AGENDA Kvifor reform Korleis pensjonen vert bygd opp Eksempel på kva pensjonen blir Korleis finne ut kva ein får
KVIFOR «NYTT» PENSJONSSYSTEM? Oljeformuen er mindre enn vi trur ca. 1 mill. pr.pers. Vi pensjonerer oss tidlegare Vi brukar fleire år til utdanning Vi blir fleire og fleire uføre Vi blir stadig fleire pensjonistar Vi får for få barn (1,9 pr. kvinne) Vi lever lenger og lenger
KVIFOR NYTT PENSJONSSYSTEM, OG KVIFOR VI TRENG Å SPARE? Den norske draumen Jeg vil utvikle meg selv som ung, studere og reise til jeg fyller 30. Jeg vil pensjonere meg når jeg fyller 55 år og leve et rikt liv som pensjonist. til jeg dør lykkelig som 90-åring. - Norsk Ukeblad
PENSJONSSYSTEMET SINE TRE ELEMENT
DET GAMLE PENSJONSSYSTEMET FØR 1/1-2011
MYNDIGHEITENE SITT MÅL MED PENSJONSREFORMA Bærekraftig pensjonssystem Spare utgifter Utjamne pensjonen Fleksibilitet Motivere til å stå lenger i arbeid
KVEN BLIR OMFATTA AV PENSJONSENDRINGANE? Alle - Personar fødde før 1943 i minst grad. Framtidig regulering - Personar fødde mellom 1943 og 1953 i noko større grad. Framtidig regulering + levealderjustering - Personar fødde mellom 1953 og 1963 får pensjonen berekna etter gammalt og nytt prinsipp, og konsekvensane blir større jo seinare i perioden ein er fødd. Framtidig regulering + levealderjustering + delvis ny opptening - Personar fødde etter 1963 får ny pensjon. Framtidig regulering + levealderjustering + ny opptening
NY PENSJONSOPPTENING - ETTER FØDSELSÅR * Men fra 2011: - Fleksibel pensjonsalder (frå 62 år) - Levealderjustering - Ingen avkorting mot arbeidsinntekt - Mulighet for gradert uttak (mellom 20 100%) - Ny regulering ved utbetaling
TIDLEG UTTAK REDUSERER PENSJONEN Fleksibel avgangstidspunkt etter fylte 62 år. - Pensjonsstørrelsen avheng av uttakstidspunktet - Tidleg avgang reduserer pensjonsstørrelsen. (eks 25-30% v/ 62 år, minst) - Tidlegast avgang når pensjonen blir minst 2 x Garantipensjon.
UTBETALING FRÅ 62 ELLER 67 ÅR? Ved forventa levealder er summen av mottatt brutto pensjon uavhengig av uttakstidspunkt.
KRAFTIGARE VEKST I LEVEALDER ENN VENTA Levealderen aukar jamt med ca 0,23 år per år. Det betyr: 2,3 år per 10-år Det er ingenting som tyder på at auka vil avta. SSB 2010
MORGONDAGENS PENSJONISTAR MÅ JOBBE LENGER ENN I DAG Visst levealderen i Norge aukar, så blir delingstalet høgare og utbetalinga lågare. Dersom vi ønskjer å unngå lågare utbetaling ved auka levealder må vi jobbe lengre enn i dag (for å auke pensjonskapitalen vår) Eksempel: 1 års auke i levealder tilsvarer ca 12.000 kroner i reduksjon pr. år for ein pensjon på 200.000.
LEVEALDERJUSTERING Levealderen har auka sidan folketrygda vart etablert, og er venta å vere høgre for yngre årskull enn eldre. Når levealderen aukar må pensjonen utbetalast over fleire år. Årleg pensjon vert då redusert tilsvarande Beregnast ved hjelp av Forholdstall og Delingstall Eksempel: Person fødd 1947 med pensjonsrett 250.000,- Fødd 1953 med same opptening 250.000/1,054*=237.200,- Fødd 1963 med same opptening 250.000/1,103*=226.650,- *Prognose frå NAV. Vert fastsett når ein fyller 61 år
MAKSIMAL PENSJONSGJEVANDE INNTEKT Inntekt over 7,1 G vil ikkje lenger gje pensjonsrettar i Folketrygda - Det medfører at Inntektsgrena er redusert frå ca. 1.020.000 til ca. 605.000 - I og med at inntekt opp til 12G kun gav 1/3 uttelling, er reduksjonen mindre enn det kan sjå ut til ved første augekast, men likevel.
BESTEÅRSREGEL/ ALLEÅRSREGEL Tidlegare er pensjonen fastsett med bakgrunn i dei 20 beste inntektsåra. I framtida vil alle år ha lik betydning. Dårlege inntektsår vil redusere pensjonen. (Relativ inntekt) Betydninga av dette vil variere avhengig av kva lønshistorikk ein har. - Personar med lønnsvariasjonar kan tape mykje i høve til tidlegare reglar. - Personar med stabil relativ inntekt vert mindre påverka.
REGULERING Framover vil pensjonane frå folketrygda bli regulert med 0,75% lågare vekst enn lønsutviklingen for øvrig i samfunnet. - Tidlegare har intensjonen vore tilsvarende vekst for pensjon som for løns/velstandsutviklinga elles i samfunnet
PENSJONSBEHALDNING OG DELINGSTAL Denne oppteninga påverkar berre personer fødde i 1954 og seinare 18,1% av all løn opp til 7,1G gir pensjonsbeholdning (teknisk hjelpestørrelse) Eksempel: 350.000 x 18,1% = 63.350 400.000 x 18,1% = 72.400 450.000 x 18,1% = 81.450 500.000 x 18,1% = 90.500 Over 605.000 (7,1G): 605000 x 18,1% = 109.500 osv Sum = Pensjonsbeholdning Delingstal påverkar alle som er fødde i 1944 og seinare Pensjonsbehaldning delt på delingstalet. Eksempel: 3.000.000 / 15,7 = 191.000 = årleg pensjon
OBLIGATORISK TJENESTEPENSJON (OTP) Folketrygda set av 18,1% av inntekta for å gje ein beskjeden pensjon OTP er 2 % av løn mellom 1 og 12 G, minimumsordning Kor mykje kan OTP gje i tillegg då? Nye reglar frå 2014 gir større rom for større innbetalingar. Inntil 7% av løn opp til 12 G, i tillegg inntil 18,1% av løn mellom 7,1-12G, men då må du ha ein snill arbeidsgjevar.
DELINGSTAL GIR LEVEALDERJUSTERING AV PENSJON Delingstalet er tilnærma forventa levetid, men ikkje heilt. Forventa levetid er 1-2 år lenger Eksempelet forutset inntekt på 420.000 i 40 år ved fylte 67 år 19,8 18,9 18,1 17,3 16,5 15,7 14,9 Årleg pensjon: 135.000 (70%) 194.000 (100%) Forskjellen skuldast arvegevinst, dvs. at nokre døyr frå sin pensjon 14,1 13,3 12,5 11,7 10,9 10,2 9,4 Årleg pensjon: 247.000 (127%) 390.000 (200%)
KOR MYKJE KAN EG FORVENTE Å FÅ I PENSJON MED FULL OPPTENING OG PENSJONSUTTAK VED 67 ÅR? Inntektsnivå Offentleg Pensjon Ytelsespensjon Innskotspensjon Innskotspensjon 66% av løn 70% av løn og AFP Best -2013 reglar Obligatorisk -OTP kr 400 000 kr 264 000 kr 301 000 kr 246 000 kr 204 000 kr 500 000 kr 330 000 kr 392 000 kr 315 000 kr 257 000 kr 600 000 kr 396 000 kr 483 000 kr 375 000 kr 292 000 kr 700 000 kr 462 000 kr 539 000 kr 406 000 kr 298 000 kr 800 000 kr 528 000 kr 595 000 kr 438 000 kr 305 000 kr 900 000 kr 594 000 kr 651 000 kr 469 000 kr 312 000 kr 1 000 000 kr 627 000 kr 679 000 kr 485 000 kr 315 000 Eksempel: Alder 40 år fødd 1972. Arbeidsinntekt frå 25 år. Pensjonsalder 67 år Innskotsp. Best er 5 og 8% av inntekt fråtrekt 1 G og OTP er 2% av inntekt fratrekt1 G Avkastningsfaktor innskotspensjon og OTP er 1,5% realavkastning Eventuelle Fripolisar kjem i tillegg
30-35 ÅR I DAG, KVA ER UTBETALINGA FRÅ FOLKETRYGDA? Inntekt Pensjon frå 62 år Pensjon frå 67 år 450.000 -------------------- 185.000 550.000 177.000 217.000 700.000 186.000 227.000 1.000.000 186.000 227.000
KVA BETYR DETTE FOR TILSETTE I OFFENTLEG SEKTOR FØDDE ETTER 1958? i Eksempel: Er du fødd i 1970 blir pensjonen 56%
SPARER VI EIGENTLIG NOK FOR FRAMTIDA? Person fødd 1980, starta i arbeid 30 år, 35 års oppt., dvs 65 år. Tenestepensjon 2% og ynskjer 70% av løn i pensjon fram til 80 år, dvs 15 år Årsinntekt 350 000 520 000 750 000 Ønska pensjon 245 000 364 000 525 000 Frå folketrygd 143 000 173 000 187 000 Frå tenestep. 60 000 84 000 101 000 Sum 203 000 257 000 288 000 Rest pr. år 42 000 107 000 237 000 Sparebehov 655 000 1 393 000 2 851 000
KOR MYKJE MÅ DU SPARE PER MÅNAD FOR Å FÅ DEN PENSJONEN DU YNSKJER, I DETTE EKS.? Alder Behov for sparekapital 655 000 1 393 000 2 851 000 30 323 686 1 404 40 747 1 588 3 250 50 1 978 4 207 8 610 60 9 031 19 207 39 309 Forventa avkastning 7,5% (eks. infl) Går sikkert greitt om du startar når du er 30 år, kanskje 40 òg, men kva dersom du ventar til du er 50-55 eller 60 år?
DET ER LYSPUNKT, -FLEIRE FAKTISK! Arbeid og pensjon kan kombinerast uten avkorting i pensjonen (Dette nyttar mange seg av. NAV trudde det vart 19.000, men det vart 35.000 i 2011). Blir det innstramingar her?? Opptening utover 40 år gir også pensjonsrettar Seinare uttak enn 67 år gir meir i pensjon Eventuell AFP kjem som eit livsvarig tillegg til Folketrygda Eigen planlegging blir viktig framover
DET SKAL VERE LØNSAMT Å JOBBE All inntekt * skal telle med i alle år Du bestemmer sjølv når du vil gå av Du kan jobbe ved sida av utan å tape pensjon Større friheit Større fleksibilitet Tidleg pensjon gir lågare pensjon Større ansvar Privat tenestepensjon og individuell pensjon (IPS) vert endra på same måte, med valfritt uttakstidspunkt. Minstekrav til utbetalingstid (min. til 77 år)
KOR MYKJE DU TRENG Å SPARE VIL VERE AVHENGIG AV Tidspunkt for pensjonering Kor stor samla utbetaling du treng «Å nå et mål som du ikke har, er like vanskelig som å komme fra et sted du ikke har vært.» Inger Ellen Nicolaisen
NOKRE HAR STØRRE BEHOV FOR PLANLEGGING ENN ANDRE Seint ut i arbeidslivet Høg inntekt Ønskjer tidleg pensjonering Får ikkje AFP Får liten tjenestepensjon (OTP)
DIN PENSJON PÅ NAV.NO (OVERSIKT FOLKETRYGDSOPPTJENING, PENSJONSKALKULATOR)
NB: Tjenestepensjon og fripoliser vises kun med utbetaling fra 67 år. Beregning som også viser valgfri utbetaling fra 62 år forventes fra mai 2011 31
NORSKPENSJON.NO FULL OVERSIKT OVER TJENESTEPENSJON, FRIPOLISER OG PRIVATE PENSJONSAVTALER
PENSJONSKALKULATOR SSF.NO
Våre råd til planlegging Kva er viktig for deg å oppnå? Start sparinga tidleg! Ta rett risiko Kven skal arve pengane som blir til overs? Ta ein prat med din rådgjevar i banken!
KVIFOR SPARE? Kva vil du bruke pengane til?
SETT SAMAN DIN PORTEFØLJE Forventa avkastning Gratis lunsj Obligasjonsfond Aksjer Bransjefond Regionale aksjefond Globale aksjefond Pengemarknadsfond Banksparing Risiko
Det er svært krevjande å vere disiplinert. Vegen frå langsiktig investor til spekulant kan vere kort
MARKNADANE PÅ KORT SIKT
RISIKOEN I AKSJEMARKNADEN VERT REDUSERT MED TIDSHORISONTEN OSLO BØRS (FRÅ 1966) 140 % 120 % 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % -20 % -40 % -60 % 1 år 2 år 3 år 4 år 5 år 6 år 7 år 8 år 9 år 10 år Beste periode 133 % 62 % 56 % 45 % 36 % 32 % 29 % 28 % 26 % 23 % Dårligste periode -55 % -31 % -21 % -21 % -16 % -7 % -6 % -2 % -2 % 3 %
I NORGE SPARER VI I HUS OG HYTTE BØR VI SATSE ALLE PENGENE HER?
AKSJAR AUKAR KJØPEKRAFTA MEST
Kilde Holberg fondene
AksjeNorge-dagen 2010
Når kjem neste krise, ingen veit,det kan ta mnd., år, eller til og med 10 år? Uavhengig av svingningar, 1000 kr i 1983 er 35.000 kr i dag. Billig eller dyrt marked? Ingen av delene Børsen går ofte mykje lenger enn du trur, både oppover og nedover NB! Stadig nye toppar er det normale
AVKASTNINGSTAL SISTE12 MND. OG SISTE 10 ÅR. KRISE FOR KUNDANE? (TAL PR.24.02.14) Fond Avkastning siste 12 mnd. Siste 10 år p.a. DNB Norge 14,9% 10,9% DNB Norden 28,1% 8,5% Skagen Vekst 25,4% 10,6% Skagen Kon-Tiki 10,3% 13,8% Skagen Global 23,5% 10,5% Snitt 20,4% 10,9%
OG AKTIV FONDA, TEORIEN STEMMER, (RISIKO/AVKASTNING) Fond Avkastning siste år Siste 3 år p.a. DNB Aktiv 10 5,2% 4,6% DNB Aktiv 30 10,2% 5,5 % DNB Aktiv 50 14,8% 6,1% DNB Aktiv 80 20,8% 7,4% DNB Aktiv 100 26,6% 8,6%
KORT SAGT: Sett deg mål for sparinga din vær langsiktig Ikkje prøv å time marknaden. Ingen (svært få) klarer det over tid. Vær mentalt forberedt på at det kjem nedgangstider vær langsiktig Spre risiko finn din sparemiks Sett deg klare reglar for når du skal omplassere, eventuelt ta opp din fondmiks til ny vurdering og følg dei Gradvis inngang og utgang Utnytt ledig likviditet til inngang i urolige tider (det er når det ser som mørkast ut at formuer kan skapast) - Gjer som Buffet: Kjøp aksjar på sal!
VÅR INVESTERINGSFILOSOFI Vår enkle tilnærming til ein vanskeleg verden Bruk enkle produkt, Aksjar/rente (bankinnskot) Minimer kostnadane, (det einaste vi veit noko om). Juster risikoen med å endre fordelinga Ikkje høyr på all støyen i samfunnet (og høyr ikkje for mykje på div. rådgjevarar). Kjøp/ opprett spareavtalar via våre fondssider i nettbanken.
KVA ER DINE DRAUMAR?
DET KAN OG BLI SLIK? Dersom de ikkje høyrer på meg Bingo? Eurosport? Busstur til Sverige? Mate fuglane?