Skredfarevurdering i samband med områdereguleringsplan for «Smiehogen», gnr. 59, bnr. 4, 9, 23, på Vassenden i Jølster kommune

Transkript

1 Skredfarevurdering i samband med områdereguleringsplan for «Smiehogen», gnr. 59, bnr. 4, 9, 23, på Vassenden i Jølster kommune

2 Prosjektinformasjon og status Dokumentnr.: Dokumenttittel: Skredfarevurdering i forbindelse med områdereguleringsplan for «Smiehogen», gnr. 59, bnr. 4, 9, 23, på Vassenden i Jølster kommune. Klassifisering: Versjon: Distribusjon: Intern 2 Oppdragsgjevar Leveransedato: Status: Sider: Godkjend rapport 41 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: SGC Geofare AS Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Organisasjonsnummer: MVA Kontaktinformasjon: Sunnfjord Geo Center AS Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Tlf.: Mob.: E-post: post@sunnfjordgeocenter.no Kundeinformasjon: ivest Consult AS v/ Janicke Svendal Strandgata Florø Tlf.: E-post: jas@ivestconsult.no Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi Skredfarevurdering «Smiehogen» (gnr.59, bnr. 4, 9, 23), Vassenden i Jølster kommune Feltarbeid utførd av: Dato for feltarbeid: Signatur: Einar Alsaker Einar Alsaker (sign.) Per Godø Per Godø (sign.) Rapport utarbeidd av: Dato for ferdigstilling: Signatur: Versjon 1: Per Godø Versjon 2: Torkjell Ljone Rapport revidert av: Godkjend (dato) Signatur: Versjon 1: Einar Alsaker, Fagleg rådgjevar Versjon 2: Einar Alsaker Rapport godkjend av: Godkjend (dato) Signatur: Versjon 1: Even Vie, Dagleg leiar Versjon 2: Even Vie, Dagleg leiar Per Godø (sign.) Torkjell Ljone (sign.) Einar Alsaker (sign.) Einar Alsaker (sign.) Even Vie (sign.) Even Vie (sign.) 1

3 SAMANDRAG Planområdet «Smiehogen» (gnr. 59, bnr. 4, 9, 23) utgjer eit areal på om lag 270 mål og ligg på Storetræet mellom Flugekvam og Fluge på Vassenden i Jølster kommune. Delar av arealet ligg på sørsida av E39 mot elva Jølstra medan hovudarealet ligg på nordsida av E39 i dalsida under Nova og Gravsfjellet (851 m o.h.), om lag 2 km vest for Vassenden sentrum i Jølster kommune. Terrenget er relativt flatt nede ved Jølstraelva men stig oppover fjellsida til om lag grader før det flater ut ved Feflotmyra, der eit mindre parti i lia viser ein helling på grader. Over planområdet stig hellinga gradvis og varierer mellom 45 og 90 grader på det meste i fjellsida. Store delar av fjellsida er skogkledd med gran- og lauvskog. Nedre del av planområdet mellom elva og E39 består av elveavsetningar medan det i planområdet er moreneavsetjing. Tjukk avsetjing i nedre del, og minkande mektigheit på moreneavsetjinga oppover fjellsida. Øvst i lia under Nova og Gravsfjellet består lausmassane av steinsprangmateriale som grensar ned i planområdet. NVE sine aktsemdskart viser at planområdet ligg innanfor utløpsområde for flaum- og jordskred, steinsprang og snøskred. Historisk sett har ikkje dette området vore utsett for skred. Det er ikkje registrert tidlegare skred i planområdet. Det næraste skredet skjedde på Fluge, 300 m aust for planområdet, der det gjekk eit jordskred/steinskred i Det vart utført feltarbeid 2. og 5. september 2016 og dette la grunnlaget for skredfarevurderinga. Det vart her påvist steinsprangfare i øvre del av planområdet. Plankartet viser at dette området skal nyttast som friluftsføremål, og det er difor ikkje naudsynt med sikringstiltak her. Frå nokre ravinar nordaust i planområdet er det fare for utløysing av små flaumskred og sørpeskred, der sørpeskred er dimensjonerande. Basert på storleiken til losneområdet og den flate hellinga til terrenget, vil slike sørpeskred fort miste energi og ikkje ha skadepotensiale når dei når lenger ned i planområdet. Det er utarbeidd eit faresonekart som viser faresoner for skred med årleg nominelt sannsyn 1/100 og 1/1000. Planområdet er vurdert som trygt for snøskred fordi skog vil redusera fare for utløysing av skred. Vi har markert område der dette gjeld. For desse områda må planprogrammet ha med føresegner for at skogen vert oppretthalden og tatt vare på. Som eit minimum må det vera forbod mot flathogst. Planområde har rask avrenning og mykje overvatn under nedbørshendingar. Det vil vera viktig å ha ein god plan for handtering av drenering. Der det er påvist, vil utbetring av bekkekanalen også vera med på å redusera omfanget til flaumskred og sørpeskred. 2

4 INNHALDSLISTE SAMANDRAG... 2 INNLEIING... 5 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING Plassering Topografi, hydrologi og vegetasjon Klima Klimastatistikk Klimaprognosar KAPITTEL 2 GEOLOGI Berggrunnsgeologi Lausmassegeologi KAPITTEL 3 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR Aktsemdskart for flaum, steinsprang og snøskred Tidlegare skredhendingar KAPITTEL 4 MODELLERING AV SKREDFARE Alpha-beta-metoden KAPITTEL 5 SKREDFAREVURDERING Vurdering av skredfare Feltobservasjonar Samanstilling og diskusjon kring skredfare Jordskred og flaumskred Skred frå fast fjell Snøskred Sørpeskred Faresonekart og vernskog KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK

5 6.1. Generelt Sikringstiltak KAPITTEL 7 KONKLUSJONAR KAPITTEL 8 REFERANSAR VEDLEGG... I VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE... I VEDLEGG II KLIMA... IV Klimastatistikk... IV Klimaprognosar... IX VEDLEGG III MODELLERING AV SKREDFARE... XI VEDLEGG IV GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE... XV 4

6 INNLEIING Sunnfjord Geo Center (då under namnet SGC Geofare AS) vart kontakta av ivest Consult AS ved Janicke Svendal for å gjennomføre ei skredfarevurdering i samband med områdereguleringsplan for utbyggingsprosjektet «Smiehogen» (gnr. 59, bnr. 4, 9, 23) på Vassenden i Jølster kommune. Versjon 1 av rapporten vart levert I den rapporten vart det gjort enkle vurderingar av flaumfare og ei omsynssone for flaum i Jølstra var lagt inn i faresonekartet. I denne versjonen har vi fjerna vurderingane knytt opp mot flaumfare, slik at rapporten no er ei rein skredfarevurdering av skred frå bratt terreng. Vi har gjort ei heilskapleg vurdering av faren for lausmasseskred (flaumskred og jordskred), steinsprang, snø- og sørpeskred. Vurdering av faren for større fjellskred er ikkje gjort. Feltarbeidet vart utførd den 2. og 5. september 2016, og resultata herifrå er supplert med informasjon frå som er ein felles internettdatabase for skred, administrert av Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE). I tillegg er det henta klimadata frå Meteorologisk institutt og kart frå Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS og NGU. Det er også nytta modelleringsverkty for å bygge opp under konklusjonane. I byggteknisk forskrift (TEK17) er tryggleikskrav mot skred definert ut frå kva type byggverk som skal oppførast. Dess fleire personar som vil opphalde seg i eit område, dess mindre nominelt årleg sannsyn for skred kan ein tillate. Byggverk er klassifisert under tre tryggleiksklassar for skredfare; S1, S2 og S3. Lovverket krev at største nominelle årlege sannsyn for skred ikkje skal vere høgare enn 1/100, 1/1000 og 1/5000, respektivt for desse tre klassane (Tabell 1). På bakgrunn av dette går vår skredfarevurdering i hovudsak ut på å dele undersøkingsområdet inn i faresoner som representerer ulik nominell årleg sannsyn for skred. For flaumfarevurdering er det eit noko annleis system som gjeld. For ei grundigare forklaring til tryggleiksklassene, sjå Vedlegg 1. Plankartet (datert ) viser at området skal regulerast for BFS, bustadar-frittliggjandesmåhus og BKS, bustadar-konsentrert-småhus, i tillegg til blant anna parkeringsplassar og friluftsformål. BFS og BKS må oppfylla krava til tryggleiksklasse S2, med største nominelle årlege sannsyn for skred på 1/1000. Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i skredfarlege område. Tryggleiksklasse Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme S1 Liten 1/100 Naust, garasjar S2 Middels 1/1000 Hus, einebustader S3 Stor 1/5000 Rekkehus, hotell Rapporten er bygd opp av åtte kapittel. Kapittel 1-4 handsamar ekstern bakgrunnsinformasjon (klimadata, eksisterande geologiske kart ol.), og denne informasjonen vert samanstilt med våre eigne feltobservasjonar i Kapittel 5. På bakgrunn av dette vert skredfaren i området vurdert for kvar skredtype. Det er feltobservasjonane som dannar hovudgrunnlaget for dei endelege konklusjonane til SGC. Eksterne data vert berre nytta som eit supplement til desse. 5

7 Alle konklusjonar som vert trekt i denne leveranse føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skred- og flaumfaren. Dersom skredfare vert påvist i undersøkingsområdet, vil SGC føreslå sikringstiltak mot skred (Kapittel 6). SGC kan også detaljprosjektera sikringstiltak mot skred der det er naudsynt. 6

8 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING 1.1. Plassering Planområdet «Smiehogen» (gnr. 59, bnr. 4, 9, 23) utgjer eit areal på om lag 270 mål som ligg på Storetræet mellom Flugekvam og Fluge på Vassenden i Jølster kommune. Delar av arealet ligg på sørsida av E39 mot elva Jølstra medan hovudarealet ligg på nordsida av E39 i dalsida under Nova og Gravsfjellet (851 m o.h.), om lag 2 km vest for Vassenden sentrum i Jølster kommune. Plankartet (datert ) viser at området skal regulerast til hovudsakleg småhusbusetnad og friluftsformål. Planområdet er vi Figur 1 og Figur 2. Figur 1: Planområdet «Smiehogen» ligg på Storetræet mellom Flugekvam og Fluge omlag 2 km vest for Vassenden sentrum i Jølster kommune. Planområdet er markert med stipla linje. Kjelde: Kartverket. 7

9 Figur 2: Planområdet er markert med svart stipla linje Topografi, hydrologi og vegetasjon Planområdet ligg på nordsida av dalføret, mellom elva Jølstra og lia under Nova og Gravsfjellet (851 m o.h.). Nedre del av planområdet grensar mot elva Jølstra (175 m o.h.) medan øvre grense ligg på om lag 330 m o.h., like ovanfor Feflotmyra i øvre del av lia. Nedre del av planområdet er hovudsakleg dyrka mark medan øvre del er for det meste skogkledd med nokre opne område med mindre vegetasjon og eit ope graskledd areal øvst i nordvest (Figur 3). Ei høgspentlinje går aust-vest gjennom ein open trase i skogen. På Kartverket sine kart er det avmerkt nokre bekkar i planområdet som renn ut i Jølstra (Figur 1 og Figur 2). På kartet startar desse bekkane omtrent midt i planområdet, og kan følgjast ned til Jølstra. I øvre del av fjellsida er det markert ein bekk. Denne er ikkje markert ned mot planområdet, men den føl ei renne i terrenget som går ned mot austre del av planområdet. Basert på laserdata (LiDAR) frå Kartverket har vi generert eit hellingskart, som deler inn fjellsida i område som kan vera potensielle kjeldeområde for ulike typar skred (Figur 4). I dei nedre delane av planområdet er hellinga under 10. Oppover fjellsida har planområdet under 25 helling, forutan eit område like nedanfor Feflotmyra, der det er opp mot 45. Over planområdet, er det også område med under 25 helling, men på det jamne stig hellinga gradvis opp til 45, før det vert opp mot 90 helling øvst i fjellsida. Samanliknar ein hellingskartet med flyfotoet, ser ein at det veks skog i dei potensielle losneområda som har under 60 helling. 8

10 Figur 3: Flyfoto av Vassenden vest for Jølstravatnet. Svart omriss markerer grovt planområdet. Kjelde: Kartverket. Figur 4: Hellingskart delt inn i potensielle losneområde for ulike skredtypar i og rundt planområdet. Kjelde: Kartverket. 9

11 1.3. Klima Klimastatistikk Skredfare og klima heng tett i saman. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til lausmassar, vassavrenning, flaumfare, steinsprangfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg skredfarevurdering må ein ta omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt oppdaterte prognosar for framtidige klimaendringar. Meteorologisk institutt har operative vêrstasjonar på tre ulike stader i Jølster. På Skei har ein stasjonane på 205 m o.h. (sidan 1969) og stasjon (210 m o.h.). På Kvamsfjellet på (980 m o.h.) sør for Vassenden har ein hatt stasjon sidan Det er henta temperaturog nedbørsdata frå stasjon på Skei (Figur 5), og det er vist data frå klimaperioden , og dette gjev ein peikepinn på klimaet i området i siste del av 1900-talet. Vinddata er henta frå stasjonen på Kvamsfjellet og er vist i Figur 6. Dominerande vindretning er vind frå sørvest. Figur 5: Temperatur- og nedbørsnormalar frå Meteorologisk institutt. Statistikken er henta frå stasjon Skei (205 m o.h.) i Jølster. Årsnormalen for nedbør har i løpet av perioden vore 1760 mm. Årsnormalen for temperatur har vore 3,5 C gjennom same perioden. 10

12 Figur 6: Frekvensfordeling av vindretning og vindstyrke for Kvamsfjellet 2015 vist i eit vindrosediagram. Dominerande vindretning er frå sørvest. Kjelde: Meteorologisk institutt (eklima). Skred skjer gjerne under eller etter ekstreme nedbørshendingar. Tabell 2 og Tabell 3 viser høvesvis verdiar for 1-døgns- og 3-døgnsnedbør med gjentaksintervall på 100 og 1000 år. For ein returperiode på 100 år kan ein forventa 104 mm nedbør i løpet av eitt døgn og 172 mm i løpet av 3 døgn, ved gumbel-metoden. Maksimum døgnnedbør målt på stasjonen i Skei er 90,7 mm ( ). Tabell 2: 1-døgnsnedbør med gjentaksintervall på 100 og 1000 år. Verdiane er i mm. Stasjon Returperiode Metode Årsverdi Vinter Vår Sommar Haust (år) GUMBEL Skei 1000 GUMBEL m o.h. 100 NERC NERC Tabell 3: 3-døgnsnedbør med gjentaksintervall på 100 og 1000 år. Stasjon Returperiode Metode Årsverdi Vinter Vår Sommar Haust (år) GUMBEL Skei 1000 GUMBEL m o.h. 100 NERC NERC

13 Klimaprognosar Dei store forskingsinstitusjonane sine klimamodellar gjev meir og meir pålitelege prognosar om global klimautvikling i framtida, men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. Hausten 2015 vart den siste Klima i Norge 2100-rapporten publisert. Hovudfunna i denne rapporten er at ein i Noreg må forvente høgare temperaturar, meir nedbør og meir ekstremnedbør. Ei følgje av dette vil vere at ein må ta høgde for at flaumane vert større og kjem hyppigare, og at skredfrekvensen vil auke i Noreg. Norsk klimaservicesenter har på sine nettsider (klimaservicesenter.no) presentert klimaframskrivingane for ulike geografiske områder fram mot klimaperioden Generelt så viser klimaprofilen for Sogn og Fjordane følgande forventa endringar fram mot år 2100, samanlikna med perioden : Årstemperaturen i fylket aukar med ca. 4 C. Årsnedbøren aukar med ca. 15 %. Temperaturen aukar mest om hausten og vinteren, og minst om sommaren. Dagar med mykje nedbør vil førekome oftare, og nedbørintensiteten vil auke. For vind syner berekningane ingen store endringar, men uvissa er stor. Tabell 4 viser forventa endringar i Sogn og Fjordane frå til i klima, hydrologiske forhold og naturfarar som kan ha tyding for samfunnstryggleik. I Vedlegg II viser vi detaljane i både klimastatistikk og klimaprognosar for Vestlandet. Tabell 4: Forventa endringar i klima, hydrologiske forhold og naturfarar for Sogn og Fjordane frå perioden til

14 KAPITTEL 2 GEOLOGI 2.1. Berggrunnsgeologi Store delar av berggrunnen i Sunnfjord er definert som ein del av den vestre gneisregionen, og består av millionar år gamle bergartar (Ramberg m.fl. 2013). Desse bergartane vart pressa fleire kilometer ned under jordoverflata under den kaledonske fjellkjededanninga for om lag 400 millionar år sidan. Det høge trykk- og temperaturregimet som bergartane vart underlagt resulterte i at dei vart sterkt metamorfiserte (omdanna), og kan i dag finnast att som banda gneisar, migmatittar og granittar. Mesteparten av området rundt Jølstravatnet er kartlagd som diorittisk til granittisk gneis (Figur 7). Figur 7: Berggrunnskart over vestlege del av Jølster. Berggrunnen i Jølster er generelt lite variert og består hovudsakleg av gneisar. Kjelde: NGU Lausmassegeologi For 2,6 millionar år sidan byrja epoken kvartær, ein periode kor den nordlege halvkula var prega av om lag istider. Breane som dekka store delar av Noreg under desse kuldeperiodane grov ut dalar og fjordar og danna det landskapet vi har i dag, og som er typisk for Vestlandet. Innlandsisen under siste istida hadde si maksimale utbreiing for om lag år sidan. Etter kvart som innlandsisen smelta attende dei følgjande tusenåra, blottla den morenemateriale og smeltevassavsetjingar i dei fleste lier og dalstrøk. NGU sitt lausmassekart viser at det ligg elveavsett materiale mellom Jølstra og hovudvegen E39, medan undersøkingsområdet ovanfor E39 består hovudsakleg av tjukke moreneavsetningar. Øvst i lia under Nova og Gravsfjellet består lausmassane av skredavsetningar (Figur 8). Området ligg over høgste havnivå etter siste istid (marin grense) og det er ikkje kartlagd marine avsetjingar her. 13

15 Figur 8: NGU sitt lausmassekart viser at nedre del av planområdet mellom elva og E39 består av elveavsetningar medan øvre del mellom E39 er hovudsakleg tjukke moreneavsetningar. Øvst i lia under Nova og Gravsfjellet består lausmassane av skredmateriale som grensar ned i planområdet. Øvst bart fjell, med tynt dekke. Kjelde: NGU. 14

16 KAPITTEL 3 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR 3.1. Aktsemdskart for flaum, steinsprang og snøskred Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarleg for aktsemdskart for steinsprang, snøskred og flaum- og jordskred på Tenesta er utarbeidd i samarbeid med Norges geologiske undersøking (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. Aktsemdskarta for flaum-/jordskred, steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområde (kjeldeområde) og utløpsområde (rekkevidda av potensielle skred). Karta er utarbeidd ved bruk av ein datamodell som identifiserer moglege utløysingsområde for steinsprang og snøskred ut frå hellinga på fjellsida. For kvart utløysingsområde vert utløpsområdet for flaum-/jordskred, steinsprang og snøskred utrekna. Denne kartdatabasen er utelukkande basert på datamodellering og ingen feltobservasjonar er lagde til grunn. Det er difor ikkje teke omsyn til viktige faktorar som klima, vegetasjon og berggrunn, og meir detaljerte faresonekart må utarbeidast for å kunne seie noko om sannsynet for ulike skred, steinsprang og flaum. Aktsemdskarta kan difor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker for å avgjere om eit areal/område tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jamfør føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2015). Karta gjev likevel ein god indikasjon på kvar topografien tilseier at ytterlegare undersøkingar bør gjennomførast. Aktsemdskartet for flaumskred og jordskred (Figur 9) viser at heile planområdet ovanfor E39 er underlagd denne risikoen. Aktsemdskartet for steinsprang (Figur 10) viser at det er potensielt losneområde i øvre del av fjellsidene tett oppunder Nova og Gravsfjellet i nord. Utløpslengda er modellert til å nå omtrent 200 m inn i planområdet. Aktsemdskartet for snøskred (Figur 11) viser at det er potensielt losneområde frå øvre del av fjellsida. Utløpslengda er modellert til å nå heilt ned til Jølstra. 15

17 Figur 9: Aktsemdskart for potensielt flaum og jordskred ved planområdet. Basert på kart frå NVE m.fl 16

18 Figur 10: Aktsemdskart for steinsprang ved planområdet. Basert på kart frå NVE m.fl. 17

19 Figur 11: Aktsemdskart for snøskred ved planområdet. Basert på kart frå NVE m.fl Tidlegare skredhendingar I sin database (atlas.nve.no) har NVE m.fl. samla informasjon om tidlegare skredhendingar. Området kring Jølstravatnet er tydeleg utsett for ulike typar av jordskred, lausmasseskred, steinsprang/steinskred/fjellskred og snøskred. Vegvesenet registrerer skredhendingar som når ned på vegane. Som ein ser i Figur 12 er det ein del registrerte skred på vegane langs vatnet, men i sjølve planområdet er det ikkje registrert tidlegare skredhendingar. Det næraste er eit jordskred på garden Fluge, omtrent 300 m aust for planområdet. 2. august 1925 gjekk det her eit stein- og jordskred som losna oppe i fjellsida. Plassering og meir informasjon er vist i Figur 13. I denne enden av Jølstravatnet er det flest registrerte skred frå fjellsida sør for vatnet. 18

20 Figur 12: Oversikt over registrerte skredhendingar i området kring Jølstravatnet. Kjelde: NVE. Figur 13: Det er registrert ei skredhending i nærleiken av planområdet. 2. august 1925 gjekk det eit stein- og jordskred frå fjellsida og ned mot garden Fluge, om lag 300 m aust for planområdet. Kjelde: atlas.nve.no 19

21 KAPITTEL 4 MODELLERING AV SKREDFARE 4.1. Alpha-beta-metoden Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snøskred og steinsprang/steinskred (Derron, 2009), og den kan også nyttast til å modellera utløpsdistansen til jordskred. Metoden er basert på empiriske data om utløpsdistanse for skred, på bakgrunn av topografien i skredbana. For utgreiing om metoden, sjå Vedlegg III. Vi har nytta oss av NVE sitt digitale alpha-beta-verkty og brukt metoden til å modellera utløpsdistanse frå potensielle kjeldeområde for jordskred, steinsprang og snøskred i frå fjellsida ovanfor planområdet. For kvar av skredtypane har vi vald høgast mogelege kjeldeområde der hellinga tilseier at den aktuelle skredtypen kan utløysast. Resultata er vist i Vedlegg III. Sidan alpha-beta-metoden berre modellerer maksimal utløpsdistanse for skred ut frå eit gitt punkt, er val av dette punktet essensielt. Modellen kan vise at eit område er innanfor utløpsfeltet, men dersom det ikkje finst reell utløysingsfare er det heller inga skredfare. For steinsprang er det viktig å ha fokus på sprekker og synleg ustabilitet i blottlagd berggrunn. Med bakgrunn i feltobservasjonane og kartdata har vi vald høgast mogeleg kjeldeområde for steinsprang, og her er det også påvist sprekker (Kap. 5.2.). For snøskred viser resultatet (Figur 51) at snøskred frå fjellsida under Gravsfjellet vil kunne nå heilt ned til nedre del av planområdet. Resultatet stemmer difor overeins med aktsemdkartet. Flyfoto og feltobservasjonar viser at det er skog i dei potensielle kjeldeområda for snøskred. For steinsprang viser resultatet (Figur 52) at steinsprang vil kunne nå inn i planområdet. Med to standardavvik er utløpslengda ned til der høgspentlinja kryssar planområdet. Denne modelleringa samsvarar med aktsemdkartet. For jordskred viser resultatet (Figur 53) at jordskred vil kunne nå inn i planområdet, men ikkje like langt inn som steinsprang. Dette er på grunn av at kjeldeområdet for steinsprang ligg høgare enn kjeldeområdet for jordskred. Alpha-beta-metoden åleine er ikkje tilstrekkeleg til å påvise skredfare i eit område. Metoden tek heller ikkje omsyn til faktorar som vegetasjon, klima og akkumulasjonspotensiale for snø. Resultata frå alpha-beta-metoden bør ikkje vektleggast for mykje men vert likevel teke med som eit nyttig supplement når den reelle skredfaren skal diskuterast i Kapittel

22 KAPITTEL 5 SKREDFAREVURDERING 5.1. Vurdering av skredfare Aktsemdkarta til NVE m.fl. viser at det er potensiell fare for steinsprang, snøskred og jord- og flaumskred inn i planområdet. Våre alpha-beta-modelleringar viser eit liknande resultat, men med kortare utløpslengde for jordskred. Flaumskred vil kunne løysast ut i terreng med lågare helling enn jordskred, så utløpslengda til eit eventuelt flaumskred vil kunna vera lengre enn modelleringa for jordskred viser. Dette er som nemnd berre matematiske modelleringar basert på terrenggradientar, ofte med ekvidistanse på 20 m, noko som gjev ei forholdsvis låg kartoppløysing. I modelleringa er det heller ikkje teke omsyn til viktige faktorar som vegetasjon, drenering, klima, lausmassar, bergartstype og sprekkesystem. Det vart difor gjennomførd feltarbeid for å gjere ei heilskapleg vurdering av den reelle skredfaren. For at det skal kunne gå skred må det: 1) finnast rasfarleg materiale. 2) vere tilstrekkeleg bratt i terrenget, slik at raset kan løysast ut og utvikle seg. 3) finnast ein mekanisme som set materialet i rørsle. Desse mekanismane er ofte knytt til ekstreme situasjonar som endrar stabiliteten i massane Feltobservasjonar Feltarbeidet vart utførd den 2. september 2016 av Einar Alsaker og Per Godø frå SGC Geofare AS. Det var gråvêr med regnbyer og mykje overflatevatn i terrenget men forholda var oversiktlege nok til at området kunne undersøkast. På grunn av vêrforholda og at skodda låg langt ned i fjellsida var vi tilbake 5. september i klårt haustvêr og fekk gjort meir kartlegging og tatt betre og klårare bilete av planområdet og fjellsida over (sjå Figur 15 - Figur 33). Store delar av planområdet i dalsida er tilvekst av lauvskog med nokre opne graskledde parti innimellom. Øvst i vestre delane av planområdet og vidare opp i dalsida er det eit isolert plantefelt med tett granskog. Mot aust og vidare opp (nord) mot fjellsida veks det spreidd lauvskog og øvst under det brattaste fjellet er det steinur som er bygd opp av steinsprang- eller steinskredmateriale. Mosegrodde steinblokker av gneis av ulik størrelse og form ligg spreidd utover i den skogkledde dalsida. Dei største observerte lause blokkene varierer mellom ein og ti m 3. Det vart ikkje observert ferske skredblokker. Nedre del av planområdet mot busetnaden og vidare mot Jølstra består for det meste av dyrka innmark med eit myrlendt område nærast elva i vestre hjørnet av planområdet. Det er ikkje observert større steinblokker i nedre del av planområdet kor lausmassane består av tjukk morenemateriale. Det renn nokre bekkar ned frå dalsida som samlar seg i planområdet. Desse er merka som 1, 2, 3 og 4 på Figur 34. Bekkekanalane varierer i lengde og størrelse/breidde, men er på det jamne om lag ein meter djupe og 1-2 meter breie. Ein større elveerodert ravine (kanjon) er utvikla i det austre hjørnet av planområdet som er om lag 6-8 meter djup og 6-10 meter brei på det meste. Bekken her (4) drenerer store deler av vatnet frå fjellet i nord, og føl austre avgrensing 21

23 til planområdet nedover eit stykke, før den går aust for planområdet. I søraustre del av planområdet kjem den på ny inn igjen, før den renn under E39 og ut i Jølstra. Like vest for denne ravinen er det ei mindre ravine, der bekk 3 renn (sjå Figur 14 og Figur 34). Øvst i planområdet er det eit relativt flatt parti med lite vegetasjon som kallas Feflotmyra. Her er det godt tilgrodd, og ikkje typisk myrområde i dag. Lausmassane består av morenemateriale og mektigheita vert mindre oppover i fjellsida. I øvre del av det planområdet og vidare oppover består lausmassane hovudsakleg av eit tynt lag organisk materiale i tillegg til skredblokker. Vi går ut i frå at det har vore eit tjukkare lag med morenemateriale her tidlegare, men at dette har vorte vaska vekk den fyrste tida etter siste istid. Registreringskartet viser undersøkt område og plassering av skredblokker, bekkar og dei nemnde ravinane (Figur 14). Frå sør opptrer skredblokkene først som eit usamanhengande dekke før det går over i eit samanhengande dekke i øvre del av planområdet og heilt opp til under den bratte fjellsida. I område der det er registrert moreneblokker er det også enkelte skredblokker. Figur 14: Registreringskart frå det undersøkte området. I øvre del av planområdet er det observert skredblokker, fyrst i eit usamanhengande dekke og deretter i eit samanhengande dekke heilt opp til under den bratte fjellsida. 22

24 Figur 15: Fotografi som viser parti frå nedre del av planområdet mellom elva Jølstra og hovedvegen E39. Området består hovudsakleg av dyrka mark og eit mindre myrlendt parti nær elva med spreidd lauvskog. Figur 16: Fotografi teke frå hovudvegen E39 som viser eit parti frå nedre del av planområdet med utsyn over innmarka nedanfor bustadhusa ved Storetrævegen, den skogkledde lia i bakgrunnen (mot nord) med Nova ovanfor og Gravsfjellet øvst til høgre. 23

25 Figur 17: Fotografi teke mot nord frå hovudvegen E39 som viser eit parti lengst vest i nedre del av planområdet med utsyn over innmarka nedanfor det gamle tunet ved Storetrævegen, den skogkledde lia i bakgrunnen med Nova ovanfor og Gravsfjellet øvst til høgre mot nordaust. Figur 18: Fotografi som viser utsyn frå fjellsida under Nova mot sør i nedre del av planområdet og elva Jølstra som renn gjennom dalen. Lausmassane her består for det meste av morenemateriale og organisk materiale. 24

26 Figur 19: Fotografi som viser eit parti i fjellsida like under granskogen øvst i vestre delar av planområdet. Mosegrodde steinblokker av ulik form og storleik ligg spreidd utover i lia. Dette er mest sannsynleg steinsprangblokker avsett distalt på ei skred-/steinsprangvifte ved foten av fjellskråninga i fyrste tida etter siste istid. Figur 20: Fotografi som viser ei samling av mosegrodde steinblokker av ulik form og storleik i granskogen øvst i vestre delar av planområdet. Dei største blokkene her er på 2,5-3 m 3. Dette tolkar vi til å vera steinsprangblokker avsett i ei skred/steinsprang-vifte som har bygd seg opp ved foten av fjellskråninga etter siste istid. 25

27 Figur 21: Fotografi av ei stor mosegrodd steinblokk på om lag 20 m 3 i granskogen like ovanfor vestre hjørnet av planområdet. Den har sannsynlegvis vorte utløyst i frå fjellsida truleg ein gong rett etter siste istid, og rulla nedover skråninga på skred/steinsprangvifta og vorte avsett her. Figur 22: Fotografi som viser ei samling av mosegrodde steinblokker av ulik form og storleik som ligg spreidd utover i lauvskogen like under Feflotmyra øvst i planområdet. Dette området utgjer sannsynlegvis distale delar av ei skred/steinsprangvifte. 26

28 Figur 23: Fotografi frå nordaustre delar av planområdet kor ein V-forma ravine, som er om lag 6-8 m djup og 6-10 m brei, leiar mykje av nedbøren frå fjellsida nedover lia og som føl austre avgrensing til planområdet eit stykke før den svingar aust for planområdet. I søraustre del av planområdet kjem den på ny inn igjen. Figur 24: Fotografi frå nordaustre hjørnet av planområdet kor bekk nr. 3 renn parallelt til den V-forma ravina som ligg omlag 50 meter lenger mot aust. 27

29 Figur 25: Fotografi som viser den skogkledde fjellsida ovanfor (nord for) planområdet. Figur 26: Fotografi som viser parti frå nordvestre del fjellsida og øvre del av den delvis vegetasjonskledde skred- /steinsprangvifta (steinur) under. 28

30 Figur 27: Fotografi tatt mot nord som viser delar av fjellsida og den delvis vegetasjonskledde skred/steinsprangvifta (steinur) under. Figur 28: Fotografi som viser øvre del (mot nord) av fjellsida og skaret kor den delvis vegetasjonskledde skredvifta (steinura) har sitt kjeldeområde. Fjellsida her viser ikkje teikn til store opne sprekker, men ein kan likevel ikkje utelukka utrasing herfrå. 29

31 Figur 29: Fotografi frå nordaustre del av fjellsida like over steinsprangvifta. Denne delen av fjellpartiet er kraftig deformert i form av opne sprekker og kan vere ei kjelde til framtidige steinsprang. Her kan ein observere at sprekkene definerer steinblokker av ulik størrelse som har potensiale til å bli utløyst frå fjellsida. Figur 30: Fotografi som viser øvre del av fjellpartiet kring Nova i nordaust. Lyng og lauvskog veks mellom bergartsflatene som er tydeleg runda etter iserosjon under siste istid. Lite teikn til blokker som kan ha potensiale til å verte utløyst frå fjellsida. 30

32 Figur 31: Fotografi som viser bekk (nr. 1) som er skjult av lauvtre og vegetasjon. Den samlar seg og renn under Storetrævegen og vidare ned mot E39 og Jølstra. Kanalen er om lag ein meter djup og ein meter brei på det meste. Figur 32: Fotografi som viser nedre del av bekk (nr.3) som er skjult av lauvtre og vegetasjon. Den samlar seg og renn under Storetrævegen og vidare ned mot E39 og Jølstra. Bekkekanalen er om lag ein meter djup og ein meter brei. 31

33 Figur 33: Fotografi som viser nedre del av bekk (nr.4) som her er om lag ein meter djup og ein meter brei. Denne bekken føl austre avgrensing til planområdet eit stykke før den går aust for planområdet. I søraustre del av planområdet renn den på ny gjennom, før den går under E39 og ut i Jølstra. Figur 34: Flyfoto frå øvre del av planområdet påteikna dei fire hovudbekkefara i gult (nr.1, nr.2, nr.3 og nr.4) samt Feflotmyra og den V-forma ravinen øvst i lia, nordaust i planområdet. 32

34 5.3. Samanstilling og diskusjon kring skredfare Jordskred og flaumskred Dei fleste jordskred skjer i forseinkingar i terrenget, der poretrykket vil auka mest under nedbørshendingar. Flaumskred oppstår oftast i bratte bekke- og elveløp og gjerne der andre skred har demt opp dreneringsvegen. Topografiske data (Kap. 1.2.) viser at det renn ein bekk ned kløfta aust for Nova. Denne er ikkje teikna inn heile vegen nedover, men kartet viser at den vil følgja ein ravine/renne nedover langs austre avgrensing av planområdet. Nedslagsfeltet er relativt avgrensa og det er ingen vatn eller større flate område som drenerer inn i feltet. Det vil sei at det er lite vassføring i bekkane til vanleg og rask avrenning etter nedbørshendingar, noko som vart stadfesta under synfaringa 2. september Klimastatistikken viser at årsnormalen for nedbør er på 1760 mm. Verdiar for 1-døgnsnedbør med gjentaksintervall på 1000 år er 130 mm og 163 mm med metodane gumbel og nerc. Dette svarar til om lag 7 % og 9 % av årsnedbøren på eit døgn, og er i grenseland for det som vanlegvis trengst for utløysing av jordskred. Sidan stasjonen berre har registrert målingar tilbake til 1969, er verdiane svært usikre. Høgste registrerte døgnnedbør på denne stasjonen er 90,8 mm. Aktsemdskarta til NVE m.fl. (Kapittel 3.1.) viser at store delar av planområdet er innanfor potensiell fare for flaum- og jordskred. Alfa-beta-modellering av utløpslengda til jordskred viser at utløpslengda når ned til det flate området merka Feflotmyra på kartet. Sidan flaumskred er våtare enn jordskred, og kan losna i terreng med lågare helling vil også utløpslengda vera lengre. Det er derimot lite sannsynleg at dreneringsvegane vert demma opp av andre skredtypar. Dei områda som er bratte nok til utløysing av jordskred er dekka av vegetasjon og i dei øvre delane av fjellsida er det i tillegg lite lausmassar. Nedanfor Feflotmyra er det eit område som er bratt nok til utløysing av jordskred der det også er ein del morenemateriale. I dette området er det også tett lauvskog. Morenemateriale er rekna som eit stabilt sediment. Det vart ikkje observert teikn etter utrasing eller vifteformer inne i planområdet, så vi tolkar det som at lausmassane har lege i ro i lang tid. Vegetasjonen er i tillegg med å binde fast lausmassane. Skredet som gjekk på Fluge, kring 300 m aust for planområdet er registrert som eit jord- og steinskred. Truleg har dette starta som eit steinsprang/steinskred som har utløyst jordskred og tatt med seg skredmateriale og jord frå fjellsida. I området med ravinar er det mindre vegetasjon. Det vart ikkje observert teikn til utrasing og vi vurderer det som at lausmassane ligg stabilt med omsyn på jordskred. Basert på dagens tilhøve av vegetasjon konkluderer vi med at lausmassane ligg stabilt og at det ikkje er fare for jordskred i planområdet. Vi kan likevel ikkje utelukka at under kraftige nedbørshendingar vil det kunne vaskast ut noko materiale frå ravinane og at det dimed kan gå små flaumskred frå dette området, gjerne i kombinasjon med sørpeskred. Vi vurderer det som at det er større sannsyn for sørpeskred og at utbreiinga til sørpeskred også vil vera større enn for flaumskred. Faresonekartet (Kap ) viser difor sørpeskred som dimensjonerande skredtype her. 33

35 Skred frå fast fjell NGU sine lausmassekart frå området (Kapittel 2.2.) viser at det er registrert skredmateriale i øvste del av fjellsida ovanfor planområdet, og feltobservasjonane stadfesta dette. Utbreiinga til desse skredblokkene når ned til eit stykke nedanfor det flate området øvst i planområdet, og altså lengre ned enn lausmassekartet til NGU indikerer. Observasjonane samsvarar godt med aktsemdkartet og alpha-beta-modelleringa. Hellingskart basert på terrengmodell (Figur 4) viser at det er store område der det kan losna steinsprang. Synfaringa (Kap 5.2.) viser at det er varierande sprekkegrad i fjellveggen og at det er nokre område som er svært oppsprukke. Basert på observasjonane i felt, oppsprekkinga i kjeldeområdet og modelleringa av utløpslengda plasserer vi grensa for skred frå fast fjell med nominelt årleg sannsyn 1/1000 i området som er markert som Feflotmyra. Sidan det ikkje vart observert ferske steinsprangblokker i det undersøkte området, og hellingskartet viser at det er fleire mindre område med under 25 helling ovanfor planområdet, meiner vi at skred frå fast fjell med årleg sannsyn 1/100 ikkje når inn i planområdet. Skog kan ha ein bremsande effekt på skred frå fast fjell, og mest på mindre steinspranghendingar. Den bremsande effekten på større steinsprang-/steinskredhendingar er meir diskutabel. Vi har difor ikkje teke omsyn til skogen sin bremsande effekt når vi har vurdert skred frå fast fjell. Faresonekartet (Kap ) viser plassering av faresona Snøskred Aktsemdskarta til NVE m.fl. (Kapittel 3.1.) viser at heile undersøkingsområdet ligg innanfor modellert utløpsdistanse for snøskred, og at det er fjellsida under Nova og Gravsfjellet som er definert som potensielt utløysingspunkt. Men sjølv om hellinga i fjellsida er mellom 30 og 60, som vert rekna som den kritiske sona for akkumulasjon og utløysing av snøskred (Lied & Kristensen, 2003), så viser både foto og feltobservasjonane at det veks skog like opp mot toppane i den sørvendte fjellsida, og dermed er risikoen for å få akkumulert større snømengder og få utløyst snøskred minimal. Dette har ikkje modelleringsverktya og aktsemdskartet tatt omsyn til. Hellingskartet (Figur 4), feltobservasjonane (Kap. 5.2.) og 3D-modell (Figur 50) viser at det er eit lite avgrensa område i nedre del av kløfta aust for Nova (steinsprangvifta) som vil vera det mest sannsynlege losneområde for snøskred, og også dette området er dekka av vegetasjon. Snøskred føl ofte den same skredbana og ein ser det gjerne på vegetasjonen om det har gått snøskred i nyare tid. I fjellsida ovanfor planområdet ser vi ingen spor etter tidlegare snøskred. Eventuell vind frå nord vil kunne føra til skavldanning i øvre del av fjellsida og auka skredfaren, men ein ser frå klimastatistikken (Kap ) at dominerande vindretning er vind frå sør, og at det nesten ikkje er registrert vind frå nord i dette området. Det er også lite sannsynleg at utlosning av ein slik skavl vil kunne nå ned til planområdet. Klimaprognosane (Kap ) viser at ein kan forventa meir nedbør i tida fram mot år For fjella i Jølster kan det bety nedbør i form av snø i vintermånadane. På grunn av det avgrensa potensielle 34

36 losneområdet for snøskred ovanfor planområdet, vurderer vi det som at det ikkje vil ha kritisk innverknad på snøskredfaren i dette området. I området like nedanfor Feflotmyra er det også potensielt losneområde for snøskred. Områda som er bratte nok til utløysing av snø i dette området, er så små og avgrensa at det ikkje vil kunne føra til store utglidingar. Basert på dagens vegetasjonsdekke konkluderer vi med at planområdet er utanfor utløpsområdet for snøskred med nominelt årleg sannsyn 1/ Sørpeskred Sørpeskred er ei blanding av snø og vatn og treng ikkje bratt terreng for å utløysast. Vanlegvis føl dei bekkar eller andre forseinkingar i terrenget. Klima spelar ei viktig rolle i vurderinga av sørpeskredfare. Auke i temperatur og nedbør i område der nedbøren kan komma som snø i vintermånadane kan vera med på å auka faren for sørpeskred. Topografiske data (Kap. 1.2.) viser at fjellsida ovanfor planområdet har eit avgrensa nedslagsfelt med hurtig avrenning etter nedbørshendingar. Snøskredvurderinga (Kap ) viser at på grunn av blant anna vegetasjonen, er snøskredfaren låg. Dette reduserer difor også faren for at snøskred demmer opp dreneringsvegane, og vidare vert då sannsynet for sørpeskred lægre. Vegetasjonen vil også vera stabiliserande i potensielle losneområde for sørpeskred og kan verka bremsande i skredløpet. Der det er best definerte dreneringsvegar er i området med ravinar nordaust i planområdet. I særleg den austre ravinen er det bratt nok til at det kan rasa ut små snøskred frå sidene til ravinen, og slike skred har potensiale til å demma opp kanalen. Dette kan utløysa små sørpeskred som vil følgja dreneringskanalen nedover. Sidan det er eit svært avgrensa losneområde i ravinen, vil også utbreiinga og skadepotensialet til eit slikt sørpeskred vera lite. Dersom sørpeskredet får erodert i lausmassane i bekkekanalen, kan det utvikla seg til å verta eit flaumskred. Terrenget vert gradvis slakare nedanfor det potensielle losneområde i ravinen og er under 25. På den opne innmarka og ned til Jølstra er hellinga under 10. Sørpeskred av denne storleiken vil heller spreie seg utover og miste energi, enn å erodera seg ned i lausmassane i det slake terrenget. Det er ingen gode metodar for å modellera utløpet til sørpeskred, men sidan sørpeskred oftast føl lægste punkt i terrenget, kan vi ved hjelp av feltobservasjonane og terrengmodellen sjå kvar slike sørpeskred vil bevega seg nedover. Sidan det ikkje er registrert tidlegare sørpeskred i dette området, og det heller ikkje er kjent at det har gått tidlegare, vert faresona for sørpeskred med årleg sannsyn på 1/100 liten. Sørpeskred på denne storleiken vurderer vi til å miste energi tidlegare og vil difor ikkje kunne ha skadepotensiale nedover i planområdet. Sørpeskred med årleg sannsyn på 1/1000 meiner vi også vil følgja lægste punkt i terrenget nedover innmarka. Sørpeskred frå den austre ravinen i bekk nr 4 vil verta leia aust og ut av planområdet. Her er det ingen definerte bekkekanal, så sørpeskredet vil spreie seg utover og miste energi, og ikkje kunne komma inn igjen i planområdet lenger nede. Sørpeskred langs bekk nr 3 vil følgja bekkekanalen nedover. Her har terrenget under 10 helling, og vi vurderer det som at sørpeskred av denne storleiken ikkje vil ha eroderande krefter i dette området, basert på det avgrensa losneområdet, hellinga og topografien til terrenget. Bekkekanalen vert mindre definert 35

37 nedover ettersom skråninga vert slakare. Her vil sørpeskredet spreie seg utover og miste energi, og skadepotensiale forsvinn. Faresona er difor ikkje teikna inn vidare nedover på faresonekartet. Faresonekartet (Kap ) viser plassering av faresonene for sørpeskred Faresonekart og vernskog Diskusjonen ovanfor konkluderer med at det er fare for steinsprang i øvste del av planområdet og i tillegg fare for små sørpeskred og flaumskred frå ravinane og langs bekkekanalen nedover i planområdet. Plankartet (datert ) viser at det ikkje er planar om bustadar innanfor faresona for steinsprang, så det vil då heller ikkje vera behov for sikringstiltak. Dersom bustadane vert plassert utanfor faresona for sørpeskred med årleg sannsyn 1/1000, er det heller ikkje behov for sikringstiltak for denne skredtypen. Vi presiserer at vi ikkje har modellert flaumfaren langs bekkane. Det vil vera viktig med ein god plan for handtering av dreneringa. Der vatnet skal gå i røyr/kulvert er det viktig at desse vert dimensjonert med tanke på auka nedbør i framtida. Utan nærmare undersøking bør det ikkje byggast nærmare enn 20 m frå nærmaste bekk. Sidan delar av skredfarevurderinga baserer seg på skogen sin eigenskap til å hindra skredutløysing, har vi markert område der dette er gjeldande (Figur 36). For desse områda må planprogrammet ha med føresegner for at skogen vert oppretthalden og tatt vare på. Som eit minimum må det vera forbod mot flathogst. Plankartet omfattar berre tiltak i tiltaksklasse S1 og S2, og vi har difor ikkje vurdert grensene for skred med årleg sannsyn 1/

38 Figur 35: Faresonekart for planområdet (markert med stipla linje). I øvre del av planområdet er det steinsprang som er dimensjonerande skredtype. I ravinane nordaust i planområdet er det fare for utløysing av små sørpeskred og desse vil fylgja ein bekkekanal (bekk nr. 3) nedover den austre grensa til planområdet før det mister energi og skadepotensiale. 37

39 Figur 36: Område der skogen har eigenskapar som hindrar utløysing av skred er markert med grønt omriss. Planen må inkludera føresegner som tek vare på skogen. Som eit minimum må ein forby flathogst i desse områda. 38

40 KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK 6.1. Generelt Skred vert vanlegvis inndelt i tre fasar/område: 1) utløysingsområdet, der skredmassane losnar og kjem i rørsle. 2) skredløpet, som er bana skredet følgjer. 3) utløpsområdet, som er det arealet skredet legg seg når energien er oppbrukt. Ved sikring mot skred er det mogleg å gjere inngrep i alle desse tre fasane, for å forhindre skadar på bygg. Kva for sikringsmetodar som bør nyttast er ei avveging mellom skredfare, kostnad og lokale, praktiske føresetnader/utfordringar for skredsikring (f.eks. tilgjengelegheit for anleggsmaskiner o.l.) Sikringstiltak Under skredfarevurderinga (Kapittel 5) vart det påvist fare for steinsprang i øvre del av planområdet. Plankartet (datert ) viser at dette området skal nyttast som friluftsformål, så det vil ikkje vera naudsynt med sikringstiltak i dette området. Skredfarevurderinga viste også at det er fare for at sørpeskred startar i ravinane nordaust i planområdet. Faresonekartet viser utbreiinga til desse, der vi har vurdert dei til å ha skadepotensiale. Dersom dei planlagde bustadane vert plassert utanfor faresone til sørpeskred med årleg sannsyn 1/1000, er det heller ikkje behov for sikring mot denne typen skred. Plankartet viser at det vil byggast vegar som vil kryssa dreneringsvegane i området. Området har under nedbør mykje overvatn, og det er viktig at det vert utarbeidd ein god plan for handtering av dette. Ein må då ta omsyn til flaumhendingar og meir nedbør i framtida. Vi anbefaler at dreneringskanalane vert laga store og opne, og at ein reduserer tal på kulvertar/røyr som vil verta kritiske punkt. Kanalane bør utvidast både i breidda og i djupna for å kunne handtera store vassmengder og sørpeskred og flaumskred der dette er påvist. Sørpeskreda og flaumskreda som kan oppstå i ravinane, vurderer vi til å vera så små at dei kan handterast med store opne dreneringsvegar. Nye bustadar må ikkje planleggast nærmare enn minimum 20 m frå vassdrag i små nedbørsfelt (nedbørsfelt < 20 km 2 ), på grunn av flaumfare og erosjonsfare. Vår skredfarevurdering er gjort med utgangspunkt i noverande, naturgjevne forhold. Eventuelle menneskelege inngrep i området i framtida kan endra desse og då vil også graden av skredfare kunne bli endra. 39

41 KAPITTEL 7 KONKLUSJONAR Sunnfjord Geo Center si skredfarevurdering for planområdet Smiehogen i Jølster kommune konkluderer med at det er fare for steinsprang/steinskred ned mot øvre del av planområdet. Plankartet viser at dette området skal brukast som friluftsføremål, og det er difor ikkje naudsynt med sikringstiltak mot denne skredtypen. Vidare har vi påvist fare for små flaumskred og sørpeskred som kan oppstå i ravinane nordaust i planområdet. Her er sørpeskred dimensjonerande skredtype. Sørpeskred kan oppstå dersom bekkane vert oppdemt av små snøskred/utglidingar frå sidene i ravinane. Dette kan føra til små sørpeskred som på grunn av storleiken og det slake terrenget nedover innmarka, ikkje vil ha eroderande krefter. Skredbana går nedover lægste punkt i terrenget, langs eksisterande bekkekanal. På bakgrunn av det vesle losneområdet og at topografien lenger nede vil breia sørpeskredet utover, vurderer vi slike skred til å miste energi og skadepotensiale der dette skjer. Under nedbørshendingar er det rask avrenning og mykje overvatn i områda, så det vil vera viktig med ein god plan for å handtera overvatn og drenering. Bekkekanalane bør utbetrast til å kunne halda på store vassmengder ved flaumhendingar og også med tanke på meir nedbør i framtida. I bekkekanalen der det var påvist sørpeskred og flaumskredfare, vil ei slik utbetring også redusera omfanget til ei slik hending. 40

42 KAPITTEL 8 REFERANSAR Derron, M. H. 2009: Method for the susceptibility mapping of rock falls in Norway. Technical report, Norges Geologiske Undersøking. Domaas, U. (2011). Sørpeskred og snøskred. Skredseminar, Nov 2011, Lofthus, Ullensvang. Hanssen-Bauer I., Førland E.J., Haddeland I., Hisdal H., Nesje A., Nilsen J.E.Ø, Sandvend S., Sandø A.B., Sorteberg A., og Ådlandsvik B. 2015: Klima i Norge 2100 Kunnskapsgrunnlag for Klimatilpasning. Norsk Klimaservicesenter 2/2015. Utgitt av Miljødirektoratet Hestnes, E. 1998: Slushflow hazard-where, why and when? 25 years of experience with slushflow consulting and research. Annals of Glaciology 26, s Highland, L. M., Bobrowsky, P. 2008: The landslide handbook A guide to understanding landslides. U. S. Geological Survey Circular Reston. Lied, K., Kristensen, K. 2003: Snøskred. Håndbok om snøskred (Norsk utgave). Vett & Viten AS. Høvik. Norsk Klimaservicesenter, 2016: Klimaprofil Sogn og Fjordane Ramberg, I.B., Bryhni, I., Nøttvedt, A. og Rangnes, K (red.): Landet blir til Norges geologi. 2. utgåve. Trondheim. Norsk Geologisk Forening, s Terzaghi, K. 1962: Stability of steep slopes on hard unweathered rock. Geotechnique 12, s Internettsider: Kart, satellittbileter og topografiske profil: Kartverket Geologiske data: Norges geologiske undersøking Klima: Meteorologisk institutt, Miljøverndepartementet Norsk klimaservicesenter Skredkart: Norges vassdrags- og energidirektorat NVE, AlfaBeta Føreskrifter: Direktoratet for byggkvalitet nve.maps.arcgis.com 41

43 VEDLEGG I

44 VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK17) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: 7-3. Sikkerhet mot skred (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynleghet i tabellen nedenfor ikke overskrides. Tabell 5: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for skred, i følgje Plan- og byggingslova (TEK17). Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme S1 Liten 1/100 Naust, garasjar S2 Middels 1/1000 Hus, einebustader S3 Stor 1/5000 Rekkehus, hotell Tabell 6: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for flaum, i følgje Plan- og byggingslova (TEK17). Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme F1 Liten 1/20 Naust, garasjar F2 Middels 1/200 Hotell, bustadhus F3 Stor 1/1000 Sjukehus Det eksisterer altså tre tryggleiksklassar (Figur 37 og Figur 38) som er definert ut frå konsekvensen av ei skredhending: Tryggleiksklasse 1 (S1/F1) Denne tryggleiksklassen har det minste kravet for sikring og den omfattar bygningar der det normalt ikkje vil opphalde seg folk til ei kvar til. Dette gjeld til dømes garasjar og naust (Tabell 5 og Tabell 6). Opphaldstid av personar er kort og difor er konsekvensen vanlegvis liten. Ved oppføring av bygg i kategorien S1 er kravet at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/100. I prinsippet betyr dette at denne bygningstypen må plasserast utanfor utløpsdistansen til «hundreårsskredet». Dersom skredfarevurderinga viser at det vil kunne gå skred hyppigare enn dette må tomta/bygningane sikrast mot skred. For flaum i slike område er kravet sett til eit største nominelle årleg sannsyn på 1/20. Ein kan difor tillate ein høgare flaumfrekvens enn skredfrekvens. Tryggleiksklasse 2 (S2/F2) For skred gjeld denne tryggleiksklassen (S2) for bygningar der opptil 25 personar oppheld seg meir eller mindre permanent. Eit typisk døme på dette er einebustader og tomannsbustader I

45 (Tabell 5 og Tabell 6). For slike bygningar er kravet at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/1000. I prinsippet betyr dette at denne bygningstypen må plasserast utanfor utløpsdistansen til «tusenårsskredet». Dersom skredfarevurderinga viser at det vil kunne gå skred hyppigare enn dette må tomta/bygningane sikrast. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/200. For flaum (F2) inkluderer denne tryggleiksklassen område også der meir enn 25 personar vil opphalde seg, til dømes skular, bustadblokker og hotell. For uteareal i tilknyting til evaluerte byggverk som klassifiserast under S2/F2 kan kravet til tryggleik reduserast til tryggleiksnivået for tryggleiksklasse 1 (1/100). Dette fordi faren for liv og helse i samband med skred normalt vil vere vesentlig lågare for personar som oppheld seg utandørs. Tryggleiksklasse 3 (S3/F3) For skred (S3) gjeld denne tryggleiksklassen dersom meir enn 25 personar oppheld seg permanent i eit område. Dette gjeld til dømes bustadblokker, rekkehus, store kontorbygningar, kjøpesenter og hotell (Tabell 5 og Tabell 6). I desse tilfella vil konsekvensen ved ei skredhending vere stor og kravet til slike områder er at det nominelle årlege sannsynet for skred ikkje skal vere større enn 1/5000. Slike bygningar skal altså plasserast utanfor utløpsområdet til «femtusenårsskredet». For flaum (F3) i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/1000, og F3 gjeld for byggverk for spesielt sårbare grupper, eller med kritiske samfunns- og beredskapsfunksjonar, som sjukeheimar og sjukehus. Også for S3/F3 kan det vurderast å redusere tilhøyrande uteareal for dei aktuelle bygningane til S2/F2, sidan eksponeringstida og derfor risikoen for personar som held seg utandørs er lågare. Figur 37: Prinsippskisse for tryggleiksklassar og faresoner. I det raude området vil det gå «årvisse» skred med ei sannsynleg hyppigheit høgare enn 1/100. «Hundreårsskredet» vil i teorien stanse ved nedre grense av denne sona. Bygg i tryggleiksklasse 1 (S1) kan derfor plasserast utanfor dette området utan at ein treng sikringstiltak. Tilsvarande gjeld for bygg i S2 og S3 som må plasserast utanfor nedre grense for respektivt «tusenårsskred» og «femtusenårsskred». II

46 Figur 38: Figuren viser tryggleiksklassar og faresonar for flaum. Desse følgjer same prinsippet som for skred, men ein tillèt her noko høgare nominelt årleg sannsyn. I F3 ligg bygg som har kritiske samfunns- og beredskapsfunksjonar. Som Figur 37 og Figur 38viser er det talet på personar som normalt vil opphalde seg i eit hus, som avgjer krav til tryggleiksklasse. For enkelte typar bygningar krev lovverket at det ikkje skal vere sannsyn for skred eller flaum i det heile teke. Dette gjeld til dømes sjukehus eller bygningar der ein produserer og lagrar miljøfarlege kjemikaliar. III

47 VEDLEGG II KLIMA Klimastatistikk Nedanfor følgjer Meteorologisk institutt sin klimastatistikk for Vestlandet, frå 1900 til Figur 39: Vårtemperaturen på Vestlandet Denne har stige sidan Dei varmaste vårane var i 1920, -59, -02, -04, -09 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 40: Sommartemperaturen på Vestlandet Dei varmaste sommartemperaturane var på 1930-talet (1933 var det varmaste året) og etter Dei varmaste åra var 1997, 2002, 2003, 2006 og Dei kaldaste somrane var i 1907, 1921, 1923, 1928, 1929 og Kjelde: Meteorologisk institutt. IV

48 Figur 41: Hausttemperaturen på Vestlandet Haustane var generelt kjølege tidleg på 1900-talet, med ein periode tidleg på 1920-talet som den kaldaste. Frå 1933 til 1966 var hausttemperaturane over normalen, medan haustane var kjølege på 1970-talet. Etter 1999 har det vore fleire milde haustar, t.d. i 1999, 2000, 2006, 2011 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 42: Vintertemperaturen på Vestlandet Når det gjeld vintertemperaturen på Vestlandet, var det generelt milde vintrar rundt 1910 og første del av 1930-talet. Vintrane tidleg på 1940-talet var derimot uvanleg kalde. Det var fleire kalde vintrar i perioden og Milde vintrar var det på byrjinga av 1970-talet og slutten av og byrjinga av 1990-talet. Vintrane både i 2010 og 2011 var kalde. Dei kaldaste åra var , 1966, 1979 og Det var milde vintrar i 1925, 1949, 1989, 1990, 1992 og Kjelde: Meteorologisk institutt. V

49 Figur 43: Årsmiddeltemperaturen på Vestlandet Målingar frå Vestlandet syner at årsmiddeltemperaturen var over normalen i periodane , , , og etter Den varmaste perioden har vore etter 2000 og det varmaste året var i 2014, då årsmiddeltemperaturen var 2,4 C over normalen. Dette er den høgaste årsmiddeltemperaturen som er målt på Vestlandet. Dei kaldaste åra sett under eitt var 1915, 1940, 1942, 1979 og Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 44: Vårnedbøren på Vestlandet Ein legg merke til dei nedbørsfattige vårane på og 1930-talet. Dei våtaste vårane var i 1921, 1938, 1943, 1967, 1990 og Kjelde: Meteorologisk institutt. VI

50 Figur 45: Sommarnedbøren på Vestlandet Det var mindre variasjon i sommarsnedbør enn vårnedbør på Vestlandet gjennom 1900-talet. 1910, 1913, 1955, 1968 og 1997 skil seg likevel ut med tørre somrar. I 1964 var det ein særdeles våt sommar. Det var også var relativt nedbørsfattige somrar tidleg på 1900-talet. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 46: Haustnedbøren på Vestlandet Frå 1900 til slutten av 1960-talet var det svært nedbørsfattige haustar. Det same gjaldt frå 1987 til , 1933, 1960, 1993 og 2002 skil seg ut med relativt tørre haustar. Kjelde: Meteorologisk institutt. VII

51 Figur 47: Vinternedbøren på Vestlandet Det var nedbørsrike vintrar på slutten av 1980-talet og første halvdel av 1990-talet, med 1989 med våtaste vinter. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 48: Årsnedbøren på Vestlandet Årsnedbøren har auka med rundt 20 prosent frå 1900 til i dag. Dei mest nedbørsrike åra var 1921, 1967, 1983, 1990 og Dei mest nedbørsfattige åra var 1915, 1937, 1941, 1960 og Ser ein på sesongnedbøren, viser datasettet store mellomårlege og sesongmessige variasjonar. Kjelde: Meteorologisk institutt. VIII

52 Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredfareevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed avrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. På oppdrag frå miljødirektoratet har Norsk klimaservicesenter offentleggjort prognosar for klimautvikling i Noreg for dei neste 100 åra ( Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfelle av intens nedbør på Vestlandet, og at både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Det er også venta at flaumane i vassdraga på Vestlandet vil komme hyppigare og ha større omfang. Generelt kan ein sei at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8 % av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5 % av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra. Tabell 7 syner framtidige temperatur- og nedbørendringar i Vest-Noreg i 2060 og Tala syner temperatur- og nedbørendringar med låg, middels og høg framskriving i høve til perioden (normalperioden). Framskrivingane kjem frå rapporten Klima i Norge 2100 som vart lansert september Dei er basert på klimamodellar og er derfor usikre. Framskrivingane for temperatur gjeld heile Vestlandet, medan dei for nedbør gjeld Sogn og Fjordande og Nordhordland. Tala kan i følgje Norsk klimaservicesenter brukast som eit hjelpemiddel når kommunar og andre aktørar skal planlegge for framtidige klimaendringar (ROS-analysar, arealplanlegging, vegbygging m.m.). Tabell 7: Prognosar for temperaturendringar ( o C) på Vestlandet og nedbørendringar samt endring i tal på dagar med kraftig nedbør (prosent) i Sogn og Fjordane og Nordhordland i 2060 og 2100 i høve til normalperioden Lågt, middels og høgt estimat er oppgjevne. Kjelde: Temperatur ( o C) Lågt est. Middels est. Høgt est. Lågt est. Middels est. Høgt est. År +0,7 +1,5 +2,4 +1,3 +2,3 +3,2 Vinter -0,2 +1,6 +3,2 +0,5 +2,4 +4,1 Vår +0,1 +1,5 +3,1 +0,8 +2,3 +3,7 Sommar +0,3 +1,5 +2,7 +1,0 +2,2 +3,7 Haust +0,4 +1,8 +3,1 +1,1 +2,5 +3,8 Nedbør (%) total endring År Vinter Vår Sommar Haust Endring (%) i IX

53 tal på dagar med kraftig nedbør År Vinter Vår Sommar Haust Norsk klimaservicesenter har presentert klimaframskrivingane for ulike geografiske områder i eit norgeskart på sine nettsider. Berekningane kan brukast som grunnlag for klimatilpassa dimensjonering av infrastruktur som bygg, avløp, ved og bane. Verdiane i kartet er presentert som medianverdiar berekna frå eit ensemble av ti klimaframskrivingar. Klimaframskrivingane er basert på forventingar om framtidige utslepp av drivhusgassar og globale og regionale klimamodellar. For meir informasjon sjå X

54 VEDLEGG III MODELLERING AV SKREDFARE Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Metoden kan også brukast til modellera utløpsdistanse for jordskred. Det er blant anna tilsvarande modell Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) m.fl. har brukt til å gjere ei landsomfattande datamodellering av rekkevidda for skred, presentert på Alpha-betamodellen er imidlertid manuell. Fordelen med dette er at ein gjerne kan bruke kart med høgare oppløysing enn dei regionale karta som er brukte i aktsemdskarta på skrednett.no, og resultatet kan difor bli meir nøyaktig. Alpha-beta-metoden tek likevel ikkje omsyn til lokale faktorar som berggrunn, lausmassar, vegetasjon, klima og snøtypar, og bør berre sjåast på som rettleiande i ei skredfarevurdering. Ein bør med andre ord ikkje nytte desse utrekningane som meir enn eit nyttig supplement til feltobservasjonane og tolkingane som vart presentert i Kapittel 5. Metoden er basert på statistiske utløpsdistansar til stein- og snøskred over heile landet, i forhold til fallvinkelen ved utløysingspunktet og avsetjingspunktet (Derron, 2009). Eit potensielt utløysingspunkt, punkt A, vert plukka ut og skredbana vert skissert langs eit profil frå dette punktet (Figur 49). Langs dette profilet lokaliserer ein punktet der hellinga vert så låg at skred byrjar å tape vesentleg energi og avsetjast; 23 for steinsprang (Derron, 2009) og 10 for snøskred (Lied & Kristensen, 2003). Dette punktet kallast punkt B. Vinkelen beta (β) er definert som hellinga på linja AB. Vinkelen alpha (α) viser utløpsdistansen for skredet, og vert rekna ut frå beta ved hjelp av ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta + n, der m og n er empiriske koeffisientar. Rekkevidda for skredutløp er gjeve ved: For steinsprang: α = 0,77β + 3,9 For snøskred: α = 0,96β 1,4 For jordskred α = 0,96β 4,0 β er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og punktet der fallet vert mindre enn 23/10 (pkt. B) α er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og maksimal rekkevidde for steinsprang XI

55 Figur 49: Prinsippet for alpha-beta-metoden. Eit potensielt utløysingspunkt (punkt A) vert plukka ut og skredbana vert skissert frå dette til skråninga når under ein gjeven vinkel for avsetjing (her 23 for steinsprang). Vinkelen beta målt mellom ei horisontal linje og linja AB. Vinkelen alpha viser utløpsdistansen for skredet, og vert deretter funnen v.h.a. ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta n, der m og n er empiriske koeffisientar (Derron, 2009). α-vinkelen ein får som resultat av alpha-beta-metoden har eit standardavvik (S) på 2,16 for steinsprang og 2,3 for snøskred. Ved å trekke frå eitt standardavvik frå α-vinkelen vert resultatet noko meir konservativt. Desse modellerte utløpsdistansane vert så diskutert opp mot observasjonar vi gjer i felt (Vedlegg 5.2.). Figur 50: Figur henta frå norgei3d.no som viser kløfta aust for Nova, der kjeldeområda til modelleringane under er plassert. XII

56 Figur 51: Alpha-beta-profil for snøskred frå fjellsida ovanfor planområdet. Høgast mogeleg kjeldeområde er vald. Resultatet viser at snøskred frå dette punktet vil kunne nå ned til nedre del av planområdet. Det er også eit lite område med under 10 helling høgare oppe i skråninga, ved Feflotmyra. Ved å setja breakline her vil utløpsdistansen verta kortare. Kjelde: NVE Figur 52: Alpha-beta-profil for steinsprang frå fjellsida ovanfor planområdet. Høgast mogeleg kjeldeområde er vald, og dette er også eit område som er oppsprekt med reell fare for utrasing. Resultatet viser at steinsprang herifrå vil kunne nå inn i planområdet. Legg ein til to standardavvik er utløpslengda modellert til å nå ned til høgspentlinja. XIII

57 Figur 53: Alpha-beta-profil for jordskred frå fjellsida ovanfor planområdet. Høgast mogeleg kjeldeområde er vald. Resultatet viser at jordskred herifrå har potensiale til å nå inn i planområdet, men at utløpslengda er kortare enn for steinsprang. XIV