Hordaland i tal. Næring, innovasjon og kompetanse

Transkript

1 Hordaland i tal Næring, innovasjon og kompetanse Nr

2

3 Hordaland i tal Nr Forord Næringsverksemd, innovasjon og kompetanse er tre sentrale komponentar i utviklinga i Hordaland. Desse komponentane opererer til dels på samanfallande arenaer og påverkar kvarandre gjensidig. I dette nummeret av Hordaland i tal prøver vi å vise korleis utviklinga har vore på desse felta ved hjelp av tilgjengeleg statistikk. Utdanningsnivået i Hordaland er stadig stigande og er blant dei høgste på landsbasis. Fråfallet i vidaregåande skole er framleis høgt, men delen elevar som fullfører yrkesfagleg studieretning viser likevel ein svak stigande tendens og tal avlagte fagprøver aukar frå år til år. Også i dette nummeret har vi fokus på 3-39 åringar som i hovudsak vil ha avslutta utdanninga si. I denne gruppa ser vi dei første konsekvensane av Reform 94. Meir omfattande krav til fullført vidaregånde utdanning har gjort at delen personar med grunnskole som høgste utdanning har flata ut etter ein lang periode med nedgang. Hordaland er også eit fylke med stor FoU-aktivitet. Utviklinga i FoU-utgifter dei siste fem åra viser likevel ein fallande tendens grunna mindre FoU-aktivitet i næringslivet, ein tendens som også gjer seg gjeldande i andre fylke. Nytt denne gongen er at vi også ser på om næringsstrukturen kan forklare forskjellane mellom fylka. Dette slår berre i liten grad ut for Hordaland, men indikerer likevel at Hordaland er meir dominert av næringar med låg FoU-aktivitet enn det mange andre fylke er. Hovudbiletet er likevel at Hordaland er sterk både på kompetanse og forsking. Noko som stadfester dette er at tal bedrifter innan kategorien Undervisning og forsking har vakse gjennom store delar av 2-talet. I 211 var denne næringa den einaste som kunne vise til vekst i tal bedrifter i Hordaland. I Hordaland i tal har vi følgd utviklinga innanfor nokre av dei prioriterte næringane i Regionalt utviklingsprogram (RUP), slik som marine og maritime næringar og reiseliv. Vi vil frå no av også sjå på utviklinga innan landbruket i Hordaland, med spesiell merksemd på mjølkeproduksjon, sauehald, frukt og skog. God lesing! Bergen oktober 212 Kathrin Jakobsen Leiar, Analyse, utgreiing og dokumentasjon (AUD) Regionalavdelinga Versjonskommentar: Tidlegare trykt versjon hadde nokre mindre feil om utdanningsnivået i tabellen på side 6 og om fråfall på s. 9. Dette er retta i denne versjonen.

4 4 Hordaland i tal Nr Innhald Forord 3 Innhald 4 Utdanning 5 Forsking og innovasjon 12 Bedrifter og føretak 15 Sysselsetting og næringsstruktur 19 Marine næringar 26 Maritime næringar 29 Reiseliv 3 Landbruk 33 Eksport 36 Internasjonalt 37 Kjelder og meir informasjon 38

5 Hordaland i tal Nr Utdanning Utdanningssystemet i Noreg omfattar tre nivå: Grunnskole, vidaregåande skole og universitet og høgskole. Universitets- og høgskoleutdanning blir igjen delt inn i kort og lang. Doktorgradsutdanninga kjem på toppen av dette. Hovudfokus vil vere på gjennomføringa av dei ulike utdanningsløpa og korleis dette avspeglar seg i befolkninga. Som eigar av dei vidaregåande skolane i Hordaland er det ei viktig målsetting for Hordaland fylkeskommune å auke delen elevar som fullfører vidaregåande utdanning. Høgt utdanningsnivå på Vestlandet Hordaland og Rogaland er blant dei fylka i Noreg med størst del av befolkninga med høgare utdanning og ligg på same nivå som Akershus, Sør-Trøndelag og Troms. Men også i Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal har ein stor del av befolkninga høgare utdanning og klårt større enn store delar av Austlandet. Oslo er i ein klasse for seg. 46,9 % av befolkninga i Oslo har høgare utdanning.

6 6 Hordaland i tal Nr Utdanning Framleis stigande utdanningsnivå Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Gj.sn.endr Gj.sn.endr. 2-1 Endr Bergen Grunnskole 36,5 28,8 24,1 23,6 -,8 -,5 -,5 Vidaregåande skole 41,2 41,6 37,9 37,5, -,4 -,4 Universitet og høgskole kort 16,1 21,1 24,3 24,6,5,3,3 Universitet og høgskole lang 4,4 7, 1,3 1,8,3,3,5 Uoppgitt eller inga fullført utdanning 1,9 1,6 3,5 3,5 -,,2,1 Sunnhordland Grunnskole 42,6 34,5 28,5 27,8 -,8 -,6 -,7 Vidaregåande skole 44,7 48,7 48,3 48,4,4 -,,1 Universitet og høgskole kort 1,2 13,8 17,9 18,1,4,4,3 Universitet og høgskole lang 1,5 2,1 3,1 3,2,1,1,2 Uoppgitt eller inga fullført utdanning,9,8 2,3 2,4 -,,1,2 Hardanger Grunnskole 38,2 31,2 25,7 25, -,7 -,6 -,6 Vidaregåande skole 49,1 52,2 51,9 51,7,3 -, -,2 Universitet og høgskole kort 1, 13,6 17,4 17,7,4,4,4 Universitet og høgskole lang 1,7 2,3 3,4 3,4,1,1, Uoppgitt eller inga fullført utdanning 1,,6 1,7 2,1 -,,1,4 Voss Grunnskole 38,4 3,7 26,5 25,9 -,8 -,4 -,6 Vidaregåande skole 47,2 5, 48,6 48,6,3 -,1 -, Universitet og høgskole kort 11,7 15,4 19,4 19,8,4,4,4 Universitet og høgskole lang 2,2 3,2 4,3 4,5,1,1,2 Uoppgitt eller inga fullført utdanning,5,7 1,2 1,3,,,1 Bjørnefjorden Grunnskole 42, 33,9 28,1 27,5 -,8 -,6 -,7 Vidaregåande skole 43,8 47,2 46,6 46,5,3 -,1 -,1 Universitet og høgskole kort 11,3 15,3 18,8 19,1,4,3,3 Universitet og høgskole lang 2,1 2,9 4,1 4,4,1,1,3 Uoppgitt eller inga fullført utdanning,9,8 2,4 2,5 -,,2,1 Vest Grunnskole 46,8 37,7 31,3 3,8 -,9 -,6 -,5 Vidaregåande skole 41,9 46,2 45, 44,8,4 -,1 -,2 Universitet og høgskole kort 8,9 13,1 17,6 18,1,4,5,5 Universitet og høgskole lang 1,4 2,2 3,9 4,1,1,2,2 Uoppgitt eller inga fullført utdanning 1,,9 2,1 2,2 -,,1, Osterfjorden Grunnskole 5,7 41,3 34,8 33,8 -,9 -,7-1, Vidaregåande skole 4,4 46,8 47,3 47,9,6,1,6 Universitet og høgskole kort 7,3 1, 13,8 14,1,3,4,4 Universitet og høgskole lang,9 1,2 2,4 2,6,,1,2 Uoppgitt eller inga fullført utdanning,8,7 1,7 1,6 -,,1 -,1 Nordhordland Grunnskole 44,6 36, 29,4 29, -,9 -,7 -,4 Vidaregåande skole 44,3 48,7 48,2 48,2,4 -,1,1 Universitet og høgskole kort 8,6 12,6 16,5 17,,4,4,4 Universitet og høgskole lang 1,4 2, 3,1 3,3,1,1,1 Uoppgitt eller inga fullført utdanning 1,1,7 2,8 2,5 -,,2 -,2 Hordaland Grunnskole 39,6 31,7 26,4 25,9 -,8 -,5 -,5 Vidaregåande skole 42,7 44,7 42,3 42,1,2 -,2 -,2 Universitet og høgskole kort 13,1 17,6 21,2 21,5,4,4,3 Universitet og høgskole lang 3,1 4,8 7,2 7,6,2,2,3 Uoppgitt eller inga fullført utdanning 1,4 1,2 2,9 3, -,,2,1

7 Hordaland i tal Nr Utdanning Tabellen viser delen personar over 16 år etter høgste fullførte utdanning i perioden Befolkningstala per 1. januar same år. Vidaregåande utdanning inkluderer nivået Påbygging til høgare utdanning som omfattar utdanningar som byggjar på vidaregåande skole, men som ikkje er godkjent som høgare utdanning. Universitets- og høgskolenivå kort omfattar alle som har fullført ei universitets- eller høgskoleutdanning som varer inntil fire år. Universitets- og høgskolenivå lang omfattar alle som har fullført ei universitets- eller høgskoleutdanning som varer meir enn fire år. Både befolkninga som har grunnskole og vidaregående skole som høgste utdanning viser ein fallande tendens i heile fylket. Det er speisielt delen med grunnskole som høgste utdanning som har den største reduksjonen i fylket som heilskap og i kvar enkelt region. I Osterfjorden har delen med grunnskole som høgste utdanning falle med 1, prosentpoeng og i Bjørnefjorden og Sunnhordland med,7 prosentpoeng. Samstundes ser vi ein auke i delen med høgara utdanning, både kort og lang frå 21 til 211 i heile fylket. I Bergen er det delen med lang høgare utdanning som veks mest av desse to, i Bjørnefjorden veks lang og kort høgare utdanning like mykje, medan det i dei andre regionane er kort høgare utdanning som veks mest. For heile fylket veks lang og kort høgare utdanning like mykje. Den minste endringa er for uoppgitt eller inga fullført utdanning. Denne kategorien har berre auka med,1 prosentpoeng i Hordaland frå

8 8 Hordaland i tal Nr Utdanning Utdanningsnivå blant 3-39-åringar: utflating på grunnskolenivå 1 % 9 % 8 % 7 % Uoppgitt eller inga fullført utdanning Universitet og høgskole lang Universitet og høgskole kort Vidaregåande skole Grunnskole 6 % 5 % 4 % Figuren viser delen personar 3-39 år etter høgste fullførte utdanningsnivå, % 2 % 1 % % Ny tidsserie i år for data etter 25, der fleire av dei med uoppgitt utdanning er fordelt på andre utdanningsgrupper. Data før 25 er estimerte tal basert på forholdet mellom ny og gammal serie. Kjelde: SSB I aldersgruppa 3-39 år har dei fleste fullført utdanninga si. Her fangar ein også opp dei siste generasjonane sine utdanningsval og om lag halvparten av dei som har vore gjennom dei siste utdanningsreformane. Det er ein klart større del av 3-39-åringar som har høgare utdanning enn befolkninga generelt. I 211 var det 14 % av 3-39 åringane som hadde lang høgare utdanning, medan 31 % hadde kort høgare utdanning, mot 8 og 22 % for alle over 16 år. Delen 3-39 åringar som har grunnskole som høgste utdanning var i %, og i %. Denne delen har dei siste åra flata ut på 14 %. Reduksjonen var stor på slutten av 9- og starten på 2-talet, men denne reduksjonen har no stogga. Dette er eit urovekkjande signal, og kan ha samanheng med arbeidsinnvandring, men det har òg samanheng med at klassifiseringa av kven som har utdanning på vidaregåande nivå blei endra samstundes med Reform 94. Dei som er utdanna før R94 står registrert med vidaregåande skolenivå om dei har fullført VKI, mens dei som er utdanna etter R94 òg må ha fullført VKII. Det er difor venta at det vil være fleire med grunnskole som høgaste fullførte nivå av dei som har kome til etter R94, så utflatinga vi ser til høgre i figuren er resultat av at det årfor-år kjem eit nytt kull til. I figuren er det først i 28 at det første R94-kullet kjem til; dei som var 16 i 1994 er no 3. Det er først i 217 at alle 3-39-åringar har vore gjennom R94, og etter kvart som det blir færre før reforma, kan vi vente oss ein auke i talet 3-39-åringar med grunnskole som høgste fullførte utdanning. Delen med vidaregåande skole har også gått ned frå 45 % i 1991 til 37 % i 211. Ettersom stadig fleire tar høgare utdanning - og det vil bli høgare del med grunnskole som høgste nivå - vil delen med vidaregåande skole som høgste fullførte utdanning fortsette å gå ned. Delen med uoppgitt eller inga fullført utdanning har auka på 2-talet, frå 1 % i 2 til 5 % i 211. Dette kan skuldast mange innvandrarar i denne aldersgruppa som ikkje har fått registrert utdanninga si. Den nye statistikken frå 25 har færre med uoppgitt utdanning enn den gamle statistikken, og tala før 25 er justert for dette.

9 Hordaland i tal Nr Utdanning Auke i avlagde fagprøver Programområde Kjelde: Fagopplæringskontoret, Hordaland fylkeskommune Endr Bygg og anleggsteknikk Design og håndverk Elektrofag Helse og sosialfag Medier og kommunikasjon Naturbruk Restaurant- og matfag Service og samferdsel Teknikk og industriell produksjon Totalt I 211 blei det avlagd fagprøver som er ein auke på 171 frå året før. Størsteparten av auken kom i Helse og sosialfag, som har ein auke på heile 147. Restaurant- og matfag hadde den største reduksjonen med 38, og er nede på 117 fagprøvar i 211. Teknikk og industriell produksjon er framleis det fagområdet det blir avlagd flest fagprøver i. Tabellen viser tal avlagte fagprøver i Hordaland i perioden Fagprøve er ein avsluttande prøve innan yrkesfag. Framleis stort fråfall innan yrkesfagleg studieretning 1 % 9 % 8 % 7 % Figuren viser gjennomstrømming for elevar på allmenne fag og yrkesfaglege studieretningar i vidaregåande skole i Hordland etter fullføringsgrad. Elevane begynte i vidaregåande skole i 26. Fullføringsgraden er målt fem år etter. Prosent. 6 % 5 % 4 % 3 % 2 % 81 % av elevane som starta vidaregående utdanning i 26, allmenne fag, har fullført innan fem år. 8 % har slutta undervegs. Tilsvarande har 62 % av elevane som starta yrkesfag i 26, fullført innan fem år (noko som er ein auke på to prosentpoeng frå året før). 22 % har slutta undervegs. 1 % % Almenne fag Yrkesfagleg studieretning Slutta undervegs Gjennomført VKII/ gått opp til fagprøve, ikkje bestått Framleis i vidaregåande opplæring etter 5 år Fullført på meir enn normert tid Fullført på normert tid Kjelde: SSB

10 1 Hordaland i tal Nr Utdanning Stor auke i uteksaminerte kandidater frå Høgskolen i Bergen Institusjon Endr Universitetet i Bergen Høgskolen Stord/Haugesund Høgskolen i Bergen Norges handelshøgskole Kunsthøgskolen i Bergen Bergen Arkitekt Skole Betanien diakonale høgskole Haraldsplass diakonale høgskole NLA Høgskolen Totalt Kjelde: Database for høgare utdanning, Norsk samfunnsvitenskapelig datatjeneste (NSD) Totalt vart det uteksaminert kandidatar frå universitet og høgskolar i Hordaland i 211. Dette vil seie ein auke på 46 uteksaminerte kandidatar frå året før. Høgskolen i Bergen står for over halvparten av denne endringa, med ein auke på heile 245 uteksaminerte kandidatar. Betanien diakonale høgskole aukar med 49, nestan ei dobling frå året før. Universitetet i Bergen som er den største utdanningsinstitusjonen i Hordaland, har hatt ein auke på 122. Tabellen viser tal ferdige kandidatar ved universitet og høgskolar i Hordaland, med unnatak av Sjøkrigsskolen, i perioden Uteksaminerte kandidatar er her definert som personar som har gjennomført ei vitnemålsgjevande utdanning med utgangspunkt i godkjende kandidatnemningar. Avlagde doktorgradar er ikkje inkludert i desse tala. Auke i avlagde doktorgradar. Universitetet i Bergen har nådd målet sitt. Institusjon Kjelde: Database for høgare utdanning, Norsk samfunnsvitenskapelig datatjeneste (NSD) End Universitetet i Bergen Universitetet i Oslo Universitetet i Tromsø Norges teknisknaturvitenskapelige universitet Universitetet i Stavanger Universitetet i Agder Universitetet i Nordaland Universitetet for miljø- og biovitenskap Norges handelshøgskole Totalt Tabellen viser tal avlagde doktorgradar ved universiteta og Norges handelshøyskole i perioden Tabellen viser ein auke i tal doktorgradar totalt i Noreg. NTNU har hatt den største auken med 75 doktorgradar frå 21 til 211. Ved Universitetet i Bergen vart det avlagd 254 doktorgradar i 211, noko som gjer at dei har nådd målet om 25 avlagde doktorgradar per år. Universitetet i Oslo har også hatt ein auke i tal avlagde doktorgradar og er no nær toppåret i 28.

11 Hordaland i tal Nr Utdanning Nær 1 avlagde doktorgradar innan matematisk-naturvitskaplege fag Fagområdet Kjelde: Database for høgare utdanning (DBH), NSD, statistikk.ivest.no Endr Historisk-filosofiske fag Matematisk-naturvitskaplege fag Medisin Samfunnsvitskap Helsefag Juridiske fag Odontologi Psykologi Utøvande musikkutdanning Totalt Tabellen viser tal avlagde doktorgradar ved Universitetet i Bergen i perioden etter studieområde. I 211 vart det framleis avlagd flest doktorgradar innan matematisk-naturvitskaplege fag og medisin ved Universitetet i Bergen. Avlagde doktorgradar innan matematisknaturvitskaplege fag har auka med 18. Dette gir 94 avlagde doktorgradar på fakultetet noko som er det høgste talet ved fakultetet i perioden Avlagde doktorgradar i medisin gjekk noko ned. Det er hovedsakleg auken i matematisk-naturvitskaplege fag, men òg historiskfilosofiske fag som gjer at det totale talet avlagde doktorgradar ved Universitetet i Bergen auka i 211.

12 12 Hordaland i tal Nr Forsking og innovasjon Forsking og utviklingsarbeid (FoU) er viktig for å kunne generere ny kunnskap og for å bruke denne kunnskapen på nye måtar. Det viser seg at føretak som investerer mykje i FoU, er gjennomgåande meir innovative enn andre føretak (SSB-rapport 11/211). Difor er det interessant å følgje med på utviklinga innan FoU. FoU er eit mål på omfanget av ei investering som vi ønskjer skal føre til meir innovasjon. FoU blir som oftast målt i tal kroner eller tal årsverk som er knytt til FoU-arbeidet. Hordaland - eit sterkt forskingsfylke... Løpande prisar, mill. kr Kjelde: NIFU Oslo Sør-Trøndelag Akershus Hordaland Rogaland Troms Buskerud Vestfold Agderfylkene Telemark Møre og Romsdal Østfold Nordland Oppland Sogn og Fjordane Nord-Trøndelag Hedmark Finnmark Næringslivet (mill. kr) Instituttsektoren (mill. kr) Universitets- og høgskolesektoren (mill.kr) Per capita (kr) Per capita (kr) Hordaland er sterk på forsking og utvikling. Det er berre Oslo, Sør-Trøndelag og Akershus som nyttar meir midlar på FoU enn det Hordaland gjer. Dette skuldast først og fremst ein stor universitets- og høgskolesektor, men også etter kvart ein stor instituttsektor. Universitets- og høgskolesektoren står for 46 % av dei totale FoU-utgiftene i fylket, medan instituttsektoren står for 31 %. Det er Oslo som nyttar mest midlar til FoU, både totalt og for kvar av dei tre sektorane, men målt per innbyggjar er det Sør-Trøndelag som ligg høgast. Her ligg Hordaland på ein femteplass. Troms nyttar meir midlar på FoU per innbyggjar enn både Hordaland og Akershus. I mange fylke utan ein sterk universitets- og høgskolesektor, slik som Buskerud, Vestfold, Møre og Romsdal og Telemark blir det likevel nytta betydelege midlar til FoU i næringslivet. Figuren viser totale FoU-utgifter etter fylke og sektor for utføring og FoU-utgifter per innbyggjar, 21. Fylkesfordelinga for universitets- og høgskolesektoren i 21 er basert på estimat på bakgrunn av fordelinga for 29, då det berre er totalundersøkingar for denne sektoren i oddetalsår. FoU-utgifter i næringslivet omfattar i denne figuren føretak med 1 sysselsette eller meir.... men næringslivet held ikkje tritt 1 Totale FoU-utgifter 4 FoU-utgifter i universitets- og høgskolesektoren Faste 2-prisar, mill.kr Faste 2-prisar, mill. kr Oslo Sør-Trøndelag Akershus Hordaland Rogaland Troms Nordland Oslo Sør-Trøndelag Hordaland Troms Akershus Rogaland Nordland Kjelde: NIFU Kjelde: NIFU

13 Hordaland i tal Nr Forsking og innovasjon 4 FoU-utgifter i instituttsektoren 4 FoU-utgifter i næringslivet Faste 2-prisar, mill. kr Faste 2-prisar, mill. kr Oslo Sør-Trøndelag Akershus Hordaland Troms Rogaland Nordland Oslo Akershus Sør-Trøndelag Rogaland Hordaland Troms Nordland Kjelde: NIFU Kjelde: NIFU Figurane viser totale FoU-utgifter i Noreg, FoU-utgifter i universitets- og høgskolesektoren, FoU-utgifter i instituttsektoren og FoU-utgifter i næringslivet for åra 21, 27 og 21. Figurane viser tal for sju av universitetsfylka i Noreg. Agderfylka er ikkje tekne med på grunn av manglande tidsserier. For samanlikninga si skuld er det nytta faste 2-prisar. Alle tal er i millionar kroner. Tala for 21, 27 og 21 viser at dei totale utgiftene til FoU i Hordaland auka frå 21 til 27 og gjekk deretter ned i 21. Den same utviklinga har Rogaland hatt. Oslo, Sør- Trøndelag, Nordaland og Troms kan vise til ein auke i totale FoU-utgifter gjennom heile perioden. Kva skuldast så nedgangen i Hordaland? Når vi splittar tala opp på dei tre sektorane, ser vi at FoU-utgiftene i universitets- og høgskolesektoren har gått ned med 177 millionar kroner frå 27 til 21. Samstundes har FoU-utgiftene i instituttsektoren auka med 27 millionar kroner. Hovudforklaringa på dette er at Uni Research blei overført frå universitets- og høgskolesektoren til instituttsektoren. Det betyr at universitets- og høgskolesektoren truleg også har hatt ein liten auke i FoU-utgifter i denne perioden. Med unntak av Oslo har alle dei andre universitetsfylka hatt ein vekst i FoUutgiftene i denne sektoren. Sør-Trøndelag som i 21 låg på same nivå som Hordaland har hatt enn betydeleg høgare vekst enn Hordaland fram til 21, også når vi kontrollerer for overføringa av Uni Research. Instituttsektoren har også hatt ein vekst i alle universitetsfylka. Rogaland skil seg her ut med ein svak nedgang. Nedgangen i totale FoU-utgifter i Hordaland i perioden skuldast derimot ein nedgang i FoU-utgifter i næringslivet med 283 millionar kroner (dvs. 27 %). Hordaland har stor FoU-aktivitet i næringslivet. Mykje av denne aktiviteten er knytt til industrien generelt og dei delane av den som er retta mot offshorerelatert verksemd (jf. Indikatorrapporten 212, NIFU). I tillegg har Hordaland ein del FoU-verksemd i IKT-næringa og i fagleg, vitskapleg og teknisk tenesteyting. At FoU-utgiftene i næringslivet i Hordaland blei redusert i perioden 27-21, kan ha samanheng med dårlege tider for den konkurranseutsette industrien som følgje av finanskrisa. Den same utviklinga finn vi også i Rogaland, og dels i Sør-Trøndelag. Sør-Trøndelag har likevel hatt ein mykje større vekst i FoU-utgifter i næringslivet enn Hordaland på 2-talet. På same måte som for universitets- og høgskolesektoren var FoU-utgiftene i næringslivet i Sør-Trøndelag lågare enn i Hordaland i 21, men i 21 nytta næringslivet i Sør-Trøndelag 63 millionar meir enn næringslivet i Hordaland på eigenutført FoU. Hordaland er framleis eit sterkt forskingsfylke, men etter ein betydeleg vekst i totale FoU-utgifter i perioden 21-27, har avstanden både til Akershus og Sør-Trøndelag auka i perioden først og fremst på grunn av nedgang i FoU-utgifter i næringslivet.

14 14 Hordaland i tal Nr Forsking og innovasjon Næringsstruktur forklarer lite av forskjellane mellom fylka 2 18 Den første figuren viser FoU-intensitet i 28 etter næring totalt for heile landet. FoU-intensitet er utgifter til eigenutført FoU per sysselsett i næringa, 1 kroner. 1 kr Den andre figuren viser FoU-intensitet etter fylke, faktisk observert og kontrollert for næringsstruktur, 28. NIFU har definert næringsfordelinga innanfor kvart fylke ved å rekne ut kvar næring sin del av den totale sysselsettinga i fylket, innanfor det som er Innovasjonsundersøkinga sin populasjon. Deretter har dei rekna ut ein hypotetisk FoU-intensitet som er meint å uttrykke den FoU-intensiteten vi førventar gitt næringsstrukturen. Dette blir definert som den FoU-intensiteten kvart fylke ville ha hatt om kvart fylke i kvar einskild næring hadde den FoU-intensiteten som gjeld for heile næringa i landet som heilskap. 2 FoU-utgifter i næringslivet omfattar i desse figurane føretak med 5 sysselsette eller meir. 6 Fiskeoppdrett Bergverk Olje og gass High tech industri Medium high tech industri Medium low tech industri Low tech industri Elektrisetet, vannforsyning Bygg og anlegg Handel (en gros) Transport Informasjon, kommunikasjon Finans, forsikring, eiendom Faglig, vitenskapelig, teknisk tjenesteyting Annen forretningsmessig tjenesteyting Spørsmålet er om variasjonen i FoU-intensitet i næringslivet mellom fylka reflekterer forskjellar i næringsstruktur. Når vi ser på FoU-intensitet etter næring i Noreg, finn vi den klårt høgaste FoU-intensiteten innan high tech industri. Der nyttar bedriftene over 18 kroner på FoU per sysselsett. Deretter følgjer fiskeoppdrett med 76 kroner per sysselsett. Rett bak finn vi olje og gass, medium high tech industri, og informasjon/kommunikasjon. 5 4 Lågast FoU-intensitet er det innan næringar som handel, bergverk, elektrisitet/vassforsyning, bygg og anlegg og transport, alle med under 1 kroner til FoU per sysselsett. 1 kr Når vi samanliknar faktisk observert FoU-intensitet og FoUintensitet kontrollert for næringsstruktur, ser vi at næringsstruktur forklarer noko, men langt frå heile forskjellen i FoUintensitet mellom fylka. Etter korrigering for næringsstruktur får fylka med høgast FoU-intensitet noko lågare skåre, og dei fylka med lågast FoU-intensitet får noko høgare skåre. Sør-Trøndelag Buskerud Akershus Oslo Telemark Vestfold Aust-Agder Vest-Agder Oppland Hordaland Troms Sogn og Fjordane Rogaland Møre og Romsdal Nord-Trøndelag Østfold Nordland Hedmark Finnmark Hordaland er blant dei fylka som såvidt får litt høgare FoUintensitet når det blir kontrollert for næringsstruktur. Det vil seie at Hordaland er meir dominert av næringar med låg FoU-intensitet enn det til dømes Sør-Trøndelag, Oslo og Akserhus er. Faktisk Kontrollert

15 Hordaland i tal Nr Bedrifter og føretak Næringslivet i Hordaland består av føretak og tilhøyrande bedrifter. Føretaket er den juridiske eininga. Bedrifter er lokalt avgrensa einingar som hovudsakleg driv verksemd innan ei bestemt næringsgruppe. Eit føretak kan ha meir enn ei bedrift knytt til seg dersom dei driv verksemd på ulike geografiske lokaliseringar eller innan ulike næringar. Bedrifter som ikkje er aktive ifølgje statistiske eller administrative kjelder, er haldne utanfor statistikken. Alle lokale bedrifter som utøver same eller liknande aktivitet, utgjer ei næring. Frå og med 29 har SSB tatt i bruk ny næringsinndeling (SN27). Utviklinga i tal bedrifter og føretak seier noko om innovasjonsevne og investeringsvilje i næringslivet. Stabilisering i talet bedrifter Anna tenesteyting Bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning, gjenvinning, kloakk og renovasjon 14 Undervisning og forsking 1. kvartal 23= Helse- og sosialtenester Finans og forretningsmessig tenesteyting Industri og oljeutvinning Hotell, restaurant, handel, transport 85 8 Primærnæringane 23 K1 24 K1 25 K1 26 K1 27 K1 28 K1 29 K1 21 K1 211 K1 212 K1 Off.adm og forsvar, sosialforsikring Kjelder: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Figuren viser utviklinga i talet på bedrifter i ulike næringsgrupper i Hordaland frå 1. kvartal 23 til 1. kvartal 212. Alle bedrifter. Tala gjeld for første dato i kvartalet og er i realiteten det same som utgangen av forrige kvartal. I 211 såg vi tendensar til stabilisering i talet bedrifter, og i år kan vi sjå at dette var korrekt for nær sagt alle næringane - med unnatak av undervisning og forsking. Ser vi over lengre tid, er det kategorien anna tenesteyting som har hatt den sterkaste veksten, men dette skuldast nok i hovudsak at SSB nyttar ein ny standard for næringsinndeling frå første kvartal 29 (sjå eigen kommentar s. 17). Frå 28 til 29 var det òg store endringar i undervisning og forsking og finans og forretningsmessig tenesteyting som (til dels) kan bli forklart av den nye næringsinndelinga. Finans og forretningsmessig tenesteyting hadde den sterkaste veksten fram til 27. Den mest robuste veksten fram til 21 har kome i bygg og anlegg m.v., men denne flata ut frå 21 til 212. Den andre kategorien innan sekundærnæringane (industri og oljeutvinning) hadde i 21 sterk reduksjon i talet bedrifter, fortsatte reduksjonen i 211, og er no under 23-nivå. Andre næringar som har flata ut er primærnæringane, finans og forretningsmessig tenesteyting, og hotell, restaurant, handel og transport. Størst relativ reduksjon har kome innan offentleg administrasjon, forsvar og sosialforsikring.

16 16 Hordaland i tal Nr Bedrifter og føretak Små endringar både i bedrifter med og utan tilsette Med tilsette Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no % i næringsgruppe Endr Tal % Jord- og skogbruk ,3 2,2 2,2 2,2 5 1,3 Fiske og fiskeoppdrett ,8,8,8,9 11 7,9 Industri, oljeutvinning ,3 6,2 5,8 5, ,2 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors., gjenvinning m.v ,4 12,6 12,6 12,7 45 2,1 Hotell, restaurant, handel, transport , 32,5 32,3 31,9-31 -,6 Finans og forretningsmessig tenesteyting ,2 18,7 18,7 18,8 38 1,2 Undervisning og forsking ,2 4,2 4,2 4,1-5 -,7 Helse- og sosialtenester ,5 12,6 13,4 13,3 9,4 Anna tenesteyting ,1 8,2 8,1 8,2 25 1,8 Offentleg administrasjon og forsvar, trygdeordningar ,2 2,1 2, 2,2 32 9,3 Uoppgitt ,1,,, Total, bedrifter med tilsette , 1, 1, 1, 139,8 Utan tilsette Jord- og skogbruk ,4 18,8 18,8 18,5-2 -,6 Fiske og fiskeoppdrett ,1 2,1 2,2 2,2 1,3 Industri, oljeutvinning ,3 5,5 5,1 4, ,6 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors., gjenvinning m.v ,3 19,2 18,4 18,2-6 -,2 Hotell, restaurant, handel, transport ,3 23,5 22,6 22,4-3 -,1 Finans og forretningsmessig tenesteyting ,5 42,6 41,7 41,3-11 -,2 Undervisning og forsking ,4 3,6 3,8 4, ,4 Helse- og sosialtenester ,9 1,2 1,7 11,1 83 4,5 Anna tenesteyting ,5 17, 18,4 18,2-8 -,3 Offentleg administrasjon og forsvar, trygdeordningar ,3,4,3, Uoppgitt ,1,1,1, Total, bedrifter utan tilsette , 1, 1, 1, 17,4 Total, alle bedrifter , 1, 1, 1, 246,6 Tabellen viser talet på bedrifter, med og utan tilsette, i ulike næringsgrupper ved inngangen av kvart år. Hordaland. I løpet av 211 var det ein vekst i Hordaland på,8 % i tal bedrifter med tilsette, og,6 % i totalt tal bedrifter (mot høvesvis 2,1 og 1,7 % i 21). Utanom industri og oljeutvinning var det innan primær- og sekundærnæringane ein nedgang i talet bedrifter utan tilsette på 25 bedrifter, mens det innan desse næringane samstundes var ein vekst i bedrifter med tilsette på 61 bedrifter. Innan industri og oljeutvinning var det ein nedgang på 23 bedrifter utan tilsette og 22 bedrifter med tilsette. Den samla nedgangen svarer til ein nedgang på 2,4 prosent av alle bedrifter innan industri og oljeutvinning. Innan tertiærnæringane var det ein bedriftsvekst på,5 % innan både talet bedrifter med og utan tilsette. Den totale bedriftsveksten innan tertiærnæringane var 158 bedrifter, der 68 av dei var med tilsette. I alt har det berre kome 246 fleire bedrifter i Hordaland, og 139 fleire med tilsette. I 21 var det ingen bedriftsvekst innan sekundærnæringane. I 211 var det praktisk talt ingen bedriftsvekst i det heile. Nokre einskildnæringar skil seg likevel ut: fiske- og fiskeoppdrettsbedrifter med tilsette auka med 7,9 %, offentleg administrasjon med tilsette auka med 9,3 %, og undervisnings- og forskingsbedrifter utan tilsette auka med 11,4 %.

17 Hordaland i tal Nr Bedrifter og føretak Nedgang i tre av åtte regionar - berre Nordhordland med tydeleg vekst Vest Bergen Bjørnefjorden Voss Sunnhordland Nordhordland Osterfjorden Hardanger K1 24 K1 25 K1 26 K1 27 K1 28 K1 (brot) 29 K1 21 K1 211 K1 212 K1 Figuren viser utviklinga i talet på bedrifter i kvar region frå året før. Ved inngangen til kvart år. Det er eit brot i tidsseriane mellom 28K1 og 29K1 som ikkje berre skuldast finanskrisa, men òg ny næringsinndeling (sjå kommentarfeltet). Før brotet var alle regionane på sitt høgste nivå i 28, og etter brotet er alle regionane på sitt høgste nivå i 211 eller 212. Ser vi på tvers av tidsseriebrotet var Bergen, Bjørnefjorden, Nordhordland, Osterfjorden og Hardanger i 212 på eit lågare nivå enn i 28. I Hordaland i tal nr kunne ein sjå at veksten gjennom 21 var lågare enn veksten gjennom 29 for halvparten av regionane, mens veksten hadde stogga for den andre halvparten. I 211 var bedriftsveksten enda svakare for fleire av regionane, og held vi brotet i tidsserien utanom, ser vi for 211 for første gang sidan 24 nedgang i einskilde regionar i Hordaland (Bjørnefjorden, Osterfjorden og Hardanger). Sterk vekst i 211 ser vi berre i Nordhordland (men denne regionen hadde ingen vekst i 21. Ny næringsinndeling Frå og med 29 vert det nytta ein ny Standard for næringsgruppering (SN27) i bedrifts- og sysselsettingsstatistikken. Den nye næringsinndelinga er meir detaljert enn tidlegare, særleg for tenesteytande næringar, og vil gjere det lettare å beskrive næringsutviklinga. Endringa i inndeling kan likevel gjere det vanskeleg å gjere samanlikningar over tid på grupper av næringar. Meir informasjon:

18 18 Hordaland i tal Nr Bedrifter og føretak Hordaland berre sjuande best på nyetableringar i , Oslo Noreg Hordaland Sogn og Fjordane For perioden 21 til 211 hadde Oslo det høgaste snittet nyetableringar per 1 personar i arbeidsstyrka (13,1), og Sogn og Fjordane det lågste snittet (3,9). Oslo har hatt den høgaste etableringsraten i alle år utanom fire, og Sogn og Fjordane har hatt den lågaste raten i seks av dei 11 åra vi har data for. For perioden under eitt hadde Hordaland eit snitt på 6,6, medan landsgjennomsnittet var på 7,1. Snittet for Hordaland er den sjette høgaste etableringsraten i landet, slått av Oslo, Akershus, Vestfold og begge agderfylka. Med 5,7 nyetablerte føretak per 1 i arbeidsstyrka hadde Hordaland i 211 den sjuande høgaste etableringsraten, opp tre plassar frå 21. Den høgaste plasseringa Hordaland har hatt, var andreplass i 27, med 9,5 nyetablerte føretak per 1 i arbeidsstyrka. Kjelde: Eigne utrekningar basert på SSB Statistikkbanken og PANDA. Figuren viser etableringsrate, definert som tal sysselsette i nyetablerte føretak (med tilsette) per 1 i arbeidsstyrka (sysselsette, sjølvstendige og registrert arbeidslause) Konkursrate: Hordaland avvik negativt frå nasjonal trend 4, 3, 2, For perioden hadde Vestfold og Oslo det høgaste snittet konkursar per 1 bedrifter (2,8), og Sogn og Fjordane det lågaste snittet (1,4). Hordaland hadde eit snitt på 2,6, medan landsgjennomsnittet var på 2,5 (målt som gjennomsnitt av dei årlege konkursratane). Hordaland hadde i snitt den 4. høgaste konkursraten i landet. I andre kvartal 212 var det Finnmark som hadde den høgaste delen konkursar (2,46), med Hordaland like bak (2,45). Telemark hadde den lågaste (1,1). Siste tre kvartal har Hordaland hatt den andre, fyste, og andre høgaste konkursraten i landet. Figuren viser at Hordaland kan ha brote med ein nasjonal fallande trend. 1, 29 K1 29 K2 29 K3 29 K4 21 K1 21 K2 21 K3 21 K4 211 K1 211 K2 211 K3 211 K4 212 K1 212 K2 Oslo Hordaland Noreg Sogn og Fjordane Figuren viser tal konkursar per kvartal per 1 bedrifter 1. januar, frå 1. kvartal 29 til og med 2. kvartal 212. Kjelde: Eigne utrekningar basert på SSB Statistikkbanken

19 Hordaland i tal Nr Sysselsetting og næringsstruktur For at ei næring skal kunne vekse, må bedriftene i desse næringane ha tilgang på kvalifisert arbeidskraft. Dette er ei av dei store utfordringane framover for næringslivet i Hordaland. Konkurransen om arbeidskrafta er stor. Ulike næringar konkurrerer ofte om den same arbeidskrafta. Sysselsettingsstatistikken viser kor mange personar som er i inntektsgivande arbeid, kor dei jobbar og i kva næring. Både lønstakarar og sjølvstendige er rekna som sysselsette. Auke i sysselsetting og sysselsettingsgrad % av total Endr Tal % Jord- og skogbruk ,4 1,4 1,3 1, ,1 Fangst, fiske og fiskeoppdrett ,7,8,8, ,2 Herunder fiskeoppdrett ,4,4,4, ,7 Industri, oljeutvinning ,9 13,6 13,3 13, 28,1 Herunder olje og gass, maskin, fartøy ,6 7, 6,8 6,7 84,5 Bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning ,6 8,3 8,4 8, ,9 Hotell, restaurant, handel, transport ,4 22,8 22,7 22,4 35,6 Herunder varehandel ,7 12,3 12,3 12,1 81,3 Forretningsmessig og annan privat tenesteyting ,4 24,4 24,5 25, ,1 Herunder FoU ,8,7,7,8 85 4,7 Kommunal tenesteyting ,2 18,1 18,4 18, ,7 Statleg tenesteyting ,3 1,2 1,2 1,3 69 2,4 Uoppgjeve/ufordelt ,1,4,4, ,7 I alt (arbeidsstad Hordaland) ,1 Yrkesaktive (bustad Hordaland) ,1 Registrerte arbeidslause ,2 Nettopendling ,7 Busette, år ,4 Sysselsettingsgrad (arbeidsstad Hordaland) Sysselsettingsgrad (bustad Hordaland) 78,7 77,1 76, 76,5,5 (pp) 8, 78,6 77,7 78,2,5 (pp) Kjelde: SSB via PANDA (Plan og analysesystem for næringsliv, demografi og arbeidsmarked) og SSB Statistikkbanken Tabellen viser registerbaserte tal (frå veke 47) på sysselsette med arbeidsstad i Hordaland i ulike næringsgrupper, i absolutte tal, relative tal, og endring frå 29 til 21. Tal henta frå PANDA. Arbeidslause er registrerte ved utgangen av november. Tal henta frå SSB Statistikkbanken. Sysselsettingsgrad er berekna som sysselsette i prosent av busette (ved utgangen av året) mellom 16 og 66 år. I 211 var det ein auke på 5 77 sysselsette i Hordaland, mot ein auke i 21 på 94 og ein nedgang i 29 på 551. Den største auken siste året kom innan forretningsmessig og annan privat tenesteyting, medan det har vore ein liten nedgang innan jord- og skogbruk. Offentleg tenesteyting og bygg- og anlegg, kraft- og vassforsyning, har òg hatt stor auke i sysselsettinga. Olje- og gassutvinning, maskinvareindustri og bygging av fartøy og oljeplatformer utgjer omtrent halvparten av sysselsettinga innan industrien i Hordaland. Når denne delen av industrien har høgare vekst i sysselsettinga enn industrien samla, betyr det at den øvrige industrien har hatt ein liten tilbakegang i sysselsettinga. Sysselsettinga i Hordaland auka litt meir enn talet busette i yrkesaktiv alder, noko som gjer at sysselsettingsgraden har gått litt opp. Vi har tidlegare advart om at det ser ut som vi har ein arbeidsmarknad som ikkje er i stand til å støtte folkeveksten. Denne frykta ser ut til å ha vore overdrive.

20 2 Hordaland i tal Nr Sysselsetting og næringsstruktur Sysselsettingsvekst i alle regionar Etne Sveio Bømlo Stord Fitjar Tysnes Kvinnherad Austevoll Jondal Odda Ullensvang Jord- og skogbruk Fangst, fiske og fiskeoppdrett Herunder fiskeoppdrett Industri, oljeutvinning Herunder olje, maskin, fartøy Bygg og anlegg, kraft- og vassfors Hotell, rest., handel, transport Herunder varehandel Forr.messig og annan priv. t.y Herunder FoU Kommunal tenesteyting Statleg tenesteyting Uoppgjeve/ufordelt I alt Endring frå Arbeidsplassdekning i % 82,4 51, 84, 1,2 79,8 79,4 91,3 13,5 79,5 15,5 8,9 Eidfjord Ulvik Granvin Kvam Voss Fusa Samnanger Os Bergen Askøy Sund Jord- og skogbruk Fangst, fiske og fiskeoppdrett Herunder fiskeoppdrett Industri, oljeutvinning Herunder olje, maskin, fartøy Bygg og anlegg, kraft- og vassfors Hotell, rest., handel, transport Herunder varehandel Forr.messig og annan priv. t.y Herunder FoU Kommunal tenesteyting Statleg tenesteyting Uoppgjeve/ufordelt I alt Endring frå Arbeidsplassdekning i % 76,9 83, 72, 9, 93,5 93, 47,7 62,3 113,7 52,9 49,5 Tabellen viser sysselsettinga i kommunane i absolutte tal, samt arbeidsplassdekning i prosent.

21 Hordaland i tal Nr Sysselsetting og næringsstruktur Fjell Øygarden Vaksdal Modalen Osterøy Meland Radøy Lindås Austrheim Fedje Masfjorden Jord- og skogbruk Fangst, fiske og fiskeoppdrett Herunder fiskeoppdrett Industri, oljeutvinning Herunder olje, maskin, fartøy Bygg og anlegg, kraft- og vassfors Hotell, rest., handel, transport Herunder varehandel Forr.messig og annan priv. t.y Herunder FoU 1 35 Kommunal tenesteyting Statleg tenesteyting Uoppgjeve/ufordelt I alt Endring frå Arbeidsplassdekning i % 91,8 63,7 74,5 126,3 67,6 57,5 61,8 92,8 76,6 97,8 65,1 Kjelde: SSB via PANDA I 211 var det sysselsettingsvekst i alle regionane, og i 24 av 33 kommunar. I Hordaland i tal nr spurte vi om det kunne vere teikn til desentralisering av arbeidsplassar i Hordaland, fordi vi fann at dess lågare arbeidsplassdekning i 28, dess høgare vekst i 29. Dette finn vi ikkje for veksten i 21 og 211. Derimot finn vi, dersom vi skil mellom bergensområdet (Bergen, Askøy, Sund, Fjell, Øygarden, Meland, Radøy, Lindås, Vaksdal, Samnanger, Os) og resten av Hordaland, at det skjer ei sentralisering av arbeidsplassar i Hordaland. I 21 hadde bergensområdet vekst i sysselsettinga mens resten av Hordaland hadde nedgang, og i 211 hadde bergensområdet ein vekst som proporsjonalt sett var dobbelt så sterk som resten av Hordaland. I 21 kom halvparten av veksten i bergensområdet i Fjell, mens i 211 fekk Bergen tre av fire ekstra arbeidsplassar i bergensområdet. I absolutte tal hadde Fjell nest størst vekst etter Bergen i 211. I relative tal hadde Etne størst vekst, med heile 9,4 %. Etter Etne kom Osterøy med 6,7 % vekst og Austevoll med 5,3 % (prosentar ikkje vist i tabell). Størst nedgang var i Modalen (-3,9 %), Fusa (-3,2 %) og Ullensvang (-2,7 %). Modalen hadde likevel ein auke i arbeidsplassdekninga (126,3 - opp frå 125,7 i 21), og er den kommunen med desidert størst arbeidsplassdekning. Andre kommunar med over 1 % (innpendlingskommunar) er Stord (1,2 %), Austevoll (13,5 %), Odda (15,5 %) og Bergen (113,7 %). Arbeidsplassdekning: Talet på arbeidsplassar (sysselsette etter arbeidsstad) i prosent av talet på arbeidstakarar (sysselsette etter bustad). Arbeidsplassdekning på meir enn 1 inneber at talet på arbeidstakarar som arbeider i kommunen er større enn talet på arbeidstakarar som er busett i kommunen (og arbeider i eigen kommune eller andre stader). Forskjellane i arbeidsplassdek- ning mellom kommunar uttrykker i mange tilfelle ein senterstruktur der den sentrale kommunen har overskot på arbeidsplassar (høg arbeidsplassdekning), medan nabokommunane har låg arbeidsplassdekning og netto utpendling til senterkommunen. I nokre tilfelle, som Modalen, kan einskildkommunar av ulike grunnar ha høg arbeidsplassdekning utan å vere senterkommune.

22 22 Hordaland i tal Nr Sysselsetting og næringsstruktur Redusert vekst i offentleg forvalting Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Kartet viser største næringssektor per kommune. Kakediagramma viser tal på sysselsette i kvar næringssektor for kvar kommune. Arealet av kakediagramma varierer proporsjonalt med det totale talet på sysselsette i kommunen. Skraverte områder viser kommunar som har hatt vekst i offentleg forvalting sin del av sysselsettinga siste år. Tala er for 4. kvartal 211.

23 Hordaland i tal Nr Sysselsetting og næringsstruktur Offentleg forvalting er størst i 2 kommunar mot 19 kommunar for 4. kvartal 21 og 18 kommunar 4. kvartal 29, men i motsetnad til tidlegare år, var det i 211 færre kommunar som opplevde vekst i offentleg forvalting sin del av sysselsettinga. I 29 var det 26 kommunar som opplevde vekst i denne delen, i kommunar, og i 211 var det 21 kommunar. For Hordaland samla er offentleg forvalting sin del av sysselsettinga uendra. Offentleg forvalting utgjer 29,8 prosent av sysselsettinga i Hordaland. Tertiærnæringane er størst med 46,9 prosent, sekundærnæringane har 21,4 prosent, og primærnæringane har 1,9 prosent. Samnanger og Radøy hadde størst vekst i offentleg sektor sin del av sysselsettinga (begge med 2,7 prosentpoeng vekst), mens størst reduksjon kom i Etne og Fedje (med høvesvis 2,1 og 2,6 prosentpoeng reduksjon). På Osterøy vart offentleg forvalting i 211 større enn sekundærnæringane, mens tertiærnæringane vart større enn sekundærnæringane i Lindås. Kartframstillinga kan gi eit inntrykk av store skilnadar sjølv om største næringssektor berre er minimalt større enn nest største næringssektor. Eit døme på dette er Meland der skilnaden mellom offentleg forvalting og tertiærnæring berre er på,7 prosentpoeng. Den same skilnaden finn vi mellom offentleg forvalting og sekundærnæring på Osterøy. Eit liknande døme er Bømlo, der det er 1,4 prosentpoeng som skil sekundær- og tertiærnæringa. Fordelinga av statlege stillingar i Hordaland 1,5 %,5 % 5, % 3,4 % I år som tidlegare er det klart flest statleg sysselsette innan helse og sosialtenester (11 644) Dette er ein auke på 2,4 % samanlikna med 21. Undervisning (5 351) og offentleg administrasjon, forsvar og sosialforsikring (8 252) utgjer til saman 5,1 %, noko som er tilnærma det same som i 21 (då var talet 5,2 %). Innan personleg tenesteytande næringar var det statleg sysselsette i Hordaland i 211, innan personleg tenesteyting 41 og innan sekundærnæringane ,9 % Figuren viser korleis arbeidsplassar i statleg forvaltning fordeler seg på grupper av næringar i Hordaland i ,7 % Før 29 var sysselsette ved Forsvaret sine skolar kategorisert under undervisning. Frå og med 29 inngår dei i forsvar. Sekundærnæringar Off.adm., forsvar, sosialforsikring Helse- og sosialtenester Tenesteytande næringar Undervisning Personlig tenesteyting Kjelde: SSB Statistikkbanken

24 24 Hordaland i tal Nr Sysselsetting og næringsstruktur Næringane sin del av sysselsettinga: industrien på vikande front 21 Osterfjorden Sunnhordland Nordhordland Hardanger Bjørnefjorden Vest Voss Bergen % 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % 6 % 7 % 8 % 9 % 1 % Jord- og skogbruk Industri, oljeutvinning Hotell, restaurant, handel, transport Kjelde: SSB via PANDA Fangst, fiske og fiskeoppdrett Bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning Forretningsmessig og annan privat tenesteyting Kommunal tenesteyting Uoppgjeve/ufordelt Statleg tenesteyting

25 Hordaland i tal Nr Sysselsetting og næringsstruktur Figuren viser sysselsetting etter tre dimensjonar: geografi, tid og næring. Geografiinndelinga er vist heilt til høgre, deretter tidsinndelinga for kvar region, og så prosentfordelinga av næringar per år. Figuren er sortert geografisk etter aukande totaldel av primærnæringar, industri og bygg og anlegg i 21, og redusert del av tenesteytande næringar. I Bergen er forretningsmessig og anna privat tenesteyting dominerande, mens industrien er relativt sett liten, og primærnæringane aller minst. Kommunal tenesteyting er relativt sett minst i Bergen (av regionane). Voss har den relativt sett minste industrien, mens Voss har svært høg del innan reiseliv og handel, og saman med Hardanger har dei største primærnæringane. Vest har den nest største delen forretningsmessig og annan privat tenesteyting, og har ein relativt stor del innan handel og transport. Bjørnefjorden ligg ganske jamt i relativ storleik på dei fleste næringane, men har hatt kraftig reduksjon i industrien sin del av sysselsettinga dei siste åra. Industrien har blitt erstatta av kommunal tenesteyting. I Hardanger har industrien òg fått redusert del sysselsetting, men her ser det ut til at industrien har blitt erstatta av bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning. I dei andre industritunge regionane har industrien òg gått attende, mest tydeleg i Osterfjorden. På grunn av omlegginga av helseforetaka 1. januar 22, kommenterer vi berre endringar frå 22 til 211. Frå 22 til 211 har industrien sin del av sysselsettinga gått ned i alle regionane, mens forretningsmessig og anna privat tenesteyting og bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning har gått opp i alle regionane. Hotell, restaurant, handel og transport har anten stått nesten stille, eller gått litt ned. Det same gjeld jord- og skogbruk, fangst og fiske, og statleg tenesteyting. Kommunal tenesteyting følgjer eit litt blanda mønster. Det samla mønsteret er likevel ganske tydeleg: tertiærnæringane aukar og primær- og sekundærnæringane blir relativt sett mindre. Stabil, men litt låg vekst i statleg sysselsetting i Hordaland Figuren viser talet på statlege arbeidsplassar i fylka i 211, og endring frå 22 til 25, 25 til 29, og 29 til 211. På grunn av at sysselsette i helseføretaka gjekk frå å sortere under fylkeskommunal verksemd til statleg verksemd i 22, er tala ikkje samanliknbare for 21. Endring tal sysselsette Kjelde: SSB Statistikkbanken Oslo Sør-Trøndelag Hordaland Rogaland Akershus Hedmark Nordland Troms Østfold Vestfold Oppland Vest-Agder Møre og Romsdal Buskerud Finnmark Aust-Agder Nord-Trøndelag Sogn og Fjordane Telemark Endring Endring 25-9 Endring 22-5 Tal statleg sysselsette 211 (høgre akse) Tal statleg sysselsette 21 Vekst i statlege arbeidsplassar i Noreg har i inneverande stortingsperiode i gjennomsnitt vore på 1,9 % per år. I førre periode var veksten i gjennomsnitt på 1,4 %, og (for åra vi har data for) i perioden før dette (22-25) var veksten på 1,1 %. I denne perioden var det ingen vekst i Oslo, mens den dei to siste periodane i snitt har vore på 2 % per år (25-9) og 1,3 % per år (29-11). Størst prosentvekst i inneverande periode er det Hedmark (4 % per år) og Troms og Østfold (3,5 % per år) som har hatt, mens det er Oslo (1 662), Sør-Trøndelag (1 136) Troms (962) og Hordaland (831) som har hatt størst nominell vekst. Hordaland har i heile perioden (22-211) hatt tredje størst vekst, men hovuddelen av denne kom i perioden 22 til 25 (1 61, mot 1 9 mellom 25 og 29 og 831 etter 29). Frå 22 til 25 hadde Hordaland i snitt ein vekst på 2,2 % per år, frå 25 til 29 1,1 % per år, og frå 29 til 211 var veksten på 1,6 % per år. Det var altså berre i perioden 22 til 25 at Hordaland hadde høgare vekst enn landsgjennomsnittet. I absolutte tal er Hordaland i 211 slått av tre andre fylke, men i relative tal slått av 11 fylke. Hordaland har framleis det nest største talet statlege sysselsette i Noreg, men om veksten held fram som den i snitt har gjort frå 22 til 211, vil Sør-Trøndelag ha fleire statleg sysselsette enn Hordaland i løpet av 233.

26 26 Hordaland i tal Nr Marine næringar Marine næringar omfattar fiske og fangst, fiskeoppdrett og foredling. I eit klyngjeperspektiv inngår også sal, tenesteleverandørar og utstyrsprodusentar. I regionalt utviklingsprogram (RUP) er det eit mål å styrke berekraftig marin næringsutvikling med tanke på å etablere lønnsame distriktsarbeidsplassar. Størst marin verdiskaping i Hordaland og Møre og Romsdal Fylke Omsetnad Tal tilsette Kjelde: Vestlandsrådet/Statistikk.ivest.no Tal føretak Verdiskaping i % av Vestlandet Rogaland ,8 Hordaland , Sogn og Fjordane ,9 Møre og Romsdal ,4 Hordaland står for den største delen av verdiskapinga innan den marine klynga på Vestlandet (37 %), etterfølgt av Møre og Romsdal (33 %). Det er også Hordaland som har det største talet tilsette (4 129), medan Møre og Romsdal har det største talet føretak (1 744). Bakgrunnstala viser at det er innan oppdrett vi finn den største verdiskapinga innan den marine klynga på Vestlandet. Størst tal tilsette finn vi innan foredling, og det største talet føretak er innan fiske. Tabellane viser nøkkeltal for den marine næringsklynga på Vestlandet og i Hordaland, 21. Nøkkeltala omfattar tal føretak, omsetnad, tal tilsette, driftsresultat, årsresultat og verdiskaping i den marine næringsklynga. Verdiskaping er definert som summen av driftsresultat og lønnskostnader. Alle økonomiske tal er oppgjeve i heile 1. Den marine klynga dekker : Fiske, oppdrett, foredling, sal, tenesteleverandørar og utstyrsprodusentar. Både føretak og heile næringskodar kan inngå i fleire næringsklynger, dette gjeld spesielt utstyrsprodusentar og tenesteleverandørar. Sunnhordaland står for nesten halvparten av den marine verdiskapinga i fylket Region Omsetnad Kjelde: Business Region Bergen/Statistikk.ivest.no Tal tilsette Driftsresultat Årsresultat Tal føretak Driftsresultat Årsresultat Lønnskostnader Verdiskaping Lønnskostnader Verdiskaping Verdiskaping i % av Hordaland Sunnhordland ,6 Hardanger ,9 Voss , Bjørnefjorden ,2 Bergen ,7 Vest , Osterfjorden ,9 Nordhordland ,6 Hordaland Den største verdiskapinga innan marin sektor finn vi i Sunnhordland (47 % av verdiskapinga) etterfølgt av Bergen (26 % av verdiskapinga). Det er også i Sunnhordland vi finn det største talet tilsette (1681) og tal føretak (493). Det er Austevoll som er den viktigaste kommunen i Sunnhordaland når det gjeld marin sektor. Tala for undergruppene viser at det største talet føretak i klynga er innan fiske (594) og oppdrett (266). Det er oppdrett som både har den største verdiskapinga i 21 og flest tilsette. Totalt var det tilsette innan klynga i 21.

27 Hordaland i tal Nr Marine næringar Nesten all oppdrett av aure skjer på Vestlandet Møre og Romsdal Sogn og Fjordane Hordaland Rogaland Heile landet Vestlandet Vestlandet i % av landet Hordaland i % av landet Laks Aure Kjelde: Fiskeridirektoratet/Statistikk.ivest.no Tabellen viser sal av oppdretta laks og aure i salsverdi i 211 i 1 kr. Tala for 211 er mellombelse. I Noreg er det Nordland som er det største fylket innan oppdrett av laks. I 211 blei det oppdretta laks for 5,8 milliardar i Nordland. Dette utgjer 25 % av lakseoppdrettet i landet. Vestlandsfylka stod samla for 41 % av lakseoppdrettet i 211. Dette er akkurat like stor del som året før. Hordaland er det største av vestlandsfylka på lakseoppdrett, og stod i 211 aleine for 15 %. Hordaland har dei siste åra vore det største fylket på oppdrett av aure. I 211 fann 55 % av aureoppdrettet stad i Hordaland. Dette er ein auke på 5 % samanlikna med året før. Vestlandsfylka står no for nesten all aureproduksjonen i landet, med ein del på 92 %. Oppgang i mengda solgt laks og aure Verdi (i 1 kr) Vekt (i tonn) Laks Aure Laks Aure Kjelde: SSB/Statistikkbanken Verdien på selt laks frå Hordaland er litt lågare i 211 enn i 21. Det vart i 211 selt laks frå Hordaland til ein verdi av 4,13 milliardar. Tilsvarande tal for 21 er 4,16 milliardar. Verdien av oppdretta aure frå Hordaland har stige kvart år sidan 27. I 21 vart det selt aure for 836 millionar og i 211 for 97 millionar. Når det gjeld mengda av oppdretta laks og aure, aukar den for begge artar i 211. I 21 vart det selt omlag 137 tonn laks frå Hordaland, og i 211 vart det seld 156 tonn. Dette er ein auke på 14 %. Mengda aure auka frå omlag 26 til omlag 31 tonn. Dette er ein auke på 19 %

28 28 Hordaland i tal Nr Marine næringar Nedgang i tal akvakulturlokalitetar Kjelde: Fiskeridirektoratet/Statistikk.ivest.no Hordaland %-vis endring Heile landet %-vis endring Laks/aure , ,2 Andre marine fiskearter , ,7 Skaldyr , ,6 Tabellen viser tal akvakulturlokalitetar i vatn i Hordaland og i heile landet. Ein lokalitet er eit geografisk avgrensa område kor det er gjeve løyve til akvakultur. Tala for 211 er mellombelse. Talet på lokalitetar for fiskeoppdrett har gått ned for alle artar både i Hordaland og i landet som heile. Den største nedgangen finn vi innan andre marine fiskeartar. I Hordaland er nedgangen på 71 %, mens tilsvarande for heile landet er 61 %. Innan laks og aure er nedgangen minst. I Hordaland var det i % færre lokalitetar enn i 26. Tilsvarande tal for heile landet er 1 %. Også innan skaldyroppdrett finn vi ein nedgang i tal lokalitetar i perioden. For Hordaland er denne 38 % og for heile landet er nedgangen på 6 %. Bømlo og Austevoll største fiskerikommunar Tal fiskarar (hovudyrke) Tal fiskebåtar Austevoll 257 Bømlo 11 Bømlo 154 Austevoll 9 Bergen 111 Sund 39 Os 68 Kvinnherad 27 Sund 66 Fjell 25 Fjell 63 Os 23 Kvinnherad 38 Øygarden 17 Øygarden 27 Bergen 16 Askøy 23 Fitjar 15 Fitjar 1 Askøy 13 Hordaland 894 Hordaland største % 91,4 1 største, % 83,9 Tabellen viser dei 1 største kommunane i Hordaland etter talet på fiskarar og talet på registrerte fiskebåtar. Som tidlegare år er det Austevoll og Bømlo som er dei største fiskerikommunane i fylket. Fiskeriverksemda i Hordaland er relativt konsentrert. 91 % av fiskarane bur i dei 1 største fiskerikommunane og 84 % av fiskebåtane er registrert i dei 1 kommunane som har flest fiskebåtar. Talet på personar som har fiske som hovudyrke, har auka frå 858 i 21 til 894 i 211. Talet på heiltidsfiskarar auka også frå 29 til 21. Talet på registrerte fiskebåtar er også litt høgare enn året før. I 21 var det 427 fiskebåtar i fylket, og i 211 er det 447. Talet på registrerte fiskebåtar skil ikkje mellom båtar av ulik storleik. Austevoll har flest fiskarar, mens Bømlo har flest båtar. Kjelde: Fiskeridirektoratet/Statistikk.ivest.no Tre hordalandskommunar på fangstoppen Kommune Fangst Austevoll (Ho) Herøy (MR) Vestvågøy (No) Ålesund (MR) Haram (MR) 71 2 Karmøy (Ro) Bømlo (Ho) Giske (MR) Fjell (Ho) Vågsøy (S. og Fj.) Tabellen viser dei ti største kommunane etter fangstmengd, kommune og fangst i tonn, i 211. I år er det tre kommunar frå Hordaland på topp ti over dei kommunane som fiskar mest i landet (etter kor båtane er heimehøyrande). Austevoll er den kommunen i landet som fiskar størst mengd fisk. I 211 var 13 % av den norske fangsten teke av båtar frå Austevoll. Austevoll har lege på topp på denne lista i fleire år. Fjell og Bømlo er i år også med på lista over dei ti kommunane i landet som fiskar mest i mengd. Kjelde: Fiskeridirektoratet

29 Hordaland i tal Nr Maritime næringar Maritime næringar omfattar reiarlag og skipsverft. Bergen er den største skipsfartsbyen i Noreg, og mange reiarlag har hovudkontora sine her. Verftsindustrien er hovudsakleg lokalisert i Bergen og i Sunnhordland og omfattar bygging av skip og oljeplattformer. I eit klyngjeperspektiv inngår også tenesteleverandørar og utstyrsprodusentar. Det er eit mål i Regionalt utviklingsprogram (RUP) å styrke samarbeidet og utviklinga av maritime klynger. Om lag like stor verdiskaping i Hordaland og Rogaland Fylke Kjelde: Statistikk.ivest.no Omsetnad Årsresultat Tal tilsette Driftsresultat Lønnskostnader Tal føretak Verdiskaping Verdiskaping i % av Vestlandet Rogaland ,6 Hordaland ,3 Sogn og Fjordane ,5 Møre og Romsdal , Hordaland og Rogaland står for omlag like stor del av verdiskapinga på Vestlandet med 34,3 % og 34,6 %. Hordaland har det største talet både føretak og tilsette i 21. Bakgrunnstala viser at det er innan reiarlag vi finn det stør- ste talet føretak (1 61), medan den største verdiskapinga innan den maritime klynga finn stad innan verftsindustrien (36,7 %). Verftsindustrien er også den undergruppa som har det største talet tilsette (25 559). Tabellane viser nøkkeltal for den maritime næringsklynga på Vestlandet og i Hordaland, 21. Nøkkeltala omfattar tal føretak, omsetnad, tal tilsette, driftsresultat, årsresultat og verdiskaping i den maritime næringsklynga. Verdiskaping er definert som summen av driftsresultat og lønnskostnader. Alle økonomiske tal er oppgjeve i heile 1. Den maritime klynga dekker: Reiarlag, verft, tenesteleverandørar, utstyrsprodusentar. Både føretak og heile næringskodar kan inngå i fleire næringsklynger, dette gjeld spesielt utstyrsprodusentar og tenesteleverandørar. Bergen størst på maritime næringar i Hordaland Omsetnad Kjelde Business Region Bergen/Statistikk.ivest.no Årsresultat Tal tilsette Driftsresultat Lønnskostnader Tal føretak Verdiskaping Verdiskaping i % av Hordaland Sunnhordland ,3 Hardanger ,6 Voss , Bjørnefjorden ,9 Bergen ,5 Vest ,8 Osterfjorden ,1 Nordhordland , % av verdiskapinga innan maritime næringar i Hordaland, finn stad i Bergen, og 22 % i Sunnhordland. Det er også i Bergen vi finn flest føretak (778) og størst tal tilsette (12 689). Den største delen av bedriftene i klynga i Hordaland er reiarlag (722), deretter følgjer tenesteleverandørar (291). Den maritime næringsklynga sysselsette totalt personar i Hordaland i 28.

30 3 Hordaland i tal Nr Reiseliv Reiselivet er ikkje definert som ei eiga næring i offisiell statistikk. Reiselivet inngår i mange ulike næringar, slik som hotell og restaurant, transport, varehandel og personleg tenesteyting. Bedriftene i reiselivet i Hordaland står for verdiskapinga og påverkar direkte ulike måltal i offentleg statistikk. Omfanget og utviklinga av reiselivet blir som oftast målt i tal overnattingar. Dette ligg til grunn for turistane sitt konsum av andre reiselivsprodukt. Overnattingsstatistikken er den mest detaljerte og oppdaterte reiselivsstatistikken som er tilgjengeleg. Reiselivet i Hordaland er strukturert gjennom fem destinasjonsselskap: Bergen, Hardanger, Voss, Nordhordland og Sunnhordland. Sterk auke i innanlandske overnattingar i Bergen og Voss. Stagnasjon eller tilbakegang i resten av fylket Endring Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Tal % Norge ,8 Utlandet ,8 Bergen Totalt ,2 Norge , Utlandet ,2 Hardanger Totalt ,1 Norge ,6 Utlandet ,5 Nordhordland Totalt ,8 Norge ,5 Utlandet ,7 Sunnhordland Totalt ,8 Norge ,8 Utlandet ,7 Voss Totalt ,8 Norge ,1 Utlandet , Hordaland Totalt ,9 Norge ,4 Utlandet ,5 Fjord-Norge Totalt ,3 Norge ,1 Utlandet ,9 Heile landet Totalt ,2 Kjelde: statistikknett.com/hordaland Tabellen viser tal norske og utanlandske overnattingar (hotell, camping og hyttegrender) for perioden januar - august Tala er presenterte per reiselivsregion, Hordaland, Fjord-Norge og for landet som heile. Fjord-Norge omfattar fylka Rogaland, Hordaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal. Hotellstatistikken omfattar alle hotella og liknande overnattingsbedrifter med 2 senger eller meir. Campingsta- tistikken omfattar alle campingplassar med ein kapasitet på anten minst åtte hytter eller ein totalkapasitet på minst 5 einingar. Hyttegrendstatistikken omfattar alle hyttegrender med ein kapasitet på tre hytter eller meir. Tal for privat hytteutleige er ikkje med i statistikken. Det er ikkje offentleggjort overnattingstal ved campingplassar og hyttergrender i Sotra/Øygarden og for Osterfjorden/Bjørnefjorden.

31 Hordaland i tal Nr Reiseliv Tal kommersielle overnattingar i Hordaland har auka for kvart år i perioden , med unntak av ein mellombels nedgang i 29. Hittil i år har tal overnattingar auka med 1,9 % mot 1,2 % på landsbasis. I Fjord-Norge auka tal overnattingar med 2,3 %. 27 representerer eit toppår med omsyn til utanlandske overnattingar i Noreg. Dei påfølgande to åra var det ein nedgang i utanlandske overnattingar både i Hordaland, Fjord- Norge og landet som heile, men nedgangen i Hordaland var størst. I 21 snudde denne trenden. Både i Hordaland, Fjord-Norge og i landet som heile var det ein auke i tal utanlandske overnattingar i 21 og 211. I 212 held Hordaland stand, medan dei andre har fått ein nedgang. Nivået i 27 er framleis ikkje nådd. Hardanger, Voss og Bergen er dei reiselivsregionane i Hordaland som har størst del utanlandske overnattingar, men det var Bergen og Voss som tydelegast fekk merke svikten i den utanlandske marknaden i 28 og 29. I Bergen har tal utanlandske overnattingar stige jamt etter dette. Voss hadde ein kraftig auke i utanlandske overnattingar i 211, men har hittil i år hatt ein nedgang på 19,7 %. Det har også vore ei positiv utvikling i innanlandske overnattingar dei siste åra både i Hordaland, Fjord-Norge og landet som heile. Av reiselivsregionane i Hordaland er det derimot berre Bergen og Voss som kan vise til ei positiv utvikling. Hittil i 212 har det vore nesten 2 fleire innanlandske overnattingar i Bergen samanlikna med same periode i fjor. Dette tilsvarer ein auke på 2,8 %. Voss hadde nesten 12 fleire innanlandske overnattingar hittil i 212 samanlikna med fjoråret, ein auke på 1,8 %. Dette har samanheng med at store nasjonale sportsarrangement blei lagt til Voss i 212. Alle hotellromma vart i periodar oppbestilt av deltakarar og tilreisande til desse ararrangementa. Dette sperra for utanlandske turoperatørar som ønskar å inngå avtalar med hotella for heile turistsesongen. Ein konsekvens av dette har vore reduksjon i utanlandske gjestedøgn gjennom heile sesongen. I Hardanger held nedgangen i innanlanske overnattingar fram, hittil i år har nedgangen vore på 3 %. Størst auke i tal overnattingar frå Sverige Jan-aug 26 Jan-aug 27 Jan-aug 28 Jan-aug 29 Jan-aug 21 Jan-aug 211 Sv/Da/Fin Storbritannia Nederland Tyskland Frankrike Spania Italia Polen Russland USA Japan Jan-aug 212 Sjølv om tal utanlandske overnattingar totalt i Hordaland har halde seg nokonlunde konstant i 212 samanlikna med 211, er det store variasjonar mellom nasjonalitetane som kjem til Hordaland. Etter ein kraftig auke i tal polske overnattingar fram til 21, held nedgangen i 211 fram også i 212. Tal spanske overnattingar har også gått monaleg ned hittil i år etter ein auke året før. Det same gjeld overnattingar frå Nederland. Nedgangen i italienske overnattingar held også fram i 212. Det same utviklinga ser vi i USA om enn ikkje i same omfang. Til saman har det vore ein nedgang på om lag 35 overnattingar frå desse nasjonane. Nederland står for nesten halvparten av denne nedgangen. På den andre sida har det vore ein sterk auke i tal overnattingar frå dei nordiske landa. Men også her er biletet samansett. Tal svenske overnattingar har auka kraftig (26 %), danske overnattingar er stabil, medan finske overnattingar har gått noko ned. Også tal overnattingar frå Japan aukar igjen etter to år med lågare besøk. Auken i russiske overnattingar held fram auken frå året før. Til saman står desse nasjonane for ein auke på om lag 18 overnattingar, som berre er om lag halvparten av den totale auken. Resten av auken kjem frå nasjonar som ikkje er med i denne oversikta, dvs. nasjonar som har færre gjestedøgn totalt, men som kan vise seg å vere viktige marknader i framtida. Kjelde: statistikknett.com Figuren viser den relative utviklinga i kommersielle overnattingar i perioden jan - aug blant dei nasjonane som hadde flest gjestedøgn i Hordaland i 212. Sverige, Danmark og Finland er her slått saman til ei eining. For å kunne samanlikne utviklinga for dei 11 landa, er det nytta indeksverdiar. Istadenfor absolutte verdiar er verdien for 26 sett til 1 og verdiane for påfølgande år er for kvart datasett uttrykt i prosent av verdien for 26.

32 32 Hordaland i tal Nr Reiseliv Kraftig auke i talet på hotellovernattingar i Sotra og Øygarden Endring Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Jan-aug Tal % Bergen ,9 Hardanger ,7 Nordhordland ,2 Osterfjorden/Bjørnefjorden ,7 Sotra/Øygarden ,6 Sunnhordland ,6 Voss ,5 Hordaland ,4 Fjord-Norge , Landet ,2 Kjelde: statistikknett.com/hordaland Tabellen viser tal hotellovernattingar for perioden januar - august i Tala er presenterte per reiselivsregion, Hordaland, Fjord-Norge og for landet som heile. 29 var eit år med nedgang i talet på hotellovernattingar i Hordaland. Denne trenden snudde i 21 for fylket som heilskap. Både i 211 og 212 har det vore ein auke i tal hotellovernattingar. Hittil i år har det vore ein auke på 1,4 % samanlikna med same periode i 211, men auken er likevel mindre enn for både Fjord-Norge (2 %) og landet under eitt (2,2 %). Det meste av auken i hotellovernattingar har kome i Bergen (19 fleire overnattingar) og er forklaringa på kvifor tal kommersielle overnattingar totalt har auka i Bergen. I Sotra/ Øygarden har det vore om lag 9 5 fleire hotellovernattin- Best kapasitetsutnytting i Bergen. Høgast pris i Nordhordland. gar hittil i år samanlikna med året før. Dette utgjer ein auke på 75 % som skuldast renoveringa og utvidinga av det nye Panorama Konferansehotell i Sund. Effektane av dette kom først i 212. Også i Hardanger har det vore ein auke etter fleire år med nedgong. Voss hadde ein kraftig auke i tal hotellovernattingar frå 21 til 211 (18,5 %). Hittil i år har det derimot vore ein nedgang i tal registrerte hotellovernattingar med 8,5 %, nesten 11 hotellovernattingar. Dette skuldast at auken i innanlandske hotellovernattingar som følgje av at store arrangement blei lagt til Voss i 212 (sjå kommentar s. 31), ikkje vega opp for nedgangan i utanlandske overnattingar gjennom heile sesongen Bergen Osterfj/Bjørnefjord Sotra/Øygarden Kapasitetsutnytting rom (%), 212 Kjelde: statistikknett.com/hordaland Voss Hardanger Sunnhordland Nordhordland Inntekter per solgte rom (kr), 212 Figuren viser inntekt per solgte rom (kroner) og kapasitetsutnytting (%) i perioden januar - august 212 ved hotella i reiselivsregionane i Hordaland. Bergen har den høgaste kapasitetsutnyttinga av alle reiselivsregionane på over 73 %. Ikkje sidan 27 har det vore så god kapasistetsutnytting ved hotella i Bergen. Osterfjorden/ Bjørnefjorden er den reiselivsregionen som har nest størst kapasitetsutnytting med 58 %. Lågast ligg Nordhordland med 31 %. Alle reiselivsregionane med unntak av Sunnhordland og Nordhordland har hatt ein auke i kapasitetsutnyttinga frå 211 til 212. Inntekter per solgte rom har auka i alle regionane med unntak av Voss og Osterfjorden/Bjørnefjorden. Sjølv om Nordhordland har hatt dårlegast kapasitetsutnytting, kan dei vise til høgast inntekt per solgte rom i 212 (136 kroner). Osterfjorden/Bjørnefjorden låg lenge høgast, men hittil i år har dei hatt ein nedgang på 12 kroner per solgte rom samanlikna med same periode i 211. Bergen, Hardanger og Sunnhordland ligg om lag på same nivå, medan Sotra/Øygarden ligg lågast av alle reiselivsregionane med 779 kroner per solgte rom. Dette er likevel ein auke i frå året før.

33 Hordaland i tal Nr Landbruk Landbruk omfattar jordbruk, hagebruk (frukt og bær) og skogbruk. Hordalandslandbruket er kjenneteikna av mange små jordbruksbedrifter og skogeigedomar. Moglegheitene for landbruket i Hordaland ligg fyrst og fremst i å vidareutvikle fylket sine spesielle føremonar, særleg innan grovfôrbasert husdyrhald og fruktdyrking (jf. Regionalt utviklingsprogram (RUP)). Mykje av skogen langs kysten er hogstmoden og representerer også eit stort næringspotensial. Nedgang i dei tradisjonelle driftsformene i jordbruket. Oppgang i skogbruket. Tal mjølkekyr Mjølkekyr Tal brukarar Mjølkeproduksjon, sauehald, frukt og bær og skog er satsingsområde for landbruket i Hordaland. Dei siste ti åra (22-212) har det vore ein nedgang i produksjonsgrunnlaget for alle dei tre første områda. Tal mjølkekyr har gått ned med 23 % frå om lag 15 3 i 22 til 11 8 i 212. Samstundes har tal mjølkeprodusentar gått ned med 49 %. At den prosentvise nedgangen i tal produsenter er større enn nedgangen i tal mjølkekyr skuldast truleg at det er dei minste mjølkeprodusentane som har gitt seg og/eller at fleire mjølkeprodusentar har gått saman i ei eining Tal mjølkekyr Vinterfora sauar Tal brukarar (høgre akse) Nedgangen i tal vinterfora sauar har vore langt mindre. I 22 blei det søkt om produksjonstilskot for 117 vinterfora sauar, medan i 212 var talet 17, ein nedgang på 9 %. Botnpunktet vart nådd i 27. Etter det har det vore ein svak auke i ta vinterfora sauar. Tal saueprodusentar har gått ned med 34 % i denne perioden. For frukt og bær har det vore ein jamn nedgang i arealet på om lag 18,5 %, frå 9 8 dekar i 22 til 8 dekar i 212. I same periode har tal produsentar gått ned med 33 %. Tal vinterfora sauar Tal brukarar Omstrukturering i form av færre bruk har vore størst innan mjølkeproduksjon. Det kan tyde på at det framleis er føremålstenleg å drive småskala sauehald og/eller fruktproduksjon i tillegg til annan jobb og anna drift på garden. Dekar Tal vinterfora sauar Frukt og bær Dekar Tal brukarar (høgre akse) Tal brukarar (høgre akse) Tal brukarar Figurane viser utviklinga i produksjonsgrunnlaget for sau, mjølkekyr og frukt og bær, I tillegg blir utviklinga i tal brukarar presentert. Med brukarar meinast her dei som søkjer Statens landbruksforvalting om produksjonstilskot til drifta. Kjelde: SSB Statistikkbanken, Statens landbruksforvaltning (SLF), per 1. januar for mjølkekyr og sauar, per 31.7 for frukt og bær.

34 34 Hordaland i tal Nr Landbruk 14 Skogavvirking for sal 2 2 Produktivt skogareal Kubikkmeter Dekar Kjelde: SSB I skogbruket er pilane begynt å peike oppover igjen. Det produktive skogarealet i Hordaland har auka frå 1,9 millionar dekar i 25 til 2,15 millionar dekar i 212, ein auke på 13 %. I same periode har tal kubikkemeter skog som er avvirka auka frå 49 til 12, som er meir enn ei fordobling. Figurane viser utviklinga i produktivt skogareal, og utviklinga i skogavvirking for sal, Med produktivt skogareal meinast skogareal som i gjennomsnitt per år kan produsere minst,1 kubikkmeter trevirke med bark per dekar. Statistikken omfattar skogeigedomar med minimum 25 dekar produktiv skog. Stor nedgang i fulldyrka areal langs kysten Dei største jordbrukskommunane i Hordaland målt i tal dekar jordbruksareal i drift er Voss, Kvinnherad, Lindås, Etne, Sveio og Radøy. Det har vore små endringar i jordbruksareal i drift på 2-talet. Frå 21 til 21 blei jordbruksareal i drift redusert med 3 5 dekar. Fulldyrka areal blei derimot redusert med 46 dekar. Av dei største jordbrukskommunane er det Lindås og Radøy som har hatt størst nedgang i fulldyrka mark, med høvesvis 35 og 36 %. Til saman har det fulldyrka arealet i desse to kommunane blitt redusert med om lag 1 dekar. Også dei øvrige kystkommunane har hatt stor nedgang i fulldyrka mark. Aller størst prosentvis nedgang har Fjell, Øygarden og Askøy hatt, men her var også arealet i utgangspunktet lite. Bergen har hatt ein nedgang på 39 % som tilsvarer om lag 5 dekar.

35 Hordaland i tal Nr Landbruk Kjelde: SSB statistikkbanken Sirklane viser talet på dekar jordbruksareal i drift (kategorisert) per kommune. Fargane i kommuneflatene viser prosentvis endring (kategorisert) i fulldyrka areal frå 21 til 21. Jordbruksareal i drift kan delast inn i fulldyrka areal og innmarksbeite. Med fulldyrka areal meinast areal som kan pløyast og/eller fulldyrka eng.

36 36 Hordaland i tal Nr Eksport Sterk auke i eksporten av brenselstoff frå Hordaland Verdi mill. kr Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Bearbeidde varer Brenselstoff Råvarer Andre matvarer Fisk Kjelde: SSB Statistikkbanken Figuren viser verdien av eksport frå vestlandsfylka (mill. kr) fordelt på varegrupper, Hordaland er det største eksportfylke i landet i 211, noko som skuldast den store eksporten av brenselstoff. Det største eksportfylket av bearbeidde varer er Vest-Agder, av fiskeprodukt Møre og Romsdal, av råvarer Buskerud og andre matvarer Østfold. Brenselstoff, som hovudsakeleg er produkt frå oljeraffineriet på Mongstad, utgjer 64 % av Hordalandseksporten for 211. Eksporten av bearbeidde varer (industriproduserte varer) er også viktig for Hordaland (23 % i 211) og dei andre vestlandsfylka. Dei største eksportfylka av fisk i 211 er Møre og Romsdal, Hordaland, Nordland, Sogn og Fjordane, og Sør-Trøndelag. Rogaland er på ein åttandeplass av fiskeeksportfylka, litt etter Finnmark. Eksport av råvarer og andre matvarer betyr relativt sett lite for Vestlandet. Frå 29 til 21 gjekk eksporten av brenselstoff frå Hordaland ned med 7 %, men frå 21 til 211 steig den med heile 76 %. Frå Rogaland steig eksporten av brenselstoff med 41 % frå 29 til 21. Frå 21 til 211 steig den med 13 %. 211 var eit godt eksportår for Vestlandet samla sett. Totalt steig eksporten frå vestlandsfylka med 14 %. For Hordaland totalt sett, auka eksporten med 3 %. Held vi brenselstoff utanom, blei den redusert med 11 %.

37 Hordaland i tal Nr Internasjonalt Bergen stadig mindre integrert i globale nettverk Kjelde: Menu_MapsOfTheMonth/map122.html Kartet viser 285 byar si utvikling i koplingar med andre byar. Kartet er basert på lokalisering av kunnskapsbaserte tertiærnæringar i perioden Sirklane indikerer det totale talet koplingar med andre byar i år 2. Fargane i sirklane syner utviklinga av talet på koplingar. Suksess og integrasjon i verdsøkonomien og globale nettverk for byar og regionar er blant anna avhengig av deira kopling og tilgang til globalt viktige stadar elles i verda. I Noreg er det Oslo som har flest koplingar til andre byar i 2. For Oslo var utviklinga stabil eller positiv fram til 28, med ein auke på mellom 3 prosent. Bergen hadde i 2 langt færre koplingar og hadde ei stabil til negativ utvikling fram til år 28. I Europa er det London som hadde flest koplingar i år 2, men den prosentvise auken i tal koplingar var berre mellom -3 % fram til 28.