NETTVETT. Tekst og manus: Guttorm Hveem For Garnisonen i Sør-Varanger mai, 2012

Transkript

1 NETTVETT Tekst og manus: Guttorm Hveem For Garnisonen i Sør-Varanger mai, 2012 Velkommen til denne sesjonen om nettvett i sosiale medier 1

2 KVA? 1337? De kan garantert ganske mykje om sosiale medier, men eg håper de skal få noko å tenkje på i denne økta. 2 Målet er at fleire av dykk tenkjer gjennom kva de publiserer og kva spor de legg igjen etter dykk. Og at de hjelper makkeren dykkar. Rekk gjerne opp handa og still spørsmål undervegs. Aller først ei lita kartlegging: Rekk opp handa om du bruker facebook twitter blogg instagram nettby (før det vart lagt ned) Kor mange har lest bloggen til Voe? Fotballfrue? Kor mange veit kva IRC er? Kontrollspørsmål: BBS (oppringt ftp...)

3 SEND? Publiser, del, legg ut Nokre av fleire ord eg håper de kjem til å tenkje litt meir på. I lomma har dei fleste av dykk eit kraftig verktøy. Mobilen har sannsynlegvis kamera og kan skapa problem for dykk. 3 Kan eg ta eit bilete av dykk no og publisera det på instagram, facebook eller andre stader? Bør eg gjere det? Kva tid bør du ikkje ta bilete? Kva tid bør du ikkje publisera? Kva spor vil du leggje igjen etter deg? Kva vil du at ein framtidig arbeidsgivar skal finna om deg? Kva vil du at ein framtidig kjæreste skal finna om deg? Ungar? Barnebarn? Banken? Forsikringsselskapet?

4 (U)KULTUR «ungdommar nå til dags» er sannsynlig vis like ille som «ungdommar nå til dags» på talet. Men ein av dei store forskjellane er at du kan nå utruleg fleire personar akkurat no enn det dine besteforeldre kunne. Viss du skulle gitt ein beskjed til 200 mennesker, kor lang tid hadde det tatt å senda/dela den beskjeden? Kor lang tid hadde det tatt i 1960? 4 Kva må til før nokon reagerer? Kor drøyt må det vere? Vel, mange satsar på beinhard sarkasme og ironi. Ein annan ting ein kanskje høyrer: ingen bilete, har ikkje skjedd. Me har heldigvis selektiv hukommelse. Kva hugser du frå den første øvelsen? Eg gjetter ein del ikkje hugser at dei synest sekken var ekstremt tung. Er ikkje den like tung no? Internett har diverre eller heldigvis evig hukommelse? Spesielle og/eller ekstreme ting dukkar garantert opp igjen seinare. Kanskje når det passar deg minst... Men har du bæsja på leggen, og nokon har bilete av det, så forvent at det dukkar opp før eller seinare. Men meir om det seinare.

5 Så viss nokon tek bilete av deg på byen eller stranda, kanskje tilfeldig at du står i bakgrunnen, og legg det ut ein stad. Trur du google kjem til å finna ut at det er deg? Kor mange stader ligg biletet på internett? TinEye finn kopiar.. Kven la ut det biletet? DELER DU? Har du stålkontroll på kva du deler med andre? Kven er «andre»? Personverninnstillingar på facebook kjenner dei fleste til. Venners venner, nettverk og så vidare. 5 Men kven kan eigentleg få tilgang til det du har posta? Facebook «og deira venner» har sjølvsagt tilgang til alt. (Facebook bruker forresten dagar på å sletta biletet du har klikka slett på...) Instagram der ein kan dela bilete vart kjøpt opp for ein milliard av Facebook. Kvifor? Kva skjer med bileta dine der no då? Facebook vart nettopp børsnotert, trur du det kjem til å forandra noko? Viss tenesta er gratis er DU produktet! Og din brukarkonto er sannsynlegvis verdt ca 680,- for Facebook. For ein spammer er den verdt nokre få kroner. (Deler lenker i ditt namn...) Google og andre gjer stadig forbetringar på t.d. ansiktsgjenkjenning. Face.com har spesialisert seg på akkurat det. Etter kvart skjer det ganske automatisk. Lyst til å prøva? Stikk innom google seinare, søk på namnet ditt, velg bildesøk og sjå ganske langt nede til venstre...

6 (RE)SHARE /(RE)MIX Eg treng nok ikkje seie meir om facebook, men kan godt seie noko om twitter. På twitter har du to val: alt opent, eller alt lukka (du må godkjenna følgjarar). Gløymer ein av og til at det ikkje bare er kjentfolk som les? Heilt sikkert. 6 Det ligg litt i kulturen til web 2.0: del og bruk. Her kunne eg vist star wars kid, kutiman og mange andre remixar. Men eg reknar med at de allereie har sett den og mange andre remixar. Ting ein legg ut kan med andre ord bli brukt i andre samanhengar enn det du tenkte. Kanskje i ein heilt usannsynleg samanheng. Kanskje det ikkje kan fjernast eller slettast? Kanskje på eit føredrag på GSV. Kanskje det kan få konsekvensar? Men remix altså... Eg har grubla litt på om eg skulle bruka dette, men sidan det ligg offentleg på twitter og alle kan finna det så fann eg ut at det må vere i orden. Det er jo lagt ut på internett slik at alle kan sjå.

7 Dei siste vekene har eg fått meir innblikk i liva til nokre av soldatane på GSV. Det veit dei sannsynlegvis ikkje noko om. Eg har tatt ein nesten tilfeldig utval. Filtrert, sett saman. 7 De treng ikkje peika på dei om dei sit i salen... Men nokon kan sikkert finna ut kven dei er om dei vil.

8 Gjetter at profilbiletet ikkje er ekte. Ganske ufarleg? Er kallesignala ekte? 8 I gamle dager hadde me pace - ein håplaus krypteringsboks for å skriva SMS og senda gjennom sambandet. No er vel alt kryptert? Og ein treng ikkje passa så mykje på kva ein seier eller? Tips: på øvelse: må du oppgi posisjonen din til befalet. Gjer deg klar til å bli angripe. Eller rapporter ein litt annan posisjon...

9 Eg nevnte vel litt om sjangeren tidlegare. Beinhard sarkasme og ganske ekstremt. Er ikkje eit av måla til GSV å ha eit godt forhold til dei lokale? Er det noko straffbart på denne sida? 9

10 Det er vel kanskje ein del av denne typen prat på kaserna? Eg lurer på om han ikkje er sikkerhetsklarert og på grensa. Korleis går det med eit opptak til utanlandsteneste med slike sitat? Ingenting straffbart her? 10

11 Er det her eg skal seie «ingen kommentar» 11

12 «ingen kommentar» her og kanskje? 12

13 Bilder og greier, med bildetekst. Er det kaserne Svanvik? Eller Auscwitch? 13

14 Heilt greit bilete eller? Det liknar jo på eit kontor eller vaktrom på ein grensestasjon. Det heng heilt sikkert kanskje ikkje noko sensitiv informasjon på veggen der. Og kva står det på permane forresten? 14

15 Her trur eg jammen me har forfattaren. Men, han er ikkje ålene. Eg har bare kikka på to, eller det vil seie, eg bruker bare to her. Men det er jo mange frå GSV som dukkar opp på radaren i sosiale medier. Bloggar, youtube, instagram, osb. 15

16 Denne karen skriv namnet sitt på profilen. 16

17 han deler og ein del om seg sjølv. 17 Action i Pasvik: Eit hus brann ned. Heldigvis ingen omkomne. Er det lurt å spøka med slikt?

18 NETTVETT? Tja. Dei har lagt det ut med vilje i alle fall. Kanskje noko slapp gjennom promillefilteret. Men er det slikt ein bør rapportera frå forsvaret? Er det slikt desse karane vil at andre skal finna om dei? 18 Kva med andre som vert involvert utan at dei ynskjer det? Rødal på fellesaktivitet? Kva med bilete av andre? Sovebilete er vel greit?

19 Ganske uskyldig? Ein person det er verdt å halda seg inne med er han som bestiller flybilettar. 19 Bør ein publisera og dela bilete av andre? Kan det få konsekvensar ein ikkje har tenkt på? Definitivt, det er mange historier å ta av, eg tenkte eg skulle dela ei lokal frå GSV og Kirkenes.

20 Våren 2009, ein offiser og ein soldat. Våren kjem seint her, men så eksploderer naturen. Kanskje desse to vart ekstra våryre. Uansett, dei fann ein stad mellom senteret og kimek. Tilfeldigvis vart dei oppdaga av ein lokal kar. 20 Han sendte filmen til venner, som sendte vidare osb... Mandagen etterpå fekk sjef for GSV sjå filmen. Til slutt havna saken i avisa og på GSV. Offiseren var befal på grensa og måtte gå på dagen. Synd å mista jobben og lønna på den måten? Var det verdt det? Kanskje der og då? Eg veit ikkje kva konsekvensar det fekk for jenta, men eg gjetter at det kanskje ikkje så kult å på oppstillinga på mandagen etterpå? Han som filma? Gjorde han noko ulovleg før han sendte filmen vidare? Latteren og stemmen avslørte han i alle fall og han måtte innom politiet.

21 NAMN OG (F)RYKTE? Ok, illustrasjonsbilde. Det gjer litt vondt i sjela å bruka dette i ein presentasjon. Men i 2022 om ti år. Kva bilete finst det av deg på nettet då? Har du fortsatt gode venner? Kva bilete kan du sletta? Kva bilete kan du ikkje sletta? Er det sikkert at Facebook har samme rutinar for sletting då? 21 Men det er altså lurt å tenka seg om.

22 BILDE AV VENN Litt hjelp på vegen: For eksempel om du tar eit bilete av ein venn Klikker du publiser eller send med ein gong eller tenkjer du? 22

23 GODT BILDE? Er det eigentleg eit godt bilete? viss ja 23

24 ER VENNEN DIN EINIG? Trur du vennen din er einig viss ja 24

25 KAN DET FÅ VENNEN DIN I TRØBBEL? hm, vanskeleg. 25 viss nei

26 BLIR DET DRAMA? tja. 26 viss nei

27 DELT VIDARE? Du hugsar at det kan bli delt vidare og at andre kan t.d. photoshoppa det? Og at det kan havna på trykk i ei avis, på reddit eller andre stader? Likevel greit? 27

28 BESTEMOR OK? Viktig, og kanskje enklast? viss ho tåler å sjå det... 28

29 GREIT OM EITT ÅR? greit for vennen din og deg om eitt år? politi? telemarkbataljon? befalsskule? sikkerhetsklarering? arbeidsgivar? ny kjæreste? viss ja 29

30 OK Då kan du sannsynlegvis publisera det. Og hugsa på at det sannsynlegvis aldri blir heilt sletta. For akkurat nå står det ganske mange tusen maskinar og tråler nettet. Archive.org er ein av dei. Dei tek vare på nettsider. Faktisk rundt 85 milliardar nettsider. Dei lagrer alt for alltid. Du kan faktisk gå inn og sjå korleis vg såg ut i går, eller i forrige veke, eller korleis det såg ut i Eller du kan sjekka korleis bloggen din såg ut i går før du sletta den posten du angra på at du skreiv. Og før du rakk å sletta det bildet du veit Google gjer akkurat det same. Dei tek kopi av av det dei finn på nettet. Og du kan sjå korleis ei nettside såg ut i går, eller sist gong google var innom. 30 Kan me sletta noko dei har tatt vare på? Då må ofte politiet hjelpa til. Dette er jo ikkje norske selskap og dei treng ikkje følgja norsk lov Huskeregel: Det som blir lagt ut ligg der for alltid, sjølv om det bare er på spøk Og då må du tenka på kva du vil barnebarna dine skal finna om deg om 40 år. Kva kjæresten din om skal finna ut om deg om 10 år. Og kva sjefen i firmaet skal finna ut om deg når du søker ny jobb For det skjer allereie no. Dersom du søker jobb kan du vera rimeleg sikker på at du blir googla, og at det blir sjekka kva du har lagt ut på facebook, twitter og andre stader. Kva om du ikkje får akkurat den jobben du ønsker deg fordi du har lagt ut ein haug med festbilder og fordi du egentlig skulker jobben. Gløymer du kven som kan sjå det du legg ut? No har eg snakka lite om hacking og facerape og anna i den gata. Er det nokon som ikkje har kode på telefonen? Nokon som har opplevd at andre har posta i deira namn? Eg er rimeleg sikker på at nokon her kjenner til både wireshark, cain & abel, nmap og andre verktøy i den gata.

31 FACERAPE = fengsel? 31 Sjølv om det bare er på tull kan det få konsekvensar.. Ein svensk 15 åring fant ut det. I Sverige blir slikt straffa som ei form for datainnbrot og dagbøter eller fengsel opp til to år.

32 SOSIALE MEDIER Eg har snakka mest om dykkar rolle i sosiale medier. Men det er ein viktig ting me ikkje har fokusert på, som me kanskje må snakka litt om. 32

33 LYTTER? Tidlegare fekk me beskjed om å vere forsiktig på telefonen på grensestasjonen. Nokre fekk kassettar i posten og dimiterte etterpå Kven lytter? Kven lytter og les? Bare venner? Mja, det er mange nettsider og organisasjonar som overvåker og lytter. Eit enkelt døme er at avisene trykker ting dei finn på twitter. Får du ta med deg telefonen inn i det gule bygget ved helikopterhangaren? Enn i det store bygget ved sida av Korpfjell grensestasjon? Kvifor ikkje? Krysspeiling, informasjonstilgang og så vidare. Grenseboerbeviset vart tatt i bruk i går, men betyr det at det ikkje er etterretning mellom Noreg og Russland? Og kvifor er det så mange amerikanarar på flya til Kirkenes og Vadsø? Det er jo færre amerikanarar no som ein lett kan overvåka med satelitt, fly, og ikkje minst internett.

34 SOSIAL HACKING Dette har nok nokon snakka med dåke på GSV. Kva skal ein seie til kven? 34 Kanskje lettare å kontrollera tidlegare. For kven kan overvåka dine direktemeldingar til venner? Kva land går det meste av internettrafikken frå Noreg gjennom? Sverige? Gjeld norske lovar for personvern der? Går det gjennom andre land og? Har t.d. CIA og FBI og sjølvsagt andre og kontroll på facebook? Kan dei lesa det dei vil? Kva ord trur du dei overvåker automatisk? Kva skjer om du bruker orda bombe, namnet på amerikanske presidenten og så vidare på twitter? Kva skjer når du søker om innreiseløyve? Som fører oss til neste eksperiment. SMS er jo ganske trygt? Det står jo kven som har sendt meldinga? Men er det mulig å forfalska SMS? Og av sendar? Eg veit ikkje heilt. Skal me prøva?

35 SMS GSV NAMN Deaktivert! TIL NB: KODEORD DEAKTIVERT. Kan alle ta fram mobilen no? Skriv ein SMS med GSV og namnet ditt og send til telefon Ganske uskyldig? Får de svar?

36 KVEN? FSB? CIA? Eg? Svaret som dukkar opp, med sentralbordet til GSV som avsendar. 36 Kven sendte du til? Kva informasjon gav du frå deg? Kven svarte? Kunne det stått eit anna nummer der? Kva om nokon hadde hengt opp ein typisk plakat med «send kodeord til 1234 for å vinna». Kva informasjon samlar dei inn då? Kven som er på GSV?

37 KVEN? 17. mai anno Bilde tatt av den eldste Ylvis. 37 Kva vil du at ein framtidig arbeidsgivar skal finna om deg? Kva vil du at ein framtidig kjæreste skal finna om deg? Ungar? Barnebarn? Banken? Forsikringsselskapet? Ver greie å tenk gjennom ein gong til kva du publiserer. Spørsmål? Takk for meg.