Energiutgreiing Jølster kommune

Transkript

1 Energiutgreiing Jølster kommune 2013

2 SAMANDRAG I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Frå 2009 er forskrifta endra, slik at rullering berre vert kravd annakvart år. Energiutgreiinga skal beskrive noverande energisystem og energisamansettinga i kommunen med statistikk for produksjon, overføring og stasjonær bruk av energi. Skei i Jølster. Kjelde: Energiutgreiinga skal vidare innehalde ei vurdering av forventa energietterspurnad i kommunen, fordelt på ulike energiberarar og brukargrupper. Jølster kommune Innbyggarar Storleik husstandar Næringsliv Nybygging Vassboren varme Vasskraft Vasskraftpotensiale Nettutfordringar pr. 1. jan 2013 Svakt aukande 2,51. Større enn snitt og aukande Stor jordbrukskommune, lite industri Om lag 10 bueiningar/år Skal aukast Betydeleg overskot Dette er stort! Treng meir nettkapasitet til ny kraft Endeleg skal energiutgreiinga beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter energi. Inkludert i dette skal områdekonsesjonæren ta omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmegjenvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar og verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.v. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. Tabellen nedanfor viser sentrale nøkkeltal for den stasjonære energibruken i kommunen. Detaljert oversyn finst i vedlegg. Hovudtal for 2012 [GWh] Elektrisitet Petroleum Gass Biobrensel Avfall, kol, koks Totalt Hushald 17,6 0,3 0,1 8,0 0,0 26,0 Hytter og fritidshus 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 1,3 Tenesteyting 13,5 1,8 0,3 0,0 0,0 15,6 Industri 0,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 6,6 0,3 0,0 0,0 0,0 6,9 Sum 39,4 2,4 0,4 8,0 0,0 50,2 Kommunen bør utarbeide ein eigen enøkplan som omfattar dei største kommunale bygga. Enova SF kan gi inntil kr i støtte til utarbeiding av slike planar. Sunnfjord Næringsutvikling i samarbeid med Sunnfjord Energi og dei to aktuelle kommunane bør utarbeide eit forprosjekt for felles varme- og kjøleløysing for Sunnfjord Næringspark på Moskog. Side 2 av 27

3 INNHALD SAMANDRAG... 2 INNHALD UTGREIINGSPROSESSEN KOMMUNEN FOLKETAL OG BUSETNAD NÆRINGSLIV 7 3 LOKALT ENERGISYSTEM INFRASTRUKTUR FOR ENERGI ENERGIBRUK VASSBOREN VARME LOKAL ENERGITILGANG ENERGIBALANSE 15 4 UTVIKLING ENERGIBRUK FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUK UTFORDRINGAR FOR ENERGIFORSYNINGA 17 5 NY ENERGITILGANG NY VASSKRAFT VINDKRAFT BIOENERGI SPILLVARME AVFALL ANDRE ENERGIKJELDER 21 6 AKTUELT OMRÅDE NÆRINGSOMRÅDET PÅ MOSKOG 22 7 FØRESETNADER SPESIELLE FØRESETNADER GENERELLE FØRESETNADER 24 8 VEDLEGG ENERGIBRUK DEMOGRAFI OG NÆRINGSLIV 26 9 REFERANSAR PUBLIKASJONAR, RAPPORTAR ETC. 27 ILLUSTRASJONAR 27 FIRMA/ PERSONAR 27 Side 3 av 27

4 1 UTGREIINGSPROSESSEN Som områdekonsesjonær har Sunnfjord Energi AS engasjert SFE Rådgjeving til å bistå i utarbeiding av energiutgreiing for Jølster kommune i Sogn og Fjordane fylke. Den første energiutgreiinga for Jølster kommune vart utarbeidd og presentert i Vestnorsk Enøk rullerte utgreiinga for Statistikkane vart ajourførte og utvida i høve til Veileder for lokale energiutredninger Endringane var i hovudsak framstilling av energibruk både med og utan temperaturkorrigering og innføring av brukarkategorien Hytter og fritidshus. Det vart lagt inn nye prosentsatsar for temperaturkorrigering og utgreiinga vart oppdatert med omsyn på kjende endringar i framtidige energibehov. Ved rullering 2011 har utgreiinga fått ny layout der tekst med grøn bakgrunn gjeld den aktuelle kommunen. I 2013 er lading av elbilar tatt med. Dette kapittelet skildrar kort korleis områdekonsesjonæren har valgt å organisere arbeidet med den lokale energiutgreiinga. Samarbeid og eventuell kontakt med andre lokale aktørar vil du finne her. Organiseringa av samarbeidet med kommunen finn du og her. Dette inkluderer både avheldne møte og oversyn over kva delar av kommunen si verksemd som har vore involvert eller bidratt med data. Der det er gjort lokale kartleggingar og innhenting av statistikk som ikkje er offentlig tilgjengeleg, er det gjort greie for kva data som er innhenta, korleis innhentinga er gjort og korleis denne informasjonen er lagra og eventuelt videre bearbeidd. Jølstravatnet. Kjelde: Rullering 2013 Oppstartsmøte 21. august 2013 Stad Frå kommunen For energiverket Heradshuset Oddmund Klakegg og Arnar Helgheim Nils Ola Strand Det vart gjort ein grundig gjennomgang av status og framtid. Kommunen bidrog konstruktivt i dette arbeidet. Kommunen TRAFOJOBB. Kjelde: Foto: Vegar Erstad/NRK Ved denne rulleringa har vi sett spesielt fokus på det planlagde næringsområdet på Moskog. (Felles med Førde kommune) Side 4 av 27

5 2 KOMMUNEN Jølster ligg midt i Sogn og Fjordane. Kommunen dekkjer eit areal på 671 kvadratkilometer. Av dette er 90 kvadratkilomter isbrear og 43,5 kvadratkilometer ferskvatn. Busetnaden i kommunen ligg rundt det ca 3 mil lange Jølstravatnet, i Stardalen som skjær inn mot Jostedalsbreen i aust, og vestover mot Moskog i Førde kommune. Jølster kommune har satsa på oppbygging av bustadfelt, skular og servicetilbod i dei to tettstadane Vassenden og Skei som er kommunesenteret. Frå Jølster er det kort veg til regionsenter både i Sunnfjord, Nordfjord og Sogn. Jølster er målaren Nikolai Astrup sitt fantastiske rike. Både han og Ludvig Eikaas har fått sine eigne museum i heimbygdene. Skei i Jølster vart det mest sentrale trafikknutepunktet i Sogn og Fjordane då tverrsambandet til Sogn vart opna. For dei som elskar friluftsliv er Jølster eit ideelt utgangspunkt anten det handlar om fisketurar, fjellturar eller breturar. På Vassenden er det bygt eit stort skianlegg og golfbane. Energibruk i ein kommune avheng av faktorer som folkesetnad, type bygg, antal personer pr husstand, korleis lokalt næringsliv er sett saman, klimatiske tilhøve med meir. I dette kapittelet har vi tatt med slik informasjon som bakteppe for vidare skildring av energisystemet i kommunen. Vi har og tatt med særegne tilhøve i kommunen som betyr noko for sammensettinga og storleiken på energibruken. Dette gjeld til dømes viktige industri- og næringsverksemder. Alle detaljar om demografi og sysselsetting er å finne i vedlegg. Klimadata for Skei i Jølster Middeltemperatur 3,5 C Nedbørsnormal 1760 mm Graddagstal 4817 Jonsokbål Nikolai Astrup 1912 Side 5 av 27

6 Bueiningar pr. år Energiutgreiing Jølster kommune Folketal og busetnad Utvikling folketal Utviklinga av folketalet i har betydning både for framtidig energibruk i husstandar og dei tenesteytande næringane. Mange kommunar i fylket opplever at folketalet har vorte redusert i større eller mindre grad. Folketal i kommunen Svakt aukande Mål om 0,5% årleg auke 3,0 2,5 Personar pr. husstand Det er ein nasjonal trend at storleiken på husstandane vert mindre. Dette ser vi igjen både i fylka og i dei aller fleste kommunane i landet. 2,0 1, Kommunen Fylket Landet Husstandar i kommunen Desse er store og aukar Nye bueiningar Utviklinga innan nybygging kan gi ein peikepinn på om folk satsar på å bu i kommunen og om det er tilflytting. Nybygging i kommunen Om lag 10 nye bueiningar i snitt årleg Flest nye hus på Vassenden 400 Hytter og fritidsbygg Her ser vi antal hytter og fritidsbygg i kommunen registrert ved utgangen av kvart år Hytter og fritidsbygg i kommunen Meir enn 370 slike bygg i kommunen Talet aukar jamnt Side 6 av 27

7 2.2 Næringsliv Sysselsetting Kommunen Fylket Landet 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100 % Primærnæring Industri Tenesteyting Primærnæring er sysselsetting innan jordbruk, skogbruk og fiske. Sysselsetting innan industri vert og kalla sekundærnæring. Dei tenesteytande næringane vert ofte kalla tertiærnæringar. Her er både offentleg og privat tenesteyting tatt med. Sysselsetting i kommunen Flest sysselsette innan tenesteyting Dei største verksemdene i kommunen er Skei Hotell Felleskjøpet Turisme har sidan slutten av 1800-talet vore ei av dei viktigaste næringane i Jølster. Dette biletet er frå 1897 og viser Skei Hotel og dampbåten Skjold som gjekk mellom Skei og Vassenden. Kjelde: Fellskjøpet, Skei. Kjelde: Foto: Ottar Starheim, NRK Skei Hotell. Kjelde: Side 7 av 27

8 3 LOKALT ENERGISYSTEM 3.1 Infrastruktur for energi Lokale energiutgreiingar skal i henhold til forskrifta inkludere beskrivelse av infrastruktur for energi og statistikk for denne. Av omsyn til tryggleik, har vi skildra infrastrukturen med tekst. Elektrisitet Det vesentlege av det stasjonære energiforbruket i Jølster kommune vert dekka av elektrisitet. Sunnfjord Energi AS er områdekonsesjonær for kommunen og eig og driv straumnettet. Nettverksemda er regulert av Norges vassdragsog energidirektorat (NVE) gjennom energilov og forskrifter. Dette inneber at økonomiske rammer og krav til opptreden og samhandling med andre aktørar er fastlagt. Kraftsystemet i Jølster er godt rusta for ein eventuell forbruksauke. Hovudutfordringa i delar av kommunen, Stardalen spesielt, er å ta mot lokal kraftproduksjon i form av mikro-, mini-, og småkraftverk. Sunnfjord Energi AS har bygd Myklebustdalen transformatorstasjon 132/22 kv 30/50 MVA for å ta imot ny kraftproduksjon i Jølster. Nettverksemda er ei monopolverksemd, regulert av Norges Vassdrags- og Energidirektorat. Produksjon av elektrisk kraft er underlagt same reguleringsstyresmakt, men her er valgt ei konkurransebasert omsetningsform og eigarskapen er spreidd på fleire aktørar. Lokale energiutgreiingar har fokus på lokale tilhøve og då spesielt det som påverkar distribusjonsnettet. Dersom det er tilhøve som tilseier at tiltak i overliggande nett (regionalnettet) er nødvendig av omsyn til det lokale energisystemet, bør dette beskrivast i den lokale utgreiinga. Elles vil slike tiltak normalt vere å finne i dei regionale kraftsystemplanane. I skildringa av det lokale distribusjonsnettet har vi innarbeidd statistikk som kan danne grunnlag for vurdering av leveringstryggleik og framtidig utvikling av nettet i kommunen. Ny trafo på Skei, 80 tonn. Kjelde: Sunnfjord Energi sitt administrasjonsbygg i Førde. Foto: Nils Ola Strand Side 8 av 27

9 % GWh Energiutgreiing Jølster kommune ,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Hovudtal 2012 Elektrisitet Petroleum Gass Biobrensel Avfall, kol, koks Grafen til venstre gir eit oversyn over dei ulike brukargruppene og kva type energi desse nyttar. Hovudtal for kommunen Elektrisitet er den mest nytta energikjelda Det vert nytta mykje ved (biobrensel) til oppvarming av bustader 100,00 99,90 99,80 99,70 99,60 Leveringstryggleik Kommunen Fylket Landet Feil- og avbrotsstatistikk for kommunen er framstilt grafisk her, samanlikna med tilsvarande data for fylkes- og landsgjennomsnittet. NVE sin feil- og avbrotstatistikk er bearbeidd slik at leveringstryggleiken kjem fram. 100% er alltid straum, 0% er aldri straum. Leveringstryggleik i kommunen Leveringstryggleiken i 2012 var på 99,977% Resultatet i 2011 skuldast uver som «Dagmar». Jølster vart hardt råka Fjernvarme/nærvarme Det er ikkje bygt ut fjern- eller nærvarme i Jølster kommune. Gass Det er ingen infrastruktur for gass i Jølster. Bruken er i hovudsak knytt til drift av storkjøken pluss 2-3 bustader. I enkelte byar og tettstader er det etablert fjernvarmeanlegg og/eller distribusjonssystem for gass. Denne type system vert beskrive spesielt. Systema beskrivast med installert effekt, type brensel som vert nytta, årleg levert energi, lengde på røyrnett osb. Eventuelle kapasitetsproblem og planlagde utvidingar skal og beskrivast. Frå Sunnfjord Golfklubb si bane på Vassenden. Kjelde: Side 9 av 27

10 3.2 Energibruk Ved skildring av energibruk til stasjonære føremål i kommunen, er bruken delt opp mellom ulike energiberarar og ulike brukargrupper. Historisk utvikling og prognose for framtidig energibruk er framstilt grafisk i kapittel 4.1. Sammensettinga i dagens energibruk er framstilt i form av diagram som illustrerer fordelinga mellom ulike energiberarar og brukargrupper. Vi har nytta SSB si detaljinndeling til dette. Energibruk i kommunen fordelt på energiberar: Energibruk pr. energiberar 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % Kommunen Fylket Landet El Petroleum Gass Bio Avfall, kol, koks Energibruk i kommunen fordelt på brukargrupper: Energibruk pr. brukargruppe 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % Kommunen Fylket Landet Hushald Hytter og fritidshus Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Energibruken er delt på følgande energiberarar: Elektrisitet Biobrensel Gass Petroleum Kol/koks/avfall Energiberarar i kommunen Større bruk av bio enn fylke og land Svært liten bruk av gass Energibruken er delt på følgande brukargrupper: Hushald Fritidsbustader Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Energibruk pr sektor i kommunen Bustader brukar mest energi Faktisk energibruk 2012 GWh Hushald 26,0 Hytter og fritidshus 1,3 Tenesteyting 15,6 Industri 0,4 Fjernvarme 0,0 Primærnæring 6,9 Sum 50,2 Energiutgreiinga viser både faktisk og klimakorrigert energibruk. Faktisk energibruk er den mengda energi som brukast det aktuelle året. Side 10 av 27

11 Kommunen Fylket Landet Energiutgreiing Jølster kommune 2013 Klimakorrigert energibruk 2012 GWh Hushald 26,8 Hytter og fritidshus 1,3 Tenesteyting 16,1 Industri 0,4 Fjernvarme 0,0 Primærnæring 7,1 Sum 51,7 Klimakorrigert energibruk er den mengde energi som ville ha vore nytta dersom det aktuelle året hadde hatt middeltemperatur. Alle detaljar om energibruk finn du i vedlegg. Kommunal energibruk Tabellen under viser dei aktuelle byggruppene med energibruk og areal i Oversyn bygg Energi (GWh) Areal (m²) Administrasjon 0, Barnehagar 0,2 589 Skular 1, Institusjonar 0, Idrettsbygg 0,0 - Kulturbygg 0,0 891 Sum 2, Tabellen nedanfor viser spesifikk energibruk samanlikna med snitt fylke og land. Energiutgreiinga skal seie noko om energiøkonomisering i kommunen med framlegg til konkrete tiltak. Denne gongen ser vi på kommunale bygg. I dette kapittelet er det sett nærare på energien som går med til å drive dei kommunale bygga. Dette bør vere av stor interesse for kommunane, då ein på denne måten kan sjå kor energieffektiv kommunen er. Etter kvart vil ein og få inntrykk av utviklinga i kommunen sin energibruk. For å gjere framstillinga meir informativ, samanliknar vi nøkkeltal med snitt i fylke og land for tilsvarande grupper bygg. Det finst ingen offentleg statistikk for dette, men vi har bearbeidd verdiar for areal og energikostnader som kommunane sjølve har rapportert inn gjennom KOSTRA (SSB). Spesifikk energibruk (kwh/m²) Administrasjon Barnehagar Skular Institusjonar Idrettsbygg Kulturbygg Kommunen sine bygg Barnehagar brukar meir enn snitt Andre bygg ligg under snitt Truleg datafeil under Institusjonar Utfrå normtal, er sparepotensialet i kommunale bygg vurdert slik: Sparepotensiale Kommunen Norm Sparepot. (kwh/m²) (kwh/m²) (kwh/år) Administrasjon Barnehagar Skular Institusjonar Idrettsbygg Kulturbygg Sum Her er dei kommunale bygga samanlikna energimessig med tilsvarande bygg på landsbasis. Sparepotensiale kommunale bygg Vel kwh årleg ref. normtal Side 11 av 27

12 Aktuelle tiltak i kommunale bygg I kommunen sin vedtekne energi- og klimaplan er det mål om å redusere bruken av energi i kommunale bygg med 15% i planperioden. Energifleksibelt areal skal også aukast. Sjå meir om dette her. Her ser vi på aktuelle tiltak som kan redusere energibruken i dei kommunale bygga. Dette kan vere tiltak rettet mot bygningskropp, oppvarmingsutstyr, ventilasjonsanlegg, styringssystemer osb. Jølster kommunehus. Kjelde: Foto: Ottar Starheim, NRK Kommunen bør utarbeide ein eigen enøkplan som omfattar dei største kommunale bygga. Enova SF kan gi inntil kr støtte til utarbeiding av slike planar. I denne prosessen bør det gjennomførast energianalyser for å finne byggspesifikke tiltak som gir energisparing. Planen bør og ha ei liste over prioriterte tiltak. Utekafé (1961) Ludvig Eikås Sparetiltak kommunale bygg Sjå tiltak i energi- og klimaplan Kommunen bør utarbeide ein eigen enøkplan for større, kommunale bygg Frå Astruptunet. Kjelde: Side 12 av 27

13 Hushaldningar Bustadstruktur Dette er ei framstilling som syner korleis folk bur i kommunen. Bur ein stor del av innbyggarane i blokk, vert energibruk pr. husstand lågare enn om dei fleste bur i einebustad. Einebustad 78% Tomannsbustad 11% Rekkehus 4% Bustadblokk 0% Bufellesskap 1% Andre byggtypar 6% Bustadstruktur i kommunen Dei aller fleste bur i einebustad Energibruk pr. husstand I grafen og tabellen til venstre ser du eit oversyn over energibruken til gjennomsnittshusstanden i kommunen, samanlikna med tilsvarande tal for snitt i fylke og land. Tala kjem frå SSB. Kommunen Fylket Landet Energibruk husstandar 2012 kwh Kommunen Fylket Landet Hushaldningar i kommunen Brukar mindre el enn fylkessnittet Brukar meir bio enn snitt 3.3 Vassboren varme Det er få bygg med vassboren varme i Jølster. I den kommunale energi- og klimaplanen for Jølster er det nedfelt mål om at alle nye, kommunale bygg over 500 m 2 skal ha vassboren varme. Alternativ til elektrisitet for byggoppvarming og tappevassoppvarming føreset vassbore (eller luftbore) system. Med vassbore system kan ein i tillegg til elektrisitet utnytte mange ulike energiberarar til oppvarming. Kommunen kan legge til rette for lokal utvikling av fjernvarmesystem ved å gjere aktiv bruk av Lov om planlegging og byggehandsaming. Frå energi- og klimaplan Areal med vassboren varme skal aukast med 20 % i eigne bygg i planperioden (Vedtatt 2009) Side 13 av 27

14 3.4 Lokal energitilgang Utgreiinga skal innehalde eit oversyn over nytta energiressurser i kommunen. Det finst ingen god statistikk for uttak av biomasse til energiføremål, men saman med ansvarlig for primærnæring i kommunen sin administrasjon har vi freista å gjere eit anslag for storleiken på uttaket. Eksisterande elproduksjon I følge NVE og Sunnfjord Energi AS er desse kraftverka registrerte i Jølster kommune: Utbygde kraftverk MW GWh Fossheim 8,7 25 Nydalselva 5,6 22 Bjørndalen 5,2 17 Befring 1 4,5 21 Gjesdal 3,5 11 Åselva 3,3 13 Sanddal 2,5 10 Veiteberg 2,0 8 Dvergsdalen 1,8 7 Meierifossen 1,4 5 Ågjølet 1,4 6 Indrebø Kraft, Førs 0,9 4 Grovane 0,6 2 Jølstraholmen 0,3 2 Nedrebødalen 1,3 5 Sum 42,8 157 I dette punktet er det gjort ei oppsummering av utbygd vass- og eventuell annan elproduksjon i kommunen, medrekna vindkraft. Frå Kjøsnesfjorden kraftverk, Jølster Kjelde: Foto: Birger Meland, NRK. Eitt av dei største lokale kraftverka var kraftverket på Vassenden, som i tre byggjesteg vart utvida og leverte straum frå Sandalen i nord til Eikås i sør. Sandal kraftverk. Kjelde: Foto: Oddmund Klakegg, Jølster kommune Kraftverket på Vassenden. Foto: Kåre Bjørnarheim Kjelde: Side 14 av 27

15 GWh Energiutgreiing Jølster kommune 2013 Annan, utnytta energitilgang Ifølge kommunen vart om lag m 3 avvirka til ved i Jølster i 2010 (Det finst ikkje offisielle tal). Dette tilsvarar ca. 4 GWh. Total tilvekst i Jølster dette året er anslått til m 3. Her har vi lista opp andre energikjelder som vert nytta i kommunen i dag Annan energitilgang i kommunen Ingen førekomstar av spillvarme Bioressursane kan uttnyttast meir 3.5 Energibalanse Jølster kommune har eit betydeleg overskot av elektrisk energi. Alle oljeprodukt vert henta utanfrå, medan bioressursane til produksjon av varme for det meste vert avvirka lokalt Energibalanse 2012 Forbruk dekka med import Forbruk dekka med produksjon Eksport For å oppsummere informasjon om dagens energisystem bør det gis en skjematisk beskrivelse av energiflyten i kommunen. En slik beskrivelse bør inkludere en oversikt over hvordan energibruken i kommunen dekkes sett i forhold til den lokale energitilgangen. Hvordan eventuelle overskudd eller underskudd av energi transporteres over kommunegrensen bør kommenteres. Energiressurser som ikke utnyttes lokalt bør inkluderes i balansen. Dette kan eksempelvis være husholdningsavfall og biomasse som benyttes til varmeproduksjon i andre kommuner. Kommunen sin energibalanse Betydeleg overskot av elektrisitet Avvirkar bioenergi til lokal bruk Jølstra. Kjelde: Side 15 av 27

16 GWh GWh Energiutgreiing Jølster kommune UTVIKLING ENERGIBRUK Her har vi laga prognose for en sannsynleg utvikling av energietterspurnaden fordelt på energiberarar og brukargrupper i kommunen. Eventuelle større, framtidige endringar i infrastruktur og energianlegg vil du og finne her. Her finn du og generelle og lokale føresetnader for framskrivingane, saman med kommentarar til trendar i utviklinga. Utviklinga i energibruk kommenterast med omsyn til energiprisar og eventuelle andre større hendingar som kan ha betydning for utviklinga i energibruk. 4.1 Framskriving av energibruk Energibruken vert påverka av mange faktorar som klima, demografiske tilhøve, teknologisk utvikling, energiprisar, næringsstruktur og bustadstruktur. I tillegg betyr det mykje korleis folk sine forbruksvanar utviklar seg. Også lover og forskrifter vil ha effekt, t.d. gjennom krav til isolasjon og byggstandard. Faktisk energibruk fordelt på brukargrupper med prognose for dei neste 10 åra: Energibruk med prognose Hushald Tenesteyting Fjernvarme Hytter og fritidshus Industri Primærnæring Dette er ein stadstilpassa prognose som bygger på følgande prinsipp: Kommunen sin eigen prognose for befolkningsutvikling Endringar i busetnad Vedtatte utbyggingar i kommunen Planlagte endringar innan industrien Detaljar om talmaterialet ligg i vedlegg. Faktisk energibruk fordelt på energiberar med prognose for dei neste 10 åra: Energibruk med prognose El Petroleum Gass Bio Avfall, kol, koks Vassenden i Kjelde: Prognosert energibruk i kommunen Størst venta vekst i tenesteyting Bruk av elektrisitet aukar mest Side 16 av 27

17 4.2 Utfordringar for energiforsyninga Framskriving av dagens energibruk går i retning av auka bruk av elektrisk energi. Dette vil ikkje medføre større forsyningsproblem. Hovudutfordringa i delar av kommunen, Stardalen spesielt, er å ta mot lokal kraftproduksjon i form av mikro-, mini-, og småkraftverk. Bruken av bio, gass og olje ser ut til å verte lite endra dei næraste åra. I høve vurdering av alternative energiløysningar, er det viktig å kjenne til lastsituasjonen i distribusjonsnettet. I område der elektrisitetsnettet nærmar seg ei kapasitetsgrense, kan det vere større samfunnsøkonomisk lønsemd i å etablere alternative løysningar framfor å forsterke eksisterande infrastruktur. Kommunen Nettet har ingen større flaskehalsar når det gjeld framtidig elforsyning Energiomlegging En del av dei større bygga i Jølster har vassboren varme og oljefyr. Skal det leggast om til meir miljøvennlege energiberarar, vil det vere naturleg å sjå på auka bruk av bioenergi som pellets, briketter eller flis. Større bruk av varmepumper er også aktuelt, enten luft/vatn eller vatn/vatn i dei delane av kommunen der det kan hentast lavtemperert energi fra grunn, sjø eller vatn. Tilhøva ligg til rette for at fleire skal kunne gjere dette. Energiutgreiinga skal innehalde konkrete framlegg til energiomlegging. Det kan til dømes vere omlegging frå bruk av panelomnar til oppvarming til bruk av fornybar varme. Erfaringsmessig tar energiomlegging tid, spesielt der bygg må konverterast frå el til vassboren varme for å kunne realisere omlegginga. Det er heller ikkje alltid så lett å rekne ut dei økonomiske konsekvensane av ei slik omlegging. Det er viktig at nokon går føre og viser veg. Dette har ofte vore kommunar og andre offentlege eigarar som har andre krav til lønsemd enn private byggeigarar. Enova SF har støtteordningar for omlegging til fornybar energi i varmesentralar. Side 17 av 27

18 Ladepunkt for elbil Sunnfjord Energi har sett opp ladepunkt for elbil. Kommunen vurderer fortløpande om det er behov for kommunale ladeplassar. I Fylkesdelplan for klima og miljø er det vedteke at Fylkeskommunen vil arbeide med å redusere klimagassutslepp og førebyggje utslepp gjennom endring i produksjon, forbruk og samfunnsinstitusjonar som bidreg til utslepp. Som ein av strategiane til å gjennomføre dette, er det vidare vedteke å effektivisere personbilar og redusere forbruk av drivstoff ved privat bilkøyring. Eit av fleire tiltak i planen er å «sikre infrastruktur for elbilar». Fylkeskommunen har hatt eit møte med fleire av nettselskapa i fylket (Sognekraft, Sunnfjord Energi, Stryn Energi og SFE) rundt etablering av hurtigladepunkt. Nettselskapa er positive til å bidra til utbygging av fleire ladepunkt. Det er viktig å sikre infrastruktur for el-bilar internt i fylket, samstundes som ein legg til rette for reise mellom fylka. Normalladepunkt (om lag 8 timar) har dei fleste kommunane i fylket i dag, men hurtigladestasjonar som eit supplement til dette vil gjere det «tryggare» å køyre elbil i fylket. Elbil type Tesla. Kjelde: Side 18 av 27

19 5 NY ENERGITILGANG I forskrift om energiutredninger er det ikkje gitt direkte pålegg om å kartlegge lokale energiressursar og høve til å utnytte desse. Dette er likevel eit tema av stor interesse for kommunen og for nettselskapet sjølv. I denne utgreiinga har vi lagt vekt på å skaffe fram best moglege anslag på slike ressursar. 5.1 Ny vasskraft NVE si ressurskartlegging viser 73 utbyggingsprosjekt med eit samla potensiale på 91 MW og 362 GWh i Jølster. NVE har utvikla ein metode for digital ressurskartlegging av små kraftverk mellom 50 og kw. Metoden bygger på digitale kart, digitalt tilgjengeleg hydrologisk materiale og digitale kostnader for dei ulike anleggsdelane. I dei lokale energiutgreiingane må det visast til denne kartlegginga. Områdekonsesjonæren har gjort ei vurdering av kva produksjonseiningar som vurderast som mest aktuelle og vurdet dei konsekvensane ei realisering av desse vil få for det lokale energisystemet. Stakaldefossen kraftverk, Jølster Kjelde: Foto: Ottar Starheim, NRK Her er oversyn for planlagde utbyggingsprosjekt innan kategorien småkraft i kommunen: Planlagde kraftverk MW GWh Hegrenes 0,2 1 Driva/Høyseth 1 10,0 24 Kupekraft/Legestøylen 7,5 30 Dvergsdalen 1,0 5 Gjesdal 2 0,6 2 Myklebost 5,5 21 Paulselva 1,0 4 Stardalen 16,2 49 Helgheim 3,0 8 Fossheim (Vassenden) 0,5 3 Gjerde (Ålhusdalen) 0,6 2 Hjelmbrekkelva 0,6 2 Kvamsfossen 2,0 15 Driva/Høyseth 2 5,0 20 Vikadalen 0,4 1 Storehogen 3,8 14 Kjell Olav Førde, Førs 0,5 2 Befring 2 (steg 2 ) 5,0 2 Reinhardt Nydal 1,0 4 Paulen AA 1,3 4 Øvrebø, Ålhus 4,0 13 Fugledalen 0,5 2 Svidal 4,0 14 Hammarselva 0,4 1 Strandaalva 0,4 1 Veiteberg 2 0,5 2 Votedalen 2 stk 2,0 8 Grepstad 1,0 4 Østenstad 0,2 1 52,4 185 Ny småkraft i kommunen Større utbyggingar Det er stor aktivitet innan småkraft! Det er planar om ei mogleg utbygging av Jølstra - 45 MW, 173 GWh Side 19 av 27

20 5.2 Vindkraft I Jølster er det få område med så gode vindressursar at utnytting kan verte aktuelt. 5.3 Bioenergi I Jølster kommune er det mogleg å ta ut vesentleg meir energi frå skogen enn det som vert gjort i dag. I energi- og klimaplanen kan vi lese dette: Det skal leggast til rette for auka uttak, produksjon og omsetjing av biobrensel i Jølster. Prosjekt som gir lokal verdiskaping skal prioriterast. I områder med stor tilgang på biomasse bør det gjerast eit anslag av potensialet. Bioressursar i kommunen Meiruttak av biomasse er ynskjeleg Foto: Bjarte Årdal. Kjelde: Side 20 av 27

21 5.4 Spillvarme Vi kjenner ikkje til spillvarmekjelder i Jølster som kan utnyttast. 5.5 Avfall Avfallet vert levert til Sunnfjord Miljøverk IKS (SUM). Gjenvinning av energi frå avfall skjer difor ikkje i Jølster kommune. Dersom det er etablert industri i kommunen, er det interessant å undersøke om det er tilgjengeleg spillvarme som kan nyttast til oppvarming. Dette føreset at det ikkje er lang avstand mellom spillvarmekjelda og aktuell bebyggelse. Avfall skal sjåast på som ein ressurs. Det er mange måtar å avhende søppel på, alt frå deponi til resirkulering eller utnytting av energi. SUM: Sorteringshall for avfall. Kjelde: Andre energikjelder Store delar av innbyggarane i Jølster kommune bur nær elv eller vatn. Nokre få utnyttar denne energikjelda til oppvarming og frikjøling. Potensialet for auka utnytting av desse lavtempererte energikjeldene er betydeleg. I område med tilgang til sjø eller andre gode lavtempererte varmekjelder, kan det vere aktuelt å vurdere bruk av varmepumper. Grunnvatn og berggrunn kan vere aktuelle varmekjelder i nokre område. Andre energikjelder i kommunen Det er potensiale for utnytting av lavtemperert energi frå elv/vatn Jølstravatnet. Kjelde: Side 21 av 27

22 6 AKTUELT OMRÅDE Ei vurdering av alternative energiløysingar er først og fremst aktuelt i geografiske område der det er venta vesentleg vekst i etterspørsel eller forskyving til andre energiberarar. Dette gjeld spesielt område som er lokaliserte slik at det er gode høve til å utnytte lokale energiressursar. Tiltak for å fremje meir effektiv energibruk er også aktuelt i område der det ikkje er venta vekst. 6.1 Næringsområdet på Moskog Ved denne rulleringa vart nettselskap og kommune samde om å nærare på det planlagde næringsområdet på Moskog. Dette er eit felles prosjekt mellom kommunane Førde og Jølster. Når dette vert realisert, vil det truleg medføre betydelege endringar i energibruken i området. Energibehov Sidan ikkje vert aktivitet på området på ei stund, er det uråd å kome med anslag over framtidig energibruk. Likevel er det rimeleg å tru at det vert behov for både varme og kjøling her. Aktuelle løysingar og alternativ Det bør vere aktuelt å tenke seg ein felles energisentral i området med nærvarme- og kjølenett. Dette føreset at bygga får innlagt vassboren varme. Når det gjeld kjøling, er det klart rimelegast å skaffe dette ved hjelp av frikjøling frå vatn dersom temperaturane er høvelege i kjølesesongen. Eit eige kjølenett for området bør i så fall vurderast. Generelt når det gjeld slike område bør ein prøve å sjå all energibruk i ein større samaheng. Har ei eller fleire verksemder overskot på varme? Kan versemda sjølv eller naboverksemdene nytte dette? Framlegg til vidare arbeid Vi gjer framlegg om at Sunnfjord Næringsutvikling i samarbeid med energiverk og dei to aktuelle kommunane utarbeider eit forprosjekt for felles varme- og kjøleløysing for området. Det er viktig at områdekonsesjonær i samarbeid med kommunen gjer ei kvalifisert vurdering av kva område som skal veljast ut. Valet skal grunngjevast. Det er mest aktuelt å kartlegge oppvarmingsbehovet. For dei fleste andre føremål vil elektrisitet vere einaste aktuelle alternativ. Det elspesifikke behovet skal sjølvsagt takast med i ei samla framstilling av energibehovet for det aktuelle området. Konsesjonæren kan i samarbeid med andre energiaktørar foreslå kva alternativ som bør undersøkast vidare. Målet er å få fram kunnskap og starte ein dialog om løysingar. Det sentrale temaet vil vere dekkning av lokalt varmebehov med ei rasjonell samansetting av ulike energiberarar og energieffektiviseringstiltak. Aktuelle løysingar kan til dømes vere etablering av fjernvarmeanlegg, etablering av energifleksible løysingarr i enkeltbygg, bruk av gass (naturgass, propan), direkte bruk av elektrisitet, ulike tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringer, etablering av energistyringssystem på forbrukssida med meir. På bakgrunn av utgreiinga kan det vere vanskeleg for kommune, områdekonsesjonær og andre aktørar å avgjere kva tiltak som er samfunnsøkonomisk mest gunstige. Om enkelte nye energiløysingar likevel peikar seg ut som særlig aktuelle for vidare analyser, bør utgreiinga peike på dette. Utgreiinga kan også peike på kva analyser eller tiltak som bør vere av spesiell interesse for dei ulike aktørane. Side 22 av 27

23 Sunnfjord Næringsutvikling v/jan Støfring: Sunnfjord Næringsutvikling har siste året arbeida med å sikre rett val av selskapsløysingar ved etablering av slikt felles næringsområde som Sunnfjord Næringspark, Moskog. Det er planen at vi skal ha fokus på innleiande realiseringsfase i 2014 ved at SNU må få utvikla planar etc for etablering av infrastruktur til området. Dette er eit omfattande og kostbart arbeid som må takast for å få etablert nødvendige løysingar for vatn og kloakk. Vi arbeider også med å finne løysingar på korleis ein finansierer opp eit oppstartsarbeid på sjølve etableringa av det omtala industriarealet. I reguleringsdokumenta er det lagt til grunn ei etableringsrekkefølge som betyr at det blir starta i K2/K3/K4 (retning mot Holsen). SNU ser for seg at det er langt fram før denne delen er ferdigetablert, men håpar at det er råd å starte fysiske delparsellar her i Som eksempel kan SNU sjå føre seg at K2 blir opparbeida i perioden Tidlegaste ferdigstilling er truleg ikkje før slutten av 2016 og med faktisk oppstart av bedrifter frå SNU er ikkje i posisjon til å skissere energibehova for området no fordi interesse ikkje er dokumentert i denne fasen, og at tidlegare undersøkingar ikkje kan tilleggast vekt no. Vi ser for oss at ved normal vekst og utvikling vil ein del bedrifter som er plasserte i Førde tettstad i dag ha naturleg utviklingsareal i Sunnfjord Næringspark, og at flytting vil skje etter positiv utvikling og auka arealbehov hos desse. SNU arbeider også med å kunne få nye bedrifter til området, men det er framleis slik at ein truleg må kunne vise til meir fysisk etablering av området før dette er attraktivt i ein salsprosess. Det er også korte ledetider ved etableringar i dagens næringsliv, slik at vi ikkje kan rekne med sal no der det er ein tidhorisont i Også E-39 etableringa saman med ei avgjer i kraftutbygging i Jølstra vil ha effekt på framdrift og kor attraktivt området er i dei nærmaste åra. Side 23 av 27

24 7 FØRESETNADER 7.1 Spesielle føresetnader Ingen spesielle føresetnader er brukt for denne kommunen. Alle framskrivingar er gjort med grunnlag i dei generelle føresetnadane. 7.2 Generelle føresetnader Alle framskrivingar av folketal er henta frå SSB, alternativ MMMM dersom ikkje anna er opplyst. Graf for nye bueiningar er henta frå SSB, men føreset at kommunen har innrapportert dette i rett tid. Data for utrekning av leveringstryggleik i kommunen er opplyst frå det aktuelle energiverket. Grunndata for energibruk i kommunen er henta frå SSB med nyaste data frå Dette er framskrive til 2012 (trendframskriving med grunnlag i nasjonale data) for alle energiberarar utanom elektrisitet som har faktiske tal oppgjeve frå energiverket. Energibruk i kommunale bygg er henta frå SSB (KOSTRA) og er avhengig av nokolunde korrekt kostnadsanslag for dei ulike energikjeldene. For 2012 er det nytta 0,8 kr/kwh i snitt for energikjeldene. Sparepotensialet i kommunale bygg framkjem ved bruk av normtal innan kvar byggkategori. Lokal energitilgang bygger på oversyn frå NVE, kommunen og det lokale energiverket. Prognose for utvikling av energibruk er stadtilpassa ut frå historisk utvikling. Dette tar opp i seg summen av endringar i folketal, bustadstruktur, næringsutvikling, m.m. I tillegg er det teke spesielt omsyn til vedtekne utbyggingar og planlagde endringar innan industri. Potensialet for uttak av bioenergi til oppvarming er anslått av kommuneadministrasjonen. Data for avfall er henta frå selskapet som handsamar dette. Historikk innan feil og avbrot (FASIT) er tinga og velvillig levert av NVE. Side 24 av 27

25 8 VEDLEGG 8.1 Energibruk Tabellen under syner faktisk energibruk pr. brukargruppe med prognose: År Hushald 22,7 22,9 22,2 24,3 24,7 23,9 22,2 23,9 24,7 23,4 26,0 Hytter og fritidshus ,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,1 1,2 1,3 Tenesteyting 10,5 10,8 11,2 11,7 12,4 18,0 14,7 14,5 16,9 14,4 15,6 Industri 1,5 1,2 1,0 0,1 0,3 0,3 6,2 5,9 0,4 0,4 0,4 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 8,0 8,1 8,1 8,2 7,7 8,4 7,0 7,2 6,9 7,2 6,9 Sum 42,6 43,0 42,6 44,8 45,7 51,3 50,9 52,4 50,0 46,7 50,2 År Hushald 26,3 26,7 27,0 27,3 27,7 28,0 28,3 28,7 29,0 29,3 Hytter og fritidshus 1,4 1,6 1,7 1,8 2,0 2,1 2,2 2,3 2,5 2,6 Tenesteyting 16,1 16,7 17,2 17,7 18,2 18,7 19,2 19,7 20,3 20,8 Primærnæring 6,8 6,7 6,6 6,5 6,4 6,2 6,1 6,0 5,9 5,8 Sum 51,1 52,0 52,8 53,7 54,6 55,5 56,3 57,2 58,1 58,9 Tabellen under syner klimakorrigert energibruk pr. brukargruppe med prognose: År Hushald 24,2 24,4 23,7 25,8 27,4 25,4 24,1 25,6 23,5 25,7 26,8 Hytter og fritidshus ,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,1 1,2 1,3 Tenesteyting 11,1 11,4 11,9 12,4 13,6 19,0 15,9 15,4 16,2 15,7 16,1 Industri 1,5 1,2 1,0 0,1 0,3 0,3 6,2 5,9 0,4 0,4 0,4 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 8,5 8,5 8,6 8,7 8,5 8,9 7,6 7,7 6,6 7,8 7,1 Sum 45,3 45,5 45,3 47,5 50,4 54,3 54,6 55,5 47,8 50,8 51,7 År Hushald 26,3 26,7 27,0 27,3 27,7 28,0 28,3 28,7 29,0 29,3 Hytter og fritidshus 1,4 1,6 1,7 1,8 2,0 2,1 2,2 2,3 2,5 2,6 Tenesteyting 16,1 16,7 17,2 17,7 18,2 18,7 19,2 19,7 20,3 20,8 Industri 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 6,8 6,7 6,6 6,5 6,4 6,2 6,1 6,0 5,9 5,8 Sum 51,1 52,0 52,8 53,7 54,6 55,5 56,3 57,2 58,1 58,9 Tabellen under syner faktisk energibruk pr. energiberar med prognose: År El 34,1 34,4 34,6 34,1 34,1 40,9 42,6 42,2 39,5 37,8 39,4 Petroleum 0,4 0,6 0,5 1,9 2,6 2,1 2,0 2,3 2,3 1,9 2,4 Gass 0,3 0,2 0,4 0,2 0,2 0,3 0,1 0,4 0,6 0,4 0,4 Bio 7,8 7,8 7,0 8,6 8,8 8,0 6,2 7,5 7,6 6,6 8,0 Avfall, kol, koks 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum 42,6 43,0 42,6 44,8 45,7 51,3 50,9 52,4 50,0 46,7 50,2 År El 40,0 40,7 41,3 41,9 42,6 43,2 43,8 44,5 45,1 45,7 Petroleum 2,6 2,8 3,0 3,3 3,5 3,7 3,9 4,1 4,3 4,5 Gass 0,4 0,4 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 Bio 8,0 8,0 8,0 8,1 8,1 8,1 8,1 8,1 8,2 8,2 Avfall, kol, koks 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum 51,1 52,0 52,8 53,7 54,6 55,5 56,3 57,2 58,1 58,9 Side 25 av 27

26 8.2 Demografi og næringsliv År Folketal Husstandar Kommunen 2,51 2,54 2,54 2,54 2,54 2,55 2,53 2,58 2,62 2,65 2,66 Fylket 2,53 2,51 2,51 2,51 2,51 2,50 2,49 2,46 2,45 2,44 2,43 Landet 2,32 2,29 2,29 2,30 2,30 2,31 2,30 2,29 2,28 2,28 2,28 År Folketal Husstandar Kommunen 2,65 2,66 2,68 2,71 2,73 2,75 2,77 2,78 2,79 2,80 Fylket 2,42 2,42 2,40 2,39 2,38 2,37 2,35 2,35 2,34 2,33 Landet 2,27 2,27 2,27 2,27 2,26 2,26 2,25 2,25 2,25 2,24 Sysselsetting 2012 Kommunen Fylket Landet Primærnæring Industri Tenesteyting Anna SUM Vassenden i Jølster. Kjelde: Side 26 av 27

27 9 REFERANSAR Publikasjonar, rapportar etc. Illustrasjonar Firma/ personar Byggearealstatistikk og energistatistikk. Folke- og bustadtellinga 1990 og Energibruk i husholdninger rapport. Energibruk i kommunene. Oversyn over verksemder (einingar) i Jølster kommune Liste over småkraftverk i Hordaland og Sogn og Fjordane. Statistikk over feil og avbrot (FAS) NVE Elektrisitetsforbruk i Jølster kommune. Feil- og avbrotsstatistikk. Sunnfjord Energi AS Middeltemperaturar på Vestlandet Byggareal i Noreg, Enova Vindkart for Norge Været i Norge Framside: Kjøsnesfjorden. Foto: Nils Ola Strand Fylkesleksikon for Sogn og Fjordane Stålesen Energi AS - Varmepumpe Miljølære Hva er en ET-kurve? EM Systemer Energioppfølging Pernoll Vedstabel Pellets Sunnfjord Energi AS Nettsjef Helge Robert Midtbø helge.robert.midtbo@sunnfjordenergi.no Siv.ing. elkraft Bjarte Kapstad bjarte.kapstad@sunnfjordenergi.no Jølster kommune Oddmund Klakegg og Arnar Helgheim oddmund.klakegg@jolster.kommune.no arnar.helgheim@jolster.kommune.no Sunnfjord Næringsutvikling Dagleg leiar Jan Støfring jan.stofring@sunnfjord.no SFE Rådgjeving Seniorrådgjevar Nils Ola Strand nils.ola.strand@sfe.no Side 27 av 27