NOTAT. Arkivsak nr. Løpenr. Arkivkode Avd/Sakshandsamar Dato 2014/ / ADM/RSJ

Transkript

1 VOLDA KOMMUNE NOTAT Formannskapet Sak: Kommunereformen Arkivsak nr. Løpenr. Arkivkode Avd/Sakshandsamar Dato 2014/ / ADM/RSJ KOMMUNEREFORMA - DRØFTINGSNOTAT NR 2 Dette notatet er ei vidareføring av notat frå med ei påbygging som omhandlar kommunen si rolle som myndigheitsutøvar. I tillegg er moment frå formannskapet si drøfting av kommunen si rolle som tenesteytar den 3. februar innarbeidd på slutten av kapitlet om tenesteyting. INNLEIING Fasar i reformutgreiinga: vurderer status vedtek å utgreie saman med andre vedtek å halde fram som før Staten vurderer og konkluderer utgreier samanslåing vedtek ikkje samanslåing Kommunane etablerer ei ny kommune (18 30 mnd) vedtek samanslåing Staten vedtek samanslåing Kommunestyret har i K-sak 64/14 gjort vedtak om lokal prosess for kommunereforma. Det vert arbeidd med førebuing til folkemøte og tenkjetank. Erfaring frå andre stader viser at det er viktig med informasjon og involvering av innbyggjarane i spørsmålet om kommunesamanslåing. Folkemøte og tenkjetank vert arenaer for å invitere inn til innspel og debatt. Parallelt med dette vil rådmannen lage drøftingsnotat til

2 formannskapet framover. Eg ser for meg å lage eit notat for kvart av eller grupper av dei 10 kriteriene som ekspertutvalet har lagt til grunn: 1. Tilstrekkelig kapasitet 2. Relevant kompetanse 3. Tilstrekkelig distanse 4. Effektiv tjenesteproduksjon 5. Økonomisk soliditet 6. Valgfrihet 7. Funksjonelle samfunnsutviklingsområder 8. Høy politisk deltakelse 9. Lokal politisk styring 10. Lokal identitet Desse vert vidare gruppert innanfor kommunen sine fire roller: s fire roller, samfunnsmessige hensyn og kriterier Kvalitet i tenestene Effektiv bruk av samfunnets ressursar Likeverdigheit Rettsikkerheit Heilheitleg areal- og transportplanlegging Tilrettelegging for positiv utvikling Lokal politisk styring Levande lokalt folkestyre Aktiv lokal politisk arena TENESTEYTING MYNDIGHEITSUTØVING SAMFUNNSUTVIKLING DEMOKRATISK ARENA Tiltrekkeleg kapasitet Relevant kompetanse Effektiv tenesteproduksjon Økonomisk soliditet Valfridom Statleg rammestyring Tilstrekkeleg kapasitet Relevant kompetanse Tilstrekkeleg distanse Funksjonelle samfunnsutv.område Tilstrekkeleg kapasitet Relevant kompetanse Høg politisk deltaking Lokal politisk styring Lokal identitet Brei oppgåveportefølgje Statleg rammestyring Formannskapet kan i arbeidsprosess gå gjennom kommunen sine fire roller og skildre kommunen sin status på grunnlag av statistikk og eigne oppfatningar av situasjonen. Deretter kan ein gjere ei vurdering av om kommunen er robust nok til å møte dei framtidige utfordringane, og ev kor stor må kommunen måtte vere.

3 TENESTEPRODUKSJONEN Den kommunale tenesteytinga skjer både direkte og frå kommunen sine tilsette, gjennom interkommunale samarbeidsordningar elelr ved at kommunen kjøper tenester av andre kommunar eller private aktørar. Volda kommune er med i mange interkommunale samarbeidsordningar. Fylkesmannen ga Nivi analyse i oppdrag å utarbeide ein rapport over interkommunale samarbeid for kommunane i Møre og Romsdal i Volda har flest tenestesamarbeid med Ørsta kommune og ein del samarbeid saman med alle kommunane på søre Sunnmøre. Tilstrekkeleg kapasitet Kommunane må ha tilstrekkeleg kapasitet både fagleg og administrativt for å kunne gi innbyggjarane dei tilboda dei har krav på. Kapasiteten kan skildrast på fleire måtar: Antal årsverk pr brukar/brukargruppe Tilbod pr brukar/brukargruppe (dekningsgrader) Brukarundersøkingar/innbyggjarundersøkingar om slike finst Kapasiteten vil også avhenge av kommunen sin faglege kompetanse og organisering. Tenesteyting kapasitetsindikatorar 2013: Andel barn 1-5 år med barnehageplass Legeårsverk pr innb. i kommunehelsetenesta Fysioterapiårsverk pr innb i kommunehelsetenesta Årsverk av psykiatriske sjukepleiara pr innb i k- helse og plo Andel plassar i einerom i plo og i omsorgsinst Plassar i institusjon i prosent av innb over 80 år Årsverk i sosialtenesta Pr 1000 innb Gj.snittleg sakshandsamingstid med 12 vekers frist (kalenderdagar) Volda 100,4 9,8 7,1 8, ,2 0,27 18 Ørsta 93,4 12,5 8,0 5,0 92,3 18,2 0,39 0 Møre og 92,6 10,7 8,3 5,2 92,7 14,8 1,1 Romsdal Landet 90,0 10,2 8,9 4,2 93,9 13,8 1,15 Kvalitet og kompetanse Relevant kompetanse er avgjerande for å sikre tilfredsstillande kvalitet på kommunen sine tenester. Det er også av omsyn til god lokaldemokratisk styring viktig at kommunen sjølv har eigen kompetnase og har stekre kompetansemiljø (utgreiingskapasitet). Høg kompetnase i tenesteproduksjonen medverkar også til å sikre likebehandling. Kvalitet og kompetanse kan skildrast på grunnlag av: Andel tilsette med profesjonsutdanning pr brukar/-gruppe Tilbod av fagpersonell pr brukar/-gruppe Brukarundersøkingar/innbyggjarundersøkingar om slike finst

4 Tenesteyting - kvalitetsindikatorar/kompetanse 2013 Andel tilsette med barnehagelærarutdanning Andel lærarar med universitets/ Høgskuleutd og pedagogisk utd Legetime pr veke pr bebuar i sjukeheim Fysioterapitime pr veke pr bebuar i sjukeheim Andel årsverk brukarretta tenester m fagutdanning frå høgsk/univers Stillingar i barnevernet med fagutd pr 1000 barn 0 17 år Volda 36,2 92,5 0,4 0,3 3,4 Ørsta 43,0 92,9 0,34 0,06 2,8 Møre og 30,2 87,0 0,41 0,25 3,4 Romsdal Landet 33,7 86,5 0,46 0,38 3,9 Tenesteying og stab/støttefunksjonar noverande fagkompetanse (kryss av) Fagområde Formell kompetanse Erfaringskompetanse Rekrutteringsmoglegh. God Middels Dårleg God Middels Dårleg God Middels Dårleg Grunnskule Pleie og omsorg Sosialtenester Barnevern Helse Byggjesaksh/reguleringsplan Planlegging Økonomi Personal IKT Sentrale spørsmål til drøfting: Kva er sterke og svake sider ved kommune som tenesteytar i dag? Kva er utfordringane i høve til forventa demografisk utvikling? Kva utfordringar har kommuanne når det gjeld kompetanse, spesialisering og rekruttering? Kva er status i kommunen når det gjeld utviklinga i netto driftsresultat? Skaper mangel på kapasitet og kompetanse utfordringar for myndigheitsutøvinga? Korleis er tilgangen på juridisk kompetanse i dag? Kva er omfanget av klager, og korleis fordeler desse seg på ulike forvaltningsområde? Korleis er sakshandsamingstida og kvaliteten på sakshandsaminga? Har kommunen gode rutiner og system for myndigheitsutøving og kva for utfordringar vert avdekt gjennom statlege tilsyn? I kva grad er det utfordringar med habilitet, og kva utfordringar skaper dette? På område der de kjem fram til mangel på kapasitet og/el kompetanse kva skuldast dette (manglande økonomi til å prioritere, ikkje attraktivt nok miljø mv)? Kommunane skal utgreie spørsmålet om samanslåing. I dette oppdraget ligg også å vurdere konsekvensane av å stå som sjølvstendig kommune opp mot kommunesamanslåing. Ved alternativet kommunesamanslåing må storleik på kommunen også vurderast. I oppsetta over er det berre fylt inn for Volda og Ørsta. Her kan det etter kvart fyllast inn for fleire kommunar dersom det vert vurdert som aktuelt. I øvinga skal Volda kommune først vurdere 0-alternativet, altså om Volda kommune framleis skal vere eiga kommune i framtida. Deretter skal ein vurdere om Volda skal slå seg saman med nokon. Da vil det vere

5 nærliggjande å tenkje Ørsta, og ev om det ikkje vert stort nok vurdere om ein skal utgreie modell med fleire kommunar. Det ligg ved faktaark/statistikk som kan nyttast som grunnlag for drøftinga. Vurderingar Beskriv kort kommunen sterke og svake sider og framtidige utfordringar med omsyn til kapasitet og kompetanse. Vidare om det er noko å vinne ved å inngå i ein større kommune. Vidare er det viktig å drøfte kva vil ein oppnå med kommunesamanslåing når det gjeld tenesteytinga. Moment frå formannskapet si drøfting Ta utgangspunkt i tenestestruktur som gjer oss til optimale tenesteprodusentar (gode barnehagar, gode skular, god eldreomsorg mv) Spørsmålet er kor stor må ein kommune vere for å få dette til. Storkommune kan vere argument for å setje bort teneste til private. Det vil vere interkommunalt samarbeid om tenesteyting også ved større kommunar. Det er dei største kommunane som i dag har flest interkommunalt samarbeid. Utfordringa vil liggje på det såkalla 2. tenestenivået, slik som til dømes PPT, som kan liggje litt lenger unna. Ekspertutvalet har uttalt at kommunane bør vere innbyggjarar for å løyse dagens tenester. 80 % av kostnadene er knytt til dei grunnleggjande tenestene (grunnskule, barnehage, omsorg mv) Dette er tenester der kommunane ut frå dagens struktur kan hente ut rasjonaliseringsgevinstar, og det er ikkje noko å hente på samanslåing når det gjeld desse tenstene. Strukturendring og nedlegging vil skje uavhengig av kommunesamanslåing. Det er viktig å identifisere område der kommunesamanslåing kan gi forbetring, t.d planlegging og byggjesakshandsaming. Volda og Ørsta ville verte ei meir slagkraftig utviklingseining. Det vil drive seg fram at det vil dreie seg om Volda og Ørsta som vert naturleg å diskutere. Dette vil gi betre tenester og redusert sårbarheit. I prosessen vidare er det viktig å ha eit skriftleg dokument før sommaren som synleggjer problema og der ein listar opp nokre alternativ. Ein bør stille spørsmål om kvar vi dag ikkje er gode nok, og bruke prosessen til å verte betre. Viktig å ikkje gå for tidleg ut med konkrete løysingar. Det er kommunestyret i neste periode som skal gjere vedtak om kommunestruktur. Det er ei utfordring å få ut informasjon til innbyggjarane om kva dette dreier seg om. Viktig å stille spørsmål til kva som er det overordna målet, og kva vi vil oppnå med kommunereforma. Den demografiske utviklinga viser at det vert fleire eldre og færre til å yte tenester. Geografien i distriktet er ei utfordring med sikte på framtidig tenestestruktur. Leverer rimeleg gode og kostnadseffektive tenester i Volda kommune i dag. Volda har eit potensial for å oppnå betre resultat i skulen. Resultata i dag gjenspeglar ikkje at Volda er ei høgskulebygd med lærarutdanning. Samanslåing av skulekontora i Volda og Ørsta vil samle eit større fagleg miljø. Ikkje gitt at store kommunar gir betre tenester. Kommunebarometeret viser at små kommunar yter gode tenester. Enkelte alternativ er meir innlysande enn andre. Volda og Ørsta veks i hop, og desse kommunane utviklar etter kvart meir felles kulturell identitet. Må differensiere tenestene der kompetansekrevjande tenester som t.d barnevern må løysast gjennom interkommunalt samarbeid. Naturleg at kommunar som vil gjere noko i lag slår seg saman. I enkelte miljø vert næringslivet trekt fram i reformprosessen, medan den offentlege framtida ikkje vert like godt belyst.

6 Volda og Ørsta har drive ein eigen prosess for kommunesamanslåing. Det kan vere utfordrande nok å ha kontroll og lykkast med tenesteytinga ved samanslåing av desse to kommunane. Det vert spennande å sjå kva veg prosessen går etter kommunevalet. Korleis skal ein ny kommune styrast? Ved Ørsta/Volda-alternativet vil fleirtalet i det nye kommunestyret kome frå Ørsta. Kunne vurdert parlementarisme. Naturleg å slå saman kommunar som har felles forståing og der utfordringane er like. Kommunane vil få utfordringar med å rekruttere lærarar og sjukepleiarar. Korleis få dyktige folk i tenesteproduksjonen i framtida? Dersom kommunane får fleire oppgåver, vert avgjerda lagt nærare innbyggjarane. Dette er meir demokratisk. Spørsmålet er om staten vil dette? Volda har diskutert kommunesamanslåing før, og kommunestyret har vedteke å gå vidare med sikte på ei samanslåing med Ørsta. Volda bør ta initiativ til eit regionmøte der det vert fokusert på det offentlege. Tre sentrale kriterier som må oppfyllast for å slå saman Volda og Ørsta - Felles fotballag (vanskeleg, men idrettslaga samarbeider meir) - Felles dagsavis (vanskeleg, men digitaliseringa kan løyse dette) - Gamle patriotar må gå bort (desse regenerer seg) Før ein slår saman Volda og Ørsta er det viktig å få opparbeidd felles forståing om å dra lasset i lag. Det har skjedd mykje samarbeid på tenesteområda den siste tida. Ein veit ikkje korleis tenesteproduksjonen vert i ein større kommune. Må ha ein del tenester der folk bur. Det er ikkje økonomi til å byggje nye lokale for å samle funksjonar. Det er krevjande å tenkje langt fram. Mange ting er usikre. Mellom anna tek vi for gitt at velstandsutviklinga held fram og at folketalsutviklinga vil vere positiv. Det er sterke sentraliserande prosessar på gang. Kor vidt kan desse få konsekvensar for strukturen innanfor helsetenesta, vidaregåande skule, høgskule mv. Dette gjer det vanskelegare å planleggje for framtida. Det vil vere aktuelt å samarbeide om tenesteområde for å demme opp mot sentralisering. På enkelte tenesteområde er vi store nok, medan på andre område vert vi for små. MYNDIGHEITSUTØVING driv myndigheitsutøving på fleire område. Deet vil seie at det vert fatta vedtak med heimel i lover og forskrifter og i høve til føresenger i kommunen sine eigne planar. Det vert sett store krav både til fagleg innsikt, og ikkje minst juridisk kompetanse som gjev innbyggjarane nødvendig rettssikkerheit og likehandsaming. Da det ikkje ligg føre KOSTRA-rapportering på kommunane si juridiske komepetanse, så bør ein gjere ei vurdering av situasjonen og kva utfordring kommunen ev. har. Volda kommune har to juristar tilsett i administrasjonen (om lag 1,3 stilling). Det vert kjøpt juridiske tenester til barnevern og i saker om grunnspørsmål. Statistikk over klage der Fylkesmannen ev. har gjort om det kommunale vedtaket er interessant i høve til vurdering av kommunen sin kompetanse på myndigheitsutøving. Rådmannen har bedt om slik statistikk og ventar på å få den oversendt frå Fylkesmannen.

7 Myndigheitsutøving noverande juridisk kompetanse (kryss av) Fagområde Formell kompetanse Erfaringskompetanse Rekrutteringsmoglegh. God Middels Dårleg God Middels Dårleg God Middels Dårleg Forvaltningslov/offentlighetslov Plan- og bygningslov Lov om barnevern Helse- og omsorgslova Opplæringslova Arbeidsmiljølova Personvernlova Kompetansenivået kan ikkje isolert vurderast mot storleiken på fagmiljøet. Tilrettelegging og tilbod om kurs og juridisk fagleg oppdatering er grunnleggjande for å halde eit rimeleg godt nivå på desse områda. Her kan det vere noko vilkårleg, og særleg innanfor forvaltningslov, offentlegheitslov og personvernlov er det behov for felles kursing med jamne mellomrom. Rådmannen planlegg å utfordre sektorane sjølve på å vurdere korleis dei ser sitt eige kompetansenivå. Dette kjem eg attende til i samband med sak om status i kommunereformprosessen i juni. Vurderingar Drøft sterke og svake sider ved myndigheitsutøvinga til kommunen og framtidige utfordringar. Korleis er systemet for eigenkontroll? Er sakshandsamingstida tilstrekkeleg for å imøtekome næringslivet og innbyggjarane sine behov? Kva er det ev. å vinne ved å inngå i ein større kommune? Legg spesielt vekt på rettssikkerheit og likehandsaming. Med helsing Rune Sjurgard Rådmann