FØRE VAR. Hovudfunn. SPESIALFOKUS: Samarbeidsprosjektet Vald i Leirvik sentrum. Rustrender i Stord kommune Haust 2006

Transkript

1 Cecilie Berger, Terje Eriksen og Thomas Mikkelsen. SLT og Utekontakten i Stord kommune FØRE VAR Rustrender i Stord kommune Haust 2006 Hovudfunn Auke i sal av alkohol Gradvis auke i bruk og tilgang på Cannabis Variert bilete for andre medikament Stabil situasjon og tilgang for dei fleste illegale rusmiddel SPESIALFOKUS: Samarbeidsprosjektet Vald i Leirvik sentrum

2 Forord Vi kjem no med vår andre Føre Var rapport. I denne rapporten ser vi på perioden april til september Eventuell auke eller nedgang reknar vi ut frå forskjellane frå perioden før, oktober 05 mars 06, for å prøve å få fram nyansane i tendensar innan rusmiddelbruken på Stord. Særskild når det gjeld alkohol trur vi det er tydelege sesongsvingingar, og det prøver vi å få fram ved å setja salstal opp mot same periode i fjor. Talet på kjelder har auka frå sist, noko som visar at folk er positive til å samarbeide om eit dokument som dette. Det at vi får fleire kjelder med, er òg med på å gjera biletet av situasjonen og tendensane tydelegare. Totalt 29 ulike kjelder har gitt oss grunnlaget for denne rapporten, og alle som ein er med å bidra til det totale biletet vi no sit med av situasjonen på Stord. Då vi kom ut med første rapporten for seks månader sidan, fekk vi mange positive tilbakemeldingar, og folk var interesserte. Både politikarar, legar, andre som jobbar i kommunen og folk utanfrå, frå andre kommunar og innan rusfeltet generelt har gitt Føre Var merksemd, og vi håpar folk tek informasjonen i desse rapportane i aktivt bruk. Eit av hovudfunna i denne Føre Var rapporten er ei auke i sal av alkohol. Dette meinar vi vil vera interessant å knyta opp mot tiltaket Vald i Leirvik sentrum, eit samarbeidsprosjekt mellom kommunen og politiet. Som spesialfokus har vi difor teke med prosjektbeskrivinga og evalueringsrapporten etter dette prosjektet. Bakanforliggjande årsaker til valden i sentrum er ofte knytt opp mot bruk av alkohol. Også nasjonalt har det i det siste vore auka fokus på samanhengen mellom alkohol og vald, og konsekvensane dette har for den einskilde og fellesskapet. Vi er glade over å kunna gjengi rapporten her, i samband med vår Føre Var rapport for hausten Stord, november 2006 Cecilie Berger, Terje Eriksen og Thomas Mikkelsen

3 Innhald Innleiing 4 Kjeldeoversikt 5 Behandling av data 6 Hovudfunn 7 Russpesifikke funn 8 Alkohol 8 Hallusinogene rusmiddel (Cannabis, LSD, fleinsopp) 12 Sentralstimulerande rusmiddel (Amfetamin, Kokain, Ecstasty) 13 Opioidar (Heroin, Metadon, Subutex, Temgesic, Dolcontin) 13 Andre medikament og syntetiske stoff (Benzodiasepiner og Anabole Steroidar) 15 Spesialfokus: Samarbeidsprosjektet Vald i Leirvik sentrum 17 Bakgrunn for prosjektet 18 Samarbeidsprosjekt 23 Framtida 26 Oppsummering av Føre Var og samarbeidsprosjektet 28 Appendiks 29 Takk til Litteratur 34 Fakta om ulike stoffgrupper 35

4 Innleiing Kva er Føre Var? Føre Var har sitt utspring frå det som vert kalla «Rustrendovervaking», ei samnemning for prosjekt der ein ynskjer å etablera eit omfattande system som er i stand til å gje ein rask og påliteleg identifikasjon, overvaking og rapportering av lokale trendar og tendensar når det gjeld rusmiddelbruk. Hovudmålet med denne typen rapportering, er å forkorta tidsspennet frå nye rusmiddeltrendar oppstår ute i miljøa, til informasjonen om dette når fagmiljøet i kommunen. På den måten kan ein jobba meir målretta ved å vera betre førebudd, meir proaktiv og meir effektiv i arbeidet med rusrelaterte problem. For å forkorta dette tidsspennet, er det viktig at Føre Var vert gjennomført regelmessig. Vårt mål er å gje ut rapportar to gonger i året. Stiftelsen Bergensklinikkene, kompetansesenter for rusmiddelspørsmål, var dei første her i landet til å utarbeida og gjennomføra eit slikt prosjekt. Og det er i samarbeid med dei at vi no presenterer Stord kommune sin andre Føre Var rapport. Målsetjing Målsetjinga for Føre Var i Stord kommune er å innhenta påliteleg og oppdatert data om rusvanar innan ulike miljø. Det vi ynskjer å kartleggja er: Bruk av nye rusmiddel Endringar i bruk av etablerte rusmiddel Endring i tilgang på ulike rusmiddel Kven er rapporten for? Det primære publikum for denne rapporten er fagpersonar i rusfeltet og politikarar i Stord kommune. Rapporten vil òg vera av interesse for forskarar og andre som er interesserte i, eller som jobbar generelt med rusmiddelbrukarar eller med rusproblematikk. Fordelar med Føre Var Det fins mykje kunnskap om den lokale russituasjonen blant ulike instansar og personar i kommunen. Mykje av denne kunnskapen er ofte «låst», då det ikkje er noko system for å dela denne informasjonen. Ved å samla denne informasjonen, og sjå den i eit heilskapeleg bilete, kan ein betre vera føre var. Når ein får fram relevant informasjon på eit tidleg tidspunkt, kan fagfolk gjera evidensbaserte vedtak, og raskare setja i gong tiltak. Framgangsmåte Det er Utekontakten og SLT i Stord kommune som har gjennomført undersøkinga og som står bak denne rapporten. Vi har samla inn kvalitative og kvantitative data, dvs. data frå salsstatistikkar og eit handplukka informantnettverk. Opplysningane vi har fått, har vi analysert og kvalitetssikra ved å samanlikna, og gje ulik vekting på ulike kjelder (for meir informasjon sjå Appendiks, side 28). 4 F ø r e V a r H a u s t

5 Kjeldene vi har nytta til denne rapporten er: Salsstatistikk frå Vinmonopolet, Leirvik Apotek, Apotek 1, Rema 1000 Heiane og Rema 1000 Bjelland. Beslagsdata Tollvesenet og Kripos. Tal på drukkenskapsarrestar og promillekøyring frå Politiet. Oppslag i presse frå Bladet Sunnhordland, Innsida.no, Haugesunds Avis og Bergens Tidende. Fokusgrupper med nøkkelinformantar. Spørjeskjema. Eintileinintervju. Kjeldeoversikt Føre var rapport haust 2006 Sekundærdata Media Nøkkelinformantar Fokusgruppene med nøkkelinformantar har vore plukka ut med tanke på deira «ekspertkunnskap» frå innsida av rusmiljø i kommunen både når det gjeld brukstrendar og tilgang. Informantane er anonymiserte i rapporten. Til saman 17 nøkkelinformantar har vore med; 5 informantar innanfor gruppa risiko/tung, 4 informantar frå utelivsbransjen og 8 informantar frå gruppa profesjonelle. Med gruppa risiko/tung meinar vi informantar i miljø der rus tidleg vert oppdaga og/eller brukt. Utelivsbransjen består av informantar som jobbar i/driv utestader, og informantar med god kjennskap til utelivet. Gruppa profesjonelle R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 5

6 består av fagfolk som jobbar innan eller i kontakt med rusfeltet i kommunen. Fleirtalet av nøkkelinformantane våre rapporterer dermed med kjennskap til tung/risiko arenaen. Ei viktig kjelde i Føre Var rapporten er statistiske data. Dette er data som innhentast og rapporterast regelmessig. Data må vera offentleg tilgjengelege, nøyaktige, relevante og kunna rapportera innan vår rappoteringstid. Vi har inngått eit vidare samarbeid med dei ulike kjeldene, og vil framover få utlevert data for dei aktuelle periodane for Føre Var. Vi har i denne rapporten brukt 8 kjelder for statistiske data: Kripos tal på og storleik på beslag Tollevesenet tal på og storleik på beslag Politiet tal på drukkenskapsarrestar og promillekøyring To lokale apotek salstal Vinmonopolet salstal frå Stord To Rema 1000butikkar salstal Behandling av data Dei ulike kjeldene er vekta ulikt på bakgrunn av at vi meinar nokre kjelder gjer eit meir korrekt bilete på det faktiske livet enn andre. Vinmonopolet og Rema 1000 er til dømes vekta høgt i høve til det å kunna gje indikasjonar på bruksmønster av alkohol. Nesten ingen av datakjeldene som blir brukt i prosjektet er direkte samanliknbare, men det er fruktbart å plassera dei ved sida av kvarandre for å prøva å sjå mønster, samanhengar og motsetnader (for nærare detaljar sjå Appendiks, side 28). Dei statistiske data frå Kripos og Tollvesenet inneheld små tal og må difor tolkast med varsemd. Stord er ein forholdsvis liten stad, og tala vil vera små frå desse kjeldene. Politiet på Stord har for tida vakante stillingar, noko som kan ha betyding for det arbeidet som blir gjort opp mot rusmiljøet, og difor kan verka inn på dei aktuelle tala. Det er likevel interessant å bruka desse data, då dei kan vera med på å gje et bilete av korleis situasjonen er. Funn frå media ser vi på som svært lite pålitelege, og desse er følgjeleg lågt vekta. Registreringa er usikker hos dei ulike kjeldene, og faktorar som t.d. prioritering av stoff, kva som vert lagd i digitalt arkiv, oppgraderingar av system med meir vil verke inn på tala me får. I periodar refererer til dømes Bladet Sunnhordland oftare dommar frå tingretten, og følgjeleg vil me då få større tal enn i periodar dette ikkje er prioritert. Vi trur likevel at desse små funna i det minste kan vera med å gje ein indikasjon på endringar, og har difor teke det med. 6 F ø r e V a r H a u s t

7 Hovudfunn Auke i sal av alkohol på Stord Oppgang både for Rema 1000 Heiane, Rema 1000 Bjelland og Vinmonopolet. Gradvis auke i bruk og tilgang på Cannabis Tal frå Kripos viser at det vart gjort færre beslag av cannabis på Stord i inneverande periode, men at det vart registrert ein sterk auke i beslaglagt mengde i høve til førre periode. Tala frå tollvesenet er små, men visar ei auke i antal beslag. Informantane rapporterer om ei gradvis auke i bruk og ei sterk auke i tilgang på cannabis. Cirkaprisen ligg på 100 kroner per gram. Kallenamn på cannabis er m.a. «tjall», «gall», «G, «joint», «rev», «blås». Variert bilete for andre medikament Subutex 1 : Rapportert auke i tilgang på og bruk av Subutex frå nøkkelinformantane. Auken rapporterast i høve til illegal bruk utanfor tilbodet om medikament assistert rehabilitering på Stord (MARIS). Subutex vert seld for om lag kroner for 8 mg tablettar. Slanguttrykk og kallenamn er «Sub» eller «Subu». Temgesic og metadon ei auke i bruk og tilgang på Temgesic og metadon er rapportert frå nøkkelinformantane. Leirvik Apotek rapporterar om ein gradvis nedgang i sal av Temgesic, medan Apotek 1 rapporterar om ei gradvis auke i sal av medikamentet. Kripos rapporterar i denne perioden om ein nedgang i mengde og tal på beslag av Temgesic. Dolcontin og Valium: Leirvik Apotek opplev ein sterk nedgang i salet av Dolcontin, medan Apotek 1 rapporterar om ein gradvis auke i salet av stoffet. Begge apoteka rapporterar om ein stabil situasjon når det gjeld sal av Valium. Informantane rapporterer om ein stabil situasjon i bruk og tilgang på Dolcontin, medan dei rapporterar om stabil bruk og gradvis auke i tilgang når det gjeld Valium. Eit beslag av Valium er gjort i denne perioden frå Tollvesenet, medan det har vore ein gradvis nedgang for mengden som er beslaglagd. Rivotril: Stabil situasjon når det gjeld sal frå begge apoteka. Kripos har gjort eit lite beslag av medikamentet i siste perioden. Det rapporterast om ei gradvis auke når det gjeld bruk og tilgjenge frå nøkkelinformantane. Slangutrykk for Rivotril er «slitarar». Stabil situasjon og tilgang for dei fleste illegale rusmiddel Amfetamin: Sterk auke i mengd amfetamin beslaglagd frå Kripos, men nedgang i tal på beslag. Ein nedgang i medieoppslag om stoffet. Ei opp 1) Subutex er ein høgdoseformulering av buprenorfin. Stoffet er rekna til bruk i substitusjonsbehandling ved opiatavhengighet. Medikamentet finst som 0,4 mg, 2 mg og 8 mg tablettar. Lågdosebuprenorfin blir marknads ført i Noreg som Temgesic (sublingiualtabletter) og Norspan (plaster). (Wikipedia.no) R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 7

8 fatning om gradvis auke i bruk, men stabil tilgang på stoffet frå nøkkelinformantane. Kokain: Ingen beslag frå Tollvesenet eller Kripos. Eit stort fleirtal har ikkje observert stoffet på Stord. Heroin: Nøkkelinformantane rapporterar om stabil bruk og tilgang på heroin i siste periode. Det er ikkje gjort beslag av stoffet frå verken Kripos eller Tollvesenet. Ecstasy og GHB: Ingen beslag frå Tollvesenet eller Kripos. Ingen medie oppslag i nokre av periodane. Eit stort fleirtal av nøkkelinformantane har ikkje observert stoffa på Stord. Russpesifikke funn Nedanfor presenterer vi russpesifikke data frå perioden april 2006 til september Data blir sett opp mot førre periode, det vil sei oktober 2005 til mars Når vi snakkar om hallusinogene stoff inkluderar vi LSD, fleinsopp og cannabis. Data om stoff som amfetamin, ecstasy og kokain blir presentert under sentralstimulerande stoff, medan heroin, Subutex, Temgesic, Metadon og Dolcontin blir presentert under opiodar. Under andre medikament og syntetiske stoff finn ein data om anabole steroider, Rivotril, Xanor og GHB. Alkohol Den generelle tendensen for alkohol indikerar ein oppgang i sal frå april til september Dette har sannsynlegvis mykje med sesongsvingingar i bruken av alkohol å gjera, men vi ser at det har vore seld meir alkohol denne siste sommaren enn i fjor. Dette vil være interessant å følgje opp i vidare Føre Var rapportar. I tabell 1 finn ein salstala for dei spesifikke alkoholtypane frå Vinmonopolet, i tabell 2 finn ein salstal frå Rema 1000 Heiane, og i tabell 3 salstal frå Rema 1000 Bjelland. Sistnemnde hadde vi ikkje med førre gong, så der har vi ikkje tal frå sist sommar til samanlikning av sesongar, sjå tabell 4. Vinmonopolet på Stord har hatt ei auke i det totale salet på 12 % frå førre periode. Svakvin står for den største auken, med 17 % meir seld i løpet av sommarhalvåret enn halvåret før. Ølsalet på vinmonopolet har stupt ned samanlikna med perioden før, dette kjem nok av at folk flest held seg til vanleg lyst øl ein kjøper på butikken om sommaren. Om ein samanliknar denne siste sommaren med sommaren i fjor, ser vi ein auke i det totale salet frå vinmonopolet på nesten 9%. Det er salet av 8 F ø r e V a r H a u s t

9 brennevin som aukar mest, med svakvin som ein god nummer to. Sjå sesongtabell nr. 4. Tabell 1. Salstal for Vinmonopolet Alkoholtype Sum liter seld Sum liter seld oktober 2005 mars 2006 april 2006 september 2006 Alkoholfritt og lettvin Øl Svakvin Sterkvin Brennevin Totalt sal (med alkohol) Rema 1000 på Heiane var i fjor den butikken som selde mest alkohol på Stord. Om ein set dei to gjeldande periodane opp mot kvarandre ser vi ei stor auke i totalt sal frå perioden oktober 2005 mars 2006 og april 2006 september Også om ein set opp sommar mot sommar, får vi ei auke i det totale salet av alkohol frå Rema 1000 Heiane. Rusbrus har ein stor auke om ein ser halvår mot halvår, med heile 54 % oppgang i sommarhalvåret. Om ein ser sommaren 2006 mot sommaren 2005 ser ein motsett ein stor nedgang i rusbrussalet, noko som kan tyde på at det totale rusbrussalet er på veg ned. Øl står for auken sommar mot sommar, med ei auke på 14 %. Salet av alkoholfritt øl og lettvariantane har auka kraftig den siste perioden, medan det har gått ned om ein ser sommar mot sommar. Tabell 2. Salstal for Rema 1000 Heiane Alkoholtype Sum liter seld Sum liter seld oktober 2005 mars 2006 april 2006 september 2006 Alkoholfritt og lettøl Øl Rusbrus og cider Totalt sal (med alkohol) R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 9

10 Rema 1000 på Bjelland er ei ny kjelde for oss denne perioden. Dei bygde nytt og større butikklokale i vår, og ein ser klår auke i deira salstal. Sannsynlegvis gjev mykje av denne auken tilsvarande nedgang andre stader, noko vi ikkje kan måla her. I og med at butikken i så stor grad har endra storleik og utsjånad, vert det ikkje heilt rett å samanlikna alkoholsalet deira periode for periode til denne rapporten. Det er likevel interessant å sjå kor mykje ei nysatsing kan ha å seie, også med tanke på alkoholsal. I komande Føre Var rapportar vil vi og følgje deira salstal, og interessa av nyopninga vil sannsynlegvis jamne seg ut etter kvart. Tabell 3. Salstal for Rema 1000 Bjelland Alkoholtype Sum liter seld Sum liter seld oktober 2005 mars 2006 april 2006 september 2006 Alkoholfritt og lettøl Øl Rusbrus og cider Totalt sal (med alkohol) Når det gjeld alkoholsal og bruk ser vi tydelege sesongsvingingar, vi har difor med ein tabell som visar sesongsvingingane for dei ulike kjeldene våre på alkoholsal. Tabell 4. Alkoholrelaterte salstal sesong for sesong. Alkoholtype Sum liter seld Sum liter seld Sum liter seld Sommar 05 Vinter 05/06 Sommar 06 april sept okt mars aprilsept Vinmonopolet Rema 1000 Heiane Rema 1000 Bjelland Informantane våre seier at det den siste perioden har vore stabil tilgang på og bruk av alkohol. I gruppa risiko/tung finn vi eit fleirtal som oppfattar at det har vore ein gradvis auke i bruk av alkohol, medan dei frå uteliv meinar at det ikkje har vore noko endring (sjå tabell 5). Innan gruppa profesjonelle ser vi likeeins inga endring, men med ei liten tendens til auke. 10 F ø r e V a r H a u s t

11 Tabell 5: Nøkkelinformantar brukstrendar av alkohol etter gruppe Endring Uteliv Profesjonelle Risiko/tung Total Sterk auke Gradvis auke Inga endring Gradvis nedgang Totalt Informantane svarar på tendensar for ulike alkoholtypar at det har vore få endringar dei siste 6 mnd (tabell 6). Fleirtalet svarar inga endring, men brennevin skil seg likevel ut. Eit fleirtal av nøkkelinformantane meinar det har vore ei auke av dette i siste periode. Det er først og fremst innan gruppa uteliv vi finn oppfatningar om at det har vore ei gradvis auke i brennevinkonsumet i siste periode. Ein informant seier: «Det har blitt meir in å drikka drinkar på byen, særleg blant jenter». Tabell 6: Nøkkelinformantar Rapporterte tendensar for ulike alkoholtypar Alkoholtype Øl Cider Rusbrus Vin Brennevin Heimebrent Rapporterte tendensar Inga endring Inga endring Inga endring Inga endring Gradvis auke Ikkje observert I løpet av førre periode registrerte politiet på Stord fylgjande: 21 i drukkenskapsarrest (politilova 9), og 11 tilfeller av promillekøyring (vegtraffikklova 22.1). For perioden april september 2006 var tala 20 personar i drukkenskapsarrest og 14 tilfeller av promillekøyring. Det vil altså seie at det har vore ei gradvis auke i promillekøyrarar som har blitt tatt i siste periode, medan det samtidig ikkje er nemneverdig endring i drukkenskapsarrestar. Tollvesenet har i siste periode beslaglagd noko mindre alkohol enn i førre periode, medan talet på beslag ikkje vert registrert som endring av interesse. Øl er det som det er teke mest av. På mediesøk i nettavisene til Bergens Tidende (BT), Haugesund Avis (HA), Bladet Sunnhordland (Sunnh.) og Innsida.no blir alkohol i samband med Stord omtalt i ulike artiklar og notisar. I høve til førre periode, er det ei gradvis auke R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 11

12 i treff på alkohol i media denne siste perioden. Her kan mykje verke inn, som nemnt i avsnittet om kjelder (side 56). Eit utval overskrifter frå siste peiode: «Fikk øl for håndballjubel» (BT), «Innrømmer ruskjøring» (HA), «Ville vekk frå narkotilgang» (Sunnh.), «Stort nakotikabeslag» (Innsida.no), «Tatt med nark» (HA), «Brukte falsk resept» (Sunnh.). Hallusinogene rusmiddel (Cannabis, LSD, fleinsopp) Hallusinogene middel påverkar sentralnervesystemet og kan gje sansebedrag, illusjonar og hallusinasjonar. Det finst mange vekster i naturen som har hallusinogene verknader, til dømes fleinsopp. Hallusinogener kan òg framstillast syntetisk, til dømes LSD. Cannabis har også ein svak hallusinogen effekt ( og me kategoriserer dermed dette under gruppa hallusinogene rusmiddel. Cannabis Totalt sett ser det ut som det er ei auke når det gjeld bruk og tilgang på cannabis på Stord siste periode. Tala for Tollvesenet er små i denne perioden, men visar ei gradvis auke i beslag. Situasjonen er stabil når det gjeld beslaglagd mengde cannabis. Kripos har derimot hatt ei sterk auke i mengde beslaglagd cannabis i siste periode Både dei profesjonelle og nøkkelinformantane frå tung/risiko gruppa er av den oppfatning at det har vore ei auke i bruk av cannabis i perioden frå april 2006 til september Tre av fem informantar frå tung/risiko meinar det har vore ei gradvis auke, medan fem av åtte av dei profesjonelle informantane meinar det same. Tilsvarande oppfatningar finn vi også blant nøkkelinformantane når det gjeld tilgang på cannabis. Informantane meinar her at det har vore ei sterk auke i tilgang på stoffet. Media har i inneverande periode hatt ei nedgang i dekninga av cannabis på Stord. Tabell 7: Cannabis. Nøkkelinformantar brukstrender etter gruppe Endring Uteliv Profesjonelle Risiko/tung Total Gradvis auke Inga endring Ikkje observert Totalt F ø r e V a r H a u s t

13 Sentralstimulerande rusmiddel (Amfetamin, Kokain, Ecstasty) Sentralstimulerande rusmiddel påverkar sentralnervesystemet, noko som m.a. fører til ei udertrykking av søvntrong og stimulering av hjarte og karsystemet. ( Brukaren blir meir vaken, aktiv og uthaldande. Ved store inntak kan det føra til rastløyse, søvnvanskar og nedsett matlyst, noko som kan føra til alvorleg utmatting. ( Verken Kripos eller Tollvesenet har gjort beslag av Kokain eller Ecstasy i den siste perioden. Når det gjeld amfetamin rapporterer Kripos om ei sterk auke i mengde beslaglagd amfetamin, medan det har vore ein gradvis nedgang i tal på beslag. Informantane rapporterar om ei gradvis auke i bruk av stoffet, samstundes som dei seier at det ikkje har vore noko endring når det gjeld tilgang. I førre periode (otober 2005 til mars 2006) rapporterte dei profesjonelle informantane at Metamfetamin var eit «nytt» stoff som hadde blitt brukt i løpet av dei siste seks månadane. Også i denne siste perioden blir det rapportert at metamfetamin er eit stoff som brukast parallelt med amfetamin. Informantane rapporterer at det tidvis er tilgang på metamfetamin, men at det er ustabilt. Opplysningane blir denne gongen bekrefta både frå frå Kripos, som melder om beslag både på amfetamin og metamfetamin, og frå informantar innafor gruppa risiko/tung og profesjonelle. Kripos rapporterar om ei sterk auke i mengde amfetamin som har blitt beslaglagd, men deler ikkje opp i kor mykje som er amfetamin eller metamfetamin. Det blir difor statistisk umogeleg å sei noko om kva type stoff beslaga er. Tendensen generelt er at amfetamin utgjer ein større del av beslaga enn metamfetamin ( Det blir ikkje rapportert om kjennskap til bruk eller tilgang på Ecstasy eller Kokain frå nokre kjelder. Dette samsvarar med funna frå førre periode. Informantane rapporterer at dei ikkje har observert desse stoffa på Stord. Opioidar (Heroin, Metadon, Subutex, Temgesic, Dolcontin) Opioidar er ei fellesnemning på medikament som festar seg til bestemte reseptorar i kroppen. I moderne vestleg medisin blir opioidar ofte brukt i behandling av smerte. Vanlege opioidar er heroin, Morfin og metadon. Stoffa kan òg misbrukast, og føra til rusmiddelvanebruk. Opioidar som Subutex og metadon blir brukt i legemiddelassistert rehabilitering ( Subutex Subutex er syntetiske opioidar der buprenorfin er den aktive substansen. Subutex blir brukt til substitusjonsbehandling ved opiatavhengighet, i samanheng med medisinsk, psykologisk og sosial behandling. Buprenorfin er som alle opioidar sterkt vanedannande. Medikamentet blir som oftast injisert når det brukast illegalt ( R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 13

14 Bruk og tilgang på Subutex er i kartlegginga spesifisert til å gjelda den illegale marknaden på Stord. Nøkkelinformantane rapporterer om ei sterk auke i bruk og tilgang. Fleire av informantane seier at det er enkelt å reise til Haugesund, Stavanger eller Bergen for å få tak i Subutex. Me veit at det tidligare har vore arrangert private turar frå m.a. Haugesund til Danmark for å kjøpa stoffet til eige bruk ( Informantane rapporterar at sal for finanisering av eige bruk og turen var med på å auka tilgangen og bruken av Subutex. Det rapporterast frå ulike kjelder at det no er slutt på desse organiserte turane, men samtidig at tilgangen framleis er stor i høve til kjøp og sal. Ser vi på førre Føre Var rapport i Bergen, var eit av hovudfunna der ei auke i misbruk av Subutex. Kan det vera slik at nokre tendensar først kjem til dei større byane, før dei sprer seg vidare til mindre byar som til dømes Stord? For oss vil det vera interessant å følgje funna til Føre Var i Bergen for å vera merksam på dette fenomenet. Verken Tollvesenet eller Kripos har hatt beslag av Subutex den siste perioden. Situasjonen er stabil når det gjeld medieomtale den siste perioden. Tabell 8: Subutex. Nøkkelinformantar brukstrender etter gruppe Endring Uteliv Profesjonelle Risiko/tung Total Sterk auke Gradvis auke Inga endring Ikkje observert Totalt Heroin Nøkkelinformantane rapporterar om stabil bruk og tilgang på heroin i siste periode. Det er ikkje gjort noko beslag av stoffet frå verken Kripos eller Tollvesenet. Fleire av nøkkelinformantane rapporterer om at bruken av heroin har blitt påverka gjennom tilbodet om medikamentassistert rehabilitering i kommunen. Det rapporterast frå informantar innafor gruppa risiko/tung, om at det gradvis vil bli mindre bruk av heroin etter som fleire får hjelp gjennom MARIS. Dette er opplysningar som blir viktig å følgje opp i kommande Føre Var rapportar. Metadon Metadon er eit syntetisk stoff som liknar Morfin og blir nytta i rehabiliteringa av Heroinmisbrukarar ( Verken Kripos eller Tollvesenet har gjort beslag av Metadon den siste perioden. Fleirtalet av nøkkelinformantane har svart ei gradvis auke i høve til brukstrendar og tilgang på stoffet illegalt. Media har hatt ein nedgang i tal på omtale av stoffet i høve til førre periode. 14 F ø r e V a r H a u s t

15 Dolcontin og Temgesic Dolcontin er morfintablettar med lang verketid som blir brukt mot sterke smerter, spesielt kreftsmerter. Temgesic er eit syntetisk opiat som inneheld buprenorfin. Temgesic brukast også til behandling av sterke smerter, eksempelvis ved kreft ( Frå Leirvik Apotek blir det rapportert om ein sterk nedgang i salet av Dolcontin i den siste perioden. Apotek 1 rapporterar derimot om ei gradvis auke i sal av medikamentet. Nøkkelinformantane er av den oppfatning at det ikkje er endringar, verken i bruk eller tilgang på Dolcontin i løpet av april 2006 til september Temgesic har i følge Leirvik apotek hatt ein gradvis nedgang i sal i perioden april til september. Apotek 1 rapporterar derimot om ei gradvis auke i sal av medikamentet i siste perioden. Ting kan tyda på at brukarane av ulike grunnar flyttar innkjøpa sine frå den eine til den andre staden, då totalsalet ikkje er nemneverdig endra. Nøkkelinformantane rapporterar om ei auke i bruk og tilgang dei siste seks månadane, medan tal frå Kripos visar ein nedgang i tal på beslag frå førre periode. Andre medikament og syntetiske stoff (Benzodiasepiner og Anabole Steroidar) Benzodiasepiner er legemiddel som blir brukt som sovemedisin, roande og mot epilepsi. Det er utbreidd medisinsk bruk, men også misbruk av desse stoffa. Fleire forskjellige Benzodiasepiner finst på den norske marknaden i dag. Dei mest kjende er Vival, Valium og Rohypnol. I tillegg finst ei rekkje Benzodiasepinliknande legemiddel. Dei vanlegaste av desse er Zopiklon (Imovane) og Zolpidem (Stilnoct). Internasjonalt er det mange fleire Benzodiasepiner ( Xanor Xanor er eit legemiddel som verkar dempande på sentralnervesystemet og som blir brukt ved behandling av panikksyndrom ( Det er ein stabil situasjon når det gjeld bruk og tilgjenge av Xanor. Leirvik Apotek har hatt ein sterk nedgang i sal, medan Apotek 1 rapporterar om ei gradvis auke. Igjen ser vi at brukargruppa kanskje berre bytar apotek i periodar, då totalen samla vert noko lunde lik. Nøkkelinformantane rapporterar om ei gradvis auke i bruk, medan tilgangen på medikamentet rapporterast om å vera stabil Rohypnol I byrjinga av 1990tallet var Flunitrazepam det mest selde søvnmiddelet i Noreg, under handelsnamna Flunipam og Rohypnol. Rohypnol var det mest selde av dei to. I januar 2003 blei Flunitrazepam flytta frå reseptgruppe B til A, noko som innebar at preparatet blei lagd under same utleveringsordning som det sterkt smertestillande middelet Morfin. Frå denne dato blei føreskriving og lovleg sal av flunitrazepam meir enn halvert. På grunn av lågt sal trakk produsenten Rohypnol frå marknaden i august Dette gav ingen ytterlegare nedgang i Flunitrazepamsalet totalt. Det blei i staden ei rekkje nye brukarar av Flunipam mot slutten av 2004, visar tal frå Reseptregisteret (Bramness 2006, Nemninga Rohypnol vert framleis brukt på gata. Dette kan gjelda illegalt innført stoff. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 15

16 Informantane både innan tung/risiko og profesjonelle rapporterer om ein stabil situasjon når det gjeld bruk og tilgang på Rohypnol. Innan gruppa profesjonelle rapporterar dei fleste informantane om ein stabil situasjon i bruk. Det er likevel fire av åtte informantar som svarar ei gradvis auke i tilgang. Frå gruppa risiko/tung blir også Rohypnol nemnt som eit «nytt» rusmiddel i siste periode. Vi vil i neste periode sjå nærare på om dette funnet har endra seg i høve til bruk og tilgjenge. Valium Valiumtablettar brukast ved behandling av angst, fobiar, uro, spenningar, aggresjon, krampar og ved søvnvanskar. Saman med andre preparat blir Valium brukt ved depresjonar med angst, uro og rastløyse. Valium brukast også som beroligande middel før operasjonar, undersøkingar og prøvetaking som kan skapa uro ( Nøkkelinformantane rapporterer inga endring i verken bruk eller tilgang på Valium. Tal frå Apoteket visar også eit stabilt sal av medikamentet. Tollvesenet har gjort beslag av Valium i inneverande periode, men har få beslag av medikamentet generelt. Rivotril Rivotril motverkar krampar, er muskelavslappande, roande og angstdempande. Medikamentet brukast hovudsakleg til behandling av epilepsi ( Det er ikkje noko endring i bruk eller tilgang når det gjeld Rivotril. Begge apoteka har hatt ein stabil situasjon i sal. Kripos har gjort beslag av medikamentet, men det er små tal både i høve til beslag og mengde. Rapporteringa frå gruppa profesjonelle og risiko/tung visar ei gradvis auke i både bruk og tilgang. Det har ikkje vore medieoppslag om medikamentet den siste perioden. Anabole steroidar Anabole steroidar er ei gruppe syntetiske stoff med dei same verknadane som androgener (mannlege hormonar). Det finst fleire ulike klassar av anabole steroidar, og verknader og biverknader varierar i stor grad etter kjemisk struktur og etter om dei vert tekne som tablettar eller injeksjonar. Anabole steroidar er reseptpliktige legemiddel, som blir føreskrivne for å behandla tilstandar som forstyrringar i testosteronnivået, seinka pubertet, enkelte typar impotens, brystkreft og nedbryting forårsaka av HIV/AIDS eller andre sjukdommar. I tillegg til medisinsk bruk, blir anabole steroidar brukt ulovleg av ein del kroppsbyggjarar, idrettsutøvarar og unge kroppsfokuserte menn. (Føre Var vår 2004, Bergensklinikkene) Ulike måtar å bruka steroidar på blir gjerne omtala som ulike kurar med kortare eller lengre opphald og samansetnad, alt etter formål med bruken. Kripos har ingen beslag av anabole steroidar denne siste perioden. Samanlikna med førre periode er det ein stabil situasjon når det gjeld beslag av anabole steroidar. Eit fleirtal av nøkkelinformantane har denne gongen ikkje observert anabole steroidar. Eit fleirtal rapporterar også at dei ikkje veit når det gjeld tilgang på anabole steroidar. 16 F ø r e V a r H a u s t

17 SPESIALFOKUS: Samarbeidsprosjektet Vald i Leirvik sentrum Av Terje Eriksen Prosjektet har sitt utspring i ei oppgåve som to studentar ved politihøgskulen skriev i samband med eksamensførebuing i faget Førebyggjande politiarbeid. I samarbeid med Stord Lensmannskontor la dei planar for eit såkalla POP prosjekt som skulle sjå på den aukande valdskriminaliteten i Leirvik sentrum. Innleiinga her er i all hovudsak henta frå denne undersøkinga og er skriven av Atle Birkeland og Marthe Gaustad. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 17

18 Bakgrunn for prosjektet Problemorientert politiarbeid (POP) Utviklinga av POP har sitt utgangspunkt i kritikken som er reist mot den tradisjonelle arbeidsforma i politiet. Tidlegare har planlegging og langsiktig tenking blitt forsømd, og arbeidet har hatt liten effekt på kriminalitetsutviklinga. Jobben til politiet har fungert meir som «brannslokking» enn førebyggjande politiarbeid. Det har vorte reist kritikk mot dei tradisjonelle og hendingsfokuserte arbeidsmåtane. På 1990talet utvikla difor ein amerikansk forskar, Herman Goldstein, ein modell for korleis ein kunne utnytta politiressursane på best mogeleg måte: POP. Han kunne gjere dette etter grundige studiar av korleis amerikansk politi arbeidde for å bekjempa kriminalitet. Det overordna målet med modellen er å hindre at nye lovbrot finn stad. Kva er POP? POPbegrepet gjenspeilar ein arbeidsfilosofi for politiet som omhandlar eit fullstendig arbeid både internt i politidistriktet, og i samarbeid med konkrete aktørar og publikum. Det er viktig å poengtere at POP ikkje er eit tiltak som ein set i verk for å løyse eit problem, men ein arbeidsmetode på tvers av avdelingsgrensene. Det heile handlar om å orientere seg mot eit problem og gjera noko mot det på førehand å arbeida proaktivt. Dette står i sterk kontrast til den tradisjonelle arbeidsmetoden som ein kjenner som reaktiv. POPmodellen inneheld fire hovuddelar: 1. Identifisering 2. Kartlegjing/Analyse 3. Utarbeiding/ iverksetjing av konkrete tiltak 4. Evaluering Identifisering av problemet Problemet må konkret identifiserast og ein må prioritera kva slags problem politiet sine ressursar skal setjast inn mot. Det fyrste som må gjerast er å definera kva som skal reknast som eit problem. I følgje Goldstein kan ein skilje ut tre hovudelement: 1. Ei samling av like og gjentekne hendingar. 2. Eit stort samfunnsproblem. 3. Må vere politiet sitt ansvar å gjere noko med problemet. Vald i Leirvik sentrum i helger på nattestid er eit problem som politiet på Stord slit med. Her er det behov for å setja inn nye tiltak for å få ned tal på saker. 18 F ø r e V a r H a u s t

19

20 Kartlegging og analysering Kvar finn valden stad? Som vi ser ut frå fig. 1 skjer valden i samband med utestadene, taxihaldeplassen og serveringsstadene for nattmat. Det er særleg rundt Tapperiet som ligg like ved taxihaldeplassen, samt Bon Apetitt på kaien det er flest registrerte tilfeller. Ut frå kartet ser ein at Leirvik sentrum er eit lite geografisk område. Fleire av utestadene ligg like ved kvarandre, samt i tilknytning til offentleg transportmiddel som buss, taxi og båttransport. Figur 1 Kvar Tilfelle Osen 8 Barbar 4 Bon Apetit 8 Frugård 5 Andre 10 Totalt F ø r e V a r H a u s t

21 Når finn valden stad? Fig Klokkeslett Mån Tys Ons Tors Fre Lør Søn Valdshendingane finn stad i helgene, og då i hovudsak natt til søndag mellom midnatt og Identifisering av gjerningsmann: Fig. 3.1 Alder Kjønn Mann Kvinne Ukjent Identifisering av offer: Fig. 3.2 Alder Kjønn Mann Kvinne Ukjent R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 21

22 Fig. 3.1 og 3.2 viser alder og kjønn for gjerningsmann og offer. Vi ser at dei fleste gjerningsmenn er mellom 20 og 30 år, og at dei aller fleste er menn. Offeret er derimot ofte litt yngre, mellom 15 og 25 år, og kvinner er her oftare representert. Kva type vald er brukt: Fig , , kvt. 2. kvt. 3. kvt. 4. kvt. Ut frå fig. 4 ser me at det i hovudsak førekjem fleire lekamsfornærmingar (Strl 228, 1. ledd) enn vald med personskade ( 228, 2. ledd og 229.) Likevel er det registrert fleire alvorlege valdshendingar med skade, samt at det i jula 2004 vart anmeldt eit forsøk på drap (Strl 233 jfr 49). I 1. og 2. kvartal er det totalt fleire registrerte forhold enn i 3. og 4. Dette veit me ikkje årsaka til. Bakanforliggjande årsaker/analyse Det er fleire utestader i Leirvik sentrum, og i helgene samlast mykje folk frå heile Sunnhordland her. Årsaka til desse tala kan ein blant anna sjå i samanheng med at alle utestadene stenger mellom og Mykje folk kjem ut frå utestadene samstundes og desse samlast i sentrum. Dei skal då gjerne i same kø for å kjøpe mat, og deretter i same drosjekø. Dette i kombinasjon med rusmiddel kan før til at terskelen for å hissa seg og eventuelt ty til vald vert lågare. Våren 2004 vart gatelysa slått av for sommaren veldig tidleg på våren, noko som gjorde at politiet fekk ei oppleving av at det vart meir bråk i sentrum. Når lysa er på er forholda bra, men nokre få bakgater manglar lys. I ei av desse fann det stad ei valdtekt i starten av F ø r e V a r H a u s t

23 I helgene, etter natt til laurdag og søndag flyt det med søppel i gatene, særleg knuste flasker. Dette kan vera med å skapa mistrivsel og ei usunn haldning blant publikum. (Atle Birkeland, Marthe Gaustad: Vald i Leirvik sentrum, Politihøgskulen 2004). Samarbeidsprosjekt På bakgrunn av funna i denne rapporten bestemte Stord lensmannskontor og Stord kommune seg for å lage eit samarbeidsprosjekt. På eit møte mellom lensmann og kommunen si politiske og administrative leiing blei det danna to prosjektgrupper, ei kommunal under leiing av Gunnar Saxvig (saksbehandlar for skjenkeløyyvesakenne i kommunen) og ei prosjektgruppe i politiet leia av politiførstebetjent Kjetil Hauge. De to prosjektleiarane og SLT koordinator Terje Eriksen deltok i begge prosjektgruppene. Målsetjing Fylgjande målsetjingar blei sett for prosjektet: Langsiktig mål: «Markert å redusera og stabilisera talet på valdssakar i Leirvik sentrum, samt å gjera området til ein trygg plass å ferdast også på kvelds og nattetid.» Kortsiktig mål «Å redusera talet på valddsaker i prosjektperioden i høve til 2004 og dei fyrste 9 månadene i 2005.» Prosjektperiode til Tiltak Det blei sett i gong fylgjande tiltak: Tiltak hos politi og påtalemakt Politiadvokat Thor Arne Reitan blei med i politiet si prosjektgruppe. Han blei også jurist for alle valdssaker som oppstod i Leirvik i prosjektperioden. Det blei innført nulltoleranse ovanfor ordensforstyrringar i sentrum. Patruljen skulle slå ned på alle typar ordensforstyrringar. Ein skulle auke bruk av innbringing av personar og det skulle alltid reagerast formelt på urinering, drikking på offentleg stad og knusing av flasker og glas. Det skulle og slåast ned på «råning» med bil i sentrum. Det skulle skrivast førelegg på manglar ved bilane, samt ved uaktsam og støyande køyring. Ved samling av fleire bilar på ein stad burde desse bortvisast frå sentrum. Dette vart gjort som eit tiltak for å bidra til eit rolegare og tryggare sentrum Politiet fekk ekstra bemanning natt til søndag i prosjektperioden. Denne R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 23

24 bemanninga blei brukt til patruljeverksemd i sentrum og til å bemanna lokal arrest på Leirvik når dette var naudsynt. Ein kunne på denne måte unngå to timers køyring turretur Haugesund ved evt. arrestasjoner. Patruljeringa i helgane blei målretta i høve til «problemområda», både geografisk og når det gjaldt tidspunkt. Dette tyder at ein av patruljene har vore i sentrum meir eller mindre fast i dei periodane det tidlegare var mest valdsepisoder og ordensforstyrringar. Patruljen tok kontakt med dørvaktene på utestadene, samt betjeninga ved matserveringsstadene i problemområdet minst ein gong i dette tidsrommet. Dette for å få en god dialog med desse og for å vise eit aktivt og kontaktsøkjande politi. Tiltak i kommunal regi I den kommunale prosjektgruppa satt i tillegg til dei allereie nemnde, også representant frå sosiale og førebyggjande tenester og bygg og eigedomseininga i kommunen. Rådmannen bevilga midlar til å utvida og intensivera skjenkekontrollen i prosjektperioden. Det blei arrangert nattkino i delar av prosjektperioden Det blei gjennomført ein opplysningskampanje der nulltoleransen, bøtesatsar og valdsprosjektet fekk fokus. Dette blei m.a. gjort ved plakatar på bussar og ulike bygg i sentrum, kinoreklame og annonsar i lokalavisa. Samarbeid med utelivsbransjen. Deler av tiltaket «Ansvarleg vertsskap» blei gjennomført på kurskveldar med representantar frå utelivsbransjen. Skjenkestader, serveringsstader og andre næringsdrivande i Leirvik sentrum blie gjort ansvarleg for opprydding og reinhald i området der dei hadde verksemda si. Resultat og konklusjonar I september 2006 utarbeidde Politibetjent 3, Geirmund Gjedrem ein prosjektanalyse med utgangspunkt i politiet sin logg. Han samanlikna tala frå perioden 29/4 til 15/8 i 2006 med same periode i Tala omhandla alle anmelde forhold samt meldingar som førte til respons frå politiet. 24 F ø r e V a r H a u s t

25 : Samanlikning av ordensforstyrringar per klokkeslett/sted Fig Antall saker Leirvik, utenfor sentrum Leirvik Sentrum Bon Apetitt Sandra's grill Arena BarBar Utenfor Tapperiet Tapperiet, inne Tidsrom Antall saker Antall saker : Samanlikning av voldssaker per klokkeslett/sted Fig Leirvik, utenfor sentrum Leirvik sentrum Bon Apetitt Sandra's grill Arena BarBar Utenfor Tapperiet Tapperiet, inne Leirvik, utenfor sentrum Leirvik Sentrum Bon Apetitt Sandra's grill Arena BarBar Utenfor Tapperiet Tapperiet, inne Klokkeslett Antall saker Tapperiet, inne Leirvik, utenfor sentrum Leirvik sentrum Utenfor Bon Apetitt Ved Sandra's grill Utenfor Arena/Frugård Utenfor BarBar Utenfor Tapperiet Klokkeslett R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 25

26 Her er det berre saker frå helgane som er samanlikna. Dette synar at talet har gått ned frå 22 saker i 2005 til 18 saker i Det mest interessante er likevel at det er ein klar tendens at valden har forflytta seg både i tid og stad. Av dei 22 sakene i 2005 var 20 i Leirvik sentrum, medan 2 var utanfor sentrum. 20 av forholda skjedde mellom kl. 00 og 04 om morgonen, 18 av dei i sentrum (fig.6). Tala for 2006 syner at 13 av sakene har skjedd i leirvik sentrum medan 5 har skjedd utanfor. 10 av forholda skjedde mellom kl. 00 og 04 om morgonen, 9 i sentrum (fig.6). I dette tidsrommet er altså talet på saker halvert. Totalt syner talmaterialet at talet på valdssaker i Leirvik sentrum på kvelds og nattetid i helgane har gått ned frå 19 saker i 2005 til 12 saker i Kommunale tiltak Kinotilbodet på sein kveldstid var godt besøkt og gjer at folk i alle aldre har eit anna tilbod enn berre restaurantar og pubar på laurdagskvelden. Dette gjer og at fleire edru personar er tilstades i sentrum på dei «kritiske tidspunkta». Informasjonskampanjen har hatt stort gjennomslag blant folk, og særleg ungdom er no godt informert om kva konsekvensar ordensforstyrring og vald vil føra til. Utvida skjenkekontroll og reaksjonar på brudd på alkohollova er eit naudsynt verkemiddel for å gjera Leirvik sentrum til ein tryggare stad. Gjennom prosjektet har langt dei fleste utestadene stått fram som seriøse aktørar som ynskjer å gjera ein god jobb. Dialogen mellom desse, politi og kommunen er god, og prosjektet har styrka samarbeidet. 26 F ø r e V a r H a u s t

27 Framtida Det er semje både i kommunen og politiet at prosjektet langt på veg har nådd dei måla ein sette seg. Nulltoleranselina har hatt ein oppdragande effekt på publikum, valden er blitt redusert og Leirvik sentrum har blitt ein tryggare og trivelegare stad. Det er difor viktig at dei fleste av tiltaka også held fram etter at prosjektet no er avslutta. Politiet må halda fram med målretta patruljering og lokal arrest i helgane. Nulltoleranselina må gjennomførast konsekvent, og samarbeidet med utelivsbransjen må styrkast ytterlegare. Kommunen må framleis prioritera utvida skjenkekontroll, og avsløringar av brot på alkoholloven må følgast opp med reaksjonar. Kommunen bør gjennomføre tiltaket «Ansvarleg vertsskap» som ein obligatorisk opplæring for alle utestadene i kommunen. Ein bør også gå inn i ein kontinuerleg dialog med utebransjen, der politikarar og administrasjon drøftar nye tiltak for å betra situasjonen i Leirvik sentrum. Flytting av drosjehaldeplass og kriminalitetsførebyggjande perspektiv når ein planlegg utviklinga av Leirvik sentrum er også nødvendig for å redusera kriminalitet og rusrelaterte lovbrot i framtida. R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 27

28 Oppsummering av Føre Var og samarbeidsprosjektet Biletet for denne perioden er variert. Ei ser først og fremst ei tydeleg auke i alkoholsalet, og difor også alkoholkonsumet. Dette gjeld både samanlikna med førre periode, men òg om ein samanliknar med fjorårets sommar. Vêret har denne sommaren vore betre enn på mange år, noko som over heile landet har gjeve seg utslag i eit høgare alkoholkonsum. Andre ting som kan spela inn på det totale alkoholkonsumet her i kommunen, er auka aktivitet i næringslivet, med fleire tilreisande og i periodar auka folketal. Det er i så måte gode tider på Stord no, og aktiviteten kjem til å ta seg vidare opp dei komande månadane. Dette vil vera interessant å følgja vidare. Store nyetableringar i handelen vil sannsynlegvis òg trekkje fleire kundar frå omkringliggjande kommunar, og noko av salet vil følgjeleg bli konsumert andre stader enn i Stord kommune. Som vi ser i rapporten har alkoholsalet og følgjeleg det totale forbruket gått opp den siste perioden, samtidig som tal frå Samarbeidsprosjektet Tiltak mot vald i sentrum visar at tal på valdsepisodar har gått ned same periode. Sannsynlegvis har tiltaket mot Vald hatt ein effekt på tal på valdsepisodar i sentrum. Det som blir viktig når alkoholforbuket aukar er å oppretthalda tiltak som er med på redusera dei negative konsekvensane av alkoholbruken i befolkninga. Når det gjeld cannabis, ser vi ei auke i bruk og tilgang på stoffet. Om brukargruppa er utvida, fangar vi ikkje opp i denne rapporteringa. For oss som jobbar med ungdom spesielt, vil det vera viktig med eit fokus på dette, for å evt. fange opp nyrekruttering, og fortsetja med det haldningsskapande arbeidet. Subutex er svært viktig innan legemiddelassistert rehabilitering av opiatavhengige, men vi ser òg at den illegale marknaden her er stor. Utanlandshandelen har sannsynlegvis hatt ein innverknad på tilgangen og bruken av medikamentet. Dette kan vi også sjå i andre kommunar. Det blir viktig å ha eit auka fokus på dette medikamentet framover. Det blir vidare interessant å sjå om Temgesic vil få ein større nedgang på bakgrunn av auken i Subutex. Begge desse medikamenta inneheld verkestoffet buprenofin, men mengda av verkestoffet er størst i Subutex. Elles er det gledeleg å registrera at auken vi såg på heroin i førre rapport ser ut til å ha stabilisert seg. Likeeins er det bra at ein ikkje ser noko særleg av Kokain, Ecstasy eller GHB her, og at dette er rusmiddel vi for tida ikkje har problem i høve til i kommunen. 28 F ø r e V a r H a u s t

29 Appendiks Skalaforklaring I tabell 8 har vi brukt følgjande skala for å identifisera endringar i løpet av dei siste seks månadane for kvart rusmiddel, og verdien er rutinedata gjeve i tabellane og analysetabellane. Skala for beslagsdata, salstal apotek og media 1 = sterk auke dvs. frå +75% og oppover 2 = gradvis auke dvs. mellom +25% til +74% 3 = ingen endring dvs. mellom +24% til 12% 4 = gradvis nedgang dvs. mellom 13 til 37% 5 = sterk nedgang dvs. frå 38% og nedover Skala for data om alkoholsal 1 = sterk auke dvs. frå +11% og oppover 2 = gradvis auke dvs. mellom +5% til +10% 3 = ingen endring dvs. mellom +4% til 4% 4 = gradvis nedgang dvs. mellom 5% til 10% 5 = sterk nedgang dvs. frå 11% og nedover Skala for nøkkelinformantar 1 = gjennomsnittet ligg frå 2,3 og oppover 2 = gjennomsnittet ligg mellom 2,4 og 2,6 3 = gjennomsnittet ligg mellom 2,7 og 3,3 4 = gjennomsnittet ligg mellom 3,4 og 3,6 5 = gjennomsnittet ligg frå 3,7 og nedover Skala for talmateriale under 5 Når talet er 5 eller mindre vert dette indikert med teiknet * bak oppgjeven tendens. Når talmaterialet er under 5, blir ikkje sterk/svak brukt (1 eller 5), men berre inga endring eller gradvis auke/nedgang (2*, 3*, 4*). R u s t r e n d e r i S t o r d k o m m u n e 29

30 Dersom talmaterialet går frå 0 til 0, blir dette indikert med teiknet og ikkje med 3*. Endrast talmaterialet berre med 1, gjev dette inga endring = 3*. Endrast talmaterialet med 2, gjer dette anten ei gradvis auke = 2*, eller ein gradvis nedgang = 4*. Talet 1 visar at det er ei sterk auke, medan talet 2 indikerar at det er ei gradvis auke. Der det ikkje føreligg endring visast dette med talet 3. Talet 4 visar at det er ein gradvis nedgang, medan 5 markerar at det er ein sterk nedgang. Teiknet * brukar vi der det føreligg eit lite tal eller nummer, til dømes dersom det dreiar seg om små beslag. Ulike skalaer er brukt for å identifisera endringar for kvart enkelt rusmiddel og gje dei ein verdi i løpet av dei siste seks månadane. Me nyttar ein meir sensitiv skala der talmaterialet er lite. Analysetabellen nedanfor er ikkje vekta. Rusmiddel Leirvik Apotek (Mg) Tabell 9: Samanfatting av statistiske data, informasjon frå nøkkelinformantar og media i høve til rustrendar Apotek 1 (DDD) Toll mengde Toll Beslag Kripos Mengde Kripos Beslag Rema Heiane Rema Bjelland Media Vinmonopolet Brukstrender Anabole steroider 4* 2 2 Alkohol Cannabis 3* 2* Amfetamin Ecstasy 4* 3* Kokain 4* 4* 3 GHB 4* 4* Heroin 5 4* 3* 3 3 Metadon 4* 2 2 Subutex 3* 1 1 Temgesic * 1 2 Xanor 5 2 3* 2 3 Valium * 3 2 Rohypnol/flunipam Dolcontin Rivotril 3 3 2* 3* 2 2 Stesolid 4 3 2* 3* Vival 3 3 Nøkkelinformantar Vekting X3 X3 X2 X2 X2 X3 X4 X4 X4 X1 X4 X3 Tilgang 1= sterk auke 2= gradvis auke 3= inga endring 4= gradvis nedgang 5= sterk nedgang *= visar at det er snakk om svært små tal 30 F ø r e V a r H a u s t