Skredfarevurdering ved Klubben i Hardbakke, Solund kommune

Transkript

1 Skredfarevurdering ved Klubben i Hardbakke, Solund kommune Mars 2014

2 Prosjektinformasjon og status: Dokumentittel: Skredfarevudering ved Klubben i Hardbakke, Solund kommune Dokumentnr.: Kontraktnr.: Prosjekt: Skredfarevurdering Klassifisering: Distribusjon: Intern Leveransedato.: Status: Sider: Godkjend 29 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: Sunnfjord Geo Consulting AS Villabyen Stongfjorden Organisasjonsnummer: MVA Kontaktinformasjon: Sunnfjord Geo Consulting AS v/synne Lindgren Alsaker Dagleg leiar Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Tlf.: e-post: Synne@SGCas.no Einar@SGCas.no Klientinformasjon: Nordplan AS v/arvid Tveit Arealplanleggjar/GIS-rådgjevar Langbruvegen 9. Postb Førde Tlf.: Mob.: e-post: at@nordplan.no Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi Rapport Klubben, Hardbakke, Solund kommune Feltarbeid utførd av: Utførd (Dato): Signatur: Torkjell Ljone 7. februar 2014 Torkjell Ljone (sign.) Even Vie 7. februar 2014 Even Vie (sign.) Rapport utarbeidd av: Ferdig rapport (Dato): Signatur: Torkjell Ljone 5. mars 2014 Torkjell Ljone (sign.) Rapport revidert av: Godkjend (Dato) Signatur: Einar Alsaker (Fagleg rådgjevar) 6. Mars 2014 Einar Alsaker (sign.) Atle Nesje (Fagleiar) 5. Mars 2014 Atle Nesje (sign.) Rapport godkjend av: Godkjend (Dato) Signatur: Synne L. Alsaker (Dagleg leiar) 6. Mars 2014 Synne l. Alsaker

3 INNHALDSLISTE INNLEIING... 4 SAMANDRAG... 5 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING Plassering Topografi, vegetasjon og hydrologi Klima Klimastatistikk Klimaprognosar... 8 KAPITTEL 2 GEOLOGI Berggrunnsgeologi Lausmassegeologi KAPITTEL 3 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Tidlegare skredhendingar KAPITTEL 4 MODELLERING AV SKREDFARE Alpha-beta-metoden KAPITTEL 5 SKREDFAREVURDERING Vurdering av skredfare Feltobservasjonar Samanstilling og diskusjon kring skredfare For ei generell utgreiing om dei ulike skredtypane og kva faktorar som påverkar desse, sjå Vedlegg IV Jordskred, grov massestraum («debris flow»), flaumskred og flaum Skred frå fast fjell Snøskred Sørpeskred

4 KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK Generelt Sikringstiltak KAPITTEL 7 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE KAPITTEL 8 KONKLUSJONAR KAPITTEL 9 REFERANSAR VEDLEGG... I VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE... I VEDLEGG II KLIMA... III Klimastatistikk... III Klimaprognosar... VIII VEDLEGG III MODELLERING AV SKREDFARE... XIV VEDLEGG IV GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE... XIX 3

5 INNLEIING Sunnfjord Geo Consulting AS (SGC) vart kontakta av Nordplan AS for å gjennomføre ei skredfarevurdering ved eit planlagt hyttefelt ved Klubben, Hardbakke i Solund kommune. Vi har her gjort ei heilskapleg vurdering av faren for jordskred, massestraum, flaumskred, ras frå fast fjell, snøskred og sørpeskred. Feltarbeidet vart utførd den 7. februar 2014, og resultata herifrå er supplert med informasjon frå som er ein felles internettdatabase for skred, utarbeidd av Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. I tillegg er det henta klimadata frå Meteorologisk institutt sine tenester på internett, og Kartdata er henta frå Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS og NGU. I Plan- og byggingslova er tryggleikskrav mot skred definert ut frå ulike typar bygningar. I høve til dette går vår skredfarevurdering i hovudsak ut på å dele undersøkingsområdet inn i tre tryggleiksklassar; S1, S2 og S3. Desse er definert ut frå største nominelle, årlege sannsyn for skred. Dess fleire personar som oppheld seg i eit område, dess færre skred kan ein tillate per år (Tabell 1). For ei grundigare forklaring til tryggleiksklassene sjå Vedlegg 1. Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i skred- og flaumfarlege område. Tryggleiksklasse Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme Skred Flaum S1/F1 Liten 1/100 1/20 Naust, garasjar S2/F2 Middels 1/1000 1/200 Hus, einebustader S3/F3 Stor 1/5000 1/1000 Rekkehus, hotell Til hjelp i arbeidet har vi nytta oss av den såkalla alpha-beta-metoden for å matematisk modellere utløpsdistansen til eventuelle snøskred og steinsprang. Vi har også fylt ut eit skjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) i området. Rapporten er bygd opp av ni kapittel. Kapittel 1-4 handsamar ekstern bakgrunnsinformasjon (klimadata, eksisterande geologiske kart o.l.), og denne informasjonen vert samanstilt med våre eigne feltobservasjonar i Kapittel 5. På bakgrunn av dette vert skredfaren i området vurdert for kvar skredtype. Det er feltobservasjonane som dannar hovudgrunnlaget for dei endelege konklusjonane til SGC. Eksterne data vert berre nytta som eit supplement til desse. Berre dei geologiske aspekta ved skredfarevurderinga vert her omtala. Alle konklusjonar som her vert trekt føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skred- og flaumfaren. Dersom skredfare vert påvist i undersøkingsområdet, vil SGC føreslå sikringstiltak mot skred (Kapittel 6). SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og er difor kvalifisert til å legge dimensjonerande føringar for sikringstiltak mot skred. SGC vil vidare i ein slik prosess kunne bidra med rådgjeving kring geologiske tilhøve, om dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar side. 4

6 SAMANDRAG Undersøkingsområdet ligg ved Klubben, Hardbakke i Solund kommune. Topografien avgrensar området slik at nedslagsfeltet for nedbør stort sett føl plangrensa. Berggrunnen i området er devonsk konglomerat. NGU har kartlagd bart fjell i heile undersøkingsområdet. NVE m.fl. sine aktsemdskart viser at delar av planområdet ligg innanfor fareområde for steinsprang, og at omtrent heile tomta ligg innanfor fareområde for snøskred. Det er ikkje registrert skred i området tidlegare. Vi har brukt alpha-beta-metoden til å kalkulere utløpsdistansen for steinsprang frå seks valde utløysingspunkt og langs seks valde skredbaner i undersøkingsområdet. Resultata herifrå viser at det også er potensiell fare for steinsprang i austlege del av planområdet. Feltarbeidet avdekka at store delar av feltområdet er bart fjell, men at det i tillegg er enkelte stadar eit tynt lag med morenejord og forvitringsmateriale. I dalsøkket aust i området renn det ein liten bekk i sørvestleg retning med lite vassføring. Til tross for store fjellskråningar er stabiliteten til mesteparten av fjellet god. Det vart avdekka ein del ustabile parti, og skredmateriale nedanfor skråningane vitna om tidlegare skredaktivitet. Dei største steinsprangblokkene er over 10 m 3. Få lausmassar, lite nedslagsfelt og låg vassføringa tilseier at det ikkje er fare for jordskred, massestraum, flaumskred eller flaum i området. Vi minner likevel om at det er svært viktig å ta omsyn til auka avrenning i framtida ved drenering av bekken i den vesle dalen aust i planområdet. På bakgrunn av all innsamla data er det laga eit faresonekart for steinsprang. Faresonekartet viser at fleire av dei planlagde fritidsbustadane ligg delvis innanfor område som ikkje oppfyller krava i byggteknisk forskrift for denne type bygg. På bakgrunn av informasjon om klima, topografi og avrenning i området konkluderer vi med at det ikkje er fare for verken snøskred eller sørpeskred undersøkingsområdet. Som sikring mot steinsprang føreslår vi å reinske vekk dei ustabile partia frå kjeldeområda. Dagens terreng tilseier at det enkelte stadar må store inngrep til før utbygging. Ved planering vil ein del lokale kjeldeområde for steinsprang forsvinna, men ein kan ikkje utelukka at inngrepet i seg sjølv vil avdekke nye ustabile parti. Etter inngrep og sikringstiltak er gjennomført trengst det difor ny geologisk vurdering. 5

7 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING 1.1. Plassering Det undersøkte området, ligg ved Liasundet i Solund kommune, omtrent ein kilometer nord for Hardbakke sentrum. Området er under detaljregulering, og er tenkt å nyttast til frittliggjande fritidsbustadar. Figur 1: Oversiktskart over undersøkingsområdet (innramma i svart). Det planlagde hyttefeltet ligg ved ein odde i Liasundet omtrent 1 km nord for Hardbakke sentrum. Basert på kart frå Statens kartverk. Figur 2 viser eit utsnitt av detaljreguleringsplanen der namna på områda som er tenkt til frittliggjande fritidsbustadar er forstørra. Desse namna vil det verte referert til utover i rapporten. 6

8 Figur 2: Plankartet som viser dei ulike områda som er tenkt nytta til frittliggjande fritidsbustadar. Modifisert etter Nordplan, Topografi, vegetasjon og hydrologi Planområdet er på ca 115 daa. Mot vest og mot nord er det Liasundet som avgrensar området. I aust er det ei bergskråning som går opp mot høgste punktet Govershaugen på 97,5 m o.h. I sør er det ei tomt med eit bustadhus i tillegg til tilkomstvegen i søraustlege del av området. I austlegaste del av det undersøkte området er det eit lite dalsøkk med retning nordaust/sørvest. I dette dalsøkket vil det ved mykje nedbør drenera vatn ned mot fritidsbustadane FF6, FF7 og FF8 (Nordplan, 2014), sjølv om nedslagsfeltet er lite. I nedre del av dette dalsøkket er det kartlagd eit lite bekkeløp. Store delar av området består av bratte skråningar med bart fjell. Fleire stadar er hellingsgradienten på over 30, og enkelte stadar er det omtrent loddrette fjellparti. For heile området gjeld det at nedslagsfeltet er lite og at det er innanfor planområdet. Det er ikkje kartlagd myrar eller innsjøar. Området er delvis skogdekt der nåleskog dominerer i tillegg til krattskog Klima Klimastatistikk Skredfare og klima heng tett i saman. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til sediment, vassavrenning, flaumfare, steinsprangfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg skredfarevurdering må ein ta 7

9 omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt leiande forsking sine prognosar for framtidige klimaendringar. Meteorologisk institutt har hatt operative vêrstasjonar på ulike stader i Sogn og Fjordane i lang tid. Den som er nærast det undersøkte området er stasjonen på Solund Hardbakke. Denne stasjonen har ikkje sjølv målte data, men temperatur og nedbør er interpolert frå dei nærliggande stasjonane i området. Frå desse er det interpolert temperatur- og nedbørsnormalar for førre klimanormalperiode, (Figur 3). Sidan datamaterialet strekk seg over ein periode på ca. 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, gjev dette ein peikepinn på klimaet i området gjennom siste del av 1900-talet. Figur 3: Temperatur- og nedbørsnormalar frå Meteorologisk institutt. Statistikken er bygd på interpolerte data i perioden frå målestasjon Solund - Hardbakke (15 m o.h.) Årsnormalen for nedbør var i heile dette tidsrommet 1920 mm. Årsnormalen for temperatur var 7,1 C Klimaprognosar Prognosar for klimautvikling for Klubben i Solund fram mot klimaperioden viser at ein kan forvente ein auke i årstemperatur på 2,5-3 C. Normal årsnedbørssum kan auke med % i løpet av same periode. Årsavrenninga kan auke med %. Mesteparten av dette vil verte ved vår og haust, begge to vil kunne auke avrenninga med mm kvar. Vinteravrenninga vil kunne auka med mm, medan sommaravrenninga i følgje prognosane kan minke med 5-25 mm. Modellen viser også at snømengda kan verte redusert med mellom 60 og 80 % og at det kan bli færre dagar i året med snø fram mot Vedlegg II viser detaljane i både klimastatistikk og klimaprognosar for Storbotn. 8

10 KAPITTEL 2 GEOLOGI 2.1. Berggrunnsgeologi Berggrunnen på Vestlandet er prega av den kaledonske fjellkjedefaldinga (fjellkjededanninga) som hadde sitt maksimum i den geologiske perioden silur; frå 444 til 419 millionar år sidan (Ramberg m.fl., 2013). Under denne hendinga kolliderte den nordamerikanske kontinentalplata, Laurentia, og den europeiske kontinentalplata, Baltica, noko som resulterte i danning av ein fjellkjede, større enn dagens Himalaya (Ramberg m.fl., 2013). Det medførde også store omdanningar både i strukturen og samansetjinga til bergartane over heile Vestlandet. I følgje NGU består berggrunnen i feltområdet i Solund av konglomerat, eller sedimentær breksje. (Figur 4). Dette er ein devonsk bergart som vart danna på ei elveslette under nedtæringa av den kaledonske fjellkjeda. Figur 4: Berggrunnskart over Hardbakke, Solund. Undersøkingsområdet.er innramma i raudt. Ein ser av kartet at det er konglomerat som dominerer heile området. Kjelde: NGU. 9

11 2.2. Lausmassegeologi For 2,6 millionar år sidan byrja epoken kvartær, ein periode kor den nordlege halvkula var prega av om lag istider. Breane som dekka store delar av Noreg under desse kuldeperiodane grov ut dalar og fjordar og danna det landskapet vi har i dag, og som er typisk for Sogn og Fjordane. Innlandsisen under siste istida hadde si maksimale utbreiing for om lag år sidan. Etter kvart som innlandsisen smelta attende dei følgjande tusenåra, blottla den morenemateriale og smeltevassavsetjingar i dei fleste lier og dalstrøk. I undersøkingsområdet har NGU kartlagd bart fjell (Figur 5). Figur 5: I undersøkingsområdet (raud rektangel) er det kartlagd bart fjell. Kjelde: NGU. 10

12 KAPITTEL 3 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR 3.1. Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarlig for aktsemdskart for steinsprang og snøskred på i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. Aktsemdskarta for steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområde (kjeldeområde) og utløpsområde (rekkevidda av potensielle skred). Karta er utarbeidd ved bruk av ein datamodell som identifiserer moglege utløysingsområde for steinsprang og snøskred ut frå hellinga på fjellsida. For kvart utløysingsområde vert utløpsområdet for steinsprang og snøskred utrekna. Denne kartdatabasen er utelukkande basert på datamodellering og ingen feltobservasjonar er lagde til grunn. Viktige faktorar som klima, vegetasjon og berggrunn er det difor ikkje teke omsyn til, og meir detaljerte faresonekart må utarbeidast for å kunne seie noko om sannsynet for steinsprang og snøskred. Aktsemdskarta kan difor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker for å avgjere om eit areal/område tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jamfør føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012). Karta gjev likevel ein god indikasjon på kvar topografien tilseier at ytterlegare undersøkingar bør gjennomførast. Figur 6 viser aktsemdskartet for steinsprang ved Klubben i Solund. Her ser ein at det, ut ifrå topografien, vil vere eit potensielle kjeldeområde frå Govershaugen i tillegg til begge sidene av odden i nordvest. Dette medfører eit potensielt utløpsområde ned mot der fritidsbustad FF4 og FF5 er tenkt i tillegg til ned mot der det er tenkt naust i Djupevågen (Nordplan, 2014). Figur 7 viser aktsemdskartet for snøskred ved Klubben i Solund. Også her har modellen definert Govershaugen og odden i nordvest som kjeldeområde. Det er også eit mindre kjeldeområde i skråninga heilt søraust i det undersøkte dalføret. Sidan snøskred er noko meir mobile enn steinsprang medfører dette at så godt som heile undersøkingsområdet ligg innanfor modellert utløpsområde for snøskred. 11

13 Figur 6: Aktsemdskart for steinsprang ved Klubben i Solund. Potensielle kjeldeområder er merka av med mørkegrått, medan modellerte utløpsområder er merka av med lysegrått. Ein ser at det er kjeldeområde frå Govershaugen i tillegg til begge sider av odden i nordvest. Henta frå Figur 7: Aktsemdskart for snøskred ved Klubben i Solund. Potensielle kjeldeområder er merka av med møreraudt, medan modellerte utløpsområder er merka av med lyseraudt. Ein ser at også for snøskred har modellen definert kjeldeområde frå Govershaugen i tillegg til begge sidene av odden i nordvest. Det er i tillegg merka av eit mindre kjeldeområde heilt søraust i det undersøkte dalsøkket. Dette medfører at så godt som heile undersøkingsområdet ligg innanfor aktsemdsfeltet for snøskred. Henta frå http//: 12

14 3.2. Tidlegare skredhendingar NVE m.fl. har i sin nettdatabase også ei oversikt over tidlegare skredhendingar. I undersøkingsområdet er det ikkje tidlegare registrert nokre skredhendingar. 13

15 KAPITTEL 4 MODELLERING AV SKREDFARE 4.1. Alpha-beta-metoden Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Metoden er basert på empiriske data om utløpsdistanse for skred, på bakgrunn av topografien i skredbana. For utgreiing om metoden, sjå Vedlegg III. Vi har nytta metoden for å modellere utløpsdistansen for steinsprang frå seks utvalde, potensielle utløysingspunkt i undersøkingsområdet. Dette gjev seks profil, Profil A-F, som viser fordelinga av dei tre tryggleiksklassane; S1, S2 og S3 i høvesvis gul, grøn og grå farge. Profila viser også områder kor skred vil førekome hyppigare enn dei tre tryggleiksklassane aksepterer. Desse er her kalla «S0» og gjeve raud farge. Profila er trekt på tvers av dalsøkket i austlege del av planområdet. Ein ser av resultatet (Figur 8) at nord i dalsøkket vil det vera ein skredfrekvens med meir enn eit skred per 100 år. I sørlegaste del av dalsøkket, der det er tenkt tre frittliggjande fritidsbustadar, ligg dalbotnen i S3. Kravet for fritidsbustadar (S2) er dermed oppfylt i følgje modellen. Figur 8: Resultat frå alpha-beta-modelleringa av steinsprangfare i undersøkingsområdet. Modelleringa er gjort langs seks profil (A-F) og viser fordelinga av tryggleiksklassane S0, S1, S2 og S3 langs desse. Ein ser at i nedre del av dalsøkket, der fritidsbustadane er tenkt, er det tryggleiksklasse S3 som gjeld. Krava for fritidsbustadar er dermed oppfylt. I følgje modellen vil steinsprang her ha eit sannsynleg gjentaksintervall på over 5000 år. Basert på kart frå Statens kartverk. 14

16 Snøskred vert som regel utløyst når hellingsvinkelen er mellom 30 og 60, men ein treng òg tilstrekkeleg akkumulasjonsareal for å bygge opp nok snømengde til å kunne utgjere ein fare. Det undersøkte området er svært avgrensa og får dermed eit lite akkumulasjonsareal for snø, i tillegg til å ha eit mildt vestlandsklima. På bakgrunn av dette er det ikkje utført alpha-beta kalkuleringar for snøskred. Snøskred vert vidare diskutert i Vedlegg Denne kartskissa er berre basert på modellert utløpsdistanse, frå nokre få utvalde kjeldeområde. Alpha-beta-metoden åleine er derfor ikkje tilstrekkeleg til å påvise skredfare i eit område. Sjølv om den potensielle utløpsdistansen kan vere lang, må ein òg ha eit reelt utløysingspotensiale (lause blokker, oppsprukke fjell, tilstrekkeleg snømengde) for å påvise skredfare. Metoden tek heller ikkje omsyn til faktorar som vegetasjon, klima og akkumulasjonspotensiale for snø. Også grunna den avgrensa kartoppløysinga bør ikkje dette resultatet vektleggast for mykje. Resultata frå alpha-beta-metoden vert likevel teke med som eit nyttig supplement når den reelle skredfaren skal diskuterast i Kapittel 5. 15

17 KAPITTEL 5 SKREDFAREVURDERING 5.1. Vurdering av skredfare NVE m.fl. ( sine aktsemdskart viser at delar av planområdet ligg innanfor modellert utløpsfelt for steinsprang, og at omtrent heile området ligg innanfor tilsvarande for snøskred. Våre eigne alpha-beta-kalkulasjonar visar at i tillegg til desse er det også potensiell fare for steinsprang i dalsøkket aust i planområdet. Dette er som nemnd berre matematiske modelleringar basert på terrenggradientar, ofte med ekvidistanse på 20 m, noko som gjev ei forholdsvis låg kartoppløysing. I modelleringa er det heller ikkje teke omsyn til viktige faktorar som vegetasjon, drenering, klima, lausmassar, bergartstype og sprekkesystem. Risikoen for at massar (jord, stein, snø, etc.) skal kome i rørsle, dessutan akkumulasjonspotensiale for snø og vatn er også avgjerande faktorar, som krev nærare undersøking for å få kartlagd skredfaren på ein tilfredsstillande måte. Det vart difor gjennomførd feltarbeid for å gjere ei heilskapleg vurdering av den reelle skredfaren. For at det skal kunne gå skred må det: 1) finnast rasfarleg materiale. 2) vere tilstrekkeleg bratt i terrenget, slik at raset kan løysast ut og utvikle seg. 3) finnast ein mekanisme som set materialet i rørsle. Desse mekanismane er ofte knytt til ekstreme situasjonar som endrar stabiliteten i massane Feltobservasjonar Feltarbeidet vart utførd 7. februar 2014 av geolog Torkjell Ljone og geolog Even Vie frå Sunnfjord Geo Consulting AS. Topografien gjer at eventuelle skred vil oppstå frå sjølve planområdet eller heilt i nærleiken av plangrensa. Det undersøkte området tek med alle område som kan vera potensielle kjeldeområde for skred, i tillegg til heile planområdet. Her følgjer ein generell og uavhengig gjennomgang av alle feltobservasjonane. Det undersøkte området består i all hovudsak av bergblottingar med eit tynt lausmassedekke innimellom. Lausmassedekket består av forvitringsmateriale og morenejord. Enkelte stadar er det tett nåleskog. Bergarten består som kartlagd av konglomerat og ser ut til å vera svært stabil. Fleire loddrette skråningar er observerte utan å ha sprekker som tyder på ustabile parti. I austlege del er det kartlagd ein liten bekk. I dette området har anleggsarbeidet tatt til ved at det er laga ein tilkomstveg eit stykke vestover. Sjølve bekken i dette området vart ikkje observert, men i dalsøkket som går sørvest/nordaust var det drenering av vatn i sørvestleg retning. Dalen flatar ut omtrent der som plangrensa går, før den går nedover på andre sida igjen. Dette fører til at nedslagsfeltet for nedbør vert heilt lokalt. I sjølve dalbotnen er det eit tynt lausmassedekke beståande av forvitringsmateriale og morenejord. Ved kraftig og/eller langvarig nedbør vil det nok renna ein del vatn i dette området (Figur 9a). På begge sider av dalen er det potensielle kjeldeområde for steinsprang. Det er observert ustabile parti i bergblottingane på begge sider av dalen og fleire blokker er observert i sjølve dalbotnen. Storleiken på desse blokkene er opptil 2 m 3 og dei har ei kanta overflate (Figur 9a). 16

18 Blokkene er tolka til å vera skredmateriale frå steinsprang. Det er ingen teikn til ferske overflater på blokkene. Den nordvestlege skråninga (Figur 9b) har slakare helling enn skråninga i søraust (Figur 9c). Fjellet har her ei for det meste glatt overflate opp mot Govershaugen. På denne sida er det observert nokre ustabile parti som er heilt eller delvis avskorne frå berget (Figur 9d). Den søraustlege skråninga er som nemnd mykje brattare og har fleire sprekkeplan som går omtrent vinkelrett på overflata. Dette har utforma enkelte renner i bergoverflata. Også her er det observert nokre ustabile parti (Figur 9d), blant anna ei blokk som ser ut til å vera heilt losna og kilt fast i den eine renna (pila lengst til høgre i Figur 9d). Det er ikkje observert ferske brotflater i nokre av kjeldeområda. Figur 9: a: Dalbotnen i austlege del av planområdet. Tynt lausmassedekke av forvitringsmateriale og morenejord i tillegg til enkelte blokker som er tolka å vera skredmateriale. b: Nordvestlege skråning har ei slak og glatt overflate opp mot Govershaugen.. c: Søraustlege skråning er svært bratt og har nokre ustabile parti (markert med raude piler). d: To område som er delvis eller heilt avskorne frå berget og er dermed ustabile (markert med raude piler). Vidare vestover mot FF4 og FF5 i planområdet (Nordplan, 2014) er det ikkje laga tilkomstveg, og terrenget er kupert og skogdekt (Figur 10a). I sørvest går det slakt ned mot sjøen og i nordaust er det ei skråning med bart berg (Figur 10b). Skråninga har for det meste ei glatt overflata, men det er enkelte mindre blokker som er heilt eller delvis losna. 17

19 Figur 10: a: Utsikt mot nordvestlege del av planområdet. Terrenget er kupert og tilgrodd. b: skråninga til høgre figur 9a. I midtre del av planområdet er det to fritidsbustadfelt som er planlagt, FF4 og FF5 (Nordplan, 2014). Området der FF4 skal liggja er relativt flatt, mens FF5 går eit stykke innover i skråninga i nordaust (Figur 11). I dette området er det observert blokker på over 10 m3 som er tolka å vera skredmateriale. Overflata på blokkene, vegetasjonen rundt og overflata til kjeldeområdet, gjer indikasjon på at det er lenge sida desse blokkene har rasa ut. Truleg var skredaktiviteten størst like etter at isen trakk seg tilbake etter siste istid. Likevel kan det ikkje utelukkast at nokre av desse store blokkene har rasa ut siste 1000 år. Kjeldeområdet går her bratt opp mot Govershaugen, men stigninga vert slakare nærare toppen. Kjeldeområdet har nokre store sprekker som går omtrent vinkelrett på overflata og dannar enkelte renner i overflata. Fleire mindre parti ser ut til å vera ustabile, men generelt er overflata tolka til å vera stabil. Frå bakken vert det ikkje observert ustabile parti i same storleiksorden som dei største blokkene som har rasa ut tidlegare. Like nedanfor bergskråninga er det ei sone med tjukk nåletreskog. Vidare ned mot sjøen, der det er tenkt ei småbåtshamn, er det berre små knausar og det er ikkje observert skredblokker i dette området. Figur 11: a og b: Bergskråning nordaust for midtre del av planområdet. Område med sprekker i det potensielle kjeldeområdet og blokker på over 10m3 under. Tjukk skog nedanfor skråninga. Den nordre delen av planområdet er tenkt utbygd til tre frittliggjande fritidsbustadfelt, FF1, FF2 og FF3 i tillegg til naust og småbåthamn (Nordplan, 2014). Vest i dette området er det eit 18

20 bergplatå med omtrentleg loddrette veggar (Figur 12a). Toppen av platået ligg på ca 50 m o.h. og foten ligg ved ca 25 m o.h. Det er eit loddrett sprekkemønster som gjer at store delar av ytterkanten til platået er ustabilt. Nedanfor platået ligg det fleire blokker på over 10 m3, som er tolka å vera steinsprang frå bergplatået (Figur 12b). Dei fleste av desse blokkene har stoppa innan meter frå kjeldeområdet. Det ligg mindre blokker inntil dei største blokkene på oppsida, noko som tyder på at dei stammar frå yngre steinsprang. Det vert ikkje observert ferske brotflater i kjeldeområdet og heller ingen blokker tolka som heilt ferske steinsprang. Figur 12: a: Bergplatå på odden som går ut i Liasundet. Vertikalt sprekkemønster gjer at store deler av ytterkanten til platået vert ustabilt. b: Blokker på over 10m3 ligg i skråninga nedanfor bergplatået. På den austlege sida av den nordlege delen av planområdet er det ein frittståande, loddrett bergblotting på 7-8 meter (Figur 13). Bak denne flatar terrenget ut før det går oppover igjen mot Govershaugen. Bergveggen har ingen teikn til ustabile parti. Delar av FF1 er tenkt plassert framfor bergveggen (Nordplan, 2014) og dette området er relativt flatt. I dette området er det ikkje observert skredmateriale. Figur 13: Austlege avgrensing for nordlege del av planområdet. Loddrett bergblotting på 7-8 m. Ingen teikn til ustabile parti. 19

21 12 11b 11a 10 9b 8c 8d 9a 8b 8a Figur 14: Figuren viser kvar fotografia som er brukt i dette kapittelet er tekne. Basert på kart frå Statens kartverk Samanstilling og diskusjon kring skredfare For ei generell utgreiing om dei ulike skredtypane og kva faktorar som påverkar desse, sjå Vedlegg IV Jordskred, grov massestraum («debris flow»), flaumskred og flaum Under feltarbeidet (Kapittel 5.2.) vart det stadfesta at det ikkje er mykje lausmassar i området. Der det ikkje er bart berg er det likevel eit tynt lausmassedekke som er tolka å vera morenejord og forvitringsmateriale, i tilegg til skredmateriale frå steinsprang. Dei fleste stadar er dette laget tolka til å vera under 0,5 meter i tjukkleik. Morene er rekna som eit stabilt sediment, som trass leirinnhald er armert av store mengder grus og større blokker. Det har 20

22 heller ingen lagdeling. Lausmassane ligg for det meste i dei flate områda. Steinsprangmateriale har allereie rasa ut og brukt opp mykje av sin kinetiske energi, slik at dette også stort sett ligg stabilt. Dette materiale utgjer ingen risiko for lausmasseskred. Heile lausmassedekket i undersøkingsområdet er derfor rekna som stabilt. Aust i planområdet vart det observert drenering av vatn sørvest nedover den vesle dalen. Under kraftig/langvarig nedbør vil vassføringa auka og noko av det tynne lausmassedekket vil kunne verta vaska vekk. Klimaprognosane (Vedlegg II) viser at ein kan rekne med ei auka årsavrenning på % i området. Nedslagsfeltet i dette området er avgrensa av topografien og dermed lokalt. Sidan det er svært lite lausmassar og det meste ligg i dei flate delane av planområdet vil ikkje vatnet kunne erodere og transportera med seg store mengder sediment. På bakgrunn av dette vurderer vi faren for jordskred og massestraum som liten i området. Når det gjeld flaumar og flaumskred er også denne risikoen liten, men under ei eventuell utbygging bør ein ta omsyn til at det faktisk er vassføring i området. Sjå Kapittel 6 for våre tilrådingar her Skred frå fast fjell NGU har kartlagd konglomerat ved Klubben, Hardbakke, ein sedimentær bergart som vanlegvis er stabil (Kapittel 2.1.). I tillegg til bart fjell som er kartlagd av NGU (Kapittel 2.2.) viste feltarbeidet at det ligg skredmateriale fleire stadar i planområdet. Aktsemdskartet til NVE m.fl. (Kapittel 3.1.) viser at deler av området ligg innanfor modellert utløpsdistanse for steinsprang. Det er likevel ikkje tidlegare registrert verken steinsprang, steinskred eller fjellskred ved undersøkingsområdet (Kapittel 3.2). Våre enkle modelleringar med alpha-betametoden viser at det kan vera steinsprangfare også heilt aust i planområdet (Kapittel 4). Våre feltobservasjonar (Kapittel 5.2.) samsvarar godt med dei eksterne, innleiande resultata. I store delar av planområdet er det observert skredmateriale frå fast fjell, noko som vitnar om at det har vore stor skredaktivitet tidlegare. I dalsøkket aust i planområdet viste alpha-beta-modelleringa at steinsprang frå kjeldeområda vil kunne nå dalbotnen, og at utløpsdistansen var størst øvst i dalen. Feltarbeidet avdekka her skredmateriale i heile dalbotnen. Fjellet var for det meste av god kvalitet, men enkelte ustabile parti vart observert. Det nominelle årlege sannsynet for at desse skal losna er vurdert som høgare enn 1/1000 som er grensa for fritidsbustadar. I nedre del av dalen meiner vi at alphabeta-modelleringa har vore for konservativ. Dersom dei øvste ustabile partia losnar vil dei kunne sprette på berget under og nå plasseringa av fritidsbustadane. Vidare vestover i planområdet er terrenget kupert og må truleg endrast mykje på grunn av tilkomst og plassering av fritidsbustadane. I området mot FF4 og FF5 (Nordplan, 2014) er det eit potensielt kjeldeområde i nordaust. Fjellet her er av god kvalitet, og slik terrenget er i dag er det vurdert som trygt med tanke på skred frå fast fjell. I midtre del av planområdet er det planlagt to tomter for fritidsbustadar. Det er observert steinsprangmateriale med blokker på over 10 m 3 i området. Ein del av steinsprangmateriale ligg eit stykke oppi skråninga. Kjeldeområdet her er for det meste av god kvalitet, men det er 21

23 nokre vertikale sprekkesystem som dannar enkelte ustabile parti. Storleiken på dei ustabile partia tilseier at eventuelle steinsprang ikkje vil vera i same storleiksorden som det har vore tidlegare, men faren for at det losnar blokker er reell. Sidan ein del av steinsprangmaterialet ligg eit stykke oppi skråninga kan ein ikkje utelukka at desse vert utløyst igjen, av til dømes rotvelt eller erosjon frå kraftig nedbør. Deler av dei planlagde fritidsbustadane FF4 og FF5 (Nordplan, 2014) ligg difor i eit område der sannsynet for skred er tolka til å vera høgare enn 1/1000. Nord i området er det potensielle kjeldeområde for skred på begge sider av dei planlagde bustadane. Kjeldeområdet til platået i vest er svært oppsprukke og det er store ustabile parti som er i fare for å losna. Under kjeldeområdet ligg det tett med blokker i ulik storleiksorden, fleire på over 10 m 3. Dei største blokkene har hatt lengst utløpslengd og det viser seg at desse har fungert som ein oppdemmingsmur for fleire yngre steinsprang. Sannsynet for at steinsprang frå dette området skal passera dei store blokkene og nå ned mot midten av vågen er sett på som lågare enn 1/5000. Området er derfor naturleg sikra. Det er ingen teikn til steinsprang av nyare dato i dette området. Det vert presisert at dette berre er gjeldande så lenge dei store blokkene vert liggande. Blokkene er vurdert som stabile slik dei ligg i dag. I heilt nordaustre del av planområdet er det ein 7-8 m høg bergvegg med eit flatare parti bak. Denne vil hindre steinsprang frå lenger oppe mot Govershaugen i å nå området nedanfor bergveggen. Det er ikkje observert ustabile parti i bergveggen og eventuelle steinsprang her i frå vil ramla direkte med kort utløpsdistanse. Det vert antatt at ein del av terrenget der FF1 (Nordplan, 2014) er plassert må endrast før bygging. Nokre av knausane her har ustabile som er tolka til å kunne losna oftare enn 1/1000, men med kort utløpslengd. Trykkleiksklasse S1 omfamnar ein liten del av plasseringa til FF1. Sannsynet for at skred herifrå skal nå midten av vågen er tolka til å vera lågare enn 1/5000. Sannsynet for at skred skal nå nausta eller småbåthamna i dette området er sett til å vera lågare enn 1/100 som er kravet for denne type bygg. På bakgrunn av dette har vi utarbeidd eit faresonekart for steinsprang i undersøkingsområdet (Figur 15). Arealet som er definert som tryggleiksklasse 3, S3, er farga i grått og viser kor ein kan forvente steinsprang sjeldnare enn 1 gong per 5000 år. S2 er farga i grønt og viser kor ein kan forvente steinsprang sjeldnare enn 1 gong per 1000 år. S1 er farga i gult og viser kor ein kan forvente steinsprang sjeldnare enn 1 gong per 100 år. 22

24 Figur 15: Faresonekart for steinsprang ved planområdet ved Klubben, Hardbakke. Ein ser at alle dei tre tryggleiksklassane er representert i dalsøkket i aust og i midtre og nordlege del av planområde, der fleire av fritidsbustadane skal ligge. Basert på kart frå Statens kartverk. Faresonekartet viser at deler av området der det er tenkt fritidsbustadar ikkje imøtekjem kravet til tryggleiksklasse 2. Dette gjeld for delar av FF1,FF4, FF5, FF6, FF7 og FF8. Her vert det difor naudsynt med sikringstiltak. Sjå Kapittel 6 for våre tilrådingar vedrørande dette Snøskred Undersøkingsområdet har ein topografi (Kapittel 1.2.) med parti der overflatehellinga er mellom 30 og 60, noko som er rekna for å vere kritisk med omsyn til snøskredfare (sjå Vedlegg IV). Likevel er desse partia avgrensa, sidan det som regel anten er for bratt til at snø vil kunne akkumulerast i store mengder eller for slakt til at akkumulert snø vil kunne setjast i 23

25 rørsle. Heile undersøkingsområdet er også generelt lite, med høgste toppen på 97,5 m o.h. Topografien avgrensar nedslagsfeltet for nedbør til å samsvare i stor grad med planområdet, noko som gjer at nedslagsfeltet også vert lite. Klimastatistikken for Solund (Kapittel ) viser at normaltemperaturen er over 0 C heile året. Klimaprognosane (Kapittel ) viser at årstemperaturen ved Klubben, Hardbakke er forventa å stige med 2,5-3,0 C fram mot klimaperioden Den same modellen viser at det er forventa % mindre snø fram mot år og mellom 20 og 35 færre dagar i året med snødekke. Det er ikkje registrert snøskred i området tidlegare (Kapittel 3.2.). NVE m.fl. sitt aktsemdskart for snøskred ved Klubben, Hardbakke (Kapittel 3.1.) viser at omtrent heile undersøkingsområdet ligg innanfor modellert utløpsdistanse. Desse metodane er utelukkande basert på topografi, og i storparten av området er denne for bratt til at store mengder snø vil kunne bli akkumulert. Ein anna viktig faktor er at denne modelleringa ikkje tek omsyn til klima. Feltobservasjonane (Kapittel 5.2.) stadfesta som topografien tilseier, at det er små område der snø kan akkumulerast. Vi vel å la topografien og klimadata vege tungt i denne vurderinga og konkluderer med at det ikkje er reell fare for snøskred i området. På bakgrunn av dette vart det heller ikkje gjort modellering på utløpsdistanse for snøskred Sørpeskred Klimaprognosane som viser auka temperatur og høgare avrenning dei komande hundre åra har stor innverknad på farevurderinga for sørpeskred. I det undersøkte området er det som nemnd berre vassføring heilt aust i området og denne utgjer den einaste diskutable faktoren for sørpeskred i området. Vassføringa vil kunne vete snø og danne sørpe. Sørpeskred kan oppstå i terreng med låg hellingsgrad og er dermed teoretisk mogeleg i øvste del av dalsøkket. Grunna det avgrensa nedslagsfeltet er likevel den forventa avrenninga så lita at vi ikkje trur det vil vere nok vatn i området til at skredfarleg sørpe vil kunne bli generert. I tillegg til dette kjem det faktum at det er små område der snø kan akkumulerast, og nedbør i form av snø er sjeldan i dette området. Vi konkluderer derfor med at undersøkingsområdet er utanfor sørpeskredfare. 24

26 KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK 6.1. Generelt Skred vert vanlegvis inndelt i tre fasar/områder: 1) utløysingsområdet, der skredmassane losnar og kjem i rørsle 2) skredløpet, som er bana skredet følgjer 3) utløpsområdet, som er det arealet skredet legg seg når energien er oppbrukt Ved sikring mot skred er det mogleg å gjere inngrep i alle desse tre fasane, for å forhindre skadar på bygg. Kva for sikringsmetodar som bør nyttast er ei avveging mellom skredfare, kostnad og lokale, praktiske føresetnader/utfordringar for skredsikring (f. eks. tilgjengelegheit for anleggsmaskiner o. l.) Sikringstiltak Under skredfarevurderinga (Kapittel ) vart det ikkje påvist direkte flaumfare i området, men ein må under ei eventuell utbygging i området ta høgde for at monaleg større vassføring enn normalt vil kunne oppstå i framtida. Røyr og drenering elles bør derfor dimensjonerast med omsyn til dette. Under skredfarevurderinga (Kapittel 5.3.2) vart det påvist steinsprangfare fleire stadar i planområdet. Delar av tomtene FF1, FF4, FF5, FF6, FF7 og FF8 er i område der skredfrekvensen er tolka til å vera høgare enn 1/1000 som er kravet for bygg i denne klassen. I dalsøkket i austre del av planområdet er berget av så god kvalitet at det vil vera tilstrekkeleg å fjerna dei ustabile partia i kjeldeområdet. Den enklaste måten å gjennomføre dette på vil vera med reinsking med piggarm. Når dei ustabile partia er vekke vil tomtene FF6, FF7 og FF8 (Nordplan, 2014) alle vera i tryggleiksklasse S2 med høgste årlege nominelle sannsyn for skred på 1:1000 år. Figur 9 viser dei mest ustabile partia i dette området. For fritidsbustadane FF4 og FF5 må terrenget uansett endrast ein del før bygging kan ta til. Skredfarevurderinga her er gjort med tanke på dagens situasjon og vil dermed ikkje gjelda etter inngrep. Dersom steinsprangmateriale vert fjerna vert det antatt at det er tilstrekkeleg med enkel sikring i kjeldeområdet, enten med reinsking eller bolting/netting. Dette vil avhenge av kor mykje av skråninga som vert fjerna og dermed korleis det ser ut etterpå. Slik det ser ut i dag vil det ikkje vera problem å få sikra dette området tilstrekkeleg etter eventuelle inngrep. I nordre del av planområdet er det ein liten del av FF1 som kjem innanfor tryggleiksklasse 1 og oppfyller dermed ikkje krava til byggteknisk forskrift. Dette er også eit område det må gjerast inngrep før bygging. Etter planering av området er det sannsynleg at området vil vera innanfor tryggleiksklasse S2, og dermed oppfylle krava, avhengig av kva inngrep som vert gjort. Etter inngrepa bør det på ny vurderast om det trengst sikringstiltak. Slik det ser ut med dagens situasjon vil det ikkje vera problem med å sikre området. 25

27 FF2 ligg i tryggleiksklasse S2 og oppfyller dermed krava i fylgje dagens situasjon. Dersom dei store blokkene som fungerer som mur vert fjerna vil ikkje dette vere gjeldande lenger. I eit slikt tilfelle vil det verte krav om ny sikring. På bakgrunn av sprekkene i kjeldeområdet kan det her komma svært store steinsprang og det vil vera vanskeleg å sikra sjølve kjeldeområdet. Mogelege sikringstiltak her vil vere å sprenge vekk dei ustabile partia frå kjeldeområdet, eventuelt skyte ut ei grøft som stoppar steinspranga. Den siste løysinga vil krevje at grøfta/vollen vert riktig dimensjonert. Dersom oppdragsgjevar eller byggingsentreprenør av ulike årsaker vil gå for alternative sikringstiltak bør dette likevel baserast på dei geologiske forholda i området, som vi har dokumentert i vårt faresonekart. Vår skredfarevurdering er gjort med utgangspunkt i noverande, naturgjevne forhold. Eventuelle menneskelege inngrep i området i framtida bør utførast slik at desse best mogleg vert oppretthaldne. All utbygging, sjølvsagt inkludert eventuelle sikringstiltak i seg sjølv, bør difor skje i samråd med kyndig personell. Endring av terrenget vil i enkelte tilfelle avdekke ny skredfare og det er viktig med ny geologisk vurdering etter at inngrep, og dei nemnde sikringstiltaka, er utført. 26

28 KAPITTEL 7 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE Dette er eit standardskjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) der SGC har fylt ut felta som har med dei geologiske aspekta å gjere. Dersom oppdragsgjevar i framtida skal fylle ut eit fullstendig ROS-skjema, m.t.p. utbygging i området, kan punkta under overførast til dette. Emne Naturgjevne forhold Er det knytt uakseptabel risiko til følgjande forhold? a Jordskred og/eller massestraum X b c Skred frå fast fjell (steinsprang, steinskred og/eller fjellskred) Flodbølgjer som følgje av skred i vatn eller sjø d Snøskred X e Sørpeskred X f Flaum og/eller flaumskred X h Stormflo i Grunnutgliding, berg X j Grunnutgliding, lausmassar X Nei Ja X X Kommentarar Ikkje vurdert. Havnivå er forventa å stige dei neste 100 åra, noko ein bør ta omsyn til ved bygging nær kysten. k Radon i berggrunn Radonmengda i grunnen er ikkje målt l Sterk vind X m Anna 27

29 KAPITTEL 8 KONKLUSJONAR På bakgrunn av våre feltobservasjonar, supplert med kart og fotografiske data, klimadata, historiske data og enkle matematiske modelleringar, har Sunnfjord Geo Consulting AS gjort ei heilskapleg skredfarevurdering ved eit planområde ved Klubben, Hardbakke i Solund kommune Det undersøkte området er eit planlagt felt for fleire fritidsbustadar. Planområdet er avgrensa av sjøen og til dels bratte fjellskråningar. Området består for det meste av bart fjell, enkelte stadar med eit tynt lag morenejord og forvitringsmateriale. Nedslagsfeltet for nedbør er avgrensa til å gjelde planområdet og er lite. Dette, i lag med lite lausmassar, gjer at faren for jordskred, massestraum, flaumskred og flaum vert vurdert som liten. Ved utbygging i austlege del av planområdet vert det viktig at røyr og drenering vert dimensjonert med tanke på auka avrenning i framtida. Fleire av dei planlagde tomtene ligg innanfor modellert utløpsområde for steinsprang i fylgje NVE m.fl sine aktsemdkart. Desse modelleringane tek berre omsyn til hellingsgradient. Feltarbeidet viste at er fleire reelle kjeldeområde for steinsprang i det undersøkte området, og mykje steinsprangmateriale vart observert. På bakgrunn av feltarbeidet og dei eksterne data vart det laga eit faresonekart. Faresonekartet viste at delar av fritidsbustadane i FF1, FF4, FF5, FF6, FF7 og FF8 ikkje oppfyller krava til tryggleiksklasse 2 som er gjeldande for denne type bygg. For at denne type bygg skal byggast trengst det difor sikringstiltak. Bergarten i området er eit konglomerat og er generelt svært stabil. Sikringstiltaka som er foreslått består av reinsking i kjeldeområda og eventuelt enkelt bolting eller netting. Planområdet har kupert terreng og det vil verte naudsynt med til dels store inngrep for at bygging skal verta mogeleg i dette området. I enkelte tilfelle vert det antatt at ein del lokale kjeldeområde for steinsprang dermed vert fjerna, men vi kan likevel ikkje utelukka at inngrep i seg sjølv avdekkar nye kjeldeområde. Faresonekartet byggjer på dagens situasjon. Etter at inngrepa er utført og sikringstiltaka gjennomført vil det dermed verta behov for ny geologisk vurdering. Klimastatistikk viser at det er lite snø i dette området, og gjeldande prognosar viser at snømengda vil reduserast ytterlegare dei komande hundre åra. Topografien avgrensar i tillegg akkumulasjonspotensialet for snø. På bakgrunn av dette konkluderer vi med at det ikkje er fare for snøskred i planområdet. På grunn av dette, samt låg vassføring, vert også faren for sørpeskred vurdert som ikkje reell. 28

30 KAPITTEL 9 REFERANSAR Derron, M. H. 2009: Method for the susceptibility mapping of rock falls in Norway. Technical report, Norges Geologiske Undersøkelse. Hestnes, E. 1998: Slushflow hazard-where, why and when? 25 years of experience with slushflow consulting and research. Annals of Glaciology 26, Highland, L. M., Bobrowsky, P. 2008: The landslide handbook A guide to understanding landslides. U. S. Geological Survey Circular Reston. Lied, K., Kristensen, K. 2003: Snøskred. Håndbok om snøskred (Norsk utgave). Vett & Viten AS. Høvik. Nordplan, Detaljreguleringsplan. Solund Kommune. Hyttefelt Hardbakke Klubben. Teikningsnummer R-01, datert Ramberg, I.B., Bryhni, I., Nøttvedt, A. og Rangnes, K (red.): Landet blir til Norges geologi. 2. utgåve. Trondheim. Norsk Geologisk Forening. 656 s. Terzaghi, K. 1962: Stability of steep slopes on hard unweathered rock. Geotechnique 12, Internettsider: Kart, satellittbilete og topografiske profil: Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS Geologiske data: Norges geologiske undersøkelse Klima: Meteorologisk institutt, Miljøverndepartementet Skredkart: Norges vassdrags- og energidirektorat Føreskrifter: Direktoratet for byggkvalitet

31 VEDLEGG

32 VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK10) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: 7-3. Sikkerhet mot skred (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynlighet i tabellen nedenfor ikke overskrides. Tabell 2: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i skred- og flaumfarlege område, i følgje Planog byggingslova (TEK10). Tryggleiksklassar for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme Skred Flaum S1/F1 Liten 1/100 1/20 Naust, garasjar S2/F2 Middels 1/1000 1/200 Hus, einebustader S3/F3 Stor 1/5000 1/1000 Rekkehus, hotell Det eksisterer altså tre tryggleiksklassar (Figur 16 og Figur 17) som er definert ut frå konsekvensen av ei skredhending: Tryggleiksklasse 1 (S1) har det minste kravet for sikring og omfattar til dømes bygningar som garasjar og naust (Tabell 2). Opphaldstid av personar er kort og difor er konsekvensen vanlegvis liten. Ved bygging av til dømes naust og garasje i områder under kategorien S1 kan ein tillate eitt skred over ein periode på 100 år utan at det er naudsynt med sikring. Dersom det vert sannsynleggjort at det kan gå meir enn eitt skred over ein periode på 100 år (største nominelle årlege sannsyn 1/100), må tomta/bygningane derimot sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/20. Tryggleiksklasse 2 (S2) gjeld for bygningar der opptil 10 personar oppheld seg meir eller mindre permanent. Eit typisk døme på dette er einebustader og tomannsbustader (Tabell 2). I byggefelt vert kvart bygg handsama kvar for seg, slik at for einebustader og tomannsbustader her er det også S2 som er gjeldande tryggleiksklasse. Kravet til områder i kategori S2 er at det i gjennomsnitt går mindre enn eitt skred over ein periode på 1000 år. Dersom det vert sannsynleggjort at skred vil førekome hyppigare enn dette må tomta/bustadane derimot sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/200. For uteareal i tilknyting til evaluerte byggverk som klassifiserast under S2 kan kravet til tryggleik reduserast til tryggleiksnivået for tryggleiksklasse 1 (1/100). Dette fordi faren for liv og helse i samband med skred normalt vil vere vesentlig lågare for personar som oppheld seg utandørs.

33 Tryggleiksklasse 3 (S3) gjeld dersom meir enn 10 personar oppheld seg permanent i eit område. Dette gjeld til dømes bustadblokker, rekkehus, store kontorbygningar, kjøpesenter og hotell (Tabell 2). I desse tilfella vil konsekvensen ved ei skredhending vere stor og kravet til slike områder er at det i gjennomsnitt ikkje går meir enn eitt skred over ein periode på 5000 år. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/1000. Også for S3 kan det vurderast å redusere tilhøyrande uteareal for dei aktuelle bygningane til S2, sidan eksponeringstida og derfor risikoen for personar som held seg utandørs er lågare. Figur 16: Forklaring til dei tre tryggleiksklassane for skred. Figur 17: Forklaring il dei tre tryggleiksklassane for flaum. Som Figur 16 og Figur 17 viser er det talet på personar som normalt vil opphalde seg i eit hus, som avgjer krav til tryggleiksklasse. For enkelte typar bygningar krev lovverket at det ikkje skal vere sannsyn for skred eller flaum i det heile tatt. Dette gjeld til dømes sjukehus eller bygningar der ein produserer og lagrar miljøfarlege kjemikaliar.

34 VEDLEGG II KLIMA Klimastatistikk Nedanfor følgjer Meteorologisk institutt sin klimastatistikk for Vestlandet, frå 1900 til Figur 18: Vårtemperaturen på Vestlandet har stege sidan Dei varmaste vårane var i 1920, -59, -02, -04 og -09. Figur 19: Dei varmaste sommartemperaturane var på 1930-talet (1933 var det varmaste året) og etter Dei varmaste åra var 1997, 2002, 2003 og Dei kaldaste somrane var i 1907, 1921, 1923, 1928, 1929 og III

35 Figur 20: Haustane var generelt kjølege tidleg på 1900-talet, med ein periode tidleg på 1920-talet som den kaldaste. Frå 1933 til 1966 var hausttemperaturane over normalen, medan haustane var kjølege på 1970-talet. Etter 1999 har det vore fleire milde haustar, t.d. i 1999, 2000, 2006 og Figur 21: Når det gjeld vintertemperaturen på Vestlandet, var det generelt milde vintrar rundt 1910 og første del av talet. Vintrane tidleg på 1940-talet var derimot uvanleg kalde. Det var fleire kalde vintrar i perioden og Milde vintrar var det på byrjinga av 1970-talet og slutten av og byrjinga av 1990-talet. Vintrane både i 2010 og 2011 var kalde. Dei kaldaste åra i perioden var , 1966, 1979 og Det var milde vintrar i 1925, 1949, 1989, 1990 og IV

36 Figur 22: Målingar frå Vestlandet syner at årsmiddeltemperaturen var over normalen i periodane , , , og etter Den varmaste perioden har vore etter 2000 og det varmaste året var i 2006, då årsmiddeltemperaturen var 1,8 C over normalen. Dei kaldaste åra sett under eitt var 1915, 1940, 1942, 1979 og Figur 23: Ein legg merke til dei nedbørsfattige vårane på og 1930-talet. Dei våtaste vårane var i 1921, 1938, 1943, 1967, 1990 og V

37 Figur 24: Det var mindre variasjon i sommarsnedbør enn vårnedbør på Vestlandet gjennom 1900-talet. 1910, 1913, 1955, 1968 og 1997 skil seg likevel ut med tørre somrar. I 1964 var det ein særdeles våt sommar. Ein ser også at det var relativt nedbørsfattige somrar tidleg på 1900-talet. Figur 25: Frå 1900 til slutten av 1960-talet var det svært nedbørsfattige haustar. Det same gjaldt frå 1987 til , 1933, 1960, 1993 og 2002 skil seg ut med relativt tørre haustar. VI

38 Figur 26: Det var nedbørsrike vintrar på slutten av 1980-talet og første halvdel av 1990-talet, med 1989 med våtaste vinter. Figur 27: Årsnedbøren på Vestlandet har auka med rundt 20 prosent frå 1900 til i dag. Dei mest nedbørsrike åra var 1921, 1967, 1983, 1990 og Dei mest nedbørsfattige åra var 1915, 1937, 1941, 1960 og Ser ein på sesongnedbøren, viser data frå Vestlandet store mellomårlege og sesongmessige variasjonar. VII

39 Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredfarevurdering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed vassavrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. Miljøverndepartementet har offentleggjort prognosar for klimautvikling i Vest-Noreg for dei neste 100 åra. Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfelle av intens nedbør i fylket, og både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Generelt kan ein seie at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8 % av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5 % av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra ( Norsk klimasenter er eit fellesprosjekt mellom Bjerknessenteret og Meteorologisk institutt, som har lansert følgjande prognosar i klimaendring for Vest-Noreg for perioden mellom og : Tabell 3: Oversikt over dei modellerte klimaendringane i Vest-Noreg mellom og Temp. ( C) Gjennomsnitt Lågt estimat Høgt estimat År +3,1 +1,9 +4,2 Vår +3,1 +1,8 +4,3 Sommar +2,3 +1,2 +3,5 Haust +3,2 +2, Vinter +3,8 +2,3 +5,4 Nedbør (%) År Vår Sommar Haust Vinter Dei næraste operative målestasjonane til Meteorologisk institutt, finn ein på Solund - Hardbakke, i Solund, 15 m o.h., Takle i Gulen, 38 m o.h., Osland ved Stongfjorden, i Askvoll, 119 m o.h., og Dale i Sunnfjord, i Fjaler, 51 m o.h. Desse stasjonane har mellom anna bidrege med datagrunnlag for klimaprognosar for framtida. Ved hjelp av den globale klimamodellen ECHAM4/OPYC3, frå Max-Planck-Institut für Meterologie, den regionale klimamodellen HIRHAM, IPCC SRES scenario B2 for drivhusgassar i atmosfæren og den hydrologiske modellen HBV, er det utarbeidd ein prognose for endringar i årstemperatur, nedbør, avrenning og snømengde frå den klimatiske perioden til den klimatiske perioden (for meir informasjon sjå eller Prognosane er vist på dei følgjande sidene. VIII

40 Figur 28: I følgje klimamodellen vil årstemperaturen ved Klubben i Solund kunne stige med 2,5-3 C fram mot klimaparioden Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 29: Normal årsnedbørssum ved Klubben i Solund vil kunne stige med % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt. IX

41 Figur 30: Den årlege avrenninga ved Klubben i Solund er modellert til å ville auke med %. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 31: Våravrenninga vil i følgje modellen auke med mm. Kjelde: Meteorologisk institutt.. X

42 Figur 32: Vinteravrenninga vil i følgje modellen auke med mm fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 33: Sommartid er avrenninga forventa å minke med 5-25 mm i følgje modellen. Kjelde: Meteorologisk institutt. XI

43 Figur 34: Haustavrenninga er modellert til å ville auke med mm i undersøkingsområdet. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 35: I følgje klimamodellen vil årsmaksimum av snømengde ved Klubben i Solund kunne minke med % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt.. XII

44 Figur 36: Det vil i følgje modellen kunne bli færre dagar i året med snødekke Ved Klubben i Solund fram mot klimaperioden Kjelde: Meteorologisk institutt. XIII

45 VEDLEGG III MODELLERING AV SKREDFARE Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Det er blant anna tilsvarande modell Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) m.fl. har brukt til å gjere ei landsomfattande datamodellering av rekkevidda for skred, presentert på SGC brukar ikkje datamodellar, men utfører desse kalkulasjonane manuelt. Fordelen med dette er at ein kan bruke kart med høgare oppløysing enn dei regionale karta som er brukte i aktsemdskarta på skrednett.no, og resultatet vert difor ofte meir nøyaktig. Alpha-beta-metoden tek ikkje omsyn til lokale faktorar som berggrunn, lausmassar, vegetasjon, klima og snøtypar, og bør difor berre sjåast på som rettleiande i ei skredfarevurdering. Ein bør med andre ord ikkje nytte desse utrekningane som meir enn eit nyttig supplement til feltobservasjonane og tolkingane som vart presentert i Kapittel 5. Metoden er basert på statistiske utløpsdistansar til stein- og snøskred over heile landet, i forhold til fallvinkelen ved utløysingspunktet og avsetjingspunktet (Derron, 2009). Eit potensielt utløysingspunkt, punkt A, vert plukka ut og skredbana vert skissert langs eit profil frå dette punktet (Figur 37). Langs dette profilet lokaliserer ein punktet der hellinga vert så låg at skred byrjar å tape vesentleg energi og avsetjast; 23 for steinsprang (Derron, 2009) og 10 for snøskred (Lied & Kristensen, 2003). Dette punktet kallast punkt B. Vinkelen beta (β) er definert som hellinga på linja AB. Vinkelen alpha (α) viser utløpsdistansen for skredet, og vert rekna ut frå beta ved hjelp av ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta + n, der m og n er empiriske koeffisientar. Rekkevidda for skredutløp er gjeve ved: For steinsprang: α = 0,77β + 3,9 For snøskred: α = 0,96β 1,4 β er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og punktet der fallet vert mindre enn 23/10 (pkt. B) α er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og maksimal rekkevidde for steinsprang Figur 37: Prinsippet for Alpha-beta-metoden. Eit potensielt utløysingspunkt (punkt A) vert plukka ut og skredbana vert skissert frå dette til skråninga når under ein gjeven vinkel for avsetjing (her 23 for steinsprang). Vinkelen beta målt mellom ei horisontal linje og linja AB. Vinkelen alpha viser utløpsdistansen for skredet, og vert deretter funnen v.h.a. ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta n, der m og n er empiriske koeffisientar (Derron, 2009). XIV

46 α-vinkelen ein får som resultat av alpha-beta-metoden har eit standardavvik (SD) på 2,16 for steinsprang og 2,3 for snøskred. Rett nok brukar ikkje SGC denne metoden til å fastsetje om det er skredfare eller ikkje i eit område, men ut frå resultatet av modelleringa lagar vi eit utkast til plassering av risikosoner med omsyn til dei tre tryggleiksklassane (Vedlegg 1). Vår prosedyre går her ut på å sette øvste, modellerte punkt for skredfare (merka run out på Figur 37) til øvre grense for tryggleiksklasse 1, S1. Ved å trekke eitt standardavvik frå vinkelen skisserer vi S2. Vidare trekk vi frå eit nytt standardavvik for å skissere øvre grense for S3. Desse grensene vert så diskutert opp mot observasjonar vi gjer i felt (Vedlegg 6.2.). Figur 38 illustrerer dette. Figur 38: Skisse som illustrerer korleis ein definerer øvre grense for tryggleiksklasse 2 og 3 ved å trekke høvesvis eitt og to standardavvik frå α-vinkelen ein får frå alpha-beta-metoden. Steinsprang Sidan alpha-beta-metoden berre modellerer maksimal utløpsdistanse for skred ut frå eit gitt punkt, er val av dette punktet essensielt. Modellen kan vise at eit område er innanfor utløpsfeltet, men dersom det ikkje finnast reell utløysingsfare er det heller inga skredfare. For steinsprang er det viktig å ha fokus på sprekker og synleg ustabilitet i blottlagd berggrunn. Nedanfor er det gjennomførd alpha-beta-modelleringar langs seks profil (A-F) med utgangspunkt i seks valde kjeldeområde i det vesle dalsøkket i austlege del av planområdet. XV

47 Figur 39: Profil A er trekt ned mot dalsøkket, med utgangspunkt i eit potensielt utløysingspunkt (A) i vest. Profilet til høgre viser at vinkelen β er målt til 28,0, nokon som gjev ein α-vinkel på 25,5. Ved å trekke frå eitt og to standardavvik på 2,16 får ein øvre grense på høvesvis S2 og S3. Ein ser av resultatet at store delar av dalbotnen her vil vera innanfor S1 og S2. Raud farge viser kor det vil gå steinsprang hyppigare enn 1 gong per 100 år (ein slags «S0»). Basert på kart frå Statens kartverk. Figur 40: Profil B nyttar same profil som i Profil A, men med potensielt utløysingspunkt i aust. Resultatet her i frå viser det same som i Profil A, at dalbotnen vil for det meste vera innanfor S1 og S2. Basert på kart frå Statens kartverk. Figur 41: Profil C er plassert lenger nord enn Profil A og Profil B og har potensielt utløysingspunkt i vest. Β = 42,0 og α = 36,2. Dette er i nordre del av dalsøkket og Profil C viser at dalbotnen her vil hovudsakleg ligga i S0. Basert på kart frå Statens kartverk. XVI

48 Figur 42: Profil D er same profil som Profil C, men med utløysingspunkt (A) i aust. Frå dette losnepunktet vil dalbotnen ligga innanfor S1 og S2. Basert på kart frå Statens kartverk. Figur 43: Profil E er det sørlegaste profilet i dalsøkket. Losnepunktet (A) er i vest opp mot Govershaugen. Dette profilet kryssar fritidsbustad FF6 (Nordplan, 2014). Resultatet viser at steinspranga her i frå ikkje vil nå langt og at FF6 ligg innanfor S2 og S3 Basert på kart frå Statens kartverk. Figur 44: Profil E er det same som Profil F, men med losnepunkt i aust. Også dette profilet viser at steinsprang herifrå ikkje vil nå særleg langt og fritidsbustaden i FF6 (Nordplan, 2014) vil ligga innanfor S2 og S3 XVII

49 Ut frå dei seks profila kan ein skissere eit faresonekart for steinsprang. Resultatet (Figur 45) viser at det er størst utløpsdistanse for steinsprang i nordlege del av dalsøkket. I sørlege del av dalsøkket der det er planlagd frittliggjande fritidsbustadar er det tryggleiksklasse S3 som gjeld. Denne kartskissa er berre basert på modellert utløpsdistanse, frå nokre få utvalde kjeldeområde. Dette er ikkje nok åleine til å påvise skredfare. Sjølv om den potensielle utløpsdistansen kan vere lang, må ein òg ha eit reelt utløysingspotensiale (lause blokker, oppsprukke fjell) for å påvise steinsprangfare. Også grunna den låge kartoppløysinga bør ikkje dette resultatet vektleggast for mykje. Figur 45: På dette kartet er dei kalkulerte tryggleiksklassane (raudt, gult, grønt og grått) farga inn på dei fem profila for å skissere korleis modellen har fordelt faresonene i området. Ein ser at i nedre del av dalsøkket, der fritidsbustadane er tenkt, er det tryggleiksklasse S3 som gjeld. Basert på kart frå Statens kartverk. XVIII

50 VEDLEGG IV GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE Jordskred, grov massestraum («debris flow»), flaumskred og flaum Dei fire skredtypane jordskred, massestraum, flaumskred og flaum kan alle klassifiserast som lausmasseskred og vert skjønnsmessig definert ut frå aukande vassinnhald. Jordskred kan i teorien vere heilt tørre og flaumar kan i teorien førekome utan innhald av sediment. Jordskred er massar av stein, grus, sand og jord med varierande innhald av vatn som kjem i rørsle. Dei vert normalt utløyst i skråningar med ein gradient over 30, men i områder utan skog kan det utløysast jordras i skråningar ned mot 25. Jordras opptrer i fjellsider med større eller mindre lommer av lausmassar. Det er mange faktorar som kan bidra til at lausmassane i ei fjellside vert ustabile slik at rasfaren aukar. Ein del prosessar er naturlege, slik som forvitring, som gjer det øvste jordlaget lausare, men menneskelege inngrep kan også i stor grad påverke jordsmonnet sin stabilitet. Dømer på det siste er: 1) Flathogst (tap eller svekking av vegetasjon kan også oppstå naturleg. Dette vil vere uheldig fordi røter ofte bidreg til å halde lausmassane på plass) 2) Overbeiting 3) Vegbygging 4) Drenerings-, grave- og sprengingsarbeid Alle dei nemnde elementa kan føre til svekking av lausmassane si styrke, men som regel må det ei ekstra belasting til for å utløyse ras. Jordskjelv kan utgjera ei slik belasting, men dette er ikkje rekna som ein stor fare i Noreg og på Vestlandet, som ligg over 1000 km frå næraste store tektonisk aktive område. Berre mindre jordskjelv påvisast regionalt i Sør-Noreg, men desse har vist seg å ha liten eller ingen påverknad på utløysing av skred. Ein meir reell belasting kjem av stor tilføring av vatn i form av regn, smeltevatn med ekstrem avrenning og auka tilsig av grunnvatn ( Massestraum er ei rask masserørsle med mykje vatn som vert utløyst i kløfter og bekkefar. Flaumskred er eit liknande fenomen, men har eit høgare innhald av vatn enn massestraumar. Hastigheita på begge desse skredtypane kan vere svært høg, og dette gjer at dei kan verte svært øydeleggande. Massestraumar og flaumskred er føresaka av store mengder overflatevatn grunna ekstreme nedbørsmengder eller rask snøsmelting, som eroderer og mobiliserer lausmassar og/eller blokker i bratte skråningar (Highland og Bobrowsky, 2008). Skred frå fast fjell Skred frå fast fjell kan sorterast i tre kategoriar: 1) Fjellskred: Bergmassar over m³, som losnar frå fjellsider. 2) Steinskred: Bergsmassar på m³, som losnar frå fjellsider. 3) Steinsprang: Bergmassar under 100 m 3 som losnar frå fjellsider. Steinskred treng ikkje nødvendigvis å losne berre frå fast fjell. Også lause enkeltblokker som ligg i urer og lier kan rase vidare dersom dei vert utsett for ein ny og/eller annan XIX

51 utløysingsmekanisme. Steinskred- og steinsprangvifter har vanlegvis ein rasvinkel på omlag Det vil seie at bergskrentar og lausmasseskråningar normalt må vere steilare enn 45 for at steinskred eller steinsprang kan førekome. Utløysingsmekanismar for steinsprang er kraftig nedbør som aukar porevasstrykket, eventuelt rotsprenging og rotvelte, samt frostsprenging der vatn frys til is i sprekker og utvidar seg og dermed sprenger laus blokker når isen smeltar igjen. Den mest effektive temperaturen for frostsprenging er mellom -3 C og -5 C (Terzaghi, 1962). Termisk ekspansjon er ein annen mogleg årsak. Når fjellet vert varma opp utvidar det seg, og for kvar gong det så avkjøler seg att flyttast blokka litt, til den til slutt fell ut. Snøskred Ein skil vanlegvis mellom to ulike typar snøskred; laussnøskred og flakskred. I tillegg førekjem sørpeskred, der porene i snøen er fylt med vatn, og desse har difor andre eigenskapar enn eit vanleg snøskred. Snøskred førekjem i bratt terreng med hellingar større enn 30 og utan tett skog. Dei fleste snøskred inntreff med hellingar mellom 30 og 45. Terreng som er utsett for snøskred er område som ligg i le for vinden og har former som samlar snø. Dette gjeld for eksempel større botnar, opne skåleformer og innsøkk, bratte elvegjel og skar. Svaberg og konvekse parti, altså områder med strekkespenningar i snøen, er også utsette. Snødekket vert ustabilt ved 2 mm nedbør (tilsvarar 2 cm snø) per time. Om det er mindre enn 2 mm nedbør per time vil snøkrystallane normalt sintre og feste seg etter kvart som dei fell. Ved 50 cm snø byrjar terrengdekket å verte utjamna slik at friksjonen mot terrenget vert nedsett. Som regel må ein ha ei helling på over 45 for at eit laussnøskred skal verte utløyst (Lied & Kristensen, 2003). Slike skred vert ofte utløyst under, eller rett etter eit intenst snøfall i bratt terreng. Då vil snødjupna auke så raskt at snøkrystallane lenger nede i snødekket kollapsar og kjem i rørsle. Solskin og regn kan også vere ein utløysande faktor for slike skred. Dei startar alltid frå eit punkt og breiar seg utover og nedover i ei skråning, samtidig som stadig meir snø vert dratt med i skredet. Flakskred inntreff i lagdelt snø der større eller mindre flak av for eksempel fokksnø glir ut samstundes langs eit underliggande svakare lag i snøpakken (Lied & Kristensen, 2003). Det svakare laget kan vere begerkrystallar som vert danna i kaldt ver, rimlag, nysnø eller hagl. I flakskred finn ein alltid eit fastare snølag øvst, som glir ut langs eit lag definert som glidesjikt med mindre styrke. Glidesjiktet ligg igjen over eit fastare lag som kallast eit glideplan. I enkelte tilfeller kan bakken sjølv utgjere glideplanet. Faren for utløysing av skred aukar med tilveksten av nysnø, og sannsynet for skred er større ved raskare akkumulasjon. I tillegg er vindstyrke og -retning viktige faktorar, samt det faktum at vindtransportert snø vanlegvis utgjer den største delen av snøakkumulasjonen. Ein annan viktig faktor er temperatur. Rask temperaturstiging gjev ustabilt snødekke på grunn av nedsett fastleik i snøen. Lange kuldeperiodar gjev gode vilkår for danninga av begerkrystallar. Slike skred kan utløysast i områder der hellinga på terrenget er over 30. Under uvanlige vêrforhold kan denne type skred verte utløyst i slakare hellingar. XX

52 Sørpeskred Dette er skred med ei blanding av snø og vatn. Slike skred kan utløysast på hellingar heilt ned mot 4. Det er fjellsider vendt mot framherskande vindretningar som er mest utsette. Det er i desse fjellsidene ein får mest nedbør, og fordi varmetilføringa frå lufta her er størst, får ein den mest intense snøsmeltinga. Slike skred vert utløyste av høgt vasstrykk i snødekket og tilføringa av vatn overstig då avrenninga. Det skal mykje vatn til for å utløyse sørpeskred, og dei vert ofte utløyste under intense nedbørsperiodar saman med snøsmelting. Nysnø eller grovkorna lauspakka snø er mest utsett då desse absorberer mykje vatn (Lied & Kristensen, 2003). Om ein har fjellgrunn, is eller frosen grunn under snøen, får ikkje vatnet drenere vekk, noko som aukar faren for sørpeskred. Kraftig regn kan også føre til sørpeskred til alle tider på vinteren. Faren er derfor spesielt høg i områder der regn er vanleg gjennom vinterhalvåret, slik som på Vestlandet. Bekkeløp og grunne forseinkingar er dei mest vanlege startområda for sørpeskred, men også myrer, dreneringskanalar, innsjøar og opne skråningar er potensielle utløysingsområde (Hestnes, 1998). XXI