført til kommunane ber preg av overføring av kostnader og reine forvaltningsoppgåver. Det er t.d. oppgåver som basishjelpemiddel, idrettsfunksjonell godkjenning av symjeanlegg og kompetanse til å utføre notarialforretningar. Dette er i hovudsak regelstyrte ordningar som i liten grad krev politisk skjønn eller styrker lokaldemokratiet. Oppgåvemeldinga gjev i så måte lite nytt i høve til grunnlag for å vurdere ei ev. kommunesamanslåing. 2.9 Inntektssystemet Det har i debatten om kommunereforma vore ein del merksemd på kva økonomiske kompensasjonar kommunane får. Og slik det no ligg føre vil kommunar som slår seg saman får ein eingongskompensasjon gjennom dekning av utgifter til sjølve samanslåinga og ei reformstøtte. I tillegg blir reduksjon av regionalpolitiske tilskot og basistilskot frå dei «gamle» kommunane lagt inn i rammetilskotet til «ny» kommune. Dette inndelingstilskotet får den nye kommunen behalde i 15 år, før tilskotet blir trappa ned over fem år. Det som er langt meir interessant er korleis det framtidige inntektssystemet for kommunane blir. For å sikre at innbyggjarane får levert dei lovpålagde tenestene, får kommunane overført midlar frå staten gjennom det såkalla inntektssystemet. Systemet skal jamne ut ulikskap i utgifter og delvis kompensere for skilnader i skatteinntekter. Overføringane skal og ta omsyn til om ein kommune er lett- eller tungdriven. Utjamninga skal bidra til at alle kommunane er i stand til å yte eit likeverdig tenestetilbod uavhengig av kommunestorleik. Systemet skal også ivareta regionalpolitiske målsetjingar for busetnad og næringsliv. Dei største inntektene gjennom systemet er skatteinntekter og rammetilskot, omtalt som frie inntekter. Desse utgjer ca. 76 prosent av dei samla inntektene til kommunane. I kommuneproposisjonen for 2015 legg regjeringa opp til ein fullstendig gjennomgang av inntektssystemet fram mot Gjennomgangen skal sjåast i samanheng med kommunereforma. Vi kan ikkje rekne med at den samla ramma til kommunesektoren blir vesentleg auka. Endringar må såleis kome gjennom ei omfordeling mellom kommunane. 30

32 Det sentrale spørsmålet for Bremanger er om dei regionalpolitiske tilskota vil bli vidareført og om inntektsutjamninga, gjennom omfordeling av skatteinntekter vert oppretthalde. For Bremanger kommune sin del, så utgjer distriktstilskot distriktstilskot Sør-Noreg ca. 6 millionar kroner (2015). Regjeringa vil leggje opp til ein heilskapleg gjennomgang av inntektssystemet for kommunane i løpet av perioden med første presentasjon i kommuneproposisjonen i mai Gjennomgangen av inntektssystemet vil då sjåast i samanheng med kommunereforma. Handsaming av smådriftsulemper vil bli vurdert som eitt av fleire element i den samla gjennomgangen av kommunereforma. M.a. anna vert det argumentert med at dagens inntektssystem legg til grunn at smådriftsulemper er ein ufrivillig kostnad for kommunane, og at denne kostnaden vert kompensert fullt ut. Om dette er ein rimeleg føresetnad, eller om storleik på kommunen i nokon grad må sjåast på som ein frivillig kostnad, er eit spørsmål som skal vurderast Styringsgruppa sine vurderingar Kommunen sine hovudutfordringar er knytt til befolkning og befolkningsutvikling. Dersom ein ikkje greier å snu «trenden» vil kommunen ikkje kunne forsvare å oppretthalde eit desentralisert tenestetilbod over tid. Dette vil igjen føre til at kommunen og bygdene vert mindre attraktiv for busetnad, og det vil verte vanskelegare å rekruttere fagkompetanse. Dei store, statlege reformene syner og ein klar tendens til å sentralisere funksjonar bort frå distrikta. Denne «tappinga» av statlege arbeidsplassar i distrikta vil nok halde fram uavhengig av om Bremanger vert slått saman med ein eller to omliggande kommunar. Skal vi lukkast i å snu utviklinga må vi såleis jobbe for gjere oss attraktive som bu-kommune. I tillegg til gode og effektive kommunale tenester, inneber dette aktivt arbeid m.a. med tilrettelegging for næringsutvikling, bustader, infrastruktur og kulturelle aktivitetar. Det sentrale spørsmålet er om samanslåing med ein eller fleire av dei omliggande kommunane vil styrke Bremanger-samfunnet i forhold til dei hovudutfordringane vi har. 31

33 Del, 2 Aktuelle alternativ Kvar går vegen? 32

34 3. Innleiing Regjeringa sitt mål med kommunereforma er større og meir robuste kommunar som kan handtere oppgåver både i notid og framtid. Ein underliggande faktor som er lite uttrykt i denne samanhengen er og at vi i framtida vert vesentleg fleire gamle. I 2060 vil kvar femte person i Noreg vere 70 år eller meir og kvar tiande person 80 år eller meir. Dette er dobbelt så mange gamle som i dag. Det betyr igjen at det ikkje vil vere like mange i yrkesaktiv alder til å ta seg av dei. Dette vil nødvendigvis setje sitt preg på den kommunale ressursbruken i framtida og organisering av dei kommunale tenestene. I den konkrete vurderinga om kva alternativ vi skal gå vidare med, er det viktig å ha klare oppfatningar om kvifor det er ønskjeleg med ein større kommune og kva vi vil oppnå. Er det for å få: Betre tenestetilbod? Sterkare fagmiljø innan ulike område? Ein meir attraktiv kommune som kan tiltrekke seg fleire arbeidsplassar? Betre infrastruktur i regionen? Meir slagkraft regionalt og nasjonalt? Det er viktig å vere klar over eigne sterke og svake sider når vi vel mulege samanslåingspartnarar. Samstundes må ein sjå på relevante effektar ved samanslåing med aktuelle kommunar. Kommunal - og moderniseringsdepartementet har utvikla eit utgreiingsverktøy for samanslåing av kommunar. Denne nettløysinga gjev oversikt over relevante nøkkeltal og utviklingstrekk både for einskildkommunar og for den «nye» kommunen. I dette verktøyet får ein oversikt over: Befolkning og demografi, sysselsetting, tenesteproduksjon, privat og offentlig sysselsetting, næringssamansetnad, sårbarheitsindikatorar, arbeidspendling, kommuneøkonomi og dekning av eingongskostnader, reformstøtte og inndelingstilskott. Presentasjon av dei ulike alternativa i dette dokumentet baserer seg på data frå Framskrivingar/prognosar er basert på SSB sitt mellomalternativ. Elles er det henta grunnlagsdata frå KOSTRA. På bakgrunn av signala frå kommunestyret og innspela i folkemøta, har styringsgruppa, ved sida av å stå som eigen kommune, vurdert kommunane Flora, Vågsøy og Eid. 33

35 3.1 Kommunal tenesteproduksjon sentrale nøkkeltal KOSTRA står for Kommune-Stat-Rapportering og gjev statistikk om ressursinnsats, prioriteringar og måloppnåing i kommunar og fylkeskommunar. Her finn ein tal om t.d. pleieog omsorgstenester, barnehagedekning og sakshandsamingstid, og ein kan samanlikne kommunar med kvarandre, både med gjennomsnitt i fylket og med landsgjennomsnittet. Det er viktig å vere merksam på at KOSTRA seier mykje om ressursbruk, noko om produktivitet, men mindre om kvalitet og etterspurnad etter tenestene. Sentrale nøkkeltal for Bremanger og aktuelle kommunar for samanslåing: Finansielle nøkkeltal Indikator Bremanger Flora Vågsøy Eid KG05 Landssnitt Brutto driftsresultat 2,60 % 0,20 % 2,30 % -2,10 % 0,70 % 0,30 % Netto driftsresultat -6,20 % -0,70 % 2,50 % -1,40 % 1,40 % 1,00 % Frie inntekter kr kr kr kr kr kr Langsiktig gjeld 223,70 % 247,70 % 196,40 % 212,80 % 219,30 % 203,10 % Arbeidskapital -8,40 % 2,10 % -0,10 % 24,00 % 17,40 % 11,50 % Netto lånegjeld kr kr kr kr kr kr Brutto driftsresultat viser differansen mellom brutto driftsinntekter og brutto driftsutgifter i prosent av brutto driftsinntekter. Dette indikerer det forholdet som var skissert under pkt. 2.5, at Bremanger kommune relativt sett har høgare frie inntekter enn dei fleste andre kommunane. Dersom ein korrigerer for utgiftsbehov, så er Eid lågast og ligg under landsgjennomsnittet, medan Flora og Vågsøy ligg så vidt over landsgjennomsnittet, men under fylkesgjennomsnittet. Når det gjeld netto driftsresultat (forholdet mellom brutto driftsinntekter og driftsutgifter, inklusive netto rente og låneavdrag) så er dette den viktigaste økonomiske indikatoren i kommunerekneskapen, og det er ei overordna målsetting for kommunesektoren at driftsresultatet er minst 3% av driftsinntektene. I 2014 var netto driftsresultat i Bremanger 24,9 millionar kroner. Hovudårsaka til det negative resultatet er negativ verdiutvikling på 44,8 millionar kroner på derivatavtalene i Danske Bank. Dersom ein ser bort frå dette forholdet, så ville Bremanger hatt eit netto driftsresultat på knappe 5%. Dersom ein ser på lånegjelda, så er denne høgast pr. innbyggar i Bremanger, men lågast i høve til brutto driftsinntekter. Gjelda i Bremanger vil auke i samband med store investeringar i omsorgssektoren. Men og dei andre kommunane står føre store investeringar i omsorgs- og oppvekstsektoren. Når det gjeld arbeidskapital, dvs. differansen mellom omløpsmidlar og kortsiktig gjeld i balansen, så tyder denne på at Bremanger kommune har dårleg likviditet. Dette stemmer ikkje. Årsaka er at kommunen sitt omtvista lån i DNB og verdi på derivatavtalane i Danske Bank er ført som kortsiktig gjeld. Forholdet til DNB er avslutta gjennom ein forliksavtale i 2015 og sak om derivatavtalane er anka av Danske Bank til Høgsterett. Av oversikta ser vi at det er Eid, til tross for svakt inntektsgrunnlag som stiller sterkast av dei andre kommunane. 34

36 3.1.2 Prioritering Indikator Bremanger Flora Vågsøy Eid KG05 Landssnitt Utgifter barnehage kr kr kr kr kr kr Utgifter grunnskole kr kr kr kr kr kr Utgifter kommunehelse kr kr kr kr kr kr Utgifter pleie og omsorg kr kr kr kr kr kr Utgifter sosialtjenesten kr kr kr kr kr kr Utgifter barnevern kr kr kr kr kr kr Utgifter administrasjon kr kr kr kr kr kr Tabellen syner netto driftsutgift pr. innbyggjar i den aktuelle målgruppa. Netto driftsutgift til barnehage pr. barn i alderen 1-5 år er høgast i Bremanger. Det same gjeld netto driftsutgift til grunnskule pr. barn i alderen 6-15 år. Kostnadsdrivarane i sektoren er personalutgiftene. Og forklaringa på dei «høge» utgiftene er desentralisert organisering og små einingar. Innanfor skule har det og ein viss samanheng med alder og formalkompetanse blant lærarane. Bremanger har mange lærarar med lang lønsansiennitet og høg formalkompetanse. Skal ein gjere noko med kostnadsnivået i oppvekstsektoren, så krev dette organisering i større einingar med større barnegrupper. Bremanger har også større utgifter pr. innbyggjar til kommunehelsetenester. Dette heng og saman med desentralisert organisering, m.a. med to helsesentre og eiga legevakt og at tilsyn på sjukeheimane er ført som utgift på helse. Når det gjeld utgiftene til pleie- og omsorg pr. innbyggjar, så viser indikatoren driftsutgiftene inkludert avskrivingar etter at driftsinntektene som m.a. inneheld øyremerka tilskot og ev. andre direkte inntekter, er trekt frå. Også her ligg Bremanger høgt. Dette heng m.a. saman med alderssamansetnad i befolkninga. Bremanger ligg føre dei andre kommunane i høve «eldrebølga», jf. pkt Netto driftsutgift til sosialtenesta pr. innbyggjar år har vore lægre i Bremanger enn dei andre kommunane. Dette er tal som kan svinge frå år til år. Fordi vi har busett flyktningar som er i ferd med å avslutte introduksjonsprogrammet og ikkje er kome i arbeid, må vi rekne med at utbetalingane til sosialhjelp vil auke framover Når det gjeld administrasjon, så ligg Bremanger vesentleg høgare enn dei andre kommunane. Med bakgrunn i kunnskap om organiseringa i dei andre kommunane så kan det her ligge feilkjelder i registreringa KOSTRA, men dette er eit område ein bør gå nærare inn på Dekningsgrad Indikator Bremanger Flora Vågsøy Eid KG05 Landssnitt Barnehagedekning 90,00 % 92,60 % 87,70 % 97,00 % 88,20 % 90,20 % Andel spesialundervisning 10,30 % 7,90 % 10,40 % 6,20 % 9,90 % 8,00 % Legeårsverk 10,0 Stk 11,1 Stk 13,1 Stk 11,3 Stk 16,0 Stk 10,3 Stk Fysioterapiårsverk 11,4 Stk 7,6 Stk 11,7 Stk 9,5 Stk 11,2 Stk 8,9 Stk Hjemmetjeneste 0,00 % 0,00 % 0,00 % 0,00 % 0,00 % 0,00 % Enerom 100,00 % 85,00 % 100,00 % 93,70 % 97,10 % 95,00 % Beboere institusjon 15,60 % 11,50 % 8,80 % 18,80 % 18,10 % 13,70 % Sosialhjelpsmottakere 3,90 % 4,00 % 2,20 % 3,10 % 0,00 % 4,00 % Barnevernstiltak 3,30 % 5,30 % 5,50 % 5,90 % 0,00 % 4,80 % Sykkel-, gangveier/turstier 231,0 km 22,0 km 5,0 km 8,0 km 100,0 km 49,0 km Kommunalt disponerte boliger 13,0 Stk 27,0 Stk 22,0 Stk 21,0 Stk 31,0 Stk 20,0 Stk Årsverk brann- og ulykkesvern 0,3 Stk 0,8 Stk 0,5 Stk 0,5 Stk 0,0 Stk 0,7 Stk 35

37 Barnehagedekning syner andel av barn mellom 1-5 år som går i barnehage. Andel spesialundervisning syner andel av barn i grunnskulen som får spesialundervisning. Talet seier ingenting om denne skjer i grupper, eller ein til ein. Bremanger har hatt ein vekst dei seinare åra, og det er sett i gang eit arbeid i skulane og PPT m.o.t. å få betre rutinar og system rundt spesialundervisninga for å sikre tidleg innsats og best muleg effekt av tiltaka. Bremanger ligg lågast når det gjeld tal legar pr innbyggjar. Dersom ein i tillegg tek omsyn til alderssamansetnad i befolkninga, så ligg det her ei utfordring. Og ein har starta arbeid med å etablere ein femte legeheimel. Når det gjeld fysioterapeutar, så ligg Bremanger relativt godt an. Men dekningsraden pr innbyggjar må også her vurderast opp mot demografisk samansetnad. Bremanger klarar å i møtekome kravet om einerom for bebuarar i institusjon. Føresetnadene vert styrka ved opning av nytt omsorgssenter i Svelgen i mars I Bremanger bur 15,6 % av innbyggjarane over 80 år i institusjon Produktivitet Indikator Bremanger Flora Vågsøy Eid KG05 Landssnitt Enhetskostnader barnehage kr kr kr kr kr kr Enhetskostnader grunnskole kr kr kr kr kr kr Gruppestørrelse ( årstrinn) 10,9 Stk 13,1 Stk 14,9 Stk 13,8 Stk 10,5 Stk 14,4 Stk Enhetskostnader hjemmetjenester kr kr kr kr kr kr Enhetskostnader institusjon kr kr kr kr kr kr Årsgebyr vannforsyning kr kr kr kr kr kr Årsgebyr avløpstjenesten kr kr kr kr kr kr Årsgebyr avfallstjenesten kr kr kr kr kr kr Reguleringsplaner 120 Dgr 468 Dgr 175 Dgr 279 Dgr 0 Dgr 245 Dgr Kartforretning 15 Dgr 98 Dgr 63 Dgr 94 Dgr 0 Dgr 57 Dgr Kommunal vei og gate pr.km kr kr kr kr kr kr Tala for barnehage syner korrigerte brutto driftsutgifter pr. brukar. Som ein ser ligg Bremanger her under landssnittet til tross for desentraliserte løysingar. Noko av dette kan forklarast med organisering i oppvekstsenter. Når det gjeld skule, så syner indikatoren korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskole, skulelokale og skuleskyss, per elev. Her ligg Bremanger langt over dei andre aktuelle kommunane og landssnittet. Hovudforklaringa er desentralisert organisering og små elevgrupper, jf. gruppestorleik. Når det gjeld kostnader pr. brukar i heimetenesta, så ligg Bremanger høgare enn Vågsøy og Eid. Noko av forklaringa er at hjelpetrongen i heimen er stort pga. at mange gamle bur heime og at dei geografiske forholda (avstandar) verkar inn på effektiviteten. Når det gjeld kostnader på institusjon pr. brukar, så tyder tala på at Bremanger driv effektivt. Bortsett frå Flora, så har alle kommunane hatt vekst i kostnad pr. brukar dei siste åra. Bremanger ligg høgst når det gjeld årsgebyr vassforsyning. Årsaka er at kommunen har mange vassverk, men få tilknytte brukarar. Det same forholdet gjeld avløpstenesta. 36

38 Når det gjeld avfall, er Bremanger tilknytt interkommunal ordning (Nomil). M.o.t. reguleringsplanar så syner indikatoren gjennomsnittleg sakshandsamingstid for privat forslag til reguleringsplan. Tala syner at Bremanger er raskast. Men her må ein ta med at fortettinga er ulik i kommunane og at dette kan påverke engasjement og politiske prosessar i kommunane. Kartforretning gjeld kombinert kart- og delingsforretning, ny bustadtomt. Sluttidspunkt er når endeleg målebrev vert send til rekvirent. Lengda på sakshandsamingstida er ikkje nødvendigvis eit uttrykk for effektiviteten i sakshandsaminga fordi søkjar kan få førebels delingsløyve. Indikatoren kommunal veg og gate pr. km syner kommunen sine totale driftsutgifter pr. km. Som det går fram ligg Bremanger vesentleg lægre enn dei andre kommunane. Dette har og vore tilfelle dei seinare åra, noko som indikerer at Bremanger kan ha eit vesentleg vedlikehaldsetterslep på området Oppsummering Med dagens inntektssystem og eigedomsskatteregime har Bremanger eit betre økonomisk utgangspunkt enn dei andre kommunane. Pga. desentralisert organisering har vi også høgare driftsutgifter på fleire sektorar enn dei andre. Bremanger har høgare lånegjeld pr. innbyggar enn dei andre kommunane. Dette heng m.a. saman med at vi allereie har starta dei tunge investeringane i omsorgssektoren som også fleire av dei andre kommunane står føre. Når det gjeld dekningsgrad, så ser ein størst utfordringar i forhold til legedekning og organisering av eiga legevakt. Her står Bremanger allereie overfor store utfordringar og må finne ei framtidsretta løysing. I Vågsøy og Eid er det løyst gjennom interkommunal ordning med felles, sentralisert legevakt. Når det gjeld produktivitet, så ser vi at Bremanger er minst effektive i oppvekstsektoren. Dette heng saman med det medvitne valet om å satse på desentralisert organisering. Dette medfører mindre barne-/elevgrupper og høgare kostnader pr. brukar. Dersom ein skal oppnå fleire tenester pr. krone ved ei ev. samanslåing, så vil ein kunne oppnå effektar ved å samle, og sentralisere administrative funksjonar. Dette vil også bidra til større fagmiljø. Ei slik endring vil i liten grad påverke brukarane av kommunale tenester. Dersom ein skal ta ut effektar i dei to store sektorane, oppvekst og helse- og omsorg, så handlar det mykje om organisering. I dette ligg det at Bremanger sitt val om desentraliserte tenester neppe kunne oppretthaldast dersom målsetjinga er effektivisering. 37

39 3.2 Framskriving av innbyggjartal og demografi Kommunane driv tenesteproduksjon til innbyggjarane i ulike fasar av livet. Det betyr at folketalsutvikling og samansetnad av befolkninga er grunnleggande faktorar for vurdering av kommunen sine utfordringar i tenesteproduksjonen i framtida. Dersom vi ser samla på utviklinga i innbyggjartal og prognosane frå 2015, så ser vi at det er forventa ein samla vekst i dei fire kommunane fram til 2040 på ca. 7,2%, eller knappe personar. På nasjonalt plan er tilsvarande prognosar 23,5% (middels nasjonal vekst). Med dagen inntektssystem vil lægre befolkningsvekst enn landssnittet gje relativt sett mindre rammeoverføringar for alle dei aktuelle kommunane. Innbyggjarar Innbyggjartalutvikling/prognose Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla Kjelde: SSB Som ein kan sjå av grafen, har Bremanger og Vågsøy hatt ein folketalsreduksjon frå 2000 til Når det gjeld forventa utvikling fram mot år 2040 er det i Flora (9,9%) og Vågsøy (8,1%) det er forventa sterkast vekst. Svakast er forventa vekst i Eid (2,5%). Det er like interessant å sjå på prognosar for befolkningssamansetnad. Dette gjev indikatorar på kva tenester kommunane må prioritere i åra som kjem. 38

40 3.2.1 Aldersgrupper Figuren syner framskriven utvikling for 6 ulike aldersgrupper i dei 4 kommunane: Bremanger Flora Vågsøy Eid år 6-15 år år år år 80 år år 6-15 år år år år 80 år år 6-15 år år år år 80 år Tendensen er klar: Alle kommunane får ei auke i tal eldre innbyggjarar over 67 år og ein nedgang i innbyggjarar i yrkesaktiv alder. Dette vert framstilt i figurane under: Innbyggjarar år pr. innbyggjar 67 år og over Figuren syner tal innbyggjarar i arbeidsfør alder (20-66 år) per innbyggjar på 67 år og over i 2015 og prognosar fram mot Reduksjon i forholdstalet mellom dei to aldersgruppene betyr at det er færre innbyggjarar i yrkesaktiv alder for kvar innbyggjar på 67 år og over. Innbyggjarar 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Innbyggjarar i høve eldre (67+) Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla ,6 4,6 3,3 3,8 3, , ,2 3, ,2 2,2 2,1 2,1 2,2 Det ein kan lese ut av figuren er at prognosen for tal yrkesaktive bak kvar pensjonist vert redusert i alle kommunar. Dette er i samsvar med den nasjonale trenden (eldrebølgja). Det 39

41 er likevel store forskjellar. Den største endringa ser vi i Flora der forholdet tal yrkesaktive bak kvar pensjonist vert meir enn halvvert. Den minste endringa har ein i Bremanger Innbyggjarar år i forhold til eldre innbyggjarar (80+) Figuren syner tal innbyggjarar i arbeidsfør alder (20-66 år) per innbyggjar på 80 år og over. Reduksjon i forholdstalet mellom dei to aldersgruppene betyr at det er færre innbyggjarar i yrkesaktiv alder for kvar innbyggjar på 80 år og over. Innbyggjarar Innbyggjarar i høveeldre (80+) Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla ,9 14,8 9,1 12,3 11, ,3 9,3 11,1 10, ,6 6 5,1 5,4 5,6 Også her ser vi relativt store forskjellar mellom kommunane. Igjen ser vi at det er i Flora den største endringa vil komme, men og i Eid og Vågsøy er endringane betydelege. Dette betyr at fleire av kommunane må nytte vesentleg meir av dei samla ressursane på eldreomsorga. Ein del av veksten kan mulegvis dekkast ved å effektivisere gjennom organisering (sentralisering) og bruk av ny velferdsteknologi. Men eldreomsorga er personalintensive tenester og ein kan såleis ikkje rekne med å oppnå dei store effektane ved denne typen tiltak. Etterspurnad etter helsepersonell vil og auke, noko som vil setje kommunane i ein krevjande rekrutteringssituasjon/-konkurranse. Dette forholdet vert underbygd ved å sjå på tal kommunale årsverk pr innbyggjar i yrkesaktiv alder (20-26) som må nyttast innanfor dei to store sektorane: Pleie og omsorg og oppvekst (skule og barnehage). I berekninga er det teke utgangspunkt i same dekningsgrad og standard på tenestene som i Tenestedata er henta frå KOSTRA

42 Tal årsverk Pleie og omsorg Pleie og omsorg Årsverk Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla ,1 54,1 51,2 49,6 56, ,8 58,3 53,7 56,5 60, ,9 102,9 77,9 91,9 94,3 Kjelde: På bakgrunn av veksten i tal eldre i kvar kommune, så ser vi at tal kommunale årsverk i pleie og omsorg pr innbyggjar i alderen år aukar i alle kommunane. Den samla veksten i kommunane frå er ca. 67%. I Flora er veksten ca. 90%. Dersom ein ser veksten på forventa tal årsverk i sektoren med utgangspunkt i dagens standard og dekningsgrad, så fordeler denne seg slik: 1600,0 1400,0 1200,0 1000,0 800,0 600,0 400,0 200,0 0,0 Årsverk - prognose Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla ,1 385,1 180,1 172,1 916, ,0 424,8 189,9 191,1 988, ,0 708,0 270,0 293,9 1476,7 Som det går fram av figuren, vil alle kommunane ha ei vekst i pleie- og omsorgssektoren. Og basert på prognosane, vil utfordringane bli svært store for fleire av kommunane. 41

43 Tal 0-5 åringar Barnehage Innanfor barnehagesektoren ser vi at tala er langt meir stabile. Samla ser ein her ein reduksjon på 0,2 årsverk pr innbyggjar i yrkesaktiv alder. Det er forventa reduksjonar i alle kommunane. Størst reduksjon er forventa i Vågsøy, med 1,4 årsverk pr innbyggjar i alderen 20-66, eller knappe 5 årsverk. Kjelde: Forventa utvikling i aldersgruppa 0-5 år: 0-5 år framskriving Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla Med bakgrunn i prognosane kan vi forvente følgjande utvikling i tal årsverk knytt til barnehagesektoren: 42

44 Årsverk Årsverk 450,00 400,00 350,00 300,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00 Prognose årsverk barnehage Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla ,59 178,66 92,15 88,14 410, ,26 172,68 84,86 82,88 395, ,11 169,94 85,96 78,99 393, Grunnskule Når vi ser på forventa tal kommunale årsverk pr innbyggjar i yrkesaktiv alder (20-26) som må nyttast innanfor grunnskule med dagens dekningsgrad og standard, så ser vi at det samla sett er forventa ein liten vekst på 0,3 årsverk, eller 1,2 %, fram til I Bremanger er det forventa ein reduksjon på 0,4 årsverk pr innbyggjar i yrkesaktiv alder. ca. I Eid vil reduksjonen tilsvare knappe 4 årsverk totalt. Størst vekst ser ein i Vågsøy der det er forventa ein vekst på 1,1 årsverk pr innbyggjar i yrkesaktiv alder. Grunnskule Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla ,1 23,8 23,7 23,9 24, ,6 25,5 24,2 24, ,7 24,4 24,8 22,8 25,2 Kjelde: 43

45 Forventa utvikling i aldersgruppa 6-15 år: Framskriving 6-15 åringar Tal 6-15 åringar Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla Kjelde: SSB Som ein kan sjå av figuren, er det forventa heilt marginale endringar i Bremanger, Flora og Vågsøy. Eid skil seg ut med ein forventa reduksjon på ca. 12%. Forventa utvikling i tal årsverk totalt i sektoren gjenspeglar dette forholdet: Årsverk 450,0 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Prognose årsverk grunnskule Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla ,0 169,4 83,4 82,9 404, ,1 164,7 90,2 81,9 400, ,1 167,9 86,0 72,9 394, Oppsummering Som det går fram av figurane, så er prognosane at behovet for årsverk i høve barn og unge er relativt stabilt i alle kommunane. Den største endringa ser vi i pleie og omsorgssektoren. Konsekvensen av denne utviklinga er at kommunane må nytte ein større del av inntektene til pleie- og omsorgssektoren enn i dag. For å synleggjere utfordringa, kan ein ta utgangspunkt i Bremanger kommune si fordeling av netto driftsutgift: 44

46 Fordeling - netto 33 % 3 % 3 % 2 % 7 % 4 % 3 % 45 % Sentraladministrasjon NAV Kultur Kyrkje Plan og forvaltning Teknisk drift Helse og omsorg Oppvekst Som ein ser, så brukar vi nærare 80 prosent på helse og omsorg og oppvekst. Denne fordelinga samsvarar med den generelle trenden i kommune-noreg. Dette betyr at auken i pleie- og omsorgssektoren må takast frå dei andre sektorane. Dette kan vanskeleg gjennomførast utan organisatoriske endringar, t.d. sentralisering av ein del av tenestene uavhengig av kor stor eller liten kommunen er. Blant dei aktuelle kommunane ligg Bremanger best an: Eldrebølja har kome tidlegare til Bremanger enn dei andre kommunane, og vi har relativt sett det beste økonomiske utgangspunktet. I tillegg har vi eit desentralisert tilbod der det ligg potensiale for effektivisering gjennom endring i organiseringa internt (større einingar). Med dette «bakteppet» er det vanskeleg å sjå at ei kommunesamanslåing ikkje skal påverke den lokale organiseringa av tenestene. Og i den samanhengen vil Bremangersamfunnet neppe komme gunstigast ut, uansett kva kommunekonstellasjonar ein ser på. 45

47 4. Næringsliv 4.1 Inn- og utpendling Pendlingsfrekvensen vert normalt vurdert som ein god indikator for korleis kommunegrensene bør trekkast dersom innbyggjarane skal få same bustads- og arbeidskommune. Det er totalt 1865 yrkesaktive i Bremanger kommune. Av desse arbeider 1481 lokalt medan 384 pendlar til arbeid i andre kommunar. Tal sysselsette arbeidstakarar i Bremanger er Av desse er det 150 som pendlar inn frå andre kommunar. Oversikt over inn- og utpendling til nabokommunane: Arbeidskommune Bustadkommune (innpendling) (utpendling) Bremanger Flora Eid Vågsøy Førde Bremanger Flora 80 Eid 28 Vågsøy 47 Førde 21 Som ein ser skjer netto utpendling i stor grad sørover til Flora og nordover til Vågsøy. Medan innpendlinga er størst frå Flora og Eid. Dette er på mange måtar med å synleggjere Bremanger si geografiske utstrekning og desentraliserte busetnad. Det er ikkje eintydig kva retning ei ev. kommunesamanslåing burde gå basert på pendlingsmønsteret. 46

48 4.2 Næringsstruktur og sårbarheit Når det gjeld næringssamansetnad så ser vi at det er relativt store forskjellar mellom kommunane. Bremanger skil seg ut ved å ha desidert høgaste del av næringslivet i primærog sekundærnæringane. Sekundærnæringane omfattar m.a. bergverk, vareproduserande industri, vatn- og kraftforsyning og bygg og anlegg. Når det gjeld tertiærnæringar, dvs. dei næringar som særlig driv tenesteytande verksemd og som ikkje produserer varer, så er kommunane, med unntak av Bremanger ganske like. Næringssamansetnad 120 % 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % Bremanger Flora Vågsøy Eid Samla Tærtiær-næring 55 % 70 % 68 % 72 % 68 % Sekundær-næring 35 % 26 % 27 % 23 % 26 % Primær-næring 9 % 4 % 5 % 6 % 6 % Næringsstrukturen gjev ein peikepinn på kor sårbar kommunen er i høve endringar i rammevilkåra for næringslivet. Med ein einsidig næringsstruktur knytt opp mot hjørnesteinsbedrifter er lokalsamfunnet i større grad prisgitt ytre faktorar enn i kommunar med meir balansert næringsstruktur. Ved sida av at næringsstrukturen indikerer grunnlaget for kommunen sin økonomiske soliditet, vil ein kommune med stor variasjon i næringslivet gje ein meir attraktiv og funksjonell arbeidsmarknad. Telemarksforskning har utvikla ein indeks som seier noko om kor sårbart næringslivet i kommunen er. Ein kommune sin næringsmessige sårbarheit er i denne samanheng målt ved å kombinere tre indikatorar. Den første er kalla hjørnesteinsfaktor. Stader med ein stor del av sysselsettinga konsentrert til eitt føretak vil være sårbare for brå endringar i dette føretaket. Nedlegging, kraftige reduksjon i tal tilsette eller konkurs i hjørnesteinsbedrifta vil få store konsekvensar. Eit anna forhold er bransjespesialisering. Kommunar med ein høg konsentrasjon av næringslivet i ein bransje vil være sårbare for konjunkturendringar. Nokre kommunar kan ha ei sterk bransjespesialisering sjølv om hjørnesteinsfaktoren er liten. Dette gjeld t.d. kommunar med sterk spesialisering innanfor fiskeri. Det siste forholdet er arbeidsmarknadsintegrasjon. Kommunar som er geografisk isolerte, der befolkninga i liten grad pendlar ut og inn av kommunen, vil vere meir sårbare for brå endringar i sine hjørnesteinsbedrifter eller spesialiserte bransjar. Motsett vil kommunar med mykje pendling 47

49 vere meir robuste fordi brå endringar vil kunne absorberast gjennom auka utpendling eller lægre innpendling. Kommune Sårbarheitsindikator Bremanger 39,7 Flora 17,6 Vågsøy 21 Eid 10,4 Som ein ser, så skil Bremanger seg klart ut i negativ retning i høve til dei definerte indikatorane. I diskusjonane om kommunesamanslåing er ein ofte opptekne av å knytte saman kommunar som har same næringsstruktur/-kultur. Dette for å skape tettare samarbeid og næringsklyngar og styrke dei aktuelle bransjane. I høve sårbarheitsproblematikken er ikkje dette nødvendigvis rett strategi. Det er neppe kommunegrensene som hindrar samarbeid mellom verksemder i same bransje, men heller infrastruktur/kommunikasjonar. Ein burde kanskje sjå på kommunar som sikra større differensiering i næringslivet. Dette forholdet vert understreka ved å sjå på tendensane i arbeidsløysa i dei aktuelle kommunane. 4.3 Arbeidsløyse Gjennomsnittleg arbeidsløyse i Bremanger dei siste 12 åra har vore 3,18%. Dette er noko under snittet i kystkommunane rundt oss. Arbeidsløysa i kystkommunane er høgare enn fylkesgjennomsnittet som er det lågaste i landet. Hovudårsakene er sesongsvingingane i fiskeindustrien og konjunktursvingingar i verftsindustrien. Dette er med på å understreke poenget med at samanslåing av kommunar med lik, konjunkturavhengig næringsstruktur kan skape utfordringar. 48

50 5. Kommunesenter og avstandar Kommunar med eit naturleg kommunesenter har større vekstkraft enn kommunar som ligg i strid med seg sjølv om kor sentrumsfunksjonane skal lokaliserast. Det er i kommunar der ein har tydlege region- eller bysentra at ein har hatt befolkningsveksten. Kommunar som manglar slike funksjoner har gjennomgåande blitt tappa for innbyggjarar. Eit naturlig kommunesenter dreier seg ikkje berre om kvar det kommunale administrasjonssenteret skal ligge, men også korleis arealplanlegginga legg til rette for lokalisering av andre offentlege og private tilbod. Ein kommune der sentrumsfunksjonane ligg geografisk nær midtpunktet har betre føresetnader for å skape eit klart definert kommunesenter enn i kommunar der slike funksjoner er lokalisert i ytterkanten. Ved samanslåing av to kommunar som har nokon lunde likeverdig utbygde sentra vil det bli utfordrande å få konsensus om å satse på det eine. Ein kommunesamanslåing som endar opp med eit utydelig definert kommunesenter vil ikkje vere optimalt. Bremanger kommune er med sine 830 km2 den største av dei aktuelle kommunane i geografisk målestokk (Flora 692 km2, Eid 469 km2 og Vågsøy 177 km2). Og til tross for det nye fastlandssambandet (Bremanger I og Bremanger II) er avstandane frå ytterkantane til kommunesenteret Svelgen relativt store. Dette er ein av årsakene til at Svelgen ikkje har vorte noko naturleg kommunesenter for alle innbyggjarane i kommunen. Florø, Nordfjordeid og Måløy har tradisjonelt sett stått sterkare som senter i respektive kommune enn Svelgen i Bremanger. Avstand frå Svelgen til ytterpunkt i kommunen og reisetid med privatbil: Frå Til Avstand Reisetid Botnane Svelgen 47,3km 58 min Kalvåg Svelgen 60 km 60 min Grotle Svelgen 50 km 50 min Davik Svelgen 38,4 km 42 min Ålfoten Svelgen 26,9 km 30 min Kjelde: Avstand og reisetid mellom kommunesentra (inkl. ferje): Kommunesenter Svelgen Florø Måløy Nordfjordeid Km Min Km Min Km Min Km Min Svelgen X X 57, ,8 82 Florø 57,3 60 X X Måløy X X 54,3 49 Nordfjordeid 52, ,3 49 X X Kjelde: Dersom ein tek utgangspunkt i at dagens kommunesenter i ein av dei potensielle samanslåingskommunane skulle bli kommunesenter i ein (stor)kommune, så ville innbyggjarane i Bremanger få ein lengre avstand til kommunesenteret enn dei har i dag. Avstanden til kommunesenteret og kommuneadministrasjonen vil i det daglege bety lite for dei fleste innbyggjarane. Og i høve til utvikling av fleire elektroniske løysingar, truleg endå 49

51 mindre i framtida. Men dersom kommunesenteret vert plassert i ein anna kommune, og dei administrative funksjonane vert flytta, så vil konsekvensane for Bremanger kunne bli store. Det ville bety at arbeidsmarknaden i Svelgen ville bli «smalare» og at dette kan gje utfordringar for hjørnesteinsbedrifta, Elkem. Ein suksessfaktor i samband med rekruttering er ofte at ein kan skaffe interessante jobbar til to. 50

52 6. Kva meiner innbyggjarane? 6.1 Folkemøte Det har vore gjennomført 6 folkemøte i forstudieprosessen. Tre av møta vart halde i starten av prosessen (februar/mars) i Bremanger, i Davik og i Svelgen. Dei lokale bygdeutviklingslaga stod som teknisk arrangør. På dei tre møta møtte det til saman opp ca. 240 personar. Og signala ein fekk i møta tyda på at det var eit klart fleirtal av dei frammøtte som meinte at kommunen burde bestå som eigen kommune. Dersom det likevel skulle bli ei kommunesamanslåing, så var det ulike signal om kva veg ein burde gå. Her var signala klarast på Davik, der dei frammøtte meinte at dette måtte vere mot Eid. Dette var ikkje trekt fram som noko alternativ i dei andre møta. Her var det Flora og Vågsøy som vart mest omtala. Ved avslutning av prosessen (oktober) vart det også halde 3 møte. I Kalvåg, i Davik og i Svelgen. Her møtte totalt ca. 130 personar. Responsen frå dei frammøtte var klart i samsvar med resultata frå innbyggjarkartlegginga. 6.2 Elevarbeid For å engasjere elevane i skulane vart det utarbeidd eit eige arbeidshefte om kommunereforma for ungdomsskulane i Bremanger (forfattar: Anita Nybø). Deltakarar var ungdomsskuleelever frå Svelgen oppvekst, Davik oppvekst og Hauge oppvekst. I tillegg deltok elevar ved Ålfoten oppvekstsenter. Gjennom arbeidet med heftet arbeidde elevane, med utgangspunkt i kommunereforma, med konkrete læringsmål innanfor norsk og samfunnsfag. Det er rapportert om stort engasjement blant elevane. Rapport frå Svelgen oppvekst: Engasjementet er stort. Det var ikkje vanskeleg å få i gong debatt. Dei (elevane) klarte delvis å sjå ulike sider av saka. Samstundes synast dei det var vanskeleg å sjå føre seg at Bremanger skulle vere annleis enn slik det er i dag. Dei likar Bremanger. Etter å ha jobba med oppgåvene var dei alle einige i at Bremanger burde jobbe for å stå åleine, slik dei kommunen er i dag. Dei såg sjølv at nokre av kommunetenestane ville vore tent med å kunne samarbeide, men dei mente likevel det var fleire sider som talte for å stå åleine. Rapport frå Hauge oppvekst: Elevene på ungdomssteget har fått uttale seg om kva dei tenker om kommunesamanslåing. Dei forskjellige klassane er samstemte i at dei ikkje ynskjer ei samanslåing. Dette har dei konkludert med etter å ha fått ei kort innføring i kva regjering og Storting har sagt om kommunereforma. Etter å ha fått informasjon og ein del begrepsavklaringer rundt emnet, fekk elevane sjølve skrive eigne tankar og idear rundt dette. Deretter blei det opne diskusjonar der dei fekk fremje synspunkta sine. Det som gikk mest igjen var at dei var redde vi ikkje kom til å bli likeverdige partnara i ei storkomme, og at dei som ynskjer å bli samanslått med Bremanger berre vil ha pengane som vi tener på kraft. Til tross for at dei trudde kommunikasjonane og enkelte tilbod ville bli betre, ville så godt som alle at kommunen skulle bestå slik den er i dag. 51

53 Rapport frå Davik oppvekst: På Davik oppvekst brukte vi temaheftet om kommunereforma då vi gjekk gjennom kapittel 4 i samfunnsfagboka «organisasjonar, demokrati og deltaking». Det første vi gjorde var å bruke internett og lese oss opp på kva denne reforma eigentleg innebar. Ein brukte mellom anna sida: regjeringa.no. I den samanheng drøfta vi styrkar og sårbarhet med den kommunestrukturen vi har i dag, vi såg på kor ulike storleikar ein har og ikkje minst lærte vi om alle oppgåvene ein kommune har (både stor og liten). Inntekter og utgifter. Eg forklarte litt om inntektssystemet, men dette er vanskeleg å forstå for ein 8. klassing. Så følgde vi oppgåveheftet: Alle elevane laga eigen kommune på nettsida, la fram sine forslag og argumenterte for sine prioriteringar. Dei hadde der fått oversikt over geografi og folketal, noko om folketalssamansetjing etc. Dette gjorde vi plenum og det var interessant å sjå korleis dei resonnerte. Få hadde like kommunegrenser. Det elevane såg var dette: Vårt område blir uansett ein utkant, og dei er difor redde for framtidig velferdstilbod. Dei er godt orienterte om aktuelle saker som har vore i media t.d ferja på Isane etc. Dei ser og samanhengen mellom gode velferdstilbod innanfor t.d. skule og helse og kor attraktiv bumarknaden er/ blir. I den samanhengen er dei redde for kva som vil skje viss vi blir ein liten utkant i ein stor kommune. Mangel på arbeidsplassar i ein liten kommune kan gjere den lite attraktiv å bu i. Behovet for god samferdsle er viktig for vårt område, der mange må pendle. Det var vel ingen av elevane som var sterke tilhengarar av at Bremanger skulle slå seg saman med andre kommunar. Til det var det for mange ulemper i forhold til fordelane. Rapport frå Ålfoten oppvekstsenter: Vi har jobba med fordelar og ulemper med ei ev. kommunesamanslåing. Elevane hadde mange gode forslag «begge vegar». Kort oppsummert var fordelane med ei kommunesamanslåing desse: - Større kommune - Kan vere ei hjelp til fattige kommunar (Bremanger er ein rik kommune, meiner elevane!) - Sterkare kommunar om ein slær seg saman med andre( i høve til t.d. Staten) - Meir butikkar - Fleire arbeidsplassar. Ulemper ved kommunesamanslåing: - Meir å halde styr på - Dyrare å halde vegane i orden(!) - Feil å slå seg saman med fattige kommunar - Bremanger treng pengane sjølve for å kunne ta i mot fleire flyktningar - Meir krangel om kvar adm. senteret skal vere, og kven som skal vere ordførar. - Klarer oss godt åleine. Dersom ein skal oppsummere dei deltajane elevane sine synspunkt så er det i stor grad samsvar med det som har blitt uttrykt i folkemøta: Ein fryktar at Bremanger skal bli ein utkant i ein storkommune og at ein vil kunne tape kampen om ressursane, noko som vil kunne gå ut over tenestetilbodet og gjere det mindre attraktivt å bu i Bremanger i framtida. 52

54 6.3 Innbyggjarundersøking Det vart i samarbeid med Nordfjordkommunane gjennomført ei innbyggjarkartlegging om kommunereforma i perioden august. Undersøkinga vart gjennomført på telefon av Sentio Research Norge AS. Det totale utvalet i undersøkinga var 1850 personar, kor 286 var frå Bremanger. Undersøkinga er vekta i høve til kjønns- og alderssamansetnad i kommunen. Utvalet som vart intervjua: Oppsummering av undersøkinga 1. Generell haldning til målsettingane i kommunereforma 2. Eit fleirtal på Stortinget har teke til orde for ei kommunereform som har som mål å få færre kommunar med meir makt og mynde. På generelt grunnlag er du heilt ueinig, noko ueinig, verken eller, noko einig eller heilt einig i denne målsettinga? 3. Korleis meiner du den framtidige kommunestrukturen for din kommune bør vere? Bør kommunen slåast saman med ein eller fleire av nabokommunane, eller bør din kommune vere ein eigen kommune som i dag? 53

55 4. Dersom din kommune skulle slå seg saman med ein eller fleire av nabokommunane i Nordfjord, kven av nabokommunane burde kommunen slå seg saman med? 5. Dersom din kommune skulle slå seg saman med ein eller fleire av andre nabokommunar, kven av kommunane burde kommunen din slå seg saman med? 6.4 Oppsummering Resultata frå innbyggjarundersøkinga samsvarar i stor grad med inntrykka frå folkemøta. Det er uttrykt stor skepsis til kommunereforma og fleirtalet ønskjer at Bremanger skal bestå som eiga kommune i framtida. Slik ein oppfattar det er denne skepsisen knytt til «frykt» om at reforma vil føre til at: Bremanger blir ein utkant i ein (stor)kommune Viktige arbeidsplassar forsvinn gjennom sentralisering av funksjonar/oppgåver Ein ny (stor)kommune ikkje vil oppretthalde eit tenestetilbod nært innbyggjarane Kraftinntektene forsvinn frå samfunna som har avstått naturressursar Lokaldemokratiet ikkje vert styrka, men tvert imot svekka gjennom lengre avstand til avgjerdstakarane. Dersom kommunen likevel måtte slå seg saman med omliggande kommunar, så vil flest mot Flora, deretter Vågsøy og så Eid. Dette samsvarar godt med det inntrykket ein fekk i folkemøta. Og når det gjeld Eid, så kom det klart fram i folkemøta at innbyggjarar på sørsida av Nordfjorden ønskjer seg mot Eid dersom ein blir «tvunge» til kommunesamanslåing. 54

56 7. Konklusjonar 7.1 Framtidas oppgåveløysing Eit av ekspertutvalet sine hovudpoeng med trongen for meir folkerike kommunar er å sikre kvaliteten på dei kommunale tenestene. I følgje utvalet har ikkje fagmiljøa i små kommunar føresetnadene på si side, korkje kompetanse- eller kapasitetsmessig, og det kan lett oppstå habilitetsproblem. Men ekspertutvalet skil og mellom kva fagmiljø det gjeld. Det er gjennomgåande for dei meir spesialiserte oppgåvene at desse utfordringane er tydelege. Arealplanlegging, miljøretta helsevern og legevakt i kombinasjon med akutt døgnopphald vert trekt særskilt fram. Men også for barnevern, PPT og helse er det etter utvalet si oppfatning svært problematisk med kommunar under innbyggjarar. For hovudvekt av dei kommunale tenestene, - barnehage, grunnskole og omsorg, - har ikkje ekspertutvalet vore like kategoriske i sine analysar. Kommunereforma skal gjere norske kommunar klare for dei neste 50 åra, der det skal takast høgde for at nye, viktige oppgåver vert tilført. Ein kan såleis ikkje berre sjå på dagens oppgåveløysing. Dei nye oppgåvene vil i hovudsak dreie seg om spesialiserte område, noko som talar for større kommunar. Oversikta over aktuelle nye oppgåver slik dei vart lagt fram i Stortingsmelding nr 14 ( ) tyder for så vidt på dette. Men kvar for seg er dei aktuelle nye oppgåvene av heller bagatellmessig omfang, og sjølv om alle blir omfatta av den kommunale tenesteporteføljen vil årsverk innan dei spesialiserte oppgåvene som tilseier kommunar på innbyggjarar neppe overstige 10 %. Og det er ikkje opplagt at kommunestrukturen skal tilpassast behova for 10 % av tenestene i staden for dei resterende 90 %. I alle fall ikkje når ein tek omsyn til at Noreg er eit langstrakt land, med område som til dels har store geografiske utfordringar. Kommunane kan m.a.o. løyse hovudvekta av dagens oppgåver på ein god måte med eit lægre folketall enn det ekspertutvalet si tilråding tilseier. Og basert på prognosane for folketalsutvikling og demografi, vil dei største utfordringane i kommunesektoren i framtida truleg vere knytt til å dekke tenestebehovet innanfor eldreomsorga. Og her er Bremanger betre stilt enn dei andre kommunane som er aktuelle for samanslåing: Auken i tal eldre i høve til personar i yrkesaktiv alder er langt lågare i Bremanger enn i dei omliggande kommunane. I desse kommunane må det såleis skje ei stor vriding av ressursbruken mot pleie- og omsorgssektoren. Dette betyr at det vil verte vanskeleg å oppretthalde desentraliserte modellar innan oppvekstsektoren, noko som vert vurdert som svært viktig for utviklinga av bygdene i Bremanger. 7.2 Reformprosessen Styringsgruppa er kritisk til at regjeringa har starta eit så stort prosjekt som kommunereforma er utan at effektane, føresetnadene og vilkåra er klart definerte. I tillegg meiner ein tidsplanen er alt for ambisiøs i høve til å skape gode prosessar. Ei kommunesamanslåing er ein svært kompleks og krevjande prosess som krev høg kompetanse og handlekraft for å kunne gjennomførast på ein god måte, både politisk og administrativt. Distriktssenteret har i rapporten «Kunnskap og erfaringer frå prosesser med kommunesammenslåing» (september, 2014) kartlagt 14 kommunesamanslåingsprosessar som er gjennomført i perioden Sju av desse enda opp med kommunesamanslåing. Dei sju andre vart avslutta utan at det vart samanslåing. Hovudkonklusjonen er at innbyggjarane vil vite kva dei får og kva dei mister. Distriktssenteret ser gjennom kartlegginga at det er element som fremmer og hemmar samanslåing: 55

57 Informasjon: Innbyggjarane er opptekne av kva dei har, kva dei får og kva dei eventuelt mister. Leiing: Lokale politiske og administrative leiarar må vere i førarsetet Openheit: Det må vere opne og inkluderande prosessar der ulike interessentgrupper blir involvert (t.d. ungdom, næringsliv, frivillege, tilflyttarar) Distriktssenteret si kartlegging viser at det er nokre skilnader på korleis prosessane har vore gjennomført der dei har enda med samanslåing og der dei ikkje har enda med samanslåing: Samanslåtte kommunar Initiativet kom frå lokale politiske og administrative leiarar Lokal kontekst verkar inn på målformuleringane Lokalisering av kommunesenter, rådmann og sentraladministrasjon avklart før folkeavstemming Ikkje samanslåtte kommunar Lokale leiarar følgde opp eit nasjonalt initiativ (unntatt Ørland/Bjugn og Skånland/Tjeldsund) Lokal kontekst verkar ikkje inn på målformuleringane Uklare premisser rundt organisering og lokalisering Garantiar om at det ikkje skulle vere oppseiingar av tilsette Lang tid på prosess til vedtak (tre år og meir) Kort tid på prosess til vedtak (1-3 år) Folkerøysting og anna innbyggjarhøyring Innbyggjarhøyring brukt i liten grad (folkerøysting i tre av sju prosessar) Ingen klare forskjellar eller likskapar i involvering av tilsette Korte avstandar mellom kommunesentra før samanslåing Ingen klare forskjellar eller likskapar i involvering av tilsette Til dels store avstandar mellom kommunesentra. Erfaringane syner at for å få tilslutning til ei kommunesamanslåing så er det viktig at målsettingane er tydelege og skisserer konkrete tiltak som kjem innbyggjarane til gode. Dei argumenta som slår sterkast ut er av materiell art og handlar om næringsutvikling, kommuneøkonomi og tenestetilbod. For å skape engasjement for ei kommunesamanslåing er det viktig at innbyggjarane får kunnskap om kva fysiske, sosiale og kulturelle element som vert endra ved ei samanslåing. Kva vil dei miste, kva vil dei behalde, kva kjem i staden og kva vil bli nytt? Slik styringsgruppa ser det er det fleire av suksessfaktorane i samband med kommunesamanslåingar som ikkje er oppfylt i høve til regjeringa sitt prosjekt: Mål, effektar, rammer og vilkår er for uklare og tidsramma for knapp til å få gode prosessar. 56

58 7.3 Bremanger si hovudutfordring og arbeid i høve denne Bremangersamfunnet si hovudutfordring i åra som kjem vil, uavhengig av kommunestruktur, vere befolkningsutvikling. Og det er ikkje gitt at innlemming i ein større kommune vil bidra positivt. Tvert imot kan ei sentralisering av funksjonar gje den motsette effekten ved at arbeidsmarknaden vert «snevrare» i lokalsamfunnet og såleis svekke grunnlaget for vekst og utvikling. Dersom vi skal ha busetnad i bygdene i Bremanger i framtida, må vi gjere Bremanger-samfunnet attraktivt. I følgje Telemarksforskning kan stader vere attraktive på tre måtar. Desse kan forklare utviklinga på staden og danne grunnlag for utviklingsstrategiar. Fig: Attraktivitetspyramiden (Telemarksforskning) Alle stader er attraktive på ein eller annan måte. Etter at moderne kommunikasjon har gjort det muleg å pendle over store avstandar, kan nokre stader vekse fordi det er gunstig å bu der. Nokre stader er attraktive fordi det er gunstig å produsere noko som kan eksporterast til andre stader, medan andre stader er attraktive fordi dei trekk til seg besøkande som skapar arbeidsplassar i besøksnæringar. Trendane i utviklinga i tal arbeidsplassar i Noreg er at basisnæringane krympar og utgjer stadig mindre del av sysselsettinga. Besøksnæringane aukar og vert relativt sett viktigare. Lokale næringar aukar mest, men er avhengig av bustadsattraktivitet. Flytting vert ofte forklart med vekst i tal arbeidsplassar: At folk flyttar til stader med arbeidsplassvekst og folk flytter frå stader med arbeidsplassnedgang. Men mange kommunar har flytting som avvik sterkt frå dette mønsteret. Nokre kommunar har innflytting langt over det arbeidsplassveksten skulle tilseie. Desse er attraktive som bustadkommunar. Det sentrale spørsmålet er kva som gjer desse kommunane attraktive. Er det kultur, omdømme, identitet, toleranse, eller natur og friluftsmulegheiter? Konklusjonane frå Telemarksforskning si forsking: Pendlingsmulegheiter til andre kommunar (større arbeidsmarknad) er viktig. Det er positivt med vekst i nabokommunar. Høgt utdanningsnivå gjev ikkje høgare attraktivitet. Kommunar med mykje kultur er ikkje meir attraktive. Bustadbygging er den faktoren som har sterkast samanheng med nettoflytting. 57