Energiutgreiing Samnanger kommune

Transkript

1 Energiutgreiing Samnanger kommune Rullering 2009

2 SAMANDRAG I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Forskrift om energiutgreiing vart endra i 2008 frå årleg rullering til rullering annakvart år. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. Som områdekonsesjonær har BKK Nett AS engasjert Vestnorsk Enøk til å delta i utarbeiding av energiutgreiing for Samnanger kommune i Hordaland fylke. På grunnlag av statistikk og analysar frå SSB, oppgåver frå områdekonsesjonæren og drøftingar med Samnanger kommune, er data om energiforbruket i kommunen pr. energiberar og brukargruppe kalkulert for perioden Forbruket er korrigert for variasjonar i middeltemperatur i fyringssesongen. Trenden for samla energiforbruk i perioden viser ein gjennomsnittleg auke på 0,6 % årleg. Utviklinga i energiforbruket er vurdert for dei neste 10 åra, dvs. fram til Veksten i samla energiforbruk er berekna å ville auke til om lag 1,6 % årleg. Potensialet for alternative energiløysingar synest å vere følgjande: energifleksible løysingar fjernvarme o ikkje tradisjon for å gjere bruk av Plan- og bygningslova (PBL) i Samnanger kommune for å fremje slike løysingar o det er ikkje nokon områder i Samnanger som egnar seg for etablering av fjernvarme energiøkonomiserande tiltak o samla potensiale kring 2,4 GWh/år energistyringssystem o samla potensiale kring 1.8 GWh/år Det er ikkje gjort nokon samla vurdering av økonomien for ulike løysingar. Den einskilde investor sine vurderingar vil avhenge av mange ulike tilhøve. Derfor er det tatt med ei drøfting i utgreiinga av kva for kostnadselement som til vanleg vil vere relevante. Det er også utarbeidd ein enkel reknemodell til bruk for vurdering av oppvarmingsløysing i bustadhus. Denne er å finne i vedlegg 6. Side 2 av 41

3 Følgjande tabell og diagram syner hovudtal for Samnanger kommune: Energiutgreiing Samnanger kommune Elektrisitet Olje/parafin Gass Biobrensel Avfall, kol, Sum Hovudtal for 2008 [GWh] [GWh] [GWh] [GWh] koks [GWh] [GWh] Hushald 17,2 0,3 0,3 6,0 0,0 23,8 Hytter og fritidshus 2,5 2,5 Offentleg tenesteyting 2,7 0,4 0,0 0,0 0,0 3,1 Privat tenesteyting 4,8 0,3 0,2 0,0 0,0 5,3 Industri 1,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 0,3 0,3 0,0 0,0 0,0 0,6 Sum 28,5 1,2 0,6 6,0 0,0 36,2 kwh pr. husstand i kommunen kwh pr. husstand i fylket kwh pr. husstand i landet Tabell 1: Hovudtal Energiforbruk i hushald kwh Kommunen Fylket Landet El Olje Gass Bio Avfall, kol, koks Figur 1: Samanlikning av energibruk i hushald Faktisk energibruk (GWh) Hushald 23,02 24,01 26,27 28,4 30,3 Offentleg tenesteyting 3,16 3,90 3,06 3,3 3,2 Privat tenesteyting 3,63 3,72 5,34 5,9 6,7 Industri 3,75 2,81 1,00 1,0 1,3 Fjernvarme 0,00 0,00 0,00 0,0 0,0 Primærnæring 0,60 0,69 0,57 0,5 0,3 Sum 34,17 35,13 36,24 39,1 41,8 Klimakorrigert energibruk (GWh) Hushald 23,53 25,55 28,57 28,4 30,3 Offentleg tenesteyting 3,23 4,13 3,30 3,3 3,2 Privat tenesteyting 3,71 3,93 5,76 5,9 6,7 Industri 3,75 2,81 1,00 1,0 1,3 Fjernvarme 0,00 0,00 0,00 0,0 0,0 Primærnæring 0,62 0,73 0,62 0,5 0,3 Sum 34,83 37,15 39,25 39,1 41,8 Side 3 av 41

4 Kommentarar til tabell og graf: Energiutgreiing Samnanger kommune Hushald er står for storparten av energibruken i Samnanger kommune. Energiforbruket i hushald i Samnanger er noko større enn for fylket. Dette skuldast i hovudsak at ein gjennomsnittsbustad i kommunen er større enn i fylket generelt. Det er ein lite variert samansetninga av energikjelder i energisystemet i Samnanger. Elektrisitet står for om lag 78 % av forbruket. Utanom elektrisitet brukast det ein del ved i hushald og noko olje i tenesteytande sektorar. Side 4 av 41

5 INNHALD Energiutgreiing Samnanger kommune SAMANDRAG... 2 INNHALD INNLEIING BAKGRUNN UTGREIINGSPROSESSEN KOMMUNEN FAKTA FOLKESETNAD OG BUSTADSTRUKTUR NÆRINGSLIV NOVERANDE ENERGISYSTEM ELFORSYNING Feil og avbrotsstatistikken (FAS) OLJE/PARAFIN GASS BIOBRENSEL VARMEPUMPER ANDRE ENERGIKJELDER ENERGIBRUK Brukargrupper Energiberarar Fjernvarme OMFANG AV VASSBOREN VARME I EKSISTERANDE BYGG LOKAL ELEKTRISITETSPRODUKSJON ENERGIBALANSE I KOMMUNEN UTVIKLING I ENERGIETTERSPURNAD STØRRE ENERGIBRUKARAR SAFA As Kommunen KOMMUNALE PLANAR Bustadbygging Ny næringsverksemd Miljømål FRAMSKRIVING AV FOLKESETNAD UTVIKLING AV NÆRINGSSTRUKTUR FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUKEN Framskriving pr. brukargrupper Framskriving pr. energiberarar MILJØKONSEKVENSAR ALTERNATIVE ENERGILØYSINGAR MOGLEGE ENERGILØYSINGAR Elektrisitet Energifleksible løysingar Fjernvarme/nærvarme Varmegjenvinning Bruk og distribusjon av gass Energiøkonomisering System for energistyring KOMMUNALE VERKEMIDDEL STATLEGE STØNADSORDNINGAR MOGLEG NY ENERGITILGANG SMÅKRAFTVERK BIOENERGI VIND ANDRE OPPSUMMERING Side 5 av 41

6 7 KART OPPSUMMERANDE TABELLAR VEDLEGG 1: TABELL/DIAGRAMOVERSYN TABELLAR FIGURAR VEDLEGG 2: REFERANSAR PUBLIKASJONAR/RAPPORTAR BEREKNINGSMODELLAR/METODAR FOR OPPVARMINGSKOSTNADER FIRMA/PERSONAR VEDLEGG 3: FØRESETNADER TEMPERATURKORRIGERING BRUK AV EL ENERGIBRUK UTANOM EL FRAMSKRIVING AV FOLKETAL AREALFORDELING ENERGIØKONOMISERING ENERGISTYRESYSTEM FORDELING TENESTEYTING VEDLEGG 4: ENERGIDATA/DEFINISJONAR Energiinnhald Energieiningar VEDLEGG 5: PROGNOSERING AV ETTERSPURNAD FAKTORAR SOM PÅVERKAR ENERGIBRUKEN Klimatiske tilhøve Demografiske tilhøve Teknologisk utvikling Energiprisar Næringssamansetting Bustadutbyggingsstruktur FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUKEN VEDLEGG 6: BEREKNING AV ENERGIKOSTNADER KOSTNADSELEMENT VED ULIKE ENERGIBERARAR Kapitalkostnad Skattar og avgifter Forsikringar Drift, vedlikehald Innkjøpt energi Offentlege krav og pålegg Løpande ombygging Oppgradering Kalkulasjon av årskostnader for oppvarming av ny einebustad BEREKNING AV ENERGIKOSTNADER ÅRSKOSTNADER BUSTADOPPVARMING Side 6 av 41

7 1 INNLEIING 1.1 Bakgrunn I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Forskrift om energiutgreiing vart endra i 2008 frå årleg rullering til rullering annakvart år. Energiutgreiinga skal beskrive noverande energisystem og energisamansettinga i kommunen med statistikk for produksjon, overføring og stasjonær bruk av energi. Energiutgreiinga skal vidare innehalde ei vurdering av forventa energietterspurnad i kommunen, fordelt på ulike energiberarar og brukargrupper. Endeleg skal energiutgreiinga beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter energi. Inkludert i dette skal områdekonsesjonæren ta omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmegjenvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar, verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.v. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. 1.2 Utgreiingsprosessen Som områdekonsesjonær har BKK Nett AS engasjert Vestnorsk Enøk til å delta i utarbeiding av energiutgreiing for Samnanger kommune i Hordaland fylke. Den første energiutgreiinga for Samnanger kommune vart utarbeidd og presentert i Forrige energiutgreiing for Samnanger kommune vart utarbeidd i Energiutgreiing for 2009 er oppdatert med omsyn på statistikk og kjende endringar i framtidig energibehov. Side 7 av 41

8 2 KOMMUNEN 2.1 Fakta Samnanger kommune ligg i Hordaland fylke og hadde har eit innbyggartal på (pr ). Kommuneadministrasjonen held til på Tysse som er ein særs fin stad. Samnanger er ein kraftkommune med 3 store kraftverk i Samnanger vassdraget. Kommune har eit areal på km², og med 267 vatn og tjørner. Innan kommunen finn me mange landskapstypar, frå fjord til høgfjell, og med lier dominert av furuskog, palmar og lauvskog. Mellom dei store fjella er det tronge vassførande dalar og juv. Kommunen har eit klima med mykje nedbør, høgare middeltemperatur og færre graddøgn enn landsgjennomsnittet. Typiske klimadata for kommunen er vist i Tabell 2. Figur 2: Kart over kommunen 1 Sted Middeltemperatur [ C] Nedbør [mm] Sted Graddøgn Samanger (Tysse) 6, Samnanger 3730 Bergen 6, Hordaland 4070 Oslo 5,7 763 Landet 4662 Tabell 2: Klimadata normalverdiar Graddøgn 2 (Energi gradtal): er eit mål for eit generelt oppvarmingsbehov i tidsperioden gradtalet gjeld for. I utgangpunktet er energi gradtalet for eit døgn. Dette er skilnaden mellom ein basis utetemperatur på 17 C og døgntemperaturen. Gradtalet vert sett lik 0 dersom døgntemperaturen er over 17 C. Er døgntemperaturen 5 C, er energi gradtalet for døgnet 17 5 = 12. Energi gradtalet for ein månad er summen av gradtala for kvart enkelt døgn i månaden, tilsvarande for eit år. Gradtalsummen er utan dimensjon, talet vert nytta utan noko eining. 2.2 Folkesetnad og bustadstruktur Samnanger kommune har ei lav befolkningstetting med 8,9 innbyggjarar pr km², til samanliking er snittet for fylket 30,3. I kommunen bur 44% av innbyggjarane i tettbygde strøk. Til samanlikning bur 77% av befolkninga i Hordaland fylke totalt i tettbygde områdar. Bustadstrukturen i Samnanger er i dag lite urban, heller forstadsprega. Den totale delen einebustader og vertikaldelte bustadhus (kjede, rekke o.l.) er relativt høg. Folketalet i Samnanger har dei siste åra vore forholdsvis stabilt. Utviklinga i folketal i kommunen og fylket er vist i Figur 3. 1 Kjelde: Samnanger Kommune: 2 Kjelde: Rapport Klima 23, Bjørn Aune, DNMI 2002 Side 8 av 41

9 Folketalsutvikling Innbyggjarar Figur 3: Utvikling folketal 2.3 Næringsliv Nær 63 % av dei sysselsette i Samnanger kommune arbeider i tertiærnæringa. Om lag 35 % arbeider sekundærnæring, og i underkant av 2 % er sysselsett i primærnæringa. Grafen nedanfor syner samansetning av næringslivet i Samnanger, samanlikna med fylke og land: Antal sysselsette 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Primærnæring Sekundærnæring Tertiærnæring Figur 4: Samanlikning sysselsetting Primærnæring: Jordbruk, skogbruk, fiske Sekundærnæring: Industri, bergverk, bygg/ anlegg, kraftproduksjon, vassforsyning Tertiærnæring: Varehandel, samferdsel, bank/ forsikring, undervisning, helse/ sosialsektor, massemedia, adm./ forvaltning i kommune/ fylke/ stat Hovudnæringar i Samnanger har tradisjonelt vore tekstilindustri, kraftverk, service og jordbruk. Dei seinare åra har ein og fått til treindustri, betongindustri og fiskeoppdrett. I tillegg har ein i Eikedalen det største skianlegget i Bergens-regionen, med over 30 tilsette i sesongen. Eit særtrekk med næringslivet i Samnanger er at det er relativt få arbeidsplassar i kommunen. Rundt 40 % av arbeidstakarane har arbeidsstad utanfor kommunens grenser. Side 9 av 41

10 3 NOVERANDE ENERGISYSTEM Energiutgreiing Samnanger kommune 3.1 Elforsyning Det alt vesentlege av det stasjonære energiforbruket i Samnanger kommune blir dekt av elektrisitet. BKK Nett AS er områdekonsesjonær for kommunen og eig og driv straumnettet. Nettverksemda er regulert av Noregs vassdrags- og energidirektorat gjennom energilov og forskrifter. Dette inneber at økonomiske rammer og krav til opptreden og samhandling med andre aktørar er fastlagt. Det totale forbruket av elektrisk energi i Samnanger kommune var i 2008 på 28,5 GWh. BKK Produksjon har kraftverk i Samnanger vassdraget med total transformatoryting på 102,7 MW. Næringsverksemd har i tillegg 3 private minikraftverk som leverer inn på BKK sitt nett. Dette gjelder Dyrhovden, Hisdal og Bedrifta Safa. Dyrhovden leverer inn på Kvittingenlinja. Minikraftverk Hisdal leverer inn på Trengereidlinja. Bedrifta Safa har eiget kraftverk som leverer til eigen produksjon og i tillegg kan levere inn på Tysselinja. Samnanger kommune har 3 utvekslingspunkt. Desse er mot Kvam kommune, Rolfsvåglinja frå Os kommune og Trengereidlinja med samband mot Bergen. Mot Kvam kommune er det fjernstyrt bryter med ca.5 MVA tilgjengelig dersom kraftverket i Kvam ligger inne. Overføringskapasitet på linjenettet er ein grensande faktor for overføring. Frå Rolfsvåglinja på Os kan det overførast ca 1 MVA. Denne samankoplinga krev ein kort straumstans. Frå Trengereidlinja kan det overførast ca 7,5 MVA. Her må generator i Trengereid kraftverk vere innkopla for å ha god nok spenning. Dette sambandet går vidare til Arnavågen sekundærstasjon. Kraftsystemet i Samnanger kommune er hovudsakeleg bygt opp med eit 21 kv luftnett,men det er også kabelnett i Tysse området. Spenningsnivået på distribusjonsnettet ligger på 21 kv. Dette er ca 1 kv lågare enn dei omkringliggande områda. Ein reknar med å gå over til 22 kv om nokre få år. Ising og problem med snø på Kvittingen og Høyseterlinja kan vere eit problem om vinteren som kan føre til straumutkopling. Nettet i Samnanger består 20% kabelnett og 80% luftnett Feil og avbrotsstatistikken (FAS) For 2008 har Samnanger kommune følgjande tal for leveringsavbrot som har vart over 3 minutt, samanlika med fylket og landet elles 1 2 : Blanda nett Antall avbrot pr punkt Avbrotstid (timar) ILE i % av levert energi 2008 Planlagt Utfall Sum Planlagt Utfall Sum Planlagt Utfall Sum Kommunen 0,22 2,17 2,39 0,38 4,61 4,99 0,003 0,041 0,044 Fylket 0,41 1,64 2,05 0,95 1,82 2,78 0,003 0,006 0,009 Landet 0,47 2,60 3,06 1,12 2,76 3,88 0,004 0,011 0,015 Tabell 3: Feil- og avbrotsstatistikk Nettet i Samnanger kommune har ingen spesielle flaskehalser, og nettet har dermed tilfredsstillande kapasitet i normal driftssituasjon. 1 Avbrot kan vere planlagde eller tilfeldige, dvs. linjefeil, uhell, naturpåførte feil o.l. 2 ILE = Ikkje Levert Energi, dvs. kor mykje energi som ikkje vert levert til kundane på grunn av avbrot Side 10 av 41

11 3.2 Olje/parafin Forbruket av petroleumsprodukt vert dekt av forhandlarar utanfor kommunen, som driv utkøyring med tankbil til kundane på bestilling. Oljeforbruket i Samnanger kommune er lite. 3.3 Gass Gass vert ikkje nytta i nemneverdig grad i Samnanger kommune. 3.4 Biobrensel Ved er den viktigaste form for biobrensel som er i bruk i Samnanger kommune. Veden vert i stor grad henta av forbrukaren sjølv i eigen skog eller kjøpt på rot. Det er ingen engrosomsetning av ved i Samnanger kommune. Kommunen formidlar områdar til sjølvhogs av ved, både på eigne områdar og private. Dette er eit ledd i å prøve å forhindra gjengroing. Heggland interiørfabrikk brukar flisfyring til oppvarming. Råvare er stort sett kapp frå eigen produksjon. 3.5 Varmepumper Lokale varmepumpeinstallasjonar eksisterer ved to institusjonar/bedrifter (Gjerde skule og barnehage, samt Helsetunet). Det er ikkje tilrettelagt for varmepumpeutnytting i varmesentralar eller liknande. Fleire private bustader på lønnebakken har boret etter grunnvatn som blir brukt til varmekjelder for varmepumper. Elles synest komfort-varmepumper å verte installerte i private hus i tilsvarande omfang som elles i regionen. 3.6 Andre energikjelder Avfallet vert i hovudsak levert til Rådalen i Bergen kommune. Gjenvinning av energi frå avfall skjer difor ikkje i Samnanger kommune. Det er heller ikkje byggoppvarming med restvarme frå industriprosessar o.a. 3.7 Energibruk I samsvar med retningslinjene i forskrifta, konsentrerer denne energiutgreiinga seg om stasjonært energibruk. Det vil seie alt forbruk av energi i bygningar, anlegg og industri. Energiforbruk til transport er ikkje tatt med. Statistikken skal gje eit bilde av situasjonen fram til no og danne eit grunnlag for vurdering av utviklinga framover. Statistikken må difor dekke ei viss periodelengd. Vert perioden for lang, vil statistikken lett verte omfattande og uoversiktleg. Denne utgreiinga legg til grunn ein periode som strekk seg 10 år bakover i tid. Statistikken er i hovudsak basert på tal frå SSB, føresetnader for statistikken er kommentert i vedlegg Brukargrupper I rapporten nyttast SSB si inndeling av brukargrupper. Ikkje alle desse gruppene vil vere like relevante for den einskilde kommune. Det vil likevel vere nyttig å operere med tilsvarande inndeling, då ein då lettare kan samanstille informasjon frå dei einskilde utgreiingane og samanlikne med nasjonale og regionale statistikkar og prognosar. Fordeling mellom energibruk innan offentleg og privat tenesteyting vil variere etter i kva grad kommunale tenester er privatiserte eller ikkje. I Samnanger kommune er ingen kommunale tenester privatiserte. Side 11 av 41

12 Berekna energibruk pr. brukargruppe 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % Primærnæring Fjernvarme Industri Privat tenesteyting Off.tenesteyting Hushald 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Figur 5: Energibruk pr. brukargruppe Som grafen visar er hushald den største forbrukaren av energi i kommunen. Det skuldast at det er lite forbruk av energi i industrisektoren. Av elektrisitetsforbruket til hushald stod hytter og fritidshus for i underkant av 13 % i Tenesteytande sektorar utgjer og prosentvis ein større del av energibruken i kommunen samanlikna med fylket og landet Energiberarar Elektrisitet er den dominerande energiberar i det norske energisystemet. Også petroleumsprodukt og gass utgjer ein stor del. Bioenergi forbruket er i hovudsak ved i hushald. I nokre område vert det brukt relativt mykje koks, fjernvarme, spillvarme o.a., sjølv om desse energiberarane ikkje viser like godt att på den nasjonale statistikken. Samanlikning energibruk pr. energiberar 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % Avfall, kol, koks Bio Gass Olje El 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Figur 6: Energibruk pr. energiberar Side 12 av 41

13 I Samnanger kommune er elektrisitet den heilt dominerande energiberaren, den utgjer over 78 % av energibruken. I tillegg er bruken av bioenergi noko høgare enn i resten av landet, det er typisk at hushald på mindre stader bruker meir ved enn i byar Fjernvarme Fjernvarme er mest aktuelt dersom det eksisterer bygg med vassbore (eller luftbore) oppvarmingssystem i eit visst omfang. Fjernvarme kan også vere aktuelt dersom det er planlagt bustad- eller næringsbygg med eit visst oppvarmingsbehov der ein varmesentral vert innregulert. I Samnanger kommune ligg det i dag ikkje til rette for etablering av fjernvarmenett i samband med eksisterande byggmasse. 3.8 Omfang av vassboren varme i eksisterande bygg Alternativ til elektrisitet for byggoppvarming og tappevassoppvarming føreset vassbore (eller luftbore) system. Med vassbore system kan ein i tillegg til elektrisitet utnytte mange ulike energiberarar til oppvarming. Det er få bygg i kommunen med vassboren varme. I Ytre Tysse har eit butikkompleks, 4 omsorgsbustader og ein einebustad vassboren varme. Nyleg har også den tidligare banken blitt ombygd til fire bueingar med vassboren varme. Kommunen kan leggje til rettes for lokal utvikling av fjernvarmesystem ved å gjere aktiv bruk av Plan- og Bygningslov (PBL). Innregulering av varmesentral i samband med nye bustadeller næringsområde gir kommunen rett til å krevje tilknytingsplikt. Samnanger kommune har til no ingen tradisjon for å utnytte PBL på denne måten. Kommunen har heller ikkje etablert enøkfond eller andre aktive verkemiddel som kan medverke til å fremje ei utvikling for energifleksible løysingar. 3.9 Lokal elektrisitetsproduksjon I følgje NVE er det registrert følgjande kraftverk og småkraftverk (installasjon mindre enn 10 MW) i Samnanger kommune. Der er heller ikkje vasskraftproduksjon i anlegg større enn dette eller annan kraftproduksjon. NB: Kraftverk Installert effekt Middelårsprod. Eigar Kvittingen Kraftverk 42 MW 149,3 GW h BKK Grønsdal Kraftverk 36 MW 123,9 GW h BKK Frøland Kraftverk 21 MW 132,1 GW h BKK Myra 3,7 MW 11,8 GW h BKK SAFA II 2,5 MW 6,7 GW h SAFA SAFA I 0,7 MW 1,6 GWh SAFA Kraftkameratene (Hisdal) 0,57 MW 2,0 GW h Kraftkameratane AS Dyrhovden 0,04 MW 0,2 GW h Sigmund D yrhovden Kleivane Mikrokraftverk 0,09 MW 0,2 GW h Kleivane Energi Tabell 4: Lokal elektrisitetsproduksjon Det er mykje merksemd kring lokal kraftproduksjon og det er mange planar for nye kraftverk i kommunen. Dette er omtala i BKK si kraftsystemutgreiing der det står at det ikkje er mogleg å tilknytta fleire små kraftverk i Samnanger kommune før eksisterande transformator er T1 i Samnanger er skifta ut. Samordna forsterkning i nett og auke av tranformeringskapasitet til transmisjonsnett kan få avgjerande verknad for dei økonomiske og driftsmessige vilkåra for små kraftverk i området. Det er difor ynskjeleg at NVE legg til rette for at ei slik samordning finn stad og i best mogleg grad legg forholda til rette for kraftutbyggjarar i kommunen. Side 13 av 41

14 3.10 Energibalanse i kommunen Energibalansen beskriv forholdet mellom bruk av ulike energikjelder i kommunen, produksjon og import og eksport av energi over kommunegrensene. Her er eit grafisk oversyn over energibalansen i Samnanger kommune: 450,0 400,0 GWh 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 Eksport Forbruk dekka med import Forbruk dekka med produksjon i kommunen 0,0 El Olje Gass Bio Avfall, kol, koks Figur 7: Energibalansen i Samnanger kommune Som tidligare omtala er Samnanger kommune ein stor kraftkommune. Den største delen av elproduksjonen i kommunen vert eksportert. Utanom el er det lite anna produksjon av energi i kommunen bortsett frå bioenergi. Bioenergien som vert brukt i kommunen er ved til hushald. Då storparten av ved vert hogd privat finst ingen tall for faktisk vedhogst. Side 14 av 41

15 4 UTVIKLING I ENERGIETTERSPURNAD Energiforbruket vert påverka av mange faktorar som klima, demografiske tilhøve, teknologisk utvikling, energiprisar, næringsstruktur og bustadstruktur. I tillegg betyr det mykje korleis folk sine forbruksvanar og preferansar utviklar seg. Også lover og forskrifter vil ha effekt, t.d. gjennom krav til isolasjon og byggstandard. 4.1 Større energibrukarar Som vist i kapittel 3 er det lite industri i Samnanger kommune. Det er difor også få enkeltståande store energiforbrukarar. Den største energiforbrukaren i kommunen er SAFA AS med omlag 1,8 GWh forbruk SAFA AS SAFA har et moderne produksjonsanlegg for produksjon av de fleste strømpeartiklar og er den klart største produsenten i Noreg og blant de største i Skandinavia. Dei er den klart største energibrukaren i Samnanger kommune. SAFA AS har ingen planer om endringar i verksomheita som vil påvereke energibruken. SAFA AS utvidar sitt kraftverk. Etter rehabiliteringa og utvidinga vil årsproduksjonen av kraft auke frå om lag 5 til 20 GWh. SAFA AS sel overskotskraft frå kraftverket til BKK Kommunen Det har dei siste åra vært stor vekst i den kommunale bygningsmassen med 13 nye omsorgsbustader og nytt helsebygg. Det er planar om å sette i gang drifta av symjehallen ved ungdomsskulen (har vore ute av drift). Det er ikkje venta nokon vesentleg endring i utviklinga av energibruken i kommunen. Kommunen brukar om lag 2 GWh el. i sine bygg. 4.2 Kommunale planar Kommunen har presentert arealdelen frå gjeldande kommuneplan, med underlag, og gjeldande statistikk for folketalsutviklinga. Dette gir eit oversyn over status og utvikling når det gjeld folketalsutvikling, bustadbygging, næringsutvikling og samfunnsutvikling generelt. Samnanger kommune har utarbeidd ein energi- og klimaplan. Planen har vore ute på høyring og skal endeleg godkjennast hausten Dråpeslottet barnehage er bygd, og skal erstatte gamle Gjerde barnehage. Det skal byggast ny prestebustad og nytt reiskapshus til kyrkja. På Nordbygda skule skal toaletta rehabiliterast. På sikt skal det byggast ein idretts-/ kombihall og nytt senter for funksjonshemma. Planlegging av bygga er ikkje starta opp. På endå lenger sikt skal det byggast på/ om på sjukeheimen, ei ad-hoc - gruppe er nedsett for å sjå på saka. Kommunehuset treng og renovering, men ein avventar bygging av idretts- / kombihall før det vert bestemt kva som skal gjerast Bustadbygging Samnanger kommune har ledige tomtar i kommunale bustadfelt på Lønnebakken og Stølen. På Lønnebakken er det bygd 20 bueiningar, og det er fortsatt mogeleg å byggje om lag 30 fleire. Erikajordet er under planlegging, kommunen ynskjer å tilrettelegge området for funksjonshemma med servicebygg etc. Reguleringsarbeidet skal starte i løpet av Kommunen ynskjer å tilby attraktive bustadtomtar for på denne måten å kunne auke folketalet. Det har vist seg mye lettare å omsetta tomtar nær sjøen og tomtar med sentral plassering enn andre tomtar kommunen har tilgjengelig. På Tysse er det mangel på tomtar, og for å rette på det satsar ein på fortetting av eksisterande felt på Ytre Tysse. Side 15 av 41

16 Samnanger kommune ynskjer å leggja til rette for ein differensiert bustadmarknad, og meiner at utbygginga bør skje både i privat og offentleg regi. Det har vorte ein auka etterspørsel etter leilegheiter og det er auka behov for bustader for eldre. Det siste året har det vorte bygd om lag nye bueiningar og kommunen forventar same tilvekst i åra framover. Der det ligg til rette for det, vert spreidd bustadbygging tillate. Kommunen tek sikte på at 80% av bustadbygginga skal skje i bustadfelt, og ca 20% som spreidd bustadbygging. Det er regulert områder for fritidsbustader ved Fotræna Skipark, på Høysæter og i Eikedalen. Det skal utarbeidast ein kommunedelplan for Eikedalen Ny næringsverksemd Samnanger kommune har god tilgangen på ledig næringsareal i alle deler av kommunen bortsett frå Tysse. På Tysse er tilgangen på areal rekna som vanskeleg, då mye allereie er utbygd. Det er ledige tomtar i regulert industriområde på Rolvsvåg. Det er også lagt til rette for eit nytt industriområde på Gaupholm og Bjørkheim i arealplanen ( ). Det er eit mål for kommunen å få eit næringsliv med eit variert arbeidsplasstilbod for alle befolkningsgrupper, og då særleg for kvinner. Dette for å hindre fråflytting Miljømål I 2002 deltok Samnanger kommune i prosjektet Kommunale energistrategiar i Bergensområdet i regi av Regionrådet Bergen og Omland. I samband med dette prosjektet vedtok Samnanger kommune mellom anna følgjande strategiar: Det skal arbeidast for at minst 50% av nye hus i Samnanger kommune skal ha vassboren varme og installert varmepumpe. Betre utnytting av vedressursane i kommunen. Kommuneadministrasjonen og politikarane skal få større kompetanse i energispørsmål. Kommunestyret har satt ned eit utval som blant anna skal sjå korleis kommunen kan følgje opp desse strategiane. Kommunen inkluderar også strategiar frå Regionråd Bergen i kommunale planar Det er utarbeidd ei energi- og klimaplan for Samnanger, den inneheld mål og tiltak for å redudusere energibruk og forureinande utslepp i kommunen. Side 16 av 41

17 4.3 Framskriving av folkesetnad I perioden har folketalet hatt ein liten auke (i gjennomsnitt 0,3 % årleg) i Samnanger kommune. Folketalet ser ut til å holde seg stabilt i åra framover. Folketalsutviklinga går fram av følgjande diagram basert på tal frå SSB og Samnanger kommune: Folketalsutvikling m/prognose Personar SSB Kommunen Figur 8: Folketalsutvikling Personar pr. husstand m/prognose 3,00 2,50 2,00 Personar 1,50 1,00 Kommunen Fylket Landet 0,50 0, Kommentarar til folketalsutviklinga: Figur 9: Personar pr. husstand SBB legg til grunn eit stabilt folketal i neste 10 års periode, men kommunen ønskjer å snu trenden til ein svak vekst på 0,5 % årleg. Når ein ser på utvikling av personar pr bustad i kommunen fram til i dag, ser det ut til at det vil vere ein nedgang. Dette medførar at det vil vere eit vist behov for nye bustader i kommunen framover. Side 17 av 41

18 I dag er bustadstrukturen i Samnanger spreidd med mindre sentra. Den totale delen einebustader og vertikaldelte bustadhus (kjede, rekke o.l.) er relativt høg. Dette tilseier relativt høgt energiforbruk pr. husstand. På bakgrunn av kommuneplanen er det liten grunn til å rekne med nokon vesentleg endring i bustadstrukturen i åra framover. Trendane i diagrammet bygger på SSB si framskriving etter alternativ MMMM. Vi legg til grunn ei framskriving av noverande utvikling i energibruk pr. husstand - så lenge vi ikkje reknar nokon effekt av særskilte tiltak for reduksjon av energibruken. 4.4 Utvikling av næringsstruktur Vekst i sentrale delar av kommunen tilseier ein vidare vekst i utbygging av varehandel og bygg for offentleg og privat tenesteyting. Kommunen ynskjer spesielt å satse på Tysse og Bjørkheim som kommunale sentra. Samstundes vil eksisterande byggmasse stort sett vere i bruk. Sjølv om endringa i samla folketal ikkje blir stor, vil vi legge til grunn ei framskriving av veksten i energiforbruket innan tenesteytande næringar. Det er ikkje presentert planar som tilseier uvanlege endringar innan industrien i kommunen. Eventuelle endringar i næringslivet elles vil ikkje påverke det stasjonære energiforbruket i særleg grad. Talet på sysselsette i Samnanger kommune som er registrert i SSB syner følgjande for 4. kvartal 2008: Fordelt på bransje Alle næringar Jordbruk, skogbruk, fiske 23 Sekundærnæringar 429 Tenesteytande næringar 330 Offentleg administrasjon 66 Undervising 87 Helse og sosial 239 Andre sos. tenester 41 Uoppgitt 5 Tabell 5: Sysselsetting 4.5 Framskriving av energibruken Energibruk er karakterisert både ved energimengd og energiberar (-form). Dersom det ikkje opptrer vesentlege endringsfaktorar, kan ein framskrive trenden i forbruket pr. energiberar på grunnlag av utviklinga dei siste åra. Som et utgangspunkt vert dette lagt til grunn Framskriving pr. brukargrupper I kapitel 5 vert grunnlaget for alternative løysingar og dermed nye endringsfaktorar vurderte. Side 18 av 41

19 Framskriving energibruk pr. brukargruppe GWh 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0, Primærnæring Fjernvarme Industri Privat tenesteyting Off.tenesteyting Hushald Figur 10: Framskriving pr. brukargruppe Kommentarar til grafen: Det er forventa ein vekst i forbruket til hushald sjølv om innbyggjartalet held seg konstant. I tenesteytande sektorar er det forventa at energibruken vil auke i same trend som tidligare år. Forbruket i primærnæringane er venta å gå ned. Det er ikkje presentert planar om vesentlege endringar innan industrien i kommunen, så vi ventar at forbruket i industrien vil vere på dagens nivå Framskriving pr. energiberarar Vi får då eit samla bilete av utviklinga av energibruken til stasjonære føremål i Samnanger kommune som ser slik ut: Framskriving energibruk pr. energiberar GWh 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Avfall, kol, koks Bio Gass Olje El Figur 11: Framskriving pr. energiberar Kommentarar til grafen: Det er i utgreiinga ikkje kome fram noko som skulle tyde på ei vesentleg endring av samansettinga av energikjelder i kommunen. Elektrisitet vil i åra framover framleis vere den dominerande energiberaren. Det vil truleg bli auka bruk av ved i hushaldning. Det er og forventa ei svak auke i bruk av gass. Side 19 av 41

20 4.6 Miljøkonsekvensar Energibruk fører til miljøpåverknad av ulike slag. Bruk av elektrisitet er i seg sjølv ikkje miljøbelastande. Framføring av kraftlinjer kan nok oppfattast som eit miljøproblem. Produksjon av elektrisitet er også avhengig av produksjonskjelde og form. I Noreg må ein rekne tilgangen på ny, vasskraftbasert elektrisitet som avgrensa. Auka elektrisitetsbruk fører derfor til auka produksjon av kraft frå andre produksjonssystem, til dømes kol- og oljebasert produksjon i andre delar av Europa. I snitt for perioden nytta vi årleg kring 123 TWh elektrisk kraft i Noreg 3. Samstundes vart det ikkje produsert meir enn 120 TWh. Dette betyr at Noreg i eit normalår produserer 2,4% mindre elektrisk kraft enn det som vert brukt. Dersom ein legg til grunn at denne energien kjem frå kolkraftverk, utgjer dette årleg eit utslepp på 165 kg CO 2 for ein husstand som brukar kwh elektrisitet 4. Til samanlikning slepp ein bensinbil ut om lag 67 kg CO 2 på ein køyretur frå Oslo til Bergen. 3 Kjelde: 4 Co2-innhald i kol er 0,34 kg/kwh (Frå sin byggstatistikk) Side 20 av 41

21 5 ALTERNATIVE ENERGILØYSINGAR Energiutgreiinga skal beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter stasjonær energi. Inkludert i dette skal det takast omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmegjenvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar, verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.v. 5.1 Moglege energiløysingar Elektrisitet Det alt vesentlege av stasjonær energibruk vert dekt av elektrisitet. Elektrisitet vil også i framtida vere einerådande bortsett frå til varmeføremål. Derfor må elnettet i alle høve utviklast til å forsyne utbyggingsområda i kommunen. Til nokre bruksområde vil det likevel kunne eksistere/utviklast alternativ til elektrisitet, først og fremst til oppvarming. I tillegg kan elektrisitetsbruken effektiviserast ved fornuftig bruk av teknologi, styringssystem m.v. Utbygging og forsterking av kraftnettet kan utsetjast eller avhjelpast med sluttbrukartiltak. Dette kan vere effektstyring, utkopling eller bygging av småkraftverk og/eller vindkraftverk lokalt. I Samnanger kommune er ikkje sett i verk noko særskilt prosjekt for sluttbrukartiltak Energifleksible løysingar Bruk av varmepumper skjer i dag berre i einskildbygg på privat basis. Det er ikkje grunn til å tru at dette bildet vil endre seg i åra framover Fjernvarme/nærvarme Fjernvarme/nærvarme er eit sentralt varmeanlegg som forsyner ein bydel eller fleire bygg med energi til varmt tappevatn og oppvarming. Energien distribuerast som varmt vatn til kunden gjennom to parallelle rør. Det eine røret transporterer varmt vann til kunden, i det andre returnerast det avkjølte vantet tilbake frå kunden. Røyra vert gjerne lagde i grøfter, ofte saman med annan infrastruktur som telelinjer og straumkablar. Hos kunden vert det installert ein kundesentral med varmevekslar som overfører energi frå fjernvarmevatnet til kunden sitt varmeanlegg. Kunden har eit vassbasert oppvarmingssystem med radiatorar, golvvarme og/eller ventilasjonsanlegg med vassbaserte varmebatteri. Energien vert produsert i ein varmesentral som kan bestå av ulike einingar som: Elektrokjel Oljekjel Geotermisk varme Gasskjel Fastbrenslekjel Varmepumpe Solfangar Kogenanlegg Omgrepet fjernvarme vert nytta om anlegg som omfattar avstandar frå 1 km med overførte effektar på over 10 MW. Mindre anlegg vert kalla nærvarmeanlegg. I dag er det ikkje særskilt tilgang på noko energikjelde i Samnanger kommune som skulle kunne utnyttast til produksjon av fjernvarme. Potensialet avheng av tilretteleggings- og utbyggingstakt for nye bustadfelt og industriområde. I dette tilfellet vil potensialet vere svært lite. Side 21 av 41

22 5.1.4 Varmegjenvinning Det er ikkje noko restvarme frå industri o.a. som kan brukast til energiføremål, utanom det som i dag brukast ved Heggland interiørfabrikk Bruk og distribusjon av gass Gass kan brukast direkte ved avbrenning eller nyttast i kogen-anlegg. Dette er samtidig produksjon av elektrisk kraft og varme. Om lag 40 % av forbrenningsenergien kan utnyttast til elproduksjon, resten går til varme. Plassering av eit kogenereringsanlegg føreset høve til bruk av varmen i eit fjernvarme-/nærvarmeanlegg. Den vanlegaste energikjelda i eit slikt anlegg vil vere naturgass. Distribusjon av gass delast gjerne inn i to hovudkategoriar: Gassoverføring som går føre seg over lengre avstand på ulike måtar og lokal gassdistribusjon som vanlegvis skjer i rør under lavt trykk. I lokale energiutgreiingar er dei mest aktuelle løysningane dei som inneber bulktransport av naturgass som LPG, LNG eller CNG til den einskilde brukar eller til eit lokalt distribusjonssystem for gass. Med LPG meinast propan eller butan. Liquified Natural Gass (LNG)- er flytande, nedkjølt naturgass. Gassen må normalt kjølast ned til minst -163 C for å halde seg flytande ved normalt trykk. Compressed Natural Gass (CNG)- er naturgass lagra under trykk i tank. Gassen er komprimert til eit trykk på over 150 bar Energiøkonomisering Tabellen nedanfor syner anslag over potensialet ved rehabilitering av bustadhus og enøkpotensialet i samla byggmasse: Enøkpotensiale Areal Potensiale Bustader m 2 1,6 GWh Rehab. bustader 1498 m 2 0,0 GWh Offentlege yrkesbygg m 2 0,4 GWh Private yrkesbygg m 2 0,5 GWh Sum m 2 2,6 GWh Tabell 6: Potensiale enøk System for energistyring Tabellen syner anslag over innsparing ved montering av energistyresystem i alle næringsbygg: Energistyresystem Areal Potensiale Offentlege yrkesbygg m 2 0,8 GWh Private yrkesbygg m 2 1,2 GWh Sum m 2 2,0 GWh Tabell 7: Potensiale energistyring 5.2 Kommunale verkemiddel Her er det gitt ein kort oppsummering av kva verkemiddel kommunane har for å fremme energifleksible løysingar lokalt i kommunen. Plan- og bygningslova gir kommunen tilgang til i vedtekt å gi bestemmingar om pliktig tilknyting til fjernvarmenett dersom det er gitt konsesjon for medhald av energiloven. Energilova krev konsesjon for fjernvarmeanlegg over 10 MW. Energilova opnar også for at anlegg under 10 MW kan søke om konsesjon for å gje høve for søkjarar som ønskjer å oppnå tilknytingsplikt etter plan- og bygningslova. Dersom det er gitt tilknytingsplikt i eit område inneber det at alle nye bygg i området må ha eit oppvarmingssystem i bygget som gjer det mogeleg å knyte bygget til fjernvarmeanlegget. Side 22 av 41

23 Statens bygningstekniske etat fekk i 2003 utarbeida ein rapport om Kommunale virkemidlar for å stimulere til vassboren oppvarming. Hovudkonklusjonen var at kommunane i dag ikkje har grunnlag for å krevje at bygningar vert bygd med vassboren varme utover det som følgjer av vedtak om tilknytingsplikt for fjernvarme. i tillegg er det eit klart høve til å la oppvarming og andre energiaspekt inngå i privatrettsleg utbyggingsavtale mellom kommune og utbyggjar. 5.3 Statlege stønadsordningar Enova SF organiserer sitt arbeid gjennom program og oppdrag og inviterer verksemder til å presentere sine aktivitetar innanfor de enkelte områder Enova forvaltar Energifondet og gir støtte til ulike typar av prosjekter på spesielle vilkår. Dei mest aktuelle programma til Enova er: Kommunal energi og miljøplanlegging Gjennom dette programmet vert det gitt stønad til utarbeiding av kommunale energi- og miljøplanar og til utgreiing av mogelege prosjekter for anlegg for nærvarme, fjernvarme og varmeproduksjon. Energibruk Bustad, bygg og anlegg Programmet bygg opp under Enova sitt mål om redusert energibruk og bruk av fornybar energi. Det skal medverke til varige marknadsendringar innan området bustad, bygg og anlegg. Prosjekta som vert dekka av programmet er både eksisterande og nye næringsbygg og bustader, og anleggsprosjekt som t.d. vatn og avlaup, veglys og idrettsanlegg. Varme Enova har fleire program som støttar auka bruk av fornybar energi. Program for biogassproduksjon: Enova vil vere ei drivkraft for framtidsretta energiløysinger. Enova har fleire program som kan gje støtte til bruk av biogass, men har oppretta ei tematisk satsning for å få auka produksjonen av biogass i Noreg. Den tematiske satsninga vil vere tidsavgrensa og er i utgangspunktet planlagt for tre år ( ). Program for lokale energisentralar: Enova gir støtte til aktørar som ønskjer konvertering til, eller etablering av, ny varmeproduksjon basert på fornybare energikjelder. Aktørar frå energi-, skog- og byggsektoren er aktuelle søkjarar. Program for fjernvarme infrastruktur: For å gjere det mogeleg å auke tilbodet av fjernvarme frå fornybare energikjeder, er ei langsiktig oppbygging av infrastruktur for fjernvarme naudsynt. Programmet yter kompensasjon til aktørar som vil byggje ut infrastruktur for fjernvarme. Infrastruktur for fjernkjøling i tilknyting til fjernvarme kan også motta kompensasjon under programmet. Programmet gir ikkje støtte til energiproduksjon. Program for fjernvarme nyetablering: Gjennom program for fjernvarme nyetablering gir Enova stønad til aktørar som ønskjer å etablere ny infrastruktur for fjernvarme og tilhøyrande fornybar energiproduksjon. Fjernkjøling i tilknyting til fjernvarme kan også motta støtte under programmet. Både aktører fra energiog avfallsbransjen er aktuelle søkjarar. Side 23 av 41

24 6 MOGLEG NY ENERGITILGANG Energiutgreiing Samnanger kommune 6.1 Småkraftverk NVE har berekna at det samla potensialet for småkraftverk i kommunen er på 104,6 GWh fordelt på 24 anlegg. Det er berekna at 65,3 GWh av dette potensialet har ein kilowattime pris på under 3 kr. Potensialet for kraftverk som synes realistisk å bygge de nærmaste årene vurderast til ca. 35 GWh. Fleire småkraftprosjekt avventar utbygging grunna for liten linje-/ trafokapasitet (Brødal). Det skal opprettast eit kompetansesenter for småkraft i Samnanger. Kompetansesenteret skal bidra til kompetanseutvikling og nyskaping mellom lokale, regionale, nasjonale og internasjonale aktørar innan læring, innovasjon og kunstuttrykk knytt til vasskraft, vassbruk, klima og energi. Det vart tilsett prosjektleiar for Kompetansesenter for småkraft i juni Bioenergi Det er i dag ikkje registert noko avverking av skog for formalisert sal i kommunen. Kommunen har satt i gang formidling av områdar for sjølvhogst til ved. Dette visar at det er eit uutnytta potensial for bioenergi i kommunen. Då det i dag ikkje er avverking av skog til industriformål i kommunen, eller planar om oppstart av skogbruk. Det er derfor ikkje berekna noko potensial for bruk av bioenergi frå skog i denne utgreiinga. 6.3 Vind Det er ikkje registret noko vindpotensial for utbygging av vindkraft i Samnanger Kommune. 6.4 Andre Samnanger kommunen har eit mildt klima og nærleik til sjø noko som gjev eit godt utgangspunkt for bruk av varmepumper. Side 24 av 41

25 6.5 Oppsummering Diagram over mogleg, ny eltilgang i Samnanger kommune 5 : Energiutgreiing Samnanger kommune 600 Hordaland - Potensiale for småkraftverk kw mellom 3-5 kr kw mellom 3-5 kr GWh Bergen Etne Sveio Stord Fitjar Tysnes Kvinnherad Jondal Odda Ullensvang Eidfjord Ulvik Granvin Voss Kvam Fusa Samnanger Os Vaksdal Modalen Osterøy Lindås Masfjorden kw under 3 kr kw under 3 kr Samlet Plan kw Figur 12: Teoretisk tilgang på ny el 5 Kjelde: Side 25 av 41

26 7 KART Figur 13: Grunnkrinsar Side 26 av 41

27 Figur 14: Busetjingsmønster Side 27 av 41

28 8 OPPSUMMERANDE TABELLAR Energiutgreiing Samnanger kommune Tal omrekna i GWh Elektrisitet Hushald 17,0 18,0 19,7 20,9 22,3 Offentleg tenesteyting 3,0 3,4 2,7 2,7 2,6 Privat tenesteyting 3,0 3,0 4,8 5,4 6,3 Industri 3,1 2,7 1,0 1,0 1,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Anna 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 Sum elektrisitet 26,3 27,4 28,5 30,4 32,5 Olje/parafin Hushald 0,7 0,9 0,3 0,5 0,5 Offentleg tenesteyting 0,2 0,5 0,4 0,5 0,6 Privat tenesteyting 0,6 0,6 0,3 0,2 0,1 Industri 0,3 0,1 0,0 0,0 0,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Anna 0,3 0,4 0,3 0,1 0,0 Sum olje/parafin 2,1 2,5 1,2 1,4 1,2 Gass Hushald 0,0 0,2 0,3 0,5 0,7 Offentleg tenesteyting 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Privat tenesteyting 0,1 0,1 0,2 0,3 0,3 Industri 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Anna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum gass 0,1 0,3 0,6 0,8 1,0 Biobrensel Hushald 5,4 4,9 6,0 6,5 6,8 Offentleg tenesteyting 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Privat tenesteyting 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Industri 0,4 0,0 0,0 0,0 0,3 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Anna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum biobrensel 5,7 4,9 6,0 6,5 7,1 Avfall, kol, koks Hushald 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Offentleg tenesteyting 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Privat tenesteyting 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Industri 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Anna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum anna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Faktisk energibruk (GWh) Hushald 23,02 24,01 26,27 28,4 30,3 Offentleg tenesteyting 3,16 3,90 3,06 3,3 3,2 Privat tenesteyting 3,63 3,72 5,34 5,9 6,7 Industri 3,75 2,81 1,00 1,0 1,3 Fjernvarme 0,00 0,00 0,00 0,0 0,0 Primærnæring 0,60 0,69 0,57 0,5 0,3 Sum 34,17 35,13 36,24 39,1 41,8 Tabell 8: Historikk og framskriving pr. energiberar Side 28 av 41

29 VEDLEGG 1: TABELL/DIAGRAMOVERSYN Energiutgreiing Samnanger kommune Tabellar Tabell 1: Hovudtal... 3 Tabell 2: Klimadata normalverdiar... 8 Tabell 3: Feil- og avbrotsstatistikk...10 Tabell 4: Lokal elektrisitetsproduksjon...13 Tabell 5: Sysselsetting...18 Tabell 6: Potensiale enøk...22 Tabell 7: Potensiale energistyring...22 Tabell 8: Historikk og framskriving pr. energiberar...28 Figurar Figur 1: Samanlikning av energibruk i hushald... 3 Figur 2: Kart over kommunen... 8 Figur 3: Utvikling folketal... 9 Figur 4: Samanlikning sysselsetting... 9 Figur 6: Energibruk pr. brukargruppe...12 Figur 7: Energibruk pr. energiberar...12 Figur 8: Energibalansen i Samnanger kommune...14 Figur 9: Folketalsutvikling...17 Figur 10: Personar pr. husstand...17 Figur 11: Framskriving pr. brukargruppe...19 Figur 12: Framskriving pr. energiberar...19 Figur 13: Teoretisk tilgang på ny el...25 Figur 14: Grunnkrinsar...26 Figur 15: Busetjingsmønster...27 Figur 16: Energiintensitet fastland. 1986= Figur 17: Utvikling produksjon og spesifikk energibruk Figur 18: Vekst stasjonær energibruk pr. sektor Figur 19: Energikostnader bustad...38 Side 29 av 41

30 VEDLEGG 2: REFERANSAR Publikasjonar/Rapportar Arealdelen til kommuneplanen for Samnanger Byggearealstatistikk og energistatistikk. Folke- og bustadtellinga 1990 og Energibruk i husholdninger rapport. Energibruk i kommunene. Oversyn over verksemder (einingar) i Samnanger kommune Liste over småkraftverk i Hordaland. Statistikk over feil og avbrot (FAS) NVE Elektrisitetsforbruk i Samnanger kommune. Feil- og avbrotsstatistikk. BKK Nett AS Middeltemperaturar på Vestlandet Byggareal i Noreg, Enova Berekningsmodellar/metodar for oppvarmingskostnader Firma/personar VARMEKOMFORT tilgjengeleg på internett Varmeinfo Energinøkkelen Rembra as Hvorfor el til oppvarming? Eit NELFO-prosjekt ved ADAPT Consulting AS Bioenergi miljø, teknikk og marked Energigården 2001 Samnanger kommune Jannicke Neteland Olsen Avdelingsleiar plan og miljø jannicke.olsen@samnanger.kommune.no BKK Nett AS Ivar Milde Ivar Magnus Natås Soneansvarleg Ingeniør ivar.natas@bkk.no SAFA AS Alfred Bruvik Ansvarleg Drift/ prod. alfred.bruvik@safa.no Vestnorsk Enøk Dag Einar Gule Energirådgjevar dag.einar.gule@sfe.no Side 30 av 41

31 VEDLEGG 3: FØRESETNADER Temperaturkorrigering Temperaturavhengig energibruk er korrigert med graddagstala for Sola, Bergen og Lærdal. Andelar av energibruk som vert korrigert: Husstand 0.58, offentleg tenesteyting 0.5, Privat tenesteyting 0.3, industri 0.4 og anna forbruk 0.3. Data er henta frå DNMI sine årsoversyn. Bruk av el Vi baserer historiske tal for bruk av el på energiverket sine data. Der det er brot i statistikken til dømes grunna justering av kommunegrenser, samanslåing av energiverk etc. - er nødvendige data framstilte utfrå kjende data m.o.t. totalleveranse og fordelingsnøklar. Energibruk utanom el Vi har nytta SSB sitt kommuneoversyn som kjelde for energibruk utanom el. Tala er berekna utfrå SSB sitt energirekneskap. Nedanfor følger SSB sine eigne vurderingar m.o.t. datakvaliteten: Statistisk sentralbyrå vurderer energitallene som gode nok til å benyttes i kommunale energiplaner, men de kommuner som har en stor andel av forbruket knyttet til aktiviteter med stor usikkerhet, bør ta spesiell høyde for dette i tallmaterialet for kommunen. I alle kommuner må det tas forbehold om usikkerhet i tallene og at de i mindre grad fanger opp lokale tiltak. Det er derfor viktig at kommunene sjekker om tallene er egnet til å fange opp lokale tiltak før disse benyttes til resultatoppfølging. Bruken av tallene bør derfor kombineres med lokalkunnskap. Framskriving av folketal Prognosane våre bygger på SSB si framskriving etter alternativ MMM0 Arealfordeling Vi har rekna ut areal til bustad og næringsbygg etter fordelinga i Energifokus i kommunen, Enova 2002 og skalert dette etter folketalet i kommunen. Energiøkonomisering Vi går ut frå at alle bustader og yrkesbygg kan redusere energibruken med 15 kwh/m 2 utan store investeringar. Rehabilitert bustadareal er anslått til det halve av arealet til nye bustader bygd siste året. Her er sparepotensialet sett til 30 kwh/m 2. Energistyresystem Vi reknar at næringsbygg i snitt nyttar 220 kwh/m 2 og at 15% av energien kan sparast ved å montere styresystem. Fordeling tenesteyting For å splitte historiske data for energibruk innan tenesteyting i ein offentleg og ein privat del, er fordelinga i SSB sin tabell Energiregnskap. Utvinning, omforming og bruk av energivarer 2002 nytta. Side 31 av 41

32 VEDLEGG 4: ENERGIDATA/DEFINISJONAR Energiinnhald Gjennomsnittleg energiinnhald, tettleik og virkningsgrader etter energivare 1 Energibærer Teoretisk energiinnhald Tetthet Energiutgreiing Samnanger kommune Industri og bergverk Virkningsgrader Transport Anna forbruk Kol 28,1 GJ/tonn.. 0,80 0,10 0,60 Kolkoks 28,5 GJ/tonn.. 0,80-0,60 Petrolkoks 35,0 GJ/tonn.. 0, Råolje 42,3 GJ/tonn =36,0 GJ/m 3 0,85 tonn/m Raffinerigass 48,6 GJ/tonn.. 0,95.. 0,95 Naturgass (2001) 2 40,2 GJ/1000 Sm 3 0,85 kg/sm 3 0,95.. 0,95 Flytende propan og butan (LPG) 46,1 GJ/tonn =24,4 GJ/m 3 0,53 tonn/m 3 0,95.. 0,95 Brenngass 50,0 GJ/tonn Bensin 43,9 GJ/tonn =32,5 GJ/m 3 0,74 tonn/m 3 0,20 0,20 0,20 Parafin 43,1 GJ/tonn =34,9 GJ/m 3 0,81 tonn/m 3 0,80 0,30 0,75 Diesel-,gass-og lett fyringsolje 43,1 GJ/tonn =36,2 GJ/m 3 0,84 tonn/m 3 0,80 0,30 0,70 Tungdestillat 43,1 GJ/tonn =37,9 GJ/m 3 0,88 tonn/m 3 0,80 0,30 0,70 Tungolje 40,6 GJ/tonn =39,8 GJ/m 3 0,98 tonn/m 3 0,90 0,30 0,75 Metan 50,2 GJ/tonn Ved 16,8 GJ/tonn =8,4 GJ/fast m 3 0,5 tonn/fm 3 0,65-0,65 Treavfall (tørrstoff) 16,8 GJ/tonn Avlut (tørrstoff) 14,0 GJ/tonn Avfall 10,5 GJ/tonn Elektrisitet 3,6 GJ/MWh.. 1,00 1,00 1,00 Uran TJ/tonn Kjelder:Energistatistikk, Statistisk sentralbyrå, Norsk Petroleumsinstitutt, Kjelforeningen - Norsk Energi og Norges byggforskningsinstitutt. Energieiningar PJ TWh Mtoe Mfat MSm 3 o.e. olje MSm 3 o.e. gass 1 PJ 1 0,278 0,024 0,18 0,028 0,025 0, TWh 3,6 1 0,085 0,64 0,100 0,090 0, Mtoe 42,3 11,75 1 7,49 1,18 1,052 0,040 1 Mfat 5,65 1,57 0,13 1 0,16 0,141 0, MSm 3 o.e.olje 36,0 10,0 0,9 6,4 1 0,89 0,034 1 MSm 3 o.e.gass 40,2 11,2 1,0 7,1 1,12 1 0,038 1 quad ,5 24,9 186,4 29,29 26, Mtoe =1 mill.tonn (rå)oljeekvivalentar 1 Mfat =1 mill.fat råolje (1 fat =0,159 m 3 ) 1 MSm 3 o.e.olje =1 mill.sm 3 olje 1 MSm 3 o.e.gass =1 mrd.sm 3 naturgass 1 quad =10 15 Btu (British termal units) Kjelde:Energistatistikk,Statistisk sentralbyrå og Oljedirektoratet. quad 1 Det teoretiske energiinnhaldet kan variere for den einskilde energivare, verdiane er difor gjennomsnittsverdiar 2 Sm 3 =standard kubikkmeter (15 C og 1 atmosfæres trykk). Side 32 av 41

33 VEDLEGG 5: PROGNOSERING AV ETTERSPURNAD Energi er ein avgjerande innsatsfaktor i det moderne samfunnet. I tillegg til å vere råvare i industriprosessar, brukar vi mykje energi til oppvarming. På nesten alle samfunnsområde brukar vi dessutan teknologiske hjelpemiddel som krev energi. Energiforbruket blir påverka av mange faktorar, så som klima, demografiske forhold, teknologisk utvikling, energiprisar, næringsstruktur og bustadstruktur. I tillegg betyr det mykje korleis folk sine forbruksvanar og preferansar utviklar seg. Også lover og forskrifter vil ha effekt, t.d. gjennom krav til isolasjon og byggstandard. Faktorar som påverkar energibruken Klimatiske tilhøve Låg temperatur og sterk vind aukar varmetapet frå eit bygg. Tilgangen på sol og dagslys og nedbørstilhøva kan også ha effekt. Energitrongen til oppvarming er normalt lågare ved kysten, der havet fungerer som ein temperaturregulator, enn i innlandet. Demografiske tilhøve Folketal, alderssamansetting og antal og storleik på husstand har effekt på etter-spurnaden etter energi. Tendensen i landet går mot færre personar pr. husstand. Frå 1930 til 1995 har t.d. ein gjennomsnittshusstand her i landet gått ned frå 4 personar til 2,2, dvs. ein reduksjon på 45 %. Energiforbruket pr. person var i 1993 over kwh når personen budde åleine, medan det var nede i kwh når personen budde i ein husstand på 4 personar. Yngre menneske brukar oftast meir energi enn eldre. T.d. dusjar dei meir, har meir av elspesifikke underhaldningsprodukt og et sine måltid til andre tider enn resten av familien. Teknologisk utvikling Bruken av energikrevjande tekniske hjelpemiddel aukar energibruken. Fjernsyn, kjøleskåp, frysar, komfyr og vaskemaskin er no vanleg i dei fleste husstandar. Mikrobølgeomn, oppvaskmaskin og tørketrommel er på full fart inn. På den andre sida skjer det ei utvikling i retning av meir energieffektive produkt. Ein ny oppvaskmaskin brukar i dag berre 2/3 av den energimengda same utstyr brukte for 15 år sidan. Bruk av ny teknologi gjer det mogleg å utnytte energiressursane betre. Produksjonsprosessane i industrien er meir energieffektive, slik at det krevst mindre energi enn før å produsere ei gitt mengd varer. Også i husstandar og tenesteyting løysast ei gitt oppgåve med mindre energibruk enn før. Figur 15: Energiintensitet fastland. 1986=1 Energiintensitet er eit mål på energieffektivitet. Energiintensiteten målt som forholdet mellom stasjonært energiforbruk og bruttonasjonalproduktet (BNP) for fastlands-norge i faste Side 33 av 41

34 prisar, viser ein reduksjon i energiintensiteten på 25 % i perioden Det betyr at fastlands-noreg utnyttar energien vesentleg meir effektivt no enn for 20 år sidan. Utviklinga innan ulike sektorar varierer noko, men med ein generell tendens av reduksjon i energiintensitet. Figur 16: Utvikling produksjon og spesifikk energibruk Energiprisar I Norge har vi tradisjonelt hatt rimeleg elektrisk kraft. Ikkje minst kraftintensiv industri har nytt godt av dette. Men tilgangen på rimeleg kraft har forseinka omstillinga til meir energieffektive produksjonsprosessar og forbruksmønster. Dette gjeld både for bedrifter og private. Pris på energi har berre i avgrensa grad vore utslagsgjevande for val av energiberar. Næringssamansetting Dei ulike industrigreinene er ikkje like energiintensive. Kraftkrevjande industri er i hovudsak den råvarebaserte industrien. Industri som er mindre energikrevjande, er ferdigvarebransjar samt elektronikk og IT-industrien. Utviklinga har sidan 1975 syner at kraftintensiv industri har hatt ein sterkare produksjonsvekst enn annan industri. Likevel har ikkje energibruken auka i same takt. Den relativt sterkaste veksten i energiforbruket her i landet har vi hatt innafor tenesteytande sektor. Ikkje minst heng dette saman med sterk utbyggingsaktivitet. Gjennomsnittleg årleg vekst i oppvarma areal til yrkesbygg var i perioden på heile 3,5 %. Oppvarma areal auka frå 9,5 m2 pr. innbyggjar i 1970 til 15,5 m2 pr. innbyggjar i Og særleg sterk har veksten vore dei siste fem åra, i perioden Figur 17: Vekst stasjonær energibruk pr. sektor Side 34 av 41