Flaumfarevurdering ved Fanastølen i Bergen kommune

Transkript

1 Flaumfarevurdering ved Fanastølen i Bergen kommune

2 Prosjektinformasjon og status Dokumentnr.: Dokumenttittel: Flaumfarevurdering ved Fanastølen i Bergen kommune Klassifisering: Distribusjon: Intern Oppdragsgjevar Leveransedato: Status: Sider: Godkjend rapport 22 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: Sunnfjord Geo Center AS Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Organisasjonsnummer: MVA Kontaktinformasjon: Sunnfjord Geo Center AS Villabyen Stongfjorden Tlf.: Mob.: e-post: post@sunnfjordgeocenter.no Kundeinformasjon: Trond Haugland Tlf.: trond@thh.no Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi/hydrologi Rapport Fanastølen Feltarbeid utførd av: Dato for feltarbeid: Signatur: Anders Haaland 21. juni 2017 Anders Haaland (sign.) Rapport utarbeidd av: Dato for ferdigstilling: Signatur: Anders Haaland 23. august 2017 Anders Haaland (sign.) Rapport revidert av: Godkjend (dato) Signatur: Atle Nesje (fagleiar) 23. august 2017 Atle Nesje (sign.) Rapport godkjend av: Godkjend (dato) Signatur: Even Vie (dagleg leiar) 24. august 2017 Even Vie (sign.)

3 SAMANDRAG Sunnfjord Geo Center (SGC) har på vegne av Trond Haugland gjennomført ei vurdering av flaum og erosjon ved Fanaelva i samband med reguleringsplanarbeid. Det meste av nedslagsfeltet til Fanaelva ligg ved områda som støyter til Kalandsvatnet, Klokkarvatnet og Stendavatnet. Ved planområdet er nedslagsfeltet på 29,2 km 2. For å berekne dimensjonerande flaumstorleikar (200-årsflaum) er nasjonalt formelverk for flaumberekningar i små felt nytta. Sidan det ikkje er vassføringsstasjonar i vassdraget, er resultata samanlikna med målingar frå vassføringsstasjonar i nærleiken og med liknande feltkarakteristikkar. For å berekne vasshøgder (vassliner) er modelleringsverktyet HEC-RAS nytta, og på bakgrunn av feltobservasjonar, klimadata, berekning av flaumstorleikar og modellering av vasslinder konkluderer SGC med at ein 200-årsflaum ikkje vil nå over skråninga opp til flata der det er planlagd bustader. Det er derfor ikkje naudsynt med sikringstiltak mot flaum. Modelleringa viser likevel at ein betongkonstruksjon nedstraums for planområdet vil hindre vassføringa, noko som kan føre til overfløyming ved ein 200-årsflaum. Dette vil imidlertid ikkje utgjere noko fare for planområdet. SGC har konkludert med at det er generelt liten fare for erosjon langs Fanaelva, men ein må likevel ta høgde for framtidige klimaendringar med auka avrenning og ekstremnedbør. Det vart difor tilrådd å sikre to kritiske strekningar langs elva dersom ein ynskjer å byggje nærare enn 20 m frå toppen av elveskråninga. 2

4 INNHALDSLISTE SAMANDRAG... 2 INNLEIING... 4 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING Plassering Skildring av vassdraget Klima Klimastatistikk Klimaprognosar... 8 KAPITTEL 2 AKTSEMDSKART FOR FLAUM... 9 KAPITTEL 3 VURDERING AV FLAUM- OG EROSJONSFARE Nasjonalt formelverk Samanliknbare målestasjonar Dimensjonerande flaumstorleik Modellering av flaum Faresonekart for flaum Vurdering av erosjonsfare KAPITTEL 4 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK KAPITTEL 5 KONKLUSJONAR KAPITTEL 6 REFERANSAR VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE... II VEDLEGG II KLIMA... IV Klimastatistikk... IV Klimaprognosar... VI 3

5 INNLEIING Sunnfjord Geo Center AS (SGC) har på vegne av Trond Haugland utført ei vurdering av flaum- og erosjonsfare ved Fanaelva i samband med utarbeiding av reguleringsplan Fana, gnr. 96 bnr. 307 m.fl., Fanastølen. Feltarbeidet vart utført 21. juni 2017 og resultata herifrå er supplert med informasjon frå atlas.nve.no, som er ein internettdatabase for flaum og skred, administrert av Norges vassdrags- og energidirektorat, og frå Meteorologisk institutt. I byggteknisk forskrift (TEK17) er tryggleikskrav mot flaum definert ut i frå kva type byggverk som skal oppførast. Dess fleire personar som skal opphalde seg i eit område, dess mindre nominelt årleg sannsyn for flaum kan ein tillate. Byggverk klassifisert under tre tryggleiksklassar for flaum; F1, F2 og F3. Lovverket krev at største nominelle årlege sannsyn for flaum ikkje skal vere høgare enn 1/20, 1/200 og 1/1000, respektivt for desse tre klassane (Tabell 1). På bakgrunn av dette går SGC si flaumfarevurdering i hovudsak ut på å dele undersøkingsområdet inn i faresoner som representerer ulike nominelle årlege sannsyn. I undersøkingsområdet er det planlagd bustadar som ligg i tryggleiksklasse 2 (F2). Reguleringsplanen legg opp til bustadar som må ligge utanfor fare for flaum med årleg nominelt sannsyn på meir enn 1/200 (tilsvarande ein 200-årsflaum). For ei grundigare forklaring til tryggleiksklassane, sjå Vedlegg I. Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i flaumfarleg område. Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme F1 Liten 1/20 Naust, garasjar F2 Middels 1/200 Bustad, skule, barnehage industribygg F3 Stor 1/1000 Sjukeheim, hotell Byggverk der konsekvensen av ein flaum er særleg stor (til dømes sjukehus og beredskapsinstitusjonar), skal ikkje plasserast i flaumutsette område. Rapporten er bygd opp av 6 kapittel. Kapittel 1-2 handsamar ekstern bakgrunnsinformasjon som vert samanstilt med eigne feltobservasjonar og modelleringar i Kap 3. Det er feltobservasjonane og modelleringane som dannar hovudgrunnlaget for dei endelege konklusjonane til SGC. Ekstern data vert nytta som eit supplement til desse. Alle konklusjonar i denne leveransen føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske tilhøva, og dermed også flaumfaren. Dersom det vert påvist flaumfare i området, vil SGC føreslå sikringstiltak mot flaum. SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og er difor kvalifisert til å legge dimensjonerande føringar for sikringstiltak mot flaum. SGC vil vidare i ein slik prosess kunne bidra med rådgjeving kring dei geologiske og hydrologiske tilhøva, om dette er ønskjeleg frå oppdragsgjevar si side. 4

6 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING 1.1. Plassering Det undersøkte området ligg på gbnr. 97/307 m. fl. ved Fanastølen om lag 15 km sør for Bergen sentrum. Planområdet er todelt og den nordlegaste delen ligg langs den sørlege elvebreidda til Fanaelva (Figur 1). Figur 1: Planområdet ligg ved Fanastølen/Fanaflaten. Deler av planområdet ligg langs Fanaelva. Kartkjelde: Statens kartverk Skildring av vassdraget Fanaelva drenerer hovudsakleg mot søraust og har sitt utløp i Fanafjorden, om lag 250 m nedstraums for planområdet. Det meste av nedslagsfelta ligg i områda som støyter til 5

7 Kalandsvatnet, Klokkarvatnet og Stendavatnet, samt fjellområda som drenerer til Austevollselva. Dei nemnde vatna ligg langt nede i feltet, noko som gjev ein relativt høg effektiv sjøprosent. Feltet har også relativt låg elvegradient samanlikna med andre felt på Vestlandet. Figur 2 viser nedslagsfeltet, medan Tabell 2 viser aktuelle feltkarakteristikkar for vassdraget. Feltkarakteristikkane er henta frå NVE sin lavvannsapplikasjon NEVINA. Denne applikasjonen bereknar feltkarakteristikkane ut i frå GIS-analysar. Figur 2: Nedslagsfeltet til vassdraget. Det undersøkte området er markert med raud sirkel. Kjelde: nevina.nve.no. Tabell 2: Feltkarakteristikkar for Fanaelva. Kjelde: nevina.nve.no. Feltstorleik Sjø Effektiv sjø Feltlengde Elvegradient Normalavrenning Skog Snaufjell Myr (km 2 ) (%) (%) (km) (m/km) (l/s*km 2 ) (%) (%) (%) 29,2 13,5 9,7 10,8 km 16,7 69,3 54 1,9 2, Klima Klimastatistikk Flaum og klima heng tett i saman. Nedbør og avrenning er avgjerande for flaumfare og erosjonsfare. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg vurdering av flaumfare og erosjonsfare må ein ta omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt oppdaterte prognosar for framtidige klimaendringar. Meteorologisk institutt har hatt operative vêrstasjonar på ulike stader i Bergen i lang tid. Det er her henta temperatur- og nedbørsdata frå stasjonen på Florida, ved Geofysisk institutt på 6

8 Universitetet i Bergen, om lag 14 km frå undersøkingsområdet (Figur 3). Frå denne er det henta temperatur- og nedbørnormalar for førre klimaperiode, Sidan datamaterialet strekk seg over ein periode på 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, gjev dette ein peikepinn på klimaet i siste del av 1900-talet. Figur 3: Temperatur- og nedbørsnormalar frå Meteorologisk institutt. Statistikken er bygd på data i perioden frå målestasjon (12 m o.h., Florida i Bergen. Årsnormalen for nedbør i dette tidsrommet var 2250 mm og årsnormalen for temperatur var 7,6 C. Det er også henta inn intensitet-varigheit-frekvensverdiar (IVF-verdiar) frå stasjon Bergen Sandsli. Stasjonen ligg om lag 5 km nord for undersøkingsområdet, og er den næraste og best samanliknbare stasjonen med denne typen data. Verdiane viser nedbørsintensiteten for ulike returintervall og vert nytta i samband med berekning av dimensjonerande flaumstorleikar. 7

9 Tabell 3: IVF-verdiar frå stasjon Bergen-Sandsli. Verdiane er gjeve i l/s pr. hektar Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. Hausten 2015 vart den siste Klima i Norge 2100-rapporten publisert. Hovudfunna i denne rapporten er at ein i Noreg må forvente høgare temperaturar, meir nedbør og meir ekstremnedbør. Ei følgje av dette vil vere at ein må ta høgde for at flaumane vert større og kjem hyppigare, og at skredfrekvensen vil auke i Noreg. Norsk klimaservicesenter har på sine nettsider (klimaservicsesenter.no) presentert klimaframskrivingane for ulike geografiske områder fram mot klimaperioden Her viser prognosane for områda kring Bergen at ein kan forvente ein auke i årstemperatur på inntil 3 C og at normal årsnedbørssum kan auke med opptil 17,5 %. Avrenninga er forventa å minke vår, sommar og haust, men vil auka med inntil 15 % om vinteren. Når det gjeld den årlege snømengda, så er den forventa å minke med mellom mm (vassekvivalentar). Det er også forventa inntil 90 færre dagar i året med snø fram mot klimaperioden NVE tilrår å legge til ein klimafaktor på 40 % for små nedbørsfelt i dette området. Det er teke utgangspunkt i utsleppscenario RCP4.5 for klimaprognosane. Vedlegg II viser detaljane i både klimastatistikk og klimaprognosar for Vestlandet. 8

10 KAPITTEL 2 AKTSEMDSKART FOR FLAUM NVE har utarbeidd og presentert aktsemdskart for flaum i målestokk 1: på atlas.nve.no som syner kva område som kan vere utsett for ein 500-årsflaum. Aktsemdsområda er generert basert på erfaringstal for norske vassdrag som vert kombinert med ein terrengmodell. Aktsemdskarta er som oftast sterkt overestimert, og ei meir detaljert kartlegging vil som regel redusere aktsemdsområda si utstrekning. Figur 4 viser aktsemdsområda ved undersøkingsområdet. Figur 4: Aktsemdskartet langs elva viser at deler undersøkingsområdet ligg innanfor aktsemdsområde for flaum. Kjelde: atlas.nve.no. 9

11 KAPITTEL 3 VURDERING AV FLAUM- OG EROSJONSFARE 3.1. Nasjonalt formelverk For å berekne flaumstorleikar for vassdraget er nasjonalt formelverk for flomberekningar i små felt nytta (Glad m. fl., 2015). Formelverket bereknar middelflaum og vassføringar med høgare returperiodar, direkte på kulminasjonsverdiar for små (< ca. 50 km 2 ) uregulerte felt i Norge og er basert på regresjonsanalysar. Formelverket er testa på meir enn 4000 nedbørsfelt. Inputparameter er feltareal, normalavrenning og effektiv sjøprosent. I fylgje formelverket er middelflaumen (QM) gitt ved: (1) QM = 18.97QN e A SE Der QN er nedbørsfeltets normalavrenning (m 3 /s), henta frå NVE sitt avrenningskart i perioden , ASE er den effektive sjøprosenten og e er eit grunntal. Vekstkurva er gitt ved: (2) QT/QM = qn [Γ(1 + k)γ1 k) (T 1) k ]/k der qn er normalavrenninga (l/s km 2 ) i perioden henta frå avrenningskartet, Γ er gammafunksjonen, T er gjentakingsintervall og k er ein konstant som er gitt ved: (3) k = -1+2/ [1 + e Ase/100 ] Tabell 4 viser resultata frå berekning av middelflaum (QM) og vekstfaktor med formelverket. Resultata viser same verdiar som flaumverdiane som vart automatisk generert frå NEVINA. Tabell 4: Middelflaum og vekstfaktorar for 20- og 200-årsflaum berekna med nasjonalt formelverk for flomberekningar i små felt. Feltareal QM QM 95% øvre grense QM 95% nedre grense (km 2 ) (m 3 /s) (l/s*km 2 ) (m 3 /s) (l/s*km 2 ) (m 3 /s) (l/s*km 2 ) Q20/QM Q200/QM Fanaelva 29, ,3 967, ,68 2, Samanliknbare målestasjonar Det er ingen vassføringsstasjonar i vassdraget. Det er difor naudsynt å samanlikne vassdraget med vassdrag med vassføringsstasjonar i nærleiken og med liknande feltkarakteristikkar. I samband med bruk av NEVINA er det knytt størst usikkerheit til normalavrenninga og det er tilrådd å gjere ei vurdering av denne. Dette er gjort ved å samanlikne normalavrenninga frå avrenningskartet (nevina.nve.no) med observerte vassføringsdata frå målestasjonar i nærområdet. Ved dei utvalde målestasjonane er det også berekna flaumverdiar basert på målingar. I Tabell 5 vert denne samanlikninga vist. Tabellen viser at det er svært godt samsvar mellom normalavrenninga frå NEVINA og dei observerte data frå alle stasjonane. Størst 10

12 avvik er det ved Djupevad, som har eit avvik på berre 0,7. Vi finn derfor at vi kan nytte normalavrenninga som er henta frå NEVINA vidare i flaumberekningane. Tabell 5: Normalavrenning (l/s*km 2 ) for stasjonar i nærleiken av Fanaelva henta frå NEVINA og berekna frå observasjonar. Stasjon Qn (NEVINA) Qn obs Røykenes 100,4 100,7 Dyrdalsvatn 145,8 145,7 Djupevad 108,3 107,6 Fjellhaugen 109,0 109,1 Det er tillegg henta feltkarakteristikkar og flaumverdiar frå dei same målestasjonane for samanlikningsgrunnlag (Tabell 6). Røykenes og Dyrdalsvatn ligg begge i vassdraget til Oselva, som grensar til nedbørsfeltet til Fanaelva i søraust, medan Fjellhaugen og Djupevad ligg om lag 60 km søraust for planområdet. Djupevad ligg i vassdraget for Handalandselva, medan Fjellhaugen ligg i vassdraget for Blåelva. Resultata frå flaumberekningane (Kap. 3.1.) viser middelflaumen ligg meir enn halvparten under middelflaum ved Røykenes og om lag ein fjerdedel av middelflaum ved dei resterande målestasjonane. Årsaka er nok at normalavrenninga frå avrenningskartet for Fanaelva (NEVINA) ligg vesentleg lågare enn normalavrenninga for samanlikningsstasjonane. Den berekna normalavrenninga ved undersøkingsområdet kan vere noko underestimert. Tabell 5 viser derimot at det er godt samsvar mellom normalavrenning henta frå NEVINA og berekna frå observasjonar, samstundes med at Fanaelva mykje høgare effektiv sjøprosent og vesentleg lågare elvegradient enn samanlikningsstasjonane, noko som kan bidra til lægre normalavrenning. For å ta høgde for eventuell underestimering av middelflaumen vel vi likevel å bruke øvre grense for 95 % konfidensintervall vidare i flaumberekningane (28,3 m 3 /s). Når det gjeld vekstfaktoren for 20- og 200 årsflaum, viser berekningane noko høgare vekstfaktor for Fanaelva enn for samanlikningsfelta, noko som er venta sidan auka normalavrenning gjev slakare vekstkurve medan auka effektiv sjøprosent gjev brattare kurve (Glad m fl., 2015). Vekstfaktorane vist i Tabell 4 vil difor vert brukt vidare i flaumberekningane. 11

13 Tabell 6: Feltkarakteristikkar frå målestasjonar i vassdrag nærleiken av Fanaelva. Måleperiode Feltareal Eff. sjø- Høgdeintervall Normalavrenning Q20/ Q200 QM Målestasjon (år) (km 2 ) prosent (m o.h.) a (l/s*km 2 ) m 3 l/s*km 2 QM /QM Fanaelva - 29,2 9, ,3 16, ,68 2,9 Røykenes 31 50,1 2, ,7 63, ,60 2,17 Dyrdalsvatn 27 3,3 4, ,8 7, ,55 2,21 Djupevad 41 31,9 0, ,6 65, ,55 2,32 Fjellhaugen 15 7,2 1, ,1 15, ,48 1, Dimensjonerande flaumstorleik Tabell 7 viser dimensjonerande flaumstorleikar/vassføring for Fanaelva langs planområdet. Verdiane er gjeve som kulminasjonsvassføring og er lagt til tilrådd klimafaktor på 1,4. Tabell 7: Dimensjonerande flaumstorleikar ved Fanaelva langs planområdet. (m 3 /s) (l/s*km 2 ) Q20 Q200 Flaumverdiar 28,3 967,1 47,5 82,1 Flaumverdiar m/ 40% klimapåslag 39,6 1353,9 66,5 114,9 QM 3.5. Modellering av flaum For å rekne ut vasstanden langs elva ved undersøkingsområdet ved ulike vassføringsverdiar /flaumhendingar, også kalla vassliner, er det hydrauliske modelleringsverktyet HEC RAS nytta. Programmet er utvikla av det amerikanske forsvarsdepartementet og fyrste versjon vart gitt ut i I denne modellen vert vasslinene rekna ut ved å legge inn geometrien til elva, vassføringsverdiar for ulike gjentakingsintervall, ruheitstalet for elveløpet og elvebreiddene og grensevilkår. Det er laga ni tverrprofil (Figur 6) over elva ved planområdet. I tillegg er det lagt inn ein betongkonstruksjon som går over elva heilt nedstraums i planområdet (Figur 5). Som grunnlag for elveprofila er laserdata frå prosjekt Bergen 5pkt (2016) nytta. I tillegg er det gjort oppmålingar av elveløpet i felt. Som grensevilkår i modelleringa er normal depth (elvegradienten) nytta både oppstraums og nedstraums for elvestrekninga som er modellert. 12

14 Figur 5: Nedstraums i planområdet går det to bruer og ein betongkonstruksjon over elva. Betongkonstruksjonen har svært låg klaring og er lagt inn i modellen. P4 P3 P2 P1 P5 P6 P9 P7 P8 Figur 6: Plassering av dei ni profila (P1 P9) ved undersøkingsområdet. Betongkonstruksjonen på Figur 5 er også lagt inn i modellen. Kartkjelde: Statens kartverk. 13

15 Figur 7 og Figur 8 viser resultata frå modelleringa. Langs planområdet viser modelleringa at det elva har god kapasitet langs planområdet. Det er meir enn 2 m margin opp til flata der det er planlagd bustadar ved alle profila. Modelleringa viser derimot av betongkonstruksjonen som går over elva nedstraums for i planområdet (Figur 5) vil hindre vassføringa ved ein 200- årsflaum. Dette hinderet er utanfor planområdet og vil ikkje medføre noko fare for planområdet. Det er alltid knytt usikkerheit ved modellering av vassliner, som t.d. kartgrunnlag, flaumstorleikar og ruheitstal, og vanlegvis utfører ein ei sensitivitetsanalyse i HEC RAS for å ta høgde for eventuelle feilmarginar. Modelleringa viser imidlertid at det er svært god margin opp mot planområdet der det er planlagd bustadar. Det er difor ikkje brukt tid på å utføre sensitivitetsanalyse i denne modellen. Figur 7: Modellerte vassliner ved 200-årsflaum ved Profil 1 6. Modelleringa viser at det er god margin opp til flata der bustadane er planlagd ved alle profila. 14

16 Figur 8: Modellerte vassliner ved 200-årsflaum ved profil 7-9, samt ved betongkonstruksjonen nedstraums i planområdet. Ved profil 7 og 8 viser modelleringa at elva har tilstrekkeleg kapasitet til å handsame ein 200-årsflaum. Nedst til venstre på figuren er elveprofil med betongkonstruksjonen på Figur 5, som viser at den vil hindre vassføringa ved ein 200-årsflaum. Denne og profil 9 ligg så lagt nedstraums for planområdet at den ikkje vil utgjere noko fare for områda der det er planlagd bustader Faresonekart for flaum Modellering av vassliner ved planområdet viser at elveløpet langs planområdet har god margin og at ein 200-årsflaum ikkje vil nå opp til flata der det er planlagd bustader. På bakgrunn av modelleringa har vi utarbeidd eit faresonekart for flaum med eit årleg nominelt sannsyn på meir enn 1/200 (200-årsflaum). Faresonekartet (Figur 9) viser at områda av planområdet som er sett av til bustader ikkje ligg innanfor fare for flaum. Det er dermed ikkje naudsynt å sikre området mot flaum. 15

17 Figur 9: Faresonekart for flaum med eit årleg nominelt sannsyn på meir enn 1/200. Faresona når ikkje inn i område det er planlagd bustadar. Kartkjelde: Statens kartverk Vurdering av erosjonsfare Det vart utført ei synfaring ved planområdet 21. juni 2017 av Alice H. Vie og Anders Haaland frå Sunnfjord Geo Center. Oppdragsgjevar var med på deler av synfaringa. I denne delen av vassdraget Fanaelva karakterisert av eit slakt elveløp/elveslette. Høgdeskilander frå øvst til nedst i planområdet er mindre enn 1 m. Langs sørlege elvebreidd, som går langs planområdet, er det ein mellom 4-5 m høg skråning med jamn helling på om lag 1:2 og ein. Etter det vi får opplyst er dette hovudsakleg fyllmassar med varierande samansetnad. Aust (oppstraums) i planområdet gjer elva to svingar. Her er dei ei større flate/elveslette mellom elva og skråninga. Nedover svingar elva rundt planområdet, slik at yttersvingen vender vekk frå planområdet. Synfaringa viste at sjølve elveløpet har ein flat jamn botn beståande av sand og fin sand. Elvebreidder og skråninga opp mot flata består av eit grasdekt vegetasjonsdekke øvst. Under vegetasjonsdekket finn ein fin sand og sand på elveslettene, medan i skråninga er det som nemnd fyllmassar av varierande samansetnad. Grunnundersøkingar utført av Sunnfjord Geo Center (2017) viser at det er fin sand og sand under fyllmassane. Under synfaringa vart heile elvestrekninga undersøkt. Det vart observert få teikn på erosjon langs strekninga. Ein kan likevel ikkje avskrive faren for erosjon langs elva, og det må takast høgde for auka avrenning og meir ekstremnedbør i framtida. Sanden langs elva (fin sand/sand) er ein lausmassetype som er erosjonsutsett. I elveløp er det rett nedstraums for 16

18 midten av yttersvingar som er mest utsett for erosjon (NVE, 2010) og i undersøkingsområdet er det to slike punkt vi vurderer som utsette: Langs yttersvingen vist på Figur 11 er det ein kulp og elveløpet er noko breiare enn elles. Dette er truleg eit resultat av at elva har erodert i yttersvingen. Yttersvingen like før brua som går over Krokeidevegen. Langs denne svingen er det imidlertid grovare materieale som vil avgrense erosjonen. Langs innersvingen som går langs planområdet er det vurdert til at det er liten fare for erosjon. Sjølv om det tilsynelatande er lite teikn på erosjon og erosjonsfare ved noverande tilhøve ved planområdet, er det naudsynt å sikre seg mot framtidige klimaendringar med auka avrenning og ekstremnedbør. Det er i dag ikkje noko elveforbygging langs elva. Etter vårt syn bør difor dei mest utsette punkta sikrast mot erosjon. Sjå Kap. 4 for våre tilrådingar. Figur 10: Austre deler av planområdet. Her svingar elva to gangar før den svingar «rundt» den planerte flata. Her er det ei elveslette mellom elva og skråninga. Gjennom heile planområdet har elva låg gradient og har låg strøymehastigheit. 17

19 Figur 11: Bilete teke mot vest i austre deler av planområdet. Flata og skråninga opp mot der det er planlagd bustadar kan sjåast til venstre på biletet. Skråninga har same helling, ca. 1:2 langs heile flata. Figur 12: Raude strekar viser yttersvingar der det kan vere fare for erosjon. Kartkjelde: Statens kartverk. 18

20 KAPITTEL 4 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK Vurderinga av erosjonsfare viser at det er to punkt langs elva som kan vere utsett for erosjon. Dersom ein opprettheld NVE si tilrådde byggegrense på 20 m frå toppen av elveskråning, er det ikkje naudsynt med sikringstiltak. Dersom ein likevel ynskjer å byggje nærare enn dette, bør det setjast opp erosjonssikring ved utsette punkt. Figur 13 viser tilrådd plassering. Forbygginga må gå høgare i skråninga enn 200-årsflaumen og botn av sikringa må forankrast under nivået til botn av elva for å hindre undergraving. Figur 14 viser prinsippskisse av elveforbygging av stein. Andre materiale kan også vurderast som aktuelle. I områder der det ikkje er behov for sikringstiltak, kan byggjegrense reduserast til 10 m frå toppen av elveskråning. Figur 13: Tilrådd plassering av elveforbygging er vist i raudt skravert område. 19

21 Figur 14: Prinsippskisse av erosjonssikring (NVE, 2009). Det er viktig å understreke at ovannemnde tilrådingar berre er forslag frå SGC si side, og endeleg avgjersle på val og dimensjonering av tryggingstiltak bør utgreiast i detalj av aktørar som har spesiell kompetanse på dette. SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og vi kan i utgangspunktet ta på oss slike oppfølgjande oppdrag, eller stille som sakkyndige rådgjevarar for entreprenør under sikringsarbeidet. 20

22 KAPITTEL 5 KONKLUSJONAR På bakgrunn av feltobservasjonar, klimadata, berekning av flaumstorleikgar og modellering av vasslinder konkluderer SGC med at ein 200-årsflaum ikkje vil nå over skråninga opp til flata der det er planlagd bustader. Det er derfor ikkje naudsynt med sikringstiltak mot flaum. Modelleringa viser likevel at ein betongkonstruksjon nedstraums for planområdet vil hindre vassføringa og føre til overfløyming ved ein 200-årsflaum. Dette vil imidlertid ikkje utgjere noko fare for planområdet. SGC har konkludert med at det er generelt liten fare for erosjon langs Fanaelva, men ein må likevel ta høgde for framtidige klimaendringar med auka avrenning og ekstremnedbør. Det vart difor tilrådd å sikre to kritiske strekningar langs elva dersom ein ynskjer å byggje nærare enn 20 m frå toppen av elveskråninga. 21

23 KAPITTEL 6 REFERANSAR Glad, P.A., Reitan, T., Stenius, S., 2015: Nasjonalt formelverk for flomberegninger i små felt nedbørsfelt. NVE rapport Noregs vassdrags- og energidirektorat, 2015: Veileder for flomberegninger i små uregulerte felt. NVE-veileder 7, 2015 Noregs vassdrags- og energidirektorat, 2011: Retningslinjer for flomberegninger. NVEveileder 4, 2011 Noregs vassdrags- og energidirektorat, 2009: Veileder for dimensjonering av erosjonsikringer av stein. NVE-veileder 4,2009. Noregs vassdrags- og energidirektorat, 2010: Vassdragshåndboka Statens vegvesen, 2014: Håndbok N200, Vegbygging Sælthun, N. R., Tveito, O. E., Bønsnes, T. E. og Roald, L. A. 1997: Regional flomfrekvensanalyse for norske vassdrag. NVE-rapport nr. 14/1997 Ramberg, I.B., Bryhni, I., Nøttvedt, A. og Rangnes, K (red.): Landet blir til Norges geologi. 2. utgåve. Trondheim. Norsk Geologisk Forening, s Internettsider: Kart, satellittbileter og topografiske profil: Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS Geologiske data: Norges geologiske undersøkelse Hydrologiske data: Norges- vassdrags og energidirektorat Aktsemdskart: Norges- vassdrags og energidirektorat

24 VEDLEGG

25 VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK10) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: 7-3. Sikkerhet mot skred og flom (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynlighet i tabellen nedenfor ikke overskrides. Tabell 8: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for flaum, i følgje Plan- og byggingslova (TEK10). Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme F1 Liten 1/20 Naust, garasje, lagerbygg F2 Middels 1/200 Bustad,skule, barnehage, industribygg F3 Stor 1/1000 Sjukeheim, hotell Det eksisterer altså tre tryggleiksklassar (Figur 15) som er definert ut frå konsekvensen av ei flaumhending: Tryggleiksklasse 1 (/F1) Denne tryggleiksklassen har det minste kravet for sikring og den omfattar bygningar der det normalt ikkje vil opphalde seg folk til ei kvar til. Dette gjeld til dømes naust, garasjar og lagerbygg (Tabell 8). Opphaldstid av personar er kort og difor er konsekvensen vanlegvis liten. Ved oppføring av bygg i kategorien F1 er kravet at det nominelle årlege sannsynet for flaum ikkje skal vere større enn 1/20. I prinsippet betyr dette at denne bygningstypen må plasserast utanfor område til ein 20-årsflaum. Dersom flaumfarevurderinga viser at område kan verte råka av flaum hyppigare enn dette må tomta/bygningane sikrast mot flaum. Tryggleiksklasse 2 (/F2) For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/200. For flaum (F2) inkluderer denne tryggleiksklassen område også der meir enn 25 personar vil opphalde seg, til dømes skular, barnehagar, bustadblokker og industribygg (Tabell 8). I prinsippet betyr dette at denne bygningstypen må plasserast utanfor utløpsdistansen til «200- årsflaumen». For uteareal i tilknyting til evaluerte byggverk som klassifiserast under F2 kan kravet til tryggleik reduserast til tryggleiksnivået for tryggleiksklasse 1 (1/20). Dette fordi faren for liv og helse i samband med flaum normalt vil vere vesentlig lågare for personar som oppheld seg utandørs. II

26 Tryggleiksklasse 3 (S3/F3) For skred (S3) gjeld denne tryggleiksklassen dersom meir enn 25 personar oppheld seg permanent i eit område. Dette gjeld til dømes bustadblokker, rekkehus, store kontorbygningar, kjøpesenter og hotell (Figur 15 og Tabell 8). I desse tilfella vil konsekvensen ved ei skredhending vere stor og kravet til slike område er at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/5000. Slike bygningar skal altså plasserast utanfor utløpsområdet til «femtusenårsskredet». For flaum (F3) gjeld denne tryggleiksklassen for byggverk for spesielt sårbare grupper, eller med kritiske samfunns- og beredskapsfunksjonar, som sjukehus (Tabell 8). Slike bygningar skal altså plasserast utanfor fareområde til «1000- årsflaumen» Også for F3 kan det vurderast å redusere tilhøyrande uteareal for dei aktuelle bygningane til F2, sidan eksponeringstida og derfor risikoen for personar som held seg utandørs er lågare. Figur 15: Figuren viser tryggleiksklassar og faresonar for flaum. Desse følgjer same prinsippet som for skred, men ein tillèt her noko høgare nominelt årleg sannsyn. I F3 ligg bygg som har kritiske samfunns- og beredskapsfunksjonar. Som Figur 15 viser er det talet på personar som normalt vil opphalde seg i eit hus, som avgjer krav til tryggleiksklasse. For enkelte typar bygningar krev lovverket at det ikkje skal vere sannsyn for skred eller flaum i det heile teke. Dette gjeld til dømes sjukehus eller bygningar der ein produserer og lagrar miljøfarlege kjemikaliar. III

27 VEDLEGG II KLIMA Klimastatistikk Nedanfor følgjer Meteorologisk institutt sin klimastatistikk for Vestlandet, frå 1900 til Figur 16: Vær- og klimautvikling på Vestlandet for vårsesongen (mars, april, mai). Temperatur (øvst): Prikkane syner berekna gjennomsnittleg temperatur for vårsesongen. Kurva er ei utjamning over 10 år. Normalen for perioden er vist som ein tjukk strek. Nedbør (nedst): Dei blå stolpane syner kor mykje nedbør som har falle samanlikna med normalen (=100%, tjukk horisontal strek). Kurva syner ei utjamning over 10 år. Kjelde: Figur 17: Vær- og klimautvikling på Vestlandet for sommarsesongen (juni, juli, august). Temperatur (øvst): Prikkane syner berekna gjennomsnittleg temperatur for sommarsesongen. Kurva er ei utjamning over 10 år. Normalen for perioden er vist som ein tjukk strek. Nedbør (nedst): Dei blå stolpane syner kor mykje nedbør som har falle samanlikna med normalen (=100%, tjukk horisontal strek). Kurva syner ei utjamning over 10 år. Kjelde: IV

28 Figur 18: Vær- og klimautvikling på Vestlandet for haustsesongen (september, oktober, november). Temperatur (øvst): Prikkane syner berekna gjennomsnittleg temperatur for haustsesongen. Kurva er ei utjamning over 10 år. Normalen for perioden er vist som ein tjukk strek. Nedbør (nedst): Dei blå stolpane syner kor mykje nedbør som har falle samanlikna med normalen (=100%, tjukk horisontal strek). Kurva syner ei utjamning over 10 år. Kjelde: Figur 19: Vær- og klimautvikling på Vestlandet for vintersesongen (desember, januar, februar). Temperatur (øvst): Prikkane syner berekna gjennomsnittleg temperatur for vintersesongen. Kurva er ei utjamning over 10 år. Normalen for perioden er vist som ein tjukk strek. Nedbør (nedst): Dei blå stolpane syner kor mykje nedbør som har falle samanlikna med normalen (=100%, tjukk horisontal strek). Kurva syner ei utjamning over 10 år. Kjelde: V

29 Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredfareevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed avrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. På oppdrag frå miljødirektoratet har Norsk klimaservicesenter offentleggjort prognosar for klimautvikling i Noreg for dei neste 100 åra ( Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfelle av intens nedbør på Vestlandet, og at både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Det er også venta at flaumane i vassdraga på Vestlandet vil komme hyppigare og ha større omfang. Generelt kan ein sei at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8 % av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5 % av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra. Tabell 9 syner framtidige temperatur- og nedbørendringar i Vest-Noreg i 2060 og Tala syner temperatur- og nedbørendringar med låg, middels og høg framskriving i høve til perioden (normalperioden). Framskrivingane kjem frå rapporten Klima i Norge 2100 som vart lansert september Dei er basert på klimamodellar og er derfor usikre. Framskrivingane for temperatur gjeld heile Vestlandet, medan dei for nedbør gjeld Sogn og Fjordande og Nordhordland. Tala kan i følgje Norsk klimaservicesenter brukast som eit hjelpemiddel når kommunar og andre aktørar skal planlegge for framtidige klimaendringar (ROS-analysar, arealplanlegging, vegbygging m.m.). Tabell 9: Prognosar for temperaturendringar ( o C) på Vestlandet og nedbørendringar samt endring i tal på dagar med kraftig nedbør (prosent) i Sogn og Fjordane og Nordhordland i 2060 og 2100 i høve til normalperioden Lågt, middels og høgt estimat er oppgjevne. Kjelde: Temperatur ( o C) Lågt est. Middels est. Høgt est. Lågt est. Middels est. Høgt est. År +0,7 +1,5 +2,4 +1,3 +2,3 +3,2 Vinter -0,2 +1,6 +3,2 +0,5 +2,4 +4,1 Vår +0,1 +1,5 +3,1 +0,8 +2,3 +3,7 Sommar +0,3 +1,5 +2,7 +1,0 +2,2 +3,7 Haust +0,4 +1,8 +3,1 +1,1 +2,5 +3,8 Nedbør (%) total endring År VI

30 Vinter Vår Sommar Haust Endring (%) i tal på dagar med kraftig nedbør År Vinter Vår Sommar Haust Norsk klimaservicesenter har presentert klimaframskrivingane for ulike geografiske områder i eit norgeskart på sine nettsider. Berekningane kan brukast som grunnlag for klimatilpassa dimensjonering av infrastruktur som bygg, avløp, ved og bane. Verdiane i kartet er presentert som medianverdiar berekna frå eit ensemble av ti klimaframskrivingar. Klimaframskrivingane er basert på forventingar om framtidige utslepp av drivhusgassar og globale og regionale klimamodellar. For meir informasjon sjå VII