Skredfarevurdering ved Øvre Tellevik i Bergen Nord

Transkript

1 Skredfarevurdering ved Øvre Tellevik i Bergen Nord

2 Prosjektinformasjon og status Dokumentnr.: Dokumenttittel: Skredfarevurdering ved Øvre Tellevik i Bergen nord Klassifisering: Intern Distribusjon: Oppdragsgjevar Leveransedato: Status: Sider: Godkjend rapport 16 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: SGC Geofare AS Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Organisasjonsnummer: MVA Kontaktinformasjon: Kundeinformasjon: SGC Geofare AS v/synne Lindgren, Daglig leiar Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Tlf.: e-post: Synne@SGCas.no, Einar@SGCas.no Ard Arealplan AS v/anja Vik Nygårdsgaten 114, 5008 Bergen Tlf.: E-post: av@ardarealplan.no Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi/hydrologi Notat Modalen Feltarbeid utførd av: Dato for feltarbeid: Signatur: Anders Haaland Even Vie Anders Haaland (sign.) Even Vie (sign.) Rapport utarbeidd av: Dato for ferdigstilling: Signatur: Anders Haaland Anders Haaland (sign.) Rapport revidert av: Godkjend (Dato) Signatur: Einar Alsaker (Faglig rådgjevar) Even Vie Einar Alsaker (sign.) Even Vie (sign.) Rapport godkjent av: Godkjend (dato) Signatur: Synne Lindgren (Daglig leiar) Synne Lindgren (sign.) 1

3 SAMANDRAG SGC Geofare har utført ei skredfarevurdering langs ein skråning i eit planområdet i Øvre Tellevik, nord i Bergen kommune. Ved den vurderte skråninga er det planlagt å føre opp eit leilegheitsbygg der det er tre etasjar med leilegheiter og ein underetasje for parkering. Bygget må imøtekomme krava til tryggleiksklasse 3. Bergartane i planområdet høyrer til Lindåsdekket og er av NGU kartlagt som charnokitt som er omdanna til granittisk-syenittisk til amfibolittisk gneis. SGC Geofare si skredfarevurdering ved undersøkingsområdet i Øvre Tellevik viser at det er steinsprangfare langs ein fjellhammar som går langs den austlege plangrensa. Hammaren står for det meste fram som stabil, og det vart ikkje observert lause parti som står i fare for å rase ut i nær framtid. Det vart likevel observert sprekkeavløyste parti som viser at hammaren kan vere potensielt utløysingsområde for steinsprang. På bakgrunn av dette konkluderer vi med at det årlege nominelle sannsynet for steinsprang frå hammaren er mindre enn 1/100, men meir enn 1/1000. Den låge energien eit eventuelt steinsprang frå hammaren har med seg, og flata like nedanfor hammaren gjer at blokker vil miste energien så å seie med det same blokka når flata. Utløpsdistansen til eit eventuelt steinsprang vil difor avgrense seg til nokre få meter frå hammaren. Eventuell sikring av hammaren kan gjerast med enkle inngrep. Sidan fjellhammaren er vurdert som generelt stabil, vil det vere tilstrekkeleg å reinske fjellhammaren for alt materiale som er laust. Ved å røre borti hammaren med ei gravemaskin eller liknande, vil ein kunne avdekke blokker som er lause og fjerne desse. Dersom ein går for den skisserte løysinga med eit leilegheitsbygg med totalt fire etasjar kloss i hammaren, vil dette i seg sjølv vere ei god sikring av hammaren, og det vil dermed ikkje vere naudsynt med sikringstiltak utover dette. Det aller beste er om leilegheitsbygget vert bygd heilt inn i hammaren slik at det ikkje er noko rom mellom hammaren og bygget. 2

4 INNHALDSLISTE SAMANDRAG... 2 KAPITTEL 1 - INNLEIING OG OMRÅDESKILDRING... 4 KAPITTEL 2 OMRÅDESKIKLDRING Plassering, topografi og hydrologi Klima og klimaprognosar Klimastatistikk Klimaprognosar Geologi Aktsemdskart og tidlegare skredhendingar... 8 KAPITTEL 3 MODELLERING AV SKREDFARE... 9 KAPITTEL 4 VURDERING AV SKREDFARE Feltobservasjonar Skred frå fast fjell Snøskred Flaum- og lausmasseskred Sørpeskred KAPITTEL 5 TILRÅDINGAR TIL SIKRINGSTILTAK Generelt Sikringstiltak KAPITTEL 6 KONKLUSJON KAPITTEL 7 REFERANSAR VEDLEGG... I VEDEGG I... II Klimastatistikk... II Klimaprognosar... VII 3

5 KAPITTEL 1 - INNLEIING OG OMRÅDESKILDRING SGC Geofare AS vart kontakta av Ard arealplan ved Anja Vik for å utføre ei geologisk vurdering av ein skråning i eit planområde på gbnr. 176/9 m fl. ved Øvre Tellevik i Bergen kommune. Det vart gjennomført ei synfaring ved det aktuelle området 7. desember 2015, og resultat herifrå er supplert med informasjon frå Noregs vassdrags- og energidirektorat (NVE), Statens kartverk, Norges geologiske undersøking (NGU) og informasjon tilsendt frå oppdragsgjevar. I byggteknisk forskrift (TEK10) er tryggleikskrav mot skred definert ut frå kva type byggverk som skal oppførast. Dess fleire personar som vil opphalde seg i eit område, dess mindre nominelt årleg sannsyn for skred kan ein tillate. Byggverk er klassifisert under tre tryggleiksklassar for skredfare; S1, S2 og S3. Lovverket krev at største nominelle årlege sannsyn for skred ikkje skal vere høgare enn 1/100, 1/1000 og 1/5000, respektivt for desse tre klassane (Tabell 1). På bakgrunn av dette går vår skredfarevurdering i hovudsak ut på å dele undersøkingsområdet inn i faresoner som representerer ulike nominelle årlege sannsyn for skred. I den aktuelle skråninga i planområdet er det planlagd leilegheitsbygg med tre etasjar samt ein parkeringsetasje med til saman 18 leilegheiter der det vil opphalde seg meir enn 25 personar meir eller mindre permanent. Bygningane i planområdet må dermed imøtekomme krava til tryggleiksklasse 3 (S3). Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i skredfarlege område. Tryggleiksklasse Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme S1/F1 Liten 1/100 Naust, garasjar S2/F2 Middels 1/1000 Hus, einebustader S3/F3 Stor 1/5000 Rekkehus, hotell 4

6 KAPITTEL 2 OMRÅDESKIKLDRING 2.1. Plassering, topografi og hydrologi Det undersøkte området ligg i eit bustadområde i Tellevik, like før Nordhordalandsbrua (Figur 1). Planområdet er småkupert og mot søraust er går det ein skråning kor det er fjellblotningar (Figur 2). Det er denne skråninga som er vurdert i denne utgreiinga. Sørlege deler av planområdet er myrlendt, og det renn ei lita sikle frå myra nordover gjennom planområdet. Figur 1: Det undersøkte området (øvst) ligg i Tellevik, like før Nordhordalandsbrua. Den øvste figuren viser planforslag utarbeidd av Ard arealplan. Oversiktskartet er basert på kart frå Statens kartverk. 5

7 Figur 2: Hellingskart og topografisk kart med 1-meterskotar over planområdet (omtrentleg råma inn i svart). Kotane viser at det er ein bratt skråning mot den søraustlege avgrensinga av planområdet. Kjelde: NGI Klima og klimaprognosar Klimastatistikk Skredfare og klima heng tett i saman. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til lausmassar, vassavrenning, flaumfare, steinsprangfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg skredfareevaluering må ein ta omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt oppdaterte prognosar for framtidige klimaendringar. Meteorologisk institutt har hatt operative vêrstasjonar på ulike stader i Bergensområdet i lang tid. Det er her henta temperatur- og nedbørsdata frå stasjonen på Florida i Bergen, stasjon 5054 (12 m o.h.,). Sidan datamaterialet strekk seg over ein periode på over 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, gjev dette ein peikepinn på klimaet i området gjennom siste del av 1900-talet. Data herifrå viser at årsnormalen for nedbør har vore 2250 mm og årsnormalen for temperatur har vore 7,6 C. Snittemperaturen har vore over 0 C alle månadane i året. Klimaet i undersøkingsområdet er kjenneteikna av eit typisk vestlandsklima med milde vintrar med lite snø og relativt kalde somrar. 6

8 Klimaprognosar Prognosar for klimautvikling på Askøy fram mot klimaperioden viser at ein kan forvente ein auke i årstemperatur på 2,0-3 C. Normal årsnedbørssum kan auke med % i løpet av same periode. Årsavrenninga vil kunne auke med %. Modellen viser vidare at snømengda kan verte redusert med opptil 80 % og at det kan bli opptil 100 færre dagar i året med snø fram mot Vedlegg I viser detaljane i både klimastatistikk og klimaprognosar for Askøy Geologi Bergartane i nordre del av Bergen kommune høyrer til Lindåsdekket som er ein del av Bergensbuene. Bergensbuene har ein særeigen form som dannar ein storskala foldestruktur som er synleg både på topografisk kart og satellittfoto. Bergartane i Bergensbuene består av ei rekke skyvedekker som er trykka ned i grunnfjellet. Desse bergartane vart pressa fleire kilometer ned under jordoverflata når den nordamerikanske kontinentalplata, Laurentia, kolliderte med den europeiske, Baltica, under den kaledonske orogenesen (fjellkjededanninga) for om lag 400 millionar år sidan. Det høge trykk- og temperaturregimet som bergartane vart underlagt resulterte i at dei vart sterkt metamorfiserte (Ramberg m.fl. 2013). I følgje berggrunnskartet til NGU, består bergartane ved undersøkingsområdet av charnockitt som er omdanna til granittisksyenittisk til amfibolittisk gneis. Figur 3: Bergrunnskart over Tellevik om områda omkring. I planområdet er det kartlagt granittisk-syenittisk til amfibolittisk gneis. Kjelde: NGU. 7

9 2.4. Aktsemdskart og tidlegare skredhendingar Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarlig for aktsemdskart for jord- og flaumskred, steinsprang og snøskred på På denne nettsida vert også tidlegare skredhendingar registrert. Tenesta er utarbeidd i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. Det undersøkte området ligg ikkje innanfor aktsemdsområde for verken jord- og flaumskred, steinsprang eller snøskred. Det er heller ikkje registrert tidlegare skredhendingar i undersøkingsområdet. 8

10 KAPITTEL 3 MODELLERING AV SKREDFARE For å kunne gjennomføre ei realistisk modellering av utløpsdistanse for steinsprang og snøskred må ein kunne identifisere potensielle utløysingspunkt i undersøkingsområdet. Det undersøkte området ligg i eit relativt flatt, men kupert terreng og høgdeskilnadane som er innanfor undersøkingsområdet vil vere for små til å få ei realistisk modellert utløpslengd for dei ulike skredtypane. Berekna utløpsdistansar for eventuelle vert gjort på grunnlag av observasjonar som vert gjort i felt. På bakgrunn av dette vurderer vi det slik at det ikkje er naudsynt å modellere skredfare i undersøkingsområdet. 9

11 KAPITTEL 4 VURDERING AV SKREDFARE 4.1. Feltobservasjonar Det vart gjort ei synfaring ved planområdet 7. desember 2015 av Even Vie og Anders Haaland frå SGC Geofare AS. Den aktuelle skråninga er nordvest-vendt og strekk seg frå eigedomsgrensa mellom gbnr. 175/97 og 176/6 og langs heile austre avgrensing av planområdet. Langs dei om lag 80 nordlegaste metra av skråninga er det eksponert ein fjellhammar. Frå den nordlege eigedomsgrensa mellom gbnr. 176/29 og 176/100 flatar skråninga noko ut og herifrå og sørover er ikkje fjellhammaren eksponert innan eller like ovanfor planområdet. Ved foten av fjellhammaren flatar skråninga ut. Skråninga er dekt av til dels tett kratt- og lauvskog. Hammaren er mellom 3-5 m høg og har ei helling på opp til 80. Det er observert eit sprekkesett med ei helling på om lag 80 mot nordvest. Dette er også foliasjonen til berggrunnen i området. Det er få sprekkar som kan observerast i dagen og heile hammaren står generelt fram som stabil. Det er ingen utsprengde blokker i hammaren som er i umiddelbar fare for å rase ut. Det er ingen teikn på at det nyleg har vore skredutfall frå hammaren her på lang tid, og det er heller ikkje observert tidlegare utrasa blokker nedanfor hammaren. Det einaste partiet som kan vere noko ustabilt ligg sør i skråninga. Her er det 3-4 blokker på om lag 0,5 m 3 som er sprekkavløyste, men skråninga her er så flat at det ikkje er noko umiddelbar fare for at desse skal rase ut. Blokkene er dekt av vegetasjon og er godt forvitra, noko som tyder på at dei har låge slik i lang tid. Figur 4: I nordlege delar av skråninga er fjellhammaren om lag 3 m høg. Hammaren står fram som stabil og her er det ingen utsprekte blokker som er i fare for å rase ut. Det er heller ikkje observert skredmateriale nedanfor hammaren. 10

12 Figur 5: Sprekkavløyste blokker sør i skråninga. Vitringsgrad og vegetasjonsdekke tilseier at desse har låge her lenge Skred frå fast fjell Topografiske kart og hellingskart frå NGI (Kap. 1) viser at det er ein bratt skråning mot den austre avgrensinga av planområdet i Øvre Tellevik. Feltobservasjonane (Kap. 4.1.) viser at det i delar av denne skråninga er eksponert ein fjellhammar. Hammaren står fram som stabil, og det er ingen lause blokker som er i direkte fare for å rase ut. Det vart likevel observert sprekkeavløyste blokker, som viser at fjellhammaren kan vere potensielt utløysingsområde for steinsprang. På bakgrunn av dette SGC tolkar det årlege nominelle sannsynet for steinsprang frå hammaren til å vere mindre enn 1/100, men meir enn 1/1000. På grunn av den låge høgdeskilnaden (relieffet) vil eit eventuelt steinsprang ha med seg lite energi og stogge med ein gong blokka når flata nedanfor. Dette gjer at utløpsdistansen vil avgrense seg til nokre få meter i frå hammaren/skråninga. Dette har vi presentert i eit faresonekart for steinsprang (Figur 6). Ved skråninga er det planlagd leilegheitsbygg som må imøtekomme krava til tryggleiksklasse 3 (S3). Dimensjonerande skredstorleik for denne tryggleiksklassen er 5000-årskred (grøn sone på Figur 6). Det må difor gjerast sikringstiltak for å imøtekomme desse krava. Dette kan imidlertid gjerast med relativt enkle grep. Sjå Kap. 5 for våre tilrådingar. 11

13 Figur 6: Faresonekart for steinsprang for det undersøkte området. Fargekodane raud, gul og grøn representerer utløpsområde for skred med nominelt årleg sannsyn på høvesvis meir enn 1/100, 1/1000 og 1/5000. SGC vurderer det slik at det nominelle årlege sannsynet for utløysing av steinsprang frå hammaren er mindre enn 1/100, men meir enn 1/1000. Det låge relieffet og flata nedanfor skråninga gjer at eventuelle steinsprang vil stogge berre nokre få meter frå fjellhammaren Snøskred Klimadata (Kap. 2.2.) viser at undersøkingsområdet har eit typisk vestlandsklima med milde vintrar med lite snø. Dei framtidige klimaprognosane viser at ein kan forvente endå mindre snø fram mot klimaperioden Det er heller ikkje stort nok akkumulasjonsområde eller potensielle utløysingsområde i planområdet til at snøskred skal kunne verte utløyst. På bakgrunn av dette konkluderer vi med at det ikkje er fare for snøskred i det vurderte området Flaum- og lausmasseskred Klimaprognosane (Kap ) viser at den årsnedbørssum kan auke med % og at den årlege avrenninga kan auke med opptil 50 % fram mot klimaperioden , noko som kan auke skredfaren. Deler av undersøkingsområdet er myrlendt og det renn ei lita sikle frå denne myra. Nedslagsfeltet er imidlertid avgrensa. Der myra ligg og der sikla renn er det så å seie heilt flatt, noko som minimerer faren for utløysing av skred. I skråninga som går langs den austre avgrensinga av planområdet er det verken stort nok nedslagsfelt eller nok lausmassar til at eit flaum- eller lausmasseskred kan verte utløyst. 12

14 På bakgrunn av dette konkluderer vi med at planområdet er utanfor fare for flaum- og lausmasseskred. Det er likevel viktig å ta omsyn til dreneringa i området under planeringa av tomtane Sørpeskred Topografiske data (Kap. 2.1.) viser at deler av planområdet er myrlendt og at det er ei lita sikle som drenerer frå myra. Området der sikla renn er imidlertid heilt flat, noko som avgrensar faren for utløysing av sørpeskred. Klimadata (Kap. 2.2.) viser at området har eit typisk vestlandsklima der snittemperaturen er over 0 C alle månadane i året og at ein kan forvente eit endå mildare klima med lite snø i framtida. På bakgrunn av dette konkluderer vi med at det ikkje er fare for sørpeskred i det undersøkte området. 13

15 KAPITTEL 5 TILRÅDINGAR TIL SIKRINGSTILTAK 5.1. Generelt Skred vert vanlegvis inndelt i tre fasar/områder: 1) utløysingsområdet, der skredmassane losnar og kjem i rørsle 2) skredløpet, som er bana skredet følgjer 3) utløpsområdet, som er det arealet skredet legg seg når energien er oppbrukt Ved sikring mot skred er det mogleg å gjere inngrep i alle desse tre fasane/områda, for å forhindre skadar på bygg. Kva for sikringsmetodar som bør nyttast er ei avveging mellom skredfare, kostnad og lokale, praktiske føresetnader/utfordringar for skredsikring (f. eks. tilgjengelegheit for anleggsmaskiner o.l.) Sikringstiltak Under vurderinga av steinsprangfaren ved den vurderte hammaren i planområdet vart det påvist fare for skred med årlege nominelle sannsyn på meir enn 1/1000. For å imøtekomme krava til tryggleiksklasse 3, må det difor utørast sikringstiltak. Dette kan imidlertid gjerast med enkle inngrep. Sidan fjellhammaren er vurdert som generelt stabil, vil det vere tilstrekkeleg å reinske fjellhammaren for alt materiale som er laust. Ved å røre borti hammaren med ei gravemaskin eller liknande, vil ein kunne avdekke blokker som er lause og fjerne desse. Ein bør òg vurdere å fjerne alle tre som veks i sjølve hammaren for å hindre framtidig rotsprenging. Etter det vi får opplyst av oppdragsgjevar er det planlagt å setje opp eit leilegheitsbygg der det skal vere tre etasjar med leilegheiter og ein underetasje for parkering. Det er planlagd å sprenge seg inn i skråninga og føre opp leilegheitsbygget kloss i denne. Så lenge det ikkje er lagt opp til noko ferdsel i bakkant av bygget, vil denne løysinga i seg sjølv eliminere faren for steinsprang og det vil dermed ikkje vere naudsynt med sikringstiltak utover dette. Det aller beste er om bygget vert bygd heilt inn i hammaren slik at det ikkje er noko rom mellom hammaren og leilegheitsbygget. Vi tilrår også at ein geolog eller geoteknikar gjer ei enkel synfaring ved den aktuelle skråninga etter at grunnarbeidet er ferdig. SGC kan bidra med dette. 14

16 KAPITTEL 6 KONKLUSJON SGC Geofare si skredfarevurdering ved undersøkingsområdet i Øvre Tellevik viser at det er steinsprangfare langs ein fjellhammar som går langs den austlege plangrensa. Hammaren står for det meste fram som stabil, og det vart ikkje observert lause parti som står i fare for å rase ut i nær framtid. Det vart likevel observert sprekkeavløyste parti som viser at hammaren kan vere potensielt utløysingsområde for steinsprang. På bakgrunn av dette konkluderer vi med at det årlege nominelle sannsynet for steinsprang frå hammaren er mindre enn 1/100, men meir enn 1/1000. Den låge energien eit eventuelt steinsprang frå hammaren har med seg, og flata like nedanfor hammaren gjer at blokker vil miste energien så å seie med det same blokka når flata. Utløpsdistansen til eit eventuelt steinsprang vil difor avgrense seg til nokre få meter frå hammaren. Eventuell sikring av hammaren kan gjerast med enkle inngrep. Sidan fjellhammaren er vurdert som generelt stabil, vil det vere tilstrekkeleg å reinske fjellhammaren for alt materiale som er laust. Ved å røre borti hammaren med ei gravemaskin, vil ein kunne avdekke blokker som er lause og fjerne desse. Dersom ein går for den skisserte løysinga med eit leilegheitsbygg med totalt fire etasjar kloss i hammaren, vil dette i seg sjølv vere ei god sikring av hammaren, og det vil dermed ikkje vere naudsynt med sikringstiltak utover dette. Det aller beste er om leilegheitsbygget vert bygd heilt inn i hammaren slik at det ikkje er noko rom mellom hammaren og leilegheitsbygget. 15

17 KAPITTEL 7 REFERANSAR Derron, M. H. 2009: Method for the susceptibility mapping of rock falls in Norway. Technical report, Norges Geologiske Undersøkelse. Hestnes, E. 1998: Slushflow hazard-where, why and when? 25 years of experience with slushflow consulting and research. Annals of Glaciology 26, s Highland, L. M., Bobrowsky, P. 2008: The landslide handbook A guide to understanding landslides. U. S. Geological Survey Circular Reston. Lied, K., Kristensen, K. 2003: Snøskred. Håndbok om snøskred (Norsk utgave). Vett & Viten AS. Høvik. Ramberg, I.B., Bryhni, I., Nøttvedt, A. og Rangnes, K (red.): Landet blir til Norges geologi. 2. utgåve. Trondheim. Norsk Geologisk Forening, s Terzaghi, K. 1962: Stability of steep slopes on hard unweathered rock. Geotechnique 12, s Internettsider: Kart, satellittbileter og topografiske profil: Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS Geologiske data: Norges geologiske undersøkelse Klima: Meteorologisk institutt, Miljøverndepartementet Skredkart: Norges vassdrags- og energidirektorat Føreskrifter: Direktoratet for byggkvalitet

18 VEDLEGG

19 VEDEGG I Klimastatistikk Nedanfor følgjer Meteorologisk institutt sin klimastatistikk for Vestlandet, frå 1900 til Figur 7: Vårtemperaturen på Vestlandet Denne har stige sidan Dei varmaste vårane var i 1920, -59, -02, - 04 og -09. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 8: Sommartemperaturen på Vestlandet Dei varmaste sommartemperaturane var på 1930-talet (1933 var det varmaste året) og etter Dei varmaste åra var 1997, 2002, 2003 og Dei kaldaste somrane var i 1907, 1921, 1923, 1928, 1929 og Kjelde: Meteorologisk institutt. II

20 Figur 9: Hausttemperaturen på Vestlandet Haustane var generelt kjølege tidleg på 1900-talet, med ein periode tidleg på 1920-talet som den kaldaste. Frå 1933 til 1966 var hausttemperaturane over normalen, medan haustane var kjølege på 1970-talet. Etter 1999 har det vore fleire milde haustar, t.d. i 1999, 2000, 2006 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 10: Vintertemperaturen på Vestlandet Når det gjeld vintertemperaturen på Vestlandet, var det generelt milde vintrar rundt 1910 og første del av 1930-talet. Vintrane tidleg på 1940-talet var derimot uvanleg kalde. Det var fleire kalde vintrar i perioden og Milde vintrar var det på byrjinga av 1970-talet og slutten av og byrjinga av 1990-talet. Vintrane både i 2010 og 2011 var kalde. Dei kaldaste åra var , 1966, 1979 og Det var milde vintrar i 1925, 1949, 1989, 1990 og Kjelde: Meteorologisk institutt. III

21 Figur 11: Årsmiddeltemperaturen på Vestlandet Målingar frå Vestlandet syner at årsmiddeltemperaturen var over normalen i periodane , , , og etter Den varmaste perioden har vore etter 2000 og det varmaste året var i 2006, då årsmiddeltemperaturen var 1,8 C over normalen. Dei kaldaste åra sett under eitt var 1915, 1940, 1942, 1979 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 12: Vårnedbøren på Vestlandet Ein legg merke til dei nedbørsfattige vårane på og 1930-talet. Dei våtaste vårane var i 1921, 1938, 1943, 1967, 1990 og Kjelde: Meteorologisk institutt. IV

22 Figur 13: Sommarnedbøren på Vestlandet Det var mindre variasjon i sommarsnedbør enn vårnedbør på Vestlandet gjennom 1900-talet. 1910, 1913, 1955, 1968 og 1997 skil seg likevel ut med tørre somrar. I 1964 var det ein særdeles våt sommar. Det var også var relativt nedbørsfattige somrar tidleg på 1900-talet. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 14: Haustnedbøren på Vestlandet Frå 1900 til slutten av 1960-talet var det svært nedbørsfattige haustar. Det same gjaldt frå 1987 til , 1933, 1960, 1993 og 2002 skil seg ut med relativt tørre haustar. Kjelde: Meteorologisk institutt. V

23 Figur 15: Vinternedbøren på Vestlandet Det var nedbørsrike vintrar på slutten av 1980-talet og første halvdel av 1990-talet, med 1989 med våtaste vinter. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 16: Årsnedbøren på Vestlandet Årsnedbøren har auka med rundt 20 prosent frå 1900 til i dag. Dei mest nedbørsrike åra var 1921, 1967, 1983, 1990 og Dei mest nedbørsfattige åra var 1915, 1937, 1941, 1960 og Ser ein på sesongnedbøren, viser datasettet store mellomårlege og sesongmessige variasjonar. Kjelde: Meteorologisk institutt. VI

24 Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredfareevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed avrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. Miljøverndepartementet har offentleggjort prognosar for klimautvikling i Vest-Noreg for dei neste 100 åra. Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfelle av intens nedbør i fylket, og både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Generelt kan ein seie at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8 % av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5 % av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra ( Tabell 2 syner framtidige temperatur- og nedbørendringar i Vest-Noreg i 2050 og Tala syner temperatur- og nedbørendringar med låg, middels og høg framskriving i høve til perioden (normalperioden). Framskrivingane kjem frå rapporten Klima i Norge Dei er basert på klimamodellar og er derfor usikre. Framskrivingane for temperatur gjeld heile Vestlandet, medan dei for nedbør gjeld Sogn og Fjordande og Nordhordland. Tala kan i følgje Miljøverndepartementet brukast som eit hjelpemiddel når kommunane skal planlegge for framtidige klimaendringar (ROS-analysar, arealplanlegging m.m.). Tabell 2: Prognosar for temperaturendringar ( o C) på Vestlandet og nedbørendringar (prosent) i Sogn og Fjordane og Nordhordland i 2050 og 2100 i høve til normalperioden Lågt, middels og høgt estimat er oppgjevne. Kjelde: Temperatur ( o C) Lågt est. Middels est. Høgt est. Lågt est. Middels est. Høgt est. År +0,1 +1,7 +2,3 +1,9 +3,1 +4,2 Vinter +1,2 +2,1 +2,9 +2,3 +3,8 +5,4 Vår +1,0 +1,7 +2,3 +1,8 +3,1 +4,3 Sommar +0,7 +1,3 +1,9 +1,2 +2,3 +3,5 Haust +1,2 +1,7 +2,3 +2,2 +3,2 +4,3 Nedbør (%) År +1,5 +12,0 +19,6 +2,7 +22,0 +36,0 Vinter +3,6 +12,1 +21,9 +6,6 +22,2 +40,2 Vår +4,7 +14,1 +24,8 +8,6 +25,9 +45,4 Sommar +5,8 +5,6 +14,2-10,6 +10,3 +26,0 Haust +0,4 +15,4 +24,1 +0,8 +28,2 +44,2 VII

25 NVE har målestasjon for lufttemperatur og avrenning ved Haukåselv (45 m o.h.) og ved Sandsli (37 m o.h.), medan Meteorologisk institutt har målestasjonar for nedbør og temperatur på Florida i Bergen (12 m o.h.). Desse stasjonane måler også snømengde. Desse stasjonane har mellom anna bidrege med datagrunnlag for klimaprognosar for framtida. Ved hjelp av den globale klimamodellen ECHAM4/OPYC3, frå Max-Planck-Institut für Meterologie, den regionale klimamodellen HIRHAM, IPCC SRES scenario B2 for drivhusgassar i atmosfæren og den hydrologiske modellen HBV, er det utarbeidd ein prognose for endringar i årstemperatur, nedbør, avrenning og snømengde frå den klimatiske perioden til den klimatiske perioden (for meir informasjon sjå eller Prognosane er vist på dei følgjande sidene. Figur 17: I følgje klimamodellen vil årstemperaturen ved Tellevik kunne stige med 2,5-3 C fram mot klimaperioden Kjelde: Meteorologisk institutt. VIII

26 Figur 18: Normal årsnedbørssum ved Tellevik vil kunne stige med % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 19: Den årlege avrenninga på ved Tellevik er modellert til å ville auke med %. Kjelde: Meteorologisk institutt. IX

27 Figur 20: Våravrenninga vil i følgje modellen kunne auke med % ved Tellevik, fram mot klimaperioden Kjelde: Meteorologisk institutt.. Figur 21: Sommartid er avrenninga forventa å minke med 5-20 % i følgje modellen. Kjelde: Meteorologisk institutt. X

28 Figur 22: Haustavrenninga er modellert til å ville auke med % i undersøkingsområdet. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 23: Vinteravrenninga vil i følgje modellen auke med 5-20 % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt. XI

29 Figur 24: I følgje klimamodellen vil årsmaksimum av snømengde ved Tellevik kunne minke med heile % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt.. Figur 25: Det vil i følgje modellen kunne bli færre dagar i året med snødekke ved Tellevik fram mot klimaperioden Kjelde: Meteorologisk institutt. XII