Skredfareevaluering ved Kapellneset, Vågsøy kommune

Transkript

1 Skredfareevaluering ved Kapellneset, Vågsøy kommune Oliver Queck og Even Vie

2 Prosjektinformasjon og status: Dokumentittel: Skredfareevaluering ved Kapellneset, Vågsøy kommune Dokumentnr.: Kontraktnr.: Prosjekt: Skredfarevurdering Klient / Klassifisering: Distribusjon: Vågsøy kommune / Internt Leveransedato.: Status: Sider: Godkjend 57 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: Sunnfjord Geo Consulting AS Dagleg leiar: Synne Lindgren Alsaker Villabyen Stongfjorden Kontaktinformasjon: Tlf: E-post: Synne@sgcas.no Einar@sgcas.no Org. Nr.: MVA Klientinformasjon: Oppdragsgjevar: Vågsøy kommune Kontaktperson: Arne Åsebø E-post: Arne.Aasebo@vagsoy.kommune.no Kontaktreferense: Fagområder: Dokumenttype: Lokasjon: Geologi Rapport Lida, Stryn kommune Feltarbeid utførd av: Utførd (Dato): Signatur: Oliver Queck 15. juli, 2013 Oliver Queck (sign.) Even Vie 15. juli, 2013 Even Vie (sign.) Rapport utarbeidd av: Ferdig rapport (Dato): Signatur: Even Vie Even Vie (sign.) Rapport teknisk godkjend av: Godkjend (Dato) Signatur: Atle Nesje (Fagleiar) Einar Alsaker Atle Nesje (sign) Einar Alsaker (sign.) Rapport godkjend av: Godkjend (Dato) Signatur: Synne L. Alsaker (Dagleg leiar) Synne L. Alsaker (sign.) 1

3 INNHALDSLISTE INNLEIING... 4 UTVIDA SAMANDRAG... 5 Kapittel 1 Tryggleiksklassar... 5 Kapittel 2 Områdeskildring... 5 Kapittel 3 Geologi... 5 Kapittel 4 Aktsemdskart og tidlegare hendingar... 5 Kapittel 5 Modellering av skredfare... 5 Kapittel 6 Skredfareevaluering... 6 Kapittel 7 Forslag til sikringstiltak... 7 Kapittel 8 Risiko- og sårbarheitsanalyse... 7 Kapittel 9 Konklusjonar... 7 VEDLEGG 1 GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE VEDLEGG 2 OMRÅDESKILDRING Plassering Topografi, hydrologi og vegetasjon Klima Klimastatistikk Klimaprognosar VEDLEGG 3 GEOLOGI Berggrunnsgeologi Lausmassar VEDLEGG 4 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Tidlegare skredhendingar VEDLEGG 5 MODELLERING AV SKREDFARE Alpha-beta-metoden Forklaring til metoden

4 Steinsprang Snøskred VEDLEGG 6 SKREDFAREEVALUERING Vurdering av skredfare Feltobservasjonar Skredfareevaluering Jordskred, massestraum ( debris flow ) og flaumskred Ras frå fast fjell Snøskred Sørpeskred VEDLEGG 7 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK Generelt Sikringstiltak Forslag til tiltak Forslag til plassering Forslag til dimensjonering Forslag til utforming Anna VEDLEGG 8 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE VEDLEGG 9 KONKLUSJONAR VEDLEGG 10 REFERANSAR

5 INNLEIING Sunnfjord Geo Consulting AS vart kontakta av teknisk etat i Vågsøy kommune for å gjennomføre ei skredfareevaluering ved eit område som skal regulerast for masseutvinning og seinare industriverksemd ved Kapellneset mellom Måløy og Raudeberg, Vågsøy kommune. Vi har her gjort ei heilskapleg vurdering av faren for jordskred, massestraum, flaumskred, ras frå fast fjell, snøskred og sørpeskred. Feltarbeid vart utførd 15. Juli 2013 og resultata herifrå er supplert med informasjon frå som er ein felles internettdatabase for skred, utarbeidd av Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. I tillegg er det henta klimadata frå Meteorologisk institutt sine tenester på internett, og Kartdata er henta frå Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS og NGU. Til hjelp i arbeidet har vi nytta oss av den såkalla alpha-beta-metoden, for å matematisk modellere utløpsdistansen til eventuelle snøskred og steinsprang. Vi har også fylt ut eit skjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) i området. Rapporten består av eit utvida, kapittelinndelt samandrag, med utdjupande informasjon til kvart kapittel som vedlegg. Vedlegg 2-5 presenterer informasjon som er henta eksternt, medan denne informasjonen vert samanstilt med våre eigne feltobservasjonar i Vedlegg 6. Det er feltobservasjonane som dannar hovudgrunnlaget for den endelege konklusjonen, og eksterne data vert berre nytta som eit supplement til desse. Berre dei geologiske aspekta ved skredfarevurderinga vert her omtala. Alle konklusjonar som her vert trekt føreset at menneskelege inngrep i området (til dømes i tilknyting til utbygging) vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skred- og flaumfaren. Dersom skredfare vert påvist i undersøkingsområdet, vil SGC føreslå sikringstiltak mot skred (Vedlegg 7). SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og utforming og dimensjonar som vi føreslår på sikringstiltak kan leggast til grunn for utbygging. Dersom oppdragsgjevar eller byggingsentreprenør av ulike årsaker vil gå for alternative sikringstiltak bør dette likevel baserast på dei geologiske forholda i området, som vi har dokumentert i vår rapport. Dette betyr at drenering ved sikringstiltak, plassering av sikringstiltak, høgd på sikringstiltak og energien som sikringstiltaket må kunne motstå bør vere i samsvar med det som her er føreslått. SGC vil vidare i ein eventuell utbyggingsprosess kunne bidra med rådgjeving kring dei geologiske tilhøva, dersom dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar si side. 4

6 UTVIDA SAMANDRAG Kapittel 1 Tryggleiksklassar I høve til føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012), vert områder der det dagleg kjem til å opphalde seg meir enn 10 personar definert under sikkerheitsklasse 3 (S3), som omfattar tiltak der eit skred vil føre til store konsekvensar. Føreskriftene tilseier at rassikring bør gjennomførast dersom største nominelle årlege sannsyn for skred overskrid 1/5000. Det vil seie, ein skredfrekvens som er større enn eitt ras per 5000 år. For S3 skal sikringstiltak også gjennomførast dersom største nominelle årlege sannsyn for flaum og stormflo tilsvarande overskrid 1/1000. For ei grundigare utdjuping sjå Vedlegg 1. Kapittel 2 Områdeskildring Feltområdet ligg ved Kapellneset i Ulvesundet, Vågsøy kommune. Det skal her regulerast for masseuttak ved eit eksisterande næringsområde. Etter at massane er fjerna skal området byggast ut for industri. I overkant av den planlagde utbygginga er det ei bratt li som strekk seg opp til ca. 200 m o. h., kor den endar i ein vertikal fjellhammar. Fjellhammaren utgjer den austlege avgrensinga til fjellet Kapellhornet (372 m o. h.). Det er ikkje kartlagd elver innanfor undersøkingsområdet og ut frå kartkotar er nedslagsfeltet for nedbør lite. Klimaet er av typisk vestnorsk karakter, med relativt milde vintrar og mykje nedbør gjennom heile året. Statistikk over Vestlandet viser at årsnormalen for temperatur har auka meir eller mindre jamt sidan Det har også vore ei auke i nedbør dei siste tiåra. Det er gjort globale klimamodelleringar som viser ei tydeleg auke i årleg normaltemperatur fram mot Prognosane viser også at avrenning vil auke i løpet av denne perioden. Sjå Vedlegg 2. Kapittel 3 Geologi Berggrunnen ved Kapellneset består av gneis. NGU sitt lausmassekart viser at undersøkingsområdet er dekka av tynn morene. Det er ikkje kartlagd skredavsetjingar i området. Sjå Vedlegg 3. Kapittel 4 Aktsemdskart og tidlegare hendingar NVE m. fl. sine aktsemdskart på viser at heile undersøkingsområdet er innanfor modellert utløpsdistanse for både steinsprang og snøskred. Det er tidlegare ikkje registrert skred i området. Sjå Vedlegg 4. Kapittel 5 Modellering av skredfare SGC har ved hjelp av alpha-beta-metoden modellert potensiell utløpsdistanse for steinsprang og snøskred frå teoretiske utløysingspunkt i fjellhammaren over Kapellneset. Resultatet viser 5

7 at så godt som heile området ligg innanfor sona kor skredfrekvensen vil vere hyppigare enn 1 skred/100 år. Dette gjeld for både steinsprang og snøskred. Sjå Vedlegg 5. Kapittel 6 Skredfareevaluering Lite nedslagsfelt for nedbør og eit stabilt lausmassedekke tilseier at faren for jordskred, massestraum og flaumskred er liten. Som kartlagd av NGU er området dekka av eit opptil 1 m tjukt lag morenejord, men denne er nesten over heile feltområdet overlagd av steinsprangmateriale. Det openbare kjeldeområdet til dette er ein opptil 70 m høg, vertikal fjellhammar som avgrensar heile feltområdet i overkant. Hammaren er orientert nordvest-søraust og framstår ustabil med enkelte overheng. Den strekk seg lengst ned mot bygningane i den sørlege delen, og det er også her skredaktiviteten verkar høgast. Likevel konkluderer vi med at så godt som heile undersøkingsområdet vil ha eit nominelt årleg sannsyn for steinsprang som er mindre enn 1/100. Området bør derfor sikrast mot steinsprang. Figur 1: Faresonekart for steinsprang i området, med utgangspunkt i modellering og feltobservasjonar. Basert på kart frå Statens kartverk. Sjølv om NVE m. fl. sine aktsemdskart og våre eigne modelleringar viser at heile området er innanfor potensiell utløpssone for snøskred, er akkumulasjonsområdet så avgrensa og klimaet så mildt at snøskredfaren vert vurdert som liten. Heile området vert plassert innanfor S3, og imøtekjem dermed lovverket sitt krav om største nominelle årlege sannsyn for snøskred på 1/5000. Den avgrensa snømengda tilseier også at faren for sørpeskred er liten i det undersøkte området. Likevel er det observert ei viss vassgjennomstrøyming og ved rette snøtilhøve kan det bli danna sørpe. Det vert derfor her tilrådd å sikre mot sørpeskred, men denne sikringa kan kombinerast med sikringa mor steinsprang. Sjå Vedlegg 6. 6

8 Kapittel 7 Forslag til sikringstiltak Det vert her tilråda å sikre området mot steinsprang ved å bygge ein fangvoll. På grunnlag av fysiske lover har vi her kalkulert energien i potensielt skredmateriale observert i felt, og ut frå det skissert dimensjonane av ein fangvoll. Kalkulasjonen tilseier at denne bør ha eit volum på 55 m 3 per meter. Dette gjev ei effektiv høgd på ca. 7 m, ein såle på ca. 15 m og ei vollkrone på ca. 3 m. Det er opp til oppdragsgjevar om desse tilrådingane skal følgjast eller ikkje, og den endelege prosjekteringa av ein slik voll bør gjerast av entreprenørar med spesialkompetanse innan skredsikring. Sjå Vedlegg 7. Kapittel 8 Risiko- og sårbarheitsanalyse Det vart fylt ut eit standardskjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS). Sjå Vedlegg 8. Kapittel 9 Konklusjonar På bakgrunn av våre feltobservasjonar, supplert med kart og fotografiske data, klimadata, historiske data og enkle matematiske modelleringar, har Sunnfjord Geo Consulting AS gjort ei heilskapleg skredfareevaluering ved Kapellneset i Ulvesundet, Vågsøy kommune. Det skal her regulerast for masseuttak og seinare utbygging av industri. Området har eit lite nedslagsfelt for nedbør og verkar godt drenert. Lausmassedekket består av eit opptil 1 m tjukt morenelag, overlagt av store mengder skredblokker. På bakgrunn av lita vassføring og stabilt sedimentdekke vert derfor faren for jordskred, massestraum og flaumskred vurdert som liten. NGU har ikkje kartlagd steinsprangavsetjingar i området, men så godt som heile undersøkingsområdet er av NVE m. fl. sine aktsemdskart plassert innanfor potensielt utløpsområde for steinsprang. Også våre eigne modelleringar med alpha-beta-metoden viser at området er innanfor risikoområde. Feltundersøkingane viste at ein vertikal, opptil 70 m høg fjellhammar utgjer kjeldeområdet for ei skredvifte som strekk seg heilt ned til tomta som skal regulerast. Fjellhammaren verkar mest ustabil langs sørlege halvdel, der det førekjem fleire større overheng. Ferskare skredavsetjingar og ei brattare helling på skredvifta tilseier at steinsprangaktiviteten er høgare her enn i den nordlege delen. På den nordlege halvdelen er det også ei svak topografisk utflating om lag midtvegs i lia, der arbeidet med ein skredvoll allereie er påbyrja og det ligg ein tilførselsveg for gravemaskin. Sjølv om skredfaren verkar noko mindre i nordre halvdel vurderer vi heile lia som utsett for steinsprang med større frekvens enn kva lovverket tillet for S1. På bakgrunn av dette vert det her føreslått å sikre området med ein fangvoll for steinsprang. SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og utforming og dimensjonar som vi føreslår på fangvollen kan leggast til grunn for utbygging av denne. SGC vil vidare i ein eventuell utbyggingsprosess bidra med rådgjeving kring dei geologiske tilhøva, dersom dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar si side. 7

9 På bakgrunn av eit avgrensa akkumulasjonsområde, klimastatistikk som viser lite snødrift og klimaprognosar som viser ein framtidig reduksjon i snømengda tilseier at snøskredfaren i undersøkingsområdet er liten. Vi vurderer derfor heile området som innanfor tryggleiksklasse 3 for snøskred. Sørpeskredfaren vert vurdert som tilstadesverande, då det renn vatn i området, som i ekstreme tilfelle kan væte snøen til sørpe. Sikringstiltaket mot steinsprang vil imidlertid eliminere denne faren for undersøkingsområdet. Sjå Vedlegg 9. 8

10 VEDLEGG 9

11 VEDLEGG 1 GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK10) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: 7-3. Sikkerhet mot skred (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynlighet i tabellen nedenfor ikke overskrides. Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for skred og flaum. Det eksisterar altså tre tryggleiksklassar som er definert ut frå konsekvensen av ei skredhending (Figur 2): Tryggleiksklasse 1 (S1) har det minste kravet for sikring og omfattar til dømes bygningar som garasjar og naust (Tabell 1). Opphaldstid av personar er kort og derfor er konsekvensen vanlegvis liten. Ved bygging av til dømes naust og garasje i områder under kategorien S1 kan ein tillate eitt skred over ein periode på 100 år utan at det er naudsynt med sikring. Dersom det vert sannsynleggjort at det kan gå meir enn eitt skred over ein periode på 100 år (største nominelle årlege sannsyn 1/100), må tomta/bygningane derimot sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/20. Tryggleiksklasse 2 (S2) gjeld for bygningar der opptil 10 personar oppheld seg meir eller mindre permanent. Eit typisk døme på dette er bustadhus (Tabell 1). Kravet til områder i kategori S2 er at det går mindre enn eitt skred over ein periode på 1000 år. Dersom det vert sannsynleggjort at skred vil førekome hyppigare enn dette må tomta/bustadane derimot sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/200. Tryggleiksklasse 3 (S3) gjeld dersom meir enn 10 personar oppheld seg permanent i eit område. Dette gjeld til dømes bustadblokker, rekkehus, hyttefelt/campingområder, store kontorbygningar, kjøpesenter og hotell (Tabell 1). I desse tilfella vil konsekvensen ved ei skredhending vere stor og kravet til slike områder er at det går mindre enn eitt skred over ein 10

12 periode på 5000 år. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/1000. Figur 2: Forklaring til dei tre tryggleiksklassane. For enkelte typar bygningar krev lovverket at det ikkje skal vere sannsyn for skred eller flaum i det heile tatt. Dette gjeld til dømes sjukehus eller bygningar der ein produserer og lagrar miljøfarlege kjemikaliar. Som eit døme syner (Figur 3) tre bustadhus der 8 personar oppheld seg permanent. Ved ei skrefareevaluering vert det observert at to av bustadhusa er bygd på det som vert anslått til å vere ei 2000 år gamal steinsprangvifte. Fordi det her er snakk om bygningar der det til saman bur meir enn 10 personar (8+8=16), er området klassifisert under tryggleiksklasse 3 (S3). Akseptabel skredfrekvens for S3 er eitt skred over ein periode på 5000 år. Sidan det er påvist ein hyppigare skredfrekvens enn dette vil skredfareevalueringa konkludere med at dette området treng sikring mot steinsprang. Figur 3: Døme på korleis talet på personar som oppheld seg dagleg i eit skredusett område definerer kva tryggleiksklasse området ligg under. 11

13 VEDLEGG 2 OMRÅDESKILDRING 2.1. Plassering Undersøkingsområdet ligg inst på Kapellneset, ved fylkesveg 617 i Vågsøy kommune, om lag 4 km nord for Måløy og 1 km sør for Raudeberg. Dette er på vestsida av Ulvesundet som skil Vågsøy frå fastlandet. Det eksisterer her allereie ein parkeringsplass, eit kontorbygg og nokre brakker Topografi, hydrologi og vegetasjon Undersøkingsområdet strekk seg frå hovudvegen ved ca. 25 m o. h. opp ei bratt fjellside som endar ved foten av ein vertikal fjellhammar, ca. 200 m o. h. Lia i direkte overkant av undersøkingsområdet stig moderat og jamleg om lag halvvegs opp mot fjellhammaren. Her kryssast lia av ei kraftlinje og i dette området vert skråninga noko brattare, og held seg bratt opp til foten av hammaren. Fjellhammaren utgjer ei austleg avgrensing på fjelltoppen Kapellhornet (372 m o. h.). Ved denne ligg Rystestølsvatnet og Svartebotnvatnet, som begge renn ut i Ulvesundet sør for undersøkingsområdet. Det er ikkje kartlagd elveløp innanfor undersøkingsområdet, men feltarbeidet (Vedlegg 6.2.) viste at det er ei viss vassføring i lia, både i overflata og i lausblokkene under bakkenivå. Kotekarta viser at sidan ryggen i overkant av fjellhammaren avskjer området mot vest avgrensar nedslagsfeltet til undersøkingsområdet seg til lia nedanfor hammaren. Elles er feltområdet prega av lyngvekst og spreidde grantre Klima Skredfare heng teitt saman med klima. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til sediment, vassavrenning og flaumfare, steinsprangsfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg skredfareevaluering må ein ta omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt leiande forsking sine prognosar for framtidige klimaendringar Klimastatistikk Meteorologisk institutt hadde ein operativ vêrstasjon i Kråkenes fyr (stasjon 5910, 38 m o. h.) i perioden Frå denne stasjonen har vi temperatur- og nedbørsnormalar i området i perioden Sidan datamaterialet strekk seg over ein periode på ca. 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, kan dette seiast å representere klimaet i området gjennom siste del av 1900-talet. Kurvene herifrå (Figur 4) viser at Kråkenes fyr har hatt ein årleg gjennomsnittstemperatur på 7,3 C og ei årleg nedbørsmengd på 1280 mm. September, oktober og november har vore dei våtaste månadane, medan temperaturen har vore høgast i august. 12

14 Temperatur C ( ) Jan Feb Mar Apr Mai Jun Jul Aug Sep Okt Nov Des Nedbørsmengde (mm) Jan Feb Mar Apr Mai Jun Jul Aug Sep Okt Nov Des Figur 4: Klimastatistikk frå vêrstasjonen ved Kråkenes fyr. Ein ser at området har eit typisk vestlandsklima, med relativt milde vintrar og mykje nedbør. Data frå Meteorologisk institutt. På dei neste sidene følgjer Meteorologisk institutt sin statistikk over temperatur- og nedbørsutvikling for heile Vestlandet frå 1900 til 2012 (Figur 5 til Figur 14). 13

15 Figur 5: Når det gjeld vårtemperaturen på Vestlandet var den ganske stabil frå 1980, då den tok til å stige. Dei varmaste vårane var i , 2002, 2004 og Figur 6: Dei varmaste sommartemperaturane var på 1930-talet (1933 var det varmaste året) og etter Dei varmaste åra var 1997, 2002, 2003 og Dei kaldaste somrane var i 1907, 1921, 1923, 1928, 1929 og

16 Figur 7: Haustane var generelt kjølege tidleg på 1900-talet, med ein periode tidleg på 1920-talet som den kaldaste. Frå 1933 til 1966 var hausttemperaturane over normalen, medan haustane var kjølege på 1970-talet. Etter 1999 har det vore fleire milde haustar, t. d. i 1999, 2000, 2006 og Figur 8: Når det gjeld vintertemperaturen på Vestlandet, var det generelt milde vintrar rundt 1910 og første del av talet. Vintrane tidleg på 1940-talet var derimot uvanleg kalde. Det var fleire kalde vintrar i perioden og Milde vintrar var det på byrjinga av 1970-talet og slutten av og byrjinga av 1990-talet. Vintrane både i 2010 og 2011 var kalde. Dei kaldaste åra i perioden var , 1966, 1979 og Det var milde vintrar i 1925, 1949, 1989, 1990 og

17 Figur 9: Målingar frå Vestlandet syner at årsmiddeltemperaturen var over normalen i periodane , , , og etter Den varmaste perioden har vore etter 2000 og det varmaste året var i 2006, då årsmiddeltemperaturen var 1,8 C over normalen. Dei kaldaste åra sett under eitt var 1915, 1940, 1942, 1979 og Figur 10: Ein legg merke til dei nedbørsfattige vårane på og 1930-talet. Dei våtaste vårane var i 1921, 1938, 1943, 1967, 1990 og

18 Figur 11: Det var mindre variasjon i sommarsnedbør enn vårnedbør på Vestlandet gjennom 1900-talet. 1910, 1913, 1955, 1968 og 1997 skil seg likevel ut med tørre somrar. I 1964 var det ein særdeles våt sommar. Ein ser også at det var relativt nedbørsfattige somrar tidleg på 1900-talet. Figur 12: Frå 1900 til slutten av 1960-talet var det svært nedbørsfattige haustar. Det same gjaldt frå 1987 til , 1933, 1960, 1993 og 2002 skil seg ut med relativt tørre haustar. 17

19 Figur 13: Det var nedbørsrike vintrar på slutten av 1980-talet og første halvdel av 1990-talet, med 1989 med våtaste vinter. Figur 14: Årsnedbøren på Vestlandet har auka med rundt 20 prosent frå 1900 til i dag. Dei mest nedbørsrike åra var 1921, 1967, 1983, 1990 og Dei mest nedbørsfattige åra var 1915, 1937, 1941, 1960 og Ser ein på sesongnedbøren, viser data frå Vestlandet store mellomårlege og sesongmessige variasjonar. 18

20 Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som antyder ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed vassavrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. Miljøverndepartementet har offentleggjort prognosar for klimautvikling i Sogn og Fjordane for dei neste 100 åra. Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfeller av intens nedbør i fylket, og både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Generelt kan ein seie at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8% av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5% av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra, også i fjella ( Norsk klimasenter er eit fellesprosjekt mellom Bjerknessenteret og Meteorologisk institutt, som har lansert følgjande prognosar i klimaendring for Vest-Noreg for perioden mellom og : Tabell 2: Oversikt over dei modellerte klimaendringane i Vest-Noreg mellom og Temp. ( C) Gjennomsnitt Lågt estimat Høgt estimat År +3,1 +1,9 +4,2 Vår +3,1 +1,8 +4,3 Sommar +2,3 +1,2 +3,5 Haust +3,2 +2, Vinter +3,8 +2,3 +5,4 Nedbør (%) År Vår Sommar Haust Vinter Meteorologisk institutt har i dag ein operativ målestasjon ved Kråkenes fyr (38 m o. h.). Statistikk frå denne ligg til grunn for lokale klimaprognosar (Figur 15 til Figur 22). Ved hjelp av den globale klimamodellen ECHAM4/OPYC3, frå Max-Planck-Institut für Meterologie, den regionale klimamodellen HIRHAM, IPCC SRES scenario B2 for drivhusgassar i atmosfæra og den hydrologiske modellen HBV, er det blitt utarbeidd ein prognosar for endringar i årstemperatur, nedbør, avrenning og snømengde frå den klimatiske perioden til den klimatiske perioden (for meir informasjon sjå eller 19

21 Figur 15: Ein ser av modellen at årsmiddeltemperaturen er forventa å stige med 2,5-3 C rundt feltområdet (som grunna låg oppløysing er i eit kvitt felt mellom to pikslar i modellen), frå til Feltområdet er merka med raud sirkel. Figur 16: Den årlege avrenninga fram mot 2100 vil i feltområdet stige med 5-20% i følgje klimamodellen. 20

22 Figur 17: Når det gjeld endring i våravrenning ser ein at feltområdet ligg i skjeringspunktet kor det er modellert ein reduksjon mellom 5% og 50% fram mot Figur 18: Sommaravrenninga vil i følgje modellen minke med mellom 5 eller auke med 5 mm frå til

23 Figur 19: Ifølgje modellen vil det bli våtare haustar i feltområdet framover. Ved Kapellneset er avrenninga modellert til å auke med mellom 20% og 50%. Figur 20: I likskap med haustane vil også vintrane bli prega av høgare avrenning i framtida. Denne er modellert til å kunne auke med mellom 5 20% ved Kapellneset. 22

24 Figur 21: Modellen viser at talet på dagar med snødekke kan auke med mellom 20 og 50 dagar i året frå til Figur 22: Kartet viser at snømengda kan bli redusert med 60-80% i det undersøkte området frå til

25 VEDLEGG 3 GEOLOGI 3.1. Berggrunnsgeologi Store delar av berggrunnen i Nordfjord er definert som ein del av den vestre gneisregionen (Figur 23), og består millionar år gamle bergartar - frå prekambrisk tid (Ramberg, 2006). Desse bergartane vart pressa fleire kilometer ned under jordoverflata når den nordamerikanske kontinentalplata, Laurentia, kolliderte med den europeiske, Baltica, under den kaledonske orogenesen for om lag 400 millionar år sidan. Det høge trykk- og temperaturregimet som bergartane vart underlagt resulterte i at dei vart sterkt metamorfiserte (omdanna), og kan i dag finnast att som banda gneisar, migmatittar og granittar. Enkelte stader finn ein også eklogitt (Kråkenes-området). Figur 23: Berggrunnskart over Ulvesundet og Kapellneset. Det er charnokittiske til anorthosittiske gneisar som pregar berggrunnen i undersøkingsområdet. Kjelde: NGU. 24

26 3.2. Lausmassar For 2,6 millionar år sidan byrja epoken kvartær, som var prega av om lag 50 istider. Breane som dekka store delar av Noreg under desse kuldeperiodane grov ut dalar og fjordar og danna det landskapet vi har i dag, og som også er typisk for Vågsøy. Innlandsisen under siste istida hadde si maksimale utbreiing for om lag år sidan. Etter kvart som innlandsisen smelta attende dei følgjande tusenåra blottla den morenemateriale og smeltevassavsetjingar i alle lier og dalstrøk. Lausmassekartet frå NGU (Figur 24) viser at dei høgastliggande partia vest for undersøkingsområdet er prega av bart fjell eller tynt morenedekke (rosa farge). Ned mot havnivå på heile Vågsøy er grunnen dekka av moreneavsetjingar (lys grøn), i følgje dette kartmaterialet. Dette gjeld også undersøkingsområdet ved Kapellneset. Sør for sjølve neset, nedanfor undersøkingsområdet, er det også kartlagd eit parti med tjukkare morenedekke (mørk grøn farge). Det er ikkje kartlagd skredavsetjingar i området. Figur 24: Lausmassekart over feltområdet frå NGU. 25

27 VEDLEGG 4 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR 4.1. Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarlig for aktsemdskart for steinsprang og snøskred på men tenesta er utarbeidd av Norges geologiske undersøkelse (NGU) som forvaltar den nasjonale skreddatabasen, i samarbeid med Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. Aktsemdskarta for steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområder (kjeldeområder) og utløpsområder (rekkevidda av potensielle skred). Karta er utarbeidd ved bruk av ein datamodell som identifiserer moglege utløysingsområder for steinsprang og snøskred ut frå hellinga på fjellsida. For kvart utløysingsområde vert utløpsområdet for steinsprang og snøskred utrekna. Denne kartdatabasen er utelukkande basert på datamodellering og ingen feltobservasjonar er lagde til grunn. Viktige faktorar som klima, vegetasjon og berggrunn er det derfor ikkje teke omsyn til, og meir detaljerte faresonekart må derfor utarbeidast for å kunne seie noko om sannsynet for steinsprang og snøskred. Aktsemdskarta kan derfor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker for å avgjere om eit areal/område tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jamfør føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012). Karta gjev likevel ein god indikasjon på kvar topografien tilseier at ytterlegare undersøkingar bør gjennomførast. Nedanfor er aktsemdskartet for steinsprang i undersøkingsområdet vist. Utløysingsområdet (mørke felt på kartet) fortel kor skred kan oppstå, medan utløpsområdet (lysare felt) viser kor eventuelle skred vil kunne avsetjast (rekkevidda av skred). Av kartet går det fram at om lag heile feltområdet er innanfor feltet som av modellen er definert som risikoområde for steinsprang. Nedanfor ser ein også aktsemdskart for snøskred i området. Her er utløysings- og utløpsområda markert med høvesvis mørk og lys raudfarge. Aktsemdsområdet for snøskred dekkjer eit noko større areal og av kartet går det fram at heile tomta er innanfor potensielt utløpsfelt for snøskred. 26

28 Figur 25: Aktsemdskartet for steinsprang viser at det er store potensielle utløysingsområder i det brattaste partiet opp mot Kapellhornet (370 m o. h.), og at om lag heile området ligg innanfor potensielt utløpsområde. 27

29 Figur 26: Aktsemdskartet for snøskred ved Kapellneset og omegn viser at heile området er innanfor modellert utløpsfelt. Kart frå Tidlegare skredhendingar NVE m. fl. har i sin nettdatabase også ei oversikt over tidlegare skredhendingar. Dette viser at det er ingen registrerte skredhendingar i området rundt Kapellneset. 28

30 VEDLEGG 5 MODELLERING AV SKREDFARE 5.1. Alpha-beta-metoden Forklaring til metoden Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Det er blant anna tilsvarande modell Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) m. fl. har brukt til å gjere ei landsomfattande datamodellering av rekkevidda for skred, presentert på SGC brukar ikkje datamodellar, men utfører desse kalkulasjonane manuelt. Fordelen med dette er at ein kan bruke kart med høgare oppløysing enn dei regionale karta som er brukte i aktsemdskarta på skrednett.no, og resultatet vert derfor ofte meir nøyaktige. Alpha-beta-metoden tek ikkje omsyn til lokale faktorar som berggrunn, lausmassar, vegetasjon, klima og snøtypar, og bør derfor berre sjåast på som rettleiande i ei skredevaluering. Ein bør med andre ord ikkje nytte desse utrekningane som meir enn eit nyttig supplement til feltobservasjonane og tolkingane som vert presentert i neste vedlegg. Metoden er basert på statistiske utløpsdistansar til stein- og snøskred over heile landet, i forhold til fallvinkelen ved utløysingspunktet og avsetjingspunktet (Derron, 2009). Eit potensielt utløysingspunkt, punkt A, vert plukka ut og skredbana vert skissert frå dette til skråninga når under ein gitt vinkel for kvar skred byrjar å avsetjast, 10 for snøskred (Lied & Kristensen, 2003) og 23 for steinsprang (Derron, 2009). Punktet der hellingsvinkelen når under dette nivået vert kalla punkt B. Det er ved punkt B skredet byrjar å tape energi og etter kvart avsetjast. Vinkelen beta (β) vert målt mellom ei horisontal linje og linja AB. Vinkelen alpha (α) viser utløpsdistansen for skredet, og vert rekna ut frå beta ved hjelp av ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta + n, der m og n er empiriske koeffisientar. Rekkevidda for skredutløp er gjeve ved: For steinsprang: α = 0,77β + 3,9 For snøskred: α = 0,96β 1,4 β er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og punktet der fallet vert mindre enn 10/23 (pkt. B) α er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og maksimal rekkevidde for steinsprang. α-vinkelen ein får som resultat av alpha-beta-metoden har eit standardavvik (SD) på 2,3 for snøskred (2,16 for steinsprang). Rett nok brukar ikkje SGC denne metoden til å fastsetje om det er skredfare eller ikkje i eit område, men ut frå resultatet av modelleringa lagar vi eit utkast til plassering av risikosoner med omsyn til dei tre tryggleiksklassane (Vedlegg 1). Vår prosedyre går her ut på å sette øvste, modellerte punkt for skredfare (merka run out på Figur 27) til øvre grense for tryggleiksklasse 1, S1. Ved å trekke eitt standardavvik frå vinkelen skisserer vi S2. Vidare trekk vi frå eit nytt standardavvik for å skissere øvre grense for S3. Desse grensene vert så diskutert opp mot observasjonar vi gjer i felt (Vedlegg 6.2.). 29

31 Figur 27: Prinsippet for Alpha-beta-metoden. Eit potensielt utløysingspunkt (punkt A) vert plukka ut og skredbana vertskissert frå dette til skråninga når under ein gjeven vinkel for avsetjing (her 23 for steinsprang). Vinkelen beta vert rekna ut mellom ei horisontal linje og linja AB. Vinkelen alpha viser utløpsdistansen for skredet, og vert deretter funnen v. h. a. ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta n, der m og n er empiriske koeffisientar (Derron, 2009) Steinsprang Sidan alpha-beta-metoden berre modellerer maksimal utløpsdistanse for skred ut frå eit gitt punkt, er val av dette punktet essensielt. Modellen kan vise at eit område er innanfor utløpsfeltet, men dersom det ikkje finnast reell utløysingsfare er det heller inga skredfare. For steinsprang er det viktig å ha fokus på sprekker og synleg ustabilitet i blottlagt berggrunn. Både kotekart, flyfoto og feltobservasjonane viser at det er ein steil fjellhammar ovanfor den evaluerte tomta. Heile denne fjellsida utgjer naturlege val for potensielle utløpsfelt i alphabeta-modelleringa. Med dette utgangspunktet vart potensielle utløpsområder for steinsprang modellert langs fem transekt (Figur 28). Resultatet er presentert på dei neste sidene (Figur 29 t.o.m. Figur 33). Figur 28: Dei fem transekta for modellering av utløpsdistanse for steinsprang og snøskred. Basert på kart frå Statens kartverk. 30

32 Figur 29: Her ser ein det sørlegaste transektet, Profil A, gjennom feltområdet og kalkulert utløpsdistanse for steinsprang. 31

33 Figur 30: Ein ser at det langs Profil B er modellert skredfare gjennom heile undersøkingsområdet og at berre området ved parkeringsplassen i aust imøtekjem krava for S3. 32

34 Figur 31: Også langs Profil C er det i følgje modellen skredfare i undersøkingsområdet. 33

35 Figur 32: Langs Profil D er det berre området nedanfor fylkesvegen som imøtekjem krava til S3. 34

36 Figur 33: Profil E ligg lengst nord i undersøkingsområdet. Dette viser liknande utløpsdistansar som dei føregå ande profila. På tvers av desse fem profila kan ein trekke linjer mellom dei modellerte maksimale utløpspunkta for dei tre tryggleiksklassane. Ein får då eit utkast til eit faresonekart (Figur 34), inndelt i tryggleiksklassane S1, S2 og S3. Resultatet viser at det i området frå hammaren og ned til den evaluerte tomta vil gå skred oftare enn ein gong i hundreåret. Derfor imøtekjem ikkje dette arealet krava til S1. Felta som imøtekjem krava til S1 og S2 strekk seg som to 35

37 belter gjennom tomteområdet. Nedanfor dette er alt definert som S3, kor det, i følgje modellen vil gå færre enn eitt steinsprang på 5000 år. Figur 34: Trekk ein linjer mellom dei tre modellerte utløpsdistansane i kvart profil får ein ei skisse til eit faresonekart med dei tre tryggleiksklassane S1, S2 og S3. I øvre del av utbyggingsfeltet (raud ramme) vil frekvensen på snøskred overgå 1 skred/100 år (S0). Langs to belte i midten (gult og grønt felt) vil frekvensen vere mindre enn høvesvis 1 skred/100 år og 1 skred/1000 år. Nedre del av utbyggingsfeltet (grått felt) viser soner med maksimalt 1 skred/5000 år. Modelleringa viser dermed at så godt som heile det evaluerte tomteområdet (grøn ramme)er innanfor det som er definert som steinsprangfarleg for S3. Basert på kart frå Statens kartverk Snøskred Alpha-beta-metoden er også brukt til å modellere utløpsdistansen til snøskred ved undersøkingsområdet. Dette er gjort langs dei same fem profila (Figur 35 t.o.m. Figur 39), som strekk seg frå fjellsida i overkant av feltområdet og ned gjennom sjølve undersøkingsområdet. Resultatet frå denne modelleringa er presentert på dei følgjande sidene. 36

38 Figur 35: Langs Profil A vil heile lia ovanfor undersøkingsområdet vere innanfor ei sone med høgare snøskredfrekvens enn 1 skred/100 år. 37

39 Figur 36: Modellering langs Profil B viser ein endå lenger utløpsdistanse for snøskred enn langs Profil A. 38

40 Figur 37: Modellert utløpsdistanse for snøskred langs Profil C. 39

41 Figur 38: Modellerte faresoner langs Profil D. 40

42 Figur 39: Langs det nordlegaste profilet er igjen berre nedre del utanfor S0. 41

43 Figur 40: Faresonekart basert på dei modellerte utløpsdistansane i kvart profil. I likskap med faresonekartet for steinsprang er også S1 og S2 her konsentrert i to belter. Utløpsdistansane for snøskred er likevel større, og her er så godt som heile tomteområdet (grøn ramme) innanfor S0. Basert på kart frå Statens kartverk. Det er her laga eit tilsvarande faresonekart for snøskred som for steinsprang (Figur 40). Desse resultata viser dermed eit noko mindre fareområde enn modelleringa til NVE m. fl., som vart vist i førre kapittel. Vi må igjen minne om at alpha-beta-metoden, i likskap med NVE m. fl. sine aktsemdskart, berre må sjåast på som rettleiande, og ikkje på nokon måte kan legge grunnlag åleine for ei skredevaluering. Men resultata herifrå er eit nyttig supplement til feltobservasjonane, og vil bli brukt som utgangspunkt for diskusjonen kring den reelle snøskredfaren i området. I Vedlegg 6.3. vil dei bli modifisert med omsyn til resultata frå feltundersøkingane. 42

44 VEDLEGG 6 SKREDFAREEVALUERING 6.1. Vurdering av skredfare Det evaluerte tomteområdet ved Kapellneset er innanfor det som NVE m. fl. ( sine aktsemdskart har definert som risikoområde for både steinsprang og snøskred. Våre eigne modelleringar med alpha-beta-metoden viser det same. Dette er som nemnd berre matematiske modelleringar basert på terrenggradientar, og aktsemdskarta er ofte basert på kart med ekvidistanse på 20 m, noko som gjev ei forholdsvis låg oppløysing. I modelleringane er det heller ikkje teke omsyn til viktige faktorar som vegetasjon, drenering, klima, lausmassar, bergartstype og sprekkesystem. Risikoen for at massar (jord, stein, snø, etc.) skal kome i rørsle, samt akkumulasjonspotensiale for snø og vatn er også avgjerande faktorar, som krev nærare undersøking for å få kartlagd skredfaren på ein tilfredsstillande måte. Det vart derfor gjennomførd feltarbeid for å gjere ei heilskapleg vurdering av den reelle skredfaren ved Kapellneset. For at det skal kunne gå skred må det: 1) Finnast rasfarleg materiale. 2) Vere tilstrekkeleg bratt i terrenget, slik at raset kan løysast ut og utvikle seg. 3) Finnast ein mekanisme som set materialet i rørsle. Desse mekanismane er ofte knytt til ekstreme situasjonar som endrar stabiliteten i massane Feltobservasjonar Feltarbeidet vart gjennomført 15. juli, Her vart det slått fast at lia ovanfor det planlagde massetaket/industriområdet har ei helling på 20-30, og som på førehand indikert ut frå kotekart (Vedlegg 2.2.) vert den noko brattare i øvre halvdel, nedanfor foten av den vertikale fjellhammaren. Den sørlege halvdelen av lia er noko brattare enn den nordlege. Langs den nordlege havdelen er det også ei mindre utflating om lag midt i lia. I dette området går det ei kraftlinje, og det er her påbyrja ein skredvoll. Den vertikale fjellhammaren ovanfor lia er opptil ca. 70 m høg. Den har ei ru og utplukka overflate, enkelte stader med tydeleg overheng. Hammaren er delt i to av eit skar og er brattast og har mest overheng i den søraustlege halvdelen. Den er orientert nordvest-søraust slik at den her også ligg tettast ned mot tomteområdet. Feltarbeidet stadfesta at heile lia er dekka av steinsprangavsetjingar. Blokkene her er svært angulære, lite overflateforvitra og har ein usortert kornstorleik. Dei består også utelukkande av den same gneisen som fjellhammaren ovanfor. Desse blokkene strekk seg heilt ned til det planlagd utbygde området. Den største observerte blokka ligg her i nedre del og er om lag 10 m 3 (Figur 42). Skredmaterialet lengst nede i lia er mest forvitra og mest dekt av mose og lyng, medan det er ferskare lenger oppe mot kjeldeområda i hammaren. Ein får dermed her eit godt visuelt inntrykk av korleis skredfrekvensen gradvis minkar dess lenger ein kjem frå kjeldeområdet. Elles er skredavsetjingane både brattare og mindre tilgrodde/ferskare i den sørlege halvdelen av lia. 43

45 Figur 41: Fotografi tatt mot nordvest, frå dei eksisterande bygningane i nedre del av undersøkingsområdet. Ein ser lia med ei dominerande skredur som strekk seg opp mot den vertikale, nordvest-søraust-orienterte fjellhammaren. Midtvegs i lia (til høgre på biletet) ser ein ei mast til kraftlinja. Denne masta står på ei svak utflating i nordlege del av lia. Ved denne masta og utflatinga(utanfor biletet)er det allereie påbyrja ein skredvoll. Dess lenger ned ein kjem mot fylkesvegen, dess større vert andelen av morenemateriale i denne lia. Dette sedimentet skil ein frå skredavsetjingane ved at det er dårlegare sortert (kornstorleik frå leire opp til blokker på 1 m 3 ), har ei meir avrunda form og er mineralogisk mykje meir variert samansett. I skjeringa ovanfor bygningane i området ser ein at morenedekket er opptil 1 m tjukt. Feltarbeidet vart gjort etter ein periode med mykje nedbør, og det rann ein del vatn i lia. Mykje av dette var rein overflatedrenering som følgje av regnet, men noko verka også til å vere meir permanente, skjønt små bekkefar. Midtvegs i lia er det greve ut ein tilførselsveg for gravemaskin, og ein del vatn samla seg opp i tilknyting til dette. Bekkeløpa renn elles for ein stor del under bakkenivå, i dei permeable skredavsetjingane. 44

46 Figur 42: Den største blokka som i området er tolka som steinsprangavsett. Denne nede på tomteområdet, i underkant av den brattaste, sørlege delen av fjellhammaren Skredfareevaluering Jordskred, massestraum ( debris flow ) og flaumskred Jordskred er massar av stein, grus, sand og jord med varierande innhald av vatn som kjem i rørsle. Dei vert normalt utløyst i skråningar med ein gradient over 30, men i områder utan skog kan det utløysast jordras i skråningar ned mot 25. Jordras opptrer i fjellsider med større eller mindre lommer av lausmassar. Det er mange faktorar som kan bidra til at lausmassane i ei fjellside vert ustabile slik at rasfaren aukar. En del prosessar er naturlege, slik som forvitring, som gjer det øvste jordlaget lausare, men menneskelege inngrep kan også i stor grad påverke jordsmonnet sin stabilitet. Dømer på det siste er: 1) Flathogst (tap eller svekking av vegetasjon kan også oppstå naturleg. Dette vil vere uheldig fordi røter ofte bidreg til å halde lausmassane på plass) 2) Overbeiting 3) Vegbygging 4) Drenerings-, grave- og sprengingsarbeid Alle dei nemnde elementa kan føre til svekking av lausmassane si styrke, men som regel må det en ekstra belasting til for å utløyse ras. Jordskjelv kan utgjøre en slik belasting, men dette 45

47 er ikkje rekna som ein stor fare i Noreg og på Vestlandet, som ligg over 1000 km frå næraste store tektonisk aktive område. Berre mindre jordskjelv påvisast regionalt i Sør-Noreg, men desse har vist seg å ha liten eller ingen påverknad på utløysing av skred. Ein meir reell belasting kjem av stor tilføring av vatn i form av regn, smeltevatn med ekstrem avrenning og auka tilsig av grunnvatn ( Massestraum er ei rask masserørsle med mykje vatn som vert utløyst i kløfter og bekkeløp. Flaumskred er eit liknande fenomen, men har eit høgare innhald av vatn enn massestraumar. Hastigheita på begge desse skredtypane kan vere svært høg, og dette gjer at dei kan verte svært øydeleggande. Massestraumar og flaumskred er føresaka av store mengder overflatevatn grunna ekstreme nedbørsmengder eller rask snøsmelting, som eroderer og mobiliserer lausmassar og/eller blokker i bratte skråningar (Highland og Bobrowsky, 2008). Kotekarta frå Statens kartverk fortel oss at nedslagsfeltet til undersøkingsområdet er svært avgrensa (Vedlegg 2.2.). Klimadata (Vedlegg 2.3.) viser at årleg nedbørsmengd på Vestlandet har auka sidan 1960, og at den årlege avrenninga i området vil kunne auke med 20% fram mot Feltundersøkingane (Vedlegg 6.2.) viser at det er vassføring i mindre bekkar i området, men at desse stort sett renn gjennom stabile skredblokker. Finare lausmateriale som potensielt kunne ha utgjort jordskred- og massestraumfare avgrensar seg til eit dekke på maks 1 m, og dette vert stabilisert av grov morenegrus, moreneblokker og skredblokker. På bakgrunn av dette vert faren for jordskred, massestraum og flaumskred vurdert som liten i det undersøkte området. Dette vil imidlertid kunne endre seg dersom det vert gjort menneskelege inngrep i området. Det er derfor viktig at dette vert gjort slik at den eksisterande dreneringa i lia vert ivaretatt (Vedlegg 7) Ras frå fast fjell Skred frå fast fjell kan sorterast i tre kategoriar: 1) Fjellskred: Bergmassar over m³, som losnar frå fjellsider. 2) Steinskred: Bergsmassar på m³, som losnar frå fjellsider. 3) Steinsprang: Bergmassar under 100 m 3 som losnar frå fjellsider. Steinskred treng ikkje nødvendigvis å losne berre frå fast fjell. Også lause enkeltblokker som ligg i urer og lier kan rase vidare dersom dei vert utsett for ein ny og/eller annan utløysingsmekanisme. Steinskred- og steinsprangvifter har vanlegvis ein rasvinkel på omlag Det vil seie at bergskrentar og lausmasseskråningar normalt må vere steilare enn 45 for at steinskred eller steinsprang kan førekomme. Utløysingsmekanismar for steinsprang er kraftig nedbør som aukar porevasstrykket, eventuelt rotsprenging og rotvelte, samt frostsprenging der vatn frys til is i sprekker og utvidar seg og dermed sprenger laus blokker når isen smeltar igjen. Den mest effektive temperaturen for frostsprenging er mellom -3 C og -5 C (Terzaghi, 1962). Termisk ekspansjon er ein annen mogleg årsak. Når fjellet vert varma opp utvidar det seg, og når det så avkjøler seg att flyttar blokka seg litt ut for kvar gong til den til slutt fell ut. 46

48 Ras frå fast fjell utgjer uomtvisteleg den største risikoen i undersøkingsområdet. Det er observert steinsprangblokker i heile undersøkingsområdet, dei største på opptil 10 m 3. Ein ser tydeleg at skredfrekvensen aukar dess nærare ein kjem kjeldeområdet i den steile berghammaren. Den sørlege enden av denne hammaren ligg nærast det planlagde massetaket/industriområdet. Dei største blokkene som har nådd ned mot fylkesvegen ligg derfor i dette området (Figur 42). Her verkar blokkene ferskare og den noko brattare skredura kan tyde på at denne delen av steinsprangvifta er meir aktiv enn den nordlege. Det er også i den sørlege delen at dei største overhenga førekjem. Når det under feltarbeidet (Vedlegg 6.2.) i tillegg vart klart at den sørlege delen manglar den svake utflatinga midtvegs i lia som den nordlege delen har, framstår skredfaren i sør som mykje større enn i nord. Figur 43: Overhengande fjellparti i den sørlege delen av fjellhammaren. Steinsprangfaren er vurdert til å vere størst nedanfor dette området. Figur 44: Til venstre ser ein blokkmateriale observert høgt oppe i lia, medan biletet til høgre viser ei skredblokk lenger nede. Vegetasjonsdekke og forvitring viser ei tydeleg gradering av alder. 47

49 Feltobservasjonane støttar aktsemdskarta frå NVE m. fl. (Vedlegg 4) og våre eigne modelleringar med alpha-beta-metoden (Vedlegg 5). Vi ser derfor ingen grunn til å modifisere skissa til faresonekart utarbeida frå modelleringa og let dette stå som vårt endelege faresonekart for området. Konklusjonen er dermed at størsteparten av området som skal regulerast for masseutvinning og industri ikkje imøtekjem krava til lovverket for dei tre tryggleiksklassane. Området bør derfor sikrast mot steinsprang (Vedlegg 7). Figur 45: Vårt endelege faresonekart, basert på modellering og feltobservasjonar. Ved størsteparten av det evaluerte området og heile lia ovanfor er det sannsynleg at det vil førekome steinsprangaktivitet hyppigare enn ein gong i hundreåret. Området imøtekjem dermed ikkje lovverket sitt krav til S1. Basert på kart frå Statens kartverk Snøskred Ein skil vanlegvis mellom to ulike typar snøskred; laussnøskred og flakskred. I tillegg førekjem sørpeskred, der porene i snøen er fylt med vatn, og desse har derfor andre eigenskapar enn eit vanleg snøskred. Snøskred førekjem i bratt terreng med hellingar større enn 30 og utan tett skog. Dei fleste snøskred inntreff med hellingar mellom 30 og 45. Terreng som er utsett for snøskred er område som ligg i le for vinden og har former som samlar snø. Dette gjeld for eksempel større botnar, opne skåleformer og innsøkk, bratte elvegjel og skar. Svaberg og konvekse parti, altså områder med strekkespenningar i snøen, er også utsette. Snødekket vert ustabilt ved 2 mm nedbør (tilsvarar 2 cm snø) per time. Om det er mindre enn 2 mm nedbør per time vil snøkrystallane normalt sintre og feste seg etter kvart som dei fell. Ved 50 cm snø byrjar terrengdekket å verte utjamna slik at friksjonen mot terrenget vert nedsett. 48

50 Ein skil mellom laussnøskred og flakskred. Som regel må ein ha ei helling på over 45 for at eit laussnøskred skal verte utløyst (Lied & Kristensen, 2003). Slike skred vert ofte utløyst under, eller rett etter eit intenst snøfall i bratt terreng. Då vil snødjupna auke så raskt at snøkrystallane lenger nede i snødekket kollapsar og kjem i rørsle. Solskin og regn kan også vere ein utløysande faktor for slike skred. Dei startar alltid frå eit punkt og breiar seg utover og nedover i ein skråning, samtidig som stadig meir snø vert dratt med i skredet. Flakskred inntreff i lagdelt snø der større eller mindre flak av for eksempel fokksnø glir ut samstundes langs eit underliggande svakare lag i snøpakken (Lied & Kristensen, 2003). Det svakare laget kan vere begerkrystallar som vert danna i kaldt ver, rimlag, nysnø eller hagl. I flakskred finn ein alltid eit fastare snølag øvst, som glir ut langs eit lag definert som glidesjikt med mindre styrke. Glidesjiktet ligg igjen over eit fastare lag som kallast eit glideplan. I enkelte tilfeller kan bakken sjølv utgjere glideplanet. Faren for utløysing av skred aukar med tilveksten av nysnø. Og, sannsynet for skred er større ved raskare akkumulasjon. I tillegg er vindstyrke og -retning viktige faktorar, samt det faktum at vindtransportert snø vanlegvis utgjer den største delen av snøakkumulasjonen. Ein annan viktig faktor er temperatur. Rask temperaturstiging gjev ustabilt snødekke på grunn av nedsett fastleik i snøen. Lange kuldeperiodar gjev gode vilkår for danninga av begerkrystallar. Slike skred kan utløysast i områder der hellinga på terrenget er over 30. Under uvanlige vêrforhold kan denne type skred verte utløyst i slakare hellingar. Aktsemdskarta som er utarbeida av NVE m. fl. (Vedlegg 4) viser at heile feltområdet er innanfor modellert utløpsdistanse for snøskred. Også våre eigne modelleringar (Vedlegg 5) viser at storparten av utbyggingsfeltet er innanfor sonen kor faren for snøskred overstig eitt skred per 100 år. Klimadata (Vedlegg ) viser at sjølv om det var høgare vintertemperaturar på Vestlandet på og 2000-talet har trenden vore stabil dei siste 100 åra. Prognosane fram mot 2100 (Vedlegg ) viser imidlertid at den normale snømengda ved Ulvesundet vil kunne reduserast med opptil 80 %, og at det vil kunne bli opptil 50 mindre dagar i året med snødekke. Topografien (Vedlegg 2.2.) i lia ved undersøkingsområdet er tilrettelagd for at snø kan akkumulerast og utløysast, men det potensielle akkumulasjonsområdet er likevel relativt lite. NVE m. fl. sine aktsemdskart (Vedlegg 4) og alpha-beta-modelleringane (Vedlegg 5) viser eintydig at området som skal regulerast for masseuttak og industri er innanfor potensielt utløpsområde for snøskred. Dette er som nemnd berre basert på topografien, og samanstilt med klimadata og det avgrensa akkumulasjonsområdet konkluderer vi med at snøskredfaren i området er liten. Etter vårt syn er derfor heile området innanfor S3. Vi ser derfor heilt vekk ifrå modelleringane ut frå topografien, og tilrår ingen sikringstiltak mot snøskred Sørpeskred Dette er skred med ein blanding av snø og vatn. Slike skred kan utløysast på hellingar heilt ned mot 4. Det er fjellsider vendt mot framherskande vindretningar som er mest utsette. Det er i desse fjellsidene ein får mest nedbør, og fordi varmetilføringa frå lufta her er størst, får ein den mest intense snøsmeltinga. Slike skred vert utløyste av høgt vasstrykk i snødekket og 49

51 tilføringa av vatn overstig då avrenninga. Det skal mykje vatn til for å utløyse sørpeskred, og dei vert ofte utløyste under intense nedbørsperiodar saman med snøsmelting. Nysnø eller grovkorna lauspakka snø er mest utsett då desse absorberer mykje vatn (Lied & Kristensen, 2003). Om ein har fjellgrunn, is eller frosen grunn under snøen, får ikkje vatnet drenere vekk, noko som aukar faren for sørpeskred. Kraftig regn kan også føre til sørpeskred til alle tider på vinteren, i områder der regn er vanleg gjennom vinterhalvåret, slik som på Vestlandet med eit marint klima. Bekkeløp og grunne forseinkingar er dei mest vanlege startområda for sørpeskred, men også myrer, dreneringskanalar, innsjøar, opne skråningar, er potensielle utløysingsområder (Hestnes, 1998). Denne lia er så uniformt bratt at det verkar usannsynleg at det skal kunne demmast opp vatn som kan danne sørpe her. Klimaprognosane (Vedlegg ) viser også at snømengda vil bli mindre fram mot 2100, og det i eit kystnært område med relativt lite snødrift frå før. Men prognosane viser også at det vil bli ei høgare avrenning dei komande hundre åra. Det viser seg at sørpe kan genererast i dei fleste områder, og sidan det finnast bekkeløp i området kan ein ikkje utlukke at ein i ekstreme vêrsituasjonar kan få utløyst sørpeskred her. Vi tilrår derfor å sikre mot dette, men sidan vi også tilrår sikring for steinsprang vil dette kunne kombinerast (Vedlegg 7). Som for med lausmasseskred er det viktig å påpeike at menneskelege inngrep kan endre stabiliteten til dreneringa, og dermed og risikoen for sørpeskred. 50

52 VEDLEGG 7 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK 7.1. Generelt Skred vert vanlegvis inndelt i tre fasar/områder: 1) Utløysingsområdet, der skredmassane losnar og kjem i rørsle 2) Skredløpet, som er bana skredet følgjer 3) Utløpsområdet, som er det arealet skredet legg seg når energien er oppbrukt Ved sikring mot skred er det mogleg å gjere inngrep i alle desse tre fasane, for å forhindre skadar på bygg. Kva for sikringsmetodar som bør nyttast er ei avveging mellom skredfare, kostnad og lokale, praktiske føresetnader/utfordringar for skredsikring (f. eks. tilgjengelegheit for anleggsmaskiner o. l.) Sikringstiltak Forslag til tiltak Grunna den overhengande skredfaren som er påvist i undersøkingsområdet vert det her føreslått å bygge ein fangvoll mot steinsprang i lia ovanfor det prosjekterte massetaket og industriområdet. Dette vil også verne området mot sørpeskred. Vi trur likevel ikkje det er mogleg å redusere skredfaren i det sørlege partiet av den skildra fjellhammaren til under eit nominelt årleg sannsyn på 1/1000. I høve til føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012), kan det i dette området derfor ikkje setjast opp bygningar der det vil opphalde seg personar kontinuerleg (bustadhus, kontor e. l.). Lovverket har ikkje spesifisert om massetak er definert som innanfor S Forslag til plassering Som vist i Vedlegg er det den sørlegaste halvdelen av hammaren som utgjer den største skredfaren. Sidan hammaren her strekk seg lenger ned mot veg og bygningar og sidan lia her er både brattare og jamnare i fallet, er dette eit utfordrande område å sikre. I den sørlege enden bør vollen derfor byggast heilt i nedre del av lia, om lag 50 m frå dei eksisterande næringsbygga på staden. Dette er i overkant av kor nokre grantre står i dag. Det er klart at ein voll så langt nede vil redusere det potensielle utbyggingsarealet noko, men dette vurderer vi som heilt naudsynt for å kunne sikre eit så skredfarleg område. Midtvegs i lia, om lag ved det nemnde skaret som deler hammaren i ein sørleg og ein nordleg halvdel, kan vollen trekkast lenger opp i lia. Sidan lia både har eit slakare fall og ei svak utflating i denne nordlege delen vil vollen lettare kunne bli fundamentert her. I den nordlege halvdelen vil traseen til vollen dermed samanfalle med gravemaskinvegen og den allereie påbyrja skredvollen i området. For at vollen skal kunne dekke heile det prosjekterte området bør den vere om lag 180 m lang. 51

53 Figur 46:Føreslått plassering av fangvoll for steinsprang. Kartet viser også korleis faresonane vil bli endra ved utbygging av dette tiltaket. I den sørlege delen er hammaren vurdert så skredfarleg at S1 framleis vil vere gjeldande sjølv oppunder vollen. Basert på kart frå Statens kartverk Forslag til dimensjonering Få av dei observerte skredblokkene i lia er over 2 m 3 store. Den største blokka er likevel heile 10 m 3 stor og ut ifrå slik fjellhammaren ser ut i dag, er det potensiale for at like store blokker kan losne. Sjølv om gneisen i området er relativt sprø og dei fleste blokker vil knusast opp før dei når ned til bygningane, er transportvegen frå kjeldeområdet til bygningane så kort at ein ikkje kan sjå vekk ifrå sannsynet for at heile 10 m 3 store blokker kan nå heilt ned hit. Dette er derfor utgangspunktet vårt for kalkulering av vollstorleik. Gneis har ein tettleik på 2,7 g/cm 3 (Prinz & Strauβ, 2011). Dette gjev: V blokk = 10 m 3, ρ blokk = 2,7 g/cm 3, der V= volumet til blokka der ρ=tettleiken til blokka V blokk * ρ blokk = 10 m 3 * 2,7 g/cm 3 = kg Ei 10 m 3 stor blokk vil dermed ha ein masse på 27 tonn. For å anslå krafta blokkene vil treffe vollen har vi tatt utgangspunkt i ei sannsynleg maksimumshastigheit på 30 m/s. Sidan 1 kg * m/s 2 = 1N, gjev dette skredblokka ei kraft på kg * 30 m/s 2 = N Fangvollen må derfor tåle ei påkjenning tilsvarande 810 kn. Med dette som utgangspunkt kan vi kalkulere oss fram til naudsynt volum av fangvollen. Usorterte sediment har vanlegvis ein tettleik på 1,8 g/cm 3 (Prinz & Strauβ, 2011). 52

54 V voll = 81,0 tonn / 1,8 g/cm 3 = 45 m 3 /m Sidan fangvollen må tåle ei kraft på 810 kn bør den ha ein masse på minst 45 m 3 per meter. Vi legg her på 10 m 3 i tryggleiksmargin, og tilrår dermed ein masse på 55 m 3 /m. (Her er det ikkje tatt omsyn til at elastisiteten i vollen vil kunne absorbere ein del av energien frå skredet. Ei blokkhastigheit på 30 m/s er også eit høgt anslag for ein så kort distanse frå kjeldeområdet.) NGI gjennomførde ei modellering for steinsprang i tilknyting til ei skredhending på garden Stølan ï Oppdal kommune (Domaas & Breien, 2010). Sjølv om denne skredlokaliteten hadde ei lenger skredbane og ein annan berggrunnsgeologi enn ved Kapellneset, er hellingsvinkelen nokolunde lik (ca. 30 ). Vi har tatt utgangspunkt i denne modelleringa for å indikere kor høg fangvollen ved Kapellneset bør byggast. Resultatet frå Oppdal viste at av 1000 modellerte steinsprang med varierande input-parameter ville ingen ha sprett over ein 5 meter høg fangvoll. Sidan hammaren ved Kapellneset er så bratt og avstanden til området som skal sikrast er så liten vurderer vi faren for at mindre blokker kan sprette over vollen som stor. Vi tilrår derfor ei effektiv høgd på minimum 7 m. Vollen bør gravast ned i skråninga, slik at mest mogleg av energien frå potensielle skred vert absorbert mot grunnen. Ei grav på 2 m vil på den måten krevje ein voll på 5 m. Skråninga på oppsida av vollen bør ha ei helling på 1:2. For å unngå at skredblokker rullar over vollen bør støytsida på denne vere så bratt som mogleg. Ei helling på 1:3 er vanleg praksis. Hellingsvinkelen på lesida av vollen bør vere noko mindre, slik at ein får mest mogleg masse i støtte. Vi føreslår her ei helling på 1:1,5. Basert på desse vinklane og det kalkulerte volumet som vollen bør ha vert foten av vollen ca. 15 m brei. Vollkrona bør ikkje vere mindre enn 3 m brei. Figur 47: Ei tentativ skisse over dimensjonane på fangvollen. Kalkulasjonar på bakgrunn av energien i potensielle skredblokker viser at denne bør ha eit volum på 55 m 3 /m. Øvrige mål er valde deretter. 53