Energiutgreiing Odda kommune

Transkript

1 Energiutgreiing Odda kommune Rullering 2009

2 SAMANDRAG I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Forskrift om energiutgreiing vart endra i 2008 frå årleg rullering til rullering annakvart år. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. Som områdekonsesjonær har Odda Energi AS engasjert Vestnorsk Enøk til å delta i utarbeiding av energiutgreiing for Odda kommune i Hordaland fylke. På grunnlag av statistikk og analysar frå SSB, oppgåver frå områdekonsesjonæren og drøftingar med Odda kommune, er data om energiforbruket i kommunen pr. energiberar og brukargruppe kalkulert for perioden Forbruket er korrigert for variasjonar i middeltemperatur i fyringssesongen. Trenden for samla energiforbruk i perioden viser ein gjennomsnittleg reduksjon på om lag 0,4 % årleg. Denne nedgangen skuldas i all hovudsak nedlegginga av smelteverket. Utviklinga i energiforbruket er vurdert for dei neste 10 åra, dvs. fram til Veksten i samla energiforbruk er berekna å ville bli moderat. Energibruken i Odda avheng i stor grad av forbruket hos dei to store kraftkrevjande industriane. Dersom Boliden Odda AS vedtek auke i produksjonen av aluminiumfluorid vil dette føre til ein sterk auke i deira forbruk og dermed i det totale forbruket i Odda kommune. Potensialet for alternative energiløysingar synest å vere følgjande: energifleksible løysingar fjernvarme o ikkje tradisjon for å gjere bruk av Plan- og bygningslova (PBL) i Odda kommune for å fremje slike løysingar o Ved nyetableringar på smelteverkstomta kan det bli aktuelt med energifleksible løysingar. o Det er i dag fjernvarme i Tyssedal der ein nyttar spillvarme frå TTI. energiøkonomiserande tiltak o samla potensiale kring 8,0 GWh/år (utanom industri) energistyringssystem o samla potensiale kring 6,3 GWh/år (utanom industri) Det er ikkje gjort nokon samla vurdering av økonomien for ulike løysingar. Den einskilde investor sine vurderingar vil avhenge av mange ulike tilhøve. Derfor er det tatt med ei drøfting i utgreiinga av kva for kostnadselement som til vanleg vil vere relevante. Det er også utarbeidd ein enkel reknemodell til bruk for vurdering av oppvarmingsløysing i bustadhus. Denne er å finne i vedlegg 6. Framside bilde: Trolltunga, Kjelde: Side 2 av 45

3 Følgjande tabell og diagram syner hovudtal for Odda kommune: Energiutgreiing Odda kommune Hovudtal for 2008 Elektrisitet Olje/parafin Gass Biobrensel Avfall, kol, Sum [GWh] [GWh] [GWh] [GWh] koks [GWh] [GWh] Hushald/hytter 53,1 1,0 0,6 15,1 0,0 69,7 Hytter og fritidshus 5,6 5,6 Offentleg tenesteyting 16,8 1,2 0,0 0,0 0,0 18,0 Privat tenesteyting 25,6 1,4 0,8 0,1 0,0 27,9 Industri 1 023,0 10,5 57,5 0,0 542, ,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 74,7 74,7 Primærnæring 1,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0 Sum 1 125,1 14,0 58,8 15,2 616, ,9 kwh pr. innbyggjar kommunen kwh pr. innbyggjar fylket kwh pr. innbyggjar landet Tabell 1: Hovudtal Energiforbruk i hushald kwh Kommunen Fylket Landet El Olje Gass Bio Avfall, kol, koks Figur 1: Samanlikning av energibruk i hushald Faktisk energibruk (GWh) Hushald/hytter 82,9 76,1 75,5 77,6 79,3 Offentleg tenesteyting 18,5 12,2 18,0 18,1 18,2 Privat tenesteyting 19,9 28,9 27,9 28,5 29,4 Industri 1 788, , , , ,0 Fjernvarme 0,0 45,0 74,7 56,5 56,5 Primærnæring 4,2 6,1 1,0 0,6 0,6 Sum 1 914, , , , ,0 Klimakorrigert energibruk (GWh) Hushald 84,8 81,0 82,1 77,6 79,3 Offentleg tenesteyting 18,8 13,0 19,4 18,1 18,2 Privat tenesteyting 20,3 30,6 30,1 28,5 29,4 Industri 1 788, , , , ,0 Fjernvarme 0,0 50,3 86,6 56,5 56,5 Primærnæring 4,3 6,5 1,1 0,6 0,6 Sum 1 916, , , , ,0 Side 3 av 45

4 Kommentarar til tabell og graf: Energiutgreiing Odda kommune Hushald og hytter står for om lag 4 % av energibruken i Odda kommune. Energibruken i hushald i Odda er noko høgare enn for fylket. Hushald i Odda nyttar ved i noko større grad enn gjennomsnittet i fylket. Industrien i Odda står for meir enn 89 % av energibruken i kommunen. Elektrisitet står for om lag 62 % av det totale forbruket. Utanom elektrisitet vert det brukt ein del ved i hushald og ein del olje og gass i industrien. TTI nyttar også store mengder kol. I tenesteytande sektor vert om lag 5,5 % av forbruket dekka av olje. Side 4 av 45

5 INNHALD Side 5 av 45 Energiutgreiing Odda kommune SAMANDRAG... 2 INNHALD INNLEIING BAKGRUNN UTGREIINGSPROSESSEN KOMMUNEN FAKTA FOLKESETNAD OG BUSTADSTRUKTUR NÆRINGSLIV NOVERANDE ENERGISYSTEM ELFORSYNING Feil og avbrotsstatistikken (FAS) Planar om opprusting OLJE/PARAFIN GASS BIOBRENSEL VARMEPUMPER ANDRE ENERGIKJELDER ENERGIBRUK Brukargrupper Energiberarar Fjernvarme OMFANG AV VASSBOREN VARME I EKSISTERANDE BYGG LOKAL ELEKTRISITETSPRODUKSJON ENERGIBALANSE I KOMMUNEN UTVIKLING I ENERGIETTERSPURNAD STØRRE ENERGIBRUKARAR Boliden Odda AS Tinfos Titan & Iron KS KOMMUNALE PLANAR Bustad- og fritidsbustadbygging Ny næringsverksemd Miljømål FRAMSKRIVING AV FOLKESETNAD UTVIKLING AV NÆRINGSSTRUKTUR FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUKEN Framskriving pr. brukargrupper Framskriving pr. energiberarar MILJØKONSEKVENSAR ALTERNATIVE ENERGILØYSINGAR SMELTEVERKSTOMTA MOGLEGE ENERGILØYSINGAR Elektrisitet Energifleksible løysingar Fjernvarme/nærvarme Varmegjenvinning Bruk og distribusjon av gass Energiøkonomisering System for energistyring KOMMUNALE VERKEMIDDEL STATLEGE STØNADSORDNINGAR MOGLEG NY ENERGITILGANG SMÅKRAFTVERK Sørfjorden Opovassdraget med innmating på 12 kv Opovassdraget med innmating på 21 kv... 27

6 6.1.4 Røldalsområdet Oppsummering BIOENERGI VIND OPPSUMMERING KART OPPSUMMERANDE TABELLAR VEDLEGG 1: TABELL/DIAGRAMOVERSYN TABELLAR FIGURAR VEDLEGG 2: REFERANSAR PUBLIKASJONAR/RAPPORTAR BEREKNINGSMODELLAR/METODAR FOR OPPVARMINGSKOSTNADER FIRMA/ PERSONAR VEDLEGG 3: FØRESETNADER TEMPERATURKORRIGERING BRUK AV EL ENERGIBRUK UTANOM EL FRAMSKRIVING AV FOLKETAL AREALFORDELING ENERGIØKONOMISERING ENERGISTYRESYSTEM FORDELING TENESTEYTING VEDLEGG 4: ENERGIDATA/DEFINISJONAR Energiinnhald Energieiningar VEDLEGG 5: PROGNOSERING AV ETTERSPURNAD FAKTORAR SOM PÅVERKAR ENERGIBRUKEN Klimatiske tilhøve Demografiske tilhøve Teknologisk utvikling Energiprisar Næringssamansetting Bustadutbyggingsstruktur FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUKEN VEDLEGG 6: BEREKNING AV ENERGIKOSTNADER KOSTNADSELEMENT VED ULIKE ENERGIBERARAR Kapitalkostnad Skattar og avgifter Forsikringar Drift, vedlikehald Innkjøpt energi Offentlege krav og pålegg Løpande ombygging Oppgradering Kalkulasjon av årskostnader for oppvarming av ny einebustad BEREKNING AV ENERGIKOSTNADER ÅRSKOSTNADER BUSTADOPPVARMING Side 6 av 45

7 1 INNLEIING 1.1 Bakgrunn I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Energiutgreiinga skal beskrive noverande energisystem og energisamansettinga i kommunen med statistikk for produksjon, overføring og stasjonær bruk av energi. Energiutgreiinga skal vidare innehalde ei vurdering av forventa energietterspurnad i kommunen, fordelt på ulike energiberarar og brukargrupper. Endeleg skal energiutgreiinga beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter energi. Inkludert i dette skal områdekonsesjonæren ta omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmegjenvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar, verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.m. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. 1.2 Utgreiingsprosessen Som områdekonsesjonær har Odda Energi AS engasjert Vestnorsk Enøk til å delta i utarbeiding av energiutgreiing for Odda kommune i Hordaland fylke. Den første energiutgreiinga for Odda kommune vart utarbeidd og presentert i Forrige energiutgreiing vart utarbeidd i Energiutgreiinga for Odda kommune 2009 er oppdatert med omsyn på statistikk og kjende endringar i framtidig energibehov. Det er også sett nærare på potensialet for utbygging av småkraftverk i kommunen. Side 7 av 45

8 2 KOMMUNEN 2.1 Fakta Odda kommune ligg heilt søraust i Hordaland fylke. Pr var innbyggartalet i kommunen på Kommunen er omkransa av Folgefonna i vest og Hardangervidda i aust og sør. Kommunen har eit areal på til saman 1647 km 2. Store deler av kommunen er høgfjell og isbrear. 90 % av arealet ligg høgare enn 600 meter over havet Odda kommune er rikt ustyrt med naturressursar som har gitt eit solid grunnlag for næringsverksemd. Oddasamfunnet er bygd opp rundt den kraftkrevjande industrien, basert på området sin gode tilgang på elektrisk kraft. Kommunen har eit klima med lågare middeltemperatur og noko færre graddøgn enn landsgjennomsnittet. Typiske klimadata for kommunen er vist i Tabell 2. Figur 2: Kart over kommunen 1 Sted Middeltemperatur [ C] Nedbør [mm] Sted Graddøgn Odda 5, Odda 4320 Bergen 6, Hordaland 4070 Oslo 5,7 763 Landet 4662 Tabell 2: Klimadata normalverdiar Graddøgn 2 (Energi gradtal): er eit mål for eit generelt oppvarmingsbehov i tidsperioden gradtalet gjeld for. I utgangpunktet er energi gradtalet for eit døgn. Dette er skilnaden mellom ein basis utetemperatur på 17 C og døgntemperaturen. Gradtalet vert sett lik 0 dersom døgntemperaturen er over 17 C. Er døgntemperaturen 5 C, er energi gradtalet for døgnet 17 5 = 12. Energi gradtalet for ein månad er summen av gradtala for kvart enkelt døgn i månaden, tilsvarande for eit år. Gradtalsummen er utan dimensjon, talet vert nytta utan noko eining. 2.2 Folkesetnad og bustadstruktur Odda kommune har ei låg befolkningstettleik med 4,5 innbyggjarar pr km 2, til samanliking er snittet for fylket 30,3. I kommunen bur om lag 92 % av innbyggjarane i tettbygde strøk. Til samanlikning bur 77 % av befolkninga i Hordaland fylke totalt i tettbygde områdar. Bustadstrukturen i Odda er i dag lite urban, heller forstadsprega. Den totale delen einebustader og vertikaldelte bustadhus (kjede, rekke o.l.) er relativt høg. 1 Kjelde: Statens Kartverk: 2 Kjelde: Rapport Klima 23, Bjørn Aune, DNMI 2002 Side 8 av 45

9 Folketalet i Odda har endra seg lite dei siste åra. Dei seinaste 10 åra har det vore ein befolkningsnedgang i snitt på om lag 0,9 % pr. år. Utviklinga i folketal i kommunen og fylket er vist i Figur Innbyggjarar Kommunen Figur 3: Utvikling folketal 2.3 Næringsliv Odda kommune er rikt utstyrt med naturressursar som har gitt eit solid grunnlag for næringsverksemd historisk sett. Dei dominerande og kraftbaserte bedriftene i kommunen, Boliden Odda AS og TTI KS (før nedlegginga var og Odda smelteverk AS blant dei store), har vore viktige for sysselsetjinga i kommunen. Eit stort omfang av underleverandørar av varer og tenester har hatt grunnleggande nytte av dei store bedriftene. Dei lange industritradisjonane i Odda har gitt kommunen ein solid industrikultur og kompetanse, ikkje minst innanfor miljø og prosesskjemi. Dette vil vere eit fundament for vidare industriutvikling i kommunen. Antal sysselsette 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Primærnæring Sekundærnæring Tertiærnæring Figur 4: Samanlikning sysselsetting Primærnæring: Jordbruk, skogbruk, fiske Sekundærnæring: Industri, bergverk, bygg/ anlegg, kraftproduksjon, vannforsyning Tertiærnæring: Varehandel, samferdsel, bank/ forsikring, undervisning, helse/ sosialsektor, massemedia, adm./ forvaltning i kommune/ fylke/ stat Grafen over syner samansetning av næringslivet i Odda, samanlikna med fylke og land. Om lag 63 % av dei sysselsette i Odda kommune arbeider i tertiærnæringa. 36 % arbeider i sekundærnæringa, og i overkant av 1 % arbeider i primærnæringa. Side 9 av 45

10 3 NOVERANDE ENERGISYSTEM 3.1 Elforsyning Det alt vesentlege av det stasjonære energiforbruket i Odda kommune vert dekt av elektrisitet. Odda Energi AS er områdekonsesjonær i kommunen og eig og driv straumnettet. Nettverksemda er regulert av Norges vassdrags- og energidirektorat gjennom energilov og forskrifter. Dette inneber at økonomiske rammer og krav til opptreden og samhandling med andre aktørar er fastlagt. Det totale forbruket av elektrisk straum i Odda kommune var i 2008 på 1 131,7 GWh (Ikkje graddagskorrigert) og av dette gikk GWh til industrien i Odda. Elektrisk forbruk som gikk gjennom Odda Energi i 2008 var 108,7 GWh. Dagens infrastruktur for energi er bygd opp rundt distribusjon av elektrisk kraft. Odda kommune har i dag 2 innmatingsmogelegheiter, ein frå Tyssefaldene (fleire omkjøringsmogelegheiter) og ein frå Hydro Energi (i hovudsak avgrensa til Røldalsområdet). Innmating til Odda kommune skjer over 300 kv linje (Statnett) i Åsen i Tyssedal vidare saman med lokal produksjon via 66 kv linjer/kablar frå Tyssefaldene, med transformering til 12 kv i Odda, Tyssedal og på Eitrheim. Innmating til Røldalsområdet skjer frå Norsk Hydro (Nesflaten) over 300 kv linje (Statnett) med transformering til 22 kv i Røldal eller via 22 kv linje frå Nesflaten til Røldal. Det er avgrensa overføringskapasitet mellom Røldalsområdet og ned til Odda (det føreligger planar om opprustning). Ut frå disse transformatorstasjonane er det et høgspent fordelingsnett (12kV og 22 kv) som fører krafta ut til dei lokale nettstasjonane (kioskar og mastetrafoar) der dei enkelte nettkundane er tilknytt eit lågspentnett. Odda Energi AS eig og driv dette 12 og 22 kv-nettet. I 22 kv nettet sør i kommunen på Vintertun er det avgrensa reserveforsyningsmogelegheiter mht innmating/utveksling med Skånevik Ølen Kraftlag, det same er det nordvest i kommunen ved Kvitno med innmating/utveksling mot Indre Hardanger Kraftlag. Distribusjonsnettet til alminnelig forsyning i Odda kommune er bygd opp med 12/22 kv kabel- og luftnett der kabelnettet utgjør 59 % av det totale høgspentnettet. Nettet er bygd med god kapasitetsreserve. Etter planlagt utbygging vil det ikkje finnas spesielle flaskehalsar. Nettet får dermed tilfredsstillande overføringskapasitet i normal driftssituasjon. Det vert heller ingen kapasitetsproblem knytt til transformering når det gjeld uttak. 12 kv - nettet i Odda inneheld fleire mogelegheiter til ringkøyringar ved feil i nettet. Talet på nettkundar som blir påverka ved feil i høgspent fordelingsnett vil derfor kunne verte avgrensa til det minimale. Så strømforsyningsmogelegheitene til Odda er svært gode. Tungindustrien i Odda vert forsynt via 66 kv linjer / kablar frå Tyssefaldene og har eigne bedriftsnett. Auke i kapasiteten ved disse bedriftene vil kunne utløyse behov for ombyggingar/auke av kapasiteten på strømforsyninga til disse. Det er i dei seinare åra registrert ein stor interesse for bygging av mini- og småkraftverk blant private fallrettigheitseigarar, og denne interessa må ein rekna med vil vara ved i åra framover (det er avgrensa innmatingskapasitet for småkraftproduksjon). Kartlegginga av småkraftpotensial er omtala i kapittel 6. Side 10 av 45

11 3.1.1 Feil og avbrotsstatistikken (FAS) For 2008 har Odda kommune (Odda Energi) følgjande tal for leveringsavbrot, samanlika med fylket og landet elles 1 2 : Blanda nett Antall avbrot pr punkt Avbrotstid (timar) ILE i % av levert energi 2008 Planlagt Utfall Sum Planlagt Utfall Sum Planlagt Utfall Sum Kommunen 0,27 0,06 0,33 2,11 2,63 4,74 0,013 0,009 0,022 Fylket 0,41 1,64 2,05 0,95 1,82 2,78 0,003 0,006 0,009 Landet 0,47 2,60 3,06 1,12 2,76 3,88 0,004 0,011 0,015 Tabell 3: Feil- og avbrotsstatistikk Leveringskvaliteten er blitt betre dei siste åra, og kan nå reknast som god. Hovudårsaka til dette er systematisk vedlikehald og kontinuerlige reinvesteringar i nettet basert på tilstandsvurdering. Ombyggingar har også gjort nettet mindre utsett for uvær og lynnedslag Planar om opprusting Det er behov for om forsterkningar i nettet i Røldal og Odda/ Oddadalen med auka transformatorkapasitet til 20 MVA frå kv i Odda og ny transformator 110 MVA frå kv i Røldal. Forsterkingar i hovudlinja mellom Nyland og Røldal blir utløyst av nye hyttefelt i Solfonn/ Seljestad området og i Hordadalen - samt småkraftverk langs hovudlinja. Nettet elles i Odda kommune har ingen spesielle flaskehalser, og nettet har dermed tilfredsstillande kapasitet i normal driftssituasjon. 3.2 Olje/parafin Forbruket av petroleumprodukt til oppvarming blir dekka av lokal forhandlar. Forhandlaren køyrer ut olje/ parafin med tankbil til kundane, han har også et lager i Odda. Kommunen nyttar lite olje til oppvarming av eigne bygg. Fylkeskommunen nyttar olje til oppvarming av Odda sjukehus og Odda vidaregåande skule. 3.3 Gass Gass har tidlegare ikkje vore nytta i særleg grad i Odda kommune; berre til bruk på storkjøkken og til eit ysteri i Røldal, der ein har nytta propan. Boliden Odda AS har inngått ein langsiktig avtale med Gasnor om leveranse av naturgass til fabrikken i Odda. LNG vil bli skipa til ein terminal på Husnes, og derfrå transportert med trailer til Odda. Naturgassen erstattar bruk av fyringsolje. I 2008 brukte Boliden Odda AS tonn LNG og 41 tonn propan. 3.4 Biobrensel Ved er den viktigaste form for biobrensel som er i bruk i Odda kommune. Veden vert i stor grad henta av forbrukaren sjølv i eigen skog eller kjøpt på rot. Tømmerdalen A/S driv noko engrosomsetning av ved frå Baltikum. Lokale bedrifter nytter i liten grad avfall frå eigen produksjon til oppvarming. 3.5 Varmepumper Lokale, mindre varmepumpeinstallasjonar eksisterer hos einskilde bedrifter i Odda kommune. Desse vert spesielt nytta der det og er kjølebehov. Ein har ikkje varmepumper på kommunale bygg. Det er ikkje tilrettelagt for varmepumpeutnytting i varmesentralar eller liknande. 1 Avbrot kan vere planlagde eller tilfeldige, dvs. linjefeil, uhell, naturpåførte feil o.l. 2 ILE = Ikkje Levert Energi, dvs. kor mykje energi som ikkje vert levert til kundane på grunn av avbrot Side 11 av 45

12 Elles synest komfort-varmepumper å verte installerte i private hus i tilsvarande omfang som elles i regionen. Ein har merka auka interesse dei seinare åra. 3.6 Andre energikjelder Alt avfall bortsett frå bioavfall (vert kompostert av Bioplan) vert levert til Haugesund. Gjenvinning av energi frå avfall skjer difor ikkje i Odda kommune. Ein utnyttar restvarme frå industriprosessar i kommunen ved at det er bygd fjernvarmeanlegg i Tyssedal, der ein nyttar spillvarme frå TTI. 3.7 Energibruk I samsvar med retningslinjene i forskrifta, konsentrerer denne energiutgreiinga seg om stasjonært energibruk. Det vil seie alt forbruk av energi i bygningar, anlegg og industri. Energiforbruk til transport er ikkje tatt med. Statistikken skal gje eit bilde av situasjonen fram til no og danne eit grunnlag for vurdering av utviklinga framover. Statistikken må difor dekke ei viss periodelengd. Vert perioden for lang, vil statistikken lett verte omfattande og uoversiktleg. Denne utgreiinga legg til grunn ein periode som strekk seg 10 år bakover i tid. Statistikken er i hovudsak basert på tal frå SSB, føresetnader for statistikken er kommentert i vedlegg Brukargrupper I rapporten nyttast SSB si inndeling av brukargrupper. Ikkje alle desse gruppene vil vere like relevante for den einskilde kommune. Det vil likevel vere nyttig å operere med tilsvarande inndeling, då ein då lettare kan samanstille informasjon frå dei einskilde utgreiingane og samanlikne med nasjonale og regionale statistikkar og prognosar. Fordeling mellom energibruk innan offentleg og privat tenesteyting vil variere etter i kva grad kommunale tenester er privatiserte eller ikkje. Berekna energibruk pr. brukargruppe 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % Primærnæring Fjernvarme Industri Privat tenesteyting Off.tenesteyting Hushald/hytter 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Figur 5: Energibruk pr. brukargruppe Kommentarar til grafen: I Odda kommune står industrien for heile 89 % av energiforbruket. Dette er ein lagt høgare del av forbruket enn kva som er gjennomsnittet for fylket og landet. Det er dei to store industribedriftene Boliden Odda AS og TTI som står for nær 100 % av forbruket i industrisektoren. Hushald står for om lag 4 % av forbruket, medan tenesteytande sektorar utgjer om lag 2,5 % av forbruket. Side 12 av 45

13 3.7.2 Energiberarar Elektrisitet er den dominerande energiberar i det norske energisystemet. Også petroleumsprodukt og gass utgjer ein stor del. Bioenergi forbruket er i hovudsak ved i hushald. I nokre område vert det brukt relativt mykje koks, fjernvarme, spillvarme o.a., sjølv om desse energiberarane ikkje viser like godt att på den nasjonale statistikken. Samanlikning energibruk pr. energiberar 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % Avfall, kol, koks Bio Gass Olje El 20 % 10 % 0 % Kommunen Fylket Landet Figur 6: Energibruk pr. energiberar Kommentarar til grafen: Elektrisitet er den energiberaren som nyttast mest i kommunen og utgjer om lag 61 % av energiforbruket. Utanom elektrisitet vert det brukt ein del olje og gass, i all hovudsak i industrisektoren. TTI nyttar store mengder kol i sin produksjon. Ved vert nytta i hushald til oppvarming Fjernvarme Fjernvarme er mest aktuelt dersom det eksisterer bygg med vassbore (eller luftbore) oppvarmingssystem i eit visst omfang. Fjernvarme kan også vere aktuelt dersom det er planlagt bustad- eller næringsbygg med eit visst oppvarmingsbehov der ein varmesentral vert innregulert. Alt i 1994 vart det utarbeidd eit forprosjekt om eit fjernvarmeanlegg i Odda sentrum med spillvarme frå Odda smelteverk. Mangel på investeringsmidlar gjorde at prosjektet vart skrinlagt. I 1998 vart det utarbeidd ein lokal enøkplan for Odda med utgangspunkt i spillvarmeressursane ved dei tre store fabrikkane. Med denne som utgangspunkt tok Odda Bygg & Eigedom KF initiativ til eit forprosjekt som skulle vurdere etablering av eit fjernvarmeanlegg. Det var Odda kommune, Odda bygg & eigedom KF og Odda Energi AS som var oppdragsgjevarar for prosjektet, medan Hardanger Vekst, Hordaland fylkeskommune, Odda bygg & eigedom KF, Odda Energi AS og NVIM var med på å finansiere det. Del 1 av forprosjektet viste at ei rekkje næringsbygg var interesserte i å kople seg til eit fjernvarmeanlegg og det vart utarbeidd framlegg til distribusjonsnett. Del 2 av forprosjektet tok for seg den totale kostnadssida av eit fjernvarmeanlegg. Forprosjektrapporten tek for seg fjernvarmeanlegg i Tyssedal med spillvarme frå Tinfos Tiltan & Iron KS (TTI), og i Odda og Eitrheim med spillvarme frå Boliden (tidligare Norzink). Fjernvarme i Tyssedal Tinfos Titan & Iron AS (TTI) har bygd et fjernvarmeanlegg i Tyssedal, der ein nyttar spillvarme frå bedrifta. Overskotsvarmen vert brukt både til fjellaureoppdrett i fjellhall og til Side 13 av 45

14 oppvarming av bygningar. I 2008 leverte anlegget lågtemperaturvarme tilsvarande 64,48 GWh til Norsk Fjellfisk AS og samla 10,26 GWh til Norsk Vasskraft- og Industristadmuseum, Tyssefaldane sitt administrasjonsbygg, Festiviteten, Tyssedal Hotell og til oppvarming av forbruksvarmevatn internt på bedrifta (Tinfos Titan & Iron AS). Vatnet blir oppvarma av kjølevatn frå smelteomnen. Bruk av CO gass frå smelteomnen tilsvarer 1,25 GWh. Hardanger Fjernvarme A/S Hardanger Fjernvarme AS blei stifta hausten 2002, med bygging og drift av fjernvarmeanlegg i Hardangerregionen som forretningsidé. Selskapet er eigd av Odda kommune med 75 % og private aktørar med 25 %. Det er i gang eit prosjekt der det blir planlagt å bygge to anlegg. Eit anlegg som skal nytte fjordvatn (lågtemperatur) som varme- og kjølekjelde er tenkt å forsyne ny industri og bygg i sentrum, og eitt høgtemperaturanlegg (flisfyrt) som vil levere varme til eksisterande bygg i området. Hardanger Fjernvarme AS har fått tilskot frå kommunen til å lage varmeplanar for Odda sentrum. Planane skal vere ferdige i løpet av våren Planlegginga har tidligere tatt utgangspunkt i bruk av spillvarme fra industribedriftene og bruk av avfallstrevirke uten at det er funne tilfredstillande økonomi og at støtte fra Enova er avslått. 3.8 Omfang av vassboren varme i eksisterande bygg Alternativ til elektrisitet for byggoppvarming og tappevassoppvarming føreset vassbore (eller luftbore) system. Med vassbore system kan ein i tillegg til elektrisitet utnytte mange ulike energiberarar til oppvarming. Kommunen kan leggje til rettes for lokal utvikling av fjernvarmesystem ved å gjere aktiv bruk av Plan- og Bygningslov (PBL). Innregulering av varmesentral i samband med nye bustadeller næringsområde gir kommunen rett til å krevje tilknytingsplikt. Odda kommune har til no ingen tradisjon for å utnytte PBL på denne måten, men vil vurdera det dersom problemstillinga vert aktuell. Kommunen har ikkje etablert enøkfond eller andre verkemiddel som kan medverke til å fremje ei utvikling for energifleksible løysingar. Side 14 av 45

15 3.9 Lokal elektrisitetsproduksjon I følgje NVE og Odda Energi AS er desse kraftverka og småkraftverka (installasjon mindre enn 10 MW) registrert i Odda kommune. Kraftverk Installert effekt Middelårsproduksjon Eigar Middyr Kraftstasjon 1,3 MW 5,0 GWh Hydro Energi Svandalsflona Kraftstasjon 19,5 MW 30 GWh Hydro Energi Novle Kraftstasjon 45 MW 169 GWh Hydro Energi Røldal Kraftstasjon 160 MW 690,0 GWh Hydro Energi Mågeli Kraftstasjon 31 MW 171,0 GWh Tyssefaldene/Statkraft Tysso II Kraftstasjon 160 MW 893,0 GWh Tyssefaldene/Statkraft Oksla Kraftstasjon 215 MW 981,0 GWh Tyssefaldene/Statkraft Småkraftverk på Tveit 1,4 MW 10,0 GWh Austdøla Kraft AS Øvre Bersevann 5,5 MW 23,0 GWh Statkraft Nedre Bersevann 4 MW 19,0 GWh Statkraft Håvardsvatnet Kraftverk 5 MW 20,0 GWh Tyssefaldene Tabell 4 Lokal elektrisitetsproduksjon Det er vedtatt utbygging av Ekkjestølen kraftverk med installert effekt 4,9 MW og ein middelårsproduksjon på 18,5 GWh. Eigar er Småkraft. Odda Energi har føretatt ei samla kartlegging av vasskraftpotensialet for bygging av kommersielle mini- og småkraftverk i kommunen. Denne kartlegginga er omtalt i kapittel 6.1 Småkraftverk.. Side 15 av 45

16 3.10 Energibalanse i kommunen Energibalansen beskriv forholdet mellom bruk av ulike energikjelder i kommunen, produksjon og import og eksport av energi over kommunegrensene. Her er eit grafisk oversyn over energibalansen i Odda kommune: 3500,0 3000,0 GWh 2500,0 2000,0 1500,0 1000,0 Eksport Forbruk dekka med import Forbruk dekka med produksjon i kommunen 500,0 0,0 El Olje Gass Bio Avfall, kol, koks Kommentarar til grafen: Figur 7: Energibalanse i Odda kommune Odda kommune er ein stor kraftkommune. Sjølv med kraftkrevjande industri er kommunen ei nettoeksportør av elektrisk kraft. Kommunen eksporterar om lag 63 % av produsert elektrisitet, basert på tal for normal årsproduksjon i kraftverka. Bioenergien som vert brukt i kommunen er i hovudsak ved til hushald. Då storparten av veden som brukas avverkast privat, fins ingen sikre tal for faktisk vedhogst. Det er også ein stor import av kol til TTI. Side 16 av 45

17 4 UTVIKLING I ENERGIETTERSPURNAD Energiforbruket vert påverka av mange faktorar som klima, demografiske tilhøve, teknologisk utvikling, energiprisar, næringsstruktur og bustadstruktur. I tillegg betyr det mykje korleis folk sine forbruksvanar og preferansar utviklar seg. Også lover og forskrifter vil ha effekt, t.d. gjennom krav til isolasjon og byggstandard. 4.1 Større energibrukarar Dei to dominerande og kraftbaserte bedriftene i kommunen er Boliden Odda AS og Tinfos Titan & Iron KS (TTI). Disse har vore avgjerande for sysselsettingen i kommunen - både direkte og indirekte. A/S Tyssefaldene har og vore / er ein viktig bedrift for næringslivet i kommunen, ved at A/S Tyssefaldene har levert kraft som har gjort produksjonen i dei kraftkrevjande bedriftene mogleg. Kommunen sjølv er og ein stor energibrukar, dei bruker om lag 11 GWh elektrisitet i kommunale bygg, ca. 1,5 GWh på gatelys, og om lag 2 GWh på VAR-anlegg Boliden Odda AS Boliden Odda AS har omlag 330 tilsette. Etter ein konsolideringsfase med vekt på kvalitet og kostnadseffektivitet er Boliden Odda AS i dag blant dei mest effektive zinkverka i Europa. Det arbeidast kontinuerlig for å behalde denne posisjonen i åra framover. I tillegg til sinkmetall produserte Boliden Odda AS i 2008 bl.a tonn aluminiumfluorid og tonn svovelsyre. Boliden Odda brukte i 2008 om lag 683 GWh elektrisk kraft, tonn lettolje, tonn LNG og 41 tonn propan. Frå 2007 vil Boliden auka produksjonen av aluminiumfluorid med 40 %. Auka produksjon vil gje ei auke i forbruket av naturgass samtidig som ein større del av lettolja vil verte erstatta med naturgass. Det er lagt fram planar om utviding av produksjonen av sinkmetall, men det er førebels ikkje gjort noko vedtak om dette. Ei eventuell slik utbygging vil føre til ei sterk auke i elektrisitetsforbruket som i hovudsak vert brukt til elektrolyse Tinfos Titan & Iron KS Tinfos Titan & Iron AS (TTI) har omlag 185 personar tilsett. Fabrikken er ISO 9001 og ISO sertifisert og blir jevnlig oppgradert. Hovudprodukt er titandioksidslagg og spesial råjern. I 2008 brukte TTI om lag 340 GWh elektrisitet, tonn kol, 450 liter fyringsolje og kg propan. TTI har redusert behovet for fyringsolje ved å bruke noko CO gass frå smelteomnen til øsevarmer, kombinert med propan. Av kolforbruket er 2/3 rekna inn i statistikkane i energiutgreiinga då dette går til energiformål. TTI forsyner også fjernvarmeanlegget i Tyssedal med spillvarme. Anlegget er omtalt i kapittel TTI har i dag framleis ein unytta mengde avgassenergi som kan utnyttas i eit varmekraftverk om ønskeleg. Dersom varmekraftverket vil bli realisert vil det kunne produsere om lag 115 GWh elektrisitet. 4.2 Kommunale planar Kommunen har utarbeidd ein kommuneplan (Plan for samfunnsutvikling for ) Planen vart vedtatt i september Kommunen har gitt eit oversyn over status og utvikling når det gjeld folketalsutvikling, bustadbygging, næringsutvikling og samfunnsutvikling generelt. Det er vedtatt ein kommunedelplan for energi og vassdrag (sak 094/ 08). I same sak vart det vedtatt at det skal utarbeidast ein klimaplan for Odda kommune. Side 17 av 45

18 Kommunen har ein enøkplan frå 2000, denne skal reviderast. Denne lokale enøkplanen har vore grunnlaget for omfattande energitiltak knytt til kommunale bygg. Det er under vurdering å bygge ny sjukeheim i tilknyting til eksisterande på Bakka innan 2013 med m². Det er ikkje utgreidd detaljar om energiforsyning til bygget. I 2010 skal Røldal symjebasseng/ teknisk rom oppgraderast/ fornyast med alle tekniske anlegg. Det vil også bli vurdert å installere fleire SD-anlegg i kommunale bygg Bustad- og fritidsbustadbygging Det har dei siste åra vært svært lite nybygging i Odda kommune. Dei mest aktuelle områda for nybygging er Røldal/ Skare, Tyssedal og Odda sentrum. Det er planlagt utviding av bustadfelt i Røldal (Bergshagen) med 14 tomter, nytt felt på Skare med 15 tomter, og det er 4 nye tomter i Eidesåsen. Det er og spreidd bustadbygging (ca. 5) i nokre områder. Det finst mange hytter i Odda kommune, og det vert bygd fleire i åra framover. Dette har store ringverknader for heile Odda kommune, og spesielt i delar av kommunen (t.d. servicenæringen i Røldal). Det er planlagt bygt om lag fritidseiningar i Røldal og Seljestad i fram til Føljande områder vil verte bygd ut for fritidsbustader: Liamyrane: 64 einingar godkjent for bygging. Det er planlagt ytterlegare 70 einingar, men dette området er ikkje regulert pr i dag, tidshorisont 2-3 år. Håradalen: Området har ein kapasitet på om lag 600 einingar. Pr. i dag er det ferdigstilt eit felt på 40 einingar. Vidare utbyggingstakt: om lag 40 einingar per år. Solfonn: Området har kapasitet på i overkant av 500 einingar. Området kan vil bli ferdig regulert i løpet av våren Øvre Seljestad: Kapasitet for totalt 500 einingar. Pr. i dag er 50 einingar bygd. Seljestad Apartement: Planlagt om lag 45 einingar. Hesjebakk: Planlagt med om lag 50 einingar. Det blir bygd om lag 100 fritidseiningar i året i Odda kommune Ny næringsverksemd I 1998 fikk Odda kommune status som omstillingskommune. Dette grunna omstillingar og nedbemanning i næringslivet, kombinert med utflytting og lave fødselstal som igjen har ført til ei reduksjon i folketalet. På oppdrag frå Odda kommune fikk Hardanger Vekst AS ansvar for å organisere omstillingsarbeidet, og for å forvalte dei ekstraordinære midla kommunen får tilført frå Kommunal- og Regionaldepartementet. Perioden som omstillingskommune er nå slutt. Det er utarbeida ein strategisk næringsplan, der ein legger følgjande hovudstrategiar til grunn: Industriell knoppskyting og nyskapande næringsutvikling Utvikla ei sterkare reiselivsnæring Hardanger Vekst AS sin rolle i omstillingsarbeidet, er å vere tilretteleggar, samarbeidspartnar og formidlar. Det er i omstillingsprosjektet mulig å få gratis rådgiving, samt å få midlar til planlegging og utredning i samband med utvikling av eigen bedrift. Hardanger Vekst gjennomfører og eigne prosjekter mot eksterne aktørar, slik at desse kan gjennomføre tiltak og utbyggingar der det er teneleg. Omstillingsmidlar kan unntaksvis vere med å styrke eigenkapitalen i ei bedrift eller etablering, enten som aksjekapital eller som ansvarlig lån (ikkje over kr ). Den samla støtte til eigenkapital pr år skal ikkje overstige 15% av tilskotene til omstillingsprosjektet. Side 18 av 45

19 Oversikt over ledige næringsareal i Odda kommune: Tyssedal: ikkje noko ledig areal Odda: Holmen ca. 10 daa Skare: ca 27 daa Røldal: ikkje noko ledig areal Dei største bedriftene i kommunen er som tidligare nemnt Boliden og TTI. Disse bedriftene er også basismarknad for et stort omfang av underleverandørar av varer og tenester. Dei representerer ein sterk teknologisk kompetanse, ikkje minst innanfor miljø og prosesskjemi og har sterke internasjonale band. Odda sin næringsstruktur er fleirsidig, sjølv om utviklinga fram til no har vore dominert av dei store bedriftene. Men dei seinare åra har mangfaldet og sysselsetjinga auka i dei små og mellomstore bedriftene. Smelteverkstomta Reguleringsplan for "Smelteverkstomta" på 160 mål er utarbeidd. Det er førebels ingen avklaring av kor mykje bygningsmasse som er venta etablert på tomta. Det er forhandlingar med ei investeringsgruppe som vil utvikle området til ulike føremål som hotell, service og handel og anna næringsverksemd. Ein installatør har etablert seg på området. Det er planar om etablere eit kjøpesenter på smelteverkstomta, Det blir og sannsynlegvis ein del relokalisering av verksemder der, samt nokre nyetableringar. Moglege energiløysningar for området er omtala i kapittel Miljømål Som ein følgje av industrialiseringa hadde Odda kommune i mange år store problem med forureining innerst i Sørfjorden. Det har etter midten av 1970-talet vore gjort ein omfattande jobb med å rydde opp i gamal forureining. Odda kommune jobbar saman med næringslivet for å få til forbetringar. I februar 2003 starta ein opp eit analyseprogram for å kartlegge luftkvaliteten i kommunen, med sikte på å identifisere moglege kjelder til forureining. Dette programmet er eit samarbeidsprosjekt mellom Boliden Odda AS, TTI og Odda kommune. Det er eit mål for planlegging og forvaltning av areala i kommunen å ta vare på eit biologisk mangfald. Arbeidet med å redusere utslepp og energibruk støtter opp om dette målet. 4.3 Framskriving av folkesetnad Sidan 1998 har folketalet i gjennomsnitt minka med om lag 0,9 % årleg i Odda kommune. Denne utviklinga ser ut til å halde fram i åra framover. Kommunen har utarbeidd ein plan for samfunnsutvikling for Kommunen vil i samband med planen sjå på forventa framskriving av folketalet. Det er her presentert ei framskriving på tal frå SSB og ei framskriving basert på at folketalet held seg på dagens nivå. Folketalsutviklinga går fram av følgjande diagram. Folketalsutvikling m/prognose Personar SSB Dagens nivå Figur 8: Folketalsutvikling Side 19 av 45

20 Personar pr. husstand m/prognose 3,00 2,50 Personar 2,00 1,50 1,00 Kommunen Fylket Landet 0,50 0, Figur 9: Personar pr. husstand Kommentarar til folketalsutviklinga: Den totale delen einebustader og vertikaldelte bustadhus (kjede, rekke o.l.) er relativt høg. Dette tilseier relativt høgt energiforbruk pr. husstand. På bakgrunn av kommuneplanen er det liten grunn til å rekne med nokon vesentleg endring i bustadstrukturen i åra framover. Trendane i diagrammet bygger på SSB si framskriving etter alternativ MMMM. Gjennomsnittleg husstandsstorleik ligg noko under landsgjennomsnittet. Dette tilseier eit energiforbruk pr. husstand noko under landsgjennomsnittet. Vi legg til grunn ei framskriving av noverande utvikling i energibruk pr. husstand - så lenge vi ikkje reknar nokon effekt av særskilte tiltak for reduksjon av energibruken. 4.4 Utvikling av næringsstruktur Vekst i sentrale delar av kommunen tilseier ein vidare vekst i utbygging av varehandel og bygg for offentleg og privat tenesteyting. Samstundes vil eksisterande byggmasse stort sett vere i bruk. Sjølv om endringa i samla folketal ikkje blir stor, vil vi legge til grunn ei framskriving av veksten i energiforbruket innan tenesteytande næringar. Det er ikkje presentert planar som tilseier uvanlege endringar innan industrien i kommunen. Ei mogleg utviding av sinkmetall produksjonen ved Boliden er ikkje tatt høgde for i denne utgreiinga. Eventuelle endringar i næringslivet elles vil ikkje påverke det stasjonære energiforbruket i særleg grad. Talet på sysselsette i Odda kommune som er registrert i SSB syner følgjande for 4. kvartal 2008: Fordelt på bransje Alle næ ringar Jordbruk, skogbruk, fiske 45 Sekundærnæringar Tenesteytande næ ringar 885 O ffentleg administrasjon 112 Undervising 241 Helse og sosial 844 Andre sos. tenester 147 Uoppgitt 14 Tabell 5: Sysselsette Side 20 av 45

21 4.5 Framskriving av energibruken Energibruk er karakterisert både ved energimengd og energiberar (-form). Dersom det ikkje opptrer vesentlege endringsfaktorar, kan ein framskrive trenden i forbruket pr. energiberar på grunnlag av utviklinga dei siste åra. Som et utgangspunkt vert dette lagt til grunn Framskriving pr. brukargrupper I kapitel 5 vert grunnlaget for alternative løysingar og dermed nye endringsfaktorar vurderte ,0 Framskriving energibruk pr. brukargruppe GWh 2 000, , ,0 500,0 Primærnæring Fjernvarme Industri Privat tenesteyting Off.tenesteyting Hushald/hytter 0, Kommentarar til grafen: Figur 10: Framskriving pr. brukargruppe Utviklinga i det totale energiforbruket er vurdert til å auke med om lag 0,7 % i året i gjennomsnitt dei neste 10 åra, dvs. fram til Veksten i energiforbruk for hushald og hytter er berekna å ville auke med om lag 3 % pr. år grunna stor aktivitet i hyttebygging, sjølv om folketalet er antatt å gå ned med om lag med 1 % pr. år i perioden. Dei siste 10 åra har det i snitt vore ein auke på om lag 0,4 % årleg i energibruken i Odda kommune. Som tidligare nemnt er det industrien som er den dominerande energibrukaren i kommunen. Dersom Boliden Odda AS vedtek utviding av zinkproduksjonen vil det føre til ein sterk auke i deira forbruk og dermed i det totale forbruket i Odda kommune. GWh Framskriving energibruk pr. brukargruppe utan industri 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, Primærnæring Privat tenesteyting Off.tenesteyting Hushald/hytter Figur 11 Framskriving pr brukargruppe utan industri Side 21 av 45

22 Figur 11 viser energibruken i kommunen for alle brukargrupper utanom industri og fjernvarme. Energibruk til hushald har minka dei siste 10 åra. Elektrisitetsforbruket til hushald og hytter er venta å auke noko i åra framover, mens forbruket av ved er venta å gå noko ned. Det gjer at det samla sett er venta eit stabilt forbruk i dei neste 10 åra i denne sektoren Framskriving pr. energiberarar Vi får då eit samla bilete av utviklinga av energibruken til stasjonære føremål i Odda kommune som ser slik ut: Framskriving energibruk pr. energiberar 2 500,0 GWh 2 000, , ,0 500,0 Avfall, kol, koks Bio Gass Olje El 0, Kommentarar til grafen: Figur 12: Framskriving pr. energiberar Det er i utgreiinga ikkje kome fram noko som skulle tyde på ei vesentleg endring av samansettinga av energikjelder i kommunen. Elektrisitet og kol vil i åra framover framleis være den dominerande energiberaren. Det har vore ein nedgang i bruk av bioenergi i hushald de siste 10 år. Det er ikkje venta at denne nedgangen vil bli like stor dei neste 10 åra. Det er venta at større deler av oljeforbruket vert erstatta av gass. Industrien står for storparten av forbruket i Odda kommune i dag, og endringar av energikjelder og produksjon i industrien vil påvereke forbruket i kommunen i stor grad. Det er pr. i dag ikkje kjennskap til nokon vesentlege endringar i industrien. 4.6 Miljøkonsekvensar Energibruk fører til miljøpåverknad av ulike slag. Bruk av elektrisitet er i seg sjølv ikkje miljøbelastande. Framføring av kraftlinjer kan nok oppfattast som eit miljøproblem. Produksjon av elektrisitet er også avhengig av produksjonskjelde og form. I Noreg må ein rekne tilgangen på ny, vasskraftbasert elektrisitet som avgrensa. Auka elektrisitetsbruk fører derfor til auka produksjon av kraft frå andre produksjonssystem, til dømes kol- og oljebasert produksjon i andre delar av Europa. I snitt for perioden nytta vi årleg kring 123 TWh elektrisk kraft i Noreg 3. Samstundes vart det ikkje produsert meir enn 120 TWh. Dette betyr at Noreg i eit normalår produserer 2,4% mindre elektrisk kraft enn det som vert brukt. Dersom ein legg til grunn at denne energien kjem frå kolkraftverk, utgjer dette årleg eit utslepp på 165 kg CO 2 for ein husstand som brukar kwh elektrisitet 4. Til samanlikning slepp ein bensinbil ut om lag 67 kg CO 2 på ein køyretur frå Oslo til Bergen. 3 Kjelde: 4 Co2-innhald i kol er 0,34 kg/kwh (Frå sin byggstatistikk) Side 22 av 45

23 Side 23 av 45 Energiutgreiing Odda kommune 5 ALTERNATIVE ENERGILØYSINGAR Energiutgreiinga skal beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter stasjonær energi. Inkludert i dette skal det takast omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmegjenvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar, verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.v. 5.1 Smelteverkstomta Smelteverkstomta er det området i Odda kommune der det vil vere størst endringar dei neste åra. Etablering av nye verksemder på område vil krevje nybygging og ny infrastruktur. Ein stor del av kostnadene ved etablering av energifleksible løysingar ligg i infrastruktur både internt i bygg (vassboren varme) og røyrgater for å knytte bygga saman i eit større system (nærvarme/fjernvarme). Dersom infrastruktur for energifleksible løysningar vert bygd ut saman med resten av infrastrukturen vil det vere større moglegheit for å få lønsemd i eit slikt prosjekt. Smelteverkstomta er i dag på planstadiet og det er framleis mogleg å leggje føringar på val av energiløysingar. Dette gjer området veldig aktuelt for etablering av energifleksible løysningar. Moglege energiløysingar og kjelde er omtala i dette kapittelet. 5.2 Moglege energiløysingar Elektrisitet Det alt vesentlege av stasjonær energibruk vert dekt av elektrisitet. Elektrisitet vil også i framtida vere einerådande bortsett frå til varmeføremål. Derfor må el-nettet i alle høve utviklast til å forsyne utbyggingsområda i kommunen. Til nokre bruksområde vil det likevel kunne eksistere/utviklast alternativ til elektrisitet, først og fremst til oppvarming. I tillegg kan elektrisitetsbruken effektiviserast ved fornuftig bruk av teknologi, styringssystem m.m. Utbygging og forsterking av kraftnettet kan utsetjast eller avhjelpast med sluttbrukartiltak. Dette kan vere effektstyring, utkopling eller bygging av småkraftverk og/eller vindkraftverk lokalt. I Odda kommune er ikkje sett i verk noko særskilt prosjekt for sluttbrukartiltak Energifleksible løysingar Bruk av varmepumper skjer i dag berre i einskildbygg og på privat basis Fjernvarme/nærvarme Fjernvarme/nærvarme er eit sentralt varmeanlegg som forsyner ein bydel eller fleire bygg med energi til varmt tappevatn og oppvarming. Energien distribuerast som varmt vatn til kunden gjennom to parallelle rør. Det eine røret transporterer varmt vann til kunden, i det andre returnerast det avkjølte vantet tilbake frå kunden. Røyra vert gjerne lagde i grøfter, ofte saman med annan infrastruktur som telelinjer og straumkablar. Hos kunden vert det installert ein kundesentral med varmevekslar som overfører energi frå fjervarmevatnet til kunden sitt varmeanlegg. Kunden har eit vassbasert oppvarmingssystem med radiatorar, golvvarme og/eller ventilasjonsanlegg med vassbaserte varmebatteri. Energien vert produsert i ein varmesentral som kan bestå av ulike einingar som: Elektrokjel Oljekjel Geotermisk varme Gasskjel Fastbrenslekjel Varmepumpe

24 Solfangar Kogenanlegg Energiutgreiing Odda kommune Omgrepet fjernvarme vert nytta om anlegg som omfattar avstandar frå 1 km med overførte effektar på over 10 MW. Mindre anlegg vert kalla nærvarmeanlegg. I Odda ligg det til rette for etablering av fjernvarmenett i samband med eksisterande byggmasse og ved ytterlegare bygging i samband med eksisterande område. Økonomiske grunnar gjer at ein ikkje får realisert potensialet, sjå kapittel Potensialet vil avhenge av tilretteleggings- og utbyggingstakt for nye bustadfelt og industriområde og smelteverkstomta Varmegjenvinning TTI vurderar og utnytte energien i avgassen i eit varmekraftverk Bruk og distribusjon av gass Gass kan brukast direkte ved avbrenning eller nyttast i anlegg for kogeneriering. Dette er samtidig produksjon av elektrisk kraft og varme. Om lag 40 % av forbrenningsenergien kan utnyttast til elproduksjon, resten går til varme. Plassering av eit kogenereringsanlegg føreset høve til bruk av varmen i eit fjernvarme-/nærvarmeanlegg. Den vanlegaste energikjelda i eit slikt anlegg vil vere naturgass. Distribusjon av gass delast gjerne inn i to hovudkategoriar: Gassoverføring som går føre seg over lengre avstand på ulike måtar og lokal gassdistribusjon som vanlegvis skjer i rør under lavt trykk. I lokale energiutgreiingar er dei mest aktuelle løysningane dei som inneber bulktransport av naturgass som LPG, LNG eller CNG til den einskilde brukar eller til eit lokalt distribusjonssystem for gass Energiøkonomisering Tabellen nedanfor syner anslag over potensialet ved rehabilitering av bustadhus og enøkpotensialet i samla byggmasse: Enøkpotensiale Areal Potensiale Bustader m 2 5,1 GWh Rehab. bustader 370 m 2 0,0 GWh Offentlege yrkesbygg m 2 1,1 GWh Private yrkesbygg m 2 1,7 GWh Sum m 2 8,0 GWh Tabell 6: Potensiale enøk Enøkpotensialet i industrien er ikkje berekna i denne utgreiinga System for energistyring Tabellen syner anslag over innsparing ved montering av energistyresystem / SD-anlegg i alle næringsbygg: Energistyresystem Areal Potensiale Offentlege yrkesbygg m 2 2,5 GWh Private yrkesbygg m 2 3,8 GWh Sum m 2 6,3 GWh Tabell 7: Potensiale energistyring Med LPG meinast propan eller butan. Liquified Natural Gass (LNG)- er flytande, nedkjølt naturgass. Gassen må normalt kjølast ned til minst -163 C for å halde seg flytande ved normalt trykk. Compressed Natural Gass (CNG)- er naturgass lagra under trykk i tank. Gassen er komprimert til eit trykk på over 150 bar. Side 24 av 45

25 5.3 Kommunale verkemiddel Her er det gitt ein kort oppsummering av kva verkemiddel kommunane har for å fremme energifleksible løysingar lokalt i kommunen. Plan- og bygningslova gir kommunen tilgang til i vedtekt å gi bestemmingar om pliktig tilknyting til fjernvarmenett dersom det er gitt konsesjon for medhald av energiloven. Energilova krev konsesjon for fjernvarmeanlegg over 10 MW. Energilova opnar også for at anlegg under 10 MW kan søke om konsesjon for å gje høve for søkjarar som ønskjer å oppnå tilknytingsplikt etter plan- og bygningslova. Dersom det er gitt tilknytingsplikt i eit område inneber det at alle nye bygg i området må ha eit oppvarmingssystem i bygget som gjer det mogeleg å knyte bygget til fjernvarmeanlegget. Statens bygningstekniske etat fekk i 2003 utarbeida ein rapport om Kommunale virkemidlar for å stimulere til vassboren oppvarming. Hovudkonklusjonen var at kommunane i dag ikkje har grunnlag for å krevje at bygningar vert bygd med vassboren varme utover det som følgjer av vedtak om tilknytingsplikt for fjernvarme. i tillegg er det eit klart høve til å la oppvarming og andre energiaspekt inngå i privatrettsleg utbyggingsavtale mellom kommune og utbyggjar. 5.4 Statlege stønadsordningar Enova SF organiserer sitt arbeid gjennom program og oppdrag og inviterer verksemder til å presentere sine aktivitetar innanfor de enkelte områder Enova forvaltar Energifondet og gir støtte til ulike typar av prosjekter på spesielle vilkår. Dei mest aktuelle programma til Enova er: Kommunal energi og miljøplanlegging Gjennom dette programmet vert det gitt stønad til utarbeiding av kommunale energi- og miljøplanar og til utgreiing av mogelege prosjekter for anlegg for nærvarme, fjernvarme og varmeproduksjon. Energibruk Bustad, bygg og anlegg Programmet bygg opp under Enova sitt mål om redusert energibruk og bruk av fornybar energi. Det skal medverke til varige marknadsendringar innan området bustad, bygg og anlegg. Prosjekta som vert dekka av programmet er både eksisterande og nye næringsbygg og bustader, og anleggsprosjekt som t.d. vatn og avlaup, veglys og idrettsanlegg. Varme Enova har fleire program som støttar auka bruk av fornybar energi. Program for biogassproduksjon: Enova vil vere ei drivkraft for framtidsretta energiløysinger. Enova har fleire program som kan gje støtte til bruk av biogass, men har oppretta ei tematisk satsning for å få auka produksjonen av biogass i Noreg. Den tematiske satsninga vil vere tidsavgrensa og er i utgangspunktet planlagt for tre år ( ). Program for lokale energisentralar: Enova gir støtte til aktørar som ønskjer konvertering til, eller etablering av, ny varmeproduksjon basert på fornybare energikjelder. Aktørar frå energi-, skog- og byggsektoren er aktuelle søkjarar. Program for fjernvarme infrastruktur: For å gjere det mogeleg å auke tilbodet av fjernvarme frå fornybare energikjeder, er ei langsiktig oppbygging av infrastruktur for fjernvarme naudsynt. Programmet yter kompensasjon til aktørar som vil byggje ut infrastruktur for fjernvarme. Infrastruktur for fjernkjøling i tilknyting til fjernvarme kan også motta kompensasjon under programmet. Programmet gir ikkje støtte til energiproduksjon. Program for fjernvarme nyetablering: Gjennom program for fjernvarme nyetablering gir Enova stønad til aktørar som ønskjer å etablere ny infrastruktur for fjernvarme og tilhøyrande fornybar energiproduksjon. Fjernkjøling i tilknyting til fjernvarme kan også motta støtte under programmet. Både aktører fra energiog avfallsbransjen er aktuelle søkjarar. Side 25 av 45

26 6 MOGLEG NY ENERGITILGANG 6.1 Småkraftverk Små vasskraftverk kan delast inn i tre typar: Mikrokraftverk: kw effekt Minikraftverk: kW effekt Småkraftverk: 1-10MW effekt Det er i dei seinare åra registrert ei betydeleg interesse for bygging av mikro-, mini- og småkraftverk blant private grunneigarar, og denne interessa må ein rekna med vil vara ved i åra framover. Med standardiserte løysningar og fleire leverandørar på marknaden, er utbyggingskostnadene pressa nedover. Forenkling av regelverk, og ny teknologi, gjer at bruken av mikrokraftverk vil bli meir og meir aktuelt i tida som kjem. I distriktet har vi mange elvar og bekker som kan utnyttast med slike lokale kraftverk. Potensialet for mini- og småkraftverk i Odda kommune er i storleiken GWh (potensialet for mikrokraftverk er ikkje med her). Odda Energi har føretatt ein ressurskartlegging og ein nettstudie av potensiale for små vasskraftverk i Odda kommune. Målet for studien var å få eit heilskaplig inntrykk kva som kan være eit forretningsmessig lønsamt småkraftpotensiale og kva dette kan krevje av tiltak i 12 og 21 kv distribusjonsnettet. Totalt så er det vurdert og utarbeida skisseprosjekt for ca 40 potensial. Skisseprosjekta inneheld nøkkeltal om storleiken og utbygningskostnadene (eksl. linjekostnader) for kraftverka, i tillegg til ei enkel kartskisse over anlegga. I nettstudien er det sett på småkraftverk frå ca 1 MW og større. Det er trulig også mindre prosjekter som kan være forretningsmessig interessante, men disse påverkar i mindre grad nettet. Nettstudien er gjennomført av Odda Energi. Kartlegginga er delt i 3 områder: 1. Sørfjorden 5 prosjekt ~32 GWh 2. Opovassdraget 24 prosjekt ~140 GWh (alternativa under 1MW) 3. Røldalsområdet 10 prosjekt ~ 90GWh (i tillegg til Småkraft AS sine 6 prosjekt på ca 100 GWh) Opovassdraget er et verna vassdrag, og føresetnadene for analysen her er litt annleis enn for vassdraga ved Sørfjorden og Røldalsområdet. Etter oppdatering av ressurskartlegging og nettstudiar i perioden er i hovudsak storleiken på prosjekta auka. Dette vil også påverka kva nettløysingane det kreves for å knytta til ny produksjon Sørfjorden Justert kartlegging sannsynleggjer ein forretningsmessig lønsam småkraftproduksjon i dette området på ca 62 GWh og ein installert effekt på ca 18,5 MW. Nettstudie Småkraftproduksjonen i Sørfjorden er planlagt inn på eit nytt 22 kv-nett mellom Kvitno og Tyssedal via ein ny sjøkabel mellom Furenes ved Ædna og Tyssedal der produksjonen vil bli fordelt på to trafoar 22/66 kv med samla kapasitet på 30 MVA. Side 26 av 45

27 6.1.2 Opovassdraget med innmating på 12 kv Kartlegginga sannsynleggjer ein forretningsmessig lønsam småkraftproduksjon i dette området på ca 27,67 GWh og ein installert effekt på ca 4 MW. Nettstudie Kraftproduksjonen som matast inn på 12 kv nettet og transformerast opp til 66 kv på gamle Odda Smelteverk. Transformatoren på har yting på 50 MVA, og har god kapasitet til å ta produksjonen Opovassdraget med innmating på 21 kv Kartlegginga sannsynleggjer ein forretningsmessig lønsam småkraftproduksjon i dette området på ca GWh eller ca 8 14 MW. Nettet i dag 22 kv Nettet i Oddadalen matast via ein 12 / 21 kv 5 MVA transformator i koplingsstasjon på Nyland i Odda sentrum. Odda sentrum matast frå sentralnettspunktet Åsen i Tyssedal via Tyssefaldene sitt 66 kv regionalnett og frem til Tyssefaldene sin 66 / 12 kv 50 MVA trafo og fordelingsanlegg ved industriområde til gamle Odda Smelteverk i Odda sentrum. Nettstudie Oddadalen For Oddadalen (ca GWh og 8 14 MW): Normalforbruk i tunglastperiodar er eit uttak på ca 3 4 MW og prognosert stigande til ca 14 MW. Det blir i 2009 etablert ein ny transformator på 20 MVA mellom 22 og 12 kv nettet ved gamle Odda Smelteverk for å imøtekomma auka forbruk og for å få ein småkraftproduksjon på inntil ca 95 GWh og inntil 14 MW frå Oddadalen ut på sentralnettet. I tillegg er det lagt 430 m nye 24 kv kablar 2x3x1x630 mm2 mellom Nyland og Odda Smelteverk, samt utskifting av 2 stk. transformator i Oddadalen. Dette blir fellesanlegg for ny produksjon i Oddadalen og må dekkes av nye utbyggarar trulig basert på installert effekt i kraftverkane som ein fordelingsnøkkel Røldalsområdet Kartlegginga sannsynlig gjør ein forretningsmessig lønsam småkraftproduksjon i dette området på ca 330 GWh og ein installert effekt på ca 110 MW. Dette inkluderer også at noe småkraftpotensiale frå Suldal matast gjennom Røldal. Nettstudie Nettstudien er gjennomført på initiativ frå Odda Energi, Suldal Elverk og Statnett og konkluderer førebels slik: Det må etablerast ein ny transformator på minst MVA mellom 22 kv og 300 kv nettet for å få ut ein småkraftproduksjon på ca 330 GWh på sentralnettet. Forbruk i låglast utgjer berre ca 2,1 MW og prognosert stigande til ca 9 MW. Det må også etablerast 5 stk. nye 22 kv felt i Lynghammar Kraftstasjon. Det er behov for fleire nye / oppgraderingar / ombyggingar av 22 kv leidningar / kablar. 22 kv Lynghammar Novle / Svandalsflona (dobbellinje Lynghammar Hovden): 0,25 km kabel + 9,8 km linje 600 mm² Al. 22 kv Lynghammar Valldalen (dobbellinje Lynghammar Hovden): 2,75 km kabel + 16,7 km linje 600/444/50 mm² Al. 22 kv Lynghammar Hegerland Nesflaten (for å få ut potensiale frå Suldal): 0,15 km kabel + 24,7 km linje 400/300/225 mm² Al I tillegg kjem 22 kv nettilknyting for dei enkelte kraftverka i alt 1,8 km kabel og 3,4 km linje. Side 27 av 45

28 Tekniske løysningar De skisserte tekniske løysningane er basert på at det pr. i dag ikkje er ledig kapasitet for innmating av ny produksjon mellom 22 kv nettet og 300 kv nettet. Det eksisterer heller ikkje regionalnett (60 eller 132 kv) i området. Det er forsøkt fleire alternative nettmodellar, men den gitte løysningen ovanfor er vurdert som totalt best. Det er føretatt tapsoptimal dimensjonering og omfattande nettberekningar bl.a. m.o.t. kortslutning, behov for Petersonspole og kompensering av reaktiv effekt Oppsummering Tabellen under viser moglege nye småkraftprosjekt i Odda kommune med ein utbyggingspris på under 2 kr pr kwh (eks. nettkostnad). Område Namn Effekt [MW] Sørfjorden/ Odda Oddadalen Røldal Simulert produksjon [GWh] rører ved allmenne interesser * Ædna 0,5 2 x Sandvinvatnet 2,944 22,37 x Freimselva 1,035 5,3 Kvitnodalen 9 28,2 x Øvre Digranes 5 21 x Nedre Digranes 4 16,8 x Sum 22,479 95,67 Espeland (høgt) 1,037 5,82 x Seljestadselva 0,833 6,24 Reinso lav 1 MW 1,026 5,85 x Smisdalen 2,34 17,36 Vassvikdalen 2,1 9,49 x Strand 1 6 x Sum 8,336 50,76 Reinsåna 1,527 6,15 x Tufte-elva 9,06 35,5 x Einungstølsåna 3,6 11 x Botnen 2,9 8,1 Håra 4,9 16,8 Grøndalselva 3,2 9 Haukeli 3,2 13,8 Status Prosjekter med Småkraft AS i Røldal Øvre Suldal Ekkjestølen 3,9 18,5 Holdøla 9,8 23,8 x Strandåna 3,1 8,13 x Grøno 9,9 31 x Middalen 3,8 11,84 x Trossovdalen 2,8 8,6 x Trossovbekken 1,8 8 Kvesso 3 12 Sum 66, ,22 Tufteskog 1,5 5,34 Storelva Bråtveit 8 20 Juvsåna 7,5 15 Prestegård-Tufteskog 1,1 4 Kvernåno Bråtveit 3 12 Sum 21,1 56,34 Toltalt 118, ,99 * er prosjekt som etter alt å døme kan komme i konflikt med allmenne interesser, for eksempel inngrep i anvendte friluftsområder o.l og antakeleg må konsesjonssøkast. Tabell 8 Sannsynlege nye prosjekter totalt i Odda kommune Prosjekter i Øvre Suldal er inkludert i studien då nettilknyting for disse prosjekta vil skje gjennom nettet til Odda Energi. Side 28 av 45

29 6.2 Bioenergi I 2008 blei det avverka totalt m³ (tal frå ) til sagtømmer og massevirke. Det teoretiske potensialet for bioenergi frå hogstavfall er det av greinar, toppar og råtestammar som blir liggande igjen etter hogst. Andre kjelder til bioenergi kan for eksempel være auka uttak av skog til ved og auka avverking som gjev meir hogstavfall. Bioenergi har vore vurdert som ein av energikjeldane ved utbygging av fjernvarme i Odda. Det er i dag ingen produksjon av brikettar, pellets, flis eller andre bioenergiprodukt i Odda kommune. Det har vore vurdert å byggje eit biogassanlegg på Eitrheim i samband med eit nytt reinseanlegg for kloakk i kommunen. Det var i utgangspunktet meint å byggjast i samband med eit eventuelt fjernvarmenett. Det ser ikkje ut til at prosjektet er lønsamt pr i dag. Alternativet er reinsing av kloakk i eit mekanisk anlegg. 6.3 Vind Det er ikkje kartlagt noko potensial for vindkraft i Odda kommune. 6.4 Oppsummering NVE har føretatt ein grov kartlegging av potensialet for små vasskraftverk i heile Noreg. Figuren visar det berekna potensialet i Odda kommune samanlikna med andre kommunar i Hordaland. 600 Hordaland - Potensiale for småkraftverk kw mellom 3-5 kr kw mellom 3-5 kr GWh kw under 3 kr kw under 3 kr Samlet Plan kw Bergen Etne Sveio Stord Fitjar Tysnes Kvinnherad Jondal Odda Ullensvang Eidfjord Ulvik Granvin Voss Kvam Fusa Samnanger Os Vaksdal Modalen Osterøy Lindås Masfjorden Figur 13 Teoretisk tilgang på ny el Side 29 av 45

30 7 KART Figur 14: Grunnkrinsar Side 30 av 45

31 Figur 15: Busetjingsmønster Side 31 av 45

32 8 OPPSUMMERANDE TABELLAR Historikk og framskriving pr. energiberar Energiutgreiing Odda kommune Tal omrekna i GWh Elektrisitet Hushald/hytter 68,0 61,8 58,9 60,0 61,0 Offentleg tenesteyting 17,4 9,9 16,8 16,9 17,0 Privat tenesteyting 16,2 25,4 25,6 26,5 27,5 Industri 1 198,2 942, , , ,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Anna 4,1 6,0 1,0 0,6 0,6 Sum elektrisitet 1 303, , , , ,1 Olje/parafin Hushald/hytter 1,9 2,3 1,0 0,8 0,4 Offentleg tenesteyting 1,1 2,3 1,2 1,2 1,2 Privat tenesteyting 3,4 3,4 1,4 1,0 0,8 Industri 77,4 47,7 10,5 9,0 8,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Anna 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 Sum olje/parafin 83,8 55,8 14,0 12,0 10,4 Gass Hushald/hytter 0,2 0,4 0,6 0,8 0,9 Offentleg tenesteyting 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Privat tenesteyting 0,3 0,1 0,8 0,9 1,0 Industri 1,2 1,3 57,5 68,0 82,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Anna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum gass 1,6 1,8 58,8 69,6 83,9 Biobrensel Hushald/hytter 13,0 11,6 15,1 16,0 17,0 Offentleg tenesteyting 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Privat tenesteyting 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 Industri 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Anna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum biobrensel 13,1 11,6 15,2 16,1 17,1 Avfall, kol, koks Hushald/hytter 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Offentleg tenesteyting 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Privat tenesteyting 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Industri 511,6 466,6 542,0 545,0 550,0 Fjernvarme 0,0 45,0 74,7 56,5 56,5 Anna 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum anna 511,6 511,6 616,7 601,5 606,5 Faktisk energibruk (GWh) Hushald/hytter 82,9 76,1 75,5 77,6 79,3 Offentleg tenesteyting 18,5 12,2 18,0 18,1 18,2 Privat tenesteyting 19,9 28,9 27,9 28,5 29,4 Industri 1 788, , , , ,0 Fjernvarme 0,0 45,0 74,7 56,5 56,5 Primærnæring 4,2 6,1 1,0 0,6 0,6 Sum 1 914, , , , ,0 Tabell 9: Historikk og framskriving pr. energiberar Side 32 av 45

33 VEDLEGG 1: TABELL/DIAGRAMOVERSYN Energiutgreiing Odda kommune Tabellar Tabell 1: Hovudtal... 3 Tabell 2: Klimadata normalverdiar... 8 Tabell 3: Feil- og avbrotsstatistikk...11 Tabell 4 Lokal elektrisitetsproduksjon...15 Tabell 5: Sysselsette...20 Tabell 6: Potensiale enøk...24 Tabell 7: Potensiale energistyring...24 Tabell 8 Sannsynlege nye prosjekter totalt i Odda kommune...28 Tabell 9: Historikk og framskriving pr. energiberar...32 Figurar Figur 1: Samanlikning av energibruk i hushald... 3 Figur 2: Kart over kommunen... 8 Figur 3: Utvikling folketal... 9 Figur 4: Samanlikning sysselsetting... 9 Figur 5: Energibruk pr. brukargruppe...12 Figur 6: Energibruk pr. energiberar...13 Figur 7: Energibalanse i Odda kommune...16 Figur 8: Folketalsutvikling...19 Figur 9: Personar pr. husstand...20 Figur 10: Framskriving pr. brukargruppe...21 Figur 11 Framskriving pr brukargruppe utan industri...21 Figur 12: Framskriving pr. energiberar...22 Figur 13 Teoretisk tilgang på ny el...29 Figur 14: Grunnkrinsar...30 Figur 15: Busetjingsmønster...31 Figur 16: Energiintensitet fastland. 1986= Figur 17: Utvikling produksjon og spesifikk energibruk Figur 18: Vekst stasjonær energibruk pr. sektor Figur 19: Energikostnader bustad...42 Side 33 av 45

34 VEDLEGG 2: REFERANSAR Publikasjonar/Rapportar Byggearealstatistikk og energistatistikk. Folke- og bustadtellinga 1990 og Energibruk i husholdninger rapport. Energibruk i kommunene. Oversyn over verksemder (einingar) i Odda kommune Liste over småkraftverk i Hordaland. Statistikk over feil og avbrot (FAS) NVE Elektrisitetsforbruk i Odda kommune. Feil- og avbrotsstatistikk. Odda Energi AS Middeltemperaturar på Vestlandet Byggareal i Noreg, Enova Virkestatistikk Skog-Data AS Berekningsmodellar/metodar for oppvarmingskostnader VARMEKOMFORT tilgjengeleg på internett Varmeinfo Energinøkkelen Rembra as Firma/ personar Hvorfor el til oppvarming? Eit NELFO-prosjekt ved ADAPT Consulting AS Bioenergi miljø, teknikk og marked Energigården 2001 Odda kommune Rolf Bøen Bjørn Haaland Svenn Berglie Pelle Gangeskar Gro Bakketun Idrett/ kultur/ miljø Kommunale bygg rolf.boen@odda.kommune.no bjorn.haaland@odda.kommune.no svenn.berglie@odda.kommune.no pelle.gangeskar@odda.kommune.no gro.bakketun@odda.kommune.no Odda Energi AS Bjørn Ole Tveitnes Per Bjarne Mosdal bjorn-ole.tveitnes@oddaenergi.no per-bjarne.mosdal@oddaenergi.no Vestnorsk Enøk Dag Einar Gule Energirådgjevar dag.einar.gule@sfe.no Side 34 av 45

35 VEDLEGG 3: FØRESETNADER Temperaturkorrigering Temperaturavhengig energibruk er korrigert med graddagstala for Sola, Bergen og Lærdal. Andelar av energibruk som vert korrigert: Husstand 0.58, offentleg tenesteyting 0.5, Privat tenesteyting 0.3, industri 0.4 og anna forbruk 0.3. Data er henta frå DNMI sine årsoversyn. Bruk av el Vi baserer historiske tal for bruk av el på energiverket sine data. Der det er brot i statistikken til dømes grunna justering av kommunegrenser, samanslåing av energiverk etc. - er nødvendige data framstilte utfrå kjende data m.o.t. totalleveranse og fordelingsnøklar. Energibruk utanom el Vi har nytta SSB sitt kommuneoversyn som kjelde for energibruk utanom el. Tala er berekna utfrå SSB sitt energirekneskap. Nedanfor følger SSB sine eigne vurderingar m.o.t. datakvaliteten: Statistisk sentralbyrå vurderer energitallene som gode nok til å benyttes i kommunale energiplaner, men de kommuner som har en stor andel av forbruket knyttet til aktiviteter med stor usikkerhet, bør ta spesiell høyde for dette i tallmaterialet for kommunen. I alle kommuner må det tas forbehold om usikkerhet i tallene og at de i mindre grad fanger opp lokale tiltak. Det er derfor viktig at kommunene sjekker om tallene er egnet til å fange opp lokale tiltak før disse benyttes til resultatoppfølging. Bruken av tallene bør derfor kombineres med lokalkunnskap. Framskriving av folketal Prognosane våre bygger på SSB si framskriving etter alternativ MMM0 Arealfordeling Vi har rekna ut areal til bustad og næringsbygg etter fordelinga i Energifokus i kommunen, Enova 2002 og skalert dette etter folketalet i kommunen. Energiøkonomisering Vi går ut frå at alle bustader og yrkesbygg kan redusere energibruken med 15 kwh/m 2 utan store investeringar. Rehabilitert bustadareal er anslått til det halve av arealet til nye bustader bygd siste året. Her er sparepotensialet sett til 30 kwh/m 2. Energistyresystem Vi reknar at næringsbygg i snitt nyttar 220 kwh/m 2 og at 15% av energien kan sparast ved å montere styresystem. Fordeling tenesteyting For å splitte historiske data for energibruk innan tenesteyting i ein offentleg og ein privat del, er fordelinga i SSB sin tabell Energiregnskap. Utvinning, omforming og bruk av energivarer 2002 nytta. Side 35 av 45

36 VEDLEGG 4: ENERGIDATA/DEFINISJONAR Energiinnhald Gjennomsnittleg energiinnhald, tettleik og virkningsgrader etter energivare 1 Energibærer Teoretisk energiinnhald Tetthet Energiutgreiing Odda kommune Industri og bergverk Virkningsgrader Transport Anna forbruk Kol 28,1 GJ/tonn.. 0,80 0,10 0,60 Kolkoks 28,5 GJ/tonn.. 0,80-0,60 Petrolkoks 35,0 GJ/tonn.. 0, Råolje 42,3 GJ/tonn =36,0 GJ/m 3 0,85 tonn/m Raffinerigass 48,6 GJ/tonn.. 0,95.. 0,95 Naturgass (2001) 2 40,2 GJ/1000 Sm 3 0,85 kg/sm 3 0,95.. 0,95 Flytende propan og butan (LPG) 46,1 GJ/tonn =24,4 GJ/m 3 0,53 tonn/m 3 0,95.. 0,95 Brenngass 50,0 GJ/tonn Bensin 43,9 GJ/tonn =32,5 GJ/m 3 0,74 tonn/m 3 0,20 0,20 0,20 Parafin 43,1 GJ/tonn =34,9 GJ/m 3 0,81 tonn/m 3 0,80 0,30 0,75 Diesel-,gass-og lett fyringsolje 43,1 GJ/tonn =36,2 GJ/m 3 0,84 tonn/m 3 0,80 0,30 0,70 Tungdestillat 43,1 GJ/tonn =37,9 GJ/m 3 0,88 tonn/m 3 0,80 0,30 0,70 Tungolje 40,6 GJ/tonn =39,8 GJ/m 3 0,98 tonn/m 3 0,90 0,30 0,75 Metan 50,2 GJ/tonn Ved 16,8 GJ/tonn =8,4 GJ/fast m 3 0,5 tonn/fm 3 0,65-0,65 Treavfall (tørrstoff) 16,8 GJ/tonn Avlut (tørrstoff) 14,0 GJ/tonn Avfall 10,5 GJ/tonn Elektrisitet 3,6 GJ/MWh.. 1,00 1,00 1,00 Uran TJ/tonn Kjelder:Energistatistikk, Statistisk sentralbyrå, Norsk Petroleumsinstitutt, Kjelforeningen - Norsk Energi og Norges byggforskningsinstitutt. Energieiningar PJ TWh Mtoe Mfat MSm 3 o.e. olje MSm 3 o.e. gass 1 PJ 1 0,278 0,024 0,18 0,028 0,025 0, TWh 3,6 1 0,085 0,64 0,100 0,090 0, Mtoe 42,3 11,75 1 7,49 1,18 1,052 0,040 1 Mfat 5,65 1,57 0,13 1 0,16 0,141 0, MSm 3 o.e.olje 36,0 10,0 0,9 6,4 1 0,89 0,034 1 MSm 3 o.e.gass 40,2 11,2 1,0 7,1 1,12 1 0,038 1 quad ,5 24,9 186,4 29,29 26, Mtoe =1 mill.tonn (rå)oljeekvivalentar 1 Mfat =1 mill.fat råolje (1 fat =0,159 m 3 ) 1 MSm 3 o.e.olje =1 mill.sm 3 olje 1 MSm 3 o.e.gass =1 mrd.sm 3 naturgass 1 quad =10 15 Btu (British termal units) Kjelde:Energistatistikk,Statistisk sentralbyrå og Oljedirektoratet. quad 1 Det teoretiske energiinnhaldet kan variere for den einskilde energivare, verdiane er difor gjennomsnittsverdiar 2 Sm 3 =standard kubikkmeter (15 C og 1 atmosfæres trykk). Side 36 av 45

37 VEDLEGG 5: PROGNOSERING AV ETTERSPURNAD Energi er ein avgjerande innsatsfaktor i det moderne samfunnet. I tillegg til å vere råvare i industriprosessar, brukar vi mykje energi til oppvarming. På nesten alle samfunnsområde brukar vi dessutan teknologiske hjelpemiddel som krev energi. Energiforbruket blir påverka av mange faktorar, så som klima, demografiske forhold, teknologisk utvikling, energiprisar, næringsstruktur og bustadstruktur. I tillegg betyr det mykje korleis folk sine forbruksvanar og preferansar utviklar seg. Også lover og forskrifter vil ha effekt, t.d. gjennom krav til isolasjon og byggstandard. Faktorar som påverkar energibruken Klimatiske tilhøve Låg temperatur og sterk vind aukar varmetapet frå eit bygg. Tilgangen på sol og dagslys og nedbørstilhøva kan også ha effekt. Energitrongen til oppvarming er normalt lågare ved kysten, der havet fungerer som ein temperaturregulator, enn i innlandet. Demografiske tilhøve Folketal, alderssamansetting og antal og storleik på husstand har effekt på etter-spurnaden etter energi. Tendensen i landet går mot færre personar pr. husstand. Frå 1930 til 1995 har t.d. ein gjennomsnittshusstand her i landet gått ned frå 4 personar til 2,2, dvs. ein reduksjon på 45 %. Energiforbruket pr. person var i 1993 over kwh når personen budde åleine, medan det var nede i kwh når personen budde i ein husstand på 4 personar. Yngre menneske brukar oftast meir energi enn eldre. T.d. dusjar dei meir, har meir av elspesifikke underhaldningsprodukt og et sine måltid til andre tider enn resten av familien. Teknologisk utvikling Bruken av energikrevjande tekniske hjelpemiddel aukar energibruken. Fjernsyn, kjøleskåp, frysar, komfyr og vaskemaskin er no vanleg i dei fleste husstandar. Mikrobølgeomn, oppvaskmaskin og tørketrommel er på full fart inn. På den andre sida skjer det ei utvikling i retning av meir energieffektive produkt. Ein ny oppvaskmaskin brukar i dag berre 2/3 av den energimengda same utstyr brukte for 15 år sidan. Bruk av ny teknologi gjer det mogleg å utnytte energiressursane betre. Produksjonsprosessane i industrien er meir energieffektive, slik at det krevst mindre energi enn før å produsere ei gitt mengd varer. Også i husstandar og tenesteyting løysast ei gitt oppgåve med mindre energibruk enn før. Figur 16: Energiintensitet fastland. 1986=1 Energiintensitet er eit mål på energieffektivitet. Energiintensiteten målt som forholdet mellom stasjonært energiforbruk og bruttonasjonalproduktet (BNP) for fastlands-norge i faste Side 37 av 45

38 prisar, viser ein reduksjon i energiintensiteten på 25 % i perioden Det betyr at fastlands-noreg utnyttar energien vesentleg meir effektivt no enn for 20 år sidan. Utviklinga innan ulike sektorar varierer noko, men med ein generell tendens av reduksjon i energiintensitet. Figur 17: Utvikling produksjon og spesifikk energibruk Energiprisar I Norge har vi tradisjonelt hatt rimeleg elektrisk kraft. Ikkje minst kraftintensiv industri har nytt godt av dette. Men tilgangen på rimeleg kraft har forseinka omstillinga til meir energieffektive produksjonsprosessar og forbruksmønster. Dette gjeld både for bedrifter og private. Pris på energi har berre i avgrensa grad vore utslagsgjevande for val av energiberar. Næringssamansetting Dei ulike industrigreinene er ikkje like energiintensive. Kraftkrevjande industri er i hovudsak den råvarebaserte industrien. Industri som er mindre energikrevjande, er ferdigvarebransjar samt elektronikk og IT-industrien. Utviklinga har sidan 1975 syner at kraftintensiv industri har hatt ein sterkare produksjonsvekst enn annan industri. Likevel har ikkje energibruken auka i same takt. Den relativt sterkaste veksten i energiforbruket her i landet har vi hatt innafor tenesteytande sektor. Ikkje minst heng dette saman med sterk utbyggingsaktivitet. Gjennomsnittleg årleg vekst i oppvarma areal til yrkesbygg var i perioden på heile 3,5 %. Oppvarma areal auka frå 9,5 m2 pr. innbyggjar i 1970 til 15,5 m2 pr. innbyggjar i Og særleg sterk har veksten vore dei siste fem åra, i perioden Figur 18: Vekst stasjonær energibruk pr. sektor Side 38 av 45