HITAHV(jRF OG ST(jDUGLEIKI LOFTS YFIR KEFLAVIKURFLUGVELLI

Transkript

1

2 VEDURSTOFA ISLANDS HITAHV(jRF OG ST(jDUGLEIKI LOFTS YFIR KEFLAVIKURFLUGVELLI Flosi Hrafn Sigurbsson og Hreinn Hjartarson t6ku saman UNNID FYRIR STADARVALSNEFND Reykjavik 1983

3 EFNISYFIRLIT Formali Inngangur Haloftaathuganir a Keflavikurflugvelli Stoaugleiki lofts i lægstu loftlogum yfir Keflavikurflugvelli 7 Hitahvorf undir 3000 m hæa yfir Keflavikurflugvelli 10 Blondunarhæa Lar<itt dreifing mengunarefna Nokkur dæmi um hitahvarf via jara a Keflavikurflugvelli og tilheyrandi vindhraaa Tilltigur um frekari athuganir Heimildir Toflur og linurit

4 HITAHVORF OG STODUGLEIKI LOFTS VFIR KEFLAVIKURFLUGVELLI FORMALl Meil brefi Stailarvalsnefndar um iilnrekstur dags. 30. september 1982 var pess oskail ail Veilurstofa Islands leti gera brailabirgilaurvinnslu ur haloftaathugunum a Keflavlkurflugvelli meil serstoku tilliti til ail hagnyta mætti niilurstoilur viil mat a mengunarhættu a nalægum sloilum. Hugmynd um pessa brailabirgilaurvinnslu var varpail fram af fulltrua Veilurstofun'nar l starfshopi sem stofnail var til a arinu 1982 meil fulltruum fra Heilbrigiliseftirliti rlkisins, Natturuverndarraili, Rannsoknarstofnun landbunailarins, Stailarvalsnefnd og Veilurstofu Islands, en viilfangsefni starfshopsins var ail ræila mengunarhættu fra alveri og stailhætti og hreinsunarporf a hinum ymsu stoilum, sem pa voru til athugunar hja Stailarvalsnefnd. Mal petta var einnig til umræilu a fundum Stailarvalsnefndar 17. september og 1. oktober I framhaldi af ofanrituilu fol veilurstofustjori veilurfræilingunum Flosa Hrafni Sigurilssyni og Hreini Hjartarsyni ail taka saman skyrslu pa sem her fer a eftir.

5 INNGANGUR Dreifing loftmengunarefna fra upprunastao fer fram meo vindum og ioustreymi loftsins. Vindatt ræour til hverrar attar mengunin berst hverju sinnl Yfirleitt er vindattin ekki stooug heldur sveiflast fra einu andartaki til annars um akveoio meoalgildi og stæro sveiflanna akvaroar i hve storan geira mengunarefnin dreifast fra upprunastaonum. Meiri vindattarsveiflur valda pvl meiri dreifingu mengunarefna. VindhraOinn akvaroar hins vegar hve langt fra upphafsstao mengunarefnin berast a tlmaeiningu. Mikill vindhraoi veldur pvl mikilli dreifingu mengunarefnanna og i hvassviori og stormi verour pynning efnanna mikil. Pess er ao gæta i pessu samband i ao pynning mengunarefna er ekki eingongu bundin vio larettar hreyfingar loftsins heldur er einnig um looretta blondun ao ræoa. Hun er hins vegar hag stoougleika loftsins og ioustreyml Stundum er loftio ostoougt og minnsta tilviljunarkennt uppog niourstreymi hefur pa tilhneigingu til ao halda afram og aukast. t annan tima er loftio stoougt og pa dregur ur ollum loorettum hreyfingum og loftio hefur tilhneigingu til ao hverfa aftur til fyrri stoou. Hitabreyting meo hæo i lofthjupnum er akvaroandi fyrir stoougleika loftsins. Venjulegast er ao hiti fari lækkandi meo vaxandi hæo og meoaltalslækkun fyrir alit veorahvolfio er talin 0.6Soe fyrir hverja 100 metra. Vik fra pessu eru pa tio til beggja atta. Pegar lækkun hitans uppavio a 100 m hæoarbili er meiri en e er loftio ostoougt og loorett blondun verour mikil. Se pessi lækkun a bilinu O.S til e fer pao eftir pvi hvort loftio er mettao eoa omettao raka hvort pao er stoougt eoa ekki og oft er talao um hverfult eoa hlutlaust jafnvægi a pessu bill. pegar hitalækkun meo hæo er minni en O. soe a 100 m er loftio hins vegar stoougt.

6 5 Fyrir kemur ao hin venjulega lækkun hitans hverfist vio og hiti fer vaxandi meo hæo. Er pa talao um hitahvarf og ormo ymist latio takna lagio par sem hiti fer vaxandi meo hæo eoa pann stao par sem hiti tekur ao vaxa. Par sem loft er stoougt pegar hiti vex meo hæo, torvelda hitahvorf mjog eoa stoova dreifingu mengunarefna upp a vio. Er pvi algengt ao telja hæo upp ao lægstu hitahvorfum blondunarhæo en hun gefur til kynna i hve pykkt loftlag mengunarefni blandast. Hitahvarf getur legio sem lok yfir neosta loftlaginu, og i pao safnast pa og blandast oll mengunarefni sem til falla. Se jafnframt hægviori eoa logn og framleiosla mengunarefna mikil getur skapast hvimleitt og jafnvel hættulegt astand. Einkum apetta vio par sem landslag prengir ao og torveldar dreifingu mengunarefnanna sva sem a ser stad i prongum og fjollum luktum dolum og fjoroum. Miklu mali skiptir pa hve lengi hitahvorf og hægviori fara saman en i pvi sambandi parf m.a. ao huga ao haprystisvæoum sem geta legio sva dogum skiptir yfir somu slaoum. Eins og ofanritao ber meo ser skiptir konnun a stoougleika lofts, hitahvorfum og vindafari hofuomali varoandi skynsamlega akvaroanatoku um staoarval mengandi stariojufyrirtækja og athugun a dreifingu mengunarefna. Pvi miour er hins vegar bæoi dyrt og miklum oorum erfioleikum hao ao gera serstakar mælingar og athuganir a ollum peim stooum sem pykja koma til greina fyrir starioju i framtimnnl Til ao fa fyrstu hugmynd um petta efni pykir pvi eolilegt ao gera braoabirgoaurvinnslu ur haloftaathugunum peim sem geroar hafa verio a vegum Veourstofu ls1ands a Keflavikurflugvelli. Er pa haft i huga ao pessi frumathugun, sem bundin yroi via stuttan tima, gæti ormo grundvollur vioameiri urvinnslu sioar, og ennfremur ao margir peirra staoa sem nefndir hafa verio i sambandi vio mengandi starioju, sva sem alvinnslu, eru a suovesturhorni landsins, innan 60 km fjarlægoar fra Keflavikurflugvelli. Athugun su a haloftaathugunum sem her fer a eftir er i meginatrioum bundin via ario 1980, en ao pvi er tvo manuoi varoar, januar og juli, nær hun pa til priggja ara

7 6 HALOFTAATHUGANIR A KEFLAVIKURFLUGVELLI H~10ftast66in a Kefiavikurflugvelli er a 'N og 'V 1 38 m hæ6 yfir sjo. Par eru nu ger6ar tvær athuganir ~ solarhring kl. 00 og 12. GMT, en ~ timabilinu 1/ / voru athuganir einnig ger6ar kl. 06 og 18 GMT og pvi fjorar ~ solarhring. 1 nok kur ~r par ~ undan voru athuganir ger6ar kl. 03, 09, 15 og 21 GMT. Athygli er vakin ~ pvi a6 athugunar- 30 timinn kl. 00 GMT er um kl. 22, eftir rettum sta6artima, en 12 GMT er um kl eftir sta6artima. Raunar hefst athugun oft um h~lfri klukkustund fyrir skr~6an athugunart1ma og fyrstu hitamælingar eru pvi oft ger6ar um kl. 22 og 10 eftir rettum sta6artima. Ber a6 hafa petta 1 huga vi6 mat a dagsveiflu. St66in er li6ur 1 alpjo6legu neti haloftast66va og tæknibuna6ur og reglur um athuganir fara eftir fyrirmælum um slikar sto6var sem gefin eru ut af Alpjo6ave6urfræ6istofnuninni i Genf. Athuganirnar eru fyrst og fremst mi6a6ar vi6 a6 f~ fram sem gleggstar upplysingar um ~stand lofthjupsins upp i km hæ6. Mælitækjum er komi6 fyrir 1 svok6llu6um h~loftakanna, sem sendur er upp me6 loftbelg fylltum af helium, og er stighramnn metrar ~ minutu. H~loftakanninn sem er af bandadskri ger6 (VIZ-1392) sendir fr~ ser upplysingar um hita og rakastig loftsins me6 ti6nimotu6um utvarpsbylgjum. Prystingsstyr6ur deilir skiptir ~ milli hita- og rakamælis sem senda upplysingar a vixl og byrjar hver mæling vi6 akvemnn loftprysting pannig a6 me6 talningu mælipunkta a hitaferlinum m~ ~kve6a prystinginn. Kanninn byrjar pvi hitastigsmælingu me6 um 10 mb millibili e6a ~ m hæ6arbili 1 ne6stu kilometrum lofthjupsins. Hitinn og rakinn er skra6ur ~ par til gert linurit sem nota6 er til a6 ~kvar6a hæ6 prystiflata yfir j6r6. N~kvæmni pessara hitamælinga er um e6a innan via 1 0 e. pegar hitaferillinn er teikna6ur sem fall af hæ6 er notu6 ~kve6in linuleg Utj6fnun. Hallat6lu ferilsins er pvi ekki breytt nema vik punkta ~ ferlinum se meira en 1 0 e fr~ beinni linu milli aaiægra punkta e6a breyting ~ rakastigi se meiri en 15%. Se um meiri fr~vik a6 ræ6a eru millipunktar einnig nota6ir til ~kv6r6unar ferilsins. Hallatala hitaferilsins er mælikvar6i ~ st66ugleika loftsins

8 7 pannig aå breyting a hallatolu gefur til kynna breyttan stoåugleika. Vindatt og vindhraåi eru akvoråuå meå pvf aå fylgjast meå reki haloftakannans a leiå hans upp f gegn um lofthjupinn. Eru til pess notuå sjalfvirk miåunartæki sem miåa ut merkjasendingar kannans. Vindakvaråanir eru geråar a mf nut u frest i f neåsta 5 km laginu eåa a m hæåarbili en ofar eru um 2 mfnutur milli vindakvaråana. Vegna pessarar urvinnsluaåferåar er hætta a aå ekki kom i fram hitahvorf sem eru grynnri en m nema pa aå hitamunur se verulegur. Dypri hitahvorf skila ser hins vegar yfirleitt agætlega meå pessum mælingum en nokkur utjofnun a ser po staå pannig aå dåni og stoåugleiki hitahvarfa er fremur vanmetinn en hitt. Staåsetning haloftastoåvarinnar a Miånesheiåi gefur agæta moguleika til stoåugleikaathugana a peim loftmossum sem leika um suåvesturhorn landsins. Ekki er po aifariå hægt aå yfirfæra niåurstoåur til annarra staåa, pott nalægir seu, par sem staåhættir og ahrif landslags eru onnur en a Keflavfkurflugvelli. Mismunar milli staåa er einkum aa vænta f lægstu loftlogum vegna breytilegs yfirboråshita. I>annig er pess t. d. aå vænta aa stoåugleiki se oft nokkru meiri inn til landsins en ut via strendur aå vetrinum og nottunni. STODUGLEIKI LOFTS 1 LÆGSTU LOFTLOGUM YFIR KEFLAVIKURFLUGVELLI Her aå framan er pvf lyst f stuttu mali hvernig haloftaathuganir eru framkvæmdar a Keflavfkurflugvelli. Eins og par kemur fram er teiknaåur upp hitaferill sem synir hvernig hitastig loftsins breytist meå hæå a leiå haloftakannans upp f gegn um lofthjupinn, en hallatala hitaferilsins er mælikvarai a stoåugleika loftsins. Breytingar a hallatolunni gefa til kynna breytingar a stoaugleikanum.

9 8 Via upphaf haloftaathugunar er ævinlega gera hitamæling i venjulegu hitamælaskyli '12m hæa yfir jora. Haloftakanninn gerir svo prystingsstyraar hitamælingar a um 10 mb millibili eaa sem svara metra hæaarbili 1 neostu k110metrum lofthjupsins. Vegna prystingsstyringarinnar en po einkum vegna akveainnar linulegrar utjofnunar via teikningu hitaferilsins er talsvert breytilegt 1 hvaaa hæa næsta hitamæling er tilgreind i vinnubloaum peim sem her hafa veria logo til grundvallar. Paa gæti t.d. eftir atvikum veria i 25, 80, 200 eaa 450 m hæa yfir jora. Fer paa, sem og hæaarbilia aa par næstu tilgreindri hitamælingu, mjog eftir pv1 'hve miklar breytingar veraa a hallatolu hins raunverulega hitaferils. Via konnun a stoaugleika 1, hefur veria brugaia a paa lægstu loftlogum yfir Keflav1kurflugvelli raa aa nota hitamælinguna i 2 m hæa (1. punktur) og næstu tilgreinda hitamælingu par fyrir ofan sem gera hefur veria i meira en 50 metra hæa yfir jara (2. punktur). Ennfremur hefur veria notua næsta tilgreind hitamæling par fyrir ofan (3. punktur). Via akvoraun a 2. punkti he fur hitamælingum milli 2 og 50 m hæaar yfir jora hins vegar veria sleppt, enda hniga ymis rok aa pv1. Vandasamt er t.d. aa meta ahrif mismunandi stoaugleika 1 svo 11tilli hæa a dreifingu mengunarefna fra storiajufyrirtækjum. Kemur par, auk annarra orsaka, til umtalsvera hæa verksmiajubygginganna sem getur skipt nokkrum tugum metra. Mea pessu moti fast upplysingar um stoaugleika tveggja laga, paa er milli 1. og 2. punkts annars vegar og milli 2. og 3. punkts hins vegar, en hvort lagia um sig hefur svipaaa hallato:l.u hitaferilsins upp i gegn um lagia, paa er aa segja sæmilega akvaraaaan stoaugleikaflokk. Meaalpykkt laganna 1 hverjum manuai a pess fylgja mea upplysingar fyrir arinu 1980 er synd 1 toflu 1 en auk januar- og julimanuai Eins og fram kemur i toflunni reyndist meaalpykkt neara athugunarlagsins 444 m a arinu 1980, en hun var meiri aa sumri en vetri. Meaaltal fyrir manuaina juni-september 1980 var pannig 609 m, en 344 m fyrir manuaina oktober-mars. Meaalpykkt efra athugunarlagsins var hins vegar 514 m a arinu 1980.

10 9 Par sem meåalpykkt laganna gefur ekki fullnægjandi upplysingar toflu 2 og 3 finna upplysingar um hve oft pykkt laganna fell tiltekinna hæåarmarka.,, rna l innan Viå greiningu f stoåugleikaflokka hefur hitabreyting milli neåra og efra borås athugunarlaga veriå umreiknuå f hitastigul samsvarandi 100 metra hæåaraukningu. Hefur hann veriå greindur niåur f 9 bil eåa stoåugleikaflokka f toflum 4-9. TOflur 4 og 5 fjalla um neåra athugunarlagiå, milli 1. og 2. punkts, og gildir su fyrri kl. 00 GMT, en su sfåari kl. 12 GMT. Atilsvarandi hatt gilda toflur 6 og 7 fyrir efra athugunarlagiå, milli 2. og 3. punkts. Toflur 8 og 9 syna svo serstaklega arstfåabreytingar a stoåugleika neåra og efra athugunarlags a arinu Eålilegt rna telja aå loftiå f pessum neåstu loftlogum se oft f hlutlausu jafnvægi, hitastigull a hinu pronga bili milli og _ C viå 100 m hæåaraukningu. Einkum er petta algengt kl. 00 GMT aå sumarlagi og kl. 12 GMT vor og haust. 1 neåra athugunarlaginu voru niåurstoåur a arinu 1980 aå kl. 00 GMT var loft f hlutlausu jafnvægi f 45.3% tilvika, stoåugt var loftiå f 48.9%, en ostoåugt f 5.8% tilfella, Kl. 12 GMT voru tilsvarandi tolur 42.9% hlutlaust, 26.1% stoåugt, en 31.0% ostoåugt. Eins og toflur 4, 5 og 8 bera vott um er stoåugt loft tfåast viå joråu aå vetrinum og a nottunni a oårum arstfåum, en ostoåugt er loftiå tfåast a daginn og a sumarhelmingi arsins. Af pessu rna ljost vera aå einkum er aå vænta lftillar loårettrar blondunar aå vetrinum og a nottunni. Serstaklega er hætta a uppsofnun mengunarefna f lægsta loftlaginu f hægviåriskoflum aå vetrarlagi. Pa getur loårett og larett dreifing mengunarefna veriå lftil svo dogum skiptir svo sem vikiå veråur aå sfåar. Tfåleiki stoåugleikaflokka f efra athugunarlaginu kemur fram f toflum 6, 7 og 9. Svo sem vænta matti vex tfåni hlutlauss jafnvægis fra pvf sem er fneåra laginu og var meåaltaliå fyrir ariå %. Jafnframt dregur ur tfåni mjog stoåugs og mjog ostoåugs lofts og arstfåasveifla og sveifia milli dags og nætur minnkar.

11 10 HITAHVORF UNOIR 3000 M HÆD YFIR KEFLAVIKURFLUGVELLI Eins og drepiå var a i inngangi torveida hitahvarf mjag loåretta dreifingu mengunarefna hærra upp. Undir lægsta hitahvarfalagi er hins vega titt aå blandun se mikil og loftiå i hverfulu jafnvægi. Jafnframt er ljost af erlendum athugunum aå hitahvarf eru tiå viå jarå eåa lagt i 10ftL Ma i pvi samband i benda a kannun Charles Hosler: Low"Level Inversion Frequency in the Contiguous United States (1). Hann notam haloftaathuganir til aå kanna tlåleika hitahvarfa undir 500 feta hæå yfir yfirboråi og komst aå peirri niåurstaåu aå um meginhluta Bandarikja Noråur-Amedku megi gera raå fyrir hitahvarfum neåan viå 500 feta hæå meira en fjoråung timans. Haust og vetur ma jafnvel gera raå fyrir pessu meira en helmingi dmans a storum svæåum i vesturhluta Bandadkjanna. A peim tima solarhringsins, sem staåugleiki loftsins er mestur, ma raunar viåast i Bandadkjunum gera raå fyrir pvi a allum arstlmum aå meira en helmingur athugana syni hitahvarf neåan viå 500 feta hæå og venjulegast er aå neåra borå peirra se viå jarå. Athuganir Hoslers syna ennfremur aå verulegur munur er milli landshiuta og arstiåa. Athyglisveråur munur er pannig milli strandsveita og innheraåa, og viå strendur og a annesjum skiptir miklu mali hvort um pær leika hlyir eåa kaldir hafstraumar. Viå athugun a hitahvarfum yfir Keflavikurflugvelli hefur markatilfelliå aå hiti breytist ekki meå hæå veriå taliå meå til hitahvarfa. Kannuå hefur veriå hæå lægstu hitahvarfa undir 3000 metra hæå yfir yfirboråi (3038 m hæå yfir sjo). Stundum eru tva eåa jafnvel fleiri hitdhvarf a pessu hæåarbili, en kannunin hefur aåallega veriå bundin viå neåsta hitahvarfalagiå, enda skiptir paå mestu mali um dreifingu mengunarefna i nagrenni storiåjuvera og annarra upprunastaåa mengunar. Niåurstaåur eru birtar i taflum Ariå 1980 voru hitahvarf viå jarå i 39.2% tilfella kl. 00 GMT, en 18.6% kl. 12 GMT. Aå vetrinum (manuåina desember, januar og februar) var meåaldåni hitahvarfa viå jarå um eåa yfir 50% a baåum athugunardmum. Aå sumrinu kl. 00 GMT voru hitahvarf

12 11 vill jorll fadilust l juni, manullunum mal-juli. Yfir hæll l 75.4% tilvika 10.0%, en kl. 12 GMT komu pau ekki fyrir l arill l heild reyndust hitahvorf undir 3000 m kl. 00 GMT, en 70.6% kl. 12 GMT. Par sem lag hitahvorf eru dllast vill jorll er mikilvægt all kanna pykkt peirra og hefur pall verill gert fyrir arill Reyndist pykktin all mellaltali 115 metrar, en um talsverila dreifingu er all rælla eins og tafla 13 synir. Sjaldan er pykktin po meiri en 300 metrar, pott eitt dæmi se um meira en 900 m pykkt og annall um tæplega 700 m. Til frekari gloggvunar er a myndum 1 og 2 synt samhengi dilleika og pykktar hitahvarfalaga vill jorll a hverri arstlll Er ljost all hitahvorf vill jorll eru dllust og pykkust all vetri, næst kemur hausticl, pa vorill og loks sumarill, pegar hitahvorf vill joril eru sjaldgæfust og grynnst. Pa kemur og ljost fram all login eru til muna dllari og pykkari all nottu en degi. t pessu sambandi er rett all Itreka all vegna stighralla loftbelgsins og mæliallferllar er erfitt all mæla mjog grunn hitahvorf, en llklegast er all pau komi fyrir vill yfirborll jarllar. Her eru og undanskilin hitahvorf nellan vill mannhæll, par sem lægsta mæling er l 2 m hæll. Ennfremur er urvinnsluallferll haloftaathugana pannig all fremur stucllar all vantalningu en oftalningu minni hattar hitahvarfa. Rett er all huga all tillni pess all saman fari hitahvorf vill jorll og annall hærra hitahvarfalag nellan vill 1500 metra. Ma finna upplysingar um pall l toflu 14. t hællarflokkum toflunnar er millall vill hæll nellra borils efra lagsins og se um fleira en eitt slikt lag all rælla er millall vill pall lægsta. Af 209 tilfellum hitahvarfa vill jorll a arinu 1980 voru hærri hitahvorf nellan vill 1500 m hæll l 69 ella um pall bil prilljungi tilvikanna. BLONDUNARHÆD Mikilvægt er all afla vitneskju um pykkt pess loftlags vill yfirborll sem mengunarefni dreifast allallega l, en hana rna nefna blondunarhæll (h). Algengast er all skilgreina blondunarhæll sem hællina fra yfirborlli all ne6ra borlli fyrstu hitahvarfa, en serstaklega parf pa all taka til athugunar pau

13 12 tilfelli ~egar hitahv6rf eru vi6 j6r6 e6a engin hitahv6rf eru f ne6stu kflometrum lofthjupsins. Her hefur veri6 fylgt ~eirri reglu a6 telja b16ndunarhæ6 100 metra, ~egar hitahv6rf eru vi6 j6r6 e6a ne6ra bor6 hitahvarfa er ne6an vi6 100 m hæ6 yfir j6r6. Ævinlega a nokkur lo6rett b16ndun ser sta6, en mj6g breytilegt er eftir a6stæ6um svo sem st66ugleika lofts, vindhra6a og ger6 yfirbor6s hve hatt hun nær. Ma telja a6 100 metrar se ekki fjarri lagi sem groft mat a iagmarksb16ndunarhæ6, ef nefna a eina t61u. Erfi6ara vi6fangs er ~a6 tilfelli, ~egar engin hitahv6rf eru a ne6stu kflometrum 10fthjUpsins. Nefna mætti ~a hamarksgildi b16ndunarhæ6ar a bilinu m, ~egar um langflutning mengunarefna er a6 ræ6a, enda er ljost a6 meginhluti ~eirra dreifist ne6ar. Ætla ma hins vegar a6 hamarksgildi a bilinu m se raunhæfara, ~egar um flutning mengunarefna um skemmri vegalengdir er a6 ræ6a. Her hefur veri6 vali6 a6 fara nokku6 bil beggja og mi6a vi m sem hamark b16ndunarhæ6ar. Var6andi a6ra algenga skilgreiningu a b16ndunarhæ6 og a6stæ6ur f Bandadkjunum vfsast til greinar George Holzworth: Estimates of Mean Maximum Mixing Depths in the Contiguous United States (2). 1 t6flu 15 er a6 finna utreikninga a me6albl6ndunarhæ6 a arinu 1980 og hefur ~a veri6 mi6a6 vi6 100 m sem lagmark og 1500 m sem hamark b16ndunarhæ6ar. Eru ni6urst66urnar a6 sjalfs6g6u mjog ha6ar framangreindum forsendum og ber ~vf ekki a6 taka ~ær of bokstaflega. Ljost er a6 b16ndunarhæ6in er lægst til jafna6ar um haveturinn og ~a er 1ftill og stundum tilviljanakenndur munurdags og nætur. Lægsta me6altal mana6ar er undir 500 m en annars eru me6alt61 milli 550 og 670 m f januar og desember. Kl. 00 GMT a sumarhelmingi arsins reyndust me6alt61 a bilinu 800 til 1115 m, en kl. 12 GMT reyndust me6alt61in f agust og september yfir 1300 m. Magn mengunarefna f rummalseiningu lofts er ~eim mun minna sem bl6ndunarhæ6in er meiri. Mengunarstyrkurinn hverju sinni er ~vf f 6fugu hlutfalli vi6 b16ndunarhæ6ina, h, en f rettu hlutfalli vi6 andhverfu hennar, ~ e6a h- 1 y, b' ". fir lengra tlma 11 ver6ur me6alstyrkur mengunarefnanna ~Vl l rettu hlutfalli vi6 me6altal andhverfu b16ndunarhæ6arinnar ~, ~egar um st66uga mengunaruppsprettu og st66ugan vind er a6 ræ6a.

14 13 Gildir pa Ilkingin: ----:T 1 h = n (1\ +-ri" +-ri" ri" ) n,par sem h 1, h 2, h 3,... h n takna einstok gildi blondunarhæoar, Einnig ma rita H = (h ), og upplysingar um pa hjalparstæro er ao finna l toflu 15. fl arinu 1980 voru manaoargildi hennar kl. 00 GMT a bilinu m, en kl. 12 GMT a bilinu m. Athygli vekur hve lag pessi gildi eru um haveturinn, undir 200 m a baoum athugunartimum l desember og januar og kl. 00 eru raunar meoalgildi 5 manaoa undir 200 m og 3 manuoir meo ruma 200 m. n taknar fjolda tilvika og H taknar pao gildi blondunarhæoar sem tilsvarar meoalmengunarstyrk timabilsins. Vlsast um petta efni til ritgeroar G. Nordlund: Factors Affecting the 5easonal Variation of 50 2 Concentration (3). LÅRtTT DREIFING MENGUNAREFNA Her ao framan hefur verio fjallao um pau atrioi sem einkum skipta mali varoandi laoretta dreifingu mengunarefna, enda er pao hofuotilgangur pessarar skyrslu. Ekki er pa ur vegi ao huga einnig lltio eitt ao peim veourpattum sem raoa larettri dreifingu mengunarefna. Tloleiki hinna ymsu vindatta skiptir meginmali pegar meta skal mengunarhættu og gera ser grein fyrir heppilegu staoarvali stariojufyrirtækja. TlOleikinn ræost mjog af meginstefnu hæoarllna l næsta nagrenni, stefnu strandllnu og afstoou til nalægra fjalla. Vegna breytilegra staohatta getur pvl verio verulegur munur milli nalægra staoa. Til ao varpa nokkru ljasi a 't{clleikadreifingu vindatta via ha loftastooina a Keflavlkurflugvelli og a sumum peirra staoa sem oft eru nefndir l sambandi vio hugsaniega starioju a suovestur hluta landsins, fylgja her meo nokkrar vindrasir, myndir 3-7. Eru pær fra Keflavlkurflugvelli,

15 14 Straumsvik, Reykjavfkurflugvelli, Geldinganesi og KlafastOilum viil Grundartanga og gilda fyrir ariil i heild. Vindrosin fyrir Reykjavikurflugvoll er byggil a mælingum a arunum og vindrosirnar fyrir Straumsvik og Geldinganes hafa veriil ailhæfilar sama dmabili meil samanburili viil Reykjavikurflugvoll. Vindrosin fyrir Klafastaåi hefur hins vegar ekki veriå aåhæfil a pennan mata en hun gildir fyrir dmabiliil september oktober Allar pessar vindrosir s~na vindattir i tugum graila, pail er sjondeildarhringnum er skipt i 36 attir. Vindrosin fyrr Keflavikurflugvoll sinir hins vegar aileins 16 attir og gildir fyrir arabiliil Verulegur munur er oft a tiåleika vindattanna eftir arstiil og tima solarhrings og til ail gefa nokkra hugmynd um pail fylgja ennfremur sem s~nishorn 3 vindrosir fyrir Reykjavikurflugvoll, myndir S~nir ein peirra tiilleika attanna a vetrarhelmingi arsins (oktober-mars), en hinar tvær eru fyrir sumarhelming arsins (april-september). Gildir su fyrri peirra fyrir allan solarhringinn en su siilari s~nir tioleika vindattanna ao deginum (kl. 12, 15 og 18 GMT) og nottunni (kl. 00, 03 og 06 GMT). Eins og sja ma er mjog verulegur munur a vindrosunum og verour vart logo of mikil ahersla a nauosyn serstakra vindmælinga a væntanlegum storiojustoilum og gaumgæfilega athugun a niourstooum meil tilliti til nalægs pettb~lis og annarra viokvæmra staoa. Vindhraoinn akvaroar hve langt fra upprunastao mengunarefni berast a dmaeiningu og hann hefur pvi afgerandi ahrif a pynningu peirra. Pao skiptir pvi miklu mali ao vita hve oft hann er a hverju vindhraoabili og hvenig tionin breytist eftir arstima og tima solarhrings. Er gero nokkur grein fyrir pessu fyrir Reykjavikurflugvoll i toflum 16 og 17. Pær eru byggilar a mælingum sem geroar voru a arunum i 15.3 m hæo yfir jora'. Vegna landslags og nalægra bygginga er "virk" hæo pa talin mun minni, einkanlega i austlægum attum.

16 15 Serstakan gaum er nauc'lsynlegt ac'l gefa peim tilvikum pegar saman fara lltil loc'lrett og lltil larett blondun lofts og par af leic'landi mjog lltil pynning mengunarefna. Er upplysingar ac'l finna um petta l toflu 18 en par er gerc'l grein fyrir tlc'lni pess ac'l saman fari hitahvorf vic'l jorc'l a Keflavlkurflugvelli og vindhrac'li a tilteknum vindhrac'labilum. Gildir.taflan fyrir aric'l Eins og taflan ber mec'l ser fara hitahvorf vic'l jorc'l og mjog hægur vindur oft saman a vetrarhelmingi arsins og a nottunni a sumarhelmingi ars. Kemur petta einnig fram l pvl ac'l a bac'lum haloftaathugunartlmunum, kl. 00 og 12 GMT, er mec'lalvindhra<'li til muna lægri pegar hitahvorf eru vic'l jord en pegar svo er ekki. fl vetrarhelmingi arsins 1980 foru hitahvorf vic'l jorc'l og vindhra<'li a bilinu 0-5 hnutar saman l 22.9% tilvika kl. 00 GMT, en 11.9% kl. 12 GMT. f meiri hluta pessara tilvika var sto<'lugleiki loftsins mjog mikill og hitastigull jafn ec'la meiri en c a 100 metrum (milli 1. og 2. mælipunkts). Ad lokum er rett ac'l geta pess ac'l vic'l jorc'l og Htill vindhra<'li a vetrarhelmingi stundum saman arsins fara hitahvorf svo dogum skiptir. NOKKUR DÆMI UM HITAHVoRF VID JoRD fl KEFLAVfKURFLUGVELLI OG TILHEYRANDI VINDHRADA 1. dæmi Dagana 30. januar - 1. februar 1980 voru hitahvorf vic'l jord a Keflavlkurflugvelli vic'l allar haloftaathuganir. Mec'lalpykkt hitahvarfanna var 104 metrar, breytileg fra m. Vindur var mjog hægur p. 30., meoal tal a 8 athugunartlmum 2.5 hnutar. Logn var amaranatt p. 31., en eftir pao var vindhraoi a bilinu 4-15 hnutar, eoa 2-4 vindstig. Vindatt a pessu tlmabili var yfirleitt milli norours og austurs.

17 16 1. dæmi, framhald. m Linuritin syna hitabreytingu 50 - meil hæil. ~c L-L..J 30 JANUAR FEBRUAR 2. dæmi ~. 19. april 1980 kl. 00 GMT voru hitahvorf viil joril a Keflavikurflugvelli, en kl. 12 GMT hofilu pau lyfst fra jorilu og voru i rumlega 370 metra hæil. Kl. 00 GMT p. 20. hofilu hitahvorfin aftur lagst ail, jorilu og pykkt peirra var nu tæplega 930 metrar, en svo lyftust pau aftur i um 390 metra hæil kl. 12 GMT. Vindhraili var a bilinu 2-19 hnutar pessa tvo daga og kl. 00 GMT p. 20. var suillæg att, suldarveilur og 5 hnuta vindur. m C o 1 2 L-L..J AP IL dæmi ~. 27. og 28. oktober 1980 voru hitahvorf viil joril a Keflavikur m flugvelli og vindur. hægur, 0-10 hnutar. Fyrri daginn var pykkt hitahvarfanna a bilinu metrar, en kl. 12 GMT p. 28. komst hun niilur i 26 m en jokst svo aftur 50 - i um 270 m kl. 00 p. 29. Meilalvindhraili 4 hnutar. pessa tvo Vindatt daga var tæpir var breytileg ;c L...L..J OKTOBER

18 17 4. dæmi Dagana desember 1980 voru hitahvorf vi6 jor6 a Keflavikurflugvelli og var pykkt peirra a bilinu m. P. 2. og 3. var vindhram breytilegur fra 0-12 hnutar, me6alvindhra6i tæpir 5 hnutar. Hæ6 gekk su6ur yfir landi6 p. 2. og vindatt var breytileg. P. 3. og 4. gengu sma lægmr til austurs fyrir nor6an land og vindatt var pa aaallega su6vestlæg a Keflavlkurflugvelli en snerist til akveoinnar nor6vestanattar si6degis p. 4. og vindhra6i komst i 25 hnuta. m C O 1 2 L...L.J TILLoGUR UM FREKARI ATHUGANIR Ljost er a6 skyrsla su sem her liggur fyrir er frumathugun og nær til skamms tlmabils. Æskilegt ver6ur pvi a6 telja a6 a grundvelli hennar ver6i si6ar ger6 vi6tækari konnun er nai til miklu lengra timabils, t.d. 20 ara, enda er pa6 au6velt me6 nutlma tolvutækni. slik athugun gæfi mjog auki6 oryggi og ger6i kleift a6 kanna sveiflur milli ara. 1 annan sta6 væri pa unnt a6 kanna betur breytileika milli dags og nætur og hagnyta a6 haloftaathuganir voru um alllangt skei6 ger6ar fjorum sinnum a solarhring a Keflavikurflugvelli. Gefur petta g06a moguleika a a6 athuga dagssveiflu, t.d. i ti61eika, hitahvarfa vi6 jor6. Pa er pess a6 gæta a6 via notkun fyrirliggjandi skyrslu kunna a6 koma framparfir a frekari urvinnslu og athugunum. Af ollum framangreindum astæ6um mæla hofundar skyrslunnar me6 pvi vi6 Sta6arvalsnefnd og a6ra a6ila sem hlut eiga a6 mali a6 stefnt ver6i a6 vi6tækari og itarlegri athugun a næstu arum.

19 18 HEIMILDIR 1. Charles Hosler : Low-Level Inversion Frequency in the Contiguous United States. Monthly Weather Review, september George C. Holzworth: Estimates of Mean Maximum Mixing Depths in the Contiguous United States. Monthly Weather Review, mai G.Nordlund: Factors Affecting the Seasonal Variation of S02 Concentration. Finnish Meteorological Institute Contributions No. 86. Helsinki 1981.

20 TOFLUR o G L f N U R I T

21 TAFLA 1 20 Me~alpykkt athugunarlaga, m ~ra lag, milli 1. og 2. PJflkts Ura lag, milli 2. og 3. PJflkts Timabil Kl.OO GMT Kl. 12 GMT Me~altal Kl.OO GMT Kl. 12 GMT Me~altal Januar Februar Mars April Mai Jun! Juli Agust Seotember Oktober November Desember Ari~ Januar '1.::.98:::...1~t--=--51~0~+--"5~8:::.2_+--=--54~6~+~6~0~9_+--2.7!2R66-1_~6~88~-l Me~alt Juli

22 21 TAFLA 2 ~ykkt neara athugunarlags. Tiani % ~ Timabil <100m 200m 300m 500m 700m 1000m 1500m >1500m Vetur 1980 Kl jan., febr.,de Kl Vor 1980 Kl , mars-mal Kl Sumar 1980 Kl juni-agust Kl Haust 1980 Kl Sept~nov. Kl Aria 1980 J i Kl.OO I i Kl anuar Kl.OO Kl Kl.OO l j f----; Kl

23 TAFLA ~ykkt efra athugunarlags. TIåni % ~ Timabil <100m 200m 300m 500m 700m 1000m 1500m ) 1500rr Vetur 1980 Kl jan.,febr.,de Kl Vor 1980 Kl.OO , mars-mal Kl Sumar 1980 KLOO juni-agust Kl Haust 1980 Kl sept. -nov. Kl , Ariå 1980 i KLOO I Kl Januar Kl.OO Kl Kl.OO Kl O

24 23 TAFLA 4 Stoaugleiki lofts yfir Keflavik, neara lag. Tiani stoaugleikaflokka, kl.oo GMT, % ~ < )3.00 JANUAR FEBRUAR MARS APRIL MAI JUNI.10. O JULI AGUST SEPTEMBER OKT6BER N6vEMBER DESEMBER ARID Januar Meaalt Julf Meaalt

25 TAFLA 5 24 Stoaugleiki lofts yfir KeflavIk, neara lag. TIani stoåugleikaflokka, kl.12 GMT, % ~ < O >3.0 - JANUAR > FEBRUAR MARS APRIL MAI JUNI JUli AGUST SEPTEMBER OKT6BER N6vEMBER DESEMBER ARID Januar Meaalt Juli Meaalt

26 25 TAFLA 6 Stoouglelki lofts yfir Keflavfk, efra lag. Tfoni stoougleikaflokka, kl.oo GMT, % ~l < O >3.00 JANUAR FEBRUAR MARS APRIL MAI JUNI JUli AGUST I I I i I i I SEPTEMBER I lf ; I OKTåBER, I I N6vEMBER DESEMBER ARID I 0.6 I ,.- I I Januar Meoal t.1 I I Julf Meoalt

27 26 TAFLA 7 Stoougleiki lofts yfir KeflavIk, efra lag. Troni stoåugleikaflokka, kl.12 GMT, % ~ ( > JANUAR FEBRUAR MARS APRIL MAI JUNI JUli AGUST SEPTEMBER ' OKTOBER NOVEMBER DESEMBER ARID Januar Meoalt JulI Meoalt

28 27 TAFLA 8 Stoougleiki lofts yfir Keflavlk, neora lag. Tloni stoougleikaflokka, % ~rstfo Kl. < >3.00 VETUR jan.,feb.,des. VOR, mars-mal SUMAR junl-agu'st HAUST sept. -nov VETUR des.-feb VOR, mars-mal SUMAR junl-agust HAUST sept.-nov Vetrarhelmingur okt. -mars Sumarhelmingur april-sept Vetrarhelmingur okt.-mars Sumarhelmingur april-sept

29 28 TAFLA 9 St66ugleiki lofts yfir Keflavfk, efra lag. Tf6ni st66ugleikaflokka, % Arstfå Kl. < > 3.00 VET UR jan.,feb.,des. VOR r mars..:mal SUMAR junl-agust HAUST sept.-nov VETUR des.-feb. VOR r mars-ma1 SUMAR junf-agust HAUST sept.-nov Vetrarhelmingur okt. -mars Sumarhlemingur april-sept IVetrarhelmingur okt.-mars Sumarhelmingur april-sept

30 29 TAFLA 10 Hæaardreifing lægstu hitahvarfa undir 3000 m hæa, %. Kl. 00 GMT. Hæa neora boras yfir jora, m Alls Tfmabil v/jora JANUAR FEBRUAR MARS APRIL MAI JUNI JuLt AGUST SEPTEMBER OKTOBER NOVEMBER DESEMBER ARID JANUAR Meaalt JuLt Meaalt

31 30 TAFLA Il Hæåardreifing lægstu hitahvarfa undir 3000 m hæå, %. Kl. 12 GMT Hæå neåra borås yfir jarå, m Alis Tfmabil v/jarå JANUAR FEBRUAR MARS l APRIL MAI l l 16. l 74.2 JUNI JULI ACUST l SEPTEMBER OKT6BER N6vEMBER DESEMBER ARID l JANUAR Meåalt 52.8 LI LI l 80.7 JULI Meåalt

32 TAFLA Hæaardreifing lægstu hitahvarfa undir 3000 m hæa 1980 Hæa neara boras yfir jara, m AUs AUs undir undir Arstfa KL. v/jara m 3000 m Vetur jan.,feb.,des Vor , mars-mal Sumar junligust Haust sept.-nov TAFLA 13 Hitahvarf via jara a Keflavfkurflugvelli 1980 ~ Fjaldi tilfella flokkaaur eftir pykkt hitahvarfanna Meaal pykkt, Tfmabil. O >400 AUs l m Vetrarheim. (jan.-mars, okt.-des.) 00 GMT Sumarhelm. (apdl-sept.) 00 GMT AriaaUt 00 GMT Vettarhelm. (jan.-mars, okt. -des. ) Sumarhelm. (apdl-sept. ) 12 GMT GMT ~ria aut 12 GMT

33 32 TAFLA 14 Hitahvorf via jora a Keflavfkurflugvelli og hærra hitahvarfalag undir 1500 m hæa. Fjoldi tilfella flokkaaur eftir hæa. Hitahvorf Hærra hitahvarfalag neaan via 1500 m :iamtals 1980 Kl. via jora < 500 m m m < 1500 m Vetrarhelmingu Sumarhelmingur 00 GMT kria allt Vetrarhelmingu Sumarhelmingur 12 GMT 6 O ~ria allt TAFLA 15 Blondunarhæa yfir Keflavfkurflugvelli, m 1980 Kl. Jan. Feb. Mars Apr. Maf Jun! Jul{ Ag. Sept. Okt. Nov. Des. Meaal- 00 GMT blondunar hæa, GMT (~y1=h 00 GMT GMT

34 32a TAFLA 16 Tiånidreifing vindhraåa a Reykjavikurflugvelli , % Vindhraåi i hnutum Tlmabil Lonn >40 Januar 7..-' / 2u.7 14.~ 17..-' > Februar Mars April Mai Juni Juli ~gust September Oktober November ~.~ K~ ~~.O Desember ~' O ~riå Tiånidreifing TAFLA 17 vindhraaa a Reykjavikurflugvelli, dagsveifia i juni % Vindhraåi i hnutum Kl. Logn ~ > O , TAFLA 18 Tiåni hitahvarfa viå jora samfara vindhraaa,.. a tilteknu vindhraåabili % Keflavikurflugvollur 1980 Vindhraai i hnutum Tlmabil GMT >21 Vetrarhelmingur ars (okt. -mars) Sumarhelmingur ars (april-sept. )

35 '... "-, \,... '\ '\ \ '\ '\ o 50 MYNDl, " '\ VETUR - HAUST -- VOR -- SUMAR \, \, \ "... '''lo ""'"",......,.. TlflNI HITAHVARFA VIf) JORDU MED TILTEKNA PYKKT Ef)A MEIRI.,.. KEFLAVIKURFLUGVOLLUR, KL 00 GMT, ,... ~ : ' ::: =------= PYKKT,m VETUR - HAUST -- VOR -- SUMAR ,.. TIflNI HITAHVARFA VlfJ JORfJU MEf) TILTEKNA. PYKKT EtlA MEIRI.,.. KEFLAVIKURFLUGVOLLUR. KL 12 GMT, " ~ o 50 MYND 2" PYKKT,m

36 ,.. KEFLAVIKURFLUGVOLLUR ,,, THlLEIKI VINDATTA, ALLT ARIB,% LOGN OG BREYTILEG ÅTT 3,2% -+.,., -I i I, ~--i-i 3.MYND I [Il!.I. I.

37 STRAUMSVIK,,, T1fJLEIKI VINDATTA. ALLT ARie. %, , l' 4.MYND

38 ,.. REYKJAVIKUR FLUGVOLLUR, ,, TlfJLEIKI VINDATTA, ALLTARID, % 36 LOGN 7.1 % BREYnLEG ÅTT 0,2% 5. MYND.~~+-,--'

39 ~. mi.: f r GELDINGANES TIDLEIKI VINDATTA, ALLT ARlfl, % ~ _._-~------_ r--

40 KLAFASTAtJlR,,, TIEJLEIKI VINDATTA. ALLT ARlfl, % 38 MÆLT SEP1'75 - OKJ:' MYND I I. II

41 ,.. REYKJAVIKURFLUGVOLLUR, , TltJlEI Kl VINDATTA. VETRARHELMINGUR, % LOGN 7,0% BREYTILEG ÅTT 0,2% 8. MYND, " F--r~t--r--;---'--~--'-+'---r-+----';'--;---C--J ;-----: ' ~-~,~ H ,-'- --'----'----L-, I 1 I ---!-_--'-.-; ~H~._----L_ E-i--i--'---'-----;---'----,.-~---~- --;-~~ _r--'-'_i_'----li +-1-_-;-,_--'- E-i--i---:;~ il ;--,

42 ,.. REYKJAVIKURFLUGVOLLUR , TIDLEIKI VINDATTA, SUMARHELMINGUR,% 40 LOGN 7, 2 % BREYTILEG ÅTT 0.3% 9.MYND

43 KL.12,15,18 -- KL ,06 REYKJAVfKURFLUGVOLLUR, , TlflLEI Kl VI NDATTA, SUMARHELMINGUR, % LOGN OG BREYTILEG ÅTT: KL. 00,03,06'12,7% KL.12, 15,18: 2,3%