Hovudfunn. Rustrender i Stord kommune Vår Cecilie Berger og Thomas Mikkelsen Utekontakten i Stord kommune

Transkript

1 Cecilie Berger og Thomas Mikkelsen Utekontakten i Stord kommune Rustrender i Stord kommune Vår 2009 Hovudfunn Stabilt sal av alkohol for sesong Framleis rapportert auke i bruk og tilgang på anabole steroider frå informantane Eit fleirtal av informantane rapporterar om auke i illegal bruk og tilgang på Subutex Stabilisert illegal bruk og tilgang på Xanor Relativ stabil situasjon for dei fleste andre rusmiddel

2

3 Forord Dette er den sjuande Føre Var rapporten Utekontakten i Stord kommune gjev ut. Me kan no sjå på utviklingstrendar for Stord kommune over ein periode frå 2005 til I opptrappingsplan for rusfeltet står det at kunnskap om trendar og endringar i rusmiddelbruk må tilførast tenestene, slik at hjelpe- og behandlingstilbodet utviklast i samsvar med brukaranes behov. Eit av føremåla med Føre Var rapportane er at kommunen skal kunne planleggje og fokusere på eventuelle tiltak og satsingsområde med utgangspunkt i det samla biletet som rapporten presenterar. Kosthald, kropp og trening i kombinasjon med bruk av anabole steroider har dei siste åra fått auka merksemd. Både dopingtelefonen, ulike fagblad og Antidoping Norge har den siste tida gått ut med informasjon om auka bruk av anabole steroider og ulike legemiddel. Utviklinga kring bruk og tilgang i Stord kommune ser ut til å halde fram, etter at me i førre rapport presenterte funn om sterk auke i bruk og tilgang på anabole steroider. Merksemda kring rapporteringa førte til eit auka fokus på problematikken gjennom blant anna informasjonsverksemd på skular og treningssenter. Alt tydar på at førebyggande haldnings og informasjonsarbeid, i tillegg til auka kunnskap kring bruk og konsekvensar blir viktige satsingsområde framover. Me har i denne rapporten valt å rapportere om ei auke i illegal bruk og tilgang på Subutex med utgangspunkt i nøkkelinformantane si kjennskap til medikamentet. Ser me tilbake på Føre Var rapportane i 2008, viste rapporteringa frå nøkkelinformantane ein sterk auke i bruk og tilgang på Subutex. Me ser no at den same rapporteringa held fram frå informantane, både i høve bruk og tilgang på medikamentet. Når det gjeld tilgang og bruk av Xanor ser det ut til at bruken har stabilisert seg, etter at me i dei to siste rapportane har rapportert om auke i bruk og tilgang på medikamentet. Me håpar at ein presentasjon av hovudfunna vil gje fagfolk, politikarar og andre eit bilete av aktuelle rustrendar som kunnskapskjelde for rusmiddelarbeidet i Stord kommune. Juni 2009 Utekontakten Stord kommune

4 Innhald Forord 3 Innleiing 5 Kjeldeoversikt 6 Behandling av data 7 Hovudfunn 9 Appendiks 13 Takk til Nokre fakta 19

5 Innleiing Kva er Føre Var? Føre Var har sitt utspring frå det som vert kalla «Rustrendovervaking», ei samnemning for prosjekt der ein ynskjer å etablera eit omfattande system som er i stand til å gje ein rask og påliteleg identifikasjon, overvaking og rapportering av lokale trendar og tendensar når det gjeld rusmiddelbruk. Hovudmålet med denne typen rapportering er å forkorta tidsspennet frå nye rusmiddeltrendar oppstår ute i miljøa, til informasjonen om dette når fagmiljøet i kommunen. På den måten kan ein jobba meir målretta ved å vera betre førebudd, meir proaktiv og meir effektiv i arbeidet med rusrelaterte problem. For å forkorta dette tidsspennet, er det viktig at Føre Var vert gjennomført regelmessig. Utekontakten har sidan 2005/06 utgitt to rapportar i året. 1 Nokre av rusmidla me rapporterar om vert ikkje eigentleg definert som rusmiddel, men er medisinar som kan misbrukast. Difor er også denne bruken interessant for Føre Var. Funna i denne rapporten er baserte på data frå oktober 2008 til mars Eventuell auke og nedgang reknar me ut frå perioden før, frå april 2008 til september 2008, for å få fram tendensar innan rusmiddelbruken på Stord. Når det gjeld alkohol spesielt, har me valt å samalikna med sesong, då me veit at årstid spelar inn i bruksmønsteret for alkohol blant folk flest. Målsetjing Målsetjinga for Føre Var i Stord kommune er å innhenta påliteleg og oppdatert data om rusvanar innan ulike miljø. Det me ynskjer å kartleggja er: - Bruk av nye rusmiddel - Endringar i bruk av etablerte rusmiddel - Endring i tilgang på ulike rusmiddel Fordelar med Føre Var Det fins mykje kunnskap om den lokale russituasjonen blant ulike instansar og personar i kommunen. Mykje av denne kunnskapen er ofte «låst», då det ikkje er noko system for å dela denne informasjonen. Ved å samla denne informasjonen, og sjå den i eit heilskapeleg bilete, kan ein betre vera føre var. Når ein får fram relevant informasjon på eit tidleg tidspunkt, kan fagfolk gjera evidensbaserte vedtak, og raskare setja i gong tiltak. Framgangsmåte Det er Utekontakten i Stord kommune som har gjennomført undersøkinga og som står bak denne rapporten. Me har samla inn kvalitative og kvantitative data, dvs. data frå salsstatistikkar og eit handplukka informantnettverk. Opplysningane me har fått, har me analysert og kvalitetssikra ved å samanlikna, og gje ulik vekting på ulike kjelder (sjå Appendiks, s. 15). 1) Fram til vår 2008 var Føre Var rapportane eit samarbeid mellom SLT og Utekontakten R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 5

6 Kjeldeoversikt Fig. 1. Føre var rapport Vår 2009 Sekundærdata Media Nøkkelinformantar Fokusgruppene og nøkkelinformantar har vore plukka ut med tanke på deira «ekspertkunnskap» frå innsida av rusmiljø i kommunen både når det gjeld brukstrendar og tilgang. Informantane er anonymiserte i rapporten. Me har nytta både spørjeskjema, fokusgrupper og ein-til-ein-intervju i innhentinga av data frå nøkkelinformantane. Til saman 15 nøkkelinformantar har bidrege til denne rapporten; 6 informantar innanfor gruppa risiko/tung, 3 informantar frå utelivsbransjen og 5 informantar frå gruppa profesjonelle. Med gruppa risiko/tung meinar me informantar i miljø der rus tidleg vert oppdaga og/eller brukt. Utelivsbransjen består av informantar som jobbar i/driv utestader, og informantar med god kjennskap til utelivet. Gruppa profesjonelle består av fagfolk som jobbar innan eller i kontakt med rusfeltet her på Stord. Fleirtalet av nøkkelinformantane våre rapporterer dermed med kjennskap til tung/risiko-arenaen. Ei viktig kjelde i Føre Var - rapporten er statistiske data. Dette er data som innhentast og rapporterast regelmessig. For å kunna bruka denne informasjonen, må data vera tilgjengelege, nøyaktige, relevante og kunna rapportera innan vår rappoteringstid. Me har i denne rapporten brukt 10 kjelder for statistiske data: 6 F ø r e V a r - V å r

7 Kripos - tal på og storleik på beslag Tollvesenet - tal på og storleik på beslag Politiet - tal på mengde og totalt antal beslag, drukkenskapsarrestar og promillekøyring To lokale apotek salstal utvalde medikament, sprøyter og kanylar Vinmonopolet - salstal frå Stord Samla alkoholsal frå tre serveringsstader To Rema 1000-butikkar salstal alkohol Oppslag i pressa, frå Bladet Sunnhordland, Innsida.no og Haugesunds Avis Behandling av data Nesten ingen av datakjeldene som blir brukt til rapporten er direkte samanliknbare, men det er fruktbart å plassera dei ved sida av kvarandre for å prøva å sjå mønster, samanhengar og motsetnader. Dei ulike kjeldene er vekta ulikt på bakgrunn av at me meinar nokre kjelder gjer eit meir korrekt bilete på det faktiske livet enn andre. Vinmonopolet og Rema 1000 er til dømes vekta høgt i høve til det å kunna gje indikasjonar på bruksmønster av alkohol (for nærare detaljar sjå Appendiks, s. 13). Dei statistiske data frå både Politiet, Kripos, Tollvesenet og apoteka inneheld relativt små tal og må difor tolkast med varsemd. Stord er ein forholdsvis liten stad, og tala vil vera små frå desse kjeldene. Likeeins vil få personar kunne ha stor innverknad på statistikkane, om til dømes eit medikament blir skrive ut i større mengder til eit par personar, vil dette kunna gjera store utslag i apotektala, eller same personane kan gå igjen i politiet sine tal. Vidare vil talet på politiet og tollvesenet sine beslag variera i høve til bemanning, aktivitet og satsingsområde. Det er likevel interessant å bruka alle desse data, då dei samla kan vera med på å gje et bilete av korleis situasjonen er. Beslagsdata frå politiet lokalt og Kripos er samanfallande, men me har valt å ha begge med likevel, slik at me evt. kan plukke opp endringar som ikkje endå er vidareformidla frå lokalt politi, og kome med i Kripos sine lister. For å unngå dobbeltelling, har me valt å dela rusmiddeltabellen i to, og registrera tal frå Kriops på eine halvparten, og frå lokalt politi på andre halvparten. Funn frå media ser me på som mindre pålitelege, og desse er følgjeleg lågt vekta. Registreringa er usikker hos dei ulike avisene, og faktorar som t.d. prioritering av stoff, kva som vert lagd i digitalt arkiv, oppgraderingar av system med meir vil verke inn på tala me får. I periodar refererer til dømes Bladet Sunnhordland oftare dommar frå tingretten, og følgjeleg vil me då få større tal enn i periodar dette ikkje er prioritert. Vi trur likevel at desse små funna i det minste kan vera med å gje ein indikasjon på endringar, og har difor valt å ta det med. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 7

8 Hovudfunn Stabilt sal av alkohol for sesong Alkoholsal og -forbruk visar seg å svinga frå sommar- til vintersesong. Me ser det difor naturleg å samanlikna sesong mot sesong i tillegg til periode mot periode når det gjeld alkohol. Informasjon frå informantane tilseier at alkoholbruken er relativt stabil. Når det gjeld sal av alkoholhaldig drikke, ser me at tendensen med ei svak auke held fram også denne perioden. I vinterhalvåret vert det generelt seld litt mindre alkohol enn i sommarhalvåret, men med ei lita auke år for år. Sjå figur 2. - Salstala frå vinmonopolet er stabile, både sett i høve til periode og sesong. - Begge Remabutikkane har hatt ei auke i alkoholsal samanlikna med førre vinter, men sel mindre vintersesongen enn sommarsesongen. - Stabilt sal for sesong for serveringsstadene på Sunnhordlandskaien; Cafe Delis, Kontoret og Big Horn Steak House. - Sal og bruk av brennevin har stabilisert seg, både i følgje salstal og informasjon frå informantane. - Samanliknar me med førre vinter, ser me ein stor nedgang i drukkenskapsarrestar (politilova 9) og promillekøying (vegtraffikklova 22.1) registrert hos politiet. Sett mot sist sommar, har me hatt ei lita auke i drukkenskapsarrestar, men langt færre promillekøyringar. Fig. 2. Alkohol sesong for sesong Samla alkoholsal Rapportert auke i bruk og tilgang på amfetamin - Store beslag i samband med ei sak. Vinmonopolet Rema 1000 Heiane - Informantane rapporterer ei auke i både bruk og tilgang siste periode Rema 1000 Bjelland i høve til førre. Sunnhordlandskaien sommar 05 Nedgang i bruk av Xanor - Sterk nedgang i sal frå apoteka. - Informantane rapporterer sterk nedgang i tilgang og bruk av medikamentet. vinter 05/06 sommar 06 vinter 06/07 sommar 07 vinter 07/08 sommar 08 vinter 08/09 F ø r e V aframleis r - V å r 2 0 0rapportert 9 auke i bruk og tilgang på anabole steroider frå nøkkelinformantane

9 Framleis rapportert auke i bruk og tilgang på anabole steroider frå nøkkelinformantane - Eit fleirtal av informantane rapporterar om fortsatt sterk auke i bruk og tilgang på anabole steroider - Tollevesenet har hatt ein nedgang i mengde og antall beslag - Blir rapportert brukt i fleire «miljø» med ulike formål - Blir brukt som kurar der vanlegaste inntaksmåtar er injisering og tablettar. Prisen og lengda på kurar varierar sterkt og er avhengig av kombinasjonar, lengde og type steroid. - Kallenamnet på anabole steroidar er «bol» eller «bolar» Me ser også i denne perioden at bruk og tilgang på anabole steroidar held fram. Eit fleirtal av nøkkelinformantane rapporterar om fortsett auke i bruk og tilgang på steroidar. Rapporteringa kjem denne gong frå alle gruppene av nøkkelinformantar. Både uteliv, profesjonelle og risiko/tung har kjennskap til bruk av anabole steroidar. Den rapporterte bruken er som sist ikkje knytta opp mot idrettslege prestasjonar, men i sterkare grad mot kroppsbevissthet/ kroppsfiksering, og i kombinasjon med andre rusmiddel. Den vanlegaste alderen for bruk av anabole steroidar blir også denne gong rapportert til unge menn i alderen år. Nytt denne gong er rapportering om jenter og bruk av Efedrin som slankemiddel. Me er usikre på kor omfattande eller tilfeldig denne bruken er, men vel å registrera det som ei føreløpig endring i denne rapporten. Margaret Tveitan ved Dopingtelefonen seier i et intervju at det har vore ein generell auke av henvendingar frå jenter om bruk av Efedrin i perioden (Artikkel; «Dopingtelefonen» jan. 2009). Ser me på kva legemiddel og steroidprofilar som blir rapportert brukt, blir ECA stack, Sustanon og Deca nevnt som døme frå informantane. ECA stack inneheld efedrin, koffein og aspirin, og er først og fremst effektivt for å forbrenna feitt, jmf. avsnittet over. Det blir denne gong rapportert at efedrin blir brukt i kombinasjon med alkohol, noko som kan ha samanheng med den svake amfetaminliknande verknaden stoffet gjer. Efedrin er ikkje eit hormon, men er meir lik amfetamin strukturmessig ( Sustanon og Deca er først og fremst steroidkurar som blir brukt til muskeloppbygging i kombinasjon med trening ( Auke i illegal bruk og tilgang på Subutex 2 i følgje nøkkelinformantane - Nøkkelinformantane innafor gruppa risiko/tung rapporterer om sterk auke i både illegal bruk og tilgang siste periode. - Rapportert auke i bruk og tilgang også innan gruppa profesjonelle. - Inga endring i sal hos apoteka. 2) Subutex er et syntetisk opioid som brukes i substitusjonsbehandling ved opiatavhengighet/ legemiddelassistert rehabilitering (LAR). R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 9

10 - Auke i mengd beslaglagd Subutex frå politiet. - Små tal frå Kripos i høve mengd og tal på beslag. - «Sub» blir brukt som slangutrykk. - Pris er ca kr. for ein 8 mg tablett. Fig 3. Langtidstrend Subutex Langtidstrend Subutex aggregert differanse haust 05 vår 06 haust 06 vår 07 haust 07 vår 08 haust 08 vår F ø r e V a r - V å r Tabell 1. Aggregert differanse 3 for Subutex Tabell 1. Aggregert differanse 3 for Subutex okt 08 mars 09 Oktober 08 - mars 09 Bruk + 8 Bruk dekkar kjeldene brukstrend frå nøkkelinformantar og medikamentsal frå apoteka. Tilgang + 5 Tilgang baserast på tilgjengelighetstrender frå nøkkel- Bruk +8 Interesse 0 informantar, beslag og mengde Agg.differanse Tilgang frå Tollvesenet og Kripos. Bruk dekkar Interesse kjeldene brukstrend frå nøkkelinformantar 0 og medikamentsal Interesse dekkar mediaoppslag. og Kripos. Interesse dekkar medi frå apoteka. Tilgang basera tilgjengelighetstrender frå nøkkelinformantar, beslag frå Tollvesenet Agg.differanse +13 Auke i illegal bruk og tilgang på Subutex har blitt rapportert i dei to siste siste Før V rapportane frå Stord. Det er nøkkelinformantane frå gruppa profesjonelle og risiko/tu hovudsak Auke rapporterer i illegal bruk og denne tilgang trenden. på Subutex Som har nemnt blitt rapportert i tidlegare i dei rapportar to siste siste har fleire bruka Subutex Før blitt Var rapportane overført frå på Stord. medikamentet Det er nøkkelinformantane Subuxone i LAR-behandling frå gruppa profesjo-(legemiddelasnelle og risiko/tung som i hovudsak rapporterer denne trenden. Som nemnt i rehabilitering). Me har tidlegare rapportert om ei auke i illegal bruk og tilgang på Sub tidlegare rapportar har fleire brukarar av Subutex blitt overført på medikamentet Det kan sjå Subuxone ut som i LAR-behandling denne tendensen (Legemiddelassistert var knytt opp rehabilitering). mot at medikamentet var nytt og de mange som gjekk over til å bruke dette medikamentet i behandling. Det ser framleis u Subutex er det medikamentet som er mest attraktivt på den illegale marknaden. Inform rapporterer at medikamentet blir skaffa utanfor Stord, til dømes Bergen, og gjennom 3) Aggregert differanse visar den oppsummerte trendverdien fordelt på bruk, tilgang og organiserte turar til utlandet, der Subutex blir lovleg utskrive til enkeltpersonar. Ser m interesse, der positive tal markerer auke og neagtive tal markerer nedgang (Sjå appediks, side 13). rapportar frå Bergen ble det frå haust 2007 til vår 2008 rapportert at den aukande tren Subutex var stabilisert (Føre Var, Bergen 01/08). Nøkkelinformantane rapporterte der ei gradvis auke i tilgjenge og bruk av Subutex i siste rapport frå Bergen (Føre Var, B 01/09). Alle informantane frå gruppa risiko/etablert miljø kjente der til bruk, men ing

11 Me har tidlegare rapportert om ei auke i illegal bruk og tilgang på Subuxone. Det kan sjå ut som denne tendensen var knytt opp mot at medikamentet var nytt og det var mange som gjekk over til å bruke dette medikamentet i behandling. Det ser framleis ut som Subutex er det medikamentet som er mest attraktivt på den illegale marknaden. Informantane rapporterer at medikamentet blir skaffa utanfor Stord, til dømes Bergen, og gjennom organiserte turar til utlandet, der Subutex blir lovleg utskrive til enkeltpersonar. Ser me på rapportar frå Bergen ble det frå haust 2007 til vår 2008 rapportert at den aukande trenden for Subutex var stabilisert (Føre Var, Bergen 01/08). Nøkkelinformantane rapporterte derimot om ei gradvis auke i tilgjenge og bruk av Subutex i siste rapport frå Bergen (Føre Var, Bergen 01/09). Alle informantane frå gruppa risiko/etablert miljø kjente der til bruk, men ingen frå dei to andre arenaene. Dette samsvarar også med rapportertingane lokalt her på Stord. Begge apoteka har i denne perioden stabile salstal for Subutex. Frå Kripos er det små, men stabile tal når det gjeld beslaglagd mengde og tal på beslag. Det har vore liten mediomtale kring Subutex i siste periode. Ei stabilisering i bruk og tilgang på Xanor 4 - Informantane innafor gruppa risiko/tung og profesjonelle rapporterar om relativ stabil bruk og tilgang på dette medikamentet siste periode. - Nedgang i sal på apoteka. - Inga endring i medieomtale om medikamentet i siste periode. - Svak nedgang i mengde frå politiet sine beslag - Slanguttrykk og kallenamn er «X» eller «X ar». - Prisen på ein tablett blir rapportert å ligge på ca kr I dei to siste Føre Var rapportane har me rapportert om ei auke i bruk og tilgang på medikamenta Xanor og Rivotril. Det kan no sjå ut som den rapporterte bruken og tilgangen på Xanor har stabilisert seg. Første gong me rapporterte om auke i bruk og tilgang på medikamentet var i Føre Var rapport Vår 06. Sidan den gong har det vore relativt stabilt fram til hausten 2007, då me igjen fekk ei auke i rapporteringa kring medikamentet. Det blir framleis rapportert at Xanor brukast i tilegg til andre illegale rusmiddel. Ingen informantar frå utelivsbransjen hadde kjennskap til Xanor. Rapporteringa om bruk og tilgang på Xanor kom altså berre frå informantar med kjennskap til tung/risikoarenaen. Hovudfunn frå Føre Var i Bergen visar at det er mindre tilgang på Xanor i siste periode (Føre Var, Bergen 01/09). Om dette har noko samanheng med ei stablisering i bruk og tilgang på Stord er me usikre på. Den auka bruken og tilgangen på Xanor har tidlegare blitt rapportert som lokalt betinga frå nøkkelinformantane. 4) Xanor er eit legemiddel som verkar dempande på på sentralnervesystemet og som blir brukt ved behandling av panikksyndrom ( R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 11

12 Andre rusmiddel og oppsummeringar Når det gjeld den generelle bruken av rusmiddel er det i hovudsak menn i alderen år som dannar grunnlag for rapporteringane frå nøkkelinformantane. Det er framleis alkohol som går igjen som det mest brukte rusmiddelet blant informantane i gruppa profesjonelle og uteliv. Frå gruppa risiko/tung er det hasj, amfetamin og Subutex som blir rapportert som dei tre mest brukte rusmiddel. Amfetaminen blir i denne perioden rapportert som dårlegare og meir ujamn enn i førre periode. Når det gjeld dei vanlegaste kombinasjonane av rusmiddel har det vore små endringar i dei siste rapportane. Alkohol kombinert med hasj, amfetamin og ulike benzodiasepiner blir rapportert frå eit fleirtal av informantane. I tilegg ser det ut som illegal bruk av Subutex ofte blir kombinert med hasj og benzodiasepiner. I førre Føre Var rapport hadde me fokus på ei auke av bruk og tilgang på hasj i enkelte ungdomsmiljø. Frå nokre av informantane våre med kjennskap til desse miljøa, blir det rapportert at bruken ser ut til å halda fram i enkelte ungdomsgrupper. Tilgangen til hasj blir framleis rapportert som stor, og «normaliseringa» i høve bruk ser ut til å vedvara. Kombinasjonen alkohol og hasj ser ut til å være meir vanleg på festar blant disse ungdomane. Det er viktig å påpeika at ungdomsmiljøa det rapporterast om i Føre Var, ikkje gjer eit representativt bilete av ungdomen på Stord. Stord kommune vil hausten 2009 presentera data frå ei ny ungdomsundersøking, der elevar ved ungdomsskulane og vidaregåande vil rapportera om sine eventuelle rusvanar. Me vil då kunne sei meir om korleis den generelle stoda er. Rustrendar i Bergen Me ser med interesse på siste Føre Var rapport frå Bergen. Eit av hovudfunna denne gong var ein auke i tilgang og bruk av GHB. AMK/ Helse- Bergen rapporterer om 23 overdoseutrykninger på GHB dei tre første månadane av 2009 (Føre Var, Bergen 01/09). GHB (Gammahydroksybutyrat) er eit dempande stoff med verknaden som liknar alkohol. GHB kan framkalle rus der brukaren kjenner seg oppstemt. Rusen inntrer gjerne i løpet av minutter. Inntak av GHB kan og føra til svimmelheit, hovudverk, oppkast, muskelsvakheit, forvirring, kritikkløyse og trøttleik. GHB kan vera svært farleg å ta, fordi det er liten skilnad mellom dosar som gjev rus og dosar som fører til bevisstløyse og død. I tillegg varierar styrken på GHB mykje (ww.fhi.no). Føre Var på Stord har ingen rapporteringar eller data om GHB i denne perioden. Tidlegare rapportar visar sameleis at det ikkje har vore beslag av stoffet, eller særleg kjennskap til GHB blant nøkkelinformantane. Eit av føremåla med Føre Var er å gje rask rapportering av tendensar når der det gjeld rusmiddelbruk. Me har derfor valt å presentere dette funnet frå Bergen, med tanke på kunne vera meir merksame kring bruk av GHB også på Stord i tida framover. 12 F ø r e V a r - V å r

13 Appendiks Skalaforklaring I tabell 2 har me brukt følgjande skala for å identifisera endringar i løpet av dei siste seks månadane for kvart rusmiddel, og verdien er rutinedata gjeve i tabellane og analysetabellane. Skala for beslagsdata, salstal apotek og media 1 = sterk auke dvs. frå +75 % og oppover 2 = gradvis auke dvs. mellom +25 % til +74 % 3 = ingen endring dvs. mellom +24 % til 12 % 4 = gradvis nedgang dvs. mellom 13 % til 37 % 5 = sterk nedgang dvs. frå 38 % og nedover Skala for data om alkoholsal 1 = sterk auke dvs. frå +11 % og oppover 2 = gradvis auke dvs. mellom +5 % til +10 % 3 = ingen endring dvs. mellom +4 % til - 4 % 4 = gradvis nedgang dvs. mellom - 5 % til -10 % 5 = sterk nedgang dvs. frå -11 % og nedover Skala for nøkkelinformantar 1 = gjennomsnittet ligg frå 2,3 og oppover 2 = gjennomsnittet ligg mellom 2, 4 og 2,6 3 = gjennomsnittet ligg mellom 2,7 og 3,3 4 = gjennomsnittet ligg mellom 3, 4 og 3,6 5 = gjennomsnittet ligg frå 3,7 og nedover Skala for talmateriale under 5 - Når talet er 5 eller mindre vert dette indikert med teiknet * bak oppgjeven tendens. - Når talmaterialet er under 5, blir ikkje sterk/svak brukt (1 eller 5), men berre inga endring eller gradvis auke/nedgang (2*, 3*, 4*). - Dersom talmaterialet går frå 0 til 0, blir dette indikert med teiknet - og ikkje med 3*. - Endrast talmaterialet berre med 1, gjev dette inga endring = 3*. - Endrast talmaterialet med 2, gjer dette anten ei gradvis auke = 2*, eller ein gradvis nedgang = 4*. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 13

14 Talet 1 visar at det er ei sterk auke, medan talet 2 indikerar at det er ei gradvis auke. Der det ikkje føreligg endring visast dette med talet 3. Talet 4 visar at det er ein gradvis nedgang, medan 5 markerar at det er ein sterk nedgang. Teiknet * brukar vi der det føreligg eit lite tal eller nummer, til dømes dersom det dreiar seg om små beslag. Ulike skalaer er brukt for å identifisera endringar for kvart enkelt rusmiddel og gje dei ein verdi i løpet av dei siste seks månadane. Me nyttar ein meir sensitiv skala der talmaterialet er lite. Analysetabellen nedanfor er ikkje vekta. Tabell 2: Samanfatting av statistiske data, informasjon frå nøkkelinformantar og media i høve til rustrendar Rusmiddel Anabole steroider * 1 1 Leirvik Apotek Apotek 1 Toll mengde Toll beslag Kripos mengde Kripos beslag Politi mengde Sunnhordlandskaien Vinmonopolet Rema Heiane Rema Bjelland Alkohol Cannabis Amfetamin 3 2* Kokain 2* Heroin 4* 3 3 Metadon 5 2* 2 2 Subutex 3 3 4* 3* 1 3* 1 1 Subuxone Temgesic 5 5 3* 3* Xanor 4 5 4* 3* 3 3 Valium Rohyp/Flunip * 3* 3 3 Dolcontin Rivotril * 1 3* 2 3 Stesolid Vekting X3 X3 X2 X2 X2 X3 X2 X4 X4 X4 X4 X1 X4 X3 Media Informantar brukstrend Informantar tilgang 1 = sterk auke 2 = gradvis auke 3 = inga endring 4 = gradvis nedgang 5 = sterk nedgang * = visar at det er snakk om svært små tal 14 F ø r e V a r - V å r

15 Vekting av kjeldene Informasjonskjeldene vert kategorisert og vekta avhengig av kor pålitelege dei er i høve til å indikera rusbruk og tilgang. Størst vekt (gonger fire) er gjeve alkoholsal fra Vinmonopolet og Rema 1000, og informasjon frå nøkkelinformantar iht. brukstrendar. Desse data gjev relativt gode indikasjonar på faktisk bruk av alkohol. Nest størst vekt (gonger tre) er salsdata frå apoteket, Kripos og lokalt politi sine antal beslag og informasjon frå informantane iht. tilgang på rusmiddel. Medium vekt (gonger to) er gjeve til data frå Tollvesenet og mengdedata frå Kripos og lokalt politi, som gjev ein indikasjon på rustilgang, men som kanskje seier meir om etatane sine eigne prioriteringar og aktivitet. Minst vekt (gonger ein) er gjeve media og låge førekomstar av funn, uavhengig av kjeldeopphav (dette gjeld dei som er markert med stjerne i tabellen). Endringane me rapporterar, er frå førre periode; april september 2008, samanlikna med den siste perioden, oktober 2008 mars Analysetabellane inneheld verdiar på ein skala frå 1 til 5, og tala visar tendensen for kvart rusmiddel i løpet av de siste seks månadane. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 15

16 Samandrag av verdiar - ikkje vekta og vekta for spesifikke rusmiddel For å identifisera forskjellige mønster blant dei forskjellige rusmiddel, samanfattar tabellen nedanfor verdiane når dei ikkje er vekta og etter at dei er vekta. Tabell 3: Samandrag av verdiar Rusmiddel IKKJE VEKTA VEKTA SUM DIFFERANSE Anabole steroider Alkohol Cannabis Amfetamin Kokain Heroin Metadon Subutex Subuxone Temgesic Xanor Valium Rohypnol/flunipam Dolcontin Rivotril Stesolid Utrekning av differanse Differansen for kvart rusmiddel baserar me på ei summering av positive og negative verdiar. Me ser altså på 1 arane og 2 arane, som indikerar ei auke (positive verdiar), i høve til 4 arane og 5 arane, som indikerar ein nedgang (negative verdiar). Data frå lokalt politi blir brukt for rusmiddel frå toppen av tabell 2, og ned t.o.m. Metadon. Data frå Kripos er inkludert f.o.m. Subutex og ned resten av tabellen. Dette gjer me for å unngå dobbeltelling av data som blir registrert av begge kjelder. 16 F ø r e V a r - V å r

17 Takk til Våre gode nøkkelinformantar... Bergensklinikkene... Vitusapotek Leirvik, ved Hege Kvalnes... Apotek 1, ved Steinar Vik... Rema 1000 Heiane, ved John Ståle Eldøy... Rema 1000 Bjelland, ved Eivind Birkeland... Vinmonopolet, ved Jens Nordahl... Kripos... Politiet... Tollvesenet... Utestadane Tapperiet, Delis, Frugård... Prosjektkopi Vest ved Laila Haugen Litteratur Flesland, L. & Mounteney, J. (2009) Føre Var rapport, nr. 1, Stiftelsen Bergensklinikkene Flesland, L. & Mounteney, J. (2008) Føre Var rapport, nr 1, Stiftelsen Bergensklinikkene Flesland, L. & Mounteney, J. (2008) Føre Var rapport, nr 2, Stiftelsen Bergensklinikkene Mounteney, J og Leirvåg, S-E (2004). Føre Var rapport nr 1, Stiftelsen Bergensklinikkene. Mounteney, J og Leirvåg, S-E (2007). Føre Var: Kartlegging av rustrender, Manual, Stiftelsen Bergensklinikkene Kopi av heile rapporten kan ein få ved å venda seg til Utekontakten, Stord kommune, Tlf / utekontakten@stord.kommune.no R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 17

18

19 Nokre fakta Anabole Steroider: (frå, Føre var, Bergen, 01/2004) - Anabole steroider er ei gruppe syntetiske stoff med dei same verknadene som androgener (mannlege hormon). Det fins fleire ulike klassar av anabole steroider, og verknad og biverknad varierar i stor grad etter kjemisk struktur og etter om dei blir tatt som injeksjonar eller tablettar. - Dei er reseptpliktige legemiddel som blir føreskrive for å behandla tilstandar som forstyrringar i testosteronnivået, forsinka pubertet, enkelte typar impotens, brystkreft og svekkingar forårsaka av HIV/ AIDS eller andre sjukdommar. - I tillegg til medisinsk bruk blir anabole steroider brukt ulovleg av ein del kroppsbyggjarar, idrettsutøvarar og unge kroppsmedvitne menn. - Anabole steroider kan takast som tablettar eller kapslar, ved injeksjonar i muskelen eller som kremar eller salvar. Dei bli ofte tatt i kurar som kan vare frå 4 til 12 veker. - Slenguttrykk for anabole steroider kan vera: bol, boler og vekst. - Ved lengre tids bruk kan ein oppleva svekka sexlyst, depresjon, humørsvingingar og ukontrollert aggresjon. Andre biverknad er er sterilitet, at testiklane skrumpar, brystutvikling hos menn, hjartesjukdom, kviser, hårtap, lever- og nyresjukdom og utvikling av mannlege trekk hos kvinner. For unge mennesker kan bruk av anabole steroider føra til at kroppen sluttar å veksa. - Det er forbode for enkeltpersonar å innføra, oppbevara og selja anabole steroider i Noreg. Det er ikkje forbode å bruka anabole steroider. Subutex: (frå fmr.no og felleskatalogen.no) - Subutex er eit syntetisk stoff med opiatliknande effekt der buprenofin er den aktive substansen. Det blei utvikla som smertestillande middel til bruk etter operasjonar og andre sterke smertetilstandar - Skal berre brukast til substitusjonsbehandling ved opiatavhengighet, i saman heng med medisinsk, psykologisk og sosial behandling. Behandling av opiatavhengige personar under legemiddelassistert rehabilitering i Noreg blir godkjent av Sosialog Helsedirektoratet. - Buprenofin bind seg til opiatreseptorane i hjernen og gir ein langvarig verknad ved at det blokkerar for verknaden av m.a. morfin og heroin. - Buprenofin er som alle opioidar sterkt vanedannande. Medikamentet blir som oftast injisert når det brukast illegalt. - Buprenofin er lite giftig. Dødelig overdose med bupreonfin aleine er sjeldan, men om medikamentet vert injisert saman med benzodiazepiner, er faren for dødeleg forgifting høgare. - Dei vanlegaste biverknadane er kvalme, oppkast/ brekningar, forstopping, auka sveitte og hovudverk. Andre biverknader kan vera trøttleik, søvnløyse, kløe, allergiske reaksjonar og lågt blodtrykk. Xanor: (frå - Xanor er eit legemiddel i benzodiazepinklassen, som verkar dempande på sentralnervesystemet. Verkemiddelet er alprazolam. - Blir føreskrive ved panikkangstsymptom. - Blir effektivt absorbert i blodet, maksimal kosentrasjon etter 1-2 timar. Halveringstida er 12 timar. - Langvarig bruk kan føra til fysisk og psykisk avhengigheit. Det er ein auka risiko for dette ved misbruk eller tidlegare misbruk av andre medikament eller alkohol. - Biverknader: Mellom anna døsigheit, hovudverk, svimmelheit, muskelsmerter, utydeleg tale, irritabilitet, depresjon, seksuell dysfunksjon.

20 Utekontakten, Stord kommune tlf Prosjektkopi Vest AS