Skredfareevaluering ved Bekkjarvikvegen 2 i Åsane bydel, Bergen kommune

Transkript

1 Skredfareevaluering ved Bekkjarvikvegen 2 i Åsane bydel, Bergen kommune Mars 2014

2 Prosjektinformasjon og status: Dokumentittel: Skredfareevaluering ved Bekkjarvikvegen 2 i Åsane bydel, Bergen kommune Dokumentnr.: Kontraktnr.: Prosjekt: Skredfareevaluering Klassifisering: Distribusjon: Intern Leveransedato.: Status: Sider: 9. april 2014 Godkjend rapport 25 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: Sunnfjord Geo Consulting AS Villabyen Stongfjorden Organisasjonsnummer: MVA Kontaktinformasjon: Sunnfjord Geo Consulting AS v/synne Lindgren Alsaker Dagleg leiar Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Tlf.: e-post: Synne@SGCas.no Einar@SGCas.no Klientinformasjon: Ard Arealplan AS v/ann-helen Nessen Samfunnsplanleggar/Admninistrasjon Domkirkegaten 3, 5017 Bergen Tlf.: Mob.: e-post: ahn@ardarealplan.no Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi Rapport Bekkjarvikvegen 2, Åsane bydel, Bergen kommune Feltarbeid utførd av: Utførd (Dato): Signatur: Even Vie 29. januar 2014 Even Vie (sign.) Anders Haaland 29. januar 2014 Anders Haaland (sign.) Rapport utarbeidd av: Ferdig rapport (Dato): Signatur: Anders Haaland 4. april 2014 Andres Haaland (sign.) Rapport revidert av: Godkjend (Dato) Signatur: Einar Alsaker (Fagleg rådgjevar) 9. april 2014 Einar Alsaker (sign.) Atle Nesje (Fagleiar) 8. april 2014 Atle Nesje (sign.) Rapport godkjend av: Godkjend (Dato) Signatur: Synne L. Alsaker (Dagleg leiar) 9. april 2014 Synne L. Alsaker (sign.)

3 INNHALDSLISTE INNLEIING... 4 SAMANDRAG... 5 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING Plassering Topografi, vegetasjon og hydrologi Klima Klimastatistikk Klimaprognosar... 8 KAPITTEL 2 GEOLOGI Berggrunnsgeologi Lausmassegeologi... 9 KAPITTEL 3 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Tidlegare skredhendingar KAPITTEL 4 MODELLERING AV SKREDFARE Alpha-beta-metoden KAPITTEL 5 SKREDFAREEVALUERING Vurdering av skredfare Feltobservasjonar Samanstilling og diskusjon kring skredfare For ei generell utgreiing om dei ulike skredtypane og kva faktorar som påverkar desse, sjå Vedlegg IV Jordskred, grov massestraum («debris flow»), flaumskred og flaum Skred frå fast fjell Snøskred Sørpeskred

4 KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK Generelt Sikringstiltak KAPITTEL 7 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE KAPITTEL 8 KONKLUSJONAR KAPITTEL 9 REFERANSAR VEDLEGG...I VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE... II VEDLEGG II KLIMA... IV Klimastatistikk... IV Klimaprognosar... IX VEDLEGG III MODELLERING AV SKREDFARE...XV VEDLEGG IV GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE...XVII 3

5 INNLEIING Sunnfjord Geo Consulting AS (SGC) vart kontakta av Ard Arealplan AS for å gjennomføre ei skredfareevaluering ved eit område der det er planlagt utbygging av eit bustadkompleks på om lag 14 einingar. Planområdet ligg i Bekkjarvikvegen 2 i Åsane bydel, Bergen kommune Vi har her gjort ei heilskapleg vurdering av faren for jordskred, massestraum, flaumskred, ras frå fast fjell, snøskred og sørpeskred. Feltarbeidet vart utførd den 29. januar 2014, og resultata herifrå er supplert med informasjon frå som er ein felles internettdatabase for skred, utarbeidd av Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. I tillegg er det henta klimadata frå Meteorologisk institutt sine tenester på internett, og Kartdata er henta frå Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS og NGU. I Plan- og byggingslova er tryggleikskrav mot skred definert ut frå ulike typar bygningar. I høve til dette går vår skredfareevaluering i hovudsak ut på å dele undersøkingsområdet inn i tre tryggleiksklassar; S1, S2 og S3. Desse er definert ut frå største nominelle, årlege sannsyn for skred. Dess fleire personar som oppheld seg i eit område, dess færre skred kan ein tillate per antal år (Tabell 1). For ei grundigare forklaring til tryggleiksklassene sjå Vedlegg 1. Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i skred- og flaumfarlege område. Tryggleiksklasse Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme Skred Flaum S1/F1 Liten 1/100 1/20 Naust, garasjar S2/F2 Middels 1/1000 1/200 Hus, einebustader S3/F3 Stor 1/5000 1/1000 Rekkehus, hotell Til hjelp i arbeidet har vi nytta oss av den såkalla alpha-beta-metoden for å matematisk modellere utløpsdistansen til eventuelle snøskred og steinsprang. Vi har også fylt ut eit skjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) i området. Rapporten er bygd opp av ni kapittel. Kapittel 1-5 handsamar ekstern bakgrunnsinformasjon (klimadata, eksisterande geologiske kart o.l.), og denne informasjonen vert samanstilt med våre eigne feltobservasjonar i Kapittel 5. På bakgrunn av dette vert skredfaren i området vurdert for kvar skredtype. Det er feltobservasjonane som dannar hovudgrunnlaget for dei endelege konklusjonane til SGC. Eksterne data vert berre nytta som eit supplement til desse. Berre dei geologiske aspekta ved skredfarevurderinga vert her omtala. Alle konklusjonar som her vert trekt føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skred- og flaumfaren. Dersom skredfare vert påvist i undersøkingsområdet, vil SGC føreslå sikringstiltak mot skred (Kapittel 6). SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og er difor kvalifisert til å legge dimensjonerande føringar for sikringstiltak mot skred. SGC vil vidare i ein slik prosess kunne bidra med rådgjeving kring geologiske tilhøve, om dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar side. 4

6 SAMANDRAG Undersøkingsområdet ligg i Bekkjarvikvegen ved Tertnes i Åsane bydel, Bergen kommune. Området ligg på i flate og har ei høgd i nordlege delar. Klimaet i undersøkingsområdet er prega av milde vintrar med relativt mykje nedbør. Berggrunnen i området består av banda gneis og augegneis. NGU har kartlagd bart fjell i heile undersøkingsområdet. NVE m.fl. sine aktsemdskart viser at heile undersøkingsområde ligg utanfor fareområde både for steinsprang og snøskred. Det er ikkje registret tidlegare skredhendingar i området. Feltarbeidet stadfesta at undersøkingsområdet består av bart fjell og at det ikkje er dreneringsløp i området. Midt i planområdet, like i bakkant av eit bustadhus er det ein sørvendt hammar. I den vestlege enden av hammaren er det ei 2-3 m brei sprekkesone. Mot toppen er hammaren meir sprekt opp. Elles står hammaren fram som stabil, men mot toppen er det generelt meir sprekt opp og det veks røter i fleire av sprekkane. I nordlege delar av feltområdet er det ein austvendt hammar som er 3-4 m høg. Her er det fleire store blokker som er sprekt ut og det ligg store blokkar nedanfor som tidlegare har rasa ut. I bakkant av lagerbygninga er hammaren til dels svært sprekt opp, og det er fleire mindre blokker/steinar som er sprekt ut. Det avgrensa akkumulasjonsområdet og manglande dreneringsløp i undersøkingsområdet tilseier at det ikkje er fare for jordskred, massestraum, flaumskred og flaum i området. Feltobservasjonane påviste steinsprangfare både ved hammaren i bakkant av bustadhuset, den austvendte hammaren og hammaren i bakkant av lagerbygninga. Vi har utarbeidd eit faresonekart som illustrerer kor kvar dei ulike tryggleiksklassane er gjeldande. Topografien i planområdet og det svært avgrensa akkumulasjonsområdet tilseier at det ikkje er fare for snøskred i planområdet. På grunn av dette, saman med mangelen på dreneringsløp i området, vert òg faren for sørpeskred vurdert som fråverande. Som sikring mot steinsprang i bakkant av bustadhuset tilrår vi å setje opp steinsprangnett eller å fundamentere den planagde bygningen inn i hammaren. Vidare tilrår i å sikre den austvendte hammaren og reinske og/eller å bolte blokker som står i fare for å rase ut. Hammaren i bakkant av lagerbygninga kan eventuelt sikrast med eit flettverksnett. 5

7 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING 1.1. Plassering Det undersøkte planområdet ligg i eit bustadområde i Bekkjarvikvegen ved Tertnes, Åsane bydel i Bergen kommune (Figur 1), om lag 10 km nord for Bergen sentrum. Her er det planlagt utbygging av eit bustadkompleks med om lag 14 einingar. Figur 1: Oversiktskart over undersøkingsområdet (innramma i svart). Planområdet ligg i eit bustadområde i Bekkjarvikvegen ved Tertnes, Åsane, om lag 10 km nord for Bergen sentrum. Basert på kart frå Statenskartverk. 6

8 1.2. Topografi, vegetasjon og hydrologi Planområdet er på 4,1 daa og ligg på ei flate i eit bustadfelt. Midt i planområdet, like i bakkant av bustadhuset, er det ein nær vertikal hammar opp mot ei høgd. Denne hammaren omkrinsar bustadhuset og tilstøytande bygningar mot nord. Elles er det ingen andre høgder i nærleiken av planområdet av betyding. Like aust for planområdet, avgrensa av Tertnesvegen, ligg Tertnestjørna, kartlagt med tilhøyrande myr. Om lag 100 m nord for planområdet ligg Dalelva med tilhøyrande myrer. Høgda i planområdet er dominert at lett furuskog Klima Klimastatistikk Skredfare og klima heng tett i saman. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til sediment, vassavrenning, flaumfare, steinsprangfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg skredfareevaluering må ein ta omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt leiande forsking sine prognosar for framtidige klimaendringar. Meteorologisk institutt har hatt operative vêrstasjonar på ulike stader i Bergen i lang tid. Den som er nærast det undersøkte området er stasjonen på Florida ved Geofysisk institutt på Universitetet i Bergen. Frå denne er det henta temperatur- og nedbørsnormalar for førre klimanormalperiode, (Figur 2). Sidan datamaterialet strekk seg over ein periode på ca. 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, gjev dette ein peikepinn på klimaet i området gjennom siste del av 1900-talet. Figur 2: Temperatur- og nedbørsnormalar frå Meteorologisk institutt. Statistikken er bygd på data i perioden frå målestasjon Florida (12 m o.h.) Årsnormalen for nedbør var i heile dette tidsrommet 2250 mm. Årsnormalen for temperatur var 7,6 C. 7

9 Klimaprognosar Prognosar for klimautvikling for Bekkjarvikvegen fram mot klimaperioden viser at ein kan forvente ein auke i årstemperatur på 2,5-3 C. Normal årsnedbørssum kan auke med % i løpet av same periode. Både årsavrenninga og våravrenninga kan auke med %, medan sommaravrenninga i følgje prognosane kan minke med 5-20 %. Haustavrenninga kan auke med % og vinteravrenninga med 5-20 %. Modellen viser også at snømengda kan verte redusert med opptil 80 % og at det kan bli 35 færre dagar i året med snø fram mot Vedlegg II viser detaljane i både klimastatistikk og klimaprognosar for Bekkjarvikvegen. 8

10 KAPITTEL 2 GEOLOGI 2.1. Berggrunnsgeologi Berggrunnen på Vestlandet er prega av den kaledonske fjellkjedefaldinga (fjellkjededanninga) som byrja i den geologiske perioden silur; frå 444 til 419 millionar år sidan (Ramberg m.fl., 2013). Under denne hendinga kolliderte den nordamerikanske kontinentalplata, Laurentia, og den europeiske kontinentalplata, Baltica, noko som resulterte i danning av ein fjellkjede, større enn dagens Himalaya (Ramberg m.fl., 2013). Det medførde også store omdanningar både i strukturen og samansetjinga til bergartane over heile Vestlandet. I følgje NGU består berggrunnen i Åsane av ulike gneisar (Figur 3). Dette er omdanningsbergartar som fekk sin strukturelle signatur under eit høgt trykk- og temperaturregime, på store djup, under den kaledonske orogenesen. Gneisen i Bekkjarvikvegen er stadvis augegneis og stadvis banda gneis, og høyrer til Blåmansdekket. Figur 3: Berggrunnskart over Tertnes-Morvik-området. Undersøkingsområdet.er innramma i raudt. Ein ser av kartet at det er augegneis og banda gneis som dominerer området. Kjelde: NGU Lausmassegeologi For 2,6 millionar år sidan byrja epoken kvartær, ein periode kor den nordlege halvkula var prega av om lag istider. Breane som dekka store delar av Noreg under desse kuldeperiodane grov ut dalar og fjordar og danna det landskapet vi har i dag, og som er typisk for Hordaland. Innlandsisen under siste istida hadde si maksimale utbreiing for om lag år sidan. Etter kvart som innlandsisen smelta attende dei følgjande tusenåra, blottla den 9

11 morenemateriale og smeltevassavsetjingar i dei fleste lier og dalstrøk. I undersøkingsområdet har NGU kartlagd bart fjell (Figur 4). Figur 4: I undersøkingsområdet (raud rektangel) er det kartlagd bart fjell, og ein ser at ein må nokre hundre meter lenger aust før ein finn morene. Kjelde: NGU. 10

12 KAPITTEL 3 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR 3.1. Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarlig for aktsemdskart for steinsprang og snøskred på i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. Aktsemdskarta for steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområde (kjeldeområde) og utløpsområde (rekkevidda av potensielle skred). Karta er utarbeidd ved bruk av ein datamodell som identifiserer moglege utløysingsområde for steinsprang og snøskred ut frå hellinga på fjellsida. For kvart utløysingsområde vert utløpsområdet for steinsprang og snøskred utrekna. Denne kartdatabasen er utelukkande basert på datamodellering og ingen feltobservasjonar er lagde til grunn. Viktige faktorar som klima, vegetasjon og berggrunn er det difor ikkje teke omsyn til, og meir detaljerte faresonekart må utarbeidast for å kunne seie noko om sannsynet for steinsprang og snøskred. Aktsemdskarta kan difor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker for å avgjere om eit areal/område tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jamfør føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012). Karta gjev likevel ein god indikasjon på kvar topografien tilseier at ytterlegare undersøkingar bør gjennomførast. Figur 5 viser aktsemdskartet for steinsprang i og rundt undersøkingsområdet. det ikkje er potensielle kjeldeområder for steinsprang. Her ser ein at Figur 6 viser aktsemdskartet for snøskred i og rundt undersøkingsområdet. Det er heller ikkje potensielle utløysingspunkt for snøskred i undersøkingsområdet. Figur 5: Aktsemdskart for steinsprang ved Bekkjarvikvegen. Potensielle kjeldeområder er merka av med mørkegrått, medan modellerte utløpsområder er merka av med lysegrått. Ein ser at det ikkje er potensielle utløysningspunkt i undersøkingsområdet. Henta frå 11

13 Figur 6: Aktsemdskart for snøskred ved Bekkjarvikvegen. Potensielle kjeldeområder er merka av med mørkeraudt, medan modellerte utløpsområder er merka av med lyseraudt. Aktsemdskartet viser at det ikkje er potensielle utløysingsområder for snøskred i undersøkingsområdet. Henta frå http//: Tidlegare skredhendingar NVE m.fl. har i sin nettdatabase også ei oversikt over tidlegare skredhendingar. I undersøkingsområdet er det ikkje tidlegare registrert nokre skredhendingar. 12

14 KAPITTEL 4 MODELLERING AV SKREDFARE 4.1. Alpha-beta-metoden Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snøskred og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Metoden er basert på empiriske data om utløpsdistanse for skred, på bakgrunn av topografien i skredbana. For utgreiing om metoden, sjå Vedlegg III. Vi har valt å ikkje nytte oss av alpha-beta-metoden ved planområdet i Bekkjarvikvegen. Relieffet til den aktuelle hammaren i planområdet vert vurdert som for lite til at ein får ei realistisk modellering av utløpsdistansen. I tillegg vil tilgjengelege kart ha for lita oppløysing for å få eit riktig bilete av utløpsbana til steinsprang og snøskred ved ein hammar av denne storleiken. Vurderinga av faren for steinsprang og snøskred vil verte gjort på bakgrunn av observasjonane som vart gjort under feltarbeidet, støtta av klimadata og NVE sine aktsemdskart. 13

15 KAPITTEL 5 SKREDFAREEVALUERING 5.1. Vurdering av skredfare NVE m fl. ( sine aktsemdskart viser at heile planområdet ligg utanfor modellert utløpsfelt for steinsprang. Det same gjeld for utløpsfelt for snøskred. Dette er som nemnd berre matematiske modelleringar basert på terrenggradientar, ofte med ekvidistanse på 20 m, noko som gjev ei forholdsvis låg kartoppløysing. I modelleringa er det heller ikkje teke omsyn til viktige faktorar som vegetasjon, drenering, klima, lausmassar, bergartstype og sprekkesystem. Risikoen for at massar (jord, stein, snø, etc.) skal kome i rørsle, dessutan akkumulasjonspotensiale for snø og vatn er også avgjerande faktorar, som krev nærare undersøking for å få kartlagd skredfaren på ein tilfredsstillande måte. Det vart difor gjennomførd feltarbeid for å gjere ei heilskapleg vurdering av den reelle skredfaren. For at det skal kunne gå skred må det: 1) finnast rasfarleg materiale. 2) vere tilstrekkeleg bratt i terrenget, slik at raset kan løysast ut og utvikle seg. 3) finnast ein mekanisme som set materialet i rørsle. Desse mekanismane er ofte knytt til ekstreme situasjonar som endrar stabiliteten i massane Feltobservasjonar Feltarbeidet vart utførd 29. januar 2014 av geolog Anders Haaland og geolog Even Vie frå Sunnfjord Geo Consulting AS. Her følgjer ein generell og uavhengig gjennomgang av alle feltobservasjonane. Store delar av feltområdet er utbygd med vegar eller bustadhus, med unntak av ei høgd nord i feltområdet. Denne høgda er dekt med lett blanda skog, med hovudvekt av furu. Det er ikkje observert bekkar eller andre dreneringsløp innan eller inn mot feltområdet. Tertnestjørna med kringliggande myr ligg like aust for planområdet, avgrensa av Tertnesvegen. Berggrunnen i planområdet består av banda gneis med eit strøk på 275 og eit fall på 45, noko som samsvarar med NGU si kartlegging av området. Feltområdet er dominert, som kartlagt, av bart fjell. Midt i feltområdet er det ein om lag 40 m brei og 10 m høg hammar. Hammaren er sørvendt og ligg i bakkant av bustadhuset og tilhøyrande bygg. Like i bakkant av bustadhuset (Figur 7a) står hammaren fram som stabil og det er ingen lause blokker her som er i fare for å rase ut. Opp mot toppen av høgda, flatar hammaren ut. Her har fleire tre fått feste, og ein kan tydeleg sjå røter som veks i sprekkar i hammaren (Figur 7b og 7c). Desse røtene har stor styrke, og dei vil kunne utvide sprekkane ytterligare. 14

16 Figur 7: a: I bakkant av bustadhuset står hammaren fram som stabil. Her er det ingen lause blokker som står i fare for å rase ut. b og c: Mot toppen av høgda flatar hammaren ut. Her har tre fått feste og det veks røter i sprekkane noko som kan føre til rotsprenging. Vest for garasjen er hammaren meir sprekt opp (Figur 8). Her er det ein 2-3 m brei vertikal sprekksone som ein kan følgje heilt til toppen av hammaren. Hammaren verkar stabil nedst og det er ingen større blokker her som er sprekt ut. 15

17 Figur 8: Hammaren like vest for garasjen er meir sprekt opp. Her er det ei 3-4 m brei vertikal sprekksone som ein kan følgje heilt til toppen av hammaren. Mot toppen er hammaren meir sprekt opp og på toppen ligg det ei laus blokk på om lag 0,5 m 3 (Figur 9a) heilt på kanten av hammaren. Blokka står i direkte fare for å rase ut og bør fjernast. Heile nabben blokka ligg på er sprekt opp (Figur 9b). Det er ikkje observert skredmateriale under denne hammaren. Figur 9: a: På toppen av hammaren ligg det ei laus blokk som står i direkte fare for å rase ut. b: Nabben blokka ligg på er sprekt opp. 16

18 I bakkant av planområdet er det ein austvendt hammar opp mot nabohuset. Hammaren er 3-4 m høg og om lag 30 m lang. Hammaren er sprekt opp, og det er fleire store blokker som er sprekt ut og står i fare for å rase ut. Den største blokka som står i fare for å rase ligg i den sørlege enden av hammaren og er på 4-5 m 3 (Figur 10b). Blokka på figur 10b, er lokalisert i den nordlege enden av hammaren, opp mot nabotomta. Figur 10: a: Fleire store blokker er sprekt ut og står i fare for å rase ut. b: Den største blokka er på 4-5 m 3. Nedanfor denne hammaren ligg det fleire store blokker som har rasa ut (Figur 11). Den største av dei ligg heilt nord opp mot nabotomta og er på 3-4 m 3. Figur 11: Fleire store blokker har rasa ut frå hammaren. Den største som vart observert er 3-4 m 3. 17

19 I bakkant av lagerbygningen er det ein tidlegare utsprengd hammar, like nedanfor den tidlegare omtala, austvendte hammaren. Her er berget stadvis mykje sprekt opp (Figur 12) og det er fleire mindre blokker/steinar som er sprekt ut. Figur 12: Hammaren i bakkant av lagerbygninga er sprekt opp og det er fleire lause fragment Samanstilling og diskusjon kring skredfare For ei generell utgreiing om dei ulike skredtypane og kva faktorar som påverkar desse, sjå Vedlegg IV Jordskred, grov massestraum («debris flow»), flaumskred og flaum Under feltobservasjonane vart det ikkje observert noko dreneringsløp inn til eller innanfor undersøkingsområdet og nedslagsfeltet her elles er svært avgrensa. Tertnestjørna som ligg aust for planområdet er avgrensa av Tertnesvegen og naturleg topografi, og vil difor ikkje kunne verke inn på planområdet. NVE har kartlagt området som bart fjell, noko som vart stadfesta under feltobservasjonane. På bakgrunn av desse opplysningane, vert planområdet vurdert som utanfor fare for jordskred, massestraum, flaumskred og flaum Skred frå fast fjell NGU har kartlagt banda gneis i observasjonsområdet, noko som er ein skifrig bergart med stort potensiale for oppsprekking (Kapittel 2.1). NGU har likevel ikkje kartlagt skredmateriale på sine lausmassekart for undersøkingsområdet (Kapittel 2.2). NVE m.fl. har ikkje registrert tidlegare steinsprang- eller steinskredhendingar i området (Kapittel 3.2), og aktsemdskartet deira viser at heile undersøkingsområdet ligg utanfor modellert utløpsdistanse for steinsprang (Kapittel 3.1). 18

20 Våre feltobservasjonar (Kapittel 5.2) viser derimot at det er openbart større fare for steinsprang enn dei innleiande, eksterne resultata indikerer. Det vert påvist fleire potensielle utløysingspunkt for steinsprang innanfor observasjonsområdet. Hammaren like i bakkant av bustadhuset står fram som stabil og er lite sprekt opp, men mot toppen der det flatar ut kan ein sjå fleire eksempel på rotsprenging (Figur 7b), noko som kan fungere som ein utløysningsmekanisme for steinsprang. Her vert difor gjentaksintervallet for steinsprang vurdert til under 1/5000 år, men over 1/1000 år. Hammaren her er bratt, og bakken under det er flat. Dermed avgrensar utløpsområdet ved eventuelle steinsprang seg til nokre meter ut i frå hammaren (Figur 13). Sprekkesona ved den vestlege enden av hammaren representerer vesentleg større utløysingsfare enn resten av hammaren. På toppen ovanfor sprekkesona ligg det ei laus blokk som står i direkte fare for å rase ned (Figur 9a), og nabben denne blokka ligg på er sprekt opp. Her veks det òg tre og busker i nokre av sprekkane. Ved denne sprekkesona vert difor gjentaksintervallet for steinsprang vurdert som oftare enn 1 skred per 100 år inst mot hammaren og oftare enn 1 per 5000 år lenger ut i frå hammaren. Den austvendte hammaren står nord i observasjonsområdet fram som sprekt opp og det vart observert skredmateriale nedanfor hammaren. Her veks det òg ein del tre og saman med frostsprenging vil rotsprenging kunne vere ein utløysande faktor. Dei utsprengde blokken her vil kunne rase ut med eit årleg nominelt sannsyn på meir enn 1/100. Her vil utløpsområdet for steinsprang strekke seg lenger frå hammaren sidan området nedanfor hellar noko frå hammaren. Figur 10b viser ei stor rund blokk som kan rase ut. Området nedanfor denne blokka er bratt ned mot lagerbygninga. Dersom blokka rasar ut, vil den kunne rase ned i området bak lagerbygninga. I bakkant av det eksisterande lagerbygninga er hammaren til dels mykje sprekt opp, og det er fleire lause blokker og steinar som kan rase ut, oftare enn 1 gang per 100 år. Området nedanfor er flatt, og utløpsområdet frå denne hammaren vil avgrense seg til nokre meter ut i frå hammaren. Utløpsområdet her vert òg påverka av den austvendte hammaren ovanfor, kor den tidlegare omtala runde blokka (Figur 10b) trugar dette området. På bakgrunn av dette har vi utarbeidd eit faresonekart for steinsprang i undersøkingsområdet (Figur 13). Arealet som er definert som tryggleiksklasse 3, S3, er farga i grått og viser kor ein kan forvente steinsprang sjeldnare enn 1 gong per 5000 år. S2 er farga i grønt og viser kor ein kan forvente steinsprang sjeldnare enn 1 gong per 1000 år. S1 er farga i gult og viser kor ein kan forvente steinsprang sjeldnare enn 1 gong per 100 år. Raud farge viser kor steinsprang vil gå hyppigare enn kvart 100 år og kan sjåast på som eit slags «S0». Faresonekartet viser at ikkje heile planområdet imøtekjem krava til tryggleiksklasse S3. Dersom det skal førast opp bygningar kor det dagleg oppheld seg meir enn 10 personar (som den planlagde bustadblokka), må det utførast sikringstiltak. Sjå Kapittel 6 for våre tilrådingar i høve dette. 19

21 Figur 13: Faresonekart for steinsprang for undersøkingsområdet i Bekkjarvikvegen viser at alle tryggleiksklassane er representert innan planområdet. Det bør nemnast at det er den omtala blokka i sørenden av den austvendte hammaren (Figur 10b) som representerer tryggleiksklasse S1 i bakkant av lagerbygninga Snøskred Snøskred vert vanlegvis utløyst der overflatehellinga er mellom 30 og 60. Undersøkingsområdet har ein topografi der overflatehellinga er under 30 eller over 60. Akkumulasjonsområdet er òg svært avgrensa. Planområdet vert difor vurdert som utanfor fare for snøskred Sørpeskred Som nemnd i kapittel 5.2 er det ikkje observert eller kartlagt dreneringsløp inn mot eller i planområdet, noko som er avgjerande for om sørpeskred vil kunne oppstå. Planområdet vert difor vurdert som utanfor fare for sørpeskred. 20

22 KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK 6.1. Generelt Skred vert vanlegvis inndelt i tre fasar/områder: 1) utløysingsområdet, der skredmassane losnar og kjem i rørsle 2) skredløpet, som er bana skredet følgjer 3) utløpsområdet, som er det arealet skredet legg seg når energien er oppbrukt Ved sikring mot skred er det mogleg å gjere inngrep i alle desse tre fasane, for å forhindre skadar på bygg. Kva for sikringsmetodar som bør nyttast er ei avveging mellom skredfare, kostnad og lokale, praktiske føresetnader/utfordringar for skredsikring (f. eks. tilgjengelegheit for anleggsmaskiner o.l.) Sikringstiltak Under skredfarevalueringa for steinsprang (Kapittel 5.3.2), vart det påvist steinsprangfare ved fleire stader innan planområdet. Delar av planområdet imøtekjem ikkje kravet om sikringsklasse S3 dersom det skal oppførast bygg kvar fleire enn 10 personar vil opphalde seg dagleg. Dei aktuelle kjeldeområda er hammaren i bakkant av bustadhuset, den austvendte hammaren i nordlege delar av planområdet og den utsprengde hammaren i bakkant av lagerbygninga. For å sikre hammaren i bakkant av det noverande bustadhuset føreslår vi to alternativ. Det fyrste alternativet er å fundamentere den planlagde bygninga inn i hammaren slik at bygninga verkar som ei rassikring i seg sjølv. Det må poengterast at hammaren fyrst må reinskast for alt laust materiale noko som er spesielt naudsynt mot toppen av hammaren, kor det er noko vegetasjon. Den frittståande blokka som ligg heilt på kanten (Figur 9a) står i direkte fare for å rase ut og bør fjernast snarast. Eit anna alternativ er å setje opp eit steinsprangnett som vil fange opp blokker som rasar ut. Dette tiltaket er naudsynt dersom utbyggjar av praktiske/estetiske årsaker ikkje ynskjer å fundamentere planlagde bygg inn i fjellveggen, som førreslått ovanfor. Før ein set opp eit steinsprangnett er det viktig å reinske hammaren for laust materiale. Vanlege mål på steinsprangnett er 3 mm trådtjuknad og ei maskevidde på 80 x 100 mm. Eit steinsprangnett vert festa i toppen av hammaren med boltar. Gjennom auget på boltane, førast ein vaier som nettet deretter festast til. Nettet syast saman i skøytane og boltast tett til berget med boltar. Nedst på nettet monterast ein langsgåande vaier på same måte som på toppen ( Det er viktig å kontrollere å reinske nettet med jamne mellomrom. Reinsking gjerast ved å løyse botnvaieren slik at eventuelt skredmateriale dett ut. Figur 14 viser eit døme på steinsprangnett. For å auke styrken på steinsprangnette, kan fleire vaierar syast inn i eit grovt mønster. 21

23 Figur 14: Døme på steinsprangnett ( Dersom den runde blokka (Figur 10b) i sørlege delar av den austvendte hammaren kjem i konflikt med byggjeplanane (sjå faresonekartet, Figur 13), må denne sikrast. Det same gjeld for blokka i den nordlege delen av same hammaren (Figur 10a). Blokkene kan sikrast ved bolting eller fjernast heilt ved reinsking. Det er blokka på Figur 10b som utgjer steinsprangfaren for tryggleiksklasse 1 i bakkant av lagerbygningen. Dersom denne blokka vert sikra, vil det gult skraverte området i bakkant av lagerbygninga (Figur 13) med tryggleiksklasse S1 gå over til tryggleiksklasse S3. Det raudt skraverte området bak lagerbygninga kan eventuelt sikrast med eit flettverksnett, som er eit meir finmaska nett enn steinsprangnett. Eit flettverksnett består vanlegvis av ein 3 mm ståltråd og 50 x 50 mm masker. Nettet høver seg godt til sikring av skjeringar med mindre lause fragment ( Dersom oppdragsgjevar eller byggingsentreprenør av ulike årsaker vil gå for alternative sikringstiltak bør dette likevel baserast på dei geologiske forholda i området, som vi har dokumentert i vårt faresonekart. Vår skredfarevurdering er gjort med utgangspunkt i noverande, naturgjevne forhold. Eventuelle menneskelege inngrep i området i framtida bør utførast slik at desse best mogleg vert oppretthaldne. All utbygging, sjølvsagt inkludert eventuell utbygging av det føreslåtte sikringstiltaket i seg sjølv, bør difor skje i samråd med kyndig personell. 22

24 KAPITTEL 7 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE Dette er eit standardskjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) der SGC har fylt ut felta som har med dei geologiske aspekta å gjere. Dersom oppdragsgjevar i framtida skal fylle ut eit fullstendig ROS-skjema, m.t.p. utbygging i området, kan punkta under overførast til dette. Emne Naturgjevne forhold Er det knytt uakseptabel risiko til følgjande forhold? a Jordskred og/eller massestraum x b c Skred frå fast fjell (steinsprang, steinskred og/eller fjellskred) Flodbølgjer som følgje av skred i vatn eller sjø d Snøskred x e Sørpeskred x f Flaum og/eller flaumskred x h Stormflo x i Grunnutgliding, berg x j Grunnutgliding, lausmassar x Nei Ja x x Kommentarar k Radon i berggrunn Radonmengda i grunnen er ikkje målt l Sterk vind x m Anna x 23

25 KAPITTEL 8 KONKLUSJONAR På bakgrunn av våre feltobservasjonar, supplert med kart og fotografiske data, klimadata, historiske data og enkle matematiske modelleringar, har Sunnfjord Geo Consulting AS gjort ei heilskapleg skredfareevaluering ved eit planområde i Bekkjarvikvegen, i Åsane bydel, Bergen kommune. Det undersøkte området ligg på ein flate med ei høgde i nordlege delar av området. Det er ikkje kartlagt dreneringsløp i undersøkingsområdet og nedslagsfeltet her er svært avgrensa. Området er kartlagt som bart fjell, noko som vart stadfesta under feltobservasjonane. Planområdet vert difor vurdert som utanfor fare for jordskred, massestraum, flaumskred og flaum. Planområdet ligg utanfor modellert utløpsområde for steinsprang på NVE sine aktsemdskart. Likevel vart det påvist fare for steinsprang under feltobservasjonane og eit faresonekart vart utarbeidd. Faresonekartet viser at fleire områder innan planområder ikkje imøtekjem krava til tryggleiksklasse S3. Dersom det skal oppførast bygg her der fleire enn 10 personar vil opphalde seg dagleg (til dømes bustadblokker), må det gjennomførast sikringstiltak. Vi tilrår å sikre hammaren i bakkant av bustadhuset med eit steinsprangnett eller ved å fundamentere den planlagde bygninga inn i hammaren. Vi tilrår òg å fjerne alt laust materiale, spesielt mot toppen av hammaren. Ved den austvendte hammaren i nordlege delar av planområdet tilrår vi å sikre dei utsprekte blokkene ved bolting eller å reinske dei vekk. Den utsprengde hammaren i bakkant av lagerbygninga kan eventuelt sikrast ved å nytte eit flettverksnett. Eventuell etablering av denne må gjerast av aktørar som har kompetanse og godkjenning for denne type arbeid. SGC vil vidare i ein slik prosess kunne setje oppdragsgjevar i kontakt med slike aktørar og elles bidra med rådgjeving kring dei geologiske tilhøva, dersom dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar si side. Topografien i planområdet og det svært avgrensa akkumulasjonsområdet tilseier at det ikkje er fare for snøskred i planområdet. På grunn av dette, saman med mangelen på dreneringsløp i området, vert òg faren for sørpeskred vurdert som fråverande. 24

26 KAPITTEL 9 REFERANSAR Derron, M. H. 2009: Method for the susceptibility mapping of rock falls in Norway. Technical report, Norges Geologiske Undersøkelse. Hestnes, E. 1998: Slushflow hazard-where, why and when? 25 years of experience with slushflow consulting and research. Annals of Glaciology 26, Highland, L. M., Bobrowsky, P. 2008: The landslide handbook A guide to understanding landslides. U. S. Geological Survey Circular Reston. Lied, K., Kristensen, K. 2003: Snøskred. Håndbok om snøskred (Norsk utgave). Vett & Viten AS. Høvik. Ramberg, I.B., Bryhni, I., Nøttvedt, A. og Rangnes, K (red.): Landet blir til Norges geologi. 2. utgåve. Trondheim. Norsk Geologisk Forening. 656 s. Terzaghi, K. 1962: Stability of steep slopes on hard unweathered rock. Geotechnique 12, Internettsider: Kart, satellittbileter og topografiske profil: Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS Geologiske data: Norges geologiske undersøkelse Klima: Meteorologisk institutt, Miljøverndepartementet Skredkart: Norges vassdrags- og energidirektorat Føreskrifter: Direktoratet for byggkvalitet Steinsprangsikring Statens vegvesen

27 VEDLEGG

28 VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK10) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: 7-3. Sikkerhet mot skred (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynlighet i tabellen nedenfor ikke overskrides. Tabell 2: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i skred- og flaumfarlege område, i følgje Planog byggingslova (TEK10). Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme Skred Flaum S1/F1 Liten 1/100 1/20 Naust, garasjar S2/F2 Middels 1/1000 1/200 Hus, einebustader S3/F3 Stor 1/5000 1/1000 Rekkehus, hotell Det eksisterer altså tre tryggleiksklassar (Figur 15 og Figur 16) som er definert ut frå konsekvensen av ei skredhending: Tryggleiksklasse 1 (S1) har det minste kravet for sikring og omfattar til dømes bygningar som garasjar og naust (Tabell 2). Opphaldstid av personar er kort og difor er konsekvensen vanlegvis liten. Ved bygging av til dømes naust og garasje i områder under kategorien S1 kan ein tillate eitt skred over ein periode på 100 år utan at det er naudsynt med sikring. Dersom det vert sannsynleggjort at det kan gå meir enn eitt skred over ein periode på 100 år (største nominelle årlege sannsyn 1/100), må tomta/bygningane derimot sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/20. Tryggleiksklasse 2 (S2) gjeld for bygningar der opptil 10 personar oppheld seg meir eller mindre permanent. Eit typisk døme på dette er einebustader og tomannsbustader (Tabell 2). I byggefelt vert kvart bygg handsama kvar for seg, slik at for einebustader og tomannsbustader her er det også S2 som er gjeldande tryggleiksklasse. Kravet til områder i kategori S2 er at det i gjennomsnitt går mindre enn eitt skred over ein periode på 1000 år. Dersom det vert sannsynleggjort at skred vil førekome hyppigare enn dette må tomta/bustadane derimot sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/200. For uteareal i tilknyting til evaluerte byggverk som klassifiserast under S2 kan kravet til tryggleik reduserast til tryggleiksnivået for tryggleiksklasse 1 (1/100). Dette fordi faren for liv og helse i samband med skred normalt vil vere vesentlig lågare for personar som oppheld seg utandørs. II

29 Tryggleiksklasse 3 (S3) gjeld dersom meir enn 10 personar oppheld seg permanent i eit område. Dette gjeld til dømes bustadblokker, rekkehus, store kontorbygningar, kjøpesenter og hotell (Tabell 2). I desse tilfella vil konsekvensen ved ei skredhending vere stor og kravet til slike områder er at det i gjennomsnitt ikkje går meir enn eitt skred over ein periode på 5000 år. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/1000. Også for S3 kan det vurderast å redusere tilhøyrande uteareal for dei aktuelle bygningane til S2, sidan eksponeringstida og derfor risikoen for personar som held seg utandørs er lågare. Figur 15: Forklaring til dei tre tryggleiksklassane for skred. Figur 16: Forklaring il dei tre tryggleiksklassane for flaum. Som Figur 15 og Figur 16 viser er det talet på personar som normalt vil opphalde seg i eit hus, som avgjer krav til tryggleiksklasse. For enkelte typar bygningar krev lovverket at det ikkje skal vere sannsyn for skred eller flaum i det heile tatt. Dette gjeld til dømes sjukehus eller bygningar der ein produserer og lagrar miljøfarlege kjemikaliar.

30 VEDLEGG II KLIMA Klimastatistikk Nedanfor følgjer Meteorologisk institutt sin klimastatistikk for Vestlandet, frå 1900 til Figur 17: Vårtemperaturen på Vestlandet har stege sidan Dei varmaste vårane var i 1920, -59, -02, -04 og -09. Figur 18: Dei varmaste sommartemperaturane var på 1930-talet (1933 var det varmaste året) og etter Dei varmaste åra var 1997, 2002, 2003 og Dei kaldaste somrane var i 1907, 1921, 1923, 1928, 1929 og IV

31 Figur 19: Haustane var generelt kjølege tidleg på 1900-talet, med ein periode tidleg på 1920-talet som den kaldaste. Frå 1933 til 1966 var hausttemperaturane over normalen, medan haustane var kjølege på 1970-talet. Etter 1999 har det vore fleire milde haustar, t.d. i 1999, 2000, 2006 og Figur 20: Når det gjeld vintertemperaturen på Vestlandet, var det generelt milde vintrar rundt 1910 og første del av talet. Vintrane tidleg på 1940-talet var derimot uvanleg kalde. Det var fleire kalde vintrar i perioden og Milde vintrar var det på byrjinga av 1970-talet og slutten av og byrjinga av 1990-talet. Vintrane både i 2010 og 2011 var kalde. Dei kaldaste åra i perioden var , 1966, 1979 og Det var milde vintrar i 1925, 1949, 1989, 1990 og V

32 Figur 21: Målingar frå Vestlandet syner at årsmiddeltemperaturen var over normalen i periodane , , , og etter Den varmaste perioden har vore etter 2000 og det varmaste året var i 2006, då årsmiddeltemperaturen var 1,8 C over normalen. Dei kaldaste åra sett under eitt var 1915, 1940, 1942, 1979 og Figur 22: Ein legg merke til dei nedbørsfattige vårane på og 1930-talet. Dei våtaste vårane var i 1921, 1938, 1943, 1967, 1990 og VI

33 Figur 23: Det var mindre variasjon i sommarsnedbør enn vårnedbør på Vestlandet gjennom 1900-talet. 1910, 1913, 1955, 1968 og 1997 skil seg likevel ut med tørre somrar. I 1964 var det ein særdeles våt sommar. Ein ser også at det var relativt nedbørsfattige somrar tidleg på 1900-talet. Figur 24: Frå 1900 til slutten av 1960-talet var det svært nedbørsfattige haustar. Det same gjaldt frå 1987 til , 1933, 1960, 1993 og 2002 skil seg ut med relativt tørre haustar. VII

34 Figur 25: Det var nedbørsrike vintrar på slutten av 1980-talet og første halvdel av 1990-talet, med 1989 med våtaste vinter. Figur 26: Årsnedbøren på Vestlandet har auka med rundt 20 prosent frå 1900 til i dag. Dei mest nedbørsrike åra var 1921, 1967, 1983, 1990 og Dei mest nedbørsfattige åra var 1915, 1937, 1941, 1960 og Ser ein på sesongnedbøren, viser data frå Vestlandet store mellomårlege og sesongmessige variasjonar. VIII

35 Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredfareevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed vassavrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. Miljøverndepartementet har offentleggjort prognosar for klimautvikling i Vest-Noreg for dei neste 100 åra. Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfelle av intens nedbør i fylket, og både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Generelt kan ein seie at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8 % av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5 % av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra ( Norsk klimasenter er eit fellesprosjekt mellom Bjerknessenteret og Meteorologisk institutt, som har lansert følgjande prognosar i klimaendring for Vest-Noreg for perioden mellom og : Tabell 3: Oversikt over dei modellerte klimaendringane i Vest-Noreg mellom og Temp. ( C) Gjennomsnitt Lågt estimat Høgt estimat År +3,1 +1,9 +4,2 Vår +3,1 +1,8 +4,3 Sommar +2,3 +1,2 +3,5 Haust +3,2 +2, Vinter +3,8 +2,3 +5,4 Nedbør (%) År Vår Sommar Haust Vinter Dei næraste operative målestasjonane til Meteorologisk institutt, finn ein på Florida i Bergen, 12 m o.h., Flesland lufthamn i Bergen, 48 m o.h., Lonevåg på Osterøy, 20 m o.h., og Fana Stend i Bergen, 54 m o.h. Desse stasjonane har mellom anna bidrege med datagrunnlag for klimaprognosar for framtida. Ved hjelp av den globale klimamodellen ECHAM4/OPYC3, frå Max-Planck-Institut für Meterologie, den regionale klimamodellen HIRHAM, IPCC SRES scenario B2 for drivhusgassar i atmosfæren og den hydrologiske modellen HBV, er det utarbeidd ein prognose for endringar i årstemperatur, nedbør, avrenning og snømengde frå den klimatiske perioden til den klimatiske perioden (for meir informasjon sjå eller Prognosane er vist på dei følgjande sidene. IX

36 Figur 27: I følgje klimamodellen vil årstemperaturen i Bekkjarvikvegen kunne stige med 2,5-3 C fram mot klimaparioden Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 28: Normal årsnedbørssum i Bekkjarvikvegen vil kunne stige med % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt. X

37 Figur 29: Den årlege avrenninga i Bekkjarvik er modellert til å ville auke med %. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 30: Våravrenninga vil i følgje modellen auke med %. Kjelde: Meteorologisk institutt.. XI

38 Figur 31: Vinteravrenninga vil i følgje modellen auke med 5-20 % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 32: Sommartid er avrenninga forventa å minke med5-20 % i følgje modellen. Kjelde: Meteorologisk institutt. XII

39 Figur 33: Haustavrenninga er modellert til å ville auke med % i undersøkingsområdet. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 34: I følgje klimamodellen vil årsmaksimum av snømengde i Bekkjarvikvegen kunne minke med heile 80 % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt.. XIII

40 Figur 35: Det vil i følgje modellen kunne bli 35 færre dagar i året med snødekke i Bekkjarvikvegen fram mot klimaperioden Kjelde: Meteorologisk institutt. XIV

41 VEDLEGG III MODELLERING AV SKREDFARE Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Det er blant anna tilsvarande modell Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) m.fl. har brukt til å gjere ei landsomfattande datamodellering av rekkevidda for skred, presentert på SGC brukar ikkje datamodellar, men utfører desse kalkulasjonane manuelt. Fordelen med dette er at ein kan bruke kart med høgare oppløysing enn dei regionale karta som er brukte i aktsemdskarta på skrednett.no, og resultatet vert difor ofte meir nøyaktig. Alpha-beta-metoden tek ikkje omsyn til lokale faktorar som berggrunn, lausmassar, vegetasjon, klima og snøtypar, og bør difor berre sjåast på som rettleiande i ei skredevaluering. Ein bør med andre ord ikkje nytte desse utrekningane som meir enn eit nyttig supplement til feltobservasjonane og tolkingane som vart presentert i Kapittel 5. Metoden er basert på statistiske utløpsdistansar til stein- og snøskred over heile landet, i forhold til fallvinkelen ved utløysingspunktet og avsetjingspunktet (Derron, 2009). Eit potensielt utløysingspunkt, punkt A, vert plukka ut og skredbana vert skissert langs eit profil frå dette punktet (Figur 36). Langs dette profilet lokaliserer ein punktet der hellinga vert så låg at skred byrjar å tape vesentleg energi og avsetjast; 23 for steinsprang (Derron, 2009) og 10 for snøskred (Lied & Kristensen, 2003). Dette punktet kallast punkt B. Vinkelen beta (β) er definert som hellinga på linja AB. Vinkelen alpha (α) viser utløpsdistansen for skredet, og vert rekna ut frå beta ved hjelp av ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta + n, der m og n er empiriske koeffisientar. Rekkevidda for skredutløp er gjeve ved: For steinsprang: α = 0,77β + 3,9 For snøskred: α = 0,96β 1,4 β er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og punktet der fallet vert mindre enn 23/10 (pkt. B) α er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og maksimal rekkevidde for steinsprang Figur 36: Prinsippet for Alpha-beta-metoden. Eit potensielt utløysingspunkt (punkt A) vert plukka ut og skredbana vert skissert frå dette til skråninga når under ein gjeven vinkel for avsetjing (her 23 for steinsprang). Vinkelen beta målt mellom ei horisontal linje og linja AB. Vinkelen alpha viser utløpsdistansen for skredet, og vert deretter funnen v.h.a. ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta n, der m og n er empiriske koeffisientar (Derron, 2009). XV

42 α-vinkelen ein får som resultat av alpha-beta-metoden har eit standardavvik (SD) på 2,16 for steinsprang og 2,3 for snøskred. Rett nok brukar ikkje SGC denne metoden til å fastsetje om det er skredfare eller ikkje i eit område, men ut frå resultatet av modelleringa lagar vi eit utkast til plassering av risikosoner med omsyn til dei tre tryggleiksklassane (Vedlegg 1). Vår prosedyre går her ut på å sette øvste, modellerte punkt for skredfare (merka run out på Figur 36) til øvre grense for tryggleiksklasse 1, S1. Ved å trekke eitt standardavvik frå vinkelen skisserer vi S2. Vidare trekk vi frå eit nytt standardavvik for å skissere øvre grense for S3. Desse grensene vert så diskutert opp mot observasjonar vi gjer i felt (Vedlegg 6.2.). Figur 37 illustrerer dette. Figur 37: Skisse som illustrerer korleis ein definerer øvre grense for tryggleiksklasse 2 og 3 ved å trekke høvesvis eitt og to standardavvik frå α-vinkelen ein får frå alpha-beta-metoden. Steinsprang Sidan alpha-beta-metoden berre modellerer maksimal utløpsdistanse for skred ut frå eit gitt punkt, er val av dette punktet essensielt. Modellen kan vise at eit område er innanfor utløpsfeltet, men dersom det ikkje finnast reell utløysingsfare er det heller inga skredfare. For steinsprang er det viktig å ha fokus på sprekker og synleg ustabilitet i blottlagd berggrunn. Snøskred Snøskred vert som regel utløyst når hellingsvinkelen er mellom 30 og 60, men ein treng òg tilstrekkeleg akkumulasjonsareal for å bygge opp nok snømengde til å kunne utgjere ein fare. XVI

43 VEDLEGG IV GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE Jordskred, grov massestraum («debris flow»), flaumskred og flaum Dei fire skredtypane jordskred, massestraum, flaumskred og flaum kan alle klassifiserast som lausmasseskred og vert skjønnsmessig definert ut frå aukande vassinnhald. Jordskred kan i teorien vere heilt tørre og flaumar kan i teorien førekome utan innhald av sediment. Jordskred er massar av stein, grus, sand og jord med varierande innhald av vatn som kjem i rørsle. Dei vert normalt utløyst i skråningar med ein gradient over 30, men i områder utan skog kan det utløysast jordras i skråningar ned mot 25. Jordras opptrer i fjellsider med større eller mindre lommer av lausmassar. Det er mange faktorar som kan bidra til at lausmassane i ei fjellside vert ustabile slik at rasfaren aukar. Ein del prosessar er naturlege, slik som forvitring, som gjer det øvste jordlaget lausare, men menneskelege inngrep kan også i stor grad påverke jordsmonnet sin stabilitet. Dømer på det siste er: 1) Flathogst (tap eller svekking av vegetasjon kan også oppstå naturleg. Dette vil vere uheldig fordi røter ofte bidreg til å halde lausmassane på plass) 2) Overbeiting 3) Vegbygging 4) Drenerings-, grave- og sprengingsarbeid Alle dei nemnde elementa kan føre til svekking av lausmassane si styrke, men som regel må det ei ekstra belasting til for å utløyse ras. Jordskjelv kan utgjera ei slik belasting, men dette er ikkje rekna som ein stor fare i Noreg og på Vestlandet, som ligg over 1000 km frå næraste store tektonisk aktive område. Berre mindre jordskjelv påvisast regionalt i Sør-Noreg, men desse har vist seg å ha liten eller ingen påverknad på utløysing av skred. Ein meir reell belasting kjem av stor tilføring av vatn i form av regn, smeltevatn med ekstrem avrenning og auka tilsig av grunnvatn ( Massestraum er ei rask masserørsle med mykje vatn som vert utløyst i kløfter og bekkefar. Flaumskred er eit liknande fenomen, men har eit høgare innhald av vatn enn massestraumar. Hastigheita på begge desse skredtypane kan vere svært høg, og dette gjer at dei kan verte svært øydeleggande. Massestraumar og flaumskred er føresaka av store mengder overflatevatn grunna ekstreme nedbørsmengder eller rask snøsmelting, som eroderer og mobiliserer lausmassar og/eller blokker i bratte skråningar (Highland og Bobrowsky, 2008). Skred frå fast fjell Skred frå fast fjell kan sorterast i tre kategoriar: 1) Fjellskred: Bergmassar over m³, som losnar frå fjellsider. 2) Steinskred: Bergsmassar på m³, som losnar frå fjellsider. 3) Steinsprang: Bergmassar under 100 m 3 som losnar frå fjellsider. Steinskred treng ikkje nødvendigvis å losne berre frå fast fjell. Også lause enkeltblokker som ligg i urer og lier kan rase vidare dersom dei vert utsett for ein ny og/eller annan XVII

44 utløysingsmekanisme. Steinskred- og steinsprangvifter har vanlegvis ein rasvinkel på omlag Det vil seie at bergskrentar og lausmasseskråningar normalt må vere steilare enn 45 for at steinskred eller steinsprang kan førekome. Utløysingsmekanismar for steinsprang er kraftig nedbør som aukar porevasstrykket, eventuelt rotsprenging og rotvelte, samt frostsprenging der vatn frys til is i sprekker og utvidar seg og dermed sprenger laus blokker når isen smeltar igjen. Den mest effektive temperaturen for frostsprenging er mellom -3 C og -5 C (Terzaghi, 1962). Termisk ekspansjon er ein annen mogleg årsak. Når fjellet vert varma opp utvidar det seg, og for kvar gong det så avkjøler seg att flyttast blokka litt, til den til slutt fell ut. Snøskred Ein skil vanlegvis mellom to ulike typar snøskred; laussnøskred og flakskred. I tillegg førekjem sørpeskred, der porene i snøen er fylt med vatn, og desse har difor andre eigenskapar enn eit vanleg snøskred. Snøskred førekjem i bratt terreng med hellingar større enn 30 og utan tett skog. Dei fleste snøskred inntreff med hellingar mellom 30 og 45. Terreng som er utsett for snøskred er område som ligg i le for vinden og har former som samlar snø. Dette gjeld for eksempel større botnar, opne skåleformer og innsøkk, bratte elvegjel og skar. Svaberg og konvekse parti, altså områder med strekkespenningar i snøen, er også utsette. Snødekket vert ustabilt ved 2 mm nedbør (tilsvarar 2 cm snø) per time. Om det er mindre enn 2 mm nedbør per time vil snøkrystallane normalt sintre og feste seg etter kvart som dei fell. Ved 50 cm snø byrjar terrengdekket å verte utjamna slik at friksjonen mot terrenget vert nedsett. Som regel må ein ha ei helling på over 45 for at eit laussnøskred skal verte utløyst (Lied & Kristensen, 2003). Slike skred vert ofte utløyst under, eller rett etter eit intenst snøfall i bratt terreng. Då vil snødjupna auke så raskt at snøkrystallane lenger nede i snødekket kollapsar og kjem i rørsle. Solskin og regn kan også vere ein utløysande faktor for slike skred. Dei startar alltid frå eit punkt og breiar seg utover og nedover i ei skråning, samtidig som stadig meir snø vert dratt med i skredet. Flakskred inntreff i lagdelt snø der større eller mindre flak av for eksempel fokksnø glir ut samstundes langs eit underliggande svakare lag i snøpakken (Lied & Kristensen, 2003). Det svakare laget kan vere begerkrystallar som vert danna i kaldt ver, rimlag, nysnø eller hagl. I flakskred finn ein alltid eit fastare snølag øvst, som glir ut langs eit lag definert som glidesjikt med mindre styrke. Glidesjiktet ligg igjen over eit fastare lag som kallast eit glideplan. I enkelte tilfeller kan bakken sjølv utgjere glideplanet. Faren for utløysing av skred aukar med tilveksten av nysnø, og sannsynet for skred er større ved raskare akkumulasjon. I tillegg er vindstyrke og -retning viktige faktorar, samt det faktum at vindtransportert snø vanlegvis utgjer den største delen av snøakkumulasjonen. Ein annan viktig faktor er temperatur. Rask temperaturstiging gjev ustabilt snødekke på grunn av nedsett fastleik i snøen. Lange kuldeperiodar gjev gode vilkår for danninga av begerkrystallar. Slike skred kan utløysast i områder der hellinga på terrenget er over 30. Under uvanlige vêrforhold kan denne type skred verte utløyst i slakare hellingar. XVIII

45 Sørpeskred Dette er skred med ei blanding av snø og vatn. Slike skred kan utløysast på hellingar heilt ned mot 4. Det er fjellsider vendt mot framherskande vindretningar som er mest utsette. Det er i desse fjellsidene ein får mest nedbør, og fordi varmetilføringa frå lufta her er størst, får ein den mest intense snøsmeltinga. Slike skred vert utløyste av høgt vasstrykk i snødekket og tilføringa av vatn overstig då avrenninga. Det skal mykje vatn til for å utløyse sørpeskred, og dei vert ofte utløyste under intense nedbørsperiodar saman med snøsmelting. Nysnø eller grovkorna lauspakka snø er mest utsett då desse absorberer mykje vatn (Lied & Kristensen, 2003). Om ein har fjellgrunn, is eller frosen grunn under snøen, får ikkje vatnet drenere vekk, noko som aukar faren for sørpeskred. Kraftig regn kan også føre til sørpeskred til alle tider på vinteren. Faren er derfor spesielt høg i områder der regn er vanleg gjennom vinterhalvåret, slik som på Vestlandet. Bekkeløp og grunne forseinkingar er dei mest vanlege startområda for sørpeskred, men også myrer, dreneringskanalar, innsjøar og opne skråningar er potensielle utløysingsområde (Hestnes, 1998). XIX