Skredfarevurdering ved Unnelandsvegen, gbnr. 290/21 m.fl., i Arna, Bergen kommune

Transkript

1 Skredfarevurdering ved Unnelandsvegen, gbnr. 290/21 m.fl., i Arna, Bergen kommune

2 Prosjektinformasjon og status Dokumentnr.: Dokumenttittel: Skredfarevurdering ved Unnelandsvegen, gbnr. 290/21 m.fl., i Arna, Bergen kommune Klassifisering: Distribusjon: Intern Oppdragsgjever Leveransedato: Status: Sider: Godkjend rapport 26 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: SGC Geofare AS Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Organisasjonsnummer: MVA Kontaktinformasjon: SGC Geofare AS v/synne Lindgren, Daglig leiar Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Tlf.: e-post: Synne@SGCas.no, Einar@SGCas.no Kundeinformasjon: Abo plan & arkitektur v/ Unni M. S. Sjursen Hamnevegen 53 Pb Os Tlf.: E-post: unni@abo-ark.no Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi Skredfarevurdering Unnelandsvegen, Arna Feltarbeid utførd av: Dato for feltarbeid: Signatur: Even Vie Torkjell Ljone Rapport utarbeidd av: Dato for ferdigstilling: Signatur: Even Vie (sign.) Torkjell Ljone (sign.) Torkjell Ljone Torkjell Ljone (sign.) Rapport revidert av: Godkjend (Dato) Signatur: Even Vie (Prosjektkoordinator) Even Vie (sign.) Einar Alsaker (Faglig rådgjevar) Einar Alsaker (sign.) Rapport godkjent av: Godkjend (dato) Signatur: Synne Lindgren (Daglig leiar) Synne Lindgren (sign.)

3 SAMANDRAG Undersøkingsområdet er eit relativt flatt planområde ved Unnelandsvegen gbnr. 290/21 m.fl. i Arna i Bergen kommune. Aust for planområdet er det ei fjellskråning opp mot eit fjell på kring 170 m o.h. Hellingskartet viser at skråninga er mellom på det brattaste. Det er kartlagd ein liten bekk som kryssar den flate delen av planområdet, men ingen frå skråninga i aust. Formålet med planområdet er å tilretteleggja for konsentrert småhusbusetnad. Frå før er det tre eksisterande bustadar på planområdet, og i områda rundt er det og småhusbusetnad. NVE m.fl. sine aktsemdkart viser at det er fare for steinsprang og snøskred inn i austlege del av planområdet. Vår eigen modellering med høgde-lengde-forholdet viser tilsvarande resultat for steinsprang. Desse modelleringane tek ikkje omsyn til viktige faktorar som hellingsgrad, underlag, vegetasjon, klima og sprekkemønster. Synfaringa viste at det går ein m høg fjellhammar i skråninga, og at skråninga ikkje er særleg bratt verken over eller under denne. Det vart observert eldre steinsprangavsetjingar i skråninga. Dei største vart observert ovanfor eigendomen med gbnr. 290/35, som er utanfor planområdet. I tillegg vart det observert små ferske steinsprang med kort utløpslengde. Det vart ikkje observert steinsprangblokker heilt ned til, eller forbi fv. 236, Unnelandsvegen. Skråninga er liten i utstrekking, ved at det er kort avstand frå bilvegen og opp til fjellhammaren. Over fjellhammaren flatar terrenget opp mot toppen. Skråninga er dekt av tett bjørkeskog. På bakgrunn av dette er faren for snøskred ned mot undersøkingsområdet tolka som ikkje reell. Feltobservasjonane i lag med modelleringa resulterte i eit faresonekart, der steinsprang er dimensjonerande skredtype. Dette kartet viser at utløpslengda for steinsprang med høgste nominelle årlege sannsyn på 1/100, 1/1000 og 1/5000 ikkje vil nå ned til planområdet. Difor er det heller ikkje naudsynt med sikringstiltak for å få bygga i planområdet. Dersom det likevel er ynskje om å sikra mot steinsprang i skråninga aust for planområdet, kan SGC Geofare AS hjelpa til vidare i prosessen. 2

4 INNHALDSLISTE SAMANDRAG... 2 INNLEIING... 5 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING Plassering Topografi, hydrologi og vegetasjon Klima Klimastatistikk Klimaprognosar... 9 KAPITTEL 2 GEOLOGI Berggrunnsgeologi Lausmassegeologi KAPITTEL 3 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR Aktsemdskart for flaum, steinsprang og snøskred Tidlegare skredhendingar KAPITTEL 4 MODELLERING AV SKREDFARE Høgde-lengde-forholdet KAPITTEL 5 SKREDFAREVURDERING Vurdering av skredfare Feltobservasjonar Samanstilling og diskusjon kring skredfare Flaum og lausmasseskred Skred frå fast fjell Snøskred Sørpeskred Faresonekart

5 KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK Generelt Sikringstiltak KAPITTEL 7 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE KAPITTEL 8 KONKLUSJONAR KAPITTEL 9 REFERANSAR VEDLEGG... I VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE... II VEDLEGG II KLIMA... V Klimastatistikk... V Klimaprognosar... X VEDLEGG III GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE... XII 4

6 INNLEIING SGC Geofare AS (SGC) vart kontakta av ABO Plan & Arkitektur ved Unni M. S. Sjursen for å gjennomføre ei skredfarevurdering i samband med oppstart av ein reguleringsplan for gbnr. 290/21 m. fl. i Arna, Bergen kommune. Formålet er at planområdet skal leggjast til rette for konsentrert småhusbusetnad. Vi har gjort ei heilskapleg vurdering av faren for flaum, lausmasseskred, steinsprang, snø- og sørpeskred. Feltarbeidet vart utførd den 21. januar 2016, og resultata herifrå er supplert med informasjon frå som er ein felles internettdatabase for skred, administrert av Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE). I tillegg er det henta klimadata frå Meteorologisk institutt og kart frå Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS og NGU. I tillegg er det nytta enkelte modelleringsverkty for å bygge opp under konklusjonane. I byggteknisk forskrift (TEK10) er tryggleikskrav mot skred definert ut frå kva type byggverk som skal oppførast. Dess fleire personar som vil opphalde seg i eit område, dess mindre nominelt årleg sannsyn for skred kan ein tillate. Byggverk er klassifisert under tre tryggleiksklassar for skredfare; S1, S2 og S3. Lovverket krev at største nominelle årlege sannsyn for skred ikkje skal vere høgare enn 1/100, 1/1000 og 1/5000, respektivt for desse tre klassane (Tabell 1). På bakgrunn av dette går vår skredfarevurdering i hovudsak ut på å dele undersøkingsområdet inn i faresoner som representerer ulike nominelle årlege sannsyn for skred. For flaumfarevurdering er det eit noko annleis system som gjeld. For ei grundigare forklaring til tryggleiksklassene, sjå Vedlegg 1. Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i skredfarlege område. Tryggleiksklasse Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme S1/F1 Liten 1/100 Naust, garasjar S2/F2 Middels 1/1000 Hus, einebustader S3/F3 Stor 1/5000 Rekkehus, hotell Rapporten er bygd opp av ni kapittel. Kapittel 1-4 handsamar ekstern bakgrunnsinformasjon (klimadata, eksisterande geologiske kart o.l.), og denne informasjonen vert samanstilt med våre eigne feltobservasjonar i Kapittel 5. På bakgrunn av dette vert skredfaren i området vurdert for kvar skredtype. Det er feltobservasjonane som dannar hovudgrunnlaget for dei endelege konklusjonane til SGC. Eksterne data vert berre nytta som eit supplement til desse. Berre dei geologiske aspekta ved skredfarevurderinga vert her omtala. Alle konklusjonar som her vert trekt føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skred- og flaumfaren. Dersom skredfare vert påvist i undersøkingsområdet, vil SGC føreslå sikringstiltak mot skred (Kapittel 6). SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og er difor kvalifisert til å legge dimensjonerande føringar for sikringstiltak mot skred. SGC vil vidare i ein slik prosess kunne bidra med rådgjeving kring geologiske tilhøve, om dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar side. 5

7 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING 1.1. Plassering Planområdet består av eigedomane med gbnr. 290/21, 290/96, 290/68 og 290/17 i Arna i Bergen kommune. Dette er eit område med mykje småhusbusetnad om lag 5 km sør for togstasjonen i Arna. Det undersøkte området består av planområdet og potensielle kjeldeområde i nærleiken av planområdet, hovudsakleg den vesle fjellsida aust for planområdet (Figur 1). Figur 1: Undersøkingsområdet ligg ved Unnelandsvegen om lag 5 km sør for Arna sentrum. På øvste figur er planområdet teikna inn med blått omriss. Basert på kart frå Statens kartverk Topografi, hydrologi og vegetasjon Planområdet er eit om lag 24 da stort, flatt område, med tre eksisterande bustadhus, og ligg om lag 80 m o.h. Mesteparten av planområdet består av tidlegare dyrka mark som no er dekt av lauvskog (Figur 2). Det er kartlagd ein bekk som kryssar planområdet, og det renn ein bekk inn mot søraustlege del av planområdet frå aust. Det er tett busetnad i sør, vest og nord for planområdet. I aust er det ei skråning opp mot ein fjellrygg på 173 m o.h. Lengre sør har 6

8 denne fjellryggen ein høgare topp (Storoksla, 215 m o.h.), men den grensar ikkje til planområdet. Figur 2: Flyfoto av planområdet (stipla i blått) og områda rundt. Ser at det aust for planområdet skrånar opp mot ein fjellrygg. Heile skråninga og store delar av planområdet er dekt av lauvskog. Kjelde: Statens kartverk. På sin nettdatabase har NVE presentert hellingsdata frå undersøkingområdet. Ifølgje dette kartet (Figur 3) ligg planområdet i eit relativt flatt område og at det, forutan skråninga i aust, ikkje er nokre andre bratte område i nærleiken. Skråninga i aust er mellom på det brattaste. Rundt 160 m o.h. flatar terrenget ut og det går ei kløft sørover. 7

9 Figur 3: Hellingskart over planområdet og fjellskråninga i aust. Ser at planområdet er flatt. I fjellskråninga i aust er det mellom 40 og 90 på det brattaste. Rundt 160 m o.h. flatar terrenget ut. Basert på kart frå NVE m.fl Klima Klimastatistikk Skredfare og klima heng tett i saman. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til lausmassar, vassavrenning, flaumfare, steinsprangfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg skredfareevaluering må ein ta omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt oppdaterte prognosar for framtidige klimaendringar. Meteorologisk institutt har hatt operative vêrstasjonar på ulike stader i Bergen i lang tid. Det er her henta temperatur- og nedbørsdata frå stasjonen på Florida, ved Geofysisk institutt på Universitetet i Bergen, om lag 10 km frå undersøkingsområdet (Figur 4). Frå denne er det henta temperatur- og nedbørnormalar for førre klimaperiode, Sidan datamaterialet strekk seg over ein periode på 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, gjev dette ein peikepinn på klimaet i siste del av 1900-talet. Det er også henta årsnormalar for snø frå NVE. Desse viser at det har vore dagar med snø i året og at normal årsmaksimum av snømengda har vore mm (vassekvivalent) gjennom klimaperioden i lågareliggande område i Arna. 8

10 Figur 4: Temperatur- og nedbørsnormalar frå Meteorologisk institutt. Statistikken er bygd på data i perioden frå målestasjon (12 m o.h., Florida i Bergen. Årsnormalen for nedbør i dette tidsrommet var 2250 mm og årsnormalen for temperatur var 7,6 C Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. Hausten 2015 vart den siste Klima i Norge 2100-rapporten publisert. Hovudfunna i denne rapporten er at ein i Noreg må forvente høgare temperaturar, meir nedbør og meir ekstremnedbør. Ei følgje av dette vil vere at ein må ta høgde for at flaumane vert større og kjem hyppigare, og at skredfrekvensen vil auke i Noreg. Norsk klimaservicesenter har presentert klimaframskrivingane fram mot klimaperioden for ulike geografiske områder i eit norgeskart på sine nettsider (klimaservicsesenter.no). Her viser prognosane for områda kring Arna at ein forvente ein auke i årstemperatur på 2-3 C og at normal årsnedbørssum kan auke med opptil 22,5 %. Avrenninga om vinteren kan auke med opptil 15 %, medan ein forventar ein reduksjon i avrenninga om sommaren på inntil 15 %. Storleiken på flaumane i område er estimert til å auke med 20 %. Når det gjeld den årlege snømengda, så er den forventa å minke med mellom mm. Det er også forventa inntil 90 færre dagar i året med snø fram mot klimaperioden Det er teke utgangspunkt i utsleppscenario RCP4.5 for klimaprognosane. Vedlegg II viser detaljane i både klimastatistikk og klimaprognosar Vestlandet. 9

11 KAPITTEL 2 GEOLOGI 2.1. Berggrunnsgeologi Berggrunnen på Vestlandet er prega av den kaledonske fjellkjededanninga som fann stad i dei geologiske periodane kambrium, ordovicium og silur for om lag millionar år sidan. Under denne hendinga kolliderte den nordamerikanske kontinentalplata, Laurentia, og den europeiske kontinentalplata, Baltika, noko som resulterte i danning av ei fjellkjede, større enn dagens Himalaya (Ramberg m.fl., 2013). Det medførde også store omdanningar både i strukturen og samansetjinga til bergartane over heile Vestlandet. I det undersøkte området har NGU kartlagd anortositt. Nokre hundre meter lengre vest er det kartlagd gneis. Figur 5: Bergrunnkart over der undersøkte området (svart rektangel) og områda rundt. I undersøkingsområdet er det kartlagt anortositt. Nokre hundre meter lenger vest er det kartlagt gneis.. Kjelde: NGU Lausmassegeologi For 2,6 millionar år sidan byrja epoken kvartær, ein periode kor den nordlege halvkula var prega av om lag istider. Breane som dekka store delar av Noreg under desse kuldeperiodane grov ut dalar og fjordar og danna det landskapet vi har i dag, og som er typisk for Vestlandet. Innlandsisen under siste istida hadde si maksimale utbreiing for om lag år sidan. Etter kvart som innlandsisen smelta attende dei følgjande tusenåra, blottla den morenemateriale og smeltevassavsetjingar i dei fleste lier og dalstrøk. NGU sitt kart frå undersøkingsområdet viser at det i planområdet er kartlagd tynt morenedekke. Mot toppen av fjellryggen er det kartlagd bart fjell (Figur 6). Marin grense i Arna ligg på 61 m o.h., så heile det undersøkte området ligg over marin grense. 10

12 Figur 6: Lausmassekart frå det undersøkte området (svart rektangel). Heile planområdet er kartlagd som tynt morenedekke. Mot toppen av fjellryggen i aust er det kartlagd bart fjell. Basert på kart frå NGU. 11

13 KAPITTEL 3 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR 3.1. Aktsemdskart for flaum, steinsprang og snøskred Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarlig for aktsemdskart for steinsprang og snøskred på Tenesta er utarbeidd i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. Aktsemdskarta for flaum-/jordskred, steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområde (kjeldeområde) og utløpsområde (rekkevidda av potensielle skred). Karta er utarbeidd ved bruk av ein datamodell som identifiserer moglege utløysingsområde for steinsprang og snøskred ut frå hellinga på fjellsida. For kvart utløysingsområde vert utløpsområdet for flaum-/jordskred, steinsprang og snøskred utrekna. Denne kartdatabasen er utelukkande basert på datamodellering og ingen feltobservasjonar er lagde til grunn. Det er derfor ikkje teke omsyn til viktige faktorar som klima, vegetasjon og berggrunn, og meir detaljerte faresonekart må utarbeidast for å kunne seie noko om sannsynet for steinsprang og snøskred. Aktsemdskarta kan difor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker for å avgjere om eit areal/område tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jamfør føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2015). Karta gjev likevel ein god indikasjon på kvar topografien tilseier at ytterlegare undersøkingar bør gjennomførast. Aktsemdskartet for flaumskred og jordskred viser at det er ingen fare for denne type skred i eller i nærleiken av planområdet. Aktsemdskartet for steinsprang (Figur 7) viser at det einaste potensielle kjeldeområde for steinsprang er i fjellsida aust for planområdet. Steinsprang herfrå er tolka å akkurat nå inn i austlege del av planområdet. Aktsemdskartet for snøskred (Figur 8) viser at det òg er potensiell fare for snøskred frå den same fjellsida. Snøskreda er tolka å kunne nå noko lenger inn i planområdet enn steinspranga. 12

14 Figur 7: Aktsemdskart for steinsprang ved undersøkingsområdet. Steinsprang frå fjellryggen i aust er tolka å kunne nå inn i austlege del av planområdet. Basert på kart frå NVE m.fl. Figur 8: Aktsemdskart for snøskred ved undersøkingsområdet. Snøskred frå fjellsida i aust er tolka å kunne nå inn på planområdet. Basert på kart frå NVE m.fl Tidlegare skredhendingar På si nettside har NVE m.fl. også ei oversikt over tidlegare skred i Noreg. I undersøkingsområdet er det ikkje tidlegare registert skred. Det næraste skredet er eit snøskred som gjekk 18. januar 1918 ved ein garden Nesvikja 1,3 km lenger sør langs Unnelandsvegen. Etter svært mykje snøfall losna det et m breitt snøskred frå sør for Vikaskaret. Som namnet viser til gjekk skredet ned eit bratt skar og ned på garden. Ei ti år gamal jente som var på veg mellom bustad og fjøs omkom i skredet. Figur 9 viser områder der skredet gjekk. 13

15 Fjellsida her er ikkje mykje høgare enn ovanfor planområdet, men skil seg klart ut med å ha eit skar som skredet følgde ned mot garden. Figur 9: 18. januar 1918 gjekk det eit snøskred ned mot garden Nesvikja som ligg 1,3 km sør langs Unnelandsvegen frå planområdet. Stipla pil viser antatt skredbane. Basert på kart frå NVE m.fl. 14

16 KAPITTEL 4 MODELLERING AV SKREDFARE På bakgrunn av eit kjeldeområde med liten høgdeskilnad frå potensielt losnepunkt og ned til planområdet, er det berre nytta ein enkel og lite tidkrevjande metode for modellering Høgde-lengde-forholdet Høgde-lengde-forholdet er nytta til å modellere utløpslengde for steinsprang frå det bratte området i fjellskråninga. Metoden tek utgangspunkt til forholdet mellom høgdeskilnaden frå losneområde til utløpsområde, og den horisontale lengda frå losneområde til utløpsområde. Metoden tek utgangspunkt i at ulike typar skred har ulik mobilitet og at dermed høgdelengde-forholdet til ulike skred varierer. Metoden tek ikkje omsyn til spesifikk topografi og må derfor sjåast på som usikker. Metoden er likevel eit verkty som kan bygge opp under konklusjonar kring vurderinga av skredrisikoen i eit område. Den baserer seg på mobilitetskonstantar for fjellskred, steinsprang, jordskred, flaumskred og snøskred. I følgje metoden har steinsprang til dømes ein mobilitetsfaktor på om lag 0,6 (Figur 10). Steinsprangmateriale vil altså ha ein potensiell utløpsdistanse som utgjer 5/3 av høgdeskilnaden frå losnepunkt til utløpsområde. Tilsvarande vil snøskred ha ein potensiell utløpsdistanse som utgjer 5/2 (35 ) av høgdeskilnaden frå losnepunkt til utløpsområde. Figur 10: Høgde (H)/Lengde (L)-forholdet. Dette er ein enkel metode som baserer seg på at det er eit teoretisk fast forhold mellom høgdeskilnaden frå losnepunnkt til utløpsområde, og utløpslengde for ulike typar skred. 15

17 Vi har prøvd ut H/L-forholdet for steinsprang frå dei brattaste områda i fjellsida, som er på omtrent 140 m o.h. Høgdeskilnaden ned til planområdet vert difor 140 m 80 m = 60 m. I fylgje metoden er difor maksimal utløpslengde for steinsprang frå dette området 60 m * 5/3 = 100 m. Figur 11 viser denne utløpslengda frå fire ulike losnepunkt på om lag 140 m o. h. Resultatet viser at utløpslengda for steinsprang, i fylgje denne metoden når akkurat inn på austre del av planområdet, og samsvarar difor godt med aktsemdkartet til NVE m.fl. Figur 11: Metoden viser at utløpslengda frå dei øvste potensielle losneområda for steinsprang, på kring 140 m o.h. Dei blå strekane viser utløpslengda som er rekna ut til å vera 100 m frå desse losnepunkta. Utløpslengda for steinsprang nr akkurat inn i planområdet. Basert på kart frå Statens kartverk. 16

18 KAPITTEL 5 SKREDFAREVURDERING 5.1. Vurdering av skredfare Aktsemdkartet til NVE m.fl viste at utløpsdistansen for snøskred og steinsprang frå fjellsida i aust, kan nå inn i austlege del av planområdet. Vår enkle modellering med høgde-lengdeforholdet viste same resultat for steinsprang. Dette er som nemnd berre matematiske modelleringar basert på terrenggradientar, ofte med ekvidistanse på 20 m, noko som gjev ei forholdsvis låg kartoppløysing. I modelleringa er det heller ikkje teke omsyn til viktige faktorar som vegetasjon, drenering, klima, lausmassar, bergartstype og sprekkesystem. Risikoen for at massar (jord, stein, snø, etc.) skal kome i rørsle, dessutan akkumulasjonspotensiale for snø og vatn er også avgjerande faktorar, som krev nærare undersøking for å få kartlagd skredfaren på ein tilfredsstillande måte. Det vart difor gjennomførd feltarbeid for å gjere ei heilskapleg vurdering av den reelle skredfaren. For at det skal kunne gå skred må det: 1) finnast rasfarleg materiale. 2) vere tilstrekkeleg bratt i terrenget, slik at raset kan løysast ut og utvikle seg. 3) finnast ein mekanisme som set materialet i rørsle. Desse mekanismane er ofte knytt til ekstreme situasjonar som endrar stabiliteten i massane Feltobservasjonar Feltarbeidet vart utførd den 21. januar 2016 av Even Vie og Torkjell Ljone frå SGC Geofare AS. Det låg litt snø på bakken under synfaringa, men forholda vart vurdert tilstrekkeleg oversiktlege til at vurderinga kunne gjennomførast. Planområdet består hovudsakleg av ei flate mellom eksisterande bustadar, i tillegg til tre eksisterande bustadtomter. Flata er dekt av tynn lauvskog og det er observert nokre små bekkar/dreneringsvegar. Delar av flata kan truleg skildrast som myrterreng (Figur 12). I sjølve planområdet er det ikkje funne potensielle kjeldeområde for skred. Aust for fylkesveg 236, Unnelandsvegen, som er austlege avgrensing til planområdet, går det ei skråning opp mot eit lite fjell på om lag 170 m o.h. Fjellskråninga er dekt av tett bjørkeskog. Parallelt med fjellsida er det ein om lag 10 m høg fjellhammar, som vert inntil 15 m høg mot nord. I tillegg til fjellhammaren er det fleire mindre fjellblottingar som kan fungera som potensielle kjeldeområde for steinsprang (Figur 13). Vertikal fjellvegg, med fleire ulike sprekkemønster tyder på at det vil losne blokker med jamne mellomrom herfrå. I skråninga var det fleire stadar ur, eller kanta blokker meir spreidd utover. Desse vert tolka som eldre steinsprangavsetjingar frå fjellhammaren og mindre kjeldeområde. I tillegg vart det observert enkelte små, kanta blokker som vert tolka som ferske steinsprang. Teikn i kjeldeområda ikkje langt ovanfor tydar på at utløpslengda til desse steinspranga har vore kort. I skråninga ovanfor nordaustlegaste del av planområdet vart det observert fleire større blokker, med lengste akse over 1,5 m. Desse blokkene var òg kanta og er tolka som eldre steinsprang frå fjellhammaren ovanfor, som i dette området er kring 15 m høg (Figur 15). 17

19 Desse blokkene har stoppa om lag 10 meter ovanfor bustadhuset på gbnr. 290/30, som ikkje høyrer til planområdet. Det er ikkje observert blokker ned til Unnelandsvegen, eller andre stadar i planområdet. Det er ikkje observert dreneringsvegar i skråninga. Figur 12: Midtre del av planområdet. Planområdet består av eit flatt område, med tynn lauvskog. Gjennom planområdet er det observert små bekkar og delar av området kan truleg tolkast som myr. Figur 13: Aust for planområdet er det ei skråning opp mot eit fjell på om lag 170 m o.h. Fjellsida er dekt av bjørkeskog og ein ca 10 m høg fjellhammar går parallelt med fjellsida. 18

20 Figur 14: A: Skråninga med fjellhammaren øvst. Fjellhammaren er om lag 10 m høg, men vert opptil 15 m i nordlege del av det undersøkte området. B: I tillegg til fjellhammaren er det fleire mindre fjellblottingar som vert tolka som potensielle kjeldeområde for steinsprang. Figur 15: A: Kanta blokk på ca 20 x 20 x 15 cm som vert tolka som eit ferskt steinsprang med kort utløpsdistanse. B: I skråninga ovanfor nordaustlege del av planområdet vart det observert fleire større blokker som vert tolka som eldre steinsprang. 19

21 5.3. Samanstilling og diskusjon kring skredfare Nedanfor følgjer ei samanstilling mellom alle innhenta data og ein diskusjon kring faren for dei ulike skredtypane. For dei skredtypane det vert påvist fare for er det utarbeidd eit faresonekart som viser grensene i høve til dei tre tryggleiksklassene (Vedlegg I). For ei generell utgreiing om dei ulike skredtypane sjå Vedlegg IV Flaum og lausmasseskred Det er kartlagd ein bekk som kryssar planområdet i eit relativt flatt område. I tillegg er det kartlagd ein bekk som renn inn mot søraustlege del av planområdet. I skråninga opp mot det vesle fjellet i aust, er det ikkje kartlagd dreneringsvegar (Kap. 1.2.). Klimamodellane (Kap. 1.3.) viser at ein kan forventa høgare temperaturar, med meir nedbør fram mot år I tillegg viser dei at det kan verta inntil 200 mm (vassekvivalentar) mindre snømengde, og heile 90 færre dagar i året med snø i dette området. Aktsemdkartet til NVE m.fl. (Kap. 3.1.) viser at det ikkje er fare for jord- eller flaumskred i, eller i nærleiken til det undersøkte området. Under synfaringa (Kap. 5.2.) vart det observert små bekkar i det flate planområdet, men ingen dreneringsvegar i fjellskråninga i aust. Det at det ikkje er observert dreneringsvegar i fjellskråninga, at fjellskråninga er relativt liten og at det er lite lausmassar i skråninga gjer det svært lite sannsynleg for flaum eller lausmasseskred. På bakgrunn av dette konkluderer vi med at planområdet er utanfor utløpsdistansen for flaum, flaumskred eller lausmasseskred, med nominelt årleg sannsyn på 1/100, 1/1000 og 1/ Skred frå fast fjell Topografiske data (Kap. 1.2.) viser at det er parti med mellom helling i skråninga aust for planområdet. NVE m.fl. sitt aktsemdkart (Kap. 3.1.) over området viser at modellert utløpsdistanse for steinsprang når inn på austlege del av planområdet. Vår eigen modellering med høgde-lengde-forholdet (Kap. 4.1.) viser tilsvarande resultat som aktsemdkartet til NVE m.fl. Ingen av desse modellane tek omsyn til viktige faktorar som topografi, underlag, vegetasjon, kjeldeområde og klima. Synfaringa (Kap. 5.2.) viste at heile skråninga var dekt av bjørkeskog og at det var ein meter høg fjellhammar i fjellskråninga, i tillegg til mindre fjellblottingar. Det vart observert ferske steinsprang med kort utløpsdistanse og elles eldre steinsprangavsetjingar nesten ned til fv. 236, Unnelandsvegen. På bakgrunn av dette er det laga eit faresonekart der steinsprang er dimensjonerande skredtype. Steinsprang med høgste nominelle årlege sannsyn på 1/5000 er tolka å kunne nå ned til fv. 236, Unnelandsvegen, men ikkje inn i planområdet slik som aktsemdkartet til NVE m.fl. og vår modellering med høgde-lengde-forholdet viste. Årsaka til noko kortarte utløpsdistanse er på grunn av at skråninga har mange blokker (ur) som ligg i skråninga, og som eventuelle steinsprang må forsera utan å mista all energien på samanstøyt. Skråninga er dekt av ein ganske tett bjørkeskog, noko som vil hjelpe til med å stoppa steinsprang. I tillegg er nedre del av skråninga ganske slak og ved vegen er det eit heilt flatt. Det er heller ikkje observert skredblokker forbi bilvegen. Steinsprang med høgste årlege sannsyn på 1/1000 og 20

22 1/100 er tolka å stoppa i fjellskråninga. Utløpsdistansen for skred med høgste årlege nominelle sannsyn på 1/100 «hundreårsskredet», er trekt eit godt stykke ned i skråninga på bakgrunn av at det er mindre fjellblottingar der det kan losne mindre steinsprang frå. Figur 16 viser faresonekartet Snøskred Aktsemdkarta til NVE m.fl. (Kap. 3.1.) viser at austlege del av planområdet ligg innanfor modellert utløpsdistanse for snøskred frå fjellsida aust for planområdet. Tidlegare skredhendingar (Kap. 3.2.) viser at det har gått snøskred 1,3 km sør for planområdet, frå eit fjell med omtrent same høgde som det ovanfor planområdet. Dette viser at kan komma nok snømengde til at skred kan utløysast ved desse høgdene i Arna, sjølv om det for det meste er milde vintrar i dette området (Kap ). Likevel skil området der det gjekk snøskred seg ut i frå det undersøkte området ved at skredet losna frå ein skavl, og følgde eit skar ned mot ein gard. Topografiske data (Kap. 1.2.) og synfaringa (Kap. 5.2.) viste at det ikkje er nokre slike skar, eller renner i det undersøkte området. Skråninga er skogkledd heilt til topps der terrenget flatar ut, noko som gjer utløysing av snøskred svært usannsynleg. Det brattaste området er ved fjellhammaren, som er for bratt til akkumulasjon av snø, og både over og under dette området er det relativt slakt og som nemnt tett skog. Klimaprognosane (Kap ) viser i tillegg at ein kan forventa inntil 200 mm (vassekvivalentar) mindre snø i året i dette området, og at det kan verta inntil 90 færre dagar med snø i dette området. Vi konkluderer på bakgrunn av dette med at planområdet utanfor utløpsdistansen til snøskred med eit nominelt årleg sannsyn på 1/100, 1/1000 og 1/ Sørpeskred For å løysa ut sørpeskred trengs det vassføring i tillegg til akkumulasjon av snø. Topografiske data (Kap 1.2.) og feltobservasjonaen (Kap. 5.2.) viste at det ikkje er dreneringsvegar i skråninga aust for planområdet. Skråninga er i tillegg lita og skogkledd. På bakgrunn av dette konkluderer vi med at det planlagde bygget er utanfor utløpsdistansen til sørpeskred med eit nominelt årleg sannsyn på 1/100, 1/1000 og 1/

23 Faresonekart Figur 16: Faresonekart for det undersøkte området. Steinsprang er dimensjonerande skredtypetype for det undersøkte området. Steinsprang med høgste nominelle årlege sannsyn på 1/5000 er tolka å kunne nå ned til fv. 236, Unnelandsvegen, like ved austlege grensa til planområdet. Steinsprang med høgste nominelle årlege sannsyn på 1/1000 og 1/100 er tolka å stoppa i skråninga. Basert på kart frå Statens kartverk. 22

24 KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK 6.1. Generelt Skred vert vanlegvis inndelt i tre fasar/områder: 1) utløysingsområdet, der skredmassane losnar og kjem i rørsle 2) skredløpet, som er bana skredet følgjer 3) utløpsområdet, som er det arealet skredet legg seg når energien er oppbrukt Ved sikring mot skred er det mogleg å gjere inngrep i alle desse tre fasane, for å forhindre skadar på bygg. Kva for sikringsmetodar som bør nyttast er ei avveging mellom skredfare, kostnad og lokale, praktiske føresetnader/utfordringar for skredsikring (f.eks. tilgjengelegheit for anleggsmaskiner o.l.) Sikringstiltak Under skredfarevurderinga (Kap. 5) vart det påvist ein viss fare for steinsprang frå fjellhammaren og mindre fjellblottingar i skråninga aust for planområdet. Lengste utløpslengde for steinsprang er derimot tolka til å ikkje nå inn i planområdet. På bakgrunn av dette vil det difor heller ikkje vera krav om sikringstiltak. Dersom det likevel skulle vera ønske om å sikra i fjellsida, kan SGC komma med forslag til dette. SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 (Direktoratet for byggkvalitet) og våre forslag kan i utgangspunktet leggast til grunn for utforming og dimensjonering av eventuelle sikringstiltak. Dersom oppdragsgjevar eller byggingsentreprenør av ulike årsaker vil gå for alternative sikringstiltak bør dette likevel baserast på dei geologiske forholda i området, som vi har dokumentert i vårt faresonekart. Vår skredfarevurdering er gjort med utgangspunkt i noverande, naturgjevne forhold. Eventuelle menneskelege inngrep i området i framtida kan endre desse og då vil også graden av skredfare kunne bli endra. All utbygging, sjølvsagt inkludert eventuell utbygging av dei føreslåtte sikringstiltaka i seg sjølv, bør difor skje i samråd med kvalifisert personell. 23

25 KAPITTEL 7 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE Dette er eit standardskjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) der SGC har fylt ut felta som har med dei geologiske aspekta å gjere. Dersom oppdragsgjevar i framtida skal fylle ut eit fullstendig ROS-skjema, m.t.p. utbygging i området, kan punkta under overførast til dette. Emne Naturgjevne forhold Er det knytt uakseptabel risiko til følgjande forhold? a Jordskred og/eller massestraum X b c Skred frå fast fjell (steinsprang, steinskred og/eller fjellskred) Flodbølgjer som følgje av skred i vatn eller sjø d Snøskred X e Sørpeskred X f Flaum og/eller flaumskred X h Stormflo X i Grunnutgliding, berg X j Grunnutgliding, lausmassar X Nei Ja X X Kommentarar Ja, men ikkje inn i planområdet k Radon i berggrunn Radonmengda i grunnen er ikkje målt. l Sterk vind X m Anna 24

26 KAPITTEL 8 KONKLUSJONAR SGC Geofare si skredfarevurdering ved Unnelandsvegen, gbnr. 290/21 m.fl. i Arna i Bergen kommune viser at det er fare for steinsprang frå fjellsida aust for planområdet. Utløpsdistansen til steinsprang med høgste nominelle årlege sannsyn på 1/5000 vil ikkje nå inn i planområdet. På bakgrunn av dette er det ikkje naudsynt med sikringstiltak for å bygga bustadar i planområdet. Dersom det likevel er ynskje om sikring, kan SGC komma med forslag til sikringstiltak og hjelpa til vidare i prosessen. 25

27 KAPITTEL 9 REFERANSAR Derron, M. H. 2009: Method for the susceptibility mapping of rock falls in Norway. Technical report, Norges Geologiske Undersøkelse. Hestnes, E. 1998: Slushflow hazard-where, why and when? 25 years of experience with slushflow consulting and research. Annals of Glaciology 26, s Highland, L. M., Bobrowsky, P. 2008: The landslide handbook A guide to understanding landslides. U. S. Geological Survey Circular Reston. Lied, K., Kristensen, K. 2003: Snøskred. Håndbok om snøskred (Norsk utgave). Vett & Viten AS. Høvik. Ramberg, I.B., Bryhni, I., Nøttvedt, A. og Rangnes, K (red.): Landet blir til Norges geologi. 2. utgåve. Trondheim. Norsk Geologisk Forening, s Simpson, M. J. R., J. E. Ø. Nilsen, O. R. Ravndal, K. Breili, H. Sande, H. P. Kierulf, H. Steffen, E. Jansen, M. Carson and O. Vestøl (2015). Sea Level Change for Norway: Past and Present Observations and Projections to Norwegian Centre for Climate Services report 1/2015, ISSN , Oslo, Norway. Terzaghi, K. 1962: Stability of steep slopes on hard unweathered rock. Geotechnique 12, s Internettsider: Kart, satellittbileter og topografiske profil: Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS Geologiske data: Norges geologiske undersøkelse Klima og havnivå: Meteorologisk institutt, Miljøverndepartementet Norsk Klimaservicesenter Statens Kartverk Skredkart: Norges vassdrags- og energidirektorat Føreskrifter: Direktoratet for byggkvalitet

28 VEDLEGG

29 VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK10) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: 7-3. Sikkerhet mot skred (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynlighet i tabellen nedenfor ikke overskrides. Tabell 2: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for skred, i følgje Plan- og byggingslova (TEK10). Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme S1 Liten 1/100 Naust, garasjar S2 Middels 1/1000 Hus, einebustader S3 Stor 1/5000 Rekkehus, hotell Tabell 3: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for flaum, i følgje Plan- og byggingslova (TEK10). Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme F1 Liten 1/20 Naust, garasjar F2 Middels 1/200 Hotell, bustadhus F3 Stor 1/1000 Sjukehus Det eksisterer altså tre tryggleiksklassar (Figur 17 og Figur 18) som er definert ut frå konsekvensen av ei skredhending: Tryggleiksklasse 1 (S1/F1) Denne tryggleiksklassen har det minste kravet for sikring og den omfattar bygningar der det normalt ikkje vil opphalde seg folk til ei kvar til. Dette gjeld til dømes garasjar og naust (Tabell 2 og Tabell 3). Opphaldstid av personar er kort og difor er konsekvensen vanlegvis liten. Ved oppføring av bygg i kategorien S1 er kravet at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/100. I prinsippet betyr dette at denne bygningstypen må plasserast utanfor utløpsdistansen til «hundreårsskredet». Dersom skredfarevurderinga viser at det vil kunne gå skred hyppigare enn dette må tomta/bygningane sikrast mot skred. For flaum i slike område er kravet sett til eit største nominelle årleg sannsyn på 1/20. Ein kan difor tillate ein høgare flaumfrekvens enn skredfrekvens. II

30 Tryggleiksklasse 2 (S2/F2) For skred gjeld denne tryggleiksklassen (S2) for bygningar der opptil 25 personar oppheld seg meir eller mindre permanent. Eit typisk døme på dette er einebustader og tomannsbustader (Tabell 2 og Tabell 3). For slike bygningar er kravet at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/1000. I prinsippet betyr dette at denne bygningstypen må plasserast utanfor utløpsdistansen til «tusenårsskredet». Dersom skredfarevurderinga viser at det vil kunne gå skred hyppigare enn dette må tomta/bygningane sikrast. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/200. For flaum (F2) inkluderer denne tryggleiksklassen område også der meir enn 25 personar vil opphalde seg, til dømes skular, bustadblokker og hotell. For uteareal i tilknyting til evaluerte byggverk som klassifiserast under S2/F2 kan kravet til tryggleik reduserast til tryggleiksnivået for tryggleiksklasse 1 (1/100). Dette fordi faren for liv og helse i samband med skred normalt vil vere vesentlig lågare for personar som oppheld seg utandørs. Tryggleiksklasse 3 (S3/F3) For skred (S3) gjeld denne tryggleiksklassen dersom meir enn 25 personar oppheld seg permanent i eit område. Dette gjeld til dømes bustadblokker, rekkehus, store kontorbygningar, kjøpesenter og hotell (Tabell 2 og Tabell 3). I desse tilfella vil konsekvensen ved ei skredhending vere stor og kravet til slike områder er at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/5000. Slike bygningar skal altså plasserast utanfor utløpsområdet til «femtusenårsskredet». For flaum (F3) i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/1000, og F3 gjeld for byggverk for spesielt sårbare grupper, eller med kritiske samfunns- og beredskapsfunksjonar, som sjukeheimar og sjukehus. Også for S3/F3 kan det vurderast å redusere tilhøyrande uteareal for dei aktuelle bygningane til S2/F2, sidan eksponeringstida og derfor risikoen for personar som held seg utandørs er lågare. Figur 17: Prinsippskisse for tryggleiksklassar og faresoner. I det raude området vil det gå «årvisse» skred med ei sannsynleg hyppigheit høgare enn 1/100. «Hundreårsskredet» vil derfor i teorien stanse ved nedre grense av denne sona. Bygg i III

31 tryggleiksklasse 1 (S1) kan derfor plasserast utanfor dette området utan at ein treng sikringstiltak. Tilsvarande gjeld for bygg i S2 og S3 som må plasserast utanfor nedre grense for respektivt «tusenårsskred» og «femtusenårsskred». Figur 18: Figuren viser tryggleiksklassar og faresonar for flaum. Desse følgjer same prinsippet som for skred, men ein tillèt her noko høgare nominelt årleg sannsyn. I F3 ligg bygg som har kritiske samfunns- og beredskapsfunksjonar. Som Figur 17 og Figur 18 viser er det talet på personar som normalt vil opphalde seg i eit hus, som avgjer krav til tryggleiksklasse. For enkelte typar bygningar krev lovverket at det ikkje skal vere sannsyn for skred eller flaum i det heile teke. Dette gjeld til dømes sjukehus eller bygningar der ein produserer og lagrar miljøfarlege kjemikaliar. IV

32 VEDLEGG II KLIMA Klimastatistikk Nedanfor følgjer Meteorologisk institutt sin klimastatistikk for Vestlandet, frå 1900 til Figur 19: Vårtemperaturen på Vestlandet Denne har stige sidan Dei varmaste vårane var i 1920, -59, -02, -04, -09 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 20: Sommartemperaturen på Vestlandet Dei varmaste sommartemperaturane var på 1930-talet (1933 var det varmaste året) og etter Dei varmaste åra var 1997, 2002, 2003, 2006 og Dei kaldaste somrane var i 1907, 1921, 1923, 1928, 1929 og Kjelde: Meteorologisk institutt. V

33 Figur 21: Hausttemperaturen på Vestlandet Haustane var generelt kjølege tidleg på 1900-talet, med ein periode tidleg på 1920-talet som den kaldaste. Frå 1933 til 1966 var hausttemperaturane over normalen, medan haustane var kjølege på 1970-talet. Etter 1999 har det vore fleire milde haustar, t.d. i 1999, 2000, 2006, 2011 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 22: Vintertemperaturen på Vestlandet Når det gjeld vintertemperaturen på Vestlandet, var det generelt milde vintrar rundt 1910 og første del av 1930-talet. Vintrane tidleg på 1940-talet var derimot uvanleg kalde. Det var fleire kalde vintrar i perioden og Milde vintrar var det på byrjinga av 1970-talet og slutten av og byrjinga av 1990-talet. Vintrane både i 2010 og 2011 var kalde. Dei kaldaste åra var , 1966, 1979 og Det var milde vintrar i 1925, 1949, 1989, 1990, 1992 og Kjelde: Meteorologisk institutt. VI

34 Figur 23: Årsmiddeltemperaturen på Vestlandet Målingar frå Vestlandet syner at årsmiddeltemperaturen var over normalen i periodane , , , og etter Den varmaste perioden har vore etter 2000 og det varmaste året var i 2014, då årsmiddeltemperaturen var 2,4 C over normalen. Dette er den høgaste årsmiddeltemperaturen som er målt på Vestlandet. Dei kaldaste åra sett under eitt var 1915, 1940, 1942, 1979 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 24: Vårnedbøren på Vestlandet Ein legg merke til dei nedbørsfattige vårane på og 1930-talet. Dei våtaste vårane var i 1921, 1938, 1943, 1967, 1990 og Kjelde: Meteorologisk institutt. VII

35 Figur 25: Sommarnedbøren på Vestlandet Det var mindre variasjon i sommarsnedbør enn vårnedbør på Vestlandet gjennom 1900-talet. 1910, 1913, 1955, 1968 og 1997 skil seg likevel ut med tørre somrar. I 1964 var det ein særdeles våt sommar. Det var også var relativt nedbørsfattige somrar tidleg på 1900-talet. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 26: Haustnedbøren på Vestlandet Frå 1900 til slutten av 1960-talet var det svært nedbørsfattige haustar. Det same gjaldt frå 1987 til , 1933, 1960, 1993 og 2002 skil seg ut med relativt tørre haustar. Kjelde: Meteorologisk institutt. VIII

36 Figur 27: Vinternedbøren på Vestlandet Det var nedbørsrike vintrar på slutten av 1980-talet og første halvdel av 1990-talet, med 1989 med våtaste vinter. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 28: Årsnedbøren på Vestlandet Årsnedbøren har auka med rundt 20 prosent frå 1900 til i dag. Dei mest nedbørsrike åra var 1921, 1967, 1983, 1990 og Dei mest nedbørsfattige åra var 1915, 1937, 1941, 1960 og Ser ein på sesongnedbøren, viser datasettet store mellomårlege og sesongmessige variasjonar. Kjelde: Meteorologisk institutt. IX

37 Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredfareevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed avrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. På oppdrag frå miljødirektoratet har Norsk klimaservicesenter offentleggjort prognosar for klimautvikling i Noreg for dei neste 100 åra ( Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfelle av intens nedbør på Vestlandet, og at både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Det er også venta at flaumane i vassdraga på Vestlandet vil komme hyppigare og ha større omfang. Generelt kan ein sei at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8 % av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5 % av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra. Tabell 4 syner framtidige temperatur- og nedbørendringar i Vest-Noreg i 2060 og Tala syner temperatur- og nedbørendringar med låg, middels og høg framskriving i høve til perioden (normalperioden). Framskrivingane kjem frå rapporten Klima i Norge 2100 som vart lansert september Dei er basert på klimamodellar og er derfor usikre. Framskrivingane for temperatur gjeld heile Vestlandet, medan dei for nedbør gjeld Sogn og Fjordande og Nordhordland. Tala kan i følgje Norsk klimaservicesenter brukast som eit hjelpemiddel når kommunar og andre aktørar skal planlegge for framtidige klimaendringar (ROS-analysar, arealplanlegging, vegbygging m.m.). Tabell 4: Prognosar for temperaturendringar ( o C) på Vestlandet og nedbørendringar samt endring i tal på dagar med kraftig nedbør (prosent) i Sogn og Fjordane og Nordhordland i 2060 og 2100 i høve til normalperioden Lågt, middels og høgt estimat er oppgjevne. Kjelde: Temperatur ( o C) Lågt est. Middels est. Høgt est. Lågt est. Middels est. Høgt est. År +0,7 +1,5 +2,4 +1,3 +2,3 +3,2 Vinter -0,2 +1,6 +3,2 +0,5 +2,4 +4,1 Vår +0,1 +1,5 +3,1 +0,8 +2,3 +3,7 Sommar +0,3 +1,5 +2,7 +1,0 +2,2 +3,7 Haust +0,4 +1,8 +3,1 +1,1 +2,5 +3,8 Nedbør (%) total endring X

38 År Vinter Vår Sommar Haust Endring (%) i tal på dagar med kraftig nedbør År Vinter Vår Sommar Haust Norsk klimaservicesenter har presentert klimaframskrivingane for ulike geografiske områder i eit norgeskart på sine nettsider. Berekningane kan brukast som grunnlag for klimatilpassa dimensjonering av infrastruktur som bygg, avløp, ved og bane. Verdiane i kartet er presentert som medianverdiar berekna frå eit ensemble av ti klimaframskrivingar. Klimaframskrivingane er basert på forventingar om framtidige utslepp av drivhusgassar og globale og regionale klimamodellar. For meir informasjon sjå XI

39 VEDLEGG III GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE Lausmasseskred Dei fire skredtypane jordskred, massestraum, flaumskred og flaum kan alle klassifiserast som lausmasseskred og vert skjønnsmessig definert ut frå aukande vassinnhald. Jordskred kan i teorien vere heilt tørre og flaumar kan i teorien førekome utan innhald av sediment. Jordskred er massar av stein, grus, sand og jord med varierande innhald av vatn som kjem i rørsle. Dei vert normalt utløyst i skråningar med ein gradient over 30, men i områder utan skog kan det utløysast jordras i skråningar ned mot 25. Jordras opptrer i fjellsider med større eller mindre lommer av lausmassar. Det er mange faktorar som kan bidra til at lausmassane i ei fjellside vert ustabile slik at rasfaren aukar. Ein del prosessar er naturlege, slik som forvitring, som gjer det øvste jordlaget lausare, men menneskelege inngrep kan også i stor grad påverke jordsmonnet sin stabilitet. Dømer på det siste er: 1) Flathogst (tap eller svekking av vegetasjon kan også oppstå naturleg. Dette vil vere uheldig fordi røter ofte bidreg til å halde lausmassane på plass) 2) Overbeiting 3) Vegbygging 4) Drenerings-, grave- og sprengingsarbeid Alle dei nemnde elementa kan føre til svekking av lausmassane si styrke, men som regel må det ei ekstra belasting til for å utløyse ras. Jordskjelv kan utgjera ei slik belasting, men dette er ikkje rekna som ein stor fare i Noreg og på Vestlandet, som ligg over 1000 km frå næraste store tektonisk aktive område. Berre mindre jordskjelv påvisast regionalt i Sør-Noreg, men desse har vist seg å ha liten eller ingen påverknad på utløysing av skred. Ein meir reell belasting kjem av stor tilføring av vatn i form av regn, smeltevatn med ekstrem avrenning og auka tilsig av grunnvatn ( Massestraum er ei rask masserørsle med mykje vatn som vert utløyst i kløfter og bekkefar. Flaumskred er eit liknande fenomen, men har eit høgare innhald av vatn enn massestraumar. Hastigheita på begge desse skredtypane kan vere svært høg, og dette gjer at dei kan verte svært øydeleggande. Massestraumar og flaumskred er føresaka av store mengder overflatevatn grunna ekstreme nedbørsmengder eller rask snøsmelting, som eroderer og mobiliserer lausmassar og/eller blokker i bratte skråningar (Highland og Bobrowsky, 2008). Skred frå fast fjell Skred frå fast fjell kan sorterast i tre kategoriar: 1) Fjellskred: Bergmassar over m³, som losnar frå fjellsider. 2) Steinskred: Bergsmassar på m³, som losnar frå fjellsider. 3) Steinsprang: Bergmassar under 100 m 3 som losnar frå fjellsider. Steinskred treng ikkje nødvendigvis å losne berre frå fast fjell. Også lause enkeltblokker som ligg i urer og lier kan rase vidare dersom dei vert utsett for ein ny og/eller annan XII