Flaumfarevurdering i Rosendal, Kvinnherad kommune

Transkript

1 Flaumfarevurdering i Rosendal, Kvinnherad kommune

2 Prosjektinformasjon og status Dokumentittel: Flaumfarevurdering i Rosendal, Kvinnherad kommune Dokumentnr.: Kontraktnr.: Prosjekt: Klassifisering: Distribusjon: Intern Leveransedato.: Status: Sider: Godkjend rapport 35 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: SGC Geofare AS Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Organisasjonsnummer: MVA Kontaktinformasjon: SGC Geofare AS v/synne Lindgren, Dagleg leiar Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Tlf.: e-post: Synne@SGCas.no, Einar@SGCas.no Kundeinformasjon: Ard Arealplan v/jan Espen Vik Dagleg leiar Nygårdsgaten Bergen Mob.: Tlf.: e-post: jev@ardarealplan.no Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi Rapport Rugsundøy, Bremanger kommune Feltarbeid utførd av: Dato for feltarbeid: Signatur: Anders Haaland Even Vie 4. mai, mai, 2015 Anders Haaland (sign.) Even Vie (sign.) Rapport utarbeidd av: Dato for ferdigstilling: Signatur: Anders Haaland 23. juni, 2015 Anders Haaland (sign.) Rapport revidert av: Godkjend (Dato) Signatur: Even Vie (Fagleg rådgjevar) Einar Alsaker (Fagleg rådgjevar) Atle Nesje (Fagleiar) 24. juni, juni, juni, 2015 Even Vie (sign.) Einar Alsaker (sign.) Atle Nesje (sign.) Rapport godkjend av: Godkjend (Dato) Signatur: Synne Lindgren (Dagleg leiar) 24. juni, 2015 Synne Lindgren (sign.)

3 INNHALDSLISTE INNLEIING... 4 SAMANDRAG... 5 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING Plassering Hydrologi og topografi Hydrologiske stasjonar Berekning av flaumverdiar Klima Klimastatistikk Klimaprognosar KAPITTEL 2 GEOLOGI Berggrunnsgeologi Lausmassegeologi KAPITTEL 3 TIDLEGARE FLAUMHENDINGAR Tidlegare flaumhendingar KAPITTEL 4 MODELLERING AV VASSLINER KAPITTEL 5 FLAUMFAREVURDERING Vurdering av flaumfare Feltobservasjonar Samanstilling og diskusjon kring erosjon- og flaumfare Kyrkjevegen Baronivegen KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK KAPITTEL 7 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE KAPITTEL 8 KONKLUSJONAR KAPITTEL 9 REFERANSAR

4 VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE... II VEDLEGG II KLIMA... V Klimastatistikk... V Klimaprognosar...X VEDLEGG III MODELLERING AV SKREDFARE... XVI VEDLEGG IV GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE...XVIII 3

5 INNLEIING SGC GeoFare AS (SGC) vart kontakta av Ard Arealplan AS ved Jan Espen Vik for å gjennomføre ein flaumfarevurdering i samband med at eit område i Baronivegen skal regulerast om til leilegheiter og oppføring av ein firemannsbustad i Kyrkjevegen i Rosendal i Kvinnherad kommune. Feltarbeidet vart utførd den 4. mai 2015, og resultata herifrå er supplert med informasjon frå som er ein felles internettdatabase for flaum og skred, administrert av Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE). I tillegg er det henta klimadata frå Meteorologisk institutt og kart frå Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS og NGU. Det er også gjort nytte av enkelte modelleringsverkty for å bygge opp under konklusjonane. I byggteknisk forskrift (TEK10) er tryggleikskrav mot flaum definert ut frå kva type byggverk som skal oppførast. Dess fleire personar som vil opphalde seg i eit område, dess mindre nominelt årleg sannsyn for flaum kan ein tillate. Byggverk er klassifisert under tre tryggleiksklassar for flaumfare; F1, F2 og F3. Lovverket krev at største nominelle årlege sannsyn for flaum ikkje skal vere høgare enn 1/20, 1/200 og 1/1000, respektivt for desse tre klassane (Tabell 1). På bakgrunn av dette går vår flaumfarevurdering i hovudsak ut på å dele undersøkingsområdet inn i faresoner som representerer ulike nominelle årlege sannsyn for flaum. For ei grundigare forklaring til tryggleiksklassene, sjå Vedlegg 1. Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i flaumfarlege område. Tryggleiksklasse for flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme F1 Liten 1/20 Naust, garasjar F2 Middels 1/200 Hotell, bustadhus F3 Stor 1/1000 Sjukehus Rapporten er bygd opp av ni kapittel. Kapittel 1-4 handsamar ekstern bakgrunnsinformasjon (klimadata, hydrologiske data, modellering av vassliner, eksisterande geologiske kart, tidlegare flaumhendingar o.l.), og denne informasjonen vert samanstilt med våre eigne feltobservasjonar i Kapittel 5. På bakgrunn av dette vert flaumfaren i området vurdert. Det er feltobservasjonane som dannar hovudgrunnlaget for dei endelege konklusjonane til SGC. Eksterne data vert berre nytta som eit supplement til desse. Berre dei geologiske aspekta ved flaumfarevurderinga vert her omtala. Alle konklusjonar som her vert trekt føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skred- og flaumfaren. Dersom flaumfare vert påvist i undersøkingsområdet, vil SGC føreslå sikringstiltak mot flaum (Kapittel 6). SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og er difor kvalifisert til å legge dimensjonerande føringar for sikringstiltak mot flaum. SGC vil vidare i ein slik prosess kunne bidra med rådgjeving kring geologiske tilhøve, om dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar side. 4

6 SAMANDRAG Undersøkingsområde er todelt og ligg sentralt i Rosendal. Den eine delen gjeld eit tomt (gbnr. 87/73) som skal regulerast for leilegheiter. Denne tomta ligg like ved Storelva, som utgjer Melselva og Hattebergselva som vert fletta saman oppstraums for tomta. Den andre delen er ei tomt (gbnr. 82/241) der det skal førast opp ein firemannsbustad. Denne tomta ligg om lag 70 m vest for Melselva, som drenerer frå nordaust. Nedslagsfeltet til Melselva er på 31,8 km 2 og har ei middelavrenning ved tomta på 92,7 l/s/km 2. Storelva har eit nedslagsfelt på 70 km 2 og middelavrenninga ved tomta i Baronivegen er på 100,2 l/s/km 2. Sidan det ikkje er målestasjonar i verken Melselva eller Hattebergselva er vassføringsdata frå nærliggande målestasjonar nytta for å samanlikne og kalibrere utrekna flaumdata for Storelv. Klimaprognosane viser at ein kan forvente auke i både temperatur og i haust- og vinteravrenning fram mot klimaperioden I tillegg er det venta at flaumstorleikane kan auke med opptil 40 % i området. Kulminasjonsflaumverdiar for ulike flaumhendingar med klimaframskrivingar er: Auke fram mot 2100 QM (m 3 /s) Q5 (m 3 /s) Q50 (m 3 /s) Q200 (m 3 /s) Kulminasjonsflaumverdiar 40 % 141,1 174,9 263,9 320,3 NGU har kartlagt store deler av undersøkingsområdet som elveavsett materiale. Det er og kartlagt breelveavsetjingar like nord for Rosendal, medan dalane som Melselva og Hattebergselva renn i er dominert av morenemateriale. Det har vore fleire tidlegare flaumhendingar Rosendal og det er i ettertid gjort fleire forbyggingar mot flaum samt utbetringar av desse. Modellering av vassliner for planområdet langs Storelv viser at ein 200-årsflaum vil flaume over flata der det er tenkt å føre opp leilegheitsbygg. Ved profil 2 viser modelleringa at vasshøgda til ein 200-årsflaum vil nå 7,46 m o.h., 45 cm over dagens nivå på flata. Vidare viser vasslinemodelleringa at med eit tenkt flaumvern/forbygging vil ein 200-årsflaum nå ca. 70 cm over dagens nivå på flata. Feltobservasjonane viser at Melselva svingar i favør tomta som ligg i Kyrkjevegen, altså det vil vere elvebreidda mot aust som er mest utsett for erosjon, medan elvebreidda som vender mot tomta er mindre utsett for erosjon. Vidare viser feltobservasjonane at ein elvesving om lag 290 m nord for tomta som svingar i disfavør tomta, er tilstrekkeleg sikra mot erosjon. Flaumfarevurderinga konkluderer med at planområdet i Kyrkjevegen er utanfor fare for flaum og erosjon, og at det derfor ikkje er naudsynt med sikringstiltak mot dette. Feltobservasjonane langs Storelva viser at området som skal regulerast for leilegheiter ligg på ei flate, like ved elva, med ein høgdeskilnad på 2 meter. Flata ligg om lag 130 m nedstraums frå der Melselva og Hattebergselva vert fletta saman. Vidare viser feltobservasjonane at sørsida av elveløpet til Storelva er bygd opp med eit 3 m høgd flaum- og erosjonsvern, medan på nordsida langs planområdet er det ikkje tilsvarande forbygging mot flaum og erosjon. Flaumfarevurderinga konkluderer med at flata der leilegheitene skal førast opp er utsett for 5

7 både 50-årsflaum, 200-årsflaum og erosjon og det må difor utførast sikringstiltak mot dette dersom området skal utbyggast. Ein 200-årsflaum vil kunne nå opptil 46 cm over nivået til flata. Med ein tenkt flaumvoll/forbygging vil ein 200-årsflaum kunne nå 70 cm over nivået til flata. Vi føreslår å sikre området som er utsett for flaum og erosjon med eit dekklag av stein. Ved å byggje denne høg nok, vil den også fungere som eit flaumvern. Denne kan byggjast som ein voll langs elvekanten, eller så kan heile flata hevast til tilstrekkeleg høgde. Vollen/flata bør minst vere 130 cm over dagens nivå på flata. 6

8 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING 1.1. Plassering Undersøkingsområdet er todelt (Figur 1). Den eine delen gjeld ei tomt (gbnr. 87/73) like ved Storelv i Baronivegen som skal regulerast for leilegheiter. Den andre delen gjeld ei tomt (gbnr. 82/241) i Kyrkjevegen, om lag 70 m vest for Melselva, der det skal førast opp ein firemannsbustad. Begge områda ligg i Rosendal sentrum i Kvinnherad kommune. Figur 1: Oversynskart og detaljkart over dei vurderte tomtane. Baronivegen visast øvst til venstre medan Kyrkjevegen visast øvst til høgre. Basert på kart frå Det Norske Kartselskap. 7

9 1.2. Hydrologi og topografi Dei to elvene Melselva og Hattebergselva flettast saman like aust for Rosendal sentrum og dannar Storelv som munnar ut i Hardangerfjorden. Melselva drenerer frå nordaust og har sitt nedslagsfelt (Figur 2) i Melsdalen og fjella som omkrinsar Melsdalen. På nordsida av dalen ligg blant anna Nordlifjellet (972 m o.h.), Grårudstinden (923 m o.h.) og Skålefjell (694 m o.h.) medan på sørsida av dalen ligg Melderskin (1328 m o.h.), Njoten (865 m o.h.) og Hestabotnpynten (1330 m o.h.). Inst i Melsdalen ligg Myrdalsvatnet, som har eit areal på om lag 1,6 km 2. Hattebergselva drenerer frå søraust og har sitt nedslagsfelt i Muradalen med tilstøytande sidedalar samt eit fjellparti som går inn mot Folgefonna. I dette partiet er det fleire vatn, der dei største er Prestavatnet, Øyravatnet og Svartavatnet. Dei høgste fjella innanfor nedslagsfeltet til Hattebergselva er Bjørndalstindane (1426 m o.h.), Blåhatten (1318 m o.h.) og Laurdalstind (1307 m o.h.). NVE har berekna årlege middelverdiar for avrenning for heile Noreg for perioden med hydrologiske modellar (NVE, 2002). Avrenningskartet gjev ei middelvassføring på ca. 92,7 l/s/km 2 for Melselva like ved tomta i Kyrkjevegen, medan Hattebergselva har ei middelavrenning på ca. 109,2 l/s/km 2 like før Hattebergselva og Melselva vert fletta saman. Nedstrøms for der elvene vert fletta saman, ved tomta i Baronivegen er middelvassføringa ca. 100,2 l/s/km 2. Middelvassføringa per kvadratkilometer aukar generelt i dei høgareliggande områda. Estimerte data frå avrenningskartet har ei usikkerheit på ± 20 % (NVE, 2002). Dei viktigaste parameter for nedbørsfelta er summert opp i Tabell 2. Tabell 2: Viktige parameter for nedbørsfelta til Melselva, Hattebergselva og Storelv. Elv Feltstorleik Sjø Effektiv sjø Feltgradient Middelavrenning (km 2 ) (%) (%) (m/km) (l/s/km 2 ) Melselva 31,8 km 2 6,6 3,4 79,5 92,7 Hattebergselva 36,5 km 2 8,2 2,1 78,2 109,2 Storelv (begge) 70 km 2 7,3 1,3 77,2 100,2 8

10 Figur 2: Kartutsnitta viser nedbørsfelta for Melselva og Hattebergselva. Basert på kart frå NVE m.fl Hydrologiske stasjonar Det er ingen målestasjonar for vassføring verken i Melselva eller i Hattebergselva. For å støtte opp under og kalibrere utrekningar av vassføringsverdiar er det difor nytta målestasjonar frå vassdrag i nærleiken med liknande karakteristikkar. Målestasjonane som er nytta til dette er lista opp i tabellen under: Tabell 3: Oversikt over målestasjonar med aktuelle feltparameter som er nytta for å støtte opp under og kalibrere utrekningar av vassføringsverdiar. Målestasjon Feltstorleik Sjø Effektiv sjø Feltgradient Middelavrenning (km 2 ) (%) (%) (m/km) (l/s/km 2 ) Seimsfoss i Guddalselv (aktiv frå ) 36,7 5,4 1,1 66,1 102,9 Djupevad (aktiv frå ) 31,1 2,8 0,3 60,4 108,3 Rygg (aktiv frå ) 93,6 14,3 2, ,9 Røykenes (aktiv frå ) 50,5 3,9 1,9 43,2 100,6 9

11 1.4. Berekning av flaumverdiar Det er berre utrekna flaumverdiar for planområdet ved Storelva. Vi meiner at avstanden (70 m) og høgdeskilnaden (3-4 m) frå planområdet i Kyrkjevegen til Melselva gjer at det ikkje er naudsynt med utrekning av flaumverdiar og modellering vassliner her. Det er henta inn data for spesifikk middelflaum og flaumar med ulike gjentakingsintervall frå Meteorologisk institutt m.fl. ( Sidan det ikkje føreligg vassføringsverdiar frå elvene som er undersøkt, vert middelflaumen (Q M ) berekna frå avrenningskartet og ved samanlikning av Q M -verdiar frå nærliggande felt. Q M kan variere mykje i same område avhengig av felteigenskapane til vassdraget. Middelflaum er oppgitt i både m 3 /s og l/s/km 2. Flaumstorleikar med ulike gjentakingsintervall er oppgitt i m 3 /s og forholdstal i høve middelflaumen. Flaumtala er samanlikna med regionale flaumfrekvenskurver, som i dette området ligg i Region K2. Dette området gjeld fjordar og kystnære strøk som ligg innanfor den ytste kystripa (Sælthun m. fl. 1997). Tabell 4: Middelflaum og flaumstorleik for flaumar med ulik gjentakingsintervall frå målestasjonar i nærleiken av Rosendal. Målestasjon Middelflaum (QM) Q5 (Q5/ QM) Q50 (Q50/ QM) Q200 (Q200/ QM) Djupevad 33 m/s 1035 l/s/km 2 39,6 (1,2) 58,7 (1,78) 68,6 (2,08) Rygg Røykenes Regional kurve (K2) 59 m/s 630 l/s/km 2 73 (1,23) 158 (2,67) - 50,7 m/s 62,9 (1,24) 99.9 (1,97) 123,7 (2,44) 1016 l/s/km 2 - (1,24) (1,87) (2,27) Ved Djupevad og Røykenes er det liten skilnad mellom spesifikk middelflaum, medan stasjonen ved Rygg har ein del lågare middelflaum. Dette skuldast truleg at Rygg har ein del høgare effektiv sjøprosent, noko som vil ha ein dempande effekt på flaumar. Sælthun m.fl har utarbeidd regionale formlar for berekning av spesifikke middelflaumar. For Storelva, som ligg i region K2, er følgjande formel nytta: Ln(Q M ) = 1,1524 x ln(q N ) 0,0463 x A se + 1,57, der Q M er spesifikk middelflaum, Q N er årleg middelavrenning og A se er effektiv sjøprosent. Ut i frå denne formelen vert spesifikk middelflaum for Storelva 915 l/s/km 2. Dette er noko under verdiane frå Djupevad og Røykenes, men ein del over verdiane frå Rygg. Ut i frå feltparameter er det mest naturleg å samanlikne data opp mot Djupevad eller Røykenes og med bakgrunn i desse data vert antatt verdi for spesifikk middelflaum i Storelva sett til 1000 l/s/km 2. Når det gjeld flaumstorleikane for Q5, Q50 og Q200 ligg verdiane for Djupevad noko 10

12 under den regionale kurva (K2), medan flaumverdiane for Røykenes ligg noko over den regionale kurva. Effektiv sjøprosent for Storelva er på 1,3 %, ligg mellom verdiane for Djupevad og Røykenes. Forholdstala frå den regionale kurva (K2) vert difor nytta vidare i flaumutrekningane. Flaumverdiane som er rekna ut ovanfor er døgnverdiar. Ved flaumar vil kulminasjonsvassføringa vere monaleg høgare enn døgnmiddelvassføringa, spesielt for små felt. Nedbørsfeltet til Storelva er middels stort. Forholdet mellom kulminasjonsvassføringa og døgnmiddelvassføringa finn ein ved å analysere ein eller fleire av dei største flaumane i området ved å sjå på høgaste målte vassføringsverdi og gjennomsnittet får døgeret då flaumen var. Sidan det ikkje føreligg data frå Storelva, er data frå Djupevad under flaumane om hausten 2005 nytta. Desse data er gjengjett i tabell 5. Tabell 5: Kulminasjons- og døgnmiddeldata frå Røykenes. Vassføringane er i m 3 /s. Dato Kulminasjon Døgnmiddel Forholdstal (Qmom/Qmid) ,9 64, ,5 64,5 1,73 Sælthun m.fl., 1997 har utvikla formlar som beskriv samanhengen mellom forholdet (Q mom /Q mid ) og feltkarakteristikkar for vår- og haustflaumar. I Melselva, Hattebergselva og Storelva viser historiske hendingar at dei største hendingane vil skje om hausten. Formelen for haustflaumar er: (Q mom /Q mid ) = ,29 * log A 0,27 * A se 0,5, der A er storleiken på nedslagsfeltet og A se er effektiv sjøprosent. For vassdraget som samlar seg til Storelva gjev dette eit forholdstal på 1,44, noko som er ein del lågare enn data frå Djupevad viser. Dette skuldast truleg at målestasjonen ved Djupevad har eit mykje mindre nedslagsfelt samt at det er lågare effektiv sjøprosent her, og er difor meir sensitiv ovanfor kulminasjonsvassføringa. Forholdstalet (1,44) frå formelen vert difor nytta for å berekne kulminasjonsvassføringa med ulike gjentakingsintervall. Endelege flaumverdiar og kulminasjonsflaumverdiar for Storelva, ved tomta i Baronivegen, er summert opp i tabell 6. Tabell 6: Flaumverdiar og kulminasjonsflaumverdiar for Storelva, ved tomta i Baronivegen. (Qmom/Qmid) QM (m 3 /s) Q5 (m 3 /s) Q50 (m 3 /s) Q200 (m 3 /s) Flaumverdiar 70 86,8 130,9 158,9 Kulminasjonsflaumverdiar 1,44 100,8 124,9 188,5 228,8 11

13 1.5.Klima Klimastatistikk Flaum- og skredfareog klima heng tett i saman.temperaturog nedbører avgjerandefor stabiliteten til lausmassar,vassavrenning,flaumfare, steinsprangfare som følgje av frostsprengingog sjølvsagtmengdeog stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg flaumfarevurderingmå ein ta omsyntil gjeldandeklimastatistikk,samtoppdaterteprognosar for framtidigeklimaendringar. Meteorologiskinstitutt har hatt operativevêrstasjonarpå ulike stader i Hardangeri lang tid. Det er hentatemperaturdata frå målestasjonenpå Upsangervatn,stasjon4839(60 m o.h.),som harvore operativsidan1971. Nedbørsdataer hentafrå målestasjoneni Rosendal,stasjon4850 (54 m o.h.) somharvoreoperativsidan1930. Sidandatamaterialetfrå dessestasjonanestrekk segover ein periodepå over30 år, somer det statistiskeminsteintervalletfor klimamålingar, gjev detteein indikasjonpå klimaet i områdetgjennom1900-talet(figur 3). Det er og henta ut returintervall for døgnnedbørfrå målestasjoneni Rosendalbasert på gumbelfordeling (Figur 4). Dennesynerat deterhaust- og vintermånadanesomhar mestnedbør. Figur 3: Temperatur- og nedbørsnormalarfrå Meteorologisk institutt. Temperaturdata er henta frå stasjon Upsangervatn(60 m o.h.) medannedbørsdataer henta frå stasjon 4850 Rosendal(54 m o.h.). Statistikkenviser at årsnormalenfor temperaturhar vore7,1 sidan1971og årsnormalenfor nedbørhar vore1799mmsidan målinganestarta i 1930til i dag. 12

14 Figur 4: Figurenviser returperiodefor døgnnedbørfrå Rosendalmålestasjon,basertpå gumbelfordeling.det er haust- og vintermånadanesomhar mestnedbør.kjelde: Meteorologiskinstitutt Kli maprognosar Prognosarfor klimautvikling for Rosendalfram mot klimaperioden viser at ein kan forventeein aukei årstemperaturpå 2-2,5 C. Normal årsnedbørssumkanaukemed20-25 % i løpetav sameperiode.årsavrenningavil kunneaukemed5-20 % i Rosendalog % påfolgefonna.størstaukevil detvereom haustenog om vinteren,kvar der er ventaei aukepå høvesvis20-50 % og 0-50 %. På Folgefonnaog fjella rundt er det ventaei aukepå over 100 % i avrenningaom vinteren.om sommarener det ventaein nedgangpå % i avrenning.modellenviser vidare at snømengdakanverteredusertmedopptil % og at det kan bli færre dagar med i året med snø i Rosendalfram mot I fjellområdaaustfor Rosendalkan det verte over 100 færredagarmedsnø. VedleggII viser detaljanei bådeklimastatistikkog klimaprognosarfor Rosendalog områdetrundt. NVE har utarbeiddein rapportder det er gjeveanbefalingarom korleis ein skal ta omsyntil forventa klimautvikling fram til år 2100 ved utrekning av flaumar med ulike gjentakingsintervall(nve, 2011). I følgje dennerapportener det flaumar som er årsakaav kraftig nedbør om haustenog vinteren som representererdet hovudvektaav auken av storleiken til flaumanei Møre og Romsdal,Sogn og Fjordaneog i Hordaland.Dette er gjenspeglai klimaprognosanesom er omtala ovanfor. I områdetrundt Rosendaler anslått aukei flaumstorleikenmellom31-40% (Figur 5). 13

15 Figur 5: Kartutsnittet viser anslått auke i flaumstorleiken på Vestlandet fram mot I området rundt Rosendal er auken venta å vere mellom % (NVE, 2011). Tabell 7 viser kulminasjonsflaumverdiar for Storelva, ved tomta i Baronivegen justert med antatt auke i flaumstorleiken fram mot Her er høgste anslag nytta, som er ei auke på 40 %. Det er desse flaumverdiane som vil verte brukt i modelleringa av vasslinene. Tabell 7: Kulminasjonsflaumverdiar for Storelva med klimaframskriving fram mot Auke fram mot 2100 QM (m 3 /s) Q5 (m 3 /s) Q50 (m 3 /s) Q200 (m 3 /s) Kulminasjonsflaumverdiar 40 % 141,1 174,9 263,9 320,3 Tabell 8 viser prognosar for forventa høgde på stormflo med ulikt gjentaksintervall i år 2050 og 2100 når det er tatt omsyn til havnivåstigning og landheving. Denne viser at stormflo med returperiode på 200 år vil vere på 178 cm og 234 cm i høvesvis år 2050 og Tabell 8: Prognosar for stormflo, med ulike gjentaksintervall i år 2050 og Prognosane tek høgde for landheving. Henta frå rapporten Havnivåstigning utarbeid av Bjerknessenteret for klimaforskning og rettleiaren Håndtering av havnivåstigning i kommunal planlegging. År 2050 relativt 2000 År 2100 relativt 2000 Gjentaksintervall stormflo. Gjentaksintervall stormflo. Relativt NN1954 Relativt NN1954 Kommune Målepunkt 20 år 200 år 1000 år 20 år 200 år 1000 år Kvinnherad Rosendal 153 cm 178 cm 293 cm 209 cm 234 cm 249 cm 14

16 KAPITTEL 2 GEOLOGI 2.1. Berggrunnsgeologi Store delar av bergrunnen søraust for Hardangerfjorden, på Folgefonnhalvøya, høyrer til grunnfjellet i Sør-Norge. I Kvinnherad består desse bergartane av millionar år gamal granitt og amfibolitt, millionar år gamal gabbro og amfibolitt og millionar år gamal granittisk og granodiorittisk gneis. Dette er bergartar som oppstod som sedimentære og vulkanske avsetjingar og som seinare vart utsett for sterk deformasjon og metamorfose under danninga av den svekonorvegiske fjellkjeda for millionar år sidan. Hardangerfjorden, like vest for undersøkingsområdet, er definert av Hardangerfjordskjersona. Nivåendringa frå det høgareliggande grunnfjellet på søraustsida av Hardangerfjorden til kaledonske dekkeberartar på nordvestsida av Hardangerfjorden vitnar om ei normalrørsle på fleire kilometer (Ramberg m.fl., 2013). I undersøkingsområdet har NGU kartlagt gabbro og amfibolitt (Figur 6). Nordaust for undersøkingsområdet er det kartlagt granitt og granodioritt, medan sør for undersøkingsområdet er det kartlag diorittisk til granittisk gneis og migmatitt. Figur 6: Kartutsnitt som viser berggrunnsgeologien i området. I undersøkingsområdet er det kartlagt gabbro og amfibolitt. Kjelde: NGU. 15

17 2.2. Lausmassegeologi For 2,6 millionar år sidan byrja epoken kvartær, ein periode kor den nordlege halvkula var prega av om lag istider. Breane som dekka store delar av Noreg under desse kuldeperiodane grov ut dalar og fjordar og danna det landskapet vi har i dag, og som er typisk for Hardanger. Innlandsisen under siste istida hadde si maksimale utbreiing for om lag år sidan. Etter kvart som innlandsisen smelta attende dei følgjande tusenåra, blottla den morenemateriale og smeltevassavsetjingar i dei fleste lier og dalstrøk. NGU sitt lausmassekart (Figur 7) frå området viser at store deler av undersøkingsområdet ligg på elveavsett materiale. Det er òg kartlag breelveavsetjingar like nord og aust for Rosendal sentrum. Dalane som Melselva og Hattebergselva renn i er dominert av randmorene og tynn morene, medan fjellområda rundt undersøkingsområdet er dominert av bert fjell og skredmateriale. Marin grense i området ligg mellom 86 og 89 m o.h. (NGU) noko som betyr at havet har dekt heile Rosendal sentrum og undersøkingsområdet. Figur 7: Lausmassekart frå undersøkingsområdet. Lausmassane i sentrale deler av Rosendal består lausmassane av elveavsetjingar og breelveavsetjingar. Dei tilstøytande dalane er dominert av randmorener, medan fjellområda rundt er dominert av bert fjell og skredmateriale. Basert på kart frå NGU. 16

18 KAPITTEL 3 TIDLEGARE FLAUMHENDINGAR 3.1. Tidlegare flaumhendingar På si nettside har NVE m.fl. også ei oversikt over tidlegare skred ved undersøkingsområdet. Det er ikkje registrert skredhendingar i eller i nærleiken av undersøkingsområdet. Det er imidlertid fleire kjende flaumhendingar i vassdraget. Den 26. november 1940 var det storflaum over store deler av Hardanger. Dette døgnet kom det 229,6 mm nedbør ved i Indre Matre om lag 14 km sør for Rosendal. Dette er gjeldande norgesrekord for døgnnedbør. Dagane frå Søndag 24. november til torsdag 28. november 1940 kom ned 495,5 mm nedbør ved same stasjonen, noko som også er norgesrekorden for nedbør over fem dagar. Under denne flaumen vart store deler av Rosendal råka, og elvene i bygda laga seg nye løp. Melselva hadde før flaumen eit forgreina elveløp, men etter flaumen vart elveløpet samla i eit løp. Kart som vart skissert av Johannes Hus i etterkant av flaumen viser at like nord og ved den aktuelle tomta i Kyrkjevegen flytta elveløpet seg mot aust, lenger vekk frå tomta. Vidare viser kartet at flaumnivået rakk nokre få meter frå tomta og at området der tomta ligg i dag ikkje vart råka av flaumen. I etterkant av flaumen vart det utført reinsking og forbyggingsarbeid i Melselv. 10. og 11. oktober i 1953 var det på ny storflaum på Vestlandet. Informasjon tilsendt frå kommunegeolog Tore Dolvik (kommunegeolog i Kvinnherad) henta frå NVE sitt arkiv, fortel at storflaumen reiv opp elvebotn og undervaska alle forbyggingsverk og at elva braut seg gjennom verket fleire stader. Det vart imidlertid ikkje gjort nemneverdig skade på jord og busetnad. Ved Samnanger fall det høvesvis 156 mm og 155 mm nedbør 10. og 11. oktober, alt visstnok i løpet av 24 timar. Vidare er det i arkiva omtala ein flaum 11. oktober 1963 der det vart påført ei rekke skadar på forbygginga mot Melselv og Storelv. Utbetringsarbeida i etterkant var omfattande. For å stabilisere elvebotn vart det blant anna sett opp fire elvetersklar frå Mehl bru og opp til Ullvarefabrikken. På hausten i 1985 var det igjen flaum i Rosendal. Det står skrive i arkiva at det vart utført diverse utbetringsarbeid på forbyggingar, forsterking av tersklar og oppreinsking. Vi har diverre ikkje kjennskap til flaumnivået på desse flaumane. Hausten 2005 råka uvêra Kristin ( september) og Loke ( november) Vestlandet. Loke er blitt definert til ein 50-årsflaum på Vestlandet, men ved vassføringsstasjonen Djupevad (42,2) er begge desse flaumane definert til mellom 100- og 200-årsflaumar. På det meste vart det morgonen den 14. september målt ei vassføring 129,6 m 3 /s, medan 14. november vart det målt ei vassføring på 111,5 m 3 /s. Lokale kjelder fortel at flaumnivået ved tomta på Baronivegen låg 10 cm under flata der det er tenkt at leilegheitene skal førast opp. Fellestrekket for alle dei nemnde flaumane er at dei er haustflaumar, årsaka av kraftig nedbør på kort tid. Det er ikkje kjent om det har vore store vårflaumar i samband med snøsmelting som har gjort stor skade i vassdraget. 17

19 KAPITTEL 4 MODELLERING AV VASSLINER For å rekne ut vasstanden ved ulike vassføringsverdiar/flaumhendingar, også kalla vassliner, er det hydrauliske modelleringsverktyet HEC RAS versjon nytta. Programmet er utvikla av det Amerikanske forsvarsdepartementet og fyrste versjon vart publisert i I denne modellen vert vasslinene rekna ut ved å legge inn tverrprofil, vassføring for ulike flaumhendingar og ruheitstalet til elveløpet. Flaumverdiane som er lagt inn i modellen er kulminasjonsflaumverdiar med ei klimaframskriving på 40 %. Det er laga fire tverrprofil over Storelva, mellom brua som går over fylkesveg 48 og til der Melselva og Hattebergselva møtest (Figur 8). Figur 8: Det er laga fire tverrprofil over Storelva i Rosendal som vasslinene er modellert utifrå. Den undersøkte tomta kan sjåast som lyst felt midt i biletet. Basert på kart frå Statens kartverk. Figur 9 viser lengdeprofil langs Storelva for dei fire profil med vasshøgder for middelflaum, 50-årsflaum og 200- årsflaum. Figur 10 og 11 viser tverrprofil 1 og 2 med vasshøgder for middelflaum, 50-årsflaum og 200- årsflaum. Tverrprofil 1 viser at elva vil flaume over sine bredder både ved 50-årsflaum og 200-årsflaum. Ved ein 50-årsflaum vil elva flaume ca. 10 cm (6,09 m o.h.) over elvebreidda, medan ved ein 200-årsflaum vil vasshøgda nå ca. 40 cm (6,37 m o.h.) over elvebreidda. Ved profil 2 viser modelleringa at vatnet vil flaume over heile flata der leilegheitene er tenkt både ved ein 50-årsflaum og ved ein 200-årsflaum. Ved ein 50-årsflaum vil vasshøgda nå ca. 40 cm (7,36 m o.h.) over elvebreidda, medan ein ved ein 200-årsflaum vil vasshøgda nå ca. 50 cm (7,46 m o.h.) over elvebreidda. Tabell 9 summerer opp vasshøgdene for profil 1 og 2 for dei ulike flaumstorleikane. 18

20 8 7 Storelva Nedre Rosendal Legend WS 200- årsflaum WS 50- årsflaum WS Middelflaum Elvebotn Høgde (m) Avstand (m) Figur 9: Lengdeprofil av Storelva frå brua som går over fv. 48 til der Melselva og Hattebergselva møtest. 8 7 Ros endal RS = 001 Profil Legend WS 200- årsflaum WS 50- årsflaum WS Middelflaum Bakkenivå Elvebreidde Høgde (m) Station (m) Figur 10: Tverrprofil 1. Ved både ein 50- årsflaum og ein 200- årsflaum vil elva flaume over elvekanten. 19

21 9 8 Ros endal RS = 002 Profil Legend WS 200- årsflaum WS 50- årsflaum WS Middelflaum Bakkenivå Elvebreidde Høgde (m) Station (m) Figur 11: Tverrprofil 2. Modelleringa viser at her vil heile flata som det er tenk t å føre opp leilegheitsbygg verte flauma over både ved ein 50-årsflaum og ved ein 200-årsflaum Oppføring av eit eventuelt flaumvern vil endre strøymekarakteristikken til elva. Det er difor laga to nye tverrprofil på same plassering som profil 1 og 2 der elvekaten heva slik at elva ikkje flaumar over (Figur 12 og 13). Dette vil endre vasshøgda til dei ulike flaumhendingane. For profil 2 vert vasshøgdene auka med høvesvis 14 cm og 21 cm for 50- og 200-årsflaumar medan for ved profil 1 vil vasshøgdene minke noko. Årsaka til at vasshøgdene minkar ved profil 2 er at sidan det ikkje flaumar ved profil 1 vil alt vatnet strøyme i elveløpet. Her er det mindre friksjon enn på flaumsletta noko som gjer at vatnet ikkje stuvar seg opp i like stor grad som det hadde gjort på flaumsletta. 20

22 8 7 Rosendal_medflaumvern Profil Legend WS 200- årsflaum WS 50- årsflaum WS Middelflaum Bakkenivå Dagens elvekant Høgde (m) Lengde, profil (m) Figur 12: Vassliner for profil 1 med flaumvern. Vasshøgda her vil minke noko. 9 8 Ros endal_medflaumvern Profil Legend WS 200- årsflaum WS 50- årsflaum WS Middelflaum Bakkeninvå Dagens elvekant Høgde (m) Lengde, profil (m) Figur 13: Vassliner for profil 2 med flaumvern. Vasshøgda aukar med 14 cm for ein 50- årsflaum og 21 cm for ein 200- årsflaum. Tabell 9 summerer opp dei ulike vasshøgdene ved ulike flaumhendingar for profil 1 og 2, med og utan eit tenkt flaumvern. 21

23 Tabell 9: Oversyn over dei ulike vasshøgdene ved ulike flaumhendingar ved profil 1 og 2. Høgd, elvebreidd (m) Vasshøgd, middelflaum (m) Vasshøgd 50- årsflaum (m) Vasshøgd 200- årsflaum (m) Utan flaumvern Profil 1 6 5,39 6,09 6,37 Profil 2 7,01 6,89 7,36 7,46 Med flaumvern Profil 1 6 5,39 5,98 6,21 Profil 2 7,01 6,89 7,5 7,67 22

24 KAPITTEL 5 FLAUMFAREVURDERING 5.1. Vurdering av flaumfare Begge dei vurderte planområda ligg innanfor Kvinnherad kommune sitt omsynsområde for 200- årsflaum. Modelleringane viser at deler av planområdet i Baronivegen kan verte flauma over både ved ein 50- og 200- årsflaum. Det er difor utførd feltarbeid ved dei to planområda for å kartlegge faren for og konsekvensane av ein eventuell flaum Feltobservasjonar Feltarbeidet vart utførd 4. mai 2015 av Even Vie og Anders Haaland frå SGC GeoFare AS. Området der feltarbeidet vart gjort omfattar deler av Rosendal sentrum og strekk seg oppover langs elvene Melsevla og Hattebergselva som vert fletta saman til Storelva i Rosendal for den renn ut i Hardangerfjorden. Den siste veka før feltarbeidet vart utført var det stort sett opphaldsvêr. Som nemnd er det to planområder som er vurdert. Det eine ligg på ei flate i Kyrkjevegen 122 om lag 70 m vest for Melselva (Figur 14). Høgdeskilnaden frå dagens elvebreidd direkte aus t for tomta og til tomta er mellom 3-4 m. Oppstraums for planområdet svingar elva mot vest, altså «rundt» planområdet (Figur 15). Om lag 290 m oppstraums for planområdet, gjer elva ein relativt krapp sving mot aust. Ytterkanten av denne svingen, der det vil føregår mest erosjon, er plastra med ein solid 2-3 m høg natursteinsmur (Figur 16). Elveløpet oppstraums for planområdet er dominert av store blokker, der dei største som vart observert var opp mot 2,5 m 3. I Kap. 2.2 vart lausmassane i undersøkingsområdet definert som elve- og breelveavsetjingar og det vart vist at marin grense ligg mellom 86 og 89 m o.h, noko som ein tydeleg ser igjen i topografien nord for planområdet. På kvar side av Melselva er det tilnærma horisontale flater ved om lag 90 m o.h. Dette er tolka som restar av eit stort elvedelta frå slutten av siste istid. I ettertid har Melselva greve seg ned gjennom lausmassane i deltaet til dagens nivå og danna ei ravine med steile sider. Truleg er det dette deltaet som er kjelda til dei store blokkene som ligg i elveløpet, noko som betyr at dei er korttransportert. Elveløpet nedstrøms for planområdet i Kyrkjevegen er relativt rett og det er her ført opp fleire tersklar i elveløpet. I denne delen av elva renn det meir vatn enn lenger oppe, noko som skuldast at elva her er nærare erosjonsbasis og grunnvatnet. Det er meir grunnvatn som sig inn i elva her. 23

25 Figur 14: Planområdet ligg på ei flate. Mot aust (til høgre på biletet) skrår topografien slakt ned mot Melselva som renn om lag 70 m aust for planområdet. Høgdeskilnaden mellom planområdet og Melselva er mellom 3-4 m. Figur 15: Elveløpet rett aust for planområdet i Kyrkjevegen. Her er elvebreidda forbyggingar på begge sider. Her svinar elva mot vest. 24

26 Figur 16: Om lag 290 m oppstrøms for planområdet i Kyrkjevegen gjer elva ein sving mot aust. Ytterkanten av denne svingen er plastra med ein 2-3 m høg natursteinsmur. Figur 17: Oppstraums for planområdet i Kyrkjevegen er elveløpet prega av store blokker. Blokkene har sitt kjeldeområde frå breelvedeltaet som Melselva har greve seg ned i. Det andre planområdet ligg på ei flate, der det i dag er ei grusbane, like ved Storelva i Baronivegen (Figur 18). Denne flata ligg 2 meter over nivået til elva då feltarbeidet vart utført (Figur 19). Om lag 130 m oppstraums vert Melselva og Hattebergselva fletta saman til Storelva. Mellom elvene er det bygd opp ein leievoll/forbygging som leiar elveløpa 25

27 kontrollert saman (Figur 20). Frå der elvene er fletta saman og ned til Hardangerfjorden har Storelva eit så og sei eit rett elveløp, og svingar berre svakt «rundt» planområdet, noko som reduserer erosjonsfaren ved planområdet. Storelva har ein relativt flat elvebotn og det er mindre storleik på blokkene her enn lenger oppe i Melselva. På sørsida av Storelva er det ei om lag 3 m høg forbygging langs elva ned til brua som går over fylkesveg 48. Det er ikkje tilsvarande forbygging på nordsida av Storelva, der planområdet ligg (Figur 19). Det ligg nokre store blokker langs grusbana, men dette er truleg utfylt i samband med grusbana og ikkje ei forbygging mot erosjon og flaum. Området der det er tenkt å føre opp leilegheiter ligg 1 meter lågare enn tilsvarande område på andre sida av elva. Figur 18: Deler av planområdet der det er planlagd å etablere leilegheiter. Området ligg like ved Storelva. 26

28 Figur 19: Planområdet sett frå andre sida av Storelva. Høgdeskilnaden mellom flata der planområdet er og elva er 2 m. Her er det ikkje forbyggingar mot erosjon og flaum. Figur 20: Her vert Melselva og Hattebergselva fletta saman til Storelva. Til venstre i biletet kan ei sjå ei forbygg ing/leievoll som leiar elveløpa kontrollert saman. 27

29 5.3. Samanstilling og diskusjon kring erosjon- og flaumfare Nedanfor følgjer ei samanstilling mellom alle innhenta data og ein diskusjon kring flaumfaren. Som nemnd er det to planområder som er vurdert i denne rapporten. Fyrst følgjer ei vurdering av erosjon- og flaumfare for planområdet som ligg i Kyrkjevegen Kyrkjevegen Planområdet i Kyrkjevegen ligg om lag 70 m vest for Melselva og ligg mellom 3-4 høgdemeter over elva. Klimaprognosane (Kap. 1.5) viser at ein vente % meir nedbør i framtida og at haust- og vinteravrenninga kan auke med opptil 50 %. Vidare viser prognosane at snømengda kan verte redusert med opptil 80 %. Dette betyr at det haustflaumar kan auke i storleik i framtida, medan vårflaumar kan verte mindre. Dette er òg gjenspegla i ein rapport som NVE har utarbeidd, der det er anslått at storleiken på haustflaumar i området rundt Rosendal kan auke med opptil 40 % (NVE, 2011). Melselva har fleire gongar blitt utsett for flaumhendingar, men etter det vi kjenner til har ikkje planområdet blitt påverka av flaumehendingar i nyare tid. Under storflaumen i 1940 (Kap. 3) nådde flaumnivået nokre få meter frå planområdet. I ettertid har elveløpet endra seg og lagt seg lenger aust, altså vekk i frå planområdet. Før flaumen i 1940 var det, etter det vi kjenner til, ikkje noko forbyggingar mot flaum eller erosjon. I etterkant av denne flaumen vart bygd forbyggingar langs Melselva som har vorte utbetra fleire gongar i ettertid. Feltobservasjonane (Kap. 5.2.) viste at planområdet ligg på ei flate 70 m vest for Melselva. Om lag 40 m aust for planområdet skrår topografien ned til Melselva. Vidare viste feltobservasjonane at elva ved planområdet svingar mot vest slik at den svingar «rundt» planområdet. Dette er gjer til at det meste av erosjonen vil gå føre seg i elvekanten som vender vekk i frå planområdet. Om lag 290 m oppstraums for planområdet svingar elva mot aust. Dette er den einaste staden i Melselva som svingar slik at planområdet kan verte påverka dersom elva bryt gjennom svingen. Svingen er imidlertid sikra med ein 2-3 m høg solid natursteinsmur som vil hindre erosjon her. Trass i auka avrenning og auke i flaumstorleiken fram mot år 2100 tilseier avstanden og høgdeskilnaden til Melselva, samt at elveløpet går lenger aust enn kva det gjorde før flaumen i 1940 at det ikkje er fare for flaum med eit nominelt årleg sannsyn på over 1/200. Firemannsbustadar ligg i tryggleiksklasse 2 og her er det 200-årsflaumen som definerer kravet til tryggleik (Vedlegg 2). Det er dermed ikkje behov for å sikre planområdet i Kyrkjevegen mot flaum. Når det gjeld erosjonsfaren her vurderer vi det slik at elva ved planområdet svingar i favør tomta og der den svingar i disfavør tomta, 270 m oppstraums for tomta, er den tilstrekkeleg sikra mot erosjon. Vi ser derfor ikkje noko grunn til å utføre sikringstiltak mot erosjon ved planområdet i Kyrkjevegen Baronivegen Planområdet i Baronivegen ligg kloss i Storelva og flata der det er tenkt å føre opp leilegheitsbygg ligg berre om lag 2 m over elva, samstundes viser klimaprognosane at flaumstorleiken og avrenninga er venta å auke. Det er difor utført utrekning av vassføringsverdiar (Kap. 1.4.) og modellering av vassliner (Kap. 4) ved planområdet i 28

30 Baronivegen. Modelleringa av vasslinene viser at deler av planområdet vil verte utstett for flaum både ved ein 50-årsflaum og ved 200-årsflaum. Dette gjeld flata der leilegheitsbygga er tenkt å førast opp. Lenger oppstraums viser modelleringa at elva ikkje vil gå over sine breidder ved verken 50-årsflaum eller 200-årsflaum. På bakgrunn av dette er det utarbeidd eit faresonekart der dimensjonerande flaum er 200-årsflaum (Figur 21). Når det gjeld stormflo, så ligg heile planområdet over 4 m o.h., noko som er godt over prognosane for høgda til 200- årsstormflo som høvesvis er 178 m o.h. og 234 m.o.h og 2100 (Kap ). Feltarbeidet (Kap. 5.2) viste elveløpet frå der Melselva og Hattebergselva vert fletta saman til Storelva og ned til Hardangerfjorden er så å seie heilt rett, noko som minkar erosjonsfaren her. Vidare viste feltobservasjonane at det er ei om lag 3 m høg forbygging mot flaum på sørsida av elva og at det ikkje er tilsvarande forbygging på nordsida av elva, der det er tenkt å føre opp leilegheitsbygg. Det ligg ein del steinblokker langs denne flata, men sjølv om elveløpet er rett her, og det er avgrensa erosjon her, vurderer vi det slik at desse ikkje er tilstrekkeleg for å hindre erosjon ved flaumhendingar. Faresonekartet (Figur 21) viser at deler av planområdet i Baronivegen ligg innanfor fareområde for flaumar med eit nominelt årleg sannsyn på 1/200. Leilegheitsbygg tilsvarande dei som er planlagd i Baronivegen ligg innanfor tryggleiksklasse 2 og her er det 200- årsflaumen som definerer kravet til tryggleik. Vidare er det påvist at det ikkje er tilstrekkeleg sikring mot erosjon langs nordsida av Storelva i planområdet. Dersom det skal byggast ut i dette området, må det difor utførast sikringstiltak mot 200-årsflaum og mot erosjon. Sjå kapittel 6.2 for våre tilrådingar. Figur 21: Faresonekart for flaum ved planområdet i Baronivegen. Den gule sona viser flaum med eit nominelt årleg sannsyn på 1/200 medan den raude sona viser flaum med eit nominelt årleg sannsyn på 1/20. Stipla line viser fareområde for 50- årsflaum Det er den gule sona som er dimensjonerande for denne typen bygg. Så å seie heile flata der det er tenkt å føre opp leilegheitsbygningar ligg innanfor fareområde for 200- årsflaum, medan store deler av flata ligg innanfor fareområde for 50- årsflaum. 29

31 KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK Under vurderinga av flaumfare (Kap. 5) vart det påvist fare for 200-årsflaum og fare for erosjon ved planområdet i Baronivegen. Skal det byggjast ut her, må det difor utførast sikringstiltak langs nordsida av Storelva mot dette. Vi føreslår å sikre området mot erosjon med eit dekklag av stein. Ved å byggje denne erosjonssikringa høg nok, vil denne også fungere som eit flaumvern. Denne kan enten byggjast som ein voll langs elvekanten, eller så kan heile flata der leilegheitene er planlagd fyllast ut og byggjast opp til tilstrekkeleg høgde. Modelleringa av vasslinene (Kap. 4) viser at ved profil 2 ligg vasslina for 200-årsflaumen med eit tenkt flaumvern 67 cm over dagens høgde på flata. Ved oppføring av flaumvern er det tilrådd å legge til ein sikringsmargin på minst 50 cm. Vi tilrår difor at erosjon- og flaumvern på flata der leilegheitene skal førast opp bør hevast med minst 130 cm, eller ha ein flaumvoll som er minst 130 cm over dagens nivå. Ein slik flaumvoll må strekkast tilstrekkeleg langt oppstraums, til den møter kota 130 cm over terrenget ved planområdet, slik at ikkje vatn renn inn på innsida av vollen. Alternativet er å ha ein fyrste etasje som toler flaumhendingar, til dømes eit garasjeanlegg. Den sikraste løysinga er nok å heve heile området der leilegheitene skal førast opp, 130 cm over dagens terreng. Sidan området ligg så nær elva og lågt over havnivå, er det truleg høgt grunnvassnivå ved denne flata. Det er difor viktig å ha ein tett membran eller mur under og rundt leilegheitsbygga for å hindre tilsig av grunnvatn. Vi tilrår å ikkje ha kjellar i leilegheitsbygga. Figur 22: Prinsippskisse for erosjonssikring med dekklag av stein. Skissa er henta frå NVE sin Veileder for dimensjoneringer av erosjonssikringer av stein (2009). 30

32 Figur 22 viser prinsippskisse over erosjonssikring med dekklag av stein. Denne typen sikringar byggjast opp med ei fotgrøft i botn for å sikre mot undergraving av erosjonssikringa. Fotgrøfta bør vere minst 1 m brei. Eit samfengt dekklag av stein leggast rett på underlaget. Samfengt stein er ei blanding av stein med ulike steinfraksjonar som varierer frå fint til grovt materiale. Hellinga på sikringa bør vere så slak som mogeleg og kan gjerne variere mellom 1:2 1:4. Det er viktig å ha jamleg ettersyn og vedlikehald av erosjonssikringa, minst ein gong i året og spesielt etter flaumhendingar der det har vore høg vassføring. Ei alternativ måte å sikre elvekanten mot erosjon på er å lage ein betongmur langs elvekanten. Denne må vere også tilsvarande høg og vere godt forankra med ein sole ut i elva for å hindre undergraving. Denne løysinga krev mindre vedlikehald, men er truleg vesentleg dyrare enn ei erosjonssikring med dekklag av stein. Det kan og tilrådast å gå i dialog med kommunen når det gjeld erosjonssikring. Det bør vere i kommunens interessefelt å sikre elva best mogeleg mot flaum og erosjon. Det er viktig å understreke at ovannemnde tilrådingar er berre forslag frå SGC GeoFare AS si side, og endeleg avgjersle på val og detaljert dimensjonering av eventuelle tryggingstiltak bør gjerast av aktørar som har spesialkompetanse på dette. SGC GeoFare AS har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 (Direktoratet for byggkvalitet) og våre forslag kan i utgangspunktet leggast til grunn for utforming og dimensjonering av eventuelle sikringstiltak. Dersom oppdragsgjevar eller byggingsentreprenør av ulike årsaker vil gå for alternative sikringstiltak bør dette likevel baserast på dei geologiske forholda i området, som vi har dokumentert i vårt faresonekart. Vår flaumfarevurdering er gjort med utgangspunkt i noverande, naturgjevne forhold. Eventuelle menneskelege inngrep i området i framtida kan endre desse og då vil også graden av skredfare kunne bli endra. All utbygging, sjølvsagt inkludert eventuell utbygging av dei føreslåtte sikringstiltaka i seg sjølv, bør difor skje i samråd med kvalifisert personell. 31

33 KAPITTEL 7 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE Dette er eit standardskjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) der SGC har fylt ut felta som har med dei geologiske aspekta å gjere. Dersom oppdragsgjevar i framtida skal fylle ut eit fullstendig ROS-skjema, m.t.p. utbygging i området, kan punkta under overførast til dette. Emne Naturgjevne forhold Er det knytt uakseptabel risiko til følgjande forhold? a Jordskred og/eller massestraum X b c Skred frå fast fjell (steinsprang, steinskred og/eller fjellskred) Flodbølgjer som følgje av skred i vatn eller sjø d Snøskred X e Sørpeskred X f Flaum og/eller flaumskred X h Stormflo X i Grunnutgliding, berg X j Grunnutgliding, lausmassar X Nei Ja X Kommentarar Faren for flodbølgjer som følgje av fjellskred ved andre deler av Oppstrynsvatnet er ikkje vurdert. k Radon i berggrunn Radonmengda i grunnen er ikkje målt. l Sterk vind X m Anna 32

34 KAPITTEL 8 KONKLUSJONAR SGC GeoFare AS si flaumfarevurdering ved den planlagde firemannsbustaden på gbnr. 82/241 er utanfor fare for flaumar med eit nominelt årleg sannsyn på 1/200 og utanfor fare for erosjon frå Melselva. Ut i frå dei noverande, naturgjevne tilhøva er det derfor ikkje behov for sikring av dette området mot flaum eller erosjon. Vidare viser flaumfarevurderinga at området som skal regulerast for leilegheiter på gbnr. 87/73 ligg innanfor fare for flaumar med eit nominelt årleg sannsyn på 1/200 og er i tillegg utsett frå erosjon frå Storelva. Dersom det skal byggjast ut på flata der leilegheitene er planlagd, må området sikrast mot 200-årsflaum og mot erosjon. SGC føreslår å byggje ei erosjonssikring med eit dekklag av stein. Ved å byggje denne høg nok, vil den også sikre området mot flaum. Enten kan heile flata hevast, eller så kan sikringa førast opp som ein voll. Vollen eller hevinga av flata bør minst vere 130 cm over dagens nivå. 33

35 KAPITTEL 9 REFERANSAR Derron, M. H. 2009: Method for the susceptibility mapping of rock falls in Norway. Technical report, Norges Geologiske Undersøkelse. Hestnes, E. 1998: Slushflow hazard-where, why and when? 25 years of experience with slushflow consulting and research. Annals of Glaciology 26, Highland, L. M. og Bobrowsky, P. 2008: The landslide handbook A guide to understanding landslides. U. S. Geological Survey Circular Reston. Lied, K., Kristensen, K. 2003: Snøskred. Håndbok om snøskred (Norsk utgave). Vett & Viten AS. Høvik. Norges Geotekniske Institutt (NGI) 2014: Skred. Skredfare og sikringstiltak. Praktiske erfaringer og teoretiske prinsipper. Universitetsforlaget. 237 sider. Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) 2002: Avrenningskart for Norge Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) 2009: Veileder for dimensjonering av erosjonsikring i stein. Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) 2011: Hydrological projections for floods in Norway under a future climate Ramberg, I.B., Bryhni, I., Nøttvedt, A. og Rangnes, K (red.): Landet blir til Norges geologi. 2. utgåve. Trondheim. Norsk Geologisk Forening, s Ravnås, R. og Furnes, H. 1995: The use of geochemical and isotope data in determining the provenance and tectonic setting of ancient sedimentary successions: The Kalvåg Melange, western Norwegian Caldedonides. Spec. publ. Int. ass. Sediment. 22, Sælthun, N. R., Tveito, O. E., Bønsnes, T. E. og Roald, L. A. 1997: Regional flomfrekvensanalyse for norske vassdrag. NVE Rapport nr Terzaghi, K. 1962: Stability of steep slopes on hard unweathered rock. Geotechnique 12, Internettsider: Kart, satellittbileter og topografiske profil: Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS Geologiske og klimatiske data: Norges geologiske undersøkelse Norges Geotekniske Institutt Norges vassdrags- og energidirektorat Meteorologisk institutt,

36 Føreskrifter: Miljøverndepartementet Direktoratet for byggkvalitet

37 VEDLEGG

38 VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK10) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: 7-3. Sikkerhet mot skred (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynlighet i tabellen nedenfor ikke overskrides. Tabell 2: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for skred, i følgje Plan- og byggingslova (TEK10). Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme S1 Liten 1/100 Naust, garasjar S2 Middels 1/1000 Hus, einebustader S3 Stor 1/5000 Rekkehus, hotell Tabell 3: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for flaum, i følgje Plan- og byggingslova (TEK10). Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme F1 Liten 1/20 Naust, garasjar F2 Middels 1/200 Hotell, bustadhus F3 Stor 1/1000 Sjukehus Det eksisterer altså tre tryggleiksklassar (Tabell 2 og Tabell 3) som er definert ut frå konsekvensen av ei skredhending: Tryggleiksklasse 1 (S1/F1) Denne tryggleiksklassen har det minste kravet for sikring og den omfattar bygningar der det normalt ikkje vil opphalde seg folk til ei kvar til. Dette gjeld til dømes garasjar og naust (Figur 23). Opphaldstid av personar er kort og difor er konsekvensen vanlegvis liten. Ved oppføring av bygg kategorien S1 er kravet at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/100. I prinsippet betyr dette at denne bygningstypen må plasserast utanfor utløpsdistansen til «hundreårsskredet». Dersom skredfarevurderinga viser at det vil kunne gå skred hyppigare enn dette må tomta/bygningane sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/20 (Figur 24). Ein kan derfor tillate ein høgare flaumfrekvens enn skredfrekvens. II

39 Tryggleiksklasse2 (S2/F2) For skredgjeld dennetryggleiksklassen(s2) for bygningarderopptil 25 personaroppheldseg meir eller mindrepermanent.eit typisk dømepå detteer einebustaderog tomannsbustader (Figur23). For slike bygningarer kravetat det nominelleårlegesannsynet for skredikkje skal vere størreenn1/1000.i prinsippetbetyr detteat dennebygningstypenmåplasserastutanfor utløpsdistansentil «tusenårsskredet». Dersomskredfarevurderingaviser at det vil kunnegå skredhyppigareenndette må tomta/bygninganesikrast.for flaum i slike områderer kravet sett til eit største nominelle årlege sannsynpå 1/200. For flaum (F2) inkluderer denne tryggleiksklassenområdeogsåder meir enn25 personarvil opphaldeseg,til dømesskular, bustadblokkerog hotell (Figur 24). For uteareali tilknyting til evaluertebyggverk som klassifiserast under S2/F2 kan kravet til tryggleik reduserasttil tryggleiksnivået for tryggleiksklasse1 (1/100).Dettefordi farenfor liv og helsei sambandmedskred normaltvil verevesentliglågarefor personarsomoppheldsegutandørs. Tryggleiksklasse3 (S3/F3) For skred (S3) gjeld dennetryggleiksklassendersom meir enn 25 personaroppheld seg permanenti eit område.dettegjeld til dømesbustadblokker,rekkehus, storekontorbygningar, kjøpesenterog hotell (Figur 23). I dessetilfella vil konsekvensenved ei skredhendingvere stor og kravettil slike områderer at det nominelleårlegesannsynetfor skredikkje skal vere større enn 1/5000. Slike bygningar skal altså plasserast utanfor utløpsområdet til «femtusenårsskredet». For flaum (F3) i slike områderer kravet sett til eit størstenominelle årlegesannsynpå 1/1000, og F3 gjeld for byggverkfor spesieltsårbaregrupper, eller med kritiske samfunns- og beredskapsfunksjonar, som sjukeheimarog sjukehus(figur 24). Også for S3/F3 kan det vurderastå reduseretilhøyrandeutearealfor dei aktuellebygninganetil S2/F2,sidaneksponeringstidaog derforrisikoenfor personarsomheldsegutandørser lågare. Figur 23: Prinsippskissefor tryggleiksklassarogfaresoner.i detraudeområdetvil detgå «årvisse»skredmedei sannsynleg hyppigheit høgareenn 1/100. «Hundreårsskredet»vil derfor i teorien stanseved nedre grenseav denne sona. Bygg i tryggleiksklasse1 (S1)kan derforplasserastutanfordetteområdetutanat ein treng sikringstiltak.tilsvarandegjeldfor bygg i S2og S3sommåplasserastutanfor nedregrensefor respektivt«tusenårsskred»og «femtusenårsskred». III

40 Figur 24: Figuren viser tryggleiksklassarog faresonarfor flaum. Desse følgjer sameprinsippetsomfor skred,menher er det noko høgare nominelt årleg sannsynenn for skred (sjå Figur 23). I F3 ligg bygg som har kritiske samfunns- og beredskapsfunksjonar. SomFigur 23 og Figur 24 viser er dettaletpåpersonarsomnormaltvil opphaldesegi eit hus, somavgjer krav til tryggleiksklasse.for enkeltetypar bygningarkrev lovverketat det ikkje skal vere sannsynfor skredeller flaumi det heile teke.dette gjeld til dømessjukehuseller bygningar der ein produsererog lagrarmiljøfarlegekjemikaliar. IV

41 VEDLEGG II KLIMA Klimastatistikk Nedanfor følgjer Meteorologisk institutt sin klimastatistikk for Vestlandet, frå 1900 til Figur 25: Vårtemperaturen på Vestlandet Denne har stige sidan Dei varmaste vårane var i 1920, 1959, 2002, 2004, 2009 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 26: Sommartemperaturen på Vestlandet Dei varmaste sommartemperaturane var på 1930-talet (1933 var det varmaste året) og etter Dei varmaste åra var 1997, 2002, 2003, 2006 og Dei kaldaste somrane var i 1907, 1921, 1923, 1928, 1929 og Kjelde: Meteorologisk institutt. V

42 Figur 27: Hausttemperaturen på Vestlandet Haustane var generelt kjølege tidleg på 1900-talet, med ein periode tidleg på 1920-talet som kaldaste. Frå 1933 til 1966 var temperaturane over normalen, medan haustane var kjølege på talet. Etter 1999 har det vore fleire milde haustar, t.d. i 1999, 2000, 2006, 2011 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 28: Vintertemperaturen på Vestlandet Når det gjeld vintertemperaturen på Vestlandet, var det generelt milde vintrar rundt 1910 og første del av 1930-talet. Vintrane tidleg på 1940-talet var derimot uvanleg kalde. Det var fleire kalde vintrar i perioden og Milde vintrar var det på byrjinga av 1970-talet og slutten av og byrjinga av 1990-talet. Vintrane både i 2010 og 2011 var kalde. Dei kaldaste åra var , 1966, 1979 og Det var milde vintrar i 1925, 1949, 1989, 1990, 1992 og i Kjelde: Meteorologisk institutt. VI

43 Figur 29: Årsmiddeltemperaturen på Vestlandet Målingar frå Vestlandet syner at årsmiddeltemperaturen var over normalen i periodane , , , og etter Den varmaste perioden har vore etter 2000 og det varmaste året var i 2014, då årsmiddeltemperaturen var 2,5 C over normalen. Dei kaldaste åra sett under eitt var 1915, 1940, 1942, 1979 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 30: Vårnedbøren på Vestlandet Ein legg merke til dei nedbørsfattige vårane på og 1930-talet. Dei våtaste vårane var i 1921, 1938, 1943, 1967, 1990 og Kjelde: Meteorologisk institutt. VII

44 Figur 31: Sommarnedbøren på Vestlandet Det var mindre variasjon i sommarsnedbør enn vårnedbør på Vestlandet gjennom 1900-talet. 1910, 1913, 1955, 1968 og 1997 skil seg likevel ut med tørre somrar. I 1964 var det ein særdeles våt sommar. Det var også var relativt nedbørsfattige somrar tidleg på 1900-talet. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 32: Haustnedbøren på Vestlandet Frå 1900 til slutten av 1960-talet var det svært nedbørsfattige haustar. Det same gjaldt frå 1987 til , 1933, 1960, 1993 og 2002 skil seg ut med relativt tørre haustar. Kjelde: Meteorologisk institutt. VIII

45 Figur 33: Vinternedbøren på Vestlandet Det var nedbørsrike vintrar på slutten av 1980-talet og første halvdel av 1990-talet, med 1989 med våtaste vinter. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 34: Årsnedbøren på Vestlandet Årsnedbøren har auka med rundt 20 prosent frå 1900 til i dag. Dei mest nedbørsrike åra var 1921, 1967, 1983, 1990 og Dei mest nedbørsfattige åra var 1915, 1937, 1941, 1960 og Ser ein på sesongnedbøren, viser datasettet store mellomårlege og sesongmessige variasjonar. Kjelde: Meteorologisk institutt. IX

46 Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredfareevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed avrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. Miljøverndepartementet har offentleggjort prognosar for klimautvikling i Vest-Noreg for dei neste 100 åra. Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfelle av intens nedbør i fylket, og både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Generelt kan ein seie at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8 % av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5 % av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra ( Tabell 4 syner framtidige temperatur- og nedbørendringar i Vest-Noreg i 2050 og Tala syner temperatur- og nedbørendringar med låg, middels og høg framskriving i høve til perioden (normalperioden). Framskrivingane kjem frå rapporten Klima i Norge Dei er basert på klimamodellar og er derfor usikre. Framskrivingane for temperatur gjeld heile Vestlandet, medan dei for nedbør gjeld Sogn og Fjordande og Nordhordland. Tala kan i følgje Miljøverndepartementet brukast som eit hjelpemiddel når kommunane skal planlegge for framtidige klimaendringar (ROS-analysar, arealplanlegging m.m.). Tabell 4: Prognosar for temperaturendringar ( o C) på Vestlandet og nedbørendringar (prosent) i Sogn og Fjordane og Nordhordland i 2050 og 2100 i høve til normalperioden Lågt, middels og høgt estimat er oppgjevne. Kjelde: Temperatur ( o C) Lågt est. Middels est. Høgt est. Lågt est. Middels est. Høgt est År +0,1 +1,7 +2,3 +1,9 +3,1 +4,2 Vinter +1,2 +2,1 +2,9 +2,3 +3,8 +5,4 Vår +1,0 +1,7 +2,3 +1,8 +3,1 +4,3 Sommar +0,7 +1,3 +1,9 +1,2 +2,3 +3,5 Haust +1,2 +1,7 +2,3 +2,2 +3,2 +4,3 Nedbør (%) År +1,5 +12,0 +19,6 +2,7 +22,0 +36,0 Vinter +3,6 +12,1 +21,9 +6,6 +22,2 +40,2 Vår +4,7 +14,1 +24,8 +8,6 +25,9 +45,4 Sommar +5,8 +5,6 +14,2-10,6 +10,3 +26,0 Haust +0,4 +15,4 +24,1 +0,8 +28,2 +44,2 X

47 NVE har målestasjon for lufttemperatur og avrenning ved Guddalselv (19 m o.h.) og ved Djupevad (93 m o.h.), medan Meteorologisk institutt har målestasjonar for nedbør i Rosendal (51 m o.h.) og på Husnes (13 m o.h.) Desse stasjonane har mellom anna bidrege med datagrunnlag for klimaprognosar for framtida. Ved hjelp av den globale klimamodellen ECHAM4/OPYC3, frå Max-Planck-Institut für Meterologie, den regionale klimamodellen HIRHAM, IPCC SRES scenario B2 for drivhusgassar i atmosfæren og den hydrologiske modellen HBV, er det utarbeidd ein prognose for endringar i årstemperatur, nedbør, avrenning og snømengde frå den klimatiske perioden til den klimatiske perioden (for meir informasjon sjå eller Prognosane er vist på dei følgjande sidene. Figur 35: I følgje klimamodellen vil årstemperaturen i Rosendal kunne stige med 2-2,5 C frå normalen til Kjelde: Meteorologisk institutt. XI

48 Figur 36: Normal årsnedbørssum i Rosendal vil kunne stige med % frå normalen til Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 37: Den årlege avrenninga i Rosendal er modellert til å kunne auke med 5-20 %, medan avrenninga frå deler av fjella rund Rosendal er venta å auke med %. Avrenninga frå Folgefonna er venta å auke med heile % frå normalen til Kjelde: Meteorologisk institutt. XII

49 Figur 38: Våravrenninga i låglandet rundt Rosendal er venta å auke svakt, eller halde seg på dagens nivå. Frå Folgefonna og områda rundt er det venta ei auka avrenning på over 100 % frå normalen til Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 39: Om sommaren er avrenninga i venta å minke med % i Rosendal. På Folgefonna er det venta ei auke på % om sommaren. Kjelde: Meteorologisk institutt. XIII

50 Figur 40: Haustavrenninga er modellert til å kunne auke med % i undersøkingsområdet i i høve til normalperioden Avrenninga frå Folgefonna er venta å auke med %. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 41: Vinteravrenninga fil i følgje modellen auke med 0-50 % i låglandet rundt Rosendal og over 100 % i fjella rundt og på Folgefonna. Kjelde: Meteorologisk institutt. XIV

51 Figur 42: I følgje klimamodellen vil årsmaksimum av snømengde i Rosendal kunne minke med heile % fram mot i høve til normalperioden Kjelde: Meteorologisk institutt.. Figur 43: Det vil i følgje modellen kunne bli færre dagar i året med snødekke i Rosendal og over 100 dagar færre med snødekke i fjella rundt Rosendal fram mot perioden i høve til normalperioden Kjelde: Meteorologisk institutt. XV