HORDALAND FYLKESKOMMUNE Samferdselsavdelinga Arkivsak 200801484-5 Arkivnr. 831 Saksh. Nygård, Karl Inge, Jacobsen, John Martin Saksgang Samferdselsutvalet Fylkesutvalet Møtedato 02.12.2009 16.12.2009 DRIVSTOFFLØYSINGAR OG TEKNOLOGIAR FOR BUSSTRAFIKKEN I BERGENSOMRÅDET SAMANDRAG I denne saka vert det orientert om utviklinga innan drivstoffteknologi i tida etter fylkesutvalet sitt vedtak om val av drivstoff i november 2007. Etter fylkesrådmannen si vurdering er det no behov for å gå grundigare inn i temaet. Dette inneber at rutepakke Bergen sentrum og Bergen Nord vert utsett i høve til tidlegare planar. Fylkesrådmannen kjem tilbake med ei ny sak om val av drivstoff/miljøteknologi i kollektivtrafikken til fylkestinget i mars og rutepakken Bergen sentrum og Bergen nord vert kunngjort etter dette. FORSLAG TIL VEDTAK Saka vert teke til orientering Paul M. Nilsen Magnus Vestrheim
FYLKESRÅDMANNEN, 20.11.2009: 1. Innleiing Det er i framdriftsplanen for konkurranseutsetting av bussruteproduksjonen lagt til grunn at rutepakkane Bergen sentrum og Bergen nord skal i drift frå desember 2010. Planlagt kunngjering av desse konkurransane har så langt vore i november/desember 2009. Tema for denne saka er utfordringar knytt til drivstoffløysing og alternative teknologiar for desse rutepakkane. 2. Politiske vedtak Fylkesutvalet fatta i møte 28.11.07 følgjande vedtak i sak 285/07: 1. Fylkesutvalet meiner at fylkeskommunen gjennom å leggja til rette for eit betre kollektivtilbod vil kunne oppnå ein vesentleg reduksjon i utsleppa av klimagassar. 2. Fylkesutvalet godkjenner at det i samband med konkurranseutsetting av ruteproduksjonen i Bergensområdet vert satsa på diesel og naturgass som drivstoff på bussane. Dette under føresetnad av at det i størst mogeleg grad kan nyttast innblanding av biodiesel og biogass utan vesentlege meirkostnadar. 3. Fylkesutvalet ber om at det vert lagt inn opsjon på fleire gassbussar i anbodsgrunnlaget. Under føresetnad av konkurransedyktige prisar får fylkesrådmannen fullmakt til å avgjere bruk av opsjonen. 4. Fylkesutvalet legg til grunn at trolleybussdrifta skal halde fram under føresetnad av at Bergen kommune dekkjer meirkostnadane samanlikna med dieseldrift. Det vil i det følgjande bli gjort greie for nye moment i høve dei delar av vedtaket som omhandlar trolleybussdrift og gassbussdrift. 3. Nye moment som kan ha relevans for spørsmålet om trolleybussdrift 3.1 Bergen kommune si haldning til pkt. 4 i fylkesvedtak 285/07 Bergen kommune og Gaia Trafikk AS (no Tide Buss AS) inngjekk 22.03.02 avtale som skulle sikre investeringar og drift av trolleybussar i ein periode på tretten år frå 01.01.02 (dvs fram til 01.01.15). Avtalen regulerer godtgjering frå Bergen kommune til Tide Buss AS for ekstra investeringskostnader ved kjøp av 6 stk. trolleybussar og til ekstra drifts- og vedlikehaldskostnader ved trolleybussdrift samanlikna med dieselbussar, samt oppgradering av linjenettet m.m. På tidspunktet for avtaleinngåinga var dette tilskotet på 5,1 mill. kr. Beløpet skal indeksregulerast årleg med 50% av konsumprisindeksen. Som supplement til overnemnde avtale inngjekk Bergen kommune, Tide og Hordaland fylkeskommune same dato (22.03.02) avtale der Hordaland fylkeskommune forplikta seg til følgjande: Dersom HFK, som konsesjons- og tilskuddsmyndighet, legger deler av ruteproduksjonen langs linje 2 (trolleybusslinjen) ut på anbud, skal det bli stilt krav om trolleydrift. I sammenheng med utlysning av likt anbud skal HFK stille vilkår som sikrar like konkurransevilkår med hensyn til trolleybussdrift mellom GT [Gaia Trafikk] og eventuelle andre tilbydere. Videre plikter HFK i tretten 13 år fra starten på avtaleperioden å stille vilkår i anbudet om at anbudsvinneren etter krav fra GT overtar trolleybussene, linjenettet og likerettene til minimum lineært nedskreven pris. 2
Med bakgrunn i pkt. 4 i vedtak 285/07 ba fylkesrådmannen i brev til Bergen kommune av 31.01.08 om avklaring om vidareføring av tilskotsordninga: Med referanse til vedtakets pkt. 4 vil vi med dette be om tilbakemelding på om Bergen kommune vil vidareføre dagens tilskotsordning til trolleydrift for første generasjon anbodskontraktar i Bergen sentrum. Vi gjer merksam på at det er lagt opp til at busskontraktane har ein ordinær driftsperiode på 7 år. I tillegg vil det vere aktuelt med ein opsjonsperiode på opp til 2 år. Det vil dermed vere behov for avklaring av om Bergen kommune også vil yte tilskot utover gjeldande avtaleperiode (01.01.15). Bystyret i Bergen handsama førespurnaden i møte 28.04.08. Bystyret fatta følgjande vedtak: 1. Bergen kommune vil foreløpig ikkje forplikte seg til en forlengelse av avtalen om finansiering av trolleybussdrift i Bergen. 2. I forbindelse med den forestående konkurranseutsettingen av bussruteproduksjonen ber Bergen kommune om at Hordaland fylkeskommune legger anbudsdokumentene til rette for at slik beslutning om videreføring av trolleybussene kan tas på et senere tidspunkt. 3. Bergen kommune ber om at Hordaland fylkeskommune (SKYSS) utreder fordeler og ulemper ved et tredje teknologisystem (i tillegg til diesel og naturgass). Utredningen må gi en anbefaling etter vurdering av miljøeffekt og tilskuddseffekt målt mot alternativ anvedt tekonologi. Det er ønskelig at en slik utredning er tilgjengelig som grunnlag for endelig beslutning om videreføring av trolleybussene. Med referanse til bystyrets vedtak pkt. 3 oversendte fylkesrådmannen 03.10.08 notat frå konsulentfirmaet Civitas datert 14.11.2007 om alternative drivstoff og teknologiar i kollektivtrafikken i Hordaland. Spørsmålet om Bergen kommune vil vidareføre tilskotsordninga til trolleydrift for første generasjon anbodskontraktar i Bergen er såleis framleis uavklart. Fylkesrådmannen kan ikkje sjå at det er mogleg å leggje til rette anbodsdokumenta slik at ei avgjerd vert teke på eit seinare tidspunkt. Avklaringa må skje før kunngjering av anbodskonkurransen. 3.2 Utvikling i høve trolleybussar Hordaland fylkeskommune deltok på verdas største bussmesse i Belgia i haust. På messa hadde fylkeskommunen sine deltakarar møter med alle dei store bussprodusentane. Inntrykket frå messa er at det skjer ei utvikling innan marknaden for trolleybuss. I dag er det over 60 byar i Europa som har slike bussar i drift. Det er venta at endå fleire byar vil anten reintrodusera eller innføre trolleybussar. Fleire byar i Italia, Spania, Sveits, Frankrike og Tyskland har anten sett nye trolleybussar i drift eller i bestilling. Frå år 2000 er det levert og satt i bestilling over 5000 trolleybussar globalt. Bergen er den einaste byen i Noreg som har trolleybussar i drift. Miljøomsyn er ein av drivkreftene i utviklinga. Drift av trolleybussar fører ikkje til utslepp av klimagassar eller nitrogenoksider (NOX). Fokuset på elektrisk framdrift av køyretøy har og ført til ei positiv teknologiutvikling når det gjeld trolleybussen. Det er mellom anna utvikla trolleybussar som kan koble seg av ledningsnettet og køyre med anten batteri eller dieselaggregat som straumkjelde. Den siste løysinga inneber at dieselaggregatet produserar straum til elektromotoren til trolleybussen. Dette er ei fleksibel løysing som gjer at ein kan ha trolleybussruter som går ut over linjenettet. 3.3 Etablering av fylkeskommunalt infrastrukturselskap Bybanen AS Opphavleg var det planlagt at ansvaret for forvaltning av Bybanen sin infrastruktur skulle liggje hjå den operatøren som fekk driftsansvaret for Bybanen. Fylkesutvalet fatta 19.06.08 vedtak om at dette ansvaret for infrastrukturen skulle liggje hos fylkeskommunen. Fylkesutvalet fatta 29.10.08 vedtak om 3
at dette forvaltningsansvaret skulle leggjast til eit heileigd fylkeskommunalt aksjeselskap og at selskapet Hordaland Kollektivservice skulle nyttast til dette føremålet. Det er Bybanen AS som forvaltar eigarskapen både til bybanevognene, og infrastrukturen på vegne av eigaren Hordaland fylkeskommune og stiller denne til disposisjon for driftsoperatør gjennom særskilte leige/tilgongsavtalar. Bybanen AS kan og drifte infrastrukturen til trolleybussen. Det er venta at det vil vere ein stor synergieffekt at same selskapet kan drifte infrastrukturen til både trolleybussen og bybanen. I dag driftar Tide infrastrukturen til bybanen. 3.4 Kjøp av bussanlegget på Mannsverk Fylkestinget godkjente 25.02.09 kjøp av fire bussanlegg frå Tide, herunder bussanlegget på Mannsverk med verkstad for trolleybussane. Fylkeskommunen er dermed blitt eigar av kritisk infrastruktur for trolleybussen. 4. Nye moment i høve bussdrift gass Fordelen med å introdusere bussar som går på gass i Bergen i si tid var at dei hadde mindre utslepp av utslepp av nitrogenoksider (NOx) enn konvensjonelle dieselbussar på den tida. Det er ingen gevinst i form av lågare CO2 utslepp ved bruk av gass. For å tilfredstille miljøkrava i EURO V og EEV har det skjedd ei stor teknologiutvikling innan dieselmotorar for bussar. Utsleppa av NOx og partiklar er redusert med over 90%. Dette inneber at det er nesten ingen skilnad i utsleppa frå nye gass- og dieselbussar når det gjeld lokal luftforureining. Inntrykket frå overnemnde bussmesse er at det i dag er lite teknokologiutvikling innan gassbussteknologien. Ingen av dei store bussprodusentane hadde gassbussar utstilt på messa. Volvo, som er den største aktøren innan bussmateriell i Noreg, kan ikkje levere gassbussar før i 2011. Dette fordi gassmotoren til Volvo pt. ikkje tilfredstiller krava til utsleppnormen Euro V. Dei har utvikla ein ny gassmotor som kan tilfredstille desse krava, men denne er forseinka. Volvo kan ikkje garantere at denne motoren tilfredstiller eventuelle krav til Euro VI. I innstillinga frå finanskommiteen til statsbudsjettet for 2010, er det føreslått å innføre avgift på blant anna biodiesel og naturgass til bruk i buss. Dette kan medføre endra konkurranseflater mellom t.d. diesel og naturgass. Gassbussane som går i rute i Bergen i dag køyrer utan avgift. Ei anna problemstilling er at gassbussar har ingen gjenkjøpsverdi i følgje produsentane. Dette er eit vesentleg moment i høve til kostnadar. Dieselbussane i anbodsområda til Skyss har i dag gjenkjøpsavtalar med produsentane. I følgje bussprodusentane er gassbussar opptil 30-40% dyrare i innkjøp enn vanlege dieselbussar, i pengar ca ein halv million pr. buss. 5. Kort om dieselbussdrift Diesel er den mest utprøvde, stabile og sikre tekonologien for bruk av buss. Det er ingen usikkerheit knytt til bruk av dieselmotoren. For å tilfredstille miljøkrava i EURO V og EEV har det skjedd ei stor teknologiutvikling innan dieselmotorar for bussar. Utsleppa av NOx og partiklar er redusert med over 90%. 6. Kort om biodrivstoff 6.1. Biodiesel 100% biodiesel gjev i utgangspunktet null utslepp av CO2, men har eit marginalt høgare utslepp av NOx enn diesel. Fleire oljeselskap blandar inn to til fem prosent biodiesel i den fossile dieselen. Fleirtalet av dieselmotorprodusentar godtek ikkje 100% biodiesel på tanken ettersom rein biodiesel ikkje oppfyller dieselstandarden EN590. Større innblanding av biodiesel enn sju prosent fører til 4
hyppigare serviceintervall på bussane. Produsentane er generelt kritisk til større innblanding enn sju prosent. Det er i forslag til statsbudsjett lagt opp til CO2 avgift også på biodiesel. 6.2. Biogass Det er i dag ikkje lokalprodusert biogass tilgjengeleg i Bergensområdet. Bergen kommune har planar om etablering av eit sentralt biogassanlegg basert på kloakkslam og matavfall frå næringsverksemd. Energiutnytting av denne biogassen er ikkje avklart. Både bussdrift og bruk i fjernvarmesystemet er vurdert. Dersom dette anlegget blir vellukka, vil ein også vurdere eit anlegg for våtorganisk avfall frå hushaldningane. Det er ikkje gjort vedtak i kommunen om kor eit slikt anlegg skal plasserast og arbeid med reguleringsplan og KU i tillegg til byggjetid kan føre til at ein ikkje vert i stand til å produsere biogass lokalt på mange år. Hordaland fylkeskommune deltar i Baltic Biogas Bus Project. Føremålet med dette prosjektet er sjå på vilkåra for bruk av biogassbussar i framtida. 7. Nye moment øvrig teknologi Alle bussprodusentar har i dag hybridteknologi under serieproduksjon eller utvikling. I følgje bussprodusentane har hybridbussar eit forbruk av drivstoff som er 30% mindre enn konvensjonell diesel. Dette gjer at sjølv om bussen er dyrare i innkjøp vil han i løpet av ein anbodsperiode ha tilsvarande totalkostnad på grunn av redusert forbruk av drivstoff. Pr. i dag er det ingen hybridbussar i rute i Noreg. Det kan såleis i dag vere noko usikkerheit knytt til driftsstabilitet og levetid knytt til batteria. 8. Fylkesrådmannen si vurdering Som det framgår av overnemnte har det skjedd ei ikkje uvesentleg utvikling innan bussteknologi sidan fylkesutvalet gjorde sitt vedtak for om lag 2 år sidan. Busskontraktane til Skyss har ei lengd på 7 år og det er av vesentleg betydning at avgjerd om drivstoffløysing i Bergen vert tufta på eit sikkert grunnlag. Etter fylkesrådmannen si vurdering er det behov for å gå grundigare inn i temaet og involvere meir ekspertise på området før det blir trekt noko konklusjon. Fylkesrådmannen vil leggje fram ny sak om dette til fylkestinget i mars 2010. Dette inneber at konkurranseutsetting av rutepakke Bergen Sentrum og Bergen Nord må utsetjast i høve til tidlegare planar. 5