Til: Frå: Sak: Formannskapet en Kommunereformen NOTAT Arkivsak nr. Løpenr. Arkivkode Avd / Sakshandsamar Dato 2014/137 4853/2015 020 ADM/RSJ 11.05.2015 KOMMUNEREFORMA - SLUTTDOKUMENT DRØFTINGSNOTAT Dette notatet er ei oppsamling av 6 notat som har gått til formannskapet for drøfting i kommunereformprosessen. Drøftinga i formannskapet har teke utgangspunkt i ekspertutvalet si inndeling av kommunen sine roller: myndigheitsutøving, tenesteyting, samfunnsutvikling og lokaldemokratisk arena. Drøftingane frå møta er innarbeidd i notatet. INNLEIING Fasar i reformutgreiinga: Kommunen vurderer status Kommunen vedtek å utgreie saman med andre Kommunen vedtek å halde fram som før Staten vurderer og konkluderer Kommunen utgreier samanslåing Kommunen vedtek ikkje samanslåing Kommunane etablerer ei ny kommune (18 30 mnd) Kommunen vedtek samanslåing Staten vedtek samanslåing Kommunestyret har i K-sak 64/14 gjort vedtak om lokal prosess for kommunereforma. Det vert arbeidd med førebuing til folkemøte og tenkjetank. Erfaring frå andre stader viser at det er viktig med informasjon og involvering av innbyggjarane i spørsmålet om kommunesamanslåing. Folkemøte og tenkjetank vert arenaer for å invitere inn til innspel og debatt. Parallelt med dette vil rådmannen lage drøftingsnotat til formannskapet framover. Eg ser for meg å lage eit notat for kvart av eller grupper av dei 10 kriteriene som ekspertutvalet har lagt til grunn:
1. Tilstrekkelig kapasitet 2. Relevant kompetanse 3. Tilstrekkelig distanse 4. Effektiv tjenesteproduksjon 5. Økonomisk soliditet 6. Valgfrihet 7. Funksjonelle samfunnsutviklingsområder 8. Høy politisk deltakelse 9. Lokal politisk styring 10. Lokal identitet Desse vert vidare gruppert innanfor kommunen sine fire roller: Kommunens fire roller, samfunnsmessige hensyn og kriterier Samfunnshensyn Kvalitet i tenestene Effektiv bruk av samfunnets ressursar Likeverdigheit Samfunnshensyn Rettsikkerheit Samfunnshensyn Heilheitleg areal- og transportplanlegging Tilrettelegging for positiv utvikling Samfunnshensyn Lokal politisk styring Levande lokalt folkestyre Aktiv lokal politisk arena TENESTEYTING MYNDIGHEITSUTØVING SAMFUNNSUTVIKLING DEMOKRATISK ARENA Kriterier Tiltrekkeleg kapasitet Relevant kompetanse Effektiv tenesteproduksjon Økonomisk soliditet Valfridom Statleg rammestyring Kriterier Tilstrekkeleg kapasitet Relevant kompetanse Tilstrekkeleg distanse Kriterier Funksjonelle samfunnsutv.område Tilstrekkeleg kapasitet Relevant kompetanse Kriterier Høg politisk deltaking Lokal politisk styring Lokal identitet Brei oppgåveportefølgje Statleg rammestyring Formannskapet kan i arbeidsprosess gå gjennom kommunen sine fire roller og skildre kommunen sin status på grunnlag av statistikk og eigne oppfatningar av situasjonen. Deretter kan ein gjere ei vurdering av om kommunen er robust nok til å møte dei framtidige utfordringane, og ev kor stor må kommunen måtte vere.
TENESTEPRODUKSJONEN Den kommunale tenesteytinga skjer både direkte og frå kommunen sine tilsette, gjennom interkommunale samarbeidsordningar elelr ved at kommunen kjøper tenester av andre kommunar eller private aktørar. Volda kommune er med i mange interkommunale samarbeidsordningar. Fylkesmannen ga Nivi analyse i oppdrag å utarbeide ein rapport over interkommunale samarbeid for kommunane i Møre og Romsdal i 2013. Volda har flest tenestesamarbeid med Ørsta kommune og ein del samarbeid saman med alle kommunane på søre Sunnmøre. Tilstrekkeleg kapasitet Kommunane må ha tilstrekkeleg kapasitet både fagleg og administrativt for å kunne gi innbyggjarane dei tilboda dei har krav på. Kapasiteten kan skildrast på fleire måtar: Antal årsverk pr brukar/brukargruppe Tilbod pr brukar/brukargruppe (dekningsgrader) Brukarundersøkingar/innbyggjarundersøkingar om slike finst Kapasiteten vil også avhenge av kommunen sin faglege kompetanse og organisering. Tenesteyting kapasitetsindikatorar 2013: Andel barn 1-5 år med barnehageplass Legeårsverk pr 10 000 innb. i kommunehelsetenesta Fysioterapiårsverk pr 10 000 innb i kommunehelsetenesta Årsverk av psykiatriske sjukepleiara pr 10 000 innb i k- helse og plo Andel plassar i einerom i plo og i omsorgsinst Plassar i institusjon i prosent av innb over 80 år Årsverk i sosialtenesta Pr 1000 innb Gj.snittleg sakshandsamingstid med 12 vekers frist (kalenderdagar) Volda 100,4 9,8 7,1 8,2 100 13,2 0,27 18 Ørsta 93,4 12,5 8,0 5,0 92,3 18,2 0,39 0 Møre og 92,6 10,7 8,3 5,2 92,7 14,8 1,1 Romsdal Landet 90,0 10,2 8,9 4,2 93,9 13,8 1,15 Kvalitet og kompetanse Relevant kompetanse er avgjerande for å sikre tilfredsstillande kvalitet på kommunen sine tenester. Det er også av omsyn til god lokaldemokratisk styring viktig at kommunen sjølv har eigen kompetnase og har stekre kompetansemiljø (utgreiingskapasitet). Høg kompetnase i tenesteproduksjonen medverkar også til å sikre likebehandling. Kvalitet og kompetanse kan skildrast på grunnlag av: Andel tilsette med profesjonsutdanning pr brukar/-gruppe Tilbod av fagpersonell pr brukar/-gruppe Brukarundersøkingar/innbyggjarundersøkingar om slike finst
Tenesteyting - kvalitetsindikatorar/kompetanse 2013 Andel tilsette med barnehagelærarutdanning Andel lærarar med universitets/ Høgskuleutd og pedagogisk utd Legetime pr veke pr bebuar i sjukeheim Fysioterapitime pr veke pr bebuar i sjukeheim Andel årsverk brukarretta tenester m fagutdanning frå høgsk/univers Stillingar i barnevernet med fagutd pr 1000 barn 0 17 år Volda 36,2 92,5 0,4 0,3 3,4 Ørsta 43,0 92,9 0,34 0,06 2,8 Møre og 30,2 87,0 0,41 0,25 3,4 Romsdal Landet 33,7 86,5 0,46 0,38 3,9 Tenesteying og stab/støttefunksjonar noverande fagkompetanse (kryss av) Fagområde Formell kompetanse Erfaringskompetanse Rekrutteringsmoglegh. God Middels Dårleg God Middels Dårleg God Middels Dårleg Grunnskule Pleie og omsorg Sosialtenester Barnevern Helse Byggjesaksh/reguleringsplan Planlegging Økonomi Personal IKT Sentrale spørsmål til drøfting: Kva er sterke og svake sider ved kommune som tenesteytar i dag? Kva er utfordringane i høve til forventa demografisk utvikling? Kva utfordringar har kommuanne når det gjeld kompetanse, spesialisering og rekruttering? Kva er status i kommunen når det gjeld utviklinga i netto driftsresultat? Skaper mangel på kapasitet og kompetanse utfordringar for myndigheitsutøvinga? Korleis er tilgangen på juridisk kompetanse i dag? Kva er omfanget av klager, og korleis fordeler desse seg på ulike forvaltningsområde? Korleis er sakshandsamingstida og kvaliteten på sakshandsaminga? Har kommunen gode rutiner og system for myndigheitsutøving og kva for utfordringar vert avdekt gjennom statlege tilsyn? I kva grad er det utfordringar med habilitet, og kva utfordringar skaper dette? På område der de kjem fram til mangel på kapasitet og/el kompetanse kva skuldast dette (manglande økonomi til å prioritere, ikkje attraktivt nok miljø mv)? Kommunane skal utgreie spørsmålet om samanslåing. I dette oppdraget ligg også å vurdere konsekvensane av å stå som sjølvstendig kommune opp mot kommunesamanslåing. Ved alternativet kommunesamanslåing må storleik på kommunen også vurderast.
I oppsetta over er det berre fylt inn for Volda og Ørsta. Her kan det etter kvart fyllast inn for fleire kommunar dersom det vert vurdert som aktuelt. I øvinga skal Volda kommune først vurdere 0-alternativet, altså om Volda kommune framleis skal vere eiga kommune i framtida. Deretter skal ein vurdere om Volda skal slå seg saman med nokon. Da vil det vere nærliggjande å tenkje Ørsta, og ev om det ikkje vert stort nok vurdere om ein skal utgreie modell med fleire kommunar. Det ligg ved faktaark/statistikk som kan nyttast som grunnlag for drøftinga. Vurderingar Beskriv kort kommunen sterke og svake sider og framtidige utfordringar med omsyn til kapasitet og kompetanse. Vidare om det er noko å vinne ved å inngå i ein større kommune. Vidare er det viktig å drøfte kva vil ein oppnå med kommunesamanslåing når det gjeld tenesteytinga. Moment frå formannskapet si drøfting 03.02.15 Ta utgangspunkt i tenestestruktur som gjer oss til optimale tenesteprodusentar (gode barnehagar, gode skular, god eldreomsorg mv) Spørsmålet er kor stor må ein kommune vere for å få dette til. Storkommune kan vere argument for å setje bort teneste til private. Det vil vere interkommunalt samarbeid om tenesteyting også ved større kommunar. Det er dei største kommunane som i dag har flest interkommunalt samarbeid. Utfordringa vil liggje på det såkalla 2. tenestenivået, slik som til dømes PPT, som kan liggje litt lenger unna. Ekspertutvalet har uttalt at kommunane bør vere 15 20 000 innbyggjarar for å løyse dagens tenester. 80 % av kostnadene er knytt til dei grunnleggjande tenestene (grunnskule, barnehage, omsorg mv) Dette er tenester der kommunane ut frå dagens struktur kan hente ut rasjonaliseringsgevinstar, og det er ikkje noko å hente på samanslåing når det gjeld desse tenstene. Strukturendring og nedlegging vil skje uavhengig av kommunesamanslåing. Det er viktig å identifisere område der kommunesamanslåing kan gi forbetring, t.d planlegging og byggjesakshandsaming. Volda og Ørsta ville verte ei meir slagkraftig utviklingseining. Det vil drive seg fram at det vil dreie seg om Volda og Ørsta som vert naturleg å diskutere. Dette vil gi betre tenester og redusert sårbarheit. I prosessen vidare er det viktig å ha eit skriftleg dokument før sommaren som synleggjer problema og der ein listar opp nokre alternativ. Ein bør stille spørsmål om kvar vi dag ikkje er gode nok, og bruke prosessen til å verte betre. Viktig å ikkje gå for tidleg ut med konkrete løysingar. Det er kommunestyret i neste periode som skal gjere vedtak om kommunestruktur. Det er ei utfordring å få ut informasjon til innbyggjarane om kva dette dreier seg om. Viktig å stille spørsmål til kva som er det overordna målet, og kva vi vil oppnå med kommunereforma. Den demografiske utviklinga viser at det vert fleire eldre og færre til å yte tenester. Geografien i distriktet er ei utfordring med sikte på framtidig tenestestruktur. Leverer rimeleg gode og kostnadseffektive tenester i Volda kommune i dag. Volda har eit potensial for å oppnå betre resultat i skulen. Resultata i dag gjenspeglar ikkje at Volda er ei høgskulebygd med lærarutdanning. Samanslåing av skulekontora i Volda og Ørsta vil samle eit større fagleg miljø. Ikkje gitt at store kommunar gir betre tenester. Kommunebarometeret viser at små kommunar yter gode tenester.
Enkelte alternativ er meir innlysande enn andre. Volda og Ørsta veks i hop, og desse kommunane utviklar etter kvart meir felles kulturell identitet. Må differensiere tenestene der kompetansekrevjande tenester som t.d barnevern må løysast gjennom interkommunalt samarbeid. Naturleg at kommunar som vil gjere noko i lag slår seg saman. I enkelte miljø vert næringslivet trekt fram i reformprosessen, medan den offentlege framtida ikkje vert like godt belyst. Volda og Ørsta har drive ein eigen prosess for kommunesamanslåing. Det kan vere utfordrande nok å ha kontroll og lykkast med tenesteytinga ved samanslåing av desse to kommunane. Det vert spennande å sjå kva veg prosessen går etter kommunevalet. Korleis skal ein ny kommune styrast? Ved Ørsta/Volda-alternativet vil fleirtalet i det nye kommunestyret kome frå Ørsta. Kunne vurdert parlementarisme. Naturleg å slå saman kommunar som har felles forståing og der utfordringane er like. Kommunane vil få utfordringar med å rekruttere lærarar og sjukepleiarar. Korleis få dyktige folk i tenesteproduksjonen i framtida? Dersom kommunane får fleire oppgåver, vert avgjerda lagt nærare innbyggjarane. Dette er meir demokratisk. Spørsmålet er om staten vil dette? Volda har diskutert kommunesamanslåing før, og kommunestyret har vedteke å gå vidare med sikte på ei samanslåing med Ørsta. Volda bør ta initiativ til eit regionmøte der det vert fokusert på det offentlege. Tre sentrale kriterier som må oppfyllast for å slå saman Volda og Ørsta - Felles fotballag (vanskeleg, men idrettslaga samarbeider meir) - Felles dagsavis (vanskeleg, men digitaliseringa kan løyse dette) - Gamle patriotar må gå bort (desse regenerer seg) Før ein slår saman Volda og Ørsta er det viktig å få opparbeidd felles forståing om å dra lasset i lag. Det har skjedd mykje samarbeid på tenesteområda den siste tida. Ein veit ikkje korleis tenesteproduksjonen vert i ein større kommune. Må ha ein del tenester der folk bur. Det er ikkje økonomi til å byggje nye lokale for å samle funksjonar. Det er krevjande å tenkje langt fram. Mange ting er usikre. Mellom anna tek vi for gitt at velstandsutviklinga held fram og at folketalsutviklinga vil vere positiv. Det er sterke sentraliserande prosessar på gang. Kor vidt kan desse få konsekvensar for strukturen innanfor helsetenesta, vidaregåande skule, høgskule mv. Dette gjer det vanskelegare å planleggje for framtida. Det vil vere aktuelt å samarbeide om tenesteområde for å demme opp mot sentralisering. På enkelte tenesteområde er vi store nok, medan på andre område vert vi for små. MYNDIGHEITSUTØVING Kommunen driv myndigheitsutøving på fleire område. Deet vil seie at det vert fatta vedtak med heimel i lover og forskrifter og i høve til føresenger i kommunen sine eigne planar. Det vert sett store krav både til fagleg innsikt, og ikkje minst juridisk kompetanse som gjev innbyggjarane nødvendig rettssikkerheit og likehandsaming. Da det ikkje ligg føre KOSTRA-rapportering på kommunane si juridiske komepetanse, så bør ein gjere ei vurdering av situasjonen og kva utfordring kommunen ev. har. Volda kommune har to juristar tilsett i administrasjonen (om lag 1,3 stilling). Det vert kjøpt juridiske tenester til barnevern og i saker om grunnspørsmål.
Statistikk over klage der Fylkesmannen ev. har gjort om det kommunale vedtaket er interessant i høve til vurdering av kommunen sin kompetanse på myndigheitsutøving. en har bedt om slik statistikk og ventar på å få den oversendt frå Fylkesmannen. Myndigheitsutøving noverande juridisk kompetanse (kryss av) Fagområde Formell kompetanse Erfaringskompetanse Rekrutteringsmoglegh. God Middels Dårleg God Middels Dårleg God Middels Dårleg Forvaltningslov/offentlighetslov Plan- og bygningslov Lov om barnevern Helse- og omsorgslova Opplæringslova Arbeidsmiljølova Personvernlova Kompetansenivået kan ikkje isolert vurderast mot storleiken på fagmiljøet. Tilrettelegging og tilbod om kurs og juridisk fagleg oppdatering er grunnleggjande for å halde eit rimeleg godt nivå på desse områda. Her kan det vere noko vilkårleg, og særleg innanfor forvaltningslov, offentlegheitslov og personvernlov er det behov for felles kursing med jamne mellomrom. en planlegg å utfordre sektorane sjølve på å vurdere korleis dei ser sitt eige kompetansenivå. Dette kjem eg attende til i samband med sak om status i kommunereformprosessen i juni. Vurderingar Drøft sterke og svake sider ved myndigheitsutøvinga til kommunen og framtidige utfordringar. Korleis er systemet for eigenkontroll? Er sakshandsamingstida tilstrekkeleg for å imøtekome næringslivet og innbyggjarane sine behov? Kva er det ev. å vinne ved å inngå i ein større kommune? Legg spesielt vekt på rettssikkerheit og likehandsaming. Moment frå formannskapet si drøfting 17.02.15: - Ut frå klagestatistikken frå fylkesmannen, så ser det ut til at kommunen ligg godt an. - Vurdere kor stor kommunen må vere for at kompetansen og kapasiteten er god nok. Til dømes treng vi å vere så stor at vi er dekt opp med spesialkompetanse på ulike juridiske område, eller skal ein kjøpe denne. - Ikkje alle får svar innan rimeleg tid etter forvaltningslova. Dette går ikkje kompetanse, men på ressursprioritering. - Fornuftig å drøfte kommunereforma ut frå status og ut frå dette finne svaret på kva val Volda kommune bør gjere. - Tillit er sentralt ved myndigheitsutøving der dei vurderingane og avgjerdene er dei rette, og at dei som skal handsame sakene er objektive og ikkje let seg påverke. Av og til er det ein fordel med nærleik og lokal kunnskap, medan i andre samanhengar er det ein fordel å vere større og ha avstand. - Viktig å vurdere sårbarheit og storleiken på det faglege miljøet for å ha kontinuitet og framdrift. Planlegging er eit sårbart område. Barnevernet har vorte styrka ved
interkommunalt samarbeid. Kompetanse må også sjåast i samanheng med kultur i organisasjonen, der mindre kommunar kan vere gode på myndigheitsutøving sjølv om dei har mindre fagleg miljø. - Det er ein logikk i at ein større organisasjon, dersom ein organiserer ressursane optimalt, har betre føresetnader for å ha større kapasitet og kompetanse. Spørsmålet er kor stor eller liten kan ein vere for å ha forsvarleg forvaltningsmiljø innanfor ulike område. SAMFUNNSUTVIKLING Det er vanleg å leggje ein brei definisjon av samfunnsutvikling til grunn i analyser av kommunen si rolle som samfunnsutviklar. Det dreier seg om langsiktig arealbruk og utbyggingsmønster, utbygging av infrastruktur, steds- og sentrumsutvikling, næringsutvikling, miljø og folkehelse i vidaste forstand. Kva kan skape attraktive lokalsamfunn? Kommunen si rolle som samfunnsutviklar skjer i mange samanhengar, men det er i samband med kommuneplanen at hovudpremissane for samfunnsutviklinga vert lagt. Revisjon av kommuneplanen for Volda er under oppstart, og denne prosessen vert kopla opp mot arbeidet med kommunereforma.
Ekspertutvalet la til grunn følgjande kriterier for at kommunane skal ivareta si rolle som samfunnsutviklarar: Funksjonelle samfunnsutviklingsområde Tilstrekkeleg kapasitet Relevant kompetanse Funksjonelle samfunnsområde har i debatten om kommunereforma vore definert som kvardagsregionar. Ekspertutvalet seier m.a. følgjande om dette i delrapporten av mars 2014: Befolknings- og kommunikasjonsutviklingen har endret de funksjonelle samfunnsutviklingsområdene. Kommunikasjonsstrukturen er i liten grad endret i tråd med denne utviklingen. De fleste funksjonelle samfunnsutviklingsområder dekker i dag flere kommuner. Utvalgets anbefaling om en minstestørrelse på 15 20 000 innbyggere vil i mange områder kunne gi bedre sansvar mellom kommunegrenser og funksjonelle samfunnsutviklingsområde. Nedanfor er det teke inn statistikk m.v som har verknad for vurdering av rolla til kommunen som samfunnsutviklar. Noko av dette er utdrag frå byregionanalyse for Volda og Ørsta som vil liggje føre i eiga sak til formannskapet og kommunestyret i løpet av mars.
Innpendling til Volda og Ørsta 2013 2009 2005 2001 2013 2009 2005 2001 Volda 779 Ørsta 953 Ålesund Ulstein Herøy 55 51 33 Innpendlere til Ørsta Ulstein Ålesund Herøy 76 48 45 Innpendlere til Volda Vanylven 20 Vanylven 39 Eid 18 Oslo 28 15 Stranda 13 Stryn 0 200 400 600 800 27 Eid 26 Hareid 0 200 400 600 800 1 000 Figur 56: Antall pendlere til Ørsta fra de åtte kommunene med størst innpendling til Ørsta Figur 57: Antall pendlere til Volda fra de åtte kommunene med størst innpendling til Volda Utpendling frå Volda og Ørsta Volda Ulstein Ålesund Oslo 2013 2009 2005 2001 67 182 181 Utpendling fra Ørsta 953 Ørsta Ulstein Ålesund Oslo 2013 2009 2005 2001 70 133 115 779 Utpendling fra Volda Kont. Sokkel 59 Bergen 58 Bergen 47 Herøy 51 Herøy 47 Kont. Sokkel 41 Sula 26 Eid 34 0 250 500 750 1 000 0 250 500 750 1 000 Figur 54: Antall pendlere fra Ørsta til de åtte kommunene det pendles mest til. Figur 55: Antall pendlere fra Volda til de åtte kommunene det pendles mest til.
Besøksattraktivitet i Møre og Romsdal Nasjonalt Bidrag Befolkningseffekt Besøksoverskudd Vanylven - 13 Smøla - 15 Norddal - 34 Gjemnes - 59 Halsa - 89 Stranda - 94 Rindal - 104 Skodje - 128 Sykkylven - 132 Aure - 138 Fræna - 153 Ørsta - 156 Volda - 158 Ørskog - 170 Tingvoll - 171 Rauma - 188 Surnadal - 196 Nesset - 202 Haram - 207 Averøy - 213 Vestnes - 244 Sula - 258 Stordal - 266 Sande - 272 Eide - 290 Hareid - 293 Midsund - 297 Ålesund - 310 Molde - 314 Sunndal - 344 Giske - 357 Aukra - 367 Herøy - 384 Kristiansund - 385 Ulstein - 386 Sandøy - 408-4 -3-2 -1 0 1 2 3 4 Besøksnæringar er: overnatting, servering, handel, kulturtilbod personlege tenester Betre besøksattraktivitet enn Ulstein og Ålesund der besøksattraktivteten er negativ. Vanylven, Stranda og Stryn har også positiv besøksattraktivitet (jf. TF-notat nr. 46/2013) Figur 43: Vekstimpulser fra besøksnæringene i perioden 2008-2013 i kommunene i Møre og Romsdal dekomponert i nasjonal vekst, befolkningseffekt og besøksoverskudd. Rangering mht. besøksoverskudd blant landets 428 kommuner. Næringsstruktur i Volda og Ørsta Fylke og stat 219 4 % Netto utpendling 650 12 % Basis 1 055 20 % Fylke og stat 1 094 25 % Netto utpendling 64 2 % Basis 458 10 % Besøk 537 12 % Lokal og kommune 1 278 24 % Besøk 750 14 % Regional 1 391 26 % Lokal og kommune 1 173 26 % Regional 1 132 25 % Ørsta, sysselsetting 2013 Volda, sysselsetting 2013
Tal personar VOLDA KOMMUNE Folketalsutvikling 2000-2014 Volda kommune. Innvandrarar og øvrig befolkning 10 000 9 000 8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Befolkninga for øvrig 8 073 8 026 8 032 8 003 8 038 8 005 7 979 7 965 8 017 8 085 8 094 8 113 8 098 8 157 8 178 Innvandrarar 249 296 297 332 339 346 343 352 389 424 479 542 595 670 731
Folketal 2000-2014 og framskriving 2015-2024 Volda kommune med og utan nettoinnvandring 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 Folketal Framkriving utan nettoinnvandring Framskriving med nettoinnvandring MMMM Forklaring: dei blå søylene viser kommunens folketal frå år 2000 og fram til 2014. Grønn og rød søyle viser forventa vekst i folketalet fram mot 2024 med og utan innvandring. Folketal og framskrive folketal (MMMM) for Volda kommune dei neste 10 åra fordelt på aldersgrupper 67 år + 20-66 år 16-19 år 13-15 år 6-12 år 1-5 år 0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 7 000 1-5 år 6-12 år 13-15 år 16-19 år 20-66 år 67 år + 2014 517 776 332 538 5 308 1 351 2024 641 816 377 502 5 763 1 720 Tal personar Dei fire siste presentasjonane er henta frå fylkesstatistikken. Powerpointpresentasjonen med statistikk for Volda kommune følgjer vedlagt. Møreforsking og Telemarkforsking sin rapport om byregion vil vere relevant for kommunereformprosessen. Den vil berøre sentrale moment knytt til samfunnsutvikling. Det kan vere fornuftig at formannskapet drøftar temaet samfunnsutvikling i to møte, slik at ein også får høve til å drøfte kommunen si rolle som
samfunnsutviklar også når ein har fått sett seg inn inn i rapporten frå Møreforsking og Telemarkforsking som vil liggje føre til møtet den 17. mars. Vurderingar Kva for utfordringar står Volda kommunen framfor i dag med tanke på å fremje ei langsiktig og heilskapleg utvikling? Kva er situasjonen når det gjeld folketalsutvikling, næringsutvikling og sysselsetjing? Korleis er inn- og utpendlingsmønsteret i regionen og mellom eventuelle samanslåingskandidatar med Volda kommune? I kva grad er det ulikskap eller ulike strategiar mellom kommunane i synet på framtidig utvikling, og kva er det eventuelt desse ulikskapane/ulike strategiene dreier seg om? Kva for oppgåver og utfordringar krev felles løysingar på tvers av kommunegrensene? I kva grad evnar kommunen å gjennomføre vedtak i plan- og utbyggingssaker? Kva er kapasitets- og kompetanseutfordringane innanfor samfunnsutviklingsområdet? Gir samanslåing betre kapasitet til å drive innovasjonsarbeid? Kva fordelar gir færre kommunegrenser i planlegginga av ei langsiktig og heilskapleg utvikling? Moment frå drøftinga i formannskapet 3. mars: Kva for utfordringar står Volda kommune framfor i dag med tanke på å fremje ei langsitkig og heilskapleg utvikling: - Volda manglar kommuneplan for heile kommunen der ein har klare strategiar for til dømes utvikling i bygdene. Arealdisponering og samfunnsutvikling er sentralt. I dag må ein søkje om dispensasjon for å få til noko. Også i sentrum er planverket ikkje oppdatert, og det er behov for revidering. Behov for kapasitet til planlegging som er meir robust og som er mindre sårbart. Langsiktigheit, heilskapleg og konsekvens av ulike strategiar vil vere viktig framover. - Treng gode planar, tilstrekkeleg areal og ressursar til å gjennomføre planar. Partnerskap mellom kommunen og frivillige lag/organisasjonar er ein modell som aktualiserer seg meir framover. - Paradoks å snakke om å slå seg saman med andre kommunar når ein samtidig kan stille spørsmål om Volda i dag er å sjå som ei eining. Utfordring å få til ei samansmelting mellom bygdene og sentrum. Volda har i dag eit sterkt sentrum og svake bygder. Dei offentlege arbeidsplassane i Volda er kanskje ikkje trygge. Må ha fokus på dette. Samtidig må ein ha fokus på utvikling av private arbeidsplassar. - Aldersomsorgsrekruttering vert ei utfordring. I den samanheng viktig å lykkast med kvardagsrehabiliteringa. - Heilskapleg utvikling er sentralt. Kommunikasjon mellom sentrum og vestsida i Volda er ei utfordring. Etterlyser verkty frå regjeringa med omsyn til korleis ein skal få til
heilskapleg utvikling der ein kan sjå Volda kommune som ferjefri. Vurdere å avløyse ferje med bruløysing ved bruk av ventande ferjeavløysingsmidlar. Kan utvide regionen til å verte ein meir omfattande bu- og arbeidsregion. Rett at Volda brukar 2015 til å kartleggje kva vi har og kva vi bør gjere framover. I helsesektoren viktig å få vekk fylkesgrensene som i dag er avgrensingar for å utvikle gode tenestetilbod. Volda kommune må stille seg spørsmål om det som i dag er Volda kommune skal utvikle seg likeverdig framover. Dersom ein vil det, så må ein gjere noko med kommunikasjonen. Kva er situasjonen når det gjeld folketalsutvikling, næringsutvikling og sysselsetjing? - Innvandring påverkar folketaksveksten. Kommunane har eit ansvar for å leggje til rette for næringsutvikling. Usikker på om det er kommunegrensene som er avgjerande for korleis næringslivet utviklar seg. Infrastruktur er viktig for næringsutvikling, der vegsambanda kanskje er det viktigaste for å ha tilgang til kompetanse og transport av varer. Mindre avhengig av kvar grensene mellom den enkelte kommune går. Med dagens struktur greier ein å samordne interesser på vegne av næringslivet opp mot sentralt politisk nivå. - Veg og samferdsel er svært viktig. Det er mange rammevilkår for næringslivet som ein ikkje rår over. Mange bedrifter på Sunnmøre flyttar produksjon ut av landet der arbeidsplassar lokalt vert nedlagde. - Produksjonsverksemd vert krevjande å møte i ein global marknad. Derimot vil det vere behov for tenesteproduksjon framover. Det er viktig å leggje til rette for utvikling av arbeidsplassar. Dei offentlege arbeidsplassane knytt til høgskule og sjukehus er svært viktig å arbeide for å behalde. Utvikling av sentrum og Øyra skule er døme på slik tilrettelegging. Volda er allereie eit knutepunkt i dag, men ville ha vore enda meir styrka om ein hadde hatt brusamband over Voldsfjorden. Korleis er inn- og utpendlingsmønsteret i regionen og mellom eventuelle samanslåingskandidatar med Volda kommune? - Pendlingskartet viser tjukke pilar for pendling mellom Volda og Ørsta, men pendling mellom Volda og andre kommunar har også sin verdi. I kva grad er det ulikskap eller ulike strategiar mellom kommunane i synet på framtidig utvikling, og kva er det eventuelt desse ulikskapane/ulike strategiane dreier seg om? - Tenkjer på folkemøtet i Ulsteinvik og kva vekt Ulstein kommune legg vekt på når dei inviterer potensielle ektemakar. Saknar meir audmjukheit frå dei kommunane som er på offensiven. Den offentlege framtida er vel så viktig som framtida for næringslivet. Ser det problematisk å forhalde seg til at enkelte frå kommunane i ytre ser for seg at den offentlege framtida skal skje i Ålesund og ikkje i Volda. - I dag er ein ganske bra balansert på handel mellom dei største sentra på søre Sunnmøre. Rausheit er ein føresetnad for å få til vellykka samanslåing.
- Dette handlar om korleis vi skal styrke vår posisjon, enten ein vert ståande åleine eller i ein samanslåingskonstellasjon. Det er ulike kulturar mellom kommunane. Trur at Volda vil klare seg godt åleine, i lag med Ørsta og i lag med andre. Oppfølgingsspørsmål frå rådmannen: I dag er i dag ein fleirsenterstruktur på søre Sunnmøre. Vil ei kommunesamanslåing føre til at ein går frå fleirsenter (polysentrisk) til einesenter (monosentrisk), og vil ein akseptere det om dette ev ikkje skulle verte Volda? - Slike ting kan vere utslagsgjevande for kva ein meiner i kommunestruktursaka. - Ei fordeling av rolle vil vere viktig for å unngå strid mellom bygdene (tidlegare kommunar) etter ev kommunesamanslåing. Trur det vert vanskeleg å definere eitt kommunesenter. - Ser ikkje kva som skal til for at Søre Sunnmøre skal verte ein kommune. Viktig å høyre folket. Dersom det skal skje, så er det viktig å ta stilling til fordeling av oppgåver og funksjonar på førehand. - Viktig å ikkje låse seg for tidleg. Oppgåvefordelinga som kjem i stortingsmelding til våren vil vere interessant å vurdere. Den nye kommunen skal også ha ein økonomi til å drifte nye oppgåver. Korleis skal eit politisk styresystem verte i ein ny og større kommune? På eit tidspunkt der ein har fått meir innsikt til å svare, så bør ein gå ut og spørje innbyggjarane om deira syn. Kva som vert senter og ikkje senter ordnar seg sjølv. Kva for oppgåver og utfordringar krev felles løysingar på tvers av kommunegrensene? - På dei områda der vi i dag har interkommunalt samarbeid. Også aktuelt på brannberedsskap og planlegging. - Felles administrasjon for skule i alle fall for Volda og Ørsta. Volda er ikkje med sin storleik nokon fagleg motor på dette dag, men eit utvida fagleg miljø vil føre oss dit. - I tillegg til plan vil også tekniske tenester få styrka fagmiljø og kapasitet ved å verte ein del av eit større miljø. Det er eit spørsmål når eit fagmiljø vert for stort til at effekten kan verte negativ. - Rusmiljøet har ikkje kommunegrense, men det har rustenesta. Psykiatritenesta er krevjande og dyr. Det er behov for oppbygging av fagmiljø og spesialisering i eit interkommunalt samarbeid. - Større kommune kan ivareta interessene til dei store institusjonane som td. sjukehuset og høgskulen på ein betre måte. I kva grad evnar kommunen å gjennomføre vedtak i plan- og utbyggingssaker? - Kommunen sin kapasitet og kompetanse er basert på svært få personar. Dette er svært sårbart. Gir samanslåing betre kapasitet til å drive innovasjonsarbeid (nyskaping)? - I ein kultur med nytenking vil eit større miljø med fleire aktørar kunne gi auka potensial. Kanskje Volda kan lære av innovasjonskulturen i t.d Ulstein.
- Næringslivet i kommunar i ytre del av Sunnmøre er innovativt, men usikker på om kommunestyra i desse kommunane er meir innovative enn t.d Volda. - Vere forsiktig å tilleggje all innovasjon til næringslivet i ytre. Det vert til dømes drive mykje innovativt ved Høgskulen i Volda. Det er eit spørsmål korleis vi kan overføre mykje av desse erfaringane utover i Voldasamfunnet. - Volda er i gang med innovasjonsarbeid i kommunen. Det er interessant om ein kan byggje ein innovasjonskultur i ein ny kommune. - Volda bør vurdere om ein kan kople seg meir opp mot forsknings- og utviklingsmiljøet ved Høgskulen. Andre moment som kom fram under drøftinga - Samfunnsansvaret til kommunen handlar i hovudsak om tilrettelegging overfor næringsliv/arbeidsliv og frivillig arbeid. Vidare handlar det om arealpolitikk (planlegg/utvikling) og ha tilstrekkeleg kapasitet. Når det gjeld arealutvikling, så har ein ikkje mykje felles med kommunane i ytre. Viktig at prosessen ikkje vert overlatt til regionrådet. Generøsitet er eit sentralt stikkord for å lykkast med kommunesamanslåing. Sterk fronting av strategi for regionsenter kan skape avstand i høve til dei omkringliggjande kommunane. Moment frå drøftinga i formannskapet 17. mars (inkl. sak om byregion for Volda og Ørsta) - Volda må finne sin posisjon i forhold til Ålesundsregionen og ikkje verte plassert. - Kommunane på ytre søre Sunnmøre har sin eigen strategi og er Ålesundsorientert. Dette gjer at det ikkje er aktuelt å slå seg saman med dei. - Volda og Ørsta bør samarbeide og gjennom handling verte den 4. byen i Møre og Romsdal utan at det vert særskilte vedtak om dette. Volda og Ørsta har same funksjon som Ålesund, Molde og Kristiansund med private/offentlege institusjonar og private tilbod, og begge kommunane bør arbeide for å styrke seg. - BDO-rapporten som er tinga av regionrådet rår til at kommunar, som kan tenkje seg å slå seg saman, inngår intensjonsavtale. Kanskje Volda og Ørsta bør ha felles opptreden overfor andre kommunar? - Dette prosessnotatet bør utvidast til å ta med andre kommunar som det kan vere aktuelt at Volda kommune har dialog med. - Dersom det vert ein storkommune vil det oppstå utfordringar med omsyn til korleis ein kan ivareta demokratisaspektet. - Det er viktig med god innbyggjar involvering i kommunereformprosessen. - Dette kommunestyret bør ikkje ta avgjerd på vegne av det komande kommunestyret, men det er viktig med forarbeid som lettar deira arbeid. - Det vart vist til at ordføraren i Ørsta på ope møte formidla at det med atterhald om at Ørsta skal slå seg saman med nokon, så vil det vere aktuelet å vurdere intensjonsavtale med Volda kommune.
FORVENTING TIL KOMMUNEREFORMA Møtet 27. mars mellom ordførarane, rådmennene og kontaktpersonane i kommunane på søre Sunnmøre konkluderte med at alle kommunane gjennomfører prosess på forventing til kommunereforma før neste møte mellom representantane 24. april. Det noko ulikt syn på prosess i dei ulike kommunane. Ulstein, Hareid, Vanylven og Sande har tydeleg uttrykt at dei vil gå for ein storkommune på søre Sunnmøre, og dei etterlyser framdrift for å kome i dialog om ein slik modell. Dei andre kommunane har hatt noko anna tilnærming. I Volda har ein lagt vekt på kunnskapsformidling og prosess basert på involvering og drøfting fram til eit endeleg standpunkt. Det går svært mykje tid til felles møte mellom kommunane. Dette vert ofte møte avgrensa til å repere allereie kjent informasjon og til realtivt lause drøftingar. Før kommunane kan gå i ev drøftingar med kvarandre, bør det i forkant ha vore jobba godt internt med informasjon og forankring, slik at ein kan representere med mandat om kva kommunen meiner om kommunesamanslåing og eventulle ulike modellar. en rår til at formannskapet gjennomfører ein enkel prosess ut frå nokre konkrete problemstillingar, og at resultatet av prosessen kan gå som ei førebels og uforpliktande attendemelding til møtet den 24. april. Formannskapet står sjølvsagt også fritt om ein vil gi noko attendemelding til dette møtet, og ev om formannskapet vil gjennomføre berre delar av forslaget til prosess. 1 Kva forventingar har Volda formannskap til kommunereforma? 2 Kva vil ein at kommunen skal oppnå gjennom kommunereforma? 3. Kva er utfordringsbildet for Volda (inntil 5 punkt)? 4. Kva er Volda si unike styrke (inntil 5 punkt)? Vel ut 3-4 alternative konstellasjonar og vurder styrke, svakheiter, truslar og moglegheiter ved desse: A Volda kommune held fram som eiga kommune B Volda og Ørsta som ein kommune C Søre Sunnmøre som ein kommune D Volda, Ørsta og XXX kommune/ar i Nordfjord Det vart ikkje tid til å drøfte dette i formannskapet 21. april. KOMMUNEN SOM DEMOKRATISK ARENA/LOKALDEMOKRATI Det er viktig at kommunestrukturen er slik at omsynet til deltaking vert ivareteke. Eit levande lokaldemokrati er grunnsteinen i folkestyret, og ein føresetnad for tillit og legimitet til folkestyret på nasjonalt nivå. Ekspertutvalet viser til at demokrati også handlar om å skape arenaer for deltaking og meiningsytring mellom val. I tillegg til det representative demokratiet
vil derfor tilrettelegging av deltakingsformer som omfattar politisk diskusjon, inngå i kommunen si rolle som skapar av demokratisk arena. For å oppnå dette er det vel så viktig med eit aktivt lokalt organisasjonsliv som ei oppegåande lokal presse. Nyare former for deltaking er kommunal tilrettelegging for brukarmedverknad og brukarstyring. I tillegg til dette utgjer dei meir spontane formene for deltaking som underskriftsaksjonar, relasjonspleiing av mediesamfunnet, direkte aksjonar, digitale sosiale nettverk, partnerskap, ulik grad av profesjonell kontakt og kontakt med politikararane, også ein viktig del av den lokale politiske arenaen. Ekspertutvalet har lagt til grunn desse kriteriene for godt lokaldemokrati: - Nærleik - Engasjement og politisk deltaking blant innbyggjarane - Politisk handlingsrom og påverknadskraft på samfunnsutviklinga Styrka lokalmedokrati er eitt av dei fire overordna måla for kommunereforma. Dette har regjeringa uttrykt at ho vil oppnå ved å overføre fleire og nye oppgåver til større kommunar og ved mindre statleg kontroll og deltaljstyring. Oppgåvemeldinga Nye oppgåver til større kommunar Regjeringa la fram stortingsmelding om oppgåvefordeling 20. mars d.å. Stortingsmelding nr. 14 (2014-2015) Kommunereformen - nye oppgaver til større kommuner Forslaget til nye oppgåver kan grupperast slik: Forvaltning mynde Produksjon Utvikling Bustadtilskot Varig tilrettelagt arbeid Arbeids- og utdanningsreiser Finansiering pasienttransport Tilskot til frivilligsentralar Forenkling utmarksforvaltning Motorferdsel Tilskot nærings- og miljøtiltak i skogbruk Tilskot beite, jordbruk, verdsarv Konsesjonsbehandling småkraftverk Enkeltutslepp forureiningslov Naturforvaltning Godkjenning av svømmeanlegg Tannhelse Rehabilitering Basishjelpemiddel Distriktspsykiatrisk senter - (DPS) forsøk Barnevern Familievern Det vert opna for at storbyane kan ta over ansvaret for vidaregåande skular og for kollektivtrafikken under særskilte føresetnader Lokal nærings-/samfunnsutvikling Større handlingsrom i planog byggjesaker I tillegg er det foreslått overført oppgåver som notarialforretningar, vigselsrett og sivile politioppgåver.
Oppgåvene dreier seg i hovudsak om forvaltnings- og produksjons-/driftsoppgåver. Dette er oppgåver som er regulert gjennom lover og forskrifter, og som i hovudsak vert handtert av fagadministrasjonen gjennom delegeringsvedtak. Utviklingsoppgåvene er svært avgrensa. en er i tvil om desse oppgåvene vil gi særleg styrka lokaldemokrati. Oppgåvene som rehabilitering og rus/psykiatri er i dag gråsoneoppgåver forbunde med stor økonomisk risiko og utfordringar med utmåling av tenester og måling av effekt. Gjennom økonomisk rammestyring kan kommunane risikere å redusere sitt økonomiske handlingsrom ved å overta den økonomiske risikoen for desse oppgåvene. Stortingsmeldinga gir heller ikkje noko svar på korleis redusert statleg detaljstyring og kontroll skal verte materialisert. Dette skal ein kome attende til eigne prossessar. I dette kan det liggje ei usikkerheit om staten faktisk greier å innfri forventingane til seg sjølv. Kommunane er blant dei største og mest komplekse organisasjonane i det norske samfunnet. en synest det ville vere fornuftig å gjere ei analyse på om det er tenleg å leggje enda fleire oppgåver på kommunane. Sett frå rådmannen sin ståstad er eg i tvil om det er fleire oppgåver kommunane treng, men heller større økonomisk forutsigbarheit og auka fridom til å rå over dei oppgåvene som alt er delegert til kommunesektoren. en meiner at regjeringa bør utfordrast på dette, da dette truleg er det virkemiddelet som vil ha størst effekt på auka lokalemokrati. Valstatistikk Deltaking ved val i kommunane Volda og Ørsta Kommune Kommunevalet 2011 Stortingsvalet 2013 Volda 72,1 % 79,9 % Ørsta 65,4 % 76,7 % Volda har 16 valkrinsar. Ørsta har gått frå 13 til 4 valkrinsar. Vurderingar Situasjonen i dag Korleis er lokaldemokratiet organisert i dag, og kva for detaltakingsformer er etablert? Korleis er rekrutteringa og engasjementet for å drive politisk arbeid? Korleis er aktiviteten i partiorganisasjonane? Korleis er valdeltakinga? Korleis vert lokalpolitisk styring drive overordna styring eller detaljstyring? Korleis er forholdet mellom saksmengde og tid til å drive lokalpolitikk i kommunestyret? Korleis er det tilrettelagt for at folk kan ha høve til å delta i politisk arbeid?
Situasjon med ev ny kommune Korleis vil ev større kommune påverke lokaldemokratiet (kor store geografiske avstandar og kor stor kan ein kommune vere for at lokaldemokratiet likevel er velfungerande mv)? Evaluering i Danmark har vist at auka storleik har ført til - redusert politisk sjølvtillit - redusert tillit til politikarane - redusert tilfredsheit med kommunal sørvis og lokalt demokrati - færre politikarar (frå 4650 til 2500 lokalpolitikarar) - auka arbeidsmengde - oppleving av meir sentral regulering og - i dei kommunene som vart samanslege mer innflytelse til «lokale embedsmænd» - oppleving av auka innflytelse over kommunepolitikken i dei kommuner som ikkje vart røyvd Trur de at dette også kan verte ein effekt dersom Volda vert ein del av ein større/ny kommune, og vil ev større kommune medføre behov for heildagspolitikarar/ profesjonalisering? Korleis kan ein kompensere for ev demokratitap? Korleis kan til dømes desentraliserte eller funksjonelle demokratiske organ kunne få reell påverknad på dei økonomiske prioriteringane i ein ny og større kommune? *Evaluering av kommunalreformen Mars 2013 utgitt av Økonomi og indenrigsministeriet Moment frå drøftinga i formannskapet 5. mai: Kommunen treng auka råderett over dei oppgåvene i har i dag, og ein kan stille spørsmål ved om kommunen treng fleire oppgåver. Auka grad av segmentering med sektorisert stat er ei utfordring for kommunen som skal samordne på lokalt nivå. Regjeringa sitt forslag til oppgåveinndeling samsvarer ikkje med dei lokaldemokratiske oppgåvene som naturleg skal liggje til ein kommune. Gjenreise lokaldemokratiet overfor sitt eige samfunn som er det sentrale. Samanslåing av Volda og Ørsta vil vere viktig for å byggje makt i høve til sentralmakta. Føresetnaden er at det er eit samfunn med felles interesse som kan jobbe utviklande i forhold til kvarandre. Eit vilkår for at Volda og Ørsta skal kunne fungere som ein kommune er at ein vedkjenner seg at dei to sentruma kan sjåast som eitt senter. Nærleiken til ordførar med låg terskel for kontakt er viktig. Dette gjeld også for kommunestyrerepresentantar elles også, at lokalbefolkninga kjenner politikarane. Søre Sunnmøre som ein kommune vil slik sett svekke demokratiet. Auka byråkrati vil svekke demokratiet med store kommunar.
Ålesund har stor makt fordi det er ein stor kommune. Vi står overfor eit valets kval i høve til det lokale nære og det å kunne ha nok makt til å verne om sjukehuset mv. I mange kommunar og byar er kommunen den største arbeidsplassen. For å ha demokrati, så må ein ha folk til å utøve demokratiet. Innspel frå tenketanken viste ei oppfatning av at større kommunar vil svekke lokaldemokratiet Ut frå dagens situasjon vil Søre Sunnmøre verte å sjå på som ein svært stor kommune med effekt som; stordriftsulempe, annan type politikk og andre type politikarar, frikjøp av heildagspolitikarar, styrka byråkrati/større makt til administrasjonen. Kommunedelsutval vil innebere fleire nivå med meir komplisert organisering. Færre og større kommunar vil også gi færre talsmenn overfor staten. Ein kan tole å utvide grensene noko i høve til i dag utan at dei negative effektene slår inn. Ut frå objektive fakta er det mange gode argument for kommunesamanslåing. Nøkkelen for å lykkast i ein ny kommune handlar om felles identitet. Får ein så stor kommune at det må opprettast eit nytt forvaltningsnivå som td kommunedelsutval, må ein spørje seg kva ein har oppnådd? Ageringa på ytre søre Sunnmøre gir negative kjensler til eit felles prosjekt og identiteten er eit spørsmål i forhold til storkommune på Søre Sunnmøre. Ørsta og Volda er meir naturleg konstellasjon i forhold identitet og daglege relasjonar. Ikkje nødvendig med kommunesamanslåing for å sikre tenestene til innbyggjarane, men likevel naturleg å nytte høvet til å trekkje nye kommunegrenser for å få fornuftig kommuneinndeling. Saknar grunngjeving for kvifor Volda treng å slå seg saman med den eller den kommunen. Rett til å medverke viktig for innbyggjarane i ein samanslått kommune. Reduksjon av antalet kommunestyrerepresentantar vart sett på som ei svekking av demokratiet, og dette vart ikkje vedteke i forkant av forrige kommuneval. Bør vurdere ei eller anna form for parlamentarisme, men det krev store einingar. Nødt til å fokusere debatten på korleis ein kommune skal styrast for å få med folket. Kommunenamn, kommunevåpen og kvar kommunesenteret skal liggje er ein del av demokratidebatten. Ein del uavklarte spørsmål frå statleg side. Kva er det regjeringa og kommunaldepartementet eigentleg tenkjer? Kommunikasjon er avgjerande for folk si framtid. Nasjonalt planlegg ein storbyen, men ein har ikkje avklart korleis ein skal kome seg til storbyen. Vanskeleg å samanlikne med Danmark som er flatt og enkelt kommunikasjonsmessig. Sjølv med enklare kommunikasjon og i forhold til geografiske avstandar, så viser evalueringa av kommunereforma ei svekking av lokaldemokratiet. Volda kan godt leve godt som eigen kommune. Saknar at lokaldemokratidemensjonen vert meir lyfta fram i den generelle debatten om kommunereforma.
Kjerneoppgåvene til kommunane utgjer ca 70 80 % og dreier seg om oppgåver som må løysast nær innbyggjarane. Spørsmålet er om kommunane kan kvitte seg med andre oppgåver. Det lokale indre demokratiet med ulike geografiske interesser kan vere ei utfordring. Korleis halde på vidaregåande skular, sjukehus mv der det er kontraster mellom det interne politiske og det eksterne politiske. Det vert stadig viktigare å byggje lokalpolitisk makt. Ut frå demokratisk perspektiv treng ikkje Volda å slå seg saman med nokon kommune. Dei demokratiske utfordringane vert større ved samanslåing. Kven har styrt debatten og agendaen for kommunesamanslåing til no? Ekspertutval og sentrale politikarar har vore premissleverandørar, men til slutt handlar det om å høyre kva innbyggjarane meiner. Har venta på det eine delmålet etter det andre. Det siste var oppgåvemeldinga utan at denne ga noko særlege nye moment i debatten. Kva med dei tilsette i kommunen? Dei tilsette må takast vare på i ein prosess med bygging av ny kommune. Bør vurdere om trepartsgruppene i Volda og Ørsta møtest og drøftar utfordringane. Det er etablert eit interkommunalt trepartssamarbeid for Volda og Ørsta. Denne er samansett av ordførarane, rådmennene og hovudtillitsvalte. Dess lenger diskusjonen går, dess meir vert samanslåing mellom Volda og Ørsta problematisert. Får ein dei store kommunane, så vil dagens fylkeskommune verte erstatta med eit større forvaltningsnivå. Kva forhold får vi da til fylkesordførar og fylkesvaraordførar? Stortinget er samla om at vi skal ha ei kommuneform. Kvardagsregionar er eit dekkjande omgrep. Det handlar om der folk ferdast i det daglege ved arbeid, handel mv. Ut frå statistikkane kan ein definere kor store pendlarregionane skal vere. Folk er egoistar, og demokrati er noko som er der når vi treng det. Demokrati er å engasjere seg sjølv eller å verte engasjert. Dei fleste vert engasjert gjennom val eller gjennom enkeltsaker. Det er i mange samanhengar mindretalsdemokrati der eit mindretal kan overkøyre eit fleirtal. Større regionar kan vere ei motvekt til ei slik utvikling. Nye kommunar vil verte bygde ut frå kvar det er ein felles vilje for det. Dess større eining/demokrati dess mindre vert høvet til påverknad. Volda kommune følgjer prosessen slik det er lagt opp sentralt. Før ein går for langt, bør ein ha eit konkret forslag som ein går ut med til folket. Volda og Ørsta er overkomeleg i høve til geografien. Utfordringa vil vere å få heile befolkninga til å engasjere seg i politisk arbeid, særleg kvinner. Vert viktig å gjere Volda og Ørsta interessante for kvinnene, både når det gjeld arbeid og politisk arbeid.
Nye oppgåver frå staten endrar ikkje synet på struktur i høve til det som har vore drøfta tidlegare.