Prgram 2011-2015 Gje stemma di til SAMFUNNSDEMOKRATANE - SD Å sitje heime på valdagen er å gje ei stemme til den plitikken du likar minst! 1
Føremål Partiet Samfunnsdemkratane er grunnlagt på kristne/humanistiske verdiar, g har sm mål å ta vare på Nreg sm eit fritt, sjølvstendig g fleirkulturelt samfunn. Heile landet skal takast i bruk til busetnad g verdiskaping gjennm gdt utbygd infrastruktur sm skal sikre like høve til utvikling i heile landet. Samfunnsdemkratane er plassert til sentrum/ venstre g tufta på eit samfunn med blandingsøknmi - ein balanse mellm privat næringsliv g tilrettelegging frå det ffentlege. Kjerneverdiar Samfunnsdemkratane legg vekt på å pptre ærleg, redeleg g påliteleg. Fkuset skal vere på våre eigne løysingar g vi ønskjer å bidra til psitiv, skapande g løysingsrientert utvikling lkalt, reginalt, glbalt. Samfunnsdemkratane representerer eit nytt alternativ i nrsk plitikk der tryggleik g menneska skal setjast i sentrum. Samfunnsdemkratane vil ha lys i husa g ønskjer å ta heile landet i bruk. Utbygging av teneleg infrastruktur er viktig fr å mtverke sentralisering g utarming. Varme hender g klke hvud finst i heile Nrge. Vi skal arbeide fr løysingar sm gjer at flk ver heile landet kan kjenne seg trygge fr liv g helse. Gde ppvekstvilkår, auka ressursar til pliti g helsevesenet er viktige hjartesaker fr Samfunnsdemkratane. Vi skal g arbeide fr at verdiane i større grad enn i dag vert verande der dei vert skapte. Vi ønskjer sterkt lkalt eigarskap til energiressursar g utbygging av frnybare ressursar. Fanesaker Einaste garantisten fr fullverdige helsetenester i heile landet Mtverke sentralisering Rettferdig frdeling av verdiskapinga 2
Gje stemma di til SAMFUNNSDEMOKRATANE - SD Å sitje heime på valdagen er å gje ei stemme til den plitikken du likar minst! SD = Einaste garantisten fr fullverdige helsetenester i heile landet. Vi vil ppretthalde lkalsjukehus med fødeavdelingar g akuttberedskap, g elles frdele spesialisthelsetenesta til beste fr flket Vi vil at lkalsjukehusa skal tildelast utvalde spesialfunksjnar. Dei vil då stette krav til kvalifisering av turnuskandidatar Vi vil arbeide fr ein ny øknmisk frdeling i helsesektren sm tek høgde fr lkale tilhøve Vi vil utvide refusjn fr alternativ behandling, både fr å styrkje sjølvråderetten ver eiga helse, g frigjere kapasitet i den tradisjnelle behandlinga Vi ønskjer klare ansvarslinjer med pasienten i sentrum Rus g psykiatribehandling g samhandlingsrefrma må få nødvendige ressursar Mat sm medisin SD = Mtverke sentralisering frdi sentralisering er ansvarsfråskrivande. Legge frhlda til rette så det er like levevilkår i heile landet. gså i grisgrendte strøk i distrikta. Ved å sikre varer g tenester der flk bur, g hente ut muleg verdiskaping Få lys i husa ver heile landet ved å byggje nødvendig infrastruktur Byggje Stadt skipstunnel Ferjefri E-39 med bru Anda-Lte innan 2020 Ferdigstilling av fylkesveg 60 Ferdigstilling Kystvegen Ruste pp eksisterande vegnett langs E39 med internasjnal standard (8,5m) Vidareutvikle rutetilbdet på krtbanenettet Oppretthalde eit desentralisert tilbd i skule g barnehage SD = Rettferdig frdeling av verdiskapinga Nasjnale naturressursar skal kme heile landet til gde Jrdvern med tanke på mat g miljø Verdiskapinga må brukast til å vidareutvikle lkalsamfunna Rettferdig frdeling må gjere det muleg å drive verdiskaping både i sentrum g distrikt Flk må få bruke det dei har av arbeidsevne i staden fr å bli dytta ut av arbeidslivet AVBYRÅKRATISERING Ta makta tilbake til kmmune g fylkesnivå Redusere skjemaveldet 3
Vri fkus frå kntrll til verdiskaping g tenesteyting Gjere kvardagen enklare fr flk flest Samanslåing g sentralisering krev meir byråkrati BUSETNAD Lys i husa Etableringsbustader/Gjennmgangsbustader Det må byggast bustader sm er øknmisk tilgjengelege fr unge g nyetablerte. I tillegg trengst det bustader sm inneheld gjennmgangsleiligheiter både fr tilflyttarar g eldre sm ikkje lenger vil sitje sm eigarar av einebustadar. Her kan det g leggast til rette fr msrgsbustader med tilsyn. Det bør være msrgsbustader gså i sentrum slik at det ikkje vert ei samling av eldrebustader rundt institusjnar. Tilrettelegging av tmter, private g til næring. Byggefelt må klargjerast slik at tilflyttarar g nye familiar får tilbd m tmter sm er byggeklare på krt varsel. Strandsne; vi vil ha liv i fjæra, sikre tilgng fr ålmenta g legge betre til rette fr reiselivet. Eigedmsskatt Berre fr bedrifter sm ikkje har hvudkntr i kmmunen Energiprduksjn DEMOKRATI Ta vare på det flkelege initiativet Ha eit pe demkrati styrke kntakten mellm veljarar g plitikarar ENERGI Legge til rette fr gd utnytting av dei ressursar vi har Olje g gass, vindkraft, småkraft g vasskraft Syte fr at vi er sjølvfrsynte med energi før vi eksprterer (g må imprtere dyr g lite miljøvennlig kraft frå utlandet når det er fr lite att her) Lik pris på straumfrsyninga til abnnentar i heile landet. Avvikle eksisterande prissner. 4
Bærekraftig bruk av naturressursane med avbøtande tiltak fr negative utbyggingsknsekvensar Auka bruk av Jrdvarme/Fjrdvarme/Varmepumpe Mdernisering av eksisterande kraftverk er ein str u-utnytta ressurs sm kan gje eit strt tilskt til kraftprduksjnen innanlands. Skattlegging av småkraftverk må leggast m, slik at det vert mgleg fr desse å drive lønnsamt basert på den prduksjnen sm elva gjev g ikkje slik sm i dag då kraftverka vert drivne etter skattereglane Lkalt eigarskap av lkale kraftstasjnar Glppen kmmune skal frtsette sm eigar av kraftstasjnane i kmmunen FISKERI Kystffensiv Ta vare på dei lkale fiskarane sm ein frvaltar av verdiar. Syte fr at kystfiskarane med mindre båtar g utstyr har ei framtid. Sjå til at den øvre grensa på størrelse på båtane i kystfisket blir halden, g ha ei regulering av uttaket av fisk etter ressursmåling. Kvtefrdeling Unngå at nkre få, g stre aktørar kjøper pp mesteparten av kvtene. La det vere muleg gså fr mindre reiarlag g båt eigarar å få tak i kvter. Samtidig må kvtene vere så stre at det blir skikkelege inntekter av det g dermed føre til auka interesse g rekruttering i yrket. Rekrutteringskvtar Det ffentlige bør ha ein del fiskekvter til utlån/leige fr at nye aktørar skal få ein sjanse til å kmme inn på marknaden. Strukturering Staten bør ha ei verrdna styring av inntekter/utgifter. Regulering i frm av tilskt etc. fr å balansere næringa, g fr å få pp lønnsmheta. Vurdering av avgiftsnivået. Arbeidsfrhld Vi vil jbbe fr at fiskarane får same rettar g plikter sm andre arbeidstakarar i høve sjuke- g arbeidsløyseytingar frå det ffentlege. 5
Sjå til at arbeidsfrhlda m brd blir kntrllerte, på same vis sm på land. Gjere det enklare å få mskulering/etterutdanningsrdningar fr dei sm ikkje klarar jbben lenger pga slitasje, sjukdm eller skade. I det lengste unngå uføretrygd. FORSVAR Nrge skal ha eit sterkt frsvar tilrettelagt fr å verje landet g ressursane våre. HELSE Mat sm Medisin- Næringsrikt g rett samansett ksthald kan vere med på å førebygge g behandle sjukdm g lidingar, g avgrense livsstilsjukdmar. Organisering av helsetenestene: Vi vil arbeide fr å redusere byråkratiet sm er aukande gså i helsesektren. Dette fører til at ein større g større del av kstnadane pr. pasient går til ikkje behandlande frmål. Innføre føle deg vel wellness utdanning i Sgn g Fjrdane Legge betre til rette fr 100 % stillingar. Det viser seg at det ikkje er vanskeleg å få turnusar til å fungere med flest mulig heile stillingar i pleie g msrg. Auka grunnbemanning i avdelingane innan pleie g msrg. Dette fører til mindre sjukemeldingar g på sikt mindre bruk av vikarar g betre stabilitet i persnalgruppa. Dette gjev betre rekruttering g auka status. Auka bruk av refusjn på alternativ behandling. Brukarstyrt persnleg assistanse (BPA) fr eit verdig liv. Muligheit fr dbbeltrm på sjukeheim/msrgsblig. Ikkje alle ynskjer å bu åleine, ektepar etc. Førebyggande arbeid er samfunnsøknmisk lønsamt innanfr alle mråder. Bruke Krisesenteret sm ein medspelar til å mtverke vld mt brn g vaksne Sjukehussaka Avvikling av helseføretaksmdellen g tilbakeføring av sjukehusa til flkevald styring Lkal styring av lkalsjukehusa. Lkal leiing sikrar rekruttering. Same tilbd i høve akuttmedisin same kvar ein bur i landet. Må tenkje på kva slags tilkmst den einskilde har. Vegar, ferjer mm. Dvs. Reisetid. Helsesenter 6
Bygge nytt eller leige? På lang sikt vil det løne seg fr kmmunen å vere eigar av bygningsmassen. Bufellesskap Fleire bufellesskap fr psykisk utviklingshemma. Ikkje alle trivst med å bu åleine, einsemda er aukande. Større miljø fr persnalet sm n jbbar mykje åleine. Bufellesskap fr brukarar med stre fysiske handikap. Tilrettelagde bustader sm ligg samla slik at ein kan nytte seg av felles hjelparar sm er tilgjengeleg etter behv. Dagtilbd fr eldre Kmmunane sparar lite ved å fjerne desse. Det er eit svært viktig tilbd fr mange brukarar. Ssiale behv er g ein del av det grunnleggande fr fysisk g psykisk helse. Mat Viktig med fersk mat. Lkale kjøkken ved sjukehus/sjukeheimar. Diett mat må lagast nær pasienten. Deltaking. Viktig å kunne smørje skiva si sjølv. Mat er viktig fr gd livskvalitet. Arbeide fr å minke matavfallet Legesituasjnen Fleire faste stillingar er rimelegare enn å ha dyre vikarlegar. Psykisk helse Like viktig sm fysisk helse. Syte fr den enkelte sin rett til individuell behandling vert ivareteken. Kmmunen må knyte til seg nødvendig kmpetanse. Rus Aukande prblem. Interkmmunalt samarbeid fr å nytte seg av eksisterande ekspertise. Auka fkus på langing til mindreårige Følgje pp pårørande til rusavhengige Tannbehandling Refusjnsrdning på lik linje med andre helsetenester med eigenandel. 7
Kvalitetsfrskrifta Helse g msrgstenestene må ta utgangspunkt i kvalitetsfrskrifta. Her er minstekrav til kvaliteten på tenestene sm skal ytast lkalt. Gjennm denne får ein fram kva sm dannar grunnlaget fr reelle kstnader innanfr helse g kva kvalitetsnivå tenestene skal ligge på. IDRETT Støtte pp m mangfaldet i idretten. Viktig å ha eit allsidig tilbd fr brn g ungdm tilgjengeleg fr alle uavhengig av føresette sin øknmi INDUSTRI Det er viktig å ha eit ffentleg støtteapparat sm gjev tilskt til både etableringar g investeringar i driftsmateriell g bygningar. Det bør vere lkale næringsfnd sm kan evaluere bruken av midlar. Ha sm utgangspunkt at ein skal tiltrekkje seg ny industriverksemd til kmmunen g derigjennm legge grunnlag fr flketilvekst g utvikling i kmmunen i staden fr å ha strategiske planar fr nedlegging av skular g tilbd basert på framskrivne avflkingstal. Dette vert fte sjølvppfyllande prfetiar g signaliserar svært sterkt til ungdmen at her er det ikkje mange sm ser føre seg nka framtidig utvikling. Vårt utgangspunkt er å vere psitive til ny aktivitet g sjå på alle dei framtidige muligheitene vi har i staden fr å fkusere på det negative, samstundes sm ein arbeider målretta fr å tiltrekke seg ny aktivitet. INNVANDRING Arbeidsinnvandring, minstekrav å lære nrsk. I dag har arbeidsinnvandrarar ikkje rett til gratis nrskpplæring i ffentleg regi. Det er svært viktig at arbeidsinnvandrarar g deira familie får tilbd m ffentleg pplæring i nrsk språk g kultur. Dette vil lette integrering g gjere det lettare fr familiane å bli integrerte i lkalsamfunnet. Ein meir barnevennleg asylplitikk. Brna sitt beste må kme først, avgjerder m asyl må handsamast raskt. KULTUR OG FRITID Frivillig arbeid skal vere skattefritt 8
Friluftsliv fr alle gså handikappa. Sprt treningskntakt Snakkegruppe barn/ungdm/vaksne/eldre TRIVSEL Styrkje lkalt sjølvstyre. Fritidsplitikar å vere bindeleddet mellm lkal frnuft g velferdsansvaret Gde kulturtilbd er ein gd integreringsarena KYRKJE OG RELIGION Ta vare på den kulturelle skatten sm religinen representerer både ved å ta vare på, g legge til rette fr bruk av lkalitetar g utøving av tru. Sikre kyrkja tilstrekkelege midlar slik at bygningsmassen kan takast vare på g vedlikehaldast på ein respektabel måte. Gå gjennm brannsikring g straumfrbruk i kyrkjebygg g legge m til meir energieffektiv ppvarming. Sikre øknmi til nødvendige kyrkjelege funksjnar sm prest, kyrkjetenar g klkkar. LIKESTILLING Følgje pp HVPU-refrma med inkludering av funksjnshemma i arbeidslivet gjennm fleire NAV tiltaksplassar i kmmunane Oppmuntre til utradisjnelle yrkesval Sesjn fr alle LANDBRUK Krtreist mat i butikkane/kjedane Satse på husdyrhald med fkus på dyrehelse g etikk Lkale slakteri, ettersm det vert lenger g lenger mellm slakteria sm er eigd av private g samvirkerganisasjnane. Auka prduksjn av sau, geit g fisk Meir frsking g satsing på ppdrett av kvitfisk Buplikt, eller selje hus med gard 9
Strengare handheving av buplikta. Det går an å gjere anna enn å dyrke gras på små g mellmstre bruk rundt m i landet. Sjå til Tyskland, Austerrike g Sveits kva sm skjer på landsbygda der. Gjennm gde virkemiddelapparat kan det stimulerast til alternativ verksemd der gardsbruket i tradisjnell frstand ikkje gjev nk inntektsgrunnlag. Jrdvern i eit miljø g mat-perspektiv. Kulturminnevern sm jrdvern. MILJØ Utvikle kmpetanse fr å frstå, frvalte g vidareutvikle natur- g kulturlandskapet fr bærekraftig bruk. Ta vare på lkalt eigarskap på vatnet. Byggje pp vassreservane i magasina sakte g sikkert fr å unngå å imprtere straum frå utanlandske kl, lje, gass g atmkraftverk. Frnye bilparken. Mindre trafikkfarleg g meir miljøvennlig Meir strøing g mindre salting av vegane, med tanke på fare fr grunnvatnet g trafikkfaren ved rust på bilane. Legge vekt på det samfunnsøknmiske rekneskapet. Redusere avfall g ppfrdre til gjenbruk. Ta vare på bilgisk mangfald gjennm eit bærekraftig jrdbruk g distriktsutvikling. Vi vil ta vare på mattradisjnar g mangfald i krnslag, buskap g matvareprdukt. Legge til rette fr bygging av miljøvennlege hus sm krev lite energi g sm utnyttar frnybar energi til ppvarming; varmepumpe, slcellepanel, slfangar etc. Legge m innretninga på støttenivået slik at flk med vanlege inntekter har høve til å bygge slike hus. NÆRING Legge til rette fr eit ffensivt, nytenkjande næringsliv med gründerånd g lkalt eigarskap Frå jrd til brd- g fjrd til brd satsing. Vidareutvikle Innvasjn Nrge slik at det gså vert høve til å gje tilskt til investering i industribygg g andre næringslkale. BU-midlar 10
Sikre tilstrekkelege løyvingar til at lkale tiltak kan setjast ut i livet Risiklån. Det ffentlege må stille risikkapital til rådvelde fr nyetablerarar g til vidareutvikling av eksisterande verksemd. Etableringsstøtte, med vidare ppfølging. Det må etablerast frtuseielege g stabile vilkår fr nyetablerarar, med enklare regelverk. Ta i bruk ljepengane fr å bygge landet g hjelpe dei sm vil skape nk framver i staden fr å plassere desse i utanlandske føretak g aksjar. Sikre tilgang til ferdig regulerte g tilrettelagde sjønære næringsareal sm er tilgjengeleg på krt varsel fr selskap sm har midlar g planar fr investeringar g nye arbeidsplassar. Det er fr seint å starte planprsessar når selskapa står på døra g ynskjer næringsareal. Ein ffensiv næringsplitikk krev gså at kmmunane har strategiske næringsplaner fr å tiltrekke seg aktivitet. Ingen nye arbeidsplassar kjem rekande på ei fjøl. Det er gjennm målretta arbeid at utviklinga skjer. OPPVEKST Bruke barnetrygda sm ein ssial utjamning- g integrerings-faktr. Behvsprøving med tak på familieinntekt på 10 G. Indeksregulere barnetrygda g jamne ut etterslepet. Barnehage g skule med fkus på ernæring g fysisk aktivitet. Statusen til barnevernet må hevast. Gjennm samarbeid med andre aktørar på kmmune/ fylkes- g statleg plan til barnas beste. Og gjennm tilpassa kmpetanse, lkalisering, synleggjering i kvar kmmune. REISELIV Strategisk satsing på reiseliv sm eit felles satsingsmråde fr næring g handel. Pakkereiser Kystpilegrimen, kpla mt dei andre Pilegrimsmåla i eit nettverk (Nidars). Betre sanitærtilhøve fr turistar g andre reisande Vidareutvikle gjestebrygger SAMFERDSLE Samfunnsdemkratane vil arbeide fr at det skal kunne bu flk i heile landet. Dette skal sikrast ved at ffentlege tenester er tilgjengelege der flk bur. 11
Vegar g farleier med skikkeleg standard er svært viktig fr næringsliv g trafikktryggleik både på land g sjø. Standarden på deler av vegnettet syner år med dårleg vedlikehald, midlar til vedlikehald må styrkjast, samstundes sm nye utbyggingar skjer på heile strekningar, ikkje stykkevis g delt. Priritere utbygging av infrastruktur sm utløyser felles bu- g arbeidsreginar. Herunder arbeide fr realisering av bru mellm Lte g Anda innan 2020. Høgda på denne brua skal vere slik at den ikkje hindrar turistskips-trafikken til indre Nrdfjrd. Sikre at traseen til E39 vert følgjande dagens trase gjennm Stigedalen med bru ver Vldafjrden slik at den tener sm bindeledd mellm kmmunane sm den går gjennm samstundes sm den sikrar raskast mgleg transprt gjennm reginen. Ruste pp heile E39 traseen slik at den samsvarar med eurpeisk standard (8,5m bredde). Sikre utvida rutetider g rutetilbd på Nrdfjrd lufthamn Anda på linje med mkringliggande flyplassar i Ørsta/Vlda g Førde. Syte fr at fyrste fly er framme på Gardermen tidsnk til å rekke tidlege avgangar til andre stader i landet g til utlandet, samstundes sm siste fly tilbake frå Gardermen til Nrdfjrd(Anda) går så seint at det er muleg å kme seg heim same dag utan ekstra vernatting. I praksis snakkar ein m at første fly må vere på Gardermen seinast kl. 0720 medan siste fly må gå frå Gardermen kl 2300. På denne måten vil flyplassen kunne tene kundane på ein framifrå måte g gjere ei rad nye reiseruter til andre stader i Nrge g til utlandet mulege frå Nrdfjrd med sterkt redusert ttal reisetid. Saman med bru ver Nrdfjrd ved Lte-Anda vil dette gjere Nrdfjrd reginen svært mykje meir attraktiv sm ein regin å busetje seg i. Det er ingen grunn til at tilbda i Nrdfjrd skal vere mindre gde enn i resten av fylket. Arbeide fr realisering av kystvegen mellm Måløy g Flrø. Ferdigstille Riksveg 60 mellm Olden g Innvik. Frtsetje utbygging av gang- g sykkelvegar. Realisere Stadt skipstunnel. Redusere salting ved å auke sanding med knust, tunnelmasse etter veg g energi utbygging. Oppvarma ved strøing. Gang g sykkelvegar Bygge ut gang g sykkelvegar slik at det vert lagt til rette fr bruk av sykkel til g frå arbeid, skule g fritidsaktivitetar. Lkale bussruter Etablere lkale bussruter med mindre bussar sm går fte, slik at brn g eldre kan kme seg til g frå både kmmunale tenester g fritidsaktivitetar. Eigarskap i Fjrd 1 12
Sikre framtidig eigarskap i ein av fylket sine største arbeidsplassar g nytte frkjøpsretten til aksjane sm n er til sals frå Møre g Rmsdal fylkeskmmune. Gjennm dette ppkjøpet vil ein kunne sikre framtidige kmpetansearbeidsplassar i fylket, nk sm alle er einige m at ein må satse på fr å stppe fråflytting g avflking. Her har ein eit heilt knkret høve til å vise at ein faktisk meinar nk med dette. Samstundes vil dette selskapet kunne gje gde tilskt til alle dei gde frmåla sm alle er så pptekne av å skaffe midlar til i fylket vårt. Det har aldri vre g vil sannsynlegvis ikkje ppstå på lang tid eit høve til å skaffe fylket så mykje årlege inntekter sm kjøp av den aktuelle aksjepsten i dette selskapet vil kunne gje. Sist år gav selskapet eit utbyte til eigarane på 268 millinar krner. Selskapet er eit av dei best drivne ferje/rutebåtreiarlaga i landet g hvudkntret ligg i Flrø. Oppkapitalisering av selskapet i samband med kjøp av nytt materiell vil måtte skje på frretningsmessige prinsipp i dette selskapet sm alle andre tilsvarande reiarlag. Det er ikkje eigaren sm skal betale fr nytt materiell, det må finansierast ved lånepptak med sikring i allereie vunne kntraktar i anbdsmarknaden. SKATTAR OG AVGIFTER Kmmunale avgifter sm står til ppgåveløysinga. Skatt på avkastning, ta vekk dbbel skattlegging på utbytte. Arveavgift. Eigedmsskatt Småkraftverka vert i dag skattlagde etter byggekstnad. Dette bør leggast m slik at skattegrunnlaget vert basert på takst etter at utbygginga er ferdig i kmbinasjn med installert effekt. SKULE/UTDANNING Gjennm haldning g handling, skape tillit g gdt mdøme Auka fkus på helse- g ernæringsfag, utvikle Frisksenter. Tilpassa pplæring, likestilling i tilbdet. Oppfrdre til val av utradisjnelle fag. Offentleggjering av testresultat i skulen. Mtverke fråfallet i vidaregåande skule ved å sikre læreplassar til elevane på yrkesfaglege linjer g ved å setje inn tiltak fr å mtverke fråfallet sm til dømes auka lese g skrivepplæring g smmarskule 13
Meir fkus på rådgjevingstenestene. Kntinuitet i vidaregåande utdanning. La dei einskilde tilbda vere varige på dei stadane sm er utpeika. Sikre trygg g mbbefri skuleskyss g avgrense reiselengda fr dei minste elevane. Tilpassa kmpetanse i samsvar med næringslivet g det ffentlege sine behv. Byggje Frskings- g utviklingsmiljø i tilknyting til næringslivet sine lkaliseringar. Etablere ein arbeidsbank av ledig kmpetanse. Nytte sjukmelde g uføre si restarbeidsevne. SOSIALE TENESTER Arbeid må løne seg. Tilpassa arbeid, ikkje brtfall av trygd ved ekstra arbeidsinnsats. Legge vekt på samfunnsmessig gevinst. Nav Eit uversiktleg system fr brukarane, vanskeleg fr dei sm verkeleg treng å få hjelp. Det er lagt pp til at brukarane skal rdne det meste sjølv. Auke kmpetansen på tenesteytar. Syte fr at det fins persnale sm kan yte direkte hjelp til brukarane. Bør fungere slik at det løner seg å jbbe fr dei sm kan. Frenkle gdtgjersle fr reiser til g frå sjukehus. Mange eldre får ikkje den refusjnen dei har krav på frdi dei ikkje får hjelp til å fylle ut reiserekning. Dette må autmatiserast slik at rett til dekking av reiseutgifter vert refundert til alle sm har krav på det. Barnetrygd Bør indeksregulerast frå då indeksreguleringa vart stppa g fram til i dag. Freldre med inntekt ver eit gitt nivå, eks. brutt familieinntekt meir enn 10 G, får ikkje barnetrygd. Inntektsnivået skal indeksregulerast i samsvar med knsumprisindeksen. Dette vil vere eit effektivt hjelpemiddel til å hindre fattigdm blant småbarnsfamiliar. Barnevern Auka status sm medarbeidar til barnet sitt beste Tilby freldrekurs a la Pridekurs (kurs til fsterfreldre) til alle freldre. Samlkalisere med helsestasjn 14
Styrke rettleiing fr freldre g fsterfreldre. Handlingsplan fr kmpetanseheving g rekruttering. Pensjnsrdning Ny utrekningsfrmel- kven tener på det? Pensjnsgrunnlaget blir n utrekna ver fleire yrkesaktive år. Mange sm ikkje har vre yrkesaktive på full tid nesten heile sitt vaksne liv vil tape på det. Bør revurderast. Fattigdm Vi vil jbbe fr å utjamne skiljet mellm rike g fattige i Nrge ved hjelp av barnetrygd, skattenivå g ssiale ytingar Stadig fleire unge kjem i øknmisk uføre på grunn av lettvinte låneløysingar der ein kan etablere gjeld med få tastetrykk utan at betalingsevne vert kartlagt. Det må leggast vekt på at alle tilbd i skulen skal vere gratis. Inkassregelverk Reglar fr påslag i samband med inkass må endrast slik at det ikkje skal vere eit attraktivt frretningsmråde å kjøpe pp gjeld g frfølgje gjeldsffer. Lån utan sikkerheit skal vere ulvleg Utvide låneramma i Lånekassa, g gå imt privatisering av Lånekassa. UTANRIKSPOLITIKK EU EØS Samfunnsdemkratane er imt EU-medlemskap. Sikre lkalt eigarskap ved refrhandling av EØS-avtale. Unngå å lage Eurpean Orphans, freldrelause i andre Eurpeiske land (g elles). BISTAND Hjelp til sjølvhjelp. Gje ein mann ein fisk, g han har mat ein dag, lær ein mann å fiske g han har mat heile livet. Meir feminin kraft i plitikk g styrer innan næringsliv g lkal/ reginal utvikling. Utdanning til jenter g kvinner i U-land er ein effektiv reiskap i målet m å ppnå fred. Mål at 15% av bistanden går til utdanning. 15
Etablering g støtte til verksemder må følgje etiske prinsipp. SENIORPOLITIKK Vi vil fjerne samrdning i pensjn Geriatri-tilbd i alle kmmunar Gløym ikkje dei sm sjølv gløymer Støtte etablering av masterstudium innan samhandling lagt til Høgskulen i Sgn g Fjrdane Gjennmføre rekrutteringstiltak til utdanning innan pleie g msrg Gjennmføre reell msrg i staden fr stppklkkemsrg Pensjnistar med flketrygdpensjn må sikrast ei inntektsutvikling på linje med yrkesaktive 16