MØTEINNKALLING Tysnes kommune

Utval : KOMMUNESTYRET Møtestad : Rådhuset Møtedato : 17.12.2013 Tid : 16:00 MØTEINNKALLING Tysnes kommune SAKLISTE: Utvalsaknr. Arkivsaknr. Tittel PS 55/13 13/645 REFERAT, SKRIV OG MELDINGAR PS 56/13 13/510 BUDSJETT 2014 - ØKONOMIPLAN 2014-2017 PS 57/13 13/973 SKATTLEGGING 2014 PS 58/13 13/960 EIGEDOMSSKATT 2014 PS 59/13 13/914 GEBYR BYGGESAK PS 60/13 13/979 ANDRE GEBYR - LANDBRUK OG TEKNISK PS 61/13 12/1295 BETALINGS- OG HUSLEIGESATSAR I HELSE- OG SOSIALETATEN PS 62/13 12/1389 OPPHALDSUTGIFTER TYSNES SJUKEHEIM PS 63/13 12/518 YTRE SUNNHORDLAND SAMHANDLINGSTEAM (YSS) - FRÅ PROSJEKT TIL DRIFT PS 64/13 13/889 ENDRING AV TAKSTAR I SFO OG BARNEHAGAR PS 65/13 13/828 Postadresse: Besøksadresse: Rådhuset Telefon: 53 43 70 00 5685 UGGDAL UGGDAL Telefaks: 53 43 70 11

SØKNAD OM FRITAK FOR FORELDREBETALING PS 66/13 13/961 REGULERING AV BETALINGSSATSAR - KULTURSKULEN PS 67/13 13/915 NY PENSJONSORDNING FOR FOLKEVALGTE FRÅ 1. JANUAR 2014 PS 68/13 13/736 OPPMODING OM BUSETJING AV FLYKTNINGAR 2012-2014 PS 69/13 13/823 SPELEMIDLAR TIL IDRETTSANLEGG OG FYSISK AKTIVITET 2014 PS FINANSFORVALTNINGSRAPPORT YMSE Etter kommunestyremøte, ca kl. 18.30 vert det utdeling av kulturprisen for 2013. Tysnes ordførarkontor, 10. desember 2013 Kjetil Hestad Partia har tillyst følgjande gruppe/medlemsmøte: Ap : Søndag 15.12 kl. 18.00 i rådhuset H : Måndag 16.12 kl 19.00 på Tysnes skule Krf : Måndag 16.12 kl. 19.00 i rådhuset Sp : Måndag 16.12 kl. 19.00 i rådhuset V : Torsdag 12.12 kl. 20.00 på Tysnes skule Postadresse: Besøksadresse: Rådhuset Telefon: 53 43 70 00 5685 UGGDAL UGGDAL Telefaks: 53 43 70 11

Tysnes kommune Sekretariat for kontrollutvalet SAKSFRAMLEGG Til: Kontrollutvalet Dato: 11. september 2013 Sakshandsamar: Kari Nygard Kopi til: Sak: 20/13 20/13 STANDARD ATTERHALD OM KOMMUNAL KONTROLL Bakgrunn for saka: Tidlegare har det i plan for selskapskontroll vore vanleg å ta med at det vert innarbeida eit standard atterhald om kontroll. Dette er ikkje teke med i Tysnes kommune sin «Plan for selskapskontroll for perioden 2012 2016». Eit slikt atterhald vil vere aktuelt der kommunale midlar vert ytt som tilskot til verksemder/aktivitetar som ikkje er undergitt kommunal kontroll. I slike døme skal det takast atterhald om høve for kommunen og kommunen sin revisor til å setja i verk kontroll med at midlane vert forvalta slik som føresett. Kommunen og kommunen sin revisor skal ha rett til dei opplysningane ein finn naudsynt for sin kontroll. Dette gjeld i hovudsak selskap som fell utanfor kommunelovas 80 og tilskot til frivillige organisasjonar, stiftingar, selskap med private og/eller statlege eigarar. Kommunelova 80 gjeld berre for heileigde kommunale og fylkeskommunale selskap. 80. Selskapskontroll «I interkommunale selskaper etter lov 29. januar 1999 nr. 6 og i aksjeselskaper der en kommune eller fylkeskommune alene eller sammen med andre kommuner eller fylkeskommuner eier alle aksjer, og i heleide datterselskaper til slike selskaper, har kommunens eller fylkeskommunens kontrollutvalg og revisor rett til å kreve de opplysninger som finnes påkrevd for deres kontroll, så vel fra selskapets daglige leder som fra styret og den valgte revisor for selskapet. I den utstrekning det finnes nødvendig, kan kontrollutvalget og kommunens revisor selv foreta undersøkelser i selskapet. Kommunestyret eller fylkestinget kan fastsette regler om kontrollutvalgets og revisors kontroll med forvaltningen av kommunens eller fylkeskommunens interesser i selskapet og herunder fastsette hvilke dokumenter mv. som skal sendes kommunens eller fylkeskommunens kontrollutvalg og revisor. Kontrollutvalget og kommunens eller fylkeskommunens revisor skal varsles og har rett til å være tilstede på selskapets generalforsamling, samt møter i representantskap og tilsvarende organ.» Drøfting: Det kan vera føremålstenleg at kommunen legg inn eit standard atterhald ved økonomisk støtte til verksemder / aktivitetar, slik at kommunen sikrar kontroll gjennom eigen revisor og kontrollutval. Dette må og gjelda i saker der kommunen går inn på eigarsida i statlege og private organisasjonar, stiftingar og selskap. Besøksadresse: Agnes Mowinckelsgt. 5 - Postadresse: Postboks 7900. 5020 Bergen - Telefon 55 23 90 00 Direkte telefon: 55 23 94 06 Mobil: 916 64 183 E-postadresse: kari.nygard@post.hfk.no Bankgironr. 5201 06 74239 - Foretaksnr. NO 938 626 367 mva.

Føremålet med dette vil vera: a) sikre at kommunen kan føre tilsyn med selskap der kommunen går inn på eigarsida der det er private og eller statlege eigarar frå før, eller ved oppretting av slike selskap. b) Føre tilsyn og kontroll med kommunale midlar i til dømes stiftingar. c) Føre tilsyn og kontroll i private organisasjonar, aktivitetar og liknande, som mottek kommunal støtte eller løyvingar. Konklusjon: Det er etter sekretariatet si meining viktig at kommunen sikrar kontroll med midlar som vert løyvt, der dette ikkje automatisk følgjer av lov. Standard atterhald er og vanleg ved statlege løyvingar, som tilsvarande sikrar rettar for Riksrevisjonen. FORSLAG TIL INNSTILLING: 1 Kommunestyret vedtek at det skal innarbeidast standard atterhald om kontroll der det av kommunale midlar vert ytt nye tilskot til: a Kjøp av aksjar og andre eigardeler i selskap b Stiftingar c Organisasjonar, aktivitetar og liknande. 2 I slike døme skal det takast atterhald om høve for kommunen og kommunen sin revisor til å setja i verk kontroll med at midlane vert forvalta slik som føresett. Kommunen og kommunen sin revisor skal ha rett til dei opplysningane ein finn naudsynt for sin kontroll. Hogne Haktorson Kontrollsjef Kari Nygard Seniorrådgjevar 2

Sekretariat for kontrollutvalet Tysnes kommune Til: Kommunestyret SÆRUTSKRIFT Sakshandsamar Kari Nygard Saksgang Møtedato Saknr. Kontrollutvalet 11.09.13 20/13 20/13 STANDARD ATTERHALD OM KOMMUNAL KONTROLL FORSLAG TIL INNSTILLING: 1 Kommunestyret vedtek at det skal innarbeidast standard atterhald om kontroll der det av kommunale midlar vert ytt nye tilskot til: a Kjøp av aksjar og andre eigardeler i selskap b Stiftingar c Organisasjonar, aktivitetar og liknande. 2 I slike døme skal det takast atterhald om høve for kommunen og kommunen sin revisor til å setja i verk kontroll med at midlane vert forvalta slik som føresett. Kommunen og kommunen sin revisor skal ha rett til dei opplysningane ein finn naudsynt for sin kontroll. HANDSAMING I MØTE Rådmann var med under handsaminga av saka, og kommenterte at Tysnes kommune ikkje har innarbeidd rutine for å nytta seg av standard atterhald i slike saker i dag, og at det såleis er positivt at dette vert fremja som sak. Kontrollutvalet var samd i dette, og det var semje om å innstilla til kommunestyret på å innføra slik ordning. Vedtaket var samrøystes. INNSTILLING: 1 Kommunestyret vedtek at det skal innarbeidast standard atterhald om kontroll der det av kommunale midlar vert ytt nye tilskot til: a Kjøp av aksjar og andre eigardeler i selskap b Stiftingar c Organisasjonar, aktivitetar og liknande. 2 I slike døme skal det takast atterhald om høve for kommunen og kommunen sin revisor til å setja i verk kontroll med at midlane vert forvalta slik som føresett. Kommunen og kommunen sin revisor skal ha rett til dei opplysningane ein finn naudsynt for sin kontroll. RETT UTSKRIFT: DATO: 13. september 2013 Hogne Haktorson Kontrollsjef Kopi: Rådmann Ordførar Utvalsleiar Deloitte Postmottak Besøksadresse: Agnes Mowinckelsgt. 5 - Postadresse: Postboks 7900. 5020 Bergen - Telefon 55 23 90 00 Direkte telefon 55 23 94 06 Mobil 916 64 183 - E-postadresse: kari.nygard@post.hfk.no Bankgironr. 5201 06 74239 - Foretaksnr. NO 938 626 367 mva.

SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I FORMANNSKAPET 15.10.2013: Rådmannen la fram følgjande dokument i møte: - Drøftingsnotat for økonomiplanperioden 2014-2017 - Framlegg til økonomiplan 2014 - Modell for låneopptak - Framlegg til investeringsbudsjett 2013 2022 - Skriv frå fylkesmannen om statsbudsjettet 2014, dagsett 14.10.13 Det vart presisert at framlegget til investeringsbudsjett enn så lenge berre er eit underlag for politiske drøftingar og at det i første omgang er viktig å få avklart den økonomiske toleevna. I møtet gjekk administrasjonen gjennom føresetnader for budsjettframlegget og dei ulike hovudkapitla. Under drøfting av investering og låneopptak vart administrasjonen beden om å sjå nærare på tiltak for å redusera kostnad ved utbygging av nytt omsorgssenter. Det vart i møte avtalt eit utvida formannskapsmøte tysdag 22. oktober. Formannskapet får då med seg gruppeleiarane i dei partia som ikkje er representert i formannskapet.

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune BUDSJETT 2014 - ØKONOMIPLAN 2014-2017 Sakshandsamar: Steinar Dalland Arkivsak : Arkivkode: 13/510 102 - Vedlegg: 1. Drøftingsnotat som vart lagt fram for formannskapet 15.10.13 2. Driftsbudsjett 2014 oversikt over hovudkapitla med tilhøyrande ansvarsområde 3. Driftsbudsjett for økonomiplanperioden 2014 2017 4. Framlegg til netto investeringsprogram SAKSUTGREIING: INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN:

1 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat ØKONOMIPLANPERIODEN 2014 2017 BUDSJETT/DRØFTINGSNOTAT

2 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Innhold Føremålet med notatet... 6 2 Innleiing og bakgrunn... 7 2.1 Budsjettprosessen... 7 2.2 Utgangspunkt for administrasjonen sitt arbeid... 8 3 Rammevilkår... 10 3.1 Kommunelova økonomiplan og årsbudsjett... 10 3.2 Folketalsutvikling... 10 3.3 Økonomiske føresetnader... 13 3.3.1Frie inntekter... 13 3.3.2 Momskompensasjon... 14 3.3.3 Renteutgifter og inntekter... 14 3.3.4 Rentekompensasjon... 14 3.3.5 Løn og pensjonskostnader... 14 3.3.6 Eigedomsskatt... 15 3.3.7 Samhandlingsreforma... 15 3.3.8 Andre overordna føresetnader... 16 3.3.9 Bruk av fond... 16 4 Mål og utviklingstrekk innan dei ulike hovudkapitla... 17 4.1 Sentraladministrasjonen... 17 4.1.1 Tenesteperspektivet... 17 4.1.2 Økonomiperspektivet... 18 4.1.3 Medarbeidarperspektivet... 18 4.1.4 Utviklingsperspektivet... 18 4.2 Oppvekst... 19 4.2.1 Barnehagar... 19 4.2.2 Skular... 19 4.2.3 Vaksenopplæring og opplæring av framandspråklege... 20 4.3 Helse og sosial... 21 4.3.1 Tenesteperspektivet... 21 4.3.2 Medarbeidarperspektivet... 21 4.3.3 Økonomiperspektivet... 22

3 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 4.3.4 Oppsummering samandrag... 23 4.4 Landbruk og teknisk... 24 4.4.1 Status og hovud utfordringar... 24 4.4.2 Oppgåver - Tenesteperspektivet... 25 4.4.3 Tilsette Medarbeidarperspektivet... 25 4.4.4 Økonomiperspektivet... 26 4.4.5 Oppsummering og samandrag... 26 5 Gjennomgang av driftsbudsjett 2014 på ulike hovudkapitel... 27 5.1 Sentraladministrasjonen... 27 5.1.1 Politisk styring... 27 5.1.2 Rådmannskontor... 27 5.1.3 Utval og råd... 28 5.1.4 Administrasjonsbygg... 28 5.1.5 Fellesfunksjonar... 28 5.1.5 Felles IT og kontingentar... 29 5.1.6 Tillitsvalde... 29 5.1.7 Næringsutvikling... 29 5.1.8 Næringsutvikling reiseliv - marknadsføring... 29 5.1.9 Sosial rådgjeving og rettleiing... 30 5.1.10 Kultur... 30 5.1.11 Tysneshallen... 30 5.1.12 Friluftsliv og folkehelse... 30 5.1.13 Kyrkjeleg administrasjon... 30 5.2 Oppvekst... 31 5.2.1 Skulekontor... 31 5.2.2 Fellestiltak skular... 31 5.2.3 Onarheim skule... 31 5.2.4 Reksteren skule... 31 5.2.5 Tysnes skule... 31 5.2.6 Uggdal skule... 32 5.2.4 Fellestiltak barnehagar... 32 5.2.5 Barnehagar... 33 5.2.6 Kulturskule... 34 5.2.7 Vaksenopplæring... 34

4 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.3 Helse- og sosial hovudkapittel 1.3... 35 5.3.1 Administrasjon... 35 5.3.2 Offentleg legearbeid... 35 5.3.3 Legekontor... 35 5.3.4 Helsestasjon/jordmor/fysioterapi/ergoterapi... 36 5.3.5 NAV sosiale tenester... 36 5.3.6 Barnevern... 36 5.3.7 Tysnes sjukeheim... 36 5.3.8 Open omsorg... 36 5.3.9 Haugen bufellesskap pu Uggdal... 37 5.3.10 Vågsmarka bufellesskap... 37 5.3.11 Dagsenter psykisk utviklingshemma... 37 5.3.12 Psykisk helse... 37 5.3.13 Tiltak for funksjonshemma... 38 5.3.14 Bedriftshelsetenesta... 38 5.3.15 Kontakten... 38 5.4 Landbruk og teknisk... 39 5.4.1 Administrasjon... 39 5.4.2 Jordbruk, skogbruk og viltforvaltning... 39 5.4.3 Oppmåling... 39 5.4.4 Karttenester... 39 5.4.5 Brann... 39 5.4.6 Byggforvaltning... 40 5.4.7 Bygg og eigedomsforvaltning... 40 5.4.8 Renovasjon, kloakk og vassverk... 41 5.4.9 Vegar... 41 6 Investeringar og økonomiplan... 42 6.1 Finansiering av nye investeringar... 42 6.2 Strategiar for å betra det økonomiske handlingsrommet... 44

5 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Vedlegg: 1. Økonomiplan 2. Lånemodell 3. Investeringsbudsjett 4. Notat frå fylkesmannen om statsbudsjett 2014 5. Tabell over utvikling i frie inntekter Hordaland

6 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Føremålet med notatet Rådmannen legg fram notatet som eit utgangspunkt for politiske drøftingar for budsjett 2014 og økonomiplanperioden 2014 2017. Notatet er ei innleiing til budsjettprosessen for Tysnes kommune og har søm føremål å gje eit avgjerdsgrunnlag for endringar på kort og lang sikt. Notatet skal verka til å synleggjera dei val som er gjort i administrasjonen sitt første utkast til budsjett og også peika på moglege tilnærmingar i det vidare arbeidet. Det vert teke atterhald om endringar undervegs. Det framlegget som vert lagt fram no er eit stramt framlegg, samstundes ser me at me helst skulle nådd ennå lenger i å redusera dei samla kostnadane i drifta. Rådmannen meiner elles at framlegget er godt ut frå at det ikkje er lagt opp til tiltak som vil gje vesentleg dårlegare tenestetilbod for brukarane, eller dårlegare vilkår for tilsette. Samstundes som driftsbudsjettet inneber ein nedgang samanlikna med tidlegare år skal me også hugsa at det er ein føresetnad for å frigjera handlingsrom slik at me kan gjennomføra framtidige investeringar. Eit stramt driftsbudsjett vil vera ein føresetnad for eit ekspansivt totalbudsjett!

BUDSJETT 2014 7 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 2 Innleiing og bakgrunn 2.1 Budsjettprosessen Framdriftsplan for arbeid med budsjett og økonomiplan for 2014 2017 er drøfta administrativt og politisk og det er sett opp slik framdrift: Resultat mål Effektmål Milepæl er Rammer Politisk Administrativt Resultat 20.aug Strategisk perspektiv - etatane Ramme Folketal per 20.aug 1. juli Ramme 27.aug Drøfting av prosess i F og K Semje om prosess Rammer for 02.sep Budsjettskriv til etatane administrativt arbeid 16.sep Etatane legg fram detaljbudsjett 23.sep - 24. sep Budsjettsamling Utkast til detaljbudsjett for etatane ligg føre Utgangspunkt for vidare budsjettarbeid Føringar for administrasjonen 01.okt Drøfting/orientering til F Første utkast til 08.okt samla budsjett Statsbudsjet tet vert lagt Sak til F / Felles 14.okt fram orientering til utvala Ramme Administrativt framlegg - gjennomgang/orienterin 15.okt g for alle utvala Politiske drøftingar i grupper og parti, 15. okt - handsaming i 12. nov partsamansette utval. Føringar for 12.nov Handsaming i F administrasjonen Endeleg handsaming i F, framlegg til alminnelig ettersyn etter Budsjettframlegg til 19.nov kommunelova ettersyn. Kommunestyre vedtek årsbudsjett og økonomiplan 2014-17.des 2017 Vedteke årsbudsjett 2014 og økonomiplan 2014-2017 som er realistisk og som svarar opp dei økonomiske utfordringane i verksemda. Open og involverande prosess som gjev grunnlag for semje og felles innsats på alle nivå i organisasjonen. Føreseieleg utvikling for samarbeidspartnarar og brukarar i Tysnes kommune.

8 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 2.2 Utgangspunkt for administrasjonen sitt arbeid 30. august sendte rådmannen ut budsjettskrivet til etatane som har arbeidd med budsjett ut frå følgjande føringar og utgangspunkt: «Me viser til tidlegare drøftingar kring arbeid med budsjett 2014 og økonomiplan for 2014-2017. I samsvar med vedlagde plan for budsjettprosessen vert dei føringar som er lagt til grunn i dette skrivet styrande det arbeidet etatane skal gjera med budsjett 2014 fram til 16. september. Følgjande rammer ligg i vedteken økonomiplan: 2014 2013 endring frå 13/14 Sentraladministrasjonen 20.456 21.537-1.081 Oppvekst: 53.524 55.474-1.950 H & S: 62.986 63.386-400 Landbruk & Teknisk: 14.228 14.628-400 I økonomiplanen er det føresett kutt på kr. 400` per etat som følgje av at det vert etablert ei felles post og arkivteneste. Ut frå at endringa ikkje er funne stad er det ikkje grunnlag for ei slik nedjustering p.t., ramma vert såleis auka med kr. 400` per etat. Det vert vidare gjeve ein kompensasjon for lønsauke samanlikna med opphavleg budsjett på 1 %, samla sett vert då underståande oppsett styrande for etatane sitt arbeid. 2014 2013 endring frå 13/14 Sentraladministrasjonen 20.960 21.537-577 Oppvekst: 54.442 55.474-1.032 H & S: 64.101 63.386 715 Landbruk & Teknisk: 14.713 14.628 85 Ovannemnde ramme inneber at det må gjennomførast tiltak for å auka inntekter og eller å redusera utgifter, dette må vera utgangspunkt i det arbeidet som no skjer fram til 16. september. Me ber elles om at etatane kjem med innspel til utvikling i økonomiplanperioden og at dette vert lagt fram saman med detaljbudsjett for etatane.

9 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Føresetnader arbeidet med detaljbudsjett: I utgangspunktet budsjetterer etatane med det som er kjent løn per i dag, arbeidsgjevaravgift er 14,1 % medan feriepengar for dei under 60 år er 12 % og 14,3 % for dei som er over 60 år. Pensjonsutgifter vert budsjettert til 12,25 % for tilsette i Statens pensjonskasse, for tilsette som er i KLP ber me om at satsar for 2013 vert nytta. Det skal reknast inn ein føresetnad om at straumprisen vert auka med 30 %. Etatane nyttar same rekneark som tidlegare for lønsbudsjett, det vert utarbeidd nye rekneark for detaljbudsjettering, desse vert sendt ut i løpet av veka. Investeringar: Me ber om at etatane gjev ei vurdering av det føreliggjande investeringsprogrammet for investeringar innan eigne område, er det tiltak her som likevel ikkje vert aktuelle, eller tiltak som må framskundast kan skyvast ut. I samband med framlegging av detaljbudsjetta ber me om at etatane legg fram eit enkelt notat med vurderingar av investeringsbehovet innan eige fagområde. Prosjektsjef, Ivar Erstad, får hovudansvaret for å koordinera ein kritisk gjennomgang av investeringsprogrammet. Overordna mål for budsjettarbeidet: Det overordna målet med budsjettarbeidet er å leggja til rette for ei sunn og balansert økonomisk utvikling i Tysnes kommune. Dette er igjen ein føresetnad for at me over tid skal kunne ivareta omsyn til eit godt tenestenivå og vera i stand til å halda på og rekruttera inn medarbeidarar på alle plan i organisasjonen. Både politisk, og i organisasjonen elles, er det store forventningar til skulen på Gjerstad og til bygging av nytt omsorgssenter her i Uggdal. Desse to prosjekta er dei største, men langt frå dei einaste som vil liggja over oss frametter, og dersom me skal få høve til å gjennomføra dette må me leita i eigen organisasjon for å finna tiltak som vil kunna gje økonomisk vinst på kort og lang sikt. Me ønskjer Dykk alle lukka til med denne første fasen i budsjettarbeidet!»

10 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 3 Rammevilkår 3.1 Kommunelova økonomiplan og årsbudsjett Kommunelova kap. 8 handlar om kommunen sitt ansvar for å utarbeida årsbudsjett og økonomiplan. Årsbudsjettet skal etter 44 vera ein bindande plan som skal femja om kommunen si samla verksemd og vera delt i ein investeringsdel og ein driftsdel. Årsbudsjettet skal vera realistisk og vera stilt opp slik at kommunestyre sine mål og premissar kjem tydeleg fram. Årsbudsjettet skal vedtakast av kommunestyre og er bindande for underordna organ. Saman med årsbudsjettet skal også kommunestyre gjera vedtak om ein rullerande økonomiplan, planen skal omfatta minst dei fira neste budsjettåra. I ljos av kommunen sine store investeringar er det eit ønskje at økonomiplanen vert utarbeidd med ein noko lengre tidshorisont enn det som følgjer minimumskrava i kommunelova. Innstilling til økonomiplan med framlegg til vedtak skal leggjast ut til ålment ettersyn minst 14 dagar før den vert endeleg handsama i kommunestyre. 3.2 Folketalsutvikling Folketalsutviklinga, under dette den demografiske samansetninga, er grunnlaget for kommunen sine inntekter gjennom statleg rammefinansieringa. Statleg finansiering byggjer på ei gjennomsnittsutvikling på nasjonalt makronivå og ei stykkprisfinansiering basert på gjennomsnittleg kostnad. Folkeveksten i Noreg var i 2012 rekordhøg og talte samla 67.400 personar, dette var om lag 2000 meir enn det førre rekordåret som var 2011. Sidan 2006 har folketalet i Noreg vakse med i alt 413.000, folkeveksten har ifølgje SSB ikkje vore så stor sidan 1920. Heile 72 % av folkeveksten kjem som følgje av innflyttingsoverskot frå utlandet, i 2012 utgjorde netto innvandring 48.600 personar som er det høgaste talet noko sinne. I tilsvarande periode har Tysnes hatt ein nedgang i folketalet på 59 personar. Medan landet som heilskap har hatt ein samla folkevekst samanlikna med inngangen av 2006 på 8,9 % har Tysnes kommune hatt ein nedgang tilsvarande 2,11 %. Så lenge rammetilskot er så tett knytt til innbyggjartal inneber dette at Tysnes kommune får store utfordringar knytt til inntektstap i perioden, for at me skal kunna oppretthalda vår relative del av inntekta må folkeveksten i kommunen vera minst like stor som resten av landet, for at me skal auka vår relative inntektsdel må kommunen ha større vekst i folketalet enn resten av landet.

11 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Tabellen under viser folketalsutvikling for Tysnes kommune samanlikna med resten av landet i perioden frå 2012 til 2017. Me ser at folkeutviklinga i Tysnes aukar vesentleg mindre enn i resten av landet i perioden. Det er også interessant å merkja seg at Tysnes vil ha ei mykje sterkare vekst i aldersgruppa frå 0-5 år enn resten av landet og innan 2017 vil denne gruppa ha om lag same prosentvise del av det samla folketalet som for resten av landet. Tilsvarande er det interessant å merkja seg at talet på personar over 67 år vil stiga litt mindre i Tysnes kommune enn i resten av landet. Tysnes kommune vil likevel ha eit mykje høgare del av folketalet i denne gruppa enn resten av landet. Medan 21,54 % av innbyggjarane i Tysnes vil vera over 67 år er det berre 14,4 % av innbyggjarane i Noreg som er over 67 år. Aldersgruppe 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Endring Tysnes kommune 0-5 år 168 174 191 195 204 207 23,2 % 6-15 år 323 313 307 304 291 298-7,7 % 16-66 år 1 728 1 724 1 722 1 719 1 715 1 706-1,3 % 67 år eller eldre 547 552 561 574 593 607 11,0 % SUM 2 766 2 763 2 781 2 792 2 803 2 818 1,9 % Noreg 0-5 år 372 438 3 76 525 381 564 385 630 389 495 395 049 6,1 % 6-15 år 616 409 6 17 765 620 035 625 595 631 435 636 464 3,3 % 16-66 år 3 342 422 3 383 429 3 416 830 3 450 794 3 486 763 3 523 062 5,4 % 67 år eller eldre 654 601 6 73 911 699 089 721 849 743 079 763 225 16,6 % SUM 4 985 870 5 051 630 5 117 518 5 183 868 5 250 772 5 317 800 6,7 % Tabell 3.2.1 Folketalsutvikling Tysnes kommune og landet fordelt på grupper 2012 2017, basert på framskriving etter SSB si prognose med middels nasjonal vekst. I tabellen under er folketalet skrive fram til 2022 og tendensen med ei sterkare auke i yngre grupper enn resten av landet held fram, me ser også at andelen over 67 år aukar raskare i resten av landet enn i Tysnes kommune. Aldersgruppe 2012 2014 2016 2018 2020 2022 Endring Tysnes kommune 0-5 år 168 191 204 210 222 230 36,9 % 6-15 år 323 307 291 307 318 345 6,8 % 16-66 år 1 728 1 722 1 715 1 697 1 682 1 653-4,3 % 67 år eller eldre 547 561 593 614 642 662 21,0 % SUM 2 766 2 781 2 803 2 828 2 864 2890 4,5 % Noreg 0-5 år 372 438 381 564 389 495 402 952 416 816 429 209 15,2 % 6-15 år 616 409 620 035 631 435 642 080 657 499 673 290 9,2 % 16-66 år 3 342 422 34 16 830 3 486 763 3 555 914 3 614 715 3 665 407 9,7 % 67 år eller eldre 654 601 699 089 743 079 782 980 822 001 864 270 32,0 % SUM 4 985 870 5 117 518 5 250 772 5 383 926 5 511 031 5 632 176 13,0 % Tabell 3.2.2 Folketalsutvikling Tysnes kommune og landet fordelt på grupper 2012 2022, basert på framskriving etter SSB si prognose med middels nasjonal vekst.

12 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Tabellen under er ein meir detaljert demografisk utvikling for Tysnes kommune i økonomiplanperioden med fokus på funksjonelle grupper: Aldersgruppe 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Endring Tysnes kommune 0-2 år 90 90 93 96 99 104 15,6 % 3-5 år 78 81 95 96 100 102 30,8 % 6-15 år 323 313 307 304 291 298-7,7 % 16-22 år 279 273 266 266 263 249-10,8 % 23-66 år 1 449 1 451 1 456 1 453 1 452 1 457-10,8 % 67-79 år 324 339 338 356 379 393 21,3 % 80-89 år 171 162 168 163 158 163-4,7 % 90 år eller eldre 52 51 55 55 56 51-1,9 % SUM 2 766 2 760 2 778 2 789 2 798 2 817 1,8 % Tabell 3.2.3 Folketalsutvikling med detaljert demografi, basert på framskriving etter SSB si prognose med middels nasjonal vekst. Gjennom perioden ser me sterkast vekst for gruppa av barn med behov for barnehageplass, utviklinga peikar mot at me kan venta å auka talet på avdelingar vidare frametter. Når det gjeld gruppa i skulepliktig alder ser me ein fortsett nedgang fram til 2016, etter 2016 vil talet på barn i skulepliktig alder auka. Det er elles interessant å merkja seg at det er marginale endringar i talet på eldre over 80 år medan me har ei stor auke i gruppa frå 67 til 79 år. Slik utviklinga ser ut må me rekna med å oppretthalda tenester for pleie og omsorg minst på dagens nivå.

13 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 3.3 Økonomiske føresetnader Den viktigaste inntekta til kommunen er rammetilskotet som er knytt til innbyggjartal og har ein generell del og ein utjamningsdel. Figuren under viser fordeling av rammetilskot per aldersgruppe i 2013: 3.3.1Frie inntekter Frie inntekter er sett saman av rammetilskot, skatteinntekter, momskompensasjon og andre løyvingar som ikkje er øyremerkte statlege tilskot. I kommuneproposisjonen 2014 vart det gjort eit anslag på vekst i kommunane sine frie inntekter på kr. 5-5,5 mrd. Ei stor del av denne veksten ver knytt til demografisk utvikling og då i hovudssak knytt til auken i talet på eldre. KS har i si vurdering av opplegget i kommuneproposisjonen meint at inntektsveksten til neste år kun er nok til å dekka demografikostnadane, kommunar med nedgang i folketalet må såleis innskrenka drifta for å oppretthalda den økonomiske balansen. I statsbudsjettet som vart lagt fram 14. oktober er det lagt opp til ein samla vekst i frie inntekter tilsvarande 2,9 % for Tysnes. Det var berre Ulvik, Granvin og Jondal som fekk lågare vekstutvikling enn Tysnes frå 2013 til 2014, jfr. vedlagt tabell frå Fylkesmannen.

14 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 3.3.2 Momskompensasjon Kommunen motteke momsrefusjon på kjøp av varer og tenester, refusjonen gjeld både investering og drift. I 2010 vart ordninga med at kommunen kan nytta momsrefusjon frå investeringar i drift oppheva. Det har vore ei overgangsordning der ordninga har vore trappa ned, i 2013 kunne 20 % av investeringsmoms førast over på drift, frå og med 2014 skal all moms som følgjer investeringar også nyttast til å finansiera investeringane. Endringa gjev eit «inntektsbortfall» på driftsbudsjettet med om lag 1 million kroner samanlikna med 2013. 3.3.3 Renteutgifter og inntekter Renteutgifter for 2014 er redusert ned for 2014 samanlikna med vurderinga i økonomiplanen er utgifta redusert med kr. 1,3 mill. Nedjusteringa er gjort med utgangspunkt i dagens låneportefølje. Dersom me vel å ikkje ta opp nye lån kan det gje ei utfordring med omsyn til likviditet i 2014. Renteinntekter er justert noko ned samanlikna med føresetnaden i økonomiplanperioden, dette må sjåast i samanheng med føresetnaden over om låneopptak. Dersom det vert gjennomført større låneopptak vil renteinntektene kunne aukast opp, og ut frå dagens rentenivå vil det gje ein liten vinst. 3.3.4 Rentekompensasjon Tysnes kommune motteke rentekompensasjon for omsorgsbustader og sjukeheim, for driftsåret 2014 er kompensasjon for renter og avdrag rekna til kr. 938 '. 3.3.5 Løn og pensjonskostnader I økonomiplanen var det opphavleg føresett ein pott for løn og pensjon på kr. 5,5 mill. Generelt fører høg lønsvekst og låg rente som me har hatt dei seinare år til høg pensjonsvekst. I 2013 er det eit høgt premienivå som vil verka til vekst i pensjonskostnader i 2014, kostnadsveksten heng mellom anna saman med nye berekningar i forventa levealder. Me har også med oss dommen som kom i arbeidsretten i juni i år som innebar at alle stillingar no skal meldast inn i pensjonsordninga, tidlegare har det vore ein føresetnad at ein må arbeida meir enn 14 timar per veke for å ha rett til innmelding, Denne endringa er innarbeidd i budsjettframlegga på dei einskilde hovudkapittel. Forventa lønsvekst for 2014 er 3,75 %, overheng frå 2013 er relativt lavt, men det er budsjettert med 1 % lønsvekst innan dei ulike lønskapitla.. Det er såleis rundt 2,7 % ufordelt lønsvekst samt løn i pensjonskostnader. Det er alltid vanskeleg å fastslå nøyaktig kor stor denne potten bør vera, men i budsjettframlegget er

15 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat det sett av nær kr. 9,5 millionar. Dette betyr at føresetnadene opp mot økonomiplanen berre på dette punktet sviktar med 3,9 millionar. Ut frå reglar for amortisering av premieavvik og høge akkumulerte premieavvik må me rekna med høge pensjonskostnader også frametter, likevel er 2014 eit år som er prega av at det er hovudlønsoppgjer. Det er no eit framlegg om å redusera amortiseringstida frå ti til fem eller sju år for nye premieavvik, dette vil kunna ha ein negativ budsjetteffekt i 2015. 3.3.6 Eigedomsskatt Det er p.t. ikkje budsjettert med auke i eigedomsskattesatsen for 2014, når inntekt frå eigedomsskatt er auka med kr. 100 er det knytt til at det er blitt fleire skatteobjekt. Ut frå dei føringar som vart lagt når eigedomsskatten vart fastsett bør eigedomsskatten i alle høve aukast opp med verknad frå driftsåret 2015. Ei auke i eigedomsskatt frå inneverande år vil kunna redusera den føresette bruken av fond i budsjettet. 3.3.7 Samhandlingsreforma Det er auka kostnader grunna kommunal medfinansiering av sjukehusopphald. I følgje statiske data frå Helsedirektoratet for 2012 hadde Tysnes ein kostnad på kr. 1.555 pr. innbyggjar. Dette er 50 % over gjennomsnittet for landet (og for Hordaland). Samanlikna med små kommunar (2000-4999 innbyggjarar) har me ein kostnad som ligg 42 % over gjennomsnittet for desse. Etter nøyare samanlikning i høve andre kommunar med same alderssamansetjing av befolkninga som i Tysnes, kan ein skeiv alderssamansetjing i befolkninga vere ein forklaringsfaktor. Akonto-beløp frå august 2013 er kr 380.000 pr. månad, ny årssum 2014 vert med framskriving av dette kr 4,56 mill. Tysnes kommune får ei overføring på kr. 3,6 mill og har såleis eit direkte underskot på nær kr. 1 million, som ei direkte følgje av samhandlingsreforma. Ut frå at kommunen ligg så høgt over landsgjennomsnittet har me føresett at det kan gjerast tiltak som kan redusera talet på innskrivingar og at me skal kunne trekkja vår del av finansieringa ned igjen mot kr. 4 mill. Føresetnaden er usikker og me har ennå ikkje identifisert klare handlingspunkt.

16 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 3.3.8 Andre overordna føresetnader Med utgangspunkt i at det er behov for ytterlegare kostnadsreduksjonar, utover dei som no er lagt inn på dei ulike hovudkapitla, vert det innført ei generell tilsetjingsstopp på ledige vikariat og ledige stillingar skal vurderast opp mot kortare eller lengre vakansar. Det vert føresett ei samla innsparing på kr. 1 mill som følgje av denne føresetnaden, ordninga gjeld i utganspunktet alle nye stillingar med unnatak av desse gruppene: 1) Operative stillingar i pleie og omsorg (sjukheim, open omsorg, bufellesskap) 2) Operative stillingar i barnehagar og skular. Det betyr at alle andre stillingar vert omfatta av ordninga. 3.3.9 Bruk av fond I økonomiplanen 2013-17 er det føresett ein bruk av disposisjonsfond på nær kr. 2,3 mill i 2014. I framlegget som no ligg føre er denne føresetnaden innarbeidd, me ser likevel at me har eit udekt underskot på ca. kr. 2,2 mill i tillegg.. Dersom ikkje anten inntektene vert auka tilsvarande eller det vert funne område for vidare nedjustering av drifta må fondsbruken aukast utover det føresette nivået i 2014. Bruk av fond utover nivået i økonomiplanen må også vurderast i ljos av svikt i føresetnader knytt til driftsrasjonalisering på kr. 1,6 mill som følgje av etablering av fellestenesta, samt svikt i føresetnader for løns- og pensjonsavsetningar på 3,9 mill.

17 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 4 Mål og utviklingstrekk innan dei ulike hovudkapitla I det følgjande vil me kort kommentera ei vurdering av driftssituasjonen innan dei ulike etatane i ljos av følgjande grunnperspektiv: - Tenesteperspektivet - Økonomiperspektivet - Personalperspektivet - Utviklingsperspektivet 4.1 Sentraladministrasjonen 4.1.1 Tenesteperspektivet Sentraladministrasjonen skal levera tenester mot politisk nivå, til eigen organisasjon og direkte til innbyggjarane i kommunen. Når det gjeld tenester til innbyggjarane er det først og fremst gjennom oppfølging av tilskot, kultur- og idrettsmidlar, marknadsføring og støtte til ulike lag og organisasjonar. Me ser at forventningane til kommune som ein støttespelar er relativt store, ikkje minst gjeld det økonomisk støtte. Dette er klar utfordrande i ei tid der fokuset vårt er på å stramma inn drifta for å skapa rom for å gjennomføra ønskja investeringar. Innan planområde er det store forventningar og me er glad for at me no er på «trekk» i arbeidet med reguleringsplan for Våge, industriområde på Dalland og omsorgssenteret. I 2014 skal det startast opp arbeid med kommuneplanen sin samfunnsdel. I 2013 vart det inngått ein rammeavtale med Omega Areal om kjøp av tenester i samband med kommunen si eiga planlegging. Ved tilsetjing av nye arealplanleggjar bør denne knytast til fagmiljøet på landbruk- og teknisk. På prosjektområde er det gjort mykje førebuande arbeid for å få oversikt over kostnader og ressursar som må setjast av til ulike framtidig prosjektarbeid, den største delen her er naturlegvis Tysnes skule og nytt omsorgssenter. P.t. er det vanskeleg å sjå at dette kan realiserast parallelt, men me meiner likevel at det er viktig å få fram underlaget samstundes. Når det gjeld interne administrative funksjonar har me styrkt økonomifunksjonen i dette året, dette er etter rådmannen si vurdering turvande i ljos av planlagde organisasjonsendringar som vil krevja tettare oppfølging. Me ser også at det må arbeidast vidare med prosjektstyringssystem slik at me sikrar god gjennomføring innanfor vedtekne kostnadsrammer.

18 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Me ønskjer også å sjå nærare på IKT i totalverksemda i året me går inn i, dette er eit område som er både sårbart og viktig. Eit sentralt spørsmål her vert kva me bør løysa internt i verksemda og kva deler av oppgåvene som eventuelt kan setjast ut til andre. Beredskapsområde er eit område som har fått noko større fokus i inneverande år, men det vil vera behov for å styrka dette område også i fortsetjinga. 4.1.2 Økonomiperspektivet Til liks med resten av verksemda må også sentraladministrasjonen retta seg inn mot ein situasjon der drifta må justerast noko for å gje rom for framtidige investeringar. Det er inga tvil om at administrasjon i ein liten kommune fort får høge relative kostnader. Framtidige økonomiske perspektiv er avhengig av organisatorisk plassering av stab og støtte, graden av delegering i samband med ny styringsstruktur, samt politiske ambisjonar knytt til plan og utvikling. 4.1.3 Medarbeidarperspektivet Det er gjort tilsetjingar i sentrale stillingar siste året. Me er samstundes velsigna med at me har klart å halda på gode seniorrådgjevarar, men er litt usikker på det langsiktige perspektivet her opp mot dom i arbeidsretten i juni d.å. Dommen la avgrensingar på høve til å arbeida i tillegg til alderspensjon. Gjennomsnittsalderen er framleis relativt høg. Rådmannskontoret og økonomikontoret er no slått saman for å i større grad stimulera til at me får nytta ressursane på tvers. Det er framleis for stor sårbarheit på sentrale oppgåveområder, noko av denne sårbarheita må me leva med, men noko bør me ha mål om å redusera. 4.1.4 Utviklingsperspektivet Noko av det viktigaste i eit utviklingsperspektiv vil vera å få realisert ei felles støtteteneste og få tilrettelagt verktøy som kan gje grunnlag for meir delegert mynde til meir sjølvstendige einingar. Rådmannen vurderer også at det er eit stort behov for å gå gjennom og etablera ein samla målstruktur for totalverksemda i Tysnes kommune. Det vert elles føresett at me no må koma ut av sonderingsfasen i høve til større prosjekt og finna ressursar og kapasitet til å ta fatt!

19 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 4.2 Oppvekst 4.2.1 Barnehagar Tysnes kommune har eit godt barnehagetilbod, dette gjeld både det pedagogiske tilbodet og tilgjenge. Tysnes kommune har hatt som policy å gje tilbod om opptak gjennom året, og har også utvida talet på avdelingar som følgje av ekstra opptak. I eit økonomisk perspektiv vert barnehagane drivne effektivt med grunnbemanning og fulle barnehagar. I samsvar med vedtaket i barnehagestruktursaka skal det berre vera ein barnehage som ikkje køyrer heilt fulle avdelingar for å balansera opptaket. Det må likevel merkjast at opptaket bør avgrensast til to gonger i året, det er berre gjennom hovudopptak at talet på avdelingar skal kunne utvidast. Sjukefråværet i barnehagane varierer mykje barnehagane i mellom, men det vil vera fokus på å redusera fråværet i tida som kjem. Med unntak av nokre få kontinueringar er stillingar fylt av personale med rett kompetanse. Det er gledeleg at det i dei seinare åra er vorte fleire fagarbeidarar i barnehagane. I eit utviklingsperspektiv er det å merkja at det er behov for å investera i ny barnehage til erstatning for den leigde barnehagen på Reiso, leigeavtalen her går ut i februar 2017. Det må også merkjast at det er behov for rehabilitering eller utbygging av Vågsmarka barnehage. Søknaden til denne barnehagen er stor i høve til kva som er mogleg å tilby av plassar. 4.2.2 Skular Innan skulane har me dei siste åra gjennomført nedskjeringar og redusert det samla talet på tilsette. Endringa har i hovudssak skjedd gjennom naturleg avgang. Så lenge me opprettheld dagens struktur er det ikkje så lett å sjå vidare driftsinnskrenkingar her. Dersom det skal gjennomførast vidare innskrenkingar må det knytast til ein langsiktig strategi der me i kan redusera talet på einskildvedtak gjennom betre tilpassa opplæring. Ei særmerkt utfordring er at me i dag har klassar som nærmar seg 30 elevar, her kan me oppleva å få dyre klassedelingar som følgje av at me manglar store nok klasserom. Har siste året gått inn i timeplanane på den einskilde skule. Me ser ikkje rom for nedskjeringar på personalsida. Når det går ut elevar med store einskildvedtak håpar me alltid på at me skal spare pengar på reduksjon av timar. Utfordringa er at det kjem nye, store vedtak heile tida. Oppvekstsjefen har teke dette opp i møte med PPT seinast 22. august d.å. Målet er å gå frå spesialundervisning til tilpassa opplæring og forhåpentleg spara pengar på dette. Tenestetilbodet i Tysnes skulane er godt! SFO og leksehjelp er oppe og går. Tiltak som Den blå skulen og gode hopehav mellom skule og friviljuge lag og organisasjonar er med å setja Tysnesskulane på kartet.

20 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Ei utfordring er at me har ein høg gjennomsnittleg alder mellom undervisningspersonale, dette er ei potensiell utfordring med omsyn til framtidig rekruttering, men er også ei økonomisk utfordring ut frå lønskostnader og større vikarbehov. Når det gjeld utvikling er det skulen på Gjerstad som må prioriterast, anten gjennom ei rehabilitering eller ei nyutbygging. 4.2.3 Vaksenopplæring og opplæring av framandspråklege Dei som har rett og plikt til undervisning, ser ut til å gå om lag i balanse. Når det gjeld norskopplæring for arbeidsinnvandrarar, som er ei frivillig ordning, kostar dette oss kr. 10.000,- pr. månad pr. gruppe. Ut frå føresetnaden om reduksjon i drifta er det vanskeleg å sjå at me vil kunna tilby meir enn 1 gruppe. I prinsippet skal kursa vera sjølvfinansierande, dette viser seg vanskeleg i praksis. Med eit utgangspunkt i 3000,- kr pr. elev i halvåret så vil ikkje dette på langt nær dekka kostnadene. Me har i dag 14 framandspråklege elevar som treng ekstra undervisning i norsk. Vi set dei saman i grupper i den grad vi kan gjera det, men dette kostar oss ein del ekstra. I høve til spesialpedagogisk undervisning så har me 36 einskildvedtak til saman på dei 2 største skulane våre. Kostnadene knytt til slik undervisning er vesentlege!

21 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 4.3 Helse og sosial Kst. helse- og sosialsjef har gjeve eit slikt bilete av hovudtrekka i etaten: 4.3.1 Tenesteperspektivet Visjon for helse- og sosialetaten: Eit godt liv for alle. Hovudmål: 1. At den enkelte skal stimulerast til å ta vare på seg sjølv, bruke sine eigne ressursar og førebyggje sjukdom. 2. Å yta helse-, pleie- og omsorgs- og sosiale tenester av god kvalitet til den enkelte ut frå behov og uavhengig av alder, kjønn, bustad i kommunen m.v. 4.3.2 Medarbeidarperspektivet Etaten er p.t. organisert i slike einingar: Overordna leiing: Helse- og sosialsjef Helseavdeling med helseleiar Pleie- og omsorg med pleie- og omsorgsleiar, som er kombinert styrar sjukeheim. Barnevern m/ barnevernleiar NAV-sosial m/ nav-leiar Psykisk helse, i helse- og sosialsjefen sin stab, med psykisk helsearbeidar som leiar. Etaten har opp mot ca. 200 tilsette delt på ca. 126 årsverk (i 2011) med fordeling innan pleieog omsorg, helse og sosial. Det er utfordringar når det gjeld rekruttering av fagarbeidskraft som sjukepleiarar, vernepleiar, helsefagarbeidarar med fleire. Innafor fleire tenesteområder er det høg alder på arbeidsstokken og det vil vere behov for rekruttering når tilsette går av med pensjon. Generelt er det trong for etter- og vidareutdanning i etaten. Opplæringsplan vert vedteken kvart år. Å få fleire ufaglærte til å ta helsefagarbeidarutdanning er eit mål som også vil vera med oss vidare.

22 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 4.3.3 Økonomiperspektivet Pleie- og omsorg er den mest kostnadskrevjande delen av etaten, av di kommunen har mange eldre, funksjonshemma m.m. Drifta av tenesta er likevel kostnadseffektivt i samanlikning med andre kommunar, det gjeld både brutto driftsutgifter pr. mottakar av heimetenester og brutto utgifter per institusjonsplass. 1 I KS-K rapport 19/2012 Virkomhetsanalyse av Tysnes kommune vert det tilrådd å vurdere tenestebehovet hjå innbyggjarane opp mot nivåa i omsorgstrappa, saman med brukarundersøkingar for å kvalitetssikre av tenesta er nødvendig og rett dimensjonert. I tillegg vart det tilrådd å vurdera ei omlegging frå ei institusjonsbasert til ein meir heimebasert profil. Utfordringane er i stor mon fylgt opp i arbeid med forstudie til nytt omsorgssenter. Med dei reduksjonar som er gjort f.o.m. august 2012, er redusert kapasitet til sakshandsaming tenestevedtak; heimehjelp, heimesjukepleie, miljøteneste, langtids- og korttidsopphald i institusjon m.m. ein konsekvens. I tillegg har ein overteke sakshandsaming støttekontakt, avlastning, dagtilbod m.m. Ein har streva mot å innfri myndighetskrava også på desse områda. Innafor tenesteområdet psykisk utviklingshemma, slit ein med at utgiftene er større enn inntektene. Ein har forholdsvis mange (5 brukarar) over 16 år som blir definert som ekstra ressurskrevjande, og ein får refundert 80 % av kostnaden via tilskot, etter eigenandel innslagspunkt. Pr. i dag har me to brukarar som har avlastning i institusjon i annan kommune. Investeringsmessige utfordringar gjeld først og fremst realisering av nytt omsorgssenter. Prosjektet ligg inne i eksisterande økonomiplan, planlagt bygd i 2015. Driftsmessige utfordringar vil me prioritera slik: 1. Rekruttering og moglegheit til å halda på faglært personell, i tillegg til ein medviten strategi for kjøp av vikartenester. 2. Rette budsjettføresetnader i samsvar med eksisterande aktivitet tilseier tilføring av minimum kr. 1 million. 3. Gjennomføring av Samhandlingsreforma. 4. Meir ressursar til heimetenestene. 5. Minimum ca. 4,5 årsverk tilførast for å realisere drift av ny sjukeheim etter dagens driftsform/krav (½ årsverk finansiert ved reduserte straumkostnader samanlikna med gamal bygningsmasse og 1 årsverk vart tilført sjukeheimen i 2009). Netto nye årsverk vert då 3 kostnad ca. 500.000 kr. x 3 = 1,5 mill kr. 1 KOSTRA rapportering for 2012 viser at brutto korr. driftsutgifter per institusjonsplass i Tysnes kommune er kr. 799 462 mot snitt for kommunegruppe 2 på kr. 894 663 og kr. 926 236 for Hordaland. Tilsvarande tal for heimetenester er kr. 180 064 for Tysnes kommune, kr. 197 479 for kommunegruppe 2 og kr. 230 117 for Hordaland.

23 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 4.3.4 Oppsummering samandrag Dei største investeringsmessige- og driftsmessige utfordringar ligg i dei punkta som er nemnd under økonomiperspektivet. Etaten ser fram til kva gjennomføring av stab- støttefunksjonen vil medføre, og kva tenesteområder som vil ligge innafor dei ulike einingane i ein ny to-nivå modell i ein framtidig styringsstruktur.

24 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 4.4 Landbruk og teknisk 4.4.1 Status og hovud utfordringar Ta igjen etterslep på byggjesak og utarbeiding av strategiplan for tilsyn og framdriftsplan for denne. Det må vera eit mål i 2013/14 å få redusert talet på saker på vent frå ca. 100 saker til mellom 25 og 50 saker. Det må også vera eit mål å koma i gang med å gå gjennom og handsama dei 250 sakene som er definert som ikkje registrerte tiltak. Desse vil bli handsama som ein del av strategiplanen og framdrifta knytt til denne. Ta igjen etterslep på oppmåling. Oppmåling har gjennom den nye matrikkellova krav på seg med omsyn til handsamingstid. Det har av ulike grunnar vore eit etterslep på mellom 100 og 150 saker som etter kvart er noko redusert. Det er berre å konstatera at det på begge områder tar for lang tid å redusera saksmengda. Det er derfor lagt inn i budsjettet for 2014 ein post for å hyra inn ekstern bistand. Målsetjinga er å redusera talet på saker til eit akseptabelt nivå. Rekruttering er ein utfordring på teknisk sektor. Det må vera ei målsetjing for kommunen å få tilsett personell med rett kompetanse og rett fokus i ledige stillingar. Marknadstilpassing og attraktivitet er nøkkelområde som må synleggjerast. Rådmannen arbeider med å organisera kommunen etter ein to-nivå modell. I denne prosessen er tidlegare L/T sjef tilsett som prosjektsjef. Inntil vidare vil forvaltingsområda vera leia av avdelingsleiar for Plan og byggjesak og Teknisk drift leia av prosjektsjef. Det er viktig at denne midlertidige organiseringa blir så kortvarig som mogleg og at tenestene ikkje blir dårlegare enn før i denne perioden. Det har vore ei målsetjing å få tatt i bruk system for elektronisk sakshandsaming på byggesak og å byggja opp kompetanse på kartsystem og kartbruk. Dette vil vera fokusområder også i 2014. Det vart i 2012 inngått samarbeidsavtale med felles landbrukskontor for Fusa, Os, og Samnanger. Det kan vera grunn til å vurdera om ikkje me også burde inngå samarbeid på andre områder der me er sårbare som teks. brann, byggjesak, oppmåling og plan. Synleggjera at interkommunalt samarbeid og bruk av nye dataverkty gjev betre kvalitet og økonomiske vinster. Utvikla eit godt arbeidsmiljø og følgja opp HMT på ein god måte Etter- og vidareutdanning av personell Sikre god kvalitet på alle tenester

25 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 4.4.2 Oppgåver - Tenesteperspektivet Landbruk- teknisk har definert følgjande mål : Levera sakshandsaming til riktig tid og med rett kvalitet Tiltak: Utarbeida godt planverkty Ha fokus på god kontroll og struktur Ha ein god dialog mellom politikarar og sakshandsamar Forbetra dialogen og nytta kompetansen i ytre etatar Tilpassa ressursbruken til saksmengda Dokumentera sjølvkost for å synleggjera god tenesteproduksjon Fokus på service, kvalitet og økonomi i alle ledd innafor drift og vedlikehald Tiltak: Få på plass ein effektiv struktur Etablera gode og fleksible planar og rutinar Medverka til at talet vedlikehaldsobjekt kan reduserast Dokumentera behov og effektivitet Ha fokus på organisering, gjennomføring og økonomi i prosjekt. Tiltak: Finna ein god balanse mellom innleigd- og eigen kompetanse Leggja stor vekt på kvalitet i planar, anbodsdokumentasjon og kontraktar. Involvera brukarar og interessepartar i all planlegging Gjera ei framtidsretta vurdering av nødvendig byggeleiarkompetanse og økonomistyring ved utbygging. Utarbeide prosjektstyringsmanual / kvalitetssikringssystem. Dokumentera resultat 4.4.3 Tilsette Medarbeidarperspektivet Etaten har vore organisert i 3 område: Drift og vedlikehald Kyrkjegardar, byggtenester, veg og avløp Forvaltning Plan og byggjesak, Kart og oppmåling, Jordbruk, Skogbruk og vilt/fisk Felles Merkantil, administrasjon Etaten har no 17 heile stillingar mot 18 stillingar i 2012, og nyttar noko innleigd arbeidskraft i samband med konkrete vedlikehaldsoppgåver som utvendig maling av bygg og innan grøntvedlikehald, og bistand på prosjekt og forvaltning. Etaten har hatt store utfordringar med å rekruttera rett personell i ledige stillingar. Det er i 2013 tatt grep med å tilpassa organisasjonen til ein to-nivå modell. Gjennomsnittsalderen er høg. 2 medarbeidarar vil gå av for aldersgrensa i 2013. Med erfaring frå den seinaste rekrutteringsprosessen kan det vera grunn til å ha større fokus på overlapping i tilsetjingsfasen. Manglande kompetanseoverlapping er eit stort problem ved sjukdom og må vektleggjast tungt i ei vurdering av interkommunalt fagsamarbeid.

26 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Det er no eit godt arbeid med etterutdanning innan oppmåling og matrikkelføring. Ei etterutdanning innan lovverk er påkravd om sakshandsaminga skal ha ein god kvalitet. Plan og bygningslova er eit lovverk som blir nytta i mange samanhengar og som ikkje minst politikarane bør ha god kjennskap til. 4.4.4 Økonomiperspektivet Hovudmålet for L/T er å levera tenester med god service og kvalitet både internt og eksternt. Gebyrfinansierte tenester som renovasjon, feiing, avløp, planer, byggjesak og oppmåling skal i hovudsak vera sjølvfinansierande. L/T etat har ei målsetjing om effektiv sakshandsaming slik at dei kommunale gebyra blir haldne så låge som mogleg. Det vil likevel vera slik at på enkelte områder må lavt gebyr sjåast opp mot levert kvalitet og at det derfor er ønskjeleg med høgare gebyr enn det som ligg i målsetjinga. Tenester som ikkje er gebyrfinansiert til dømes klagesaker og anna generell sakshandsaming må budsjetterast og finansierast ut frå at kommunen ikkje har noko val, men må levere. Det er fleire store prosjekt på planen som krev store investeringar og organisatoriske ressursar i økonomiplanperioden. Ny sjukeheim Ombygging/rehabilitering av Tysnes skule Barnehagar Rehabilitering av kaianlegg Avløp Uggdal Driftsmessige utfordringar vil me prioritere slik: 1. Rekruttering 2. Samordning av ressursane på drift og vedlikehald 3. Prioritering av strategiplan for tilsyn 4. Arealplanlegging 5. Innføring av elektronisk sakshandsaming innan byggjesak og plan. 6. Ha fokus på kostnadssida både innanfor sjølvkostområda og innanfor drift og vedlikehald 4.4.5 Oppsummering og samandrag Som nemnd er ei rekke teneste som L/T leverer gebyrfinansiert. Kostnadene for desse tenestene er avhengig av at etaten arbeidar effektivt. For at etaten skal ha rette arbeidsvilkår må også dei politiske prosessane vere effektive og rasjonelle. Ei oppmoding er følgjeleg at planverket då blir nytta i størst mogleg grad slik det til ei kvar tid ligg føre. Stadige dispensasjonar fører til ekstra arbeid og dermed auka kostnader.

27 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5 Gjennomgang av driftsbudsjett 2014 på ulike hovudkapitel 5.1 Sentraladministrasjonen I framlegget som no vert lagt fram har Sentraladministrasjonen justert ned kr. 20 727 millionar, dette ligg under den korrigerte ramma som vart lagt til grunn for arbeidet, men kr. 271 ` over ramma som låg i økonomiplanen. 5.1.1 Politisk styring Innan område politisk styring er det gjort ei innsparing på totalt kr. 273.000. Det er gjort ein reduksjon på kr. 24.000 i fastløn i samband med at me no kjøper tenester knytt til servering. Ymse utgifter til kontorfunksjonar, materiell og kopiering er justert ned med kr. 26.000. Kontingentar er justert ned med kr. 30.000. Tilleggsløyvingar er redusert frå kr. 350.000 til kr. 150.000, parallelt med dette er kr. 50.000 overført til funksjon ordførar, den samla reduksjonen i tilleggsløyvingar er såleis berre kr. 150.000. Område plan og utvikling er redusert med kr. 575.000. Område fastløn er redusert som følgje av vakansar, i tillegg er forventa kjøp av konsulenttenester redusert noko. Funksjonen ordførar er auka med kr. 279.000, endringa må sjåast i ljos av at det tidlegare har vore budsjettert svært lavt med omsyn til reisekostnader. I tillegg er ordføraren si tilleggsløyving auka til kr. 50.000. Andre endringar er knytt til løn ut frå lønsoppgjer for stortingsrepresentantar. 5.1.2 Rådmannskontor Rådmannskontoret aukar si budsjettramme til kr. 6 442`, endringa må sjåast i ljos av at rådmannskontoret, økonomikontoret og eigedomsskattekontoret vert samla under eit ansvar. Auken på rådmannskontoret er såleis knytt til reduksjon på dei to nemnte kontora som samla utgjer kr. 3 960 `.

28 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Det er føresett at noko av lønskostnadane som er ført på rådmannskontoret bør aktiverast på investeringsbudsjettet, dette gjeld funksjonar som økonomi, IT og rådmann, totalt er det føresett ein overføring i storleik kr. 400`. Utgifter til kjøp av tenester til arbeidsgjevarkontroll er auka opp med kr. 15 `, jamfør rapport og innspel frå skatteoppkrevjaren. Det er føresett ei innsparing på løn gjennom vakanser på kr. 500` gjennom året. 5.1.3 Utval og råd Kostnader til utval og råd er justert ned med kr. 84 ` samanlikna med budsjett for 2013. Endringa er knytt til at overformynderiet vart overteke av fylkesmannen med verknad frå 1. juli d.å. Innsparinga er rekna til kr. 91 `. Arbeidsmiljøutvalet er styrka med totalt kr. 25 ` for å ivareta lovpålagde opplæringskrav. Politiske nemder innan eigedomsskatteområde er flytta over til funksjon 1140 utval og råd. Løyvingane til ungdomsrådet er justert ned med kr. 25 `, endringa inneber ei tilpassing til dagens aktivitetsnivå. 5.1.4 Administrasjonsbygg Det er føresett vidareføring på same nivå som i dag. 5.1.5 Fellesfunksjonar Det er sett av ein sum for velferdstiltak for tilsette på kr. 100`, summen gjeld alle tilsette i verksemda og svarer til kr. 300 per tilsett. Avtalen med Sunnhordland interkommunale innkjøpsforum vert justert slik at me får ei meirbetaling for 2014 på om lag kr. 40`. I 2013 har overfører me større deler av arkivet vårt til IKAH (Interkommunalt arkiv i Hordaland), som følgje av at me har sikra oss fleire hyllemeter må det setjast av om lag kr. 40` meir her enn førre år.

29 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.1.5 Felles IT og kontingentar Auken på dette punktet svarar til nær kr. 1,5 mill. og er knytt til samling av postar som tidlegare har vore spreidd. Det er ønskjeleg å få samla IT og kontingentar under eitt for å gje eit betre oversyn over totale kostnader og i det påfølgjande vinklingar for kostnadsreduserande tiltak på dette område. 5.1.6 Tillitsvalde Dette gjeld avtalt frikjøp etter gjeldande hovudavtale, posten er vidareført som i dag. 5.1.7 Næringsutvikling Området er vidareført innan rammene av dagens drift med korrigering for lønskostnader. Det vert føresett vidare avtale med Atheno knytt til industriinkubator, per i dag utgjer tilskotet her om lag kr. 200`. 5.1.8 Næringsutvikling reiseliv - marknadsføring Område er redusert frå kr. 652` i revidert budsjett for 2013 til kr. 222` i 2014. Det er i hovudsak posten for marknadsføring som er redusert, her låg Tysnesfest inne med kr. 450` i revidert budsjett for 2013. Det som ligg att på posten for marknadsføring er no turistinformasjon med kr. 60 `, kommunal reiselivssatsing kr. 33`, sumaravis kr. 40` og Tysnesingen med kr. 15`. Tysnesfest har kome med ein søknad der dei søkjer om stønad i storleik kr. 450` for kvart av dei komande tre åra. Det har ikkje vore mogleg å gjera ei kvalifisert vurdering av søknaden fram til framlegginga av budsjett. Det er inga tvil om at Tysnesfest er viktig for Tysnes både i eit marknadsføringsperspektiv, men også for å skapa gode kjensler hjå dei som bur i kommunen vår. Tysnesfest har også ein viss omfordelingfunksjon gjennom sin bruk av lokale lag og organisasjonar. Rådmannen kan likevel vanskeleg sjå at det er mogleg å finna kr. 450` til å stetta søknaden innan dei budsjettrammer me p.t. har. Det er nok naturleg at kommunen kan delta med ein sum også i fortsetjing, men me bør ikkje stå i vegen for at stiftinga kan finna andre som kan fylla rolla som generalsponsor. Rådmannen føreset at løyvinga må løysast innan avsette tilleggsløyvingar.

30 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.1.9 Sosial rådgjeving og rettleiing Lønskostnader er overført til posten folkehelsekoordinator. 5.1.10 Kultur Det skal merkjast at stønad som tidlegare har vore betalt direkte til skyttarlaget er lagt inn den generelle posten for tildeling av tilskot til idrett, posten utgjer kr. 8`. Det er sett av totalt kr. 100` til kulturtiltak i samband med førebuing til Johannes Heggland dagane. Tilsvarande er generelt kulturtilskot justert ned med kr. 75`. Kjøp av konsulenttenester er redusert med kr. 55 `. Stønad til Grendatun kino ligg som i dag. 5.1.11 Tysneshallen Denne posten er vidareført på dagens nivå, her må me truleg rekna med ein kostnadsauke over tid. 5.1.12 Friluftsliv og folkehelse Tysnes kommune har teikna avtale om partnarskap for folkehelse med Hordaland Fylkeskommune. Tenesta som me gjennom dette er forplikta til å oppretta er lagt til sentraladministrasjonen og er løyst gjennom omdisponering av eigne personalressursar. I 2013 vart det lagt fram statusrapport for folkehelsa i Tysnes og det vert teke sikte på å leggja fram ein temaplan om folkehelse innan utgongen av året. Det vert føresett ei innsparing her tilsvarande 0,25 årsverk i 2014. Frå 2014 vert overføringa frå fylkeskommunen redusert frå kr. 150` til kr. 75 `. Innan område friluftsliv er det sett av kr. 90` til å utforma eit nytt turstikart, det vert føresett at prosjektet vert finansiert fullt ut gjennom tilskot av ulik art. Det er sett av kr. 50` til andre tiltak innan dette område. 5.1.13 Kyrkjeleg administrasjon Det vert føresett at kyrkja får redusert sine løyvingar med kr. 142` samanlikna med budsjett for 2014.

31 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.2 Oppvekst Oppvekstetaten har gjennomført nedskjeringar i drifta som vil gje ein heilårsverknad i 2014, etaten har redusert driftsnivået sitt til kr. 54, 957 millionar. 5.2.1 Skulekontor På skulekontoret er det justert ned 0,2 årsverk, elles vidareføring av drift som i dag. 5.2.2 Fellestiltak skular Her er det endring av føring av logoped som i budsjettframlegget er delt mellom fellestiltak skule og fellestiltak barnehage. Det er også redusert med eitt årsverk til logoped. Utskifting av IT utstyr er kutta med kr. 100 `. 5.2.3 Onarheim skule Her er det små endringar. Skulen har fått 4 framandspråklege elevar. tillegg for å oppretta ei norskopplæringsgruppe for desse elevane. Dei har fått 3 timar i 5.2.4 Reksteren skule Leige- og straumavtalen med Reksteren skule går ut med verknad frå 2014. 5.2.5 Tysnes skule Tysnes skule har redusert på pedagogtettleiken tilsvarande 2,7 årsverk. Vi har redusert og omplassert 3 assistentar ved skulen, tilsvarande 1,8 årsverk. Kvar klasse er no oppsett med tal undervisningstimar for kvar klasse. Det er skore heilt ned på bruk av ekstra pedagog i klassene. I tillegg til vanlege undervisningstimar, er det redusert på timar for spesialundervisning. Der det er mogleg vert det undervist i grupper.

32 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Ressursen på Tysnes skule til spesial undervisning kan talfestast slik: 2011/2012 2012/2013 2013/2014 Tysnes skule vedtak om spesialpedagogiske tiltak Pedagog 210 162 150 Assistent 260 242 183 Samla 470 404 333 Tysnes skule reell bruk Pedagog - 137 109 Assistent - 229 162 SUM 0 366 271 Tabell 5.2.3.1 Samanheng mellom vedtekne og reelle timar til spesialpedagogisk oppfølging. Tabellen over viser at det vert arbeid godt for å samordna spesialpedagogiske tiltak. Skulen har i tillegg 7 framandspråklege elevar fordelt på 2 grupper med 3 til 4 elevar i kvar gruppe. 5.2.6 Uggdal skule Talet på pedagogar er redusert frå 9,15 årsverk til 7,9 årsverk. P.g.a. reduksjon i talet på assistentar ved Tysnes skule, vedtak om å unngå oppseiingar, og vedtak om å flytta bruk av ressursar frå dei eldste elevane til dei yngste, har vi auka assistentbruken her med 0,69 årsverk. Me har hatt store utfordringar med at einskildelevar treng mykje ekstra ressursar. Uggdal skule har dette året vedtak på 78 timar til spesialundervisning og 92 timar ekstra assistent. Reelt, etter ressurssamordning, er det ein bruk på 54 pedagogtimar, assistenttimar kjem i tillegg. 5.2.4 Fellestiltak barnehagar Det er budsjettert med ei vidareføring på dagens nivå.

33 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.2.5 Barnehagar Det er i dag fire barnehagar i kommunen. Stjernereiso er ein 4 avdelings barnehage, 12,55 årsverk. Drifta vert føresett vidareført å dagens nivå. Vågsmarka barnehage er ein 2 avdelings barnehage med 6,6 årsverk. Det er gjort ein reduksjon i løn grunna tilførte TULT midlar. Dei hadde ekstra midlar til språkgrupper, desse midlane er teke vekk frå inneverande år. Lunde barnehage auka til 2 avdeling hausten 2012. Heilårsverknad 2013. Auka kostnad for ein avdeling er kr. 1,5 mill. Bemanning Lunde barnehage: 6,2 stillingar. Onarheim barnehage auka med 8 plassar i 2013. Det føl noko ekstra kostnadar med tilrettelegging av utstyr i nytt lokale. Auka lønskostnadar er på kr. 600.000. Desse kostnadane ville me fått uansett kor me auka plassane. Mehadde ikkje plass til alle som hadde søkt om plass, utan å opna ei ny avdeling. Auka kostnadar for barnehagane grunna ei auke i avdelingar svarar til cirka 2,1 million kroner Generelt vert barnehagane drivne innan lovlege bemanningsrammer, men det er p.t. ingen barnehagar som har stillingar utover dette. Inntektene for barnehagar er auka ein del opp i 2014 samanlikna med inneverande år. Me vil til slutt peika på nokre viktige problemstillingar knytt til vår barnehagedrift. Lova seier til no eit barnehageopptak i året. Tysnes kommune tek barn opp kontinuerleg. Barnehagane våre er så godt som fulle. Dersom det kjem eit nytt barn midt i barnehageåret, skal vi då opne ei ny avdeling med dei kostnadane dette fører med seg? Dersom vi skal gjera dette, må det i så tilfelle setjast av midlar til dette på tilleggsløyvingar. Oppvekstsjefen vurderer det slik at me gjennomfører eitt hovudopptak om sommaren og eit ekstra opptak i desember. Utover desse to opptaka har me kontinuerleg opptak så lenge det er plass på avdelingane. Nye avdelingar vert berre oppretta ved hovudopptaket Barnehagane har no 11 framandspråklege born. Desse treng særskilt støtte og opplæring, og vert så langt som råd utført med dei midlane ein har til rådvelde i barnehagen. Mehar fått søknad om fritak for foreldrebetaling for einskildborn frå denne gruppa. Dette er nytt og me ynskjer signal frå politikarane på korleis me skal møte desse søknadene.

34 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.2.6 Kulturskule Tysnes kommune leiger i dag tenester frå kulturskulen til korps og kor, føresetnaden for eit slikt utleige er at det skal vera sjølvfinansiert. Per i dag er ikkje ordninga sjølvfinansiert og det er behov for ein gjennomgang, det er i første omgang føresett ei inntektsauke som følgje av dette på kr. 100 ``. Dersom det er meininga at korps og kor skal få tilbod om dette til ein «subsidiert pris» bør dette eventuelt skje gjennom alminnelege tilskotsordningar. 5.2.7 Vaksenopplæring Inntektene er oppjustert.

35 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.3 Helse- og sosial hovudkapittel 1.3 Ramma for helse- og sosial i økonomiplanen for 2014 er kr. 64,1 mill. Driftsbudsjett så langt for 2014 er 67.340, altså 3,2 millionar over den tildelte ramma. Budsjetteringa for etaten er i hovudsak ei vidareføring av dagens drift, med auke av lønskostnader. Det er også gjort ei justering av budsjettføresetnadene på Tysnes sjukheim som slår negativt ut på tala i budsjettet, men dette er i hovudssak ei retting av tidlegare feilbudsjettering som har ført til at sjukeheimen stort sett aldri har nådd budsjettmåla sine. Det er gjort nokre reduksjonar i tenestenivå på einskilde budsjettkapittel, som følgje av endringar i tenesta. 5.3.1 Administrasjon Det går i dag ei stilling mindre til administrasjon.. Kst. helse- og sosialsjef og styrar ved Tysnes sjukeheim kombinerer dette med også å vere kst. pleie- og omsorgsleiar, og desse erstattar tidlegare 3 stillingar. Det er kompensert noko gjennom styrking av merkantile funksjonar, men ikkje fullt ut. Det vil ikkje vera forsvarleg å redusera ressursar til leiing, administrasjon og forvaltning vidare. 5.3.2 Offentleg legearbeid Dette området er vidareført som i dag, men med justerte løns og pensjonskostnader. 5.3.3 Legekontor Lønsbudsjettet for legekontoret er auka med 20 % stilling lege. Denne stillingsbrøken er overført som følgje av at Tysnes Bedriftshelseteneste vert avslutta frå og med 2013. Ut frå omsynet til legevakt er det ikkje tilrådeleg å redusera stillingar ved legekontoret. Det vert arbeidd med denne problemstillinga, eit av alternativa kan vera å nytta denne fristilte legeressursen for å styrkja tilsynslegefunksjon ved Tysnes sjukeheim, men det er p.t. ikkje kome fram løysingar for å redusera utgifter, eller auka inntektene ved kontoret tilsvarande Det er vurdert å redusera inntak av vikarlege og forkontorpersonell i ferietida, konsekvensen av ei slik endring vil vera redusert ferieopning av kontoret. Det er føresett ei innsparing vikarinntak på kr. 150` samanlikna med driftsbudsjett i 2013. Inntekter ved eigenbetaling er auka litt opp, totalt kr. 200`

36 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.3.4 Helsestasjon/jordmor/fysioterapi/ergoterapi Budsjettet for 2014 føreset ei vidareføring av dagens drift på desse områda. Det er gjort eit framlegg om å auka opp kursbudsjettet, men endringa er ikkje fylgt opp. 5.3.5 NAV sosiale tenester Det er p.t. ein vakanse i deler av tenesta I sak som vert lagt fram om mottak av flyktningar er det føresett ei styrking av dette tenesteområde tilsvarande 1 årsverk, styrkinga ligg ikkje inne i dagens driftsbudsjett, men kan innarbeidast i tråd med føringar i saka. 5.3.6 Barnevern Innafor barnevernet er det totalt tre 100 % stillingar på fast løn, i tillegg til er det lønsutgifter til ulikt tiltaksarbeid. Det er føresett noko reduksjonar i bruk av tiltak. Det vert framleis motteke statstilskot for ei av stillingane som vart tilført tenesta i 2012. Dekninga av fagutdanna personell i barnevern tenesta er høg i Tysnes dersom me samanliknar med andre kommunar, med 5,4 stillingar per 100 barn i tenesta. 5.3.7 Tysnes sjukeheim Det er ei utfordring å halde driftsbudsjettet med dagens drift. Det er inntektsbortfall som m.a. skuldast ledige plassar og bruk av korttidsopphald gjennom året. Det er lagt inn ei lita auke i eigenbetaling institusjon. Det kan er avdekka ei underbudsjettering på posten for ferievikar tilsvarande kr. 800`, denne er retta opp. Ein manglar eigne fagfolk, og er avhengig av å leige inn personell frå vikarbyrå, dette blir ei ofte ei dyrare løysing enn viss ein har eigne tilsette, budsjettering av innleigd personell er vidareført i same omfang som tidlegare. 5.3.8 Open omsorg I samband med at det ikkje lenger er bebuarar i hovudhuset på Hovland er totalt 1,24 årsverk sett i vakanse, stillingane er foreslått avskipa i budsjettframlegget som no ligg føre. Avskipinga inneber ei innsparing på rundt kr. 550`. Stillingane det gjeld er tre stillingar som kvilande vakt som i si tid vart skipa for å ivareta branntryggleiken.

37 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Også i open omsorg er me avhengig av å leiga inn personell frå vikarbyrå i samband med feriar og ved anna fråvær. Det er i dag 10 ledige bustader på Hovland, delt på 6 bustader i hovudhuset og 4 omliggjande trygdebustader. Dette gjev eit inntektsbortfall på rundt kr 500``. Det er lagt ein føresetnad i budsjettet at 6 av bustadane kan nyttast til å busetja flyktningar og det er lagt inn ei inntekt på kr. 300`` ut frå den føresetnaden. 5.3.9 Haugen bufellesskap pu Uggdal Det er gjort eit inn trekk av totalt 40,8 % stilling som assistent, helg, hjå ressurskrevjande Behovet for personell er redusert, og stillingane har stått i vakanse i 2013. Det var semje i ansvarsgruppemøte i haust om å trekke inn desse 3 stillingane. I tillegg vert ein 40 % stilling assistent på knytt til same brukar, som også har stått i vakanse i 2013, kan trekkast inn. Desse stillingane gjeld ressurskrevjande brukar, så reduksjonane vil ikkje vera netto innsparingar. 5.3.10 Vågsmarka bufellesskap Bufellesskapet fekk styrka si bemanning i 2013, me ser at det likevel er utfordringar knytt til å høge lønskostnader og ekstrahjelp siste året som vert fylgt opp vidare. I budsjett for 2014 er det føresett ei vidareføring av dagens drift. 5.3.11 Dagsenter psykisk utviklingshemma Det er kome eit budsjettinnspel, om å styrka området med noko meir midlar til løn og leiga av lokale. I framlegget som no ligg føre er det teke utgangspunkt i ei vidareføring av dagens drift. 5.3.12 Psykisk helse Det er føresett ein vakanse med ein heilårseffekt på 10 % stilling. Tysnes kommune er inne i eit samarbeid med Stord DPS, YSS teamet, og yt direkte tenesteyting i 20 % stilling inn i prosjektet. Når prosjektet går frå prosjekt til drift i 2014 eller 2015 er det føresett at Tysnes går inn med ordinære midlar, på lik linje med dei andre kommunane; Bømlo, Fitjar og Stord. For Tysnes vil totalkostnaden pr. år vere i underkant av kr. 200`, utan prosjektmidlar. Det vil vera viktig for Tysnes å delta vidare i dette arbeidet, men midlane er ikkje budsjettert. Kostnadene må eventuelt løysast innan ramma.

38 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.3.13 Tiltak for funksjonshemma Det er ført auka kostnader knytt til avlastning for 2 yngre brukarar som bur i avlastningsbustad medan dei går på vidaregåande skule i anna kommune. Den auka kostnaden svarer til kr. 750`. Dersom desse hadde budd i kommunen medan dei gjekk på vidaregåande skulle, måtte me truleg ha utvida tenestetilbodet, noko som truleg ville kosta vesentleg meir enn det tilbodet dei no motteke. Det er viktig at det no vert teke tak i bygging av nye husvære for denne gruppa slik at det kan gjevast eit forsvarleg tilbod når dei er attende i heimkommunen. 5.3.14 Bedriftshelsetenesta Bedriftshelsetenesta i dagens form vert lagt ned f.o.m. 1. januar 2014. Det er sett i verk ein prosess for henting av pristilbod på denne tenesta frå ekstern leverandør. Når område er justert med kr. 270` er det knytt til at me tidlegare har «subsidiert» tenesta gjennom å melda alle våre tilsette inn i ordninga. Omstillinga vert gjennomført utan oppseiingar. 5.3.15 Kontakten I budsjettframlegget er tenesta vidareført som i dag. Det er vår vurdering at eit kutt i dette tilbodet vil gje negativ nytte ut frå at mange av tenestene som vert utført gjennom friviljuge då på sikt må løysast ved å nytta eige personale.

39 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.4 Landbruk og teknisk Hovudkapitel 1.4 har i framlegg til budsjett lagt til grunn eit samla driftsnivå på kr. 14,332 millionar, noko som er godt innafor ramma i økonomiplanen. 5.4.1 Administrasjon Administrasjon vert vidareført på dagens nivå. 5.4.2 Jordbruk, skogbruk og viltforvaltning Når det gjeld jordbruk vert det regulert gjennom interkommunalt samarbeid, med vertskommune Fusa. Me har ikkje fått endeleg oversikt over avtalen for 2014, men føreset ei vidareføring på dagens nivå- 5.4.3 Oppmåling Me har ikkje klart å balansera oppmålingsområde ut for 2014, dette er mellom anna knytt til at det ikkje er tilstrekkeleg med saker til å nå inntektsmåla. I ein slik situasjon vil noko av kapasiteten gå til opprydding av eldre saker også i komande år. Ut frå ovannemnde problemstilling er det ikkje lagt opp til kjøp av tenester frå andre i 2014. 5.4.4 Karttenester Karttenester er vidareført med dagens driftsnivå utan endringar i 2014. 5.4.5 Brann Innan brannområde er det føresett at feiing vert dekka av deler av stillinga til brannsjef (om lag 50 %) og i tillegg noko kjøp av tenester. Som ein del i dette vert det skipa stilling som varabrannsjef på 20 %. I utgangspunktet innebere dette ei innsparing på om lag 30 % stilling. Innsparinga var opphavleg føresett gjennomført i 2013, men stranda då som følgje av etterslep på tilsyn.

40 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.4.6 Byggforvaltning Det er føresett at ny arealplanleggjar skal arbeida noko med byggforvaltning, om lag 50 %, og elles er det føresett kjøp av tenester innan område i tillegg til dei årsverka som er i dag. Gjennom framlegging av nytt gebyrregulativ ser me føre oss at rundt 85 % av område skal finansierast gjennom sjølvkost. Inntektsmåla i budsjett for 2014 er sett høgt og det er eit mål at produksjon av saker skal aukast gjennom tilføring av meir ressursar, me ønskjer også å sjå på tilhøve mellom politisk og administrativt nivå og vil rå til at fleire saker vert delegert for å stimulera til høgare produksjon og raskare saksgang for brukarane. Det er elles viktig å ha i mente at det må leggjast fram ein plan for tilsyn og kontroll og at det kan setjast ressursar til å følgja den opp. 5.4.7 Bygg og eigedomsforvaltning Det vert tilrådd å setja ei stilling som vaktmeister i vakanse, det er føresett ein kostnadsreduksjon tilsvarande kr. 500` gjennom eit slikt tiltak. Det føreset eit betre samordning av ressursar og inneber eit reell nedjustering av den kapasiteten me rår over i tenesta i dag. Det må også sjåast i ljos av at me har avhenda dei to bygga som har hatt relativt størst behov for vedlikehald, Myklestad og Lunde barnehage. Det var i 2013 sett av kr 200` til maling av Rådhuset, grunna mangel på tilbod vart dette utsett til 2014 og kostnad vart korrigert til kr. 600`. Tiltaket er teke ut og sett på vent til 2015. Det er teke ut planlagd utskifting av branndører på Tysnes sjukeheim og oppussing av ein trygdebustad, dette gjev ei innsparing på kr 85` Planlagt kjøp av Raider vert utsett til 2015 2016, dette gjev ei innsparing på kr. 70`. Det var opphavleg lagt opp til oljegrusing for kr. 200`, tiltaket er teke ut. Når det gjeld planlagt rehabilitering av prestebustaden så har me ikkje funne det tilrådeleg å redusera på denne posten, bustaden har akutt behov for vøling.

41 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 5.4.8 Renovasjon, kloakk og vassverk Det er gjort noko tilpassingar av kostnadsføringar mellom områda. Når det gjeld kloakk ser me at me for neste år får ei netto utgift, dette er knytt til hovudtøyming av slam i 2014. 5.4.9 Vegar Der er føresett eit driftsnivå om lag som i dag, men det er teke ut kr. 200` til oljegrusing.

UTDATA INNDATA 42 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 6 Investeringar og økonomiplan I føregåande har me hatt fokus på driftsbudsjettet for 2014 og har i lita grad teke stilling til effekten av nye investeringar. Investeringsbehovet og ikkje minst ambisjonane er store, for at me skal kunna ha eit grunnlag for å meina noko om kva investeringar me skal gjennomføra har me behov for å gjera ei vurdering av kva moglegheit me har til å ta opp nye investeringar. Dette er i stor grad knytt til eit spørsmål om økonomisk handlingsrom. Vedlagt dette notatet er det gjort ei opplisting av investeringar me ser som turvande dei komande ti åra, me ser også at det med utgangspunkt i dagens inntekter og dagens driftsnivå er lite realistisk å tru at me vil vera i stand til å gjennomføra alle. Me må såleis velja, men det er heller ikkje lett å velja om me ikkje veit kor mykje me kan investera for. I det nedanståande avsnittet teiknar me ulike scenario basert på ei investeringsramma på kr. 100 millionar. 6.1 Finansiering av nye investeringar Den samla oversikten over identifiserte investeringsområder viser eit total ramme på over 400 millionar kroner, fordelt på åra 2014-2022. Med dagens økonomiske situasjon er det uråd å prioritera alle desse. Spørsmålet vert dermed kva som er mogeleg å bera av nye investeringar. Nedanfor er det eit døme på ei ramme på 100 millionar kroner (årleg etterskotvis berekning av rente og avdrag) : Lånebeløp 100 000 000 Løpetid 30 Rentesats 3,25 % Avdragsfrie år - År 0 År 1 År 2 År 3 År 4 År 5 Utbetaling lån -100 000 000 Avdrag 3 333 333 3 333 333 3 333 333 3 333 333 3 333 333 Rente 3 250 000 3 141 667 3 033 333 2 925 000 2 816 667 Netto -100 000 000 6 583 333 6 475 000 6 366 667 6 258 333 6 150 000 Akkumulert avdrag 3 333 333 6 666 667 10 000 000 13 333 333 16 666 667 Akkumulert rente 3 250 000 6 391 667 9 425 000 12 350 000 15 166 667 Restlån 100 000 000 96 666 667 93 333 333 90 000 000 86 666 667 83 333 333 Sum rente 50 375 000

43 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Med 30 års løpetid og 3,25% rente vert rekneskapen belasta med ei auke i rente og avdrag fyrste året med 6,6 millionar kroner. Rentenivået i dømet er noko høgare enn dagens rente, men samstundes lågare enn rentesatsen ved binding av lange lån. For å kunne leggje fram eit balansert budsjett over tid må overskotet frå drifta minst svare til auke i renter og avdrag. Samanlikna med budsjettforslaget for 2014 vil dette i så fall innebera ei betring av driftsbudsjettet på 6,6 millionar kroner i tillegg til «innhenting» av årets totale budsjetterte underskot dvs. samla ca. 10 millionar kroner. Ut i frå kommunen sine inntekter og utgifter i dag er det svært problematisk å få dette reknestykket til å gå opp. Det er difor naturlig å peike på eigedomsskatten for å kunne finansiere nye investeringar. I budsjettutkastet for 2014 ligg det inne 5,2 millionar kroner frå denne kjelda. Det er då ikkje gjort noko endring i nivået på skattesatsen. Potensialet for 2014 er å doble denne satsen, slik at det kan hentast inn 5,2 millionar nye kroner. Samla potensiale for eigedomsskatten basert på dagens bygningsmasse er ca. 17 millionar kroner. Frå dømet ser ein at ei dobling av eigedomsskatten ikkje er tilstrekkeleg for å dekkja inn auka renter og avdrag på ei ramme på 100 millionar kroner. Med dei same parametrane (30 års løpetid, 3,25% rente) vil ei dobling av eigedomsskatten vere i stand til å finansiere eit lån på ca. 80 millionar kroner dei fyrste åra :

44 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat 6.2 Strategiar for å betra det økonomiske handlingsrommet Dersom me skal betra det økonomiske handlingsrommet over tid føreset det at me klarer å leggja om drifta slik at innsparingane eller inntektsaukene som vert gjort er bærekraftige over tid. I praksis inneber dette at me har sett vekk frå tiltak som å fjerna skulefrukt på småtrinnet, leggja ned SFO ved ein skule, leggja ned friviljugsentralen, kutta i vedlikehald og stenga bassenget. Dette er tiltak som vil kunna gje ein driftsvinst frå eit år til eit anna, men over tid er det ikkje strategiar som gjev oss auka handlingsrom. I det følgjande har me teikna ei matrise for moglege innsparingstiltak som må drøftast politisk og arbeidast vidare med administrativt før dei let seg realisera. Det er slett ikkje sikkert at alle tiltaka heller gjev innsparing eller auka inntekter: Område Politisk styring IKT IKT Tema tiltak Reorganisering av dagens politiske styringssystem. Reduksjon i utval, møtefrekvens eller talet på medlemmer. Samling av IKT funksjonar for å få betre oversikt og moglege vinklar til å ned justera, Flytte ut driftsfunksjonar og reindyrka strategiske IKT funksjonar knytt til utvikling av system i eit bruksperpektiv. Administrasjon og service E-kommune Kontrollfunksjonar Redusera innsats innan område som ikkje er lovpålagde Politisk styring, idrett og kultur Etablere fellestensta Sjølvbetjening og større grad av elektronisk samhandling, e-kanal, e-handel med vidare. Sentral sikring av alle inngåtte avtaler, unngå dårlege avtaler. Sikra prinsipp om armlengds avstand. Overlate utbygginga av nye bustadområde og næringsområde til private aktørar. Redusera vår innsats til å gje støtte til tiltak Avvikla eller endre tilskotsordningar som ikkje er lovpålagde. Interkommunalt legevaktsamarbeid Gå inn i interkommunal legevakt

45 Økonomiplanperioden 2014 2017 - drøftingsnotat Interkommunale prosjekt Kjøp av tenester Barnevern, brann, IKT, kulturskule med vidare Vurdera kjøp av tenester som krev spesialisert kompetanse Tilflyttingsprosjekt Nye prosjekt for å stimulera til folkevekst Skattlegging Konkuranseutsetjing av tenester Strukturar Sal eller alternativ bruk av kommunale eigedomar Skule Samhandlingsreforma Auka eigedomsskatten Reinhald, pleie- og omsorg, IKT, veg med vidare Endra struktur innan bufellesskap og pleie- og omsorg Hovland Investering i tidleg innsats, tilrettelagt opplæring heller enn einskildvedtak. Redusera medfinansiering, gjennom å styrkja legedekning i pleie- og omsorg, oppfølging av avtaler, fakturakontroll Sal av tenester Sal av tenester til andre Auka brukarbetaling Gjennomgang av alle ikkje lovpålagde arbeidsområder SFO, kulturskule, andre områder? Kartleggja det samla handlingsrommet for å sjå kva tenester som kan takast ut av verksemda. Policy for kjøp og utskifting av IKT og teleutstyr Utforma ein felles policy for kjøp og utskifting av IKT og teleutstyr Leiarutvikling Redusera sjukefråvær, betra motivasjon og trivnad. Denne matrisa er berre meint å vera eit utgangspunkt for politiske drøftingar om moglege innsparingsområder. Lista er ikkje på noko måte meint å vera uttømmande.

Budsjett Frå førre økonomiplan Endring Budsjett Ansvar Kontotekst 2014 2014 økpl/bud 14 2013 Sentraladministrasjonen 1100 Politisk styring 505 878 (373) 878 Plan og utvikling 2125 2200 (75) 2700 Revisjon 708 680 28 680 Ordførar 1302 1033 269 1033 1120 Rådmannskontor 6442 3472 2970 3672 1121 Eigedomsskattekontor - 171 (171) 171 1130 Økonomikontor - 3589 (3589) 3789 1140 Utval/råd 97 181 (84) 181 1150 Administrasjonsbygg 935 874 61 874 1180 Felles IT og kontingentar m.a. KS 3175 1697 1478 1697 1181 Tillitsvalde 363 327 36 327 1192 Stortingsval/kommuneval - - - 181 1430 Næringsutvikling 499 429 70 429 1432 Næringsbygg Heningen - - 1434 Næringsutvikling - marknadsføring 222 432 (210) 432 1440 Sosial rådgjeving og rettleiing - 291 (291) 291 1455 Veterinær 116 127 (11) 127 1456 Veterinærsamarbeid 720' - - - - 1459 Andre næringsføremål 90 90-90 1460 Alkoholkontroll 1 1-1 1470 Miljø og naturvernføremål - 1500 Kultur 1228 928 300 928 1501 Tysneshallen 340 340-340 1510 Bibliotek 535 518 17 518 1541 Friluftsliv 166 120 46 120 1542 Folkehelsekoordinator 137 137 1570 Kyrkjeleg administrasjon 1912 2054 (142) 2054 1580 Andre religiøse føremål 24 24-24 Sum 1.1 - Sentraladm 20 922 20 456 466 21 537

Budsjett Frå førre økonomiplan Endring Budsjett Ansvar Kontotekst 2014 2014 økpl/bud 14 2013 Oppvekstetaten 2000 Skulekontor 1009 608 401 1008 2100 Fellestiltak skulane 4159 5059 (900) 5059 2110 Lunde Skule - - - - 2120 Onarheim Skule 2970 2825 145 2825 2130 Reksteren Skule - 72 (72) 72 2140 Tysnes Skule 21559 21174 385 22124 2150 Uggdal Skule 8387 7265 1122 7865 2200 Fellestiltak barnehagar 1658 1763 (105) 1763 2201 Modulbarnehage leige 1200 1200-1200 2210 Stjernereiso 5757 5150 607 5150 2220 Onarheim Barnehage 1796 1550 246 1550 2230 Vågsmarka Barnehage 2824 3188 (364) 3188 2250 Lunde Barnehage 2760 2548 212 2548 2301 Kulturskule 702 879 (177) 879 2420 Vaksenopplæring 55 243 (188) 243 Sum 1.2 - Oppvekst 54 836 53 524 1 312 55 474

Budsjett Frå førre økonomiplan Endring Budsjett Ansvar Kontotekst 2014 2014 økpl/bud 14 2013 Helse og sosial 3000 Helse- og sosialadministrasjon 1108 769 339 1169 3100 Offentleg legearbeid 197 159 38 159 3110 Legekontor 3178 2777 401 2777 3120 Helsestasjon /jordmor 1438 1355 83 1355 3130 Fysioterapi 1370 1255 115 1255 3140 Ergoterapi 543 526 17 526 3200 Sosiale tenester 2211 1828 383 1828 3201 Barneverntenester 3463 3909 (446) 3909 3202 Edruskap 8 1 7 1 3300 Pleie og omsorg 430 498 (68) 498 3301 Pleie og omsorg - - - - 3310 Tysnes sjukeheim 24660 23354 1306 23354 3330 Heimesjukepleie 8512 8221 291 8221 3340 Heimehjelp 4100 3877 223 3877 3351 P U Uggdal 6326 6155 171 6155 3352 P U Våge 4303 4114 189 4114 3361 Trygde- og omsorgsbustader Uggdal (822) (788) (34) (788) 3362 Trygde- og omsorgsbustader Våge (1100) (1285) 185 (1285) 3363 Trygde- og omsorgsbustader Nymark (516) (695) 179 (695) 3370 Psykiatri 2854 2411 443 2411 3400 Tiltak for funksjonshemma 3016 2294 722 2294 3410 Dagsenter 1757 1668 89 1668 3500 Bedriftshelseteneste 200 470 (270) 470 3600 Kontakten 107 113 (6) 113 Sum 1.3 - Helse og sosial 67 343 62 986 4 357 63 386

Budsjett Frå førre økonomiplan Endring Budsjett Ansvar Kontotekst 2014 2014 økpl/bud 14 2013 Landbruk og teknisk 4000 Landbruk og teknisk administrasjon 402 96 306 396 4100 Jordbruk 1069 1000 69 1000 4210 Skogbruk 70 70-70 4220 Viltforvaltning 55 92 (37) 92 4300 Oppmåling 150-150 - 4300 Karttenester 340 356 (16) 356 4410 Brann 2717 2505 212 2505 4420 Byggforvaltning 375 504 (129) 604 4500 Bygg og eigedomsforvaltning 6717 7132 (415) 7132 4560 Renovasjon - - - - 4570 Kloakk 69 (330) 399 (330) 4580 Vassverk - - - - 4590 Vegar 2390 2803 (413) 2803 Sum 1.4 - Landbruk og teknisk 14 354 14 228 126 14 628

Budsjett Frå førre økonomiplan Endring Budsjett Ansvar Kontotekst 2014 2014 økpl/bud 14 2013 Finans 9000 Momskompensasjon - - - -8106 Rammeoverføring frå staten (102331) (100253) (2078) (100253) Refusjon 6-årsrforma (600) (600) - (600) Rentekomp. omsorgsbust./sjukeh (938) (938) - (950) Skatt på inntekt (64000) (59832) (4168) (59832) Leige kai - - - - Eigedomsskatt (9880) (5000) (4880) (5000) Arealavgift oppdrett - - - - Renteinntekter (2300) (1820) (480) (2000) Motpost avskrivingar (4949) (4949) - (4949) Renter på lån 6618 5300 1318 4175 Renter på etableringslån 1000 900 100 900 Avdrag på lån 8585 5900 2685 5900 Disponering av tidlegare års overskot - AFP Seniortiltak 1530 1530-1530 Løn/pensjonskostnader 8975 5600 3375 5600 Overføring til investeringsbudsjettet 520 480 40 6965 Avskrivingar 529 529-529 Avsetjing til fond/bruk av disp.fond - (2291) 2291 (2448) Avsetjing til fond/bruk av bunde fond - (736) Samhandlingsreforma 4000 4250 (250) 4250 Sum 1.9 - Finans m.m. (153 241) (151 194) (2 047) (155 025) Resultat - totalt 4 214-4 214 -

Budsjettskjema 1A - Driftsbudsjettet Tall i 1000 kroner Oppr. budsjett 2014 Oppr. budsjett 2013 Regnskap 2012 FRIE DISPONIBLE INNTEKTER Skatt på inntekter og formue 1) -64 000-59 832-62 384 Ordinart rammetilsko 1) -102 331-100 253-95 009 Skatt på eigedom -9 880-5 000-5 078 Andre direkte eller indirekte skattar 2) 0 0 0 Andre generelle statstilskot 3) -1 985-2 373-2 312 Sum frie disponible inntekter -178 196-167 458-164 783 FINANSINNTEKTER/-UTGIFTER Renteinntekter og utbytte 4) -2 300-2 010-2 649 Gevinst finansielle instrument 0 0 0 Renteutgifter, provisjonar og andre finansutgifter 7 618 5 075 4 808 Tap finansielle instrumenter 0 0 0 Avdrag på lån 8 585 5 900 7 906 Netto finansinntekter/-utgifter 13 903 8 965 10 065 AVSETNINGER OG BRUK AV AVSETNINGER Til dekking av tidlegareårs rekneskapsmessig meirforbruk 0 0 0 Til ubundne avsetningar 0 0 0 Til bundne avsetningar 5) 138 787 1 131 Bruk av tidlegare års rekneskapsmessig mindreforbruk 0 0 0 Bruk av ubundne avsetningar -4 214-2 448 0 Bruk av bundne avsetningar 6) -697-782 -1 429 Netto avsetninger -4 774-2 443-298 FORDELING Overført til investeringsregnskapet 520 6 965 2 782 Til fordeling drift -168 547-153 971-152 234 Sum fordelt til drift (fra skjema 1B) 168 547 153 971 151 175 Regnskapsmessig meirforbruk/mindreforbruk 0 0-1 059

Budsjettvedlegg 3 Økonomisk oversikt - Drift Oppr. budsjett 2014 Oppr. budsjett 2013 Regnskap 2012 Tall i 1000 kroner DRIFTSINNTEKTER Brukarbetaling -9 148-9 499-9 135 Andre salgs- og leigeinntekter -18 246-17 751-17 823 Overføringar med krav til motytelsar -18 062-24 121-28 805 Rammetilskot frå staten -102 331-100 253-95 009 Andre statlege overf. -1 985-2 373-2 312 Andre overføringar 0 0-46 Skatt på inntekt og formue -64 000-59 832-62 384 Eigedomsskatt -9 880-5 000-5 078 Andre direkte og inndirekte skattar 0 0 0 Sum driftsinntekter -223 652-218 828-220 592 DRIFTSUTGIFTER Lønsutgifter 119 214 115 485 119 801 Sosialekostnader 39 664 35 019 31 238 Kjøp som inngår i kommunal prod. 33 421 34 321 35 344 Kjøp som erstattar eigen prod. 13 707 11 473 11 435 Overføringar 12 105 13 189 13 527 Avskrivingar 4 949 4 949 5 724 Fordelte utgifter -4 109-4 146-4 400 Sum driftsutgifter 218 951 210 291 212 669 Brutto driftsresultat -4 701-8 538-7 923 EKSTERNE FINANSINNTEKTER Renteinntekter og utbytte -2 300-2 010-2 649 Gevinst Finansielle instrumentyer (omløpsmidler) 0 0 0 Mottatte avdrag på lån -60-60 -38 Sum eksterne finansinntekter -2 360-2 070-2 687 EKSTERNE FINANSUTGIFTER Renteutgifter, provisjon og andre finansutgifter 7 618 5 075 4 808 Tap finansielle instrumenter (omløpsmidler) 0 0 0 Avdragsutgifter 8 585 5 900 7 906 Utlån 60 60 77 Sum eksterne finansutgifter 16 263 11 035 12 791 Resultat eksterne finanstransaksjoner 13 903 8 965 10 104 Motpost avskrivingar -4 949-4 949-5 724 Netto driftsresultat 4 254-4 522-3 542 BRUK AV AVSETNINGER Bruk av tidlegare års rekneskapsmessige mindre forb 0 0 0 Bruk av disposisjonsfond -4 214-2 448 0 Bruk av bundne fond -697-782 -1 429 Sum bruk av avsetninger -4 911-3 230-1 429 AVSETNINGER Overføring til investeringsrekneskap 520 6 965 2 782 Dekning av tidlegare års rekneskapsmessig meirforbruk 0 0 0 Avsetning disposisjonsfond 0 0 0 Avsetning til bundne driftsfond 138 787 1 131 Sum avsetninger 658 7 752 3 913 Regnskapsmessig mer-/mindreforbruk 0 0-1 059

Til formannskap 03.12.13 Økonomiplan 2014-17 Rekneskap Budsjett Økonomiplanen 2014-17 2012 2013 2014 2015 2016 2017 1.1 Sentraladministrasjonen 18413 21537 20922 21509 21896 22803 1.2 Oppvekst 57291 55474 54836 56022 56748 58450 1.3 Helse og sosial 66537 63386 67343 69213 71290 73428 1.4 Landbruk og Teknisk 15534 14628 14354 14235 14662 15102 1.9 Finans -158833-155025 -153241-157891 -161971-167201 Resultatbudsjett før fondsbruk (- overskot / + underskot) -1059 3184 4214 3088 2624 2583 Budsjettert fondsbruk 1059-3184 -4214-3088 -2624-2583 Resultatbudsjett etter fondsbruk ( - overskot / + underskot) -0 - - -0 0-0 Finans : Momskompensasjon -8106 - - - - Rammeoverføring frå staten (100253) (102331) (105401) (108563) (111820) Refusjon 6-årsrforma (600) (600) (618) (637) (656) Rentekomp. omsorgsbust./sjukeh / skule (950) (938) (966) (995) (1025) Skatt på inntekt (59832) (64000) (65920) (67898) (69935) Leige kai - - (600) (600) (600) Eigedomsskatt (5000) (9880) (13780) (13880) (13980) Arealavgift oppdrett - - - - - Renteinntekter (2000) (2300) (1700) (1700) (1700) Motpost avskrivingar (4949) (4949) (5097) (5250) (5408) Renter på lån 4175 6618 8518 8366 8210 Renter på etableringslån 900 1000 1030 1061 1093 Avdrag på lån 5900 8585 10623 11623 11623 Disponering av tidlegare års overskot - - - - AFP Seniortiltak 1530 1530 1576 1623 1672 Løn/pensjonskostnader 5600 8975 9244 9522 9807 Overføring til investeringsbudsjettet 6965 520 536 552 568 Avskrivingar 529 529 545 561 578 Samhandlingsreforma 4250 4000 4120 4244 4371 Avsetjing til fond/bruk av disp.fond (2448) (4214) (3088) (2624) (2583) Avsetjing til fond/bruk av bunde fond (736) - - - - Sum 1.9 - Finans m.m. (155 025) (157 455) (160 979) (164 595) (169 784)

Kontroll TYSNES KOMMUNE INVESTERINGSPROGRAM 2014-2017 Til formannskapsmøte 3.des. 2013 DATO UTARBEIDET : 26.11.2013 Prosjekt / investeringsobjekt Investering eks. mva inkl. tilskot GJENNOMFØRINGSPLAN EKS. MVA inkl. tilskot 2014 2015 2016 2017 Merknad Administrajon og fellesfunksjonar IKT - Felles adm. 720 000 400 000 320 000 - - - Lese- / Nettbrett politikarane - - - - - - Ny heimeside - - - - - - Eigenkapitatilskot KLP 2 200 000 520 000 540 000 560 000 580 000 - Nytt økonomisystem 280 000 280 000 - - - - Brannsikring helse / sos 360 000 360 000 - - - - Ny brannbil 2 000 000 2 000 000 - - - Lagt til etter F.møte - Nødnett 180 000 180 000 - - - - Ombygging rådhuset 2013 4 800 000 4 800 000 - - - - - - - - - - Sum adm. og fellesfunk. 10 540 000 8 540 000 860 000 560 000 580 000 - - Bustad og næring - - Grunnkjøp 1 000 000 250 000 250 000 250 000 250 000 - Bustadfelt - - - - - - Kommunale bustader 1 600 000 1 600 000 - - - - - Sum bustad / næring 2 600 000 1 850 000 250 000 250 000 250 000 - - - Skular og barnehagar - Ombygging Tysnes skule - - - - - - Rehabilitering Tysnes skule 3 600 000 3 600 000 - - - Redusert etter F-møte - Ny barnehage Reiso - - - - - - Mellombels barnehage Reiso 5 000 000-5 000 000 - - - "Ny" barnehage Vågsmarka - - - - - - Rehabilitering barnehage Vågsmarka - - - - - Høyrer til drift - - Sum skular og barnehagar 8 600 000 3 600 000 5 000 000 - - - - Helse og sosial - Omsorgssenter Byggetrinn 1 98 000 000 50 000 000 48 000 000 - - Tilskot 42 mill - Omsorgsbustader 15 stk byggetrinn 2 - - - - - - PU - bustader - - - - - - Bufellesskap PU, byggetrinn 2 8 000 000 - - 8 000 000 - Tilskot 5 mill - Oppgradering 2000 bygget til omsorgsbustader - - - - - - - Sum helse og sosial 106 000 000 50 000 000 48 000 000 8 000 000 - - - - Kyrkje og gravplassar - - Kyrkjer - Maling/Andre tiltak 480 000-480 000 - - - Kykjer - Vedlikehald - - - - - - - Sum kyrkje og gravpl. 480 000-480 000 - - - - Kultur og idrett - - Skianlegg Solheimsdalen - - - - - - Friplassen Tysnes skule - - - - - - Ombygging garderober svømmehall 800 000 800 000 - - - - - Sum kultur og idrett 800 000 800 000 - - - - - Side 1 av 5

Kontroll TYSNES KOMMUNE INVESTERINGSPROGRAM 2014-2017 Til formannskapsmøte 3.des. 2013 DATO UTARBEIDET : 26.11.2013 Prosjekt / investeringsobjekt Investering eks. mva inkl. tilskot GJENNOMFØRINGSPLAN EKS. MVA inkl. tilskot 2014 2015 2016 2017 Merknad - Veg-, park- og kaianlegg - - Kommunale veger 160 000-160 000 - - - Veg Vågsmarka (Windsor) 600 000 600 000 - - - Redusert etter F-møte - Fjellsikring 80 000 80 000 - - - - Flaumsikring - - - - - - Trafikksikring 120 000 40 000 40 000-40 000 - Kai Heningen 8 400 000 8 000 000 400 000 - - - Kommunale kaier - - - - - - Apalevika badeplass 100 000 100 000 Lagt til etter F-møte - Sum veg-, park- og kaianl. 9 460 000 8 820 000 600 000-40 000 - - Andre bygg og anlegg - - Mobildekning 160 000 160 000 - - - - Andre bygg / anlegg 240 000 240 000 - - - - Næringsareal Vågsmarka - - - - - - - Sum andre bygg / anlegg 400 000 400 000 - - - - - Klima og energi - - Sentralanlegg Tysnes skule - - - - - - Sentralanlegg "nytt omsorgssenter" 4 000 000-4 000 000 - - - - Sum Klima og energi 4 000 000-4 000 000 - - - - - Utstyr, kart og IKT - - Aggregat rådhuset 160 000 160 000 - - - - Lastebil 800 000 800 000 - - - 40% sjølvkost - Lager/garasje Eredalen 160 000 160 000 - - - - Inventar kommunale bygg 160 000 80 000 80 000 - - - GIS - utvikling - - - - - - Utstyr oppmåling - - - - - - Adressering 960 000 920 000 40 000 - - - Ultralyd apparat helseavd. - - - - - - - Sum utstyr, kart og IKT 2 240 000 2 120 000 120 000 - - - - Avløpsanl. - sjølvfinans - - Kloakk Uggdal 4 800 000 3 200 000 1 600 000 - - Sjølvkost - Resipientundersøkelse 240 000-240 000 - - - Revisjon av hovudplanar 240 000 240 000 - - - - - Sum avløpsanlegg 5 280 000 3 440 000 1 840 000 - - - - Side 2 av 5

Kontroll TYSNES KOMMUNE INVESTERINGSPROGRAM 2014-2017 Til formannskapsmøte 3.des. 2013 DATO UTARBEIDET : 26.11.2013 Prosjekt / investeringsobjekt Investering eks. mva inkl. tilskot GJENNOMFØRINGSPLAN EKS. MVA inkl. tilskot 2014 2015 2016 2017 Merknad - SAMANDRAG - - Adm. / fellesfunksjonar 10 540 000 8 540 000 860 000 560 000 580 000 - - Bustad og næring 2 600 000 1 850 000 250 000 250 000 250 000 - - Skular og barnehagar 8 600 000 3 600 000 5 000 000 - - - - Helse og sosial 106 000 000 50 000 000 48 000 000 8 000 000 - - - Kyrkje og gravplassar 480 000-480 000 - - - - Kultur og idrett 800 000 800 000 - - - - - Veg, park og kaianlegg 9 460 000 8 820 000 600 000-40 000 - - Andre bygg og anlegg 400 000 400 000 - - - - - Klima og energi 4 000 000-4 000 000 - - - - Sum eksklusive utstyr 142 880 000 74 010 000 59 190 000 8 810 000 870 000 - - Utstyr, kart og IKT 2 240 000 2 120 000 120 000 - - - - Sum inklusive utstyr 145 120 000 76 130 000 59 310 000 8 810 000 870 000 - - Avløpsanlegg (sjølvfinans) 5 280 000 3 440 000 1 840 000 - - - - Sum investeringar 150 400 000 79 570 000 61 150 000 8 810 000 870 000 - - - FINANSIERING : Eigefinansiering - KLP 2 200 000 520 000 540 000 560 000 580 000 Låneopptak - sjølvkostområdet 5 120 000 3 520 000 1 600 000 - - Låneopptak - finansiert via eigedomsskatt 143 080 000 75 530 000 59 010 000 8 250 000 290 000 ÅRLEG AUKE EIGEDOMSSKATT I PROMILLE : + 1,8 + 1,5 Forutset lån på 30 år, 3,25% rente Side 3 av 5

TYSNES KOMMUNE INVESTERINGSPROGRAM 2013-2022 DATO UTARBEIDET : 14.100.2013 KOSTNAD Prosjekt / investeringsobjekt Investeringsog totalkostnad Merknad Administrajon og fellesfunksjonar IKT - Felles adm. Investeringar for 2014 gjeld ny server samt speiling mot reservedisker Lese- / Nettbrett politikarane Ny heimeside Eigenkapitatilskot KLP Nytt økonomisytem Diverse programvare og installasjon. Komtek, Utgåande fakturering, E-handel, Intell Agent og Flexifelt Brannsikring helse / sos Det er krav om sprinkling på sjukeheimen og PU- bustader i Våge. Etter som det skal byggjast nytt omsorgssenter og PU-bustaden skal flyttast vil det bli vurdert forenkla tiltak. Forenkla tiltak er lagt inn i økonomiplanen. Ny brannbil Brannbilen har for liten vasstank og begynnar å dra på åra. Pga røydykkar krav må vastank vera på min 2000 m2, mens ekstirande4 tank er på 1500 m2. I tillegg er bilen ein toseter noko som gjer at brannfolka er noko bemanningsmessig redurt ved dette. Nødnett Alle nødetatene skal oppgraderast med nytt mobilsamband. Prosjektet for etbalering av nettet i Hordaland legg opp til at dette skal gjerast i 2014. Beløpet som er lagt inn i økonomiplanen gjeld TK sin andel lokalt. Ombygging rådhuset 2013 Oppstart ca 1. des 30% fakt + konsulent Sum adm. og fellesfunk. Bustad og næring Grunnkjøp Kommunen må frå tid til anna kjøpa grunn eller betala oppmåling av tidlegare kjeløpt grunn. Beløpet skal dekka årlege kostnader på dette området. Bustadfelt Kommunen sin politikk er å leggja til rette for private utbyggjarar av bustadfelt. Me ser likevel at det kan vera behov for at kommunen tar ansvar av ulike grunnar. Det er lagt inn utvikling av eit felt i 2019/20 Kommunale bustader Det er avtala kjøp av 2 stk bustader i 2014 Sum bustad / næring Sum side 1 TYSNES KOMMUNE INVESTERINGSPROGRAM 2013-2022 DATO UTARBEIDET : 14.100.2013 KOSTNAD Prosjekt / investeringsobjekt Inveseringsog totalkostnad Merknad Overført frå side 1 Skular og barnehagar Ombygging Tysnes skule Nytt mellomtrinn. Oppstart 2020. Som mellomløysing er det lagt inn ei lett rehabilitering inntil kommunen har økonomisk bærevne. I planperioden har det ikkje vore mogleg å få med byggetrinn to og tre som gjeld etablering av administrasjonsfløy og rahabilitering av ungdomsskulen. Tysnes skule treng sårt til rehabilitering/ombygging. For å bøta på det akutte behovet er det lagt inn ei investering å oppgradera ventilasjonsanlegget, reparerere fuktskader Rehabilitering Tysnes skule og elemenera desse. Vidare er det gjeve rom for noko solavskjerming og innvendig opp pussing og ei avdeling i gymsal for å gje plass for to større klasserom Ny barnehage Reiso Kommunestyre har gjort vedtak om at det på sikt skal byggjast ny barnehage på Reiso. Mellombels barnehage Reiso Som for Tysnes skule er det ikkje rom for ny barnehage for tidlegst i slutten av planperioden. Det er derfor lagt inn mogleg kjøp av modulbarnehagen etter 36 mnd "Ny" barnehage Vågsmarka Kommunestyre har gjort vedtak om at det skal vera barnehage i Våge. For å ta høgde for utviklinga i Våge må barnehagen utvidast. Rehabilitering barnehage Vågsmarka Dette gjeld mindre rehabiliteringstiltak som maling og skifting av golv. Lunde barnehage Sum skular og barneh- Helse og sosial Det er gjort vedtak om bygging av nytt omsorgsenter og det er utført ein forstudie som legg føringar for vidare planlegging. Kommunestyre har signalisert at forstudien legg til grunn ein for høg kostnad og ønskjer å få denne redusert. I forprosjektet er det kontatert at planutakstet vil innebæra ein høg kostnad med utsprening og deponering av Omsorgssenter steinmasser. Dette saman med ein reduksjon i areal bør få kostnaden ned. Det er likevel lagt inn ein kostnad på 100 mill i fase 1. Omsorgsbustader 15 stk Gjennomføring er flytta på ubestemt tid. Erstattast av ombygging 2000-delen PU - bustader Bufellesskap PU, byggetrinn 2 Kostnadskalkylen er basert på estimat frå forstudien. Oppgradering 2000 bygget til Omsorgsbustader i byggetrinn to er flytta på ubestemt tid. Som erstattning rehabiliterast 5 stk omsorgsbustader i tredje etasje utan tilskot. Iførste etasje bygges om med 4 omsorgsbustader 10 000 000 nye bustader etter dagens standard og statstilskot. - - - - 10 000 000 - - - - - (2 000 000) (2 000 000) (8 000 000) Sum helse og sosial Sum side 2 TYSNES KOMMUNE INVESTERINGSPROGRAM 2013-2022 DATO UTARBEIDET : 14.100.2013 KOSTNAD Prosjekt / investeringsobjekt Inveseringsog totalkostnad Merknad Overført frå side 2 Kyrkje og gravplassar Kyrkjer - Maling/Andre tiltak Kykjer - Vedlikehald Sum kyrkje og gravpl. Kultur og idrett Skianlegg Solheimsdalen Friplassen Tysnes skule 4 000 000 Truleg vil ca 50% av utearealet på skulen kunne definerast som tenleg for kroppsøving. Det vil då vera mogleg å søka om tippemidlar. Ombygging garderober svømmehall Det vil truleg vera mogleg å søka tippemidlar for denne investeringa. Sum kultur og idrett Sum side 3 TYSNES KOMMUNE INVESTERINGSPROGRAM 2013-2022 DATO UTARBEIDET : 14.100.2013 KOSTNAD Prosjekt / investeringsobjekt Inveseringsog totalkostnad Merknad Overført fra 3 Veg-, park- og kaianlegg Dei kommmunale vegane er ikkje i dårleg stand, men enkelte vegar treng vøling teks vegen til Solheimsdalen, Vattedal osv. Det er derfor tatt høgde for ein fortløpande Kommunale veger vurdering og gjennomføring av tiltak i planperioden. Det er kommunisert at busslomme for skuleungar bør flyttast. Dette kan gjerast ved å etablera ei rundkjøyring mellom Windsor og Vågsmarka barnehage. Kostnaden er Veg Vågsmarka (Windsor) noko usikker pga grunnforhold. Det er derfor tatt høgde for ein øvre kostnad, men truleg vil denne liggja på mallom 1 og 1,5 mill Fjellsikring Fjellsikring er tiltenkt sikring av skjering i Lundegrend. Flaumsikring Trafikksikring For å få ein viss kontroll på denne kostnaden vel administrasjonen å leggja opp til å gjennomføra tiltak innafor ei ramme på 50 000 pr år. Kai Heningen Kommunestyre har gjort vedtak om bygging av kaien på Heningen. Kommunale kaier Sal kommunale kaier?? Sum veg-, park- og kaianl. Andre bygg og anlegg Mobildekning Denne kan reduserast?? Andre bygg / anlegg Prestabustaden treng sårt til vedlikehald og det er derfor lagt inn kr 300' på vedlikehald i driftsbudsjettet, og kr 300' på investering for å skifta tak Næringsareal Vågsmarka Sum andre bygg / anlegg Klima og energi Sentralanlegg Tysnes skule Dersom det blir gjort vedtak om bygging av ny barneskule må det også gjerast ei investering på sentralvarmeanlegg for skule, basseng og hall. Sentralanlegg "nytt omsorgssenter" Sum Klima og energi Sum side 4 Paralellt med planlegginga av det nye omsorgssenter blir det også greia ut eit sentralvarmeanlegg for Uggdal Helse og omsorgsklynge. Anlegget må etableast samtidig med omsorgssenteret. Investeringskostnader for flisfyringsanlegg ligg mellom kr 3000 og 5000 pr kw installert effekt. Det er antatt eit totalforbruk på ca 150 kw. TYSNES KOMMUNE INVESTERINGSPROGRAM 2013-2022 DATO UTARBEIDET : 14.100.2013 KOSTNAD Prosjekt / investeringsobjekt Inveseringsog totalkostnad Merknad Overført fra 4 RSA - 2012 4 Tysnes kommune Investeringar økonomiplanen 2014-17 F-031213.xlsx

Utstyr, kart og IKT Aggregat rådhuset Nytt agregat i kjeller + ombygging tavler går på drift Lastebil Salg av gammel lastebil og kjøp av ein mindre bil. Må vera stor nok til plog Lager/garasje Eredalen Isolering av garasje/verksted samt støping av plate for rubbhall Inventar kommunale bygg I hovudsak tiltenkt skular GIS - utvikling Utstyr oppmåling Programvare og utstyr for målebok Adressering kr 500' innkjøp skilt og montering av desse - 500 skilt x kr 1000 + ett årsverk Ultralyd apparat helseavd. Sum utstyr, kart og IKT Avløpsanl. - sjølvfinans Kloakk Uggdal konsulent 2013, ca 80% ferdig i 2014 Resipientundersøkelse Lovpålagt kontroll Revisjon av hovudplanar Konsulentarbeid revisjon av hovudsplan for VA Sum avløpsanlegg Sum side 5 TYSNES KOMMUNE INVESTERINGSPROGRAM 2013-2022 DATO UTARBEIDET : 14.100.2013 KOSTNAD Prosjekt / investeringsobjekt Inveseringsog totalkostnad Merknad SAMANDRAG Adm. / fellesfunksjonar Bustad og næring Skular og barnehagar Helse og sosial Kyrkje og gravplassar Kultur og idrett Veg, park og kaianlegg Andre bygg og anlegg Klima og energi Sum eksklusive utstyr Utstyr, kart og IKT Sum inklusive utstyr Avløpsanlegg (sjølvfinans) Sum investeringar RSA - 2012 5 Tysnes kommune Investeringar økonomiplanen 2014-17 F-031213.xlsx

Side 1 av 7 SAMLA SAKSFRAMSTILLING Tysnes kommune Arkivsak : Arkivkode: 13/510 102 - Sakshandsamar: Steinar Dalland Handsamingar: Utvalsaknr. Utval Møtedato PS 77/13 FORMANNSKAPET 15.10.2013 PS 83/13 FORMANNSKAPET 12.11.2013 PS 85/13 FORMANNSKAPET 26.11.2013 PS 89/13 FORMANNSKAPET 03.12.2013 BUDSJETT 2014 - ØKONOMIPLAN 2014-2017 Vedlegg: 1. Drøftingsnotat som vart lagt fram for formannskapet 15.10.13 2. Driftsbudsjett 2014 oversikt over hovudkapitla med tilhøyrande ansvarsområde 3. Driftsbudsjett for økonomiplanperioden 2014 2017 4. Framlegg til netto investeringsprogram HANDSAMING I FORMANNSKAPET 15.10.2013: Rådmannen la fram følgjande dokument i møte: - Drøftingsnotat for økonomiplanperioden 2014-2017 - Framlegg til økonomiplan 2014 - Modell for låneopptak - Framlegg til investeringsbudsjett 2013 2022 - Skriv frå fylkesmannen om statsbudsjettet 2014, dagsett 14.10.13 Det vart presisert at framlegget til investeringsbudsjett enn så lenge berre er eit underlag for politiske drøftingar og at det i første omgang er viktig å få avklart den økonomiske toleevna. I møtet gjekk administrasjonen gjennom føresetnader for budsjettframlegget og dei ulike hovudkapitla. Under drøfting av investering og låneopptak vart administrasjonen beden om å sjå nærare på tiltak for å redusera kostnad ved utbygging av nytt omsorgssenter. Det vart i møte avtalt eit utvida formannskapsmøte tysdag 22. oktober. Formannskapet får då med seg gruppeleiarane i dei partia som ikkje er representert i formannskapet. Postadresse: Besøksadresse: Rådhuset Telefon: 53 43 70 14 5685 UGGDAL UGGDAL Telefaks: 53 43 70 11

Side 2 av 7 HANDSAMING I FORMANNSKAPET 12.11.2013: Driftsbudsjett 2014 Økonomisjefen orienterte om konsekvensar av regjeringa sin tilleggsproposisjon, proposisjonen gjev følgjande endringar i rammeoverføringar: Auka prisjustering som følgje av høgare prisindikator (frå 3,0 til 3,1 %), Auka kompensasjon for auka tilskot til ikkje-kommunale barnehagar frå 96 prosent til 98 prosent, frå 01.august 2014 + kr. 250,3 mill. + kr. 69 mill. Bortfall av framlegget om reell reduksjon av maksimal foreldrebetaling i barnehage. Maksimal foreldrebetaling pr. plass blir kr. 2405,-pr. månad frå 01.januar.Maksimalpris blir vidareført på same reelle nivå som i 2013. - kr. 163 mill. Bortfall av framlegget om opptrapping mot to barnehageopptak i året. Avvikla ordninga med ein veketime kulturskuletilbod i skule/sfo-tida (første til fjerde barnetrinn) frå og med skuleåret 2014-2015. Avvikla ordninga med gratis frukt og grønt på skular med ungdomstrinn frå og med skuleåret 2014-2015. Redusert eigenbetaling for bebuarar som mot eigen vilje må bu på dobbeltrom ved langtidsopphald i kommunal helse- og omsorgsinstitusjon, halvårseffekt. Midlar i rammeoverføring til kommunalt rusarbeid blir i staden gitt som øyremerka tilskot. Styrka tilsyn med barn i fosterheimar blir starta opp tidlegare i 2014 enn lagt til grunn i opphavleg framlegg, frå 01.februar i staden for frå 15. juli. Sum - kr. 241 mill. - kr. 71,1 mill. - kr. 107,2 mill. + kr. 15 mill. - kr. 343 mill. + kr. 15 mill. = - kr. 576 mill. Totalt er det rekna at Tysnes kommune vil få om lag kr. 368.000 mindre i rammeoverføringar som følgje av endringa. Det er særskilt avvikling av kulturskuletilbod i skule/sfo tida, avvikling av ordninga med grønt og frukt i skular og borfall av framlegget om reell reduksjon av maksimal foreldrebetaling i barnehage som må takast stilling til politisk. Formannskapet gav si tilslutning til at det vert gjort følgjande justeringar i budsjettframlegget for 2014: Det vert innført maksimal foreldrebetaling på kr. 2405,- per månad. Ordninga med frukt og grønt i skulen vert avvikla. Ordninga med ein veketime kulturskuletilbod i skule/sfo tida vert avvikla.

Side 3 av 7 Framstegspartiet meinte at det vil vera mogleg å justera ned budsjettet med om lag kr. 500.000 ved å kutte i betalt matpause på rådhuset. Rådmannen viste til at dette har vore oppe tidlegare og kan vanskeleg sjå realismen i å gjennomføra eit kutt i slik storleik gjennom dette tiltaket. Driftsbudsjettet vert saldert gjennom bruk av fond. Investeringsprogram: Det vart drøfta ulike tilnærmingar til investering i skule og omsorgssenter. Bjørn Lande peika på at mange føresetnader er endra undervegs, og at den største utfordringa er at driftssituasjonen ikkje gjev grunnlag for store investeringar. Skal det investerast må det nyttast eigedomsskatt og eit påslag på 2 promille i eigedomsskatten. Ei slik auke vil kunna dekka ein investering på inntil kr 80 millionar. Høgre vil ikkje stetta ein auke i eigedomsskatten om dette berre løyser situasjonen for nytt omsorgssenter og ikkje for skulen. Han sette fram slikt framlegg til ivesteringsbudsjettet: «Det vert sett i verk eit prosjektarbeid knytt til rehabilitering av eksisterande sjukeheim. Fram til det ligg føre alternative løysingar til nybygg vert tiltaket teke ut av økonomiplanen.» Ved avrøysting fekk framlegget frå Bjørn Lande 4 røyster (H, Sp, Frp), 3 røysta i mot (Ap). HANDSAMING I FORMANNSKAPET 26.11.2013: Investeringsprogrammet: Prosjektsjef gjekk gjennom dei ulike postane i framlegg til investeringsprogram. Frå formannskapet si side vart det gjeve uttrykk for skepsis til ei foreslått investering på Tysnes skule tilsvarande 5,6 millionar i netto kostnad. Formannskapet har von om at det skal vera mogleg å forsera ei større utbygging av skulen og meiner i denne samanheng at det ikkje er tilrådeleg å investera så mykje i bygget. Representanten John Martin Dale meinte at me må ha fokus på heilt naudsynte tiltak knytt til klassedeling, ventilasjon og fukt. Representanten Arne Skutlaberg meinte at me har råd til å gjera større investeringar i skulen om me får pressa prisen på sjukeheim noko ned. Representanten Arne Leite meinte at rehabilitering på Tysnes skule bør gjerast med gravemaskin og at den delen som vert «rehabilitert» bør erstattast av modular. I investeringsprogrammet er det sett av ein mindre sum til kyrkjer, ordføraren viste i den samanheng til at det ligg føre ein rapport som viser at kyrkjebygga våre har omfattande behov for vøling på kort og lengre sikt. Det er snakk om samla kostnader i storleik kr. 35 millionar, det er også behov for akutt vedlikehald tilsvarande fleire millionar. Det er sett av kr. 800.000 til kjøp av lastebil. Representanten John Martin Dale tok til orde for at denne investeringa bør vurderast nærare opp mot faktisk behov, han viste i denne samanheng til at ein slik bil også er dyr i drift.

Side 4 av 7 Det var i framlegg til investeringsprogram sett av kr. 1,6 million til utbetring og sikring av skuleborna sin busshaldeplass i Vågsmarka. I den løysinga som er føresett vert det lagt ei rundkøyring rundt kommunen sin industritomt i område. Det vart vist til at det må vera mogleg å finna ei rimelegare løysing på dette, og posten vart redusert med kr. 1 million. Det var lagt inn kr. 100.000 til vedlikehald i Vågsmarka barnehage, vedlikehaldet kan ikkje reknast som investering og må prioriterast gjennom alminneleg drift. Det vart lagt inn kr. 100.000 til etablering av badeplass i Apalvikja i Lunde, etablering vil skje saman med BOF. I framlegg til investeringsprogram låg det inne kr. 860.000 til rehabilitering av garderobeanlegg. Truleg vil bassenget verta nytta uavhengig av kva som skjer elles med skulen, tiltaket bør såleis stå. Ordføraren tok til slutt til orde for at det bør setjast av kr. 2 million til ny brannbil i perioden. Problemstillinga her er at brannbilen som i dag er i drift har for lite vasskapasitet til at det kan sendast inn røykdykkarar, dette kan føra til tap av tid i ein bergingsoperasjon. Representanten Tore Atle Humlevik gav på vegner av Høgre uttrykk for at dei ikkje vil kunna stetta framlegg til investeringsprogram slik det no ligg føre, og at dei vil leggja fram eit alternativt framlegg. Driftsbudsjett og økonomiplan Økonomisjefen orienterte om framlegg til driftsbudsjett og økonomiplan med utgangspunkt i vedteke investeringsprogram. Det vert føresett at investeringar må finansierast gjennom eigedomsskatt, ut frå det gjeldande investeringsprogrammet vert det ein auke i eigedomsskatt i 2014 på 1,8 promille, vidare auke i 2015 vert på 1,5 promille. I driftsbudsjettet ligg det føresetnader om nedjustering av drift i storleik 1,6 millionar frå og med budsjettåret 2015. Det er elles lagt inn inntekter knytt til leige av kai. Representanten Arne Skutlaberg stilte spørsmål ved kva føresetnader som er gjort knytt til bemanning ved nytt omsorgssenter. Rådmannen orienterte om at bemanninga vert vidareført om lag på dagens nivå, men vil koma attende til dette i samband med at forprosjektet gjev sin rapport i januar. I økonomiplanperioden er det lagt opp til ein vesentleg bruk av fond. Formannskapet er samstemte i at driftsnivået må ned på eit berekraftig nivå. Ordføraren viste til at kutt føreset at talet

Side 5 av 7 på stillingar vert justert ned, og gjorde framlegg om at alle ledige stillingar frametter skal gjennom formannskapet. Det vart antyda at drifta må justerast ned med minimum ti stillingar i planperioden. Rådmannen ba om eit tydeleg mandat frå formannskapet knytt til dette, ikkje minst er det viktig at formannskapet gjev uttrykk for om dei vil ha skjerma nokre områder, elles bør rådmannen få eit relativt fritt mandat. Rådmannen var vidare klar på at ei justering av drifta sjølvsagt også ville ha innverknad på dei teneste som vert ytt i dag. Formannskapet vil koma attende til desse spørsmåla over årsskifte. Representanten Arne Leite var uroleg for rådmannen sitt framlegg om å auka inntektene i kulturskulen med kr. 100.000 utan at det vart gjeve ei tilsvarande auke innan kulturløyvingane til kor og korps. Representanten Tore Atle Humlevik gjorde framlegg om at samla kulturmidlar til kor og korps vart auka med kr. 100.000 under føresetnad av at dei nyttar kulturskulen sine tenester til dei kostnadane som følgjer rådmannen sitt opphavlege framlegg. Midlane vert teke frå den føreslåtte løyvinga på kr. 100.000 til Johannes Heggland dagane. HANDSAMING I FORMANNSKAPET 03.12.2013: Representanten Bjørn Lande stilte seg undrande til at eigedomsskatten vert auka også ved ei minimumsløysing med omsyn til investeringar. Han meiner at alle investeringar bør utsetjast fram til drifta er redusert, og i balanse. John Martin Dale viste til at det tar tid å justera ned drifta og at det må hentast pengar for å byggja ein ny sjukeheim no. Det er også eit moment at det er uvisst om dagens stønadsordningar for denne type tiltak vert vidareført. Arne Skutlaberg meinte at talet på innbyggjarar må opp om me skal få drifta i balanse og utfordra dei andre partia på å meina noko om kvar smertegrensa går for kor mykje dei er viljuge til å auka eigedomsskatten. Ordføraren svara at Ap vil stetta framlegg om auke i eigedomsskatten slik det ligg føre, dette er naudsynt for å kunna gjennomføra dei investeringane me ønskjer. John Martin Dale svara at grensa for Frp er null, men han kan vanskeleg sjå at det er alternativ på heilt kort sikt. Ingrid Restad sette på vegner av Arbeiderpartiet fram slikt framlegg: «Investering: Rehabilitering Tysnes skule vert justert ned med 1 mill i 2014, og flytta til Ombygging Tysnes skule. Deretter er det lagt inn eit beløp på 60 mill på denne i 2015, beløp er eks moms. Endringa vert finansiert gjennom arealavgift. Drift:

Side 6 av 7 Det er lagt inn 3 mill i arealavgift fom. 2015. Deretter er det lagt inn 2 mill i avdrag og 1 mill i renter fom. 2015, slik at netto driftsbudsjett vert uendra i perioden. Merk at eit lån på 60 mill på 30 år med 3,25 % gjev 2 mill i årleg avdrag og ca. 1,9 mill i renter dei fyrste åra. Slik sett heng ikkje reknestykket saman, men med ein føresetnad om rentekompensasjon bør dette likevel vere relevant.» Arne Skutlaberg sette på vegner at Senterpartiet fram slikt framlegg: «Totale investeringar i perioden er inntil 80 millionar. Eigedomsskatten kan i perioden aukast inntil 4 promille.» Bjørn Lande sette fram eit framlegg om budsjett og økonomiplan i samsvar med rådmannen si framlegg om minimumsinvestering,. Framlegget vart trekt før avrøysting. Det vart gjennomført avrøysting mellom framlegget frå senterpartiet og framlegget frå arbeidarpartiet. Ved avrøysting fekk framlegget frå senterpartiet 3 røyster ( Sp og H), medan framlegget frå arbeidarpartiet fekk 4 røyster ( Ap, Frp). Etter avrøysting ligg det då føre eit fleirtals og eit mindretalsframlegg frå formannskapet: FRAMLEGG TIL VEDTAK I FORMANNSKAPET 03.12.2013 MED 4 RØYSTER (K.H., A.M.F., I.R. OG J.M.D): BUDSJETT 2014 Kommunestyret vedtek drifts- og investeringsbudsjettet for 2014 i samsvar med formannskapet si innstilling i vedlagde budsjettdokument og elles med dei føringane som går fram av møteboka for budsjettarbeidet. Kommunestyret godkjenner låneopptak i budsjett for 2014 med kr. 79 050 000,- I. ØKONOMIPLAN 2014 2017: 1. Formannskapet si innstilling til økonomiplan vert vedteken slik ho ligg føre som vedlegg til denne saka, med endring på følgjande postar: - Rehabilitering av Tysnes skule vert redusert med kr. 1 million i 2014 - Det vert sett av kr. 60 million til ombygging av Tysnes skule i 2015 - Det vert føresett kr. 3 million i årlege driftsinntekter som følgje av innføring av arealavgift frå og med 2015. - Då renter og avdrag dei første åra utgjer totalt 3,9 millionar vert det føresett at meirkostnad vert dekt av rentekompensasjon, subsidiært vert låneopptaket avgrensa. 2. Økonomiplanen sine hovudtal for 2014 vert å leggja til grunn som driftsramme for 2014. 3. Økonomiplanen sitt investeringsbudsjett for 2014 vert retningsgjevande for kva for prosjekt som kan førast opp i investeringsbudsjettet 2014. FRAMLEGG TIL VEDTAK I FORMANNSKAPET 03.12.2013 MED 3 RØYSTER (A.S., B.L. OG T.L):

Side 7 av 7 BUDSJETT 2014 Kommunestyret vedtek drifts- og investeringsbudsjettet for 2014 etter at vedlagde budsjettdokument vert justert ved at eigedomsskatt vert sett til 3 promille i 2014. Elles gjeld dei føringane som går fram av møteboka for budsjettarbeidet. Totale investeringar skal ikkje overstiga kr. 80 millionar totalt i økonomiplanperioden. Kommunestyret godkjenner låneopptak i budsjett for 2014 med kr 40 000 000,-. I. ØKONOMIPLAN 2014 2017: 1. Formannskapet si innstilling til økonomiplan vert vedteken slik ho ligg føre som vedlegg til denne saka, med endring av følgjande: - Det vert sett av maksimalt kr. 80 000 000 til investeringar i økonomiplanperioden. - Investeringane skal dekka tiltak knytt til nytt omsorgssenter og Tysnes skule. - Eigedomsskatten skal ikkje aukast utover 4 promille i økonomiplanperioden. 2. Økonomiplanen sine hovudtal for 2014 vert å leggja til grunn som driftsramme for 2014. 3. Økonomiplanen sitt investeringsbudsjett for 2014 vert retningsgjevande for kva for prosjekt som kan førast opp i investeringsbudsjettet 2014.

SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET 03.12.2013: I samsvar med tidlegare år vert det kommunale skattøret sett til høgaste sats.

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune SKATTLEGGING 2014 Sakshandsamar: Steinar Dalland Arkivsak : Arkivkode: 13/973 102 - INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: I samsvar med tidlegare år vert det kommunale skattøret sett til høgaste sats.

SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I FORMANNSKAPET 03.12.2013: Arne Skutlaberg sett fram slikt framlegg til endring: «Eigedomsskattesatsen er for 2014 3 promille.» John Martin Dale sette fram slikt framlegg til endring: «Det vert ikkje kravd inn eigedomsskatt i 2014.» Ved avrøysting fekk framlegget frå Arne Skutlaberg 3 røyster (H, Sp), framlegget frå John Martin Dale fekk 1 røyst (Frp), rådmannen si innstilling fekk 3 røyster (Ap.) Framlegget frå representanten John Martin Dale vert rekna som falt og det vart gjennomført ny avrøysting mellom dei to framlegga som fekk flest røyster. Ved ny avrøysting fekk framlegget frå Arne Skutlaberg 4 røyster (H, Sp og Frp), rådmannen si innstilling fekk 3 røyster (Ap). Det ligg då føre fleirtals og mindretalsframlegg frå formannskapet: FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET 03.12.2013: I medhald av eigedomsskattelova 2 og 3 vert det vidareført i 2014 utskriving av eigedomsskatt på alle faste eigedomar i heile Tysnes kommune. Eigedomsskattesatsen er for 2014 på 3 promille. Det vert ikkje innført botnfrådrag for bustaddelen av eigedommar som ikkje vert nytta til næringsverksemd i 2014. I medhald av eigedomsskatteloven 7 bokstav b vert bygning som har historisk verdi fritatt for eigedomsskatt. Nyoppført bygning som heilt eller delvis vert brukt som bustad vert fritatt etter eigedomsskatteloven 7 bokstav c i 5 år, eller til kommunestyret endrar eller opphevar fritaket. Også tidlegare vedtekne fritak etter eigedomsskattelova 7 bokstav a vert vidareført. Eigedomsskatten skal betalast i fire terminar med forfall i februar, mai, september og november. Ved taksering og utskriving av eigedomsskatt nyttar kommunen tidlegare vedtekne skattevedtekter og retningsliner. FRAMLEGG TIL VEDTAK I FORMANNSKAPET 03.12.2013 MED 3 RØYSTER (K.H., A.M.F. OG I.R): I medhald av eigedomsskattelova 2 og 3 vert det vidareført i 2014 utskriving av eigedomsskatt på alle faste eigedomar i heile Tysnes kommune.

Eigedomsskattesatsen er for 2014 på 3,8 promille. Det vert ikkje innført botnfrådrag for bustaddelen av eigedommar som ikkje vert nytta til næringsverksemd i 2014. I medhald av eigedomsskatteloven 7 bokstav b vert bygning som har historisk verdi fritatt for eigedomsskatt. Nyoppført bygning som heilt eller delvis vert brukt som bustad vert fritatt etter eigedomsskatteloven 7 bokstav c i 5 år, eller til kommunestyret endrar eller opphevar fritaket. Også tidlegare vedtekne fritak etter eigedomsskattelova 7 bokstav a vert vidareført. Eigedomsskatten skal betalast i fire terminar med forfall i februar, mai, september og november. Ved taksering og utskriving av eigedomsskatt nyttar kommunen tidlegare vedtekne skattevedtekter og retningsliner.

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune EIGEDOMSSKATT 2014 Sakshandsamar: Helge Drange Arkivsak : Arkivkode: 13/960 111 - SAKSUTGREIING: Vedtaket om utskriving av eigedomsskatt må gjerast kvart år i samband med budsjetthandteringa for det komande skatteåret, jf. Eigedomskattelva 10. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: I medhald av eigedomsskattelova 2 og 3 vert det vidareført i 2014 utskriving av eigedomsskatt på alle faste eigedomar i heile Tysnes kommune. Eigedomsskattesatsen er for 2014 på 3,8 promille. Det vert ikkje innført botnfrådrag for bustaddelen av eigedommar som ikkje vert nytta til næringsverksemd i 2014. I medhald av eigedomsskatteloven 7 bokstav b vert bygning som har historisk verdi fritatt for eigedomsskatt. Nyoppført bygning som heilt eller delvis vert brukt som bustad vert fritatt etter eigedomsskatteloven 7 bokstav c i 5 år, eller til kommunestyret endrar eller opphevar fritaket. Også tidlegare vedtekne fritak etter eigedomsskattelova 7 bokstav a vert vidareført. Eigedomsskatten skal betalast i fire terminar med forfall i februar, mai, september og november. Ved taksering og utskriving av eigedomsskatt nyttar kommunen tidlegare vedtekne skattevedtekter og retningsliner.

SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I FORMANNSKAPET 03.12.2013: Representantaten Bjørn Lande uttrykte uro over at personar som skal etablera seg i ferdig regulerte felt med dette framlegget må betala opptil kr. 25.000 i gebyr. Ordføraren viste til at me har gunstige ordningar for dei som byggjer nye hus ved at desse vert friteke for eigedomsskatt i 5 år. Formannskapet ønskjer ei orientering om kostnader ved å utvida denne ordninga til 10 år for nye hus. FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET 03.12.2013: Med heimel i 33-1 i plan- og bygningslova vert framlegg til nytt gebyrregulativ for byggjesaker m.m. vedteke.

SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I LANDBRUK/TEKNISK 12.11.2013: Egil Berge la fram følgjande framlegg til vedtak: Formannskapet har bede om ei vurdering av gebyrnivået i høve til sjølvkost. Føreslår at saka vert utsett til slik vurdering ligg føre. VEDTAK I LANDBRUK/TEKNISK 12.11.2013: Saka vert utsett.

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune GEBYR BYGGESAK Sakshandsamar: Nils Eivind Hansen Arkivsak : Arkivkode: 13/914 510 - Vedlegg: 1. Gjeldande gebyrregulativ 2. Justert gebyrregulativ i forhold til noverande regulativ 3. Justert gebyrregulativ med framlegg til nye gebyrsatsar for 2014 SAKSUTGREIING: Gebyr for handsaming av plan- og byggjesaker m.m. er heimla i 33-1 i plan- og bygningslova. Gebyret skal ikkje overstiga «kommunens nødvendige kostnader på sektoren». Frå 2001 til 2009 vart det ikkje gjort endringar i gebyrsatsane for plan- og byggjesaker. Med bakgrunn i dette, og i forhold til sjølvkostprinsippet, vart satsane om lag dobla i 2010. Frå 2010 til 2011 vart satsane auka med 3,25 % medan det frå 2011 til 2012 ikkje vart gjort justeringar i regulativet. Frå 2012 til 2013 vart satsane auka med 5 %. I samband med budsjetthandsaminga for 2014 er det lagt opp til at handsaming av byggjesaker skal vera 85 % sjølvfinansiert. For 2013 er det budsjettert med kr.1,2 mill. i gebyrinntekter for byggjesaker. Rekneskapen for 2013 syner at det er kome inn om lag kr.1 mill. fram til 1.november. I framlegg til budsjett for 2014 er gebyrinntektene auka til 2,123 mill. for å oppnå 85 % sjølvfinansiering innan byggjesak/byggforvaltning. Dette utgjer ein auke på 78 % i forhold til budsjettet for 2013. Det er føresett at ny arealplanforvaltar skal arbeida noko med handsaming av plan- og byggjesaker, i om lag 50 % av stillinga. Pr. d.d er det ikkje tilsett ny arealplanforvaltar, og det er uklart kor tid denne kan vera på plass. I framlegg til gebyrregulativet er det gjort nokre mindre og nye endringar for å tilpassa regulativet til gjeldande plan- og bygningslov. Endringane gjeld i hovudsak dispensasjonssaker og plansaker. Tidlegare har det vore slik at saker som krev dispensasjon, dvs. tiltak i uregulerte område, har hatt eit høgare gebyr enn for tiltak i regulerte område. I tillegg har det vore eit eige gebyr for tiltak i strandsona (strandsonegebyr som eigentleg har vore eit dispensasjonsgebyr). Det har ikkje vore gebyr for t.d dispensasjon frå plangrunnlag i regulerte område. I regulativet vert det gjort framlegg om at søknader om dispensasjon vert oppdelt i forhold til kva dispensasjonen gjeld. Dispensasjonsgebyret vil koma i tillegg til saksgebyret.

For plansaker har ein i regulativet gjort framlegg om å splitta opp gebyret i forhold til sakshandsaminga. Bakgrunn for denne oppsplittinga er at ein skal få betalt for den tenesta som vert utført i planprosessen, dvs. etter oppstarsmelding, første gangs handsaming og vedteken plan. Slik regulativet er i dag vert det kun fakturert gebyr når planar er vedtekne. Etter fagetaten si vurdering vil framlegg til justeringar i regulativet kunna medføra ein auke i gebyrinntektene utifrå slik gebyrregulativet er bygd opp i dag. Auken er estimert til om lag kr.100.000,-. Spesielt oppdeling av gebyrsatsane for plansaker vil gjera ein vesentleg skilnad ettersom ein då vil kunna få inn gebyr etter kvart som planane «skrir fram». For å kunna nå målet om sjølvfinansiering innanfor plan- og byggjesaker med 85 %, må gebyrsatsane i utgangspunktet aukast med 78 % slik gebyrregulativet er i dag. Med dei framlegg til justeringar av regulativet som no ligg føre, meiner fagetaten at ein auke av gebyrsatsane på 64 % vil vera tilstrekkeleg for å nå målet om 85 % sjølvfinansiering. Vedlegg 1 viser gebyrsatsane i gjeldande regulativ. Vedlegg 2 viser framlegg til justert regulativ med tilsvarande noverande gebyrsatar medan vedlegg 3 viser nye satsar for 2014 med ein auke på 64 % i forhold til noverande satsar. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Med heimel i 33-1 i plan- og bygningslova vert framlegg til nytt gebyrregulativ for byggjesaker m.m. vedteke.

BETALINGSREGULATIV FOR PLAN- OG BYGGJESAKER M.M. I TYSNES KOMMUNE. JFR. PLAN- OG BYGNINGSLOVEN Definisjonar: Pbl: Plan- og bygningsloven av 27.06.08 nr.71 med endringer, sist av 25.06.10 nr.48 BRA: Bruksareal som fastsett i Norsk Standard - NS - 3940 og i TEK 10 kap.5 LNF- omr.: Område som på arealdelen til kommuneplanen er avsett.til landbruk, natur- og friluftsområde. Alle gebyr vert å betala til kommunekassen etter rekningsoppgåve frå teknisk etat. Når det vert påvist spesielle forhold kan utval for Landbruk/teknisk gjere unntak eller evt. fråvika gebyrsatsen. I tvilstilfelle vert gebyret fastsett etter skjønn i h.h.t. arbeidets omfang og medgått tid. For tiltak som ikkje er definert under dei einskilde sakstypar kan det i kvart einskild tilfelle fastsetjast satsar som er i samsvar med intensjonane i gebyrregulativet. Gebyrsatsen vert justert ved den årlige budsjetthandsaminga. Dispensasjon etter plan- og bygningslova kapittel 19 I saker der det vert søkt dispensasjon for fleire forhold, men der alle forholda vert handsama i ei og same sak, vert det berre ilagt gebyr for det forholdet som har høgast gebyrsats. Gebyr for dispensasjon kjem i tillegg til saksgebyret. Det vert ilagt gebyr for dispensasjon uavhengig om saka vert avslått eller trekt. 2013 Nye satsar 2014 Søknad om dispensasjon handsama delegert (kurante saker) 3 500 Søknad om dispensasjon handsama delegert, men som krev uttale frå anna mynde 6 000 Søknad om dispensasjon frå gjeldande plangrunnlag 10 000 Søknad om dispensasjon frå byggje- og deleforbodet i strandsona, PBL 1-8 15 000 For andre dispensasjonar etter plan- og bygningslova og gjeldande forskrifter 6 000 Sakstype A. Plansak/reguleringssaker. Private planar. Reguleringsplan. Lov av 27.06.2008 12. A1 Oppstartsmøte/oppstart planarbeid 10 000 A2 1.gangs handsaming av reguleringsplanar opptil 10 da 35 000 42 700 A3 1.gangs handsaming av reguleringsplanar over 10 da 50 000 61 000 A4 1.gangs handsaming av vesentleg endring av reg.planar 35 000 42 700 A5 Godkjenning/stadfesting av reguleringsplanar opptil 10 da 25 000 30 500 A6 Godkjenning/stadfesting av reguleringsplanar over 10 da 30 000 36 600

A7 Godkjenning/stadfesting av vesentleg endring av reg.planar 25 000 30 500 Planprogram, avklaring av rammer og konsekvensutgreiing er inkludert i satsane. Sakstype B. Delingssøknader etter gjeldande pbl. Dersom søknad er i strid med kommuneplan, reguleringsplan eller anna lovverk, kjem gebyr for evt.dispensasjonssøknad i dette regulativet i tillegg. Søknad om frådeling, oppretting av ny grunneigedom m.m. etter PBL 20-1 bokstav m). der frådeling skjer i samsvar med reguleringsplan/utbyggingsplan/tomtedelingsplan B1 Bustadtomt 3 252 3 967 B2 Hyttetomt 3 252 3 967 B3 Nausttomt 3 252 3 967 B4 Andre tomter 3 252 3 967 Ved søknad om oppretting av av fleire enn ein eigedom vert det eit tillegg pr.parsell på kr.1.500,- Søknad om frådeling i uregulert område B5 Bustadtomt 6 500 7 930 B6 Hyttetomt 6 500 7 930 B7 Nausttomt 6 500 7 930 B8 Andre tomter 6 500 7 930 Ved søknad om oppretting av fleire enn ein eigedom vert det eit tillegg pr.parsell på kr.2.000,- For avslått søknad/førespurnad i første handsamingsinstans, vert 50% av gebyret refundert. Sakstype C. Utsleppsløyve. Søknad om utsleppsløyve av kloakkvatn. Bustadhus etter gjeldande pbl. C1 Enkel sak. 1-2 husstander 5 420 6 612 C2 3-7 husstander 10 841 13 226 C3 Større område 21 683 26 453 Søknad om utsleppsløyve av kloakkvatn. Fritidshus. C4 Enkel sak. 1-7 588 9 257

C5 3-7 hytter/fritidshus 16 261 19 838 C6 Større område 32 524 39 679 Søknad om utsleppsløyve av kloakkvatn. Næringsbygg C7 Enkel sak 5 420 6 612 C8 Større sak 16 621 20 278 For avslått søknad i første handsamingsinstans, vert 50% av gebyret refundert. For saker som vert fremma saman med byggjesøknad skal det ikkje betalast gebyr. Gjeld berre for C1, C4 og C7 Sakstype D. Byggjesaker i regulerte områder. Etter gjeldande pbl. D1 Einebustader 8 130 9 919 D2 Einebustader med hybel- eller sokkelleilegheit 10 841 13 226 D3 Andre typer bustadbygg inntil 2 husvære 10 841 13 226 D4 For kvar bueining utover 2 betales eit tillegg på 5 420 6 612 D5 Frittliggjande garasjer, uthus og liknande Inntil 15 m2 BRA 2 168 2 645 15-30 m2 2 710 3 306 31-50 m2 3 794 4 629 50 m2-5 420 6 612 D6 Andre typer bygg, tilbygg og påbygging. Inntil 15 m2 BRA 1 200 1 464 16-50 m2 BRA 2 400 2 928 Over 50 m2 BRA 4 000 4 880 D7 Hytter 13 010 15 872 D8 Naust 6 505 7 936 D9 Andre fritidsbygg i tilknytning til fritidseigedomar 6 505 7 936 D10 Maksimumsbeløp 108 413 132 264 Byggjesaker i områder som ikkje er regulert. Dersom søknad er i strid med gjeldande plan eller anna lovverk kjem gebyr for evt. dispensasjonssøknad i dette regulativet i tillegg til saksgebyret D11 Einebustader 13 010 + evt strandsonegebyr 15 872 D11a Einebustader i LNF - spreidd/huskrull 9 755 11 901 D11b Tilbygg, påbygg m.m. og frittliggjande mindre bygg i LNF - spreidd/huskrull: same sats som i regulerte område D12 Einebustader med hybel- eller sokkelleilegheit 15 178 + evt strandsonegebyr 18 517

D13 Andre typer bustadbygg inntil 2 husvære 15 178 + evt strandsonegebyr 18 517 D14 For kvar bueining utover 2 betales eit tillegg på 6 505 + evt strandsonegebyr 7 936 Frittliggjande garasjar, uthus og liknande D15 Inntil 15 m2 BRA 2 168 + evt strandsonegebyr 2 645 15-30 m2 3 036 + evt strandsonegebyr 3 704 30-50 m2 5 420 + evt strandsonegebyr 6 612 50 m2-7 588 + evt strandsonegebyr 9 257 D16 Andre typar bygg, tilbygg og påbygging. Sats pr.m2 BRA 129 + evt strandsonegebyr 157 Driftsbygningar i landbruket Inntil 500 m2 BRA 7 000 501-1000 m2 BRA 15 000 Næringsbygg 0-50 m2 BRA 4 500 51-100 m2 BRA 8 000 101-250 m2 BRA 13 000 251-500 m2 BRA 20 000 501-1000 m2 BRA 30 000 Kårbustad 10 841 + evt strandsonegebyr 13 226 D17 Hytter 26 019 + evt strandsonegebyr 31 743 D18 Naust 8 673 + evt strandsonegebyr 10 581 D19 Andre fritidsbygg i tilknytning til fritidseigedomar 10 841 + evt strandsonegebyr 13 226 Maksimumsbeløp 159 366 194 427 For avslått søknad i første handsamingsinstans, vert 50% av gebyret refundert. Ufullstendige søknader Dersom søknaden er åpenbar ufullstendig, og vert fremma av foretak med ansvarsrett som ansvarlig søkjar, skal det betalast eit gebyr på kr. 2000,- for arbeid med innhenting av fullstendige opplysningar. Sakstype E. Ansvarsrett.

Gebyr for handsaming av ansvarsrett kjem i tillegg til byggjesaksgebyret i dette regulativet E1 1. gangs handsaming av av søknad om lokal godkjenning med ansvarsrett der det ikkje føreligg sentral godkjenning, pr.føretak 4 000 E2 Handsaming av søknad om lokal godkjenning med ansvarsrett 2 000 E3 Handsaming av søknad om ansvarsrett der det føreligg sentral godkjenning 500 Det vert ikkje gjeve refusjon for avslått søknad. Sakstype F. Bruksendring. F1 Frå bustadhus til hytte 6 505 7 936 F2 Frå hytte til bustadhus 3 252 3 967 F3 Frå bustadhus til utleigehytte 1 084 1 322 F5 Uten utviding av areal sats pr. m2 BRA 65 79 Dispensasjonsgebyr kjem i ved evt. dispensasjon frå gjeldande plan. Det vert ikkje gjeve refusjon for avslått søknad. Sakstype G. Totalombygging. G1 Bustadeigedomar. 50% av sats i forhold til nybygg. G2 Fritidseigedomar. 50% i forhold til sats for nybygg. Det vert ikkje gjeve refusjon for avslått søknad. Sakstype H. Mellombels bruksløyve/ferdigattest. H1 Ferdigattest for eldre saker. For utferding av ferdigattest for tiltak der det er gått meir enn 3 år etter at byggjeløyve/løyve til igangsetjing er gjeve skal gebyr betalast med 2 000 H2 For gjennomgang av sluttdokumentasjon for alle typar tiltak uten synfaring skal det betalast eit gebyr på 1 625 2 893 Sakstype I. Pipe/eldstad. I1 Montering av pipe eller eldstad 1 084 1 322 Det vert ikkje gjeve refusjon for avslått søknad. Sakstype J. Kai, molo og flytebryggje. I regulert område:

J1 For bustadeigedomar 5 420 6 612 J2 Fritidseigedomar 5 420 6 612 For småbåthamner/småbåtanlegg skal det i tillegg betalast eit gebyr på kr.200,- pr. båtplass Det vert ikkje gjeve refusjon for avslått søknad. I uregulert område: Dersom søknad er i strid med gjeldande plan eller anna lovverk kjem gebyr for evt. dispensasjonssøknad i dette regulativet i tillegg til saksgebyret J3 For bustadeigedomar 10 841 + evt strandsonegebyr 13 226 J4 Fritidseigedomar 10 841 + evt strandsonegebyr 13 226 For småbåthamner/småbåtanlegg skal det i tillegg betalast eit gebyr på kr.200,- pr. båtplass Det vert ikkje gjeve refusjon for avslått søknad. Sakstype K. Vegar, parkeringsanlegg, terrenginngrep. Dersom søknad er i strid med gjeldande plan eller anna lovverk kjem gebyr for evt. dispensasjonssøknad i dette regulativet i tillegg til saksgebyret Veg, parkeringsanlegg og vesentleg terrenginngrep 6 505 + evt strandsonegebyr 7 936 Mindre veganlegg, parkeringsanlegg, terrenginngrep 3 252 3 967 Gjerde mot off. veg 2 168 2 645 Det vert ikkje gjeve refusjon for avslått søknad. Sakstype L. Kraftliner, trafo, sambandsystem. Kraftliner 16 261 19 838 Trafo 5 420 6 612 Antenner/sambandsmaster 5 420 6 612 Sjøkablar 8 673 10 581 Det vert ikkje gjeve refusjon for avslått søknad. Sakstype M. Fasadeendring. Fasadeendring 2 168 2 645 Det vert ikkje gjeve refusjon for avslått søknad.

Sakstype N. Riving Bygg/anlegg inntil 50 m2 1 084 1 322 Bygg/anlegg 51-250 m2 2 168 2 645 Bygg/anlegg 251-500 m2 7 000 For areal over 500 m2 vert det eit tillegg for kvar påbegynt 250 m2 1 084 1 322 Sakstype O. Byggetiltsyn Tidlegare kontroll er erstatta av nye reglar, men kommunen kan føreta stikkprøvar på byggjeplassen. Gebyr etter medgått tid ihht. gjeldande timesatsar Div. saker: Dersom søknad er i strid med gjeldande plan eller anna lovverk kjem gebyr for evt. dispensasjonssøknad i dette regulativet i tillegg til saksgebyret Førehandskonferanse 1 500 Leikehytte på fritidseigedom maks. 10m2 650 + evt strandsonegebyr 793 Reklameskilt 1 084 1 322 Heisanlegg. Innvendig og utvendig. 4 337 5 291 Varme- og ventilasjonsanlegg 3 252 3 967 Sanitæranlegg 1 625 1 983 Kommunalteknisk anlegg i grunnen 3 252 3 967 Revidering av byggjemelding m/nabovarsling 3 252 3 967 Revidering av byggjemelding utan nabovarsling 1 084 1 322 Busskur 2 168 2 645 Forstøtningsmur 2 168 2 645 Gangbruer 4 337 5 291 Køyrebruer 7 588 9 257 Brannvarslingsanlegg 650 793 Sløkkeanlegg 650 793 Brakkerigg 3 252 + evt strandsonegebyr 3 967 Plasthallar 0-250 m2 BRA 3 252 251-500 m2 BRA 3 252 7 500 Over 500 m2 BRA 7 588 15 000 Pumpestasjonar 6 505 7 936

Pålegg om riving 3 252 3 967 Brønnar 1 084 1 322 Basseng 1 084 + evt strandsonegebyr 1 322 Mellombels og transportable anlegg 0-100 m2 3 252 3 967 Mellombelse og transportable anlegg over 100 m2 sats som for næringsbygg Plassering av campingvogner 3 252 3 967 Havbruksaker 5 420 6 612 For saker som må leggjast fram for anna myndighet for avgjersle etter særlov. Gjeld for samtlege sakstyper. 1 084 1 322 Igangsetjing utan løyve Dersom byggjesaka er utløyst av eit krav frå Tysnes kommune, skal det betalast eit tilleggsgebyr ut frå medgått tid. For kommunen sine arbeid med ulovleg byggjesak kan kommunen krevja tilleggsgebyr etter medgått tid basert på timesats 758 925 Timesatsar For gebyr som ikkje vert fastsett på annan måte, eller skal reknast etter medgått tid etter regulativet, skal det brukast følgjande satsar: Timesats for kontorarbeid inklusiv administrativ støtte 705 860 Timesats for markarbeid inklusiv reisetid/transport og materiell 758 925 Ytterligare oppsplitting og detaljering av gebyret vert evt. utført i samband med årleg revidering. Gebyrfastsetjing i den einskilde sak kan ikkje påklagast.

1,22

SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET 03.12.2013: Gebyr innan fagområde landbruk og teknisk vert auka med 3 % for 2014. Dette gjeld likevel ikkje gebyr som er unnateke i premissane i denne saka, eller gebyr som er særskilt handsama i eiga sak.

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune ANDRE GEBYR - LANDBRUK OG TEKNISK Sakshandsamar: Steinar Dalland Arkivsak : Arkivkode: 13/979 113 - SAKSUTGREIING: Gebyr for byggesak vert handsama som eiga sak. Når det gjeld andre gebyr innan fagområde landbruk og teknisk vert desse auka tilsvarande deflator på 3 %. Endringa gjeld alle gebyr utan desse: Gebyrsatsar som er fastlagt gjennom lov eller forskrift, eller av andre mynder utanfor kommunen. Gebyrsatsar for slam. Gebyrsatsar for avløp. Innanfor dei to sistenemnde områda har me p.t. positive fond og ser såleis ikkje behov for å auka desse til neste år. Når det gjeld fagområde feiing og tilsyn ser me at område ikkje går i balanse med dagens gebyr, me har likevel valt å venta her for å sjå kor mykje av ubalansen som kan hentast inn gjennom produktivitetsvekst. Dersom områda ikkje kjem i balanse i komande år må me venta ein større vekst i 2015. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Gebyr innan fagområde landbruk og teknisk vert auka med 3 % for 2014. Dette gjeld likevel ikkje gebyr som er unnateke i premissane i denne saka, eller gebyr som er særskilt handsama i eiga sak.

SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET 03.12.2013: Betalings- og husleigesatsane vert regulert med 3 % frå 01.01.14. Betalings- og husleigesatsane vert slik pr. 01.01.14: Eigenbetalingssatsar for måltider m.m. Middag kr. 65,- Andre enn eldre/uføre kr. 99,- Frukost/kvelds kr 42,- Varm middag utkøyrd frå sjukeheimen kr.72,- Ambulerande vaktmeister (sjølvkost) Frisørtenester Fotpleie kr 230,- pr. time sjølvkost sjølvkost Transport til / frå Dagsenter kr. 20,- pr. tur Månadsabonnement eigenbetaling for heimehjelp Nto. Inntekt 0 2 G (Stortingsvedtak) kr. 175,- pr. månad (stat) 2 G 3 G kr. 846,- pr. månad 3 G 4 G kr. 1.246,-pr. månad 4 G 5 G kr. 1.743,-pr. månad over 5 G kr. 2.289,-pr. månad Timepris kr 230,- pr. time G er grunnbeløpet i folketrygda. G pr. 01. januar i betalingsåret skal leggjast til grunn. Husstanden si samla inntekt før særfrådrag ved siste skatteligning skal leggjast til grunn. Vederlaget skal ikkje overstige kommunen sine utgifter til tenestene (sjølvkost). Tryggleiksalarm Abonnementspris kr 270,- pr. månad Korttidsopphald og dagopphald i institusjon Satsane følgjer til einkvar tid gjeldande statleg sats, p.t.: Korttidsopphald kr 137,- pr. døgn Dag- og nattopphald kr 72,- pr. dag/natt

Omsorgs / trygdebustader med parabolanlegg Vedlikehald parabolanlegg kr 135,- pr. månad Husleigesatsar i omsorgs-, trygde- og pu.bustader Husleige inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift vert fastsett til 25 % av leigaren(ane) si brutto inntekt. Min. husleige kr 3.246,- Maks. husleige kr 5.426,- Teknisk husleige kr 5.800,- Husleige i gjennomgangsbustaden Jensvoll II Husvære 95 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr. 5.000,- pr. månad. Husvære 56 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr. 3.000,- pr. månad. Utvalet ber om at ein vurderer husleiga for gjennomgangsbustad i Jensvoll II, husvære 95 m2 etter marknadspris viss utleige til andre enn målgruppa, og husvære 56 m2 etter husleigesatsar for omsorgs-, trygde- og pu bustader viss leigetakarar i denne målgruppe Husleige turnuslegebustad Husvære 101 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 6.000,- pr. månad.

SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I OPPVEKST/OMSORG 12.11.2013: Utvalet ber om at ein vurderer husleiga for gjennomgangsbustad i Jensvoll II, husvære 95 m2 etter marknadspris viss utleige til andre enn målgruppa, og husvære 56 m2 etter husleigesatsar for omsorgs-, trygde- og pu bustader viss leigetakarar i denne målgruppe. TILRÅDING FRÅ OPPVEKST/OMSORG 12.11.2013: Betalings- og husleigesatsane vert regulert med 3 % frå 01.01.14. Betalings- og husleigesatsane vert slik pr. 01.01.14: Eigenbetalingssatsar for måltider m.m. Middag kr. 65,- Andre enn eldre/uføre kr. 99,- Frukost/kvelds kr 42,- Varm middag utkøyrd frå sjukeheimen kr.72,- Ambulerande vaktmeister (sjølvkost) Frisørtenester Fotpleie kr 230,- pr. time sjølvkost sjølvkost Transport til / frå Dagsenter kr. 20,- pr. tur Månadsabonnement eigenbetaling for heimehjelp Nto. Inntekt 0 2 G (Stortingsvedtak) kr. 175,- pr. månad (stat) 2 G 3 G kr. 846,- pr. månad 3 G 4 G kr. 1.246,-pr. månad 4 G 5 G kr. 1.743,-pr. månad over 5 G kr. 2.289,-pr. månad Timepris kr 230,- pr. time G er grunnbeløpet i folketrygda. G pr. 01. januar i betalingsåret skal leggjast til grunn. Husstanden si samla inntekt før særfrådrag ved siste skatteligning skal leggjast til grunn. Vederlaget skal ikkje overstige kommunen sine utgifter til tenestene (sjølvkost). Tryggleiksalarm Abonnementspris kr 270,- pr. månad

Korttidsopphald og dagopphald i institusjon Satsane følgjer til einkvar tid gjeldande statleg sats, p.t.: Korttidsopphald kr 137,- pr. døgn Dag- og nattopphald kr 72,- pr. dag/natt Omsorgs / trygdebustader med parabolanlegg Vedlikehald parabolanlegg kr 135,- pr. månad Husleigesatsar i omsorgs-, trygde- og pu.bustader Husleige inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift vert fastsett til 25 % av leigaren(ane) si brutto inntekt. Min. husleige kr 3.246,- Maks. husleige kr 5.426,- Teknisk husleige kr 5.800,- Husleige i gjennomgangsbustaden Jensvoll II Husvære 95 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr. 5.000,- pr. månad. Husvære 56 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr. 3.000,- pr. månad. Utvalet ber om at ein vurderer husleiga for gjennomgangsbustad i Jensvoll II, husvære 95 m2 etter marknadspris viss utleige til andre enn målgruppa, og husvære 56 m2 etter husleigesatsar for omsorgs-, trygde- og pu bustader viss leigetakarar i denne målgruppe Husleige turnuslegebustad Husvære 101 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 6.000,- pr. månad.

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune BETALINGS- OG HUSLEIGESATSAR I HELSE- OG SOSIALETATEN Sakshandsamar: Hildur Heie Arkivsak : Arkivkode: 12/1295 113 -... &&& Set inn vedlegga og saksutgreiinga under &&& (Ikkje slett denne lina) SAKSUTGREIING: Betalings- og husleigesatsane var sist regulert pr. 01.01.13. I budsjettpremissane for 2014 er det lagt opp til 3 % prisauke. Det vert difor gjort framlegg om auke i betalings- og husleigesatsane med 3 % frå 01.01.14.... &&& Set inn saksutgreiinga over &&& (Ikkje slett denne lina) INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: ::: &&& Set inn innstillinga under &&& (Ikkje slett denne lina) Betalings- og husleigesatsane vert regulert med 3 % frå 01.01.14. Betalings- og husleigesatsane vert slik pr. 01.01.14: Eigenbetalingssatsar for måltider m.m. Middag kr. 65,- Andre enn eldre/uføre kr. 99,- Frukost/kvelds kr 42,- Varm middag utkøyrd frå sjukeheimen kr.72,- Ambulerande vaktmeister (sjølvkost) Frisørtenester Fotpleie kr 230,- pr. time sjølvkost sjølvkost Transport til / frå Dagsenter kr. 20,- pr. tur Månadsabonnement eigenbetaling for heimehjelp Nto. Inntekt 0 2 G (Stortingsvedtak) kr. 175,- pr. månad (stat)

2 G 3 G kr. 846,- pr. månad 3 G 4 G kr. 1.246,-pr. månad 4 G 5 G kr. 1.743,-pr. månad over 5 G kr. 2.289,-pr. månad Timepris kr 230,- pr. time G er grunnbeløpet i folketrygda. G pr. 01. januar i betalingsåret skal leggjast til grunn. Husstanden si samla inntekt før særfrådrag ved siste skatteligning skal leggjast til grunn. Vederlaget skal ikkje overstige kommunen sine utgifter til tenestene (sjølvkost). Tryggleiksalarm Abonnementspris kr 270,- pr. månad Korttidsopphald og dagopphald i institusjon Satsane følgjer til einkvar tid gjeldande statleg sats, p.t.: Korttidsopphald kr 137,- pr. døgn Dag- og nattopphald kr 72,- pr. dag/natt Omsorgs / trygdebustader med parabolanlegg Vedlikehald parabolanlegg kr 135,- pr. månad Husleigesatsar i omsorgs-, trygde- og pu.bustader Husleige inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift vert fastsett til 25 % av leigaren(ane) si brutto inntekt. Min. husleige kr 3.246,- Maks. husleige kr 5.426,- Teknisk husleige kr 5.800,- Husleige i gjennomgangsbustaden Jensvoll II Husvære 95 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr. 5.000,- pr. månad. Husvære 56 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr. 3.000,- pr. månad. Husleige turnuslegebustad Husvære 101 m2 leigeareal inkl. renovasjons-, vass- og feieavgift kr 6.000,- pr. månad. ::: &&& Set inn innstillinga over &&& (Ikkje slett denne lina)

SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET 03.12.2013: På bakgrunn av budsjett 2014 og føresegner for opphald i institusjon m.v. vert opphaldsutgifter pr. døger i Tysnes sjukeheim fastsett til kr 2.107,- pr. 01.01.14.

SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I OPPVEKST/OMSORG 12.11.2013: TILRÅDING FRÅ OPPVEKST/OMSORG 12.11.2013: På bakgrunn av budsjett 2014 og føresegner for opphald i institusjon m.v. vert opphaldsutgifter pr. døger i Tysnes sjukeheim fastsett til kr 2.107,- pr. 01.01.14.

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune OPPHALDSUTGIFTER TYSNES SJUKEHEIM Sakshandsamar: Hildur Heie Arkivsak : Arkivkode: 12/1389 113 -... &&& Set inn vedlegga og saksutgreiinga under &&& (Ikkje slett denne lina) SAKSUTGREIING: Bto. driftsutgifter 1.3310.2530/2610 kr 31.035.000 (2014) Vaktmeister/vedlikehald trygding spesifisert «743.000 Frådrag: Kantine/kafeteria «625.000 Mva kr 350.000 + 100.000 «450.000 Sjukepengar «700.000 kr 30.003.000 kr 30.003.000 : 14.235 (39 plassar x 365 døger) kr 2.107,- pr. døger... &&& Set inn saksutgreiinga over &&& (Ikkje slett denne lina) INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: ::: &&& Set inn innstillinga under &&& (Ikkje slett denne lina) På bakgrunn av budsjett 2014 og føresegner for opphald i institusjon m.v. vert opphaldsutgifter pr. døger i Tysnes sjukeheim fastsett til kr 2.107,- pr. 01.01.14. ::: &&& Set inn innstillinga over &&& (Ikkje slett denne lina)

SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I OPPVEKST/OMSORG 12.11.2013: FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ OPPVEKST/OMSORG 12.11.2013: 1. Tysnes kommunestyre har som målsetjing å vidareføre drift av Ytre Sunnhordland Samhandlingsteam (YSS) etter prosjektperioden er avslutta. 2. Tysnes kommunestyre gjev rådmannen fullmakt til å førebu vidare drift. 3. Ytre Sunnhordland Samhandlingsteam (YSS) skal vera eit ambulant oppsøkjande team der målsetjinga er å gje støtte og behandling til dei som ikkje klarer å nyttiggjera seg av eksisterande tilbod om psykisk helsehjelp i kommune eller helseforetak. 4. YSS teamet skal driftast saman med Helse Fonna/Stord DPS og kommunane Stord, Fitjar og Bømlo. Modell for drift og finansiering må ein kome tilbake på i eiga sak. Val av modell må sjåast i samanheng med sentrale føringar, avtalar som er inngått mellom kommunar og spesialisthelsetenesta samt modellar i liknande interkommunale samarbeid. 5. Auke i Tysnes kommune sine kostnader skal finansierast innafor ramma til kap. 1.3 helse- og sosial. Rådmannen kjem tilbake til dette i framlegg til budsjett for 2014.

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune YTRE SUNNHORDLAND SAMHANDLINGSTEAM (YSS) - FRÅ PROSJEKT TIL DRIFT Sakshandsamar: Hildur Heie Arkivsak : Arkivkode: 12/518 105 -... &&& Set inn vedlegga og saksutgreiinga under &&& (Ikkje slett denne lina) Vedlegg: 1. Samarbeidsavtale for Ytre Sunnhordland Samhandlingsteam, datert 29.11.10. SAKSUTGREIING: 2. Status Ytre Sunnhordland Samhandlingsteam pr. 01.04.13. 3. Tilbakemelding frå eksterne samarbeidspartnarar. Tysnes kommune har saman med Helse Fonna/Stord DPS og kommunane Stord, Fitjar og Bømlo sidan 2009 prøvd ut ein modell med eit samhandlingsteam for oppfølging av personar som fell utanom eksisterande behandlingstilbod. Pasientane er i diagnosegruppene alvorleg psykisk liding åleine og/eller i kombinasjon med alvorleg rusproblematikk. Dette er pasientar som elles ikkje får innfridd sine pasientrettar fordi dei er for sjuke eller tilstanden er så komplisert at dei treng aktivt oppsøkjande, positivt pågåande behandlingsintervensjon, der spesialisthelsetenesta og den kommunale helsetenesta i saman må følgja aktivt opp. Ambulant team består av 7 personar fordelt på 450 % stillingar, 10 % merkantil, 20 % psykiater, 100 % psykolog, 320 % sosionomar el. sjukepleiar med vidareutdanning. Teamet har møteplass på Stord DPS. Største del av arbeidstida, om lag 80 %, er likevel ute i heimen til den enkelte pasient. Det er etablert ei overordna styringsgruppe, samt ei prosjektgruppe som føl prosjektet tett. Tysnes kommune er representert i begge desse fora. Gjennom desse fora får teamet tilbakemeldingar. Det er gjort fleire justeringar undervegs. YSS er i ei prosjektfase. Forarbeidet til prosjektet byrja hausten 2009, teamet starta opp 01.01.10. Samarbeidsavtalen for prosjektperioden gjeld frå 01.06.10 og har eit perspektiv frå 3 5 år. Den kan seiast opp med 1 års varsel. Avtalen er gjort under føresetnad av midlar frå Helsedirektoratet. Det er usikkert om prosjektet får eksterne midlar for 2014. Dette blir ikkje endeleg avklart før våren 2014.

Partane må difor i løpet av hausten 2013 ta stilling til drift etter prosjektfasen er avslutta. Vurdering: Prosjekt Ytre Sunnhordland samhandlingsteam (YSS) er no i ei fase der partane må ta stilling til om ordninga skal implementerast i drift etter prosjektperioden. Å skape ei ny type teneste som skal supplera og forbetra eksisterande tenester er krevjande. Det krevst tett oppfølging, evaluering og justeringar undervegs. YSS som prosjekt har vore i utvikling sidan oppstart 2009. Innspel til drift har vore gitt både via styringsgruppe, prosjektgruppe og gjennom større fagsamlingar. Det har òg vore/er brukarrepresentasjon i prosjektgruppa. Tilbakemeldingar frå eksterne samarbeidsaktørar har òg vore svært positive. Det er blant anna innhenta skriftlege tilbakemeldingar frå politiet (sjå vedlegg). Prosjektet har òg fått merksemd og gode tilbakemeldingar på nasjonalt plan. Vedlagt artikkel frå NAPA (Nasjonalt kompetansesenter for psykisk helsearbeid) kan illustrera dette. Det er difor ikkje tvil om at prosjektet sitt faglege innhald og måloppnåing har vore svært bra. Rådmannen vurderer difor at Tysnes kommune bør ha ei målsetjing å vidareføre drift av YSS etter at prosjektperioden er over. Prosjektet er i tråd med nasjonale føringar om utvikling av meir brukarretta tenester og tettare samhandling mellom kommunar og helseforetak. Ved overgang til ordinær drift blir det likevel viktig å vurdere driftsmodell og fordelinga av kostnader nærare. I vurderingane må ein ta med erfaringar frå andre liknande interkommunale samarbeid. Ein må vurdere kva som er rett fordeling av kostnader mellom kommunar og helseforetak og kva som er rett fordelingsnøkkel kommunane imellom. Øvrige samarbeidsavtalar som er inngått melom kommune og helseforetak på området må òg vere med i vurderingane. Val av modell må òg sjåast i samanheng med sentrale føringar. Me veit til dømes at det vil kome kommunal medfinansiering for psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert rusbehandling. Modell for dette og når det blir innført er imidlertidig usikkert. Endringane skjer tidlegast i 2015. Ny samarbeidsavtale må òg sjåast i samanheng med helseforetaket sitt ansvar for å drive ambulante tenester. Det blir viktig å sikre at dette teamet blir noko anna enn eit ordinært ambulant team i helseforetaket. Ein har i prosjektperioden valt å leggja drift av teamet til Stord DPS, men alle partane er representerte i styringsgruppe og prosjektgruppe. Erfaringane med dette er gode. Rådmannen vurderer det viktig at ein ny samarbeidsavtale sikrar kommunal involvering av teamet. Nærar vurdering av modell for drift og finansiering må ein kome tilbake til i eiga sak. Ein føresetnad for vidareføring for Tysnes kommune er sjølvsagt at dei andre partane òg blir med. Med den informasjonen me sit me i dag er det grunn til å tru at dei andre kommunane ynskjer ei vidareføringa av prosjektet, men at også dei må ha politisk handsaming av dette. Stord DPS har òg meldt at dei ønskjer vidareføring av prosjektet.

Økonomiske konsekvensar: YSS har til no vore finansiert av midlar frå helsedirektoratet (1 mill årleg) og eigenfinansiering få partane. Eigenfinasieringa har vore etter fordelingsnøkkel i høve innbyggjartal i kommunane og med ein fast del til Helse Fonna (jfr. vedlagde samarbeidsavtale). Årlege kostnader har variert noko då desse heng saman med tal pasientar og kostnader til drift. For 2013 er det budsjettert med kr 3,9 mill. Eigenfinansieringa til Tysnes kommune pr. i dag er om lag kr 103.235,- pr. år m/ prosjektmidlar. Utan prosjektmidlar vil dette gje ca 70 % auke i kostnader, til ca kr 180.000 pr. år (i underkant av kr 200` pr. år). Det ser ut som prosjektet får midlar frå helsedirektoratet òg i 2014, men det vil ikkje bli endeleg avklart før våren 2014. Partane må difor driva prosjektet med ein viss usikkerhet og «forskottere» midlar i 2014. For Tysnes kommune er eigenandelen i fyrste omgang dekka ved direkte tenesteyting i 20 % stilling (1 dag i veka) i direkte arbeid inn i prosjektet. Viss ein ikkje kan halde fram med denne ordninga må det omdisponerast midlar innafor psykisk helsevern med reduksjon av stillingar. Ved innføring av kommunal medfinansiering for psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert rusbehandling (tidlegast i 2015), kan det på sikt bli ein kommunal gevinst ved å ha eit slikt team. Dette avdi noko av effekten med teamet er reduksjon i tal innleggingar. Oppsummering og konklusjon: Å prøva ut nye modellar med målsetjing om å utvikla betre og meir brukarretta tenester, auka kompetanseutvikling og betre ressursutnytting er avgjerande for å møte framtidas helseutfordringar. Tysnes kommune har gjennom YSS prøvd ut ei ny teneste med ambulant oppsøkande team saman med helseforetak og 3 andre kommunar. Måloppnåinga i prosjektet er svært høg. Rådmannen er difor positiv til vidareføring etter prosjektperioden. Det blir likevel viktig å vurdere driftsmodell og fordeling av kostnader nærare. Rådmannen vil kome tilbake til dette i eiga sak, og i framlegg til budsjett for 2014.... &&& Set inn saksutgreiinga over &&& (Ikkje slett denne lina) INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: ::: &&& Set inn innstillinga under &&& (Ikkje slett denne lina) 1. Tysnes kommunestyre har som målsetjing å vidareføre drift av Ytre Sunnhordland Samhandlingsteam (YSS) etter prosjektperioden er avslutta. 2. Tysnes kommunestyre gjev rådmannen fullmakt til å førebu vidare drift.

3. Ytre Sunnhordland Samhandlingsteam (YSS) skal vera eit ambulant oppsøkjande team der målsetjinga er å gje støtte og behandling til dei som ikkje klarer å nyttiggjera seg av eksisterande tilbod om psykisk helsehjelp i kommune eller helseforetak. 4. YSS teamet skal driftast saman med Helse Fonna/Stord DPS og kommunane Stord, Fitjar og Bømlo. Modell for drift og finansiering må ein kome tilbake på i eiga sak. Val av modell må sjåast i samanheng med sentrale føringar, avtalar som er inngått mellom kommunar og spesialisthelsetenesta samt modellar i liknande interkommunale samarbeid. 5. Auke i Tysnes kommune sine kostnader skal finansierast innafor ramma til kap. 1.3 helse- og sosial. Rådmannen kjem tilbake til dette i framlegg til budsjett for 2014. ::: &&& Set inn innstillinga over &&& (Ikkje slett denne lina)

SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET 03.12.2013: Betalingssatsane for SFO vert regulert opp med 3 % frå 01.01.14 Betalingssatsane vert då slik gjeldande frå 01.01.14 Full plass SFO. kr. 1957,- Full plass utan onsdagar: kr. 1236,- SFO berre onsdagar: kr. 721,- SFO annankvar onsdag: kr. 360,- Ekstra veke: Kr. 721,- Betalingssatsane for deltidsplass i barnehagane vert regulert slik: Plass 4 dagar i veka (80%) kr. 2000,- Plass 3 dagar i veka (60%) kr. 1700,-

SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I OPPVEKST/OMSORG 12.11.2013: TILRÅDING FRÅ OPPVEKST/OMSORG 12.11.2013: Betalingssatsane for SFO vert regulert opp med 3 % frå 01.01.14 Betalingssatsane vert då slik gjeldande frå 01.01.14 Full plass SFO. kr. 1957,- Full plass utan onsdagar: kr. 1236,- SFO berre onsdagar: kr. 721,- SFO annankvar onsdag: kr. 360,- Ekstra veke: Kr. 721,- Betalingssatsane for deltidsplass i barnehagane vert regulert slik: Plass 4 dagar i veka (80%) kr. 2000,- Plass 3 dagar i veka (60%) kr. 1700,-

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune REGULERING AV BETALINGSSATSAR I OPPVEKSTETATEN Sakshandsamar: Aud Kaldefoss Arkivsak : Arkivkode: 13/889 211 -... &&& Set inn vedlegga og saksutgreiinga under &&& (Ikkje slett denne lina) SAKSUTGREIING: Regulering av betalingssatsane i SFO: Tysnes kommune har SFO tilbod ved Onarheim og Uggdal skular. Betalingssatsane vart sist regulert med verknad frå 01.01.13 I budsjettpremissane er det lagt opp til ein auke på 3% frå 01.01.14 Regulering av prisar i barnehagane: Betalingssatsane i barnehagane vart sist regulert 01.01.07. Det er innført ein makspris i barnehagen på kr. 2330,- for full plass. I samband med innføring av nye barnehagevedtekter, har Tysnes kommune no redusert val av deltidsplass i barnehagen. Ein kan no velja mellom 3, 4 eller 5 dagar i veka. For å justera oss inn på prisen for deltidsplass samanlikna med kommunane rundt oss, foreslår vi å regulera prisane på deltidsplass til: 4 dagar i veka (80% plass) kr. 2000,- 3 dagar i veka (60% plass) kr. 1700,-... &&& Set inn saksutgreiinga over &&& (Ikkje slett denne lina)

TILRÅDING FRÅ OPPVEKST/OMSORT 12.11.2013: ::: &&& Set inn innstillinga under &&& (Ikkje slett denne lina) Betalingssatsane for SFO vert regulert opp med 3 % frå 01.01.14 Betalingssatsane vert då slik gjeldande frå 01.01.14 Full plass SFO. kr. 1957,- Full plass utan onsdagar: kr. 1236,- SFO berre onsdagar: kr. 721,- SFO annankvar onsdag: kr. 360,- Ekstra veke: Kr. 721,- Betalingssatsane for deltidsplass i barnehagane vert regulert slik: Plass 4 dagar i veka (80%) kr. 2000,- Plass 3 dagar i veka (60%) kr. 1700,- ::: &&& Set inn innstillinga over &&& (Ikkje slett denne lina)

SAKSPROTOKOLL HANDSAMING I OPPVEKST/OMSORG 12.11.2013: Utvalet avslår søknaden om fri barnehageplass. Utvalet viser til at det kan søkjast om redusert betaling ved låg inntekt i familien. FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ OPPVEKST/OMSORG 12.11.2013: Utvalet avslår søknaden om fri barnehageplass. Utvalet viser til at det kan søkjast om redusert betaling ved låg inntekt i familien.

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune SØKNAD OM FRITAK FOR FORELDREBETALING Sakshandsamar: Aud Kaldefoss Arkivsak : Arkivkode: 13/828 211 SAKSUTGREIING: Tysnes kommune har motteke ein søknad om fritak av foreldrebetaling for barn i barnehage. Saka er av prinsipiell karakter og vert difor teken opp i utval for oppvekst/omsorg for nærare drøfting. Barnehagevedtektene gjev rom for redusert foreldrebetaling ved låg inntekt. Det er ikkje sagt noko om fri plass i barnehage. Slik det har vore praktisert til no, har dei som ikkje er i stand til å betale for barnehageplassen fått tilskot til dette frå NAV. Innvandrarar som nett er komen til Noreg kjem ikkje inn under denne ordninga i NAV. Arbeidsinnvandrarar har ikkje rett på stønad frå NAV, desse rettane må opparbeidast. Problemstillinga vert då om Tysnes kommune skal gje fri barnehageplasse til desse? Skal det evt. gjevast for eit gitt tidsrom og kva kriterier skal ein stille for å få fri barnehageplass? Saka vert teken opp i utvalet for drøfting. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN:

SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET 03.12.2013: Nye betalingssatsar i Kulturskulen gjeldande frå 01.01.2014: Einskildundervisning kr. 2500,- pr. år. Gruppeundervisning kr. 2000,- pr. år. Sal av timar til lag/org.: kr. 15.960,- pr. år

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune REGULERING AV BETALINGSSATSAR - KULTURSKULEN Sakshandsamar: Aud Kaldefoss Arkivsak : Arkivkode: 13/961 113 - SAKSUTGREIING: Kulturskulen slit i dag med ei vesentleg underdekning på inntektsida. Dette gjeld særleg sal av timar til kor og korps, der dei i dag betalar ca. 50 % av kostnaden kulturskulen har med desse timane. Den reelle prisen på timane er kr. 11.400 pr. halvår, d.v.s. kr. 22.800 pr.år. Ein legg difor opp til ei auke på 40 % på timane kulturskulen sel til lag og organisasjonar. Eit evt. tilskot til lag/org. vert dekka av andre budsjettpostar. Timar til einskildundervisning vert auka frå kr. 2240,- til kr. 2500,- og timar til gruppeundervisning vert auka frå kr. 1700,- til kr.2000,-. Me aukar satsane for kulturskuleundervisning noko, men me ligg framleis godt under prisane for kulturskuleundervisning samanlikna med kommunane rundt oss. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Nye betalingssatsar i Kulturskulen gjeldande frå 01.01.2014: Einskildundervisning kr. 2500,- pr. år. Gruppeundervisning kr. 2000,- pr. år. Sal av timar til lag/org.: kr. 15.960,- pr. år

SAKSPROTOKOLL FRAMLEGG TIL VEDTAK FRÅ FORMANNSKAPET 03.12.2013: Folkevalde i Tysnes kommune med meir enn 1/3 av full godtgjering vert å melda inn i ordinær tenestepensjonsordning med dei særskilte vilkår som til einkvar tid gjeld folkevalde. Innmelding i ny ordning skjer med verknad frå 1. januar 2014.

SAKSFRAMLEGG Tysnes kommune NY PENSJONSORDNING FOR FOLKEVALGTE FRÅ 1. JANUAR 2014 Sakshandsamar: Steinar Dalland Arkivsak : Arkivkode: 13/915 043 - Vedlegg: 1. Skriv frå KLP dagsett 31.10.13 SAKSUTGREIING: Bakgrunn: Fram til i dag har folkevalde i kommunar vore tilslutta pensjonsordning for folkevalde, ordninga tilsvarer pensjonsordning for andre tilsette med nokre særskilte føresetnader: - Full opptening er 16 år - Pensjonsalder er 65 år I samband med endring av forskrift for pensjonsordning for folkevalde som trer i kraft med verknad frå 1. januar 2014 kan ikkje dagens ordning for folkevald pensjon oppretthaldast. Uavhengig av kva val kommunen gjer kring ny pensjonsordning vil folkevalde ha opptente rettar før 31.12.13 som blir ståande i gamal ordning. Det er lovregulering for korleis desse vert sett i samanheng ved utbetaling av pensjon. Kommunestyre må ta stilling til følgjande spørsmål: 1. Skal kommunen også i fortsetjinga ha pensjonsordning for folkevalde? 2. Kva alternativ pensjonsordning skal kommunen ha for sine folkevalde? 3. Skal ordninga også omfatta folkevalde med mindre enn 1/3 av full godtgjering? 4. Skal folkevalde ha rett til AFP frå 62 år? Rådmannen legg til grunn at kommunen også i fortsetjinga skal ha pensjonsordning for folkevalde, men viser til at det ikkje er eit lovkrav at kommunen skal ha det, jamfør kommunelova 43. Dersom kommunen mot formodning likevel ikkje ønskjer å oppretthalde pensjonsordning for folkevalde bør i så tilfelle endringar skje før ny valperiode. To Alternativ: Ved etablering av ein ny ordning står kommunen ovanfor to moglege val: 1. Folkevalde vert teke inn i ordinær tenestepensjonsordning

2. Folkevalde vert gjeve pensjonsordning etter mønster for ordning for Stortingsrepresentantar. Alternativ 1 inneber at folkevald får ein brutto alderspensjon på linje med tilsette, likevel med nokre tilpassingar. Intensjonen i ordninga er 66 % alderspensjon etter 30 års oppteningstid. Pensjonsgrunnlaeget er dei samla godtgjerslene den folkevalde har. Aldersgrensa er 70 år og AFP frå 65 år er ein del av ordninga. Alternativ 2 er ein pensjonsordning etter mønster for stortingsrepresentantar og regjeringsmedlemmer. I ordninga vert det lagt opp til 66 % alderspensjon frå 65 år og etter 41 års opptjeningstid. Alderspensjon kan takast ut frå og med fylte 62 år og seinast ved fylte 75 år. Det er vanskeleg å gje eit fullstendig utfyllande bilete av alle dei ulike irrgangangane i pensjonsordninga, men me har teke med nokre døme på utrekninga frå KLP på dei to ulike ordningane: «Siden nye ytelser er levealdersjustert vil dette avhenge av alder og fødselsår. I eksemplene antas personen å være ansatt 1.1.2014 Født 1961 (53 år) 14 års opptjening, pensjonsgrunnlag 650 000: Ordning for stortingsrepr. kr 41 855,44 Ordning som for kommuneansatte kr 65 961,40 Født 1974 (40 år) 27 års opptjening, pensjonsgrunnlag 500 000: Ordning for stortingsrepr. 47 494,17 Ordning som for kommuneansatte 64 622,32 Født 1984 (30 år), 37 års opptjening, pensjonsgrunnlag 500 000: Ordning for stortingsrepr. 61 666,67 Ordning som for kommuneansatte 68 031,85» Normalt vil den folkevalde koma best ut gjennom tenestepensjon etter mønster frå andre tilsette, det kan likevel vera unntak då pensjonsordning etter modell av stortingsrepresentantar er ein netto ordning. Dersom den folkevalde har allereie har full opptening gjennom offentleg tenestepensjon (OFTP) vil ein netto ordning vera meir gunstig ettersom denne då kjem i tillegg til fullt opptent OFTP. Alternativ 1 er også den rimelegaste pensjonsordninga for kommunen, det er estimert ein skilnad på kr. xxx.xxx. for 2014. Det er gjennomsnittet i det totale fellesskapet som avgjer kor stor premien er i ei kollektiv pensjonsordning. Dei folkevalde utgjer er dyr gruppe, dei har høgare løn og høgare alder enn gjennomsnittet for dei kommunetilsette. Når premien vert utjamna med alle tilsette i kommunen vert det billigare enn om utjaminga berre skjer berre mellom dei folkevalde. Alternativ 1 gjev moglegheit for AFP, men det må då vedtakast særskilt, elles er det høve til å tre av med alderspensjon frå 65 år. Etter alternativ 2 er det ikkje mogleg å ta ut AFP, men denne ordninga opnar for fleksibelt uttak av alderspensjon.

Rådmannen vil rå til at kommunestyre gjer val om pensjon for folkevalde etter reglar for ordinær tenestepensjon ut frå at dette er løysinga som normalt er mest økonomisk gunstig både for arbeidsgjevar og den folkevalde. Ordninga byggjer også på dei same føresetnader som andre tilsette og er såleis enklare å administrera. Rådmannen vil ikkje rå til at ordninga som omfatta folkevalde med mindre enn 1/3 av full godtgjering. I praksis inneber dette at ordninga berre omfattar den til einkvar tid sitjande ordførar. Det vert frå rådmannen si side ikkje tilrådd at kommunestyre skal gjera vedtak om rett til AFP frå fylte 62 år, dette ligg heller ikkje inne i grunnføresetnadane i pensjonsordninga som er lagt fram. INNSTILLING FRÅ RÅDMANNEN: Folkevalde i Tysnes kommune med meir enn 1/3 av full godtgjering vert å melda inn i ordinær tenestepensjonsordning med dei særskilte vilkår som til einkvar tid gjeld folkevalde. Innmelding i ny ordning skjer med verknad frå 1. januar 2014.