Skredfareevaluering ved Vestre Revahjellane, Oksla Boligområde (Arna gnr. 301 bnr. 4 m.fl.), Bergen kommune

Transkript

1 Skredfareevaluering ved Vestre Revahjellane, Oksla Boligområde (Arna gnr. 301 bnr. 4 m.fl.), Bergen kommune 23. desember 2013 Revidert 4. desember 2014

2 Prosjektinformasjon og status: Dokumentittel: Skredfareevaluering ved Vestre Revahjellane, Oksla Boligområde (Arna gnr. 301 bnr. 4 m.fl.), Bergen kommune Dokumentnr.: Plannavn.: Prosjekt: A Arna. gnr. 301 bnr 4 m.fl., Vestre Revahjellane, Oksla Boligområde Skredfarevurdering Klient / Klassifisering: Distribusjon: Ard Arealplan AS / Intern Leveransedato.: Status: Sider: Godkjend rapport 52 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: Sunnfjord Geo Consulting AS Dagleg leiar: Synne Lindgren Alsaker Villabyen Stongfjorden Kontaktinformasjon: Tlf.: E-post: Synne@SGCas.no Einar@SGCas.no Org. Nr.: MVA Klientinformasjon: Oppdragsgjevar: Kontaktperson: E-post: Ard Arealplan AS Martin Isak Jansen mj@ardarealplan.no Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi Rapport Arna, Bergen kommune Feltarbeid utførd av: Utførd (Dato): Signatur: Torkjell Ljone 12. desember, 2013 Torkjell Ljone (sign.) Oliver Queck 12. desember, 2013 Oliver Queck (sign.) Rapport utarbeidd av: Ferdig rapport (Dato): Signatur: Torkjell Ljone 13. desember, 2013 Torkjell Ljone (sign.) Rapport revidert av: Ferdig revisjon (Dato): Signatur: Torkjell Ljone 4. desember, 2014 Torkjell Ljone (sign.) Rapport revidert av: Godkjend (Dato) Signatur: Even Vie (Koordinator) Einar Alsaker (Fagleg rådgjevar) Atle Nesje (Fagleiar) 4. desember, desember, desember, 2013 Even Vie (sign.) Einar Alsaker (sign.) Atle Nesje (sign.) Rapport godkjend av: Godkjend (Dato) Signatur: Synne L. Alsaker (Dagleg leiar) 23. desember, 2013 Synne L. Alsaker (sign.) 1

3 INNHALDSLISTE INNLEIING... 4 UTVIDA SAMANDRAG... 5 Kapittel 1 Tryggleiksklassar... 5 Kapittel 2 Områdeskildring... 5 Kapittel 3 Geologi... 5 Kapittel 4 Aktsemdskart og tidlegare hendingar... 5 Kapittel 5 Modellering av skredfare... 5 Kapittel 6 Skredfareevaluering... 6 Kapittel 7 Forslag til sikringstiltak... 6 Kapittel 8 Risiko- og sårbarheitsanalyse... 7 Kapittel 9 Konklusjonar... 7 VEDLEGG 1 GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE... 9 VEDLEGG 2 OMRÅDESKILDRING Plassering Topografi, vegetasjon og hydrologi Klima Klimastatistikk Klimaprognosar VEDLEGG 3 GEOLOGI Berggrunnsgeologi Lausmassar VEDLEGG 4 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Tidlegare skredhendingar VEDLEGG 5 MODELLERING AV SKREDFARE Alpha-beta-metoden

4 Forklaring til metoden Steinsprang Snøskred VEDLEGG 6 SKREDFAREEVALUERING Vurdering av skredfare Feltobservasjonar Skredfareevaluering Jordskred, massestraum ( debris flow ) og flaumskred Ras frå fast fjell Snøskred Sørpeskred VEDLEGG 7 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK Generelt Sikringstiltak VEDLEGG 8 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE VEDLEGG 9 KONKLUSJONAR VEDLEGG 10 REFERANSAR

5 INNLEIING Ard Arealplan AS ved Martin Isak Jansen tok kontakt med Sunnfjord Geo Consulting AS for å få geologisk vurdering av eit planområde ved Revahjellane i Arna, i Bergen kommune. Planområdet er tenkt å innehalde blant anna fleire stader med blokkbusetnad og ein barnehage. Prosjektet har fått plannamnet Arna gnr. 301 bnr. 4 m.fl., Vestre Revahjellane, Oksla Boligområde, heretter referert som; Vestre Revehjellane, Oksla Boligområde. Vi har her gjort ei heilskapleg vurdering av faren for jordskred, massestraum, flaumskred, ras frå fast fjell, snøskred og sørpeskred. Feltarbeidet vart utførd 12. desember 2013 og resultata herifrå er supplert med informasjon frå som er ein felles internettdatabase for skred, utarbeidd av Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. I tillegg er det henta klimadata frå Meteorologisk institutt sine tenester på internett, og Kartdata er henta frå Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS og NGU. Til hjelp i arbeidet har vi nytta oss av den såkalla alpha-beta-metoden for å matematisk modellere utløpsdistansen til eventuelle snøskred og steinsprang. Vi har også fylt ut eit skjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) i området. Rapporten består av eit utvida, kapittelinndelt samandrag, med utdjupande informasjon til kvart kapittel som vedlegg. Vedlegg 2-5 presenterer informasjon som er henta eksternt, medan denne informasjonen vert samanstilt med våre eigne feltobservasjonar i Vedlegg 6. Det er feltobservasjonane som dannar hovudgrunnlaget for dei endelege konklusjonane, og eksterne data vert berre nytta som eit supplement til desse. Berre dei geologiske aspekta ved skredfarevurderinga vert her omtala. Alle konklusjonar som her vert trekt føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skred- og flaumfaren. Dersom skredfare vert påvist i undersøkingsområdet, vil SGC føreslå sikringstiltak mot skred (Vedlegg 7). SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og er difor kvalifisert til å legge dimensjonerande føringar for sikringstiltak mot skred. SGC vil vidare i ein slik prosess kunne bidra med rådgjeving kring dei geologiske tilhøva, dersom dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar si side. 4

6 UTVIDA SAMANDRAG Kapittel 1 Tryggleiksklassar I høve til føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012), vert bustader der det oppheld seg fleir enn ti personar definert under tryggleiksklasse 3 (S3), som omfattar tiltak der eit skred vil føre til store konsekvensar. Føreskriftene tilseier at rassikring bør gjennomførast dersom største nominelle årlege sannsyn for skred overskrid 1/5000. Det vil seie, ein skredfrekvens som er større enn eitt ras per 5000 år. For ei grundigare utdjuping sjå Vedlegg 1. Kapittel 2 Områdeskildring Revahjellane ligg om lag 500 meter sør for togstasjonen i Arna, i Bergen kommune. Planområdet ligg i utkant av eksisterande bustadfelt og mykje av området er kupert terreng, som går frå om lag 35 m o.h. til om lag 120 m o.h. Utanfor planområdet er det skråning opp mot mindre toppar, der Litlenuvarden er den høgste på kring 170 m o.h. Hellingsprofilet varierer frå flatt terreng til loddrette bergveggar på 4-5 meters høgde. Det renn ein bekk gjennom området som har utløp i søraustlege del av planområdet. Området har eit typisk vestlandsklima. Prognosar for dei komande hundre åra viser at det vil bli mindre snø og høgare avrenning i dette området. Sjå Vedlegg 2. Kapittel 3 Geologi Berggrunnskartet til NGU (Figur 23) viser at i det undersøkte området er det anortositt og metagabbro i tillegg til granittiske, syenittiske og monzonorittiske djupbergarter, for det meste charnockittar/granulittar. Alle tilhøyrer Landåsdekket. Lausmassane består av eit tynt morenedekke i tillegg til bart fjell. Sjå Vedlegg 3. Kapittel 4 Aktsemdskart og tidlegare hendingar NVE m.fl. sine aktsemdskart på viser at ein liten del av undersøkingsområdet er definert som risikoområde for steinsprang. Feltobservasjonane viser at det er stor fare for steinsprang fleire stadar området. På aktsemdkartet for snøskred er ein del av undersøkingsområdet definert som risikoområde. Feltobservasjonane og topografien viser at det ikkje er fare for snøskred i det undersøkte området. Sjå Vedlegg 4. Kapittel 5 Modellering av skredfare SGC har ved hjelp av alpha-beta-metoden modellert potensiell utløpsdistanse for steinsprang frå teoretiske utløysingspunkt i skråninga vest for vestlege del av planområdet. På bakgrunn av dette vart det teikna ei skisse til eit faresonekart. Dette kartet viser at rekkevidda for steinsprang er fleire stadar godt inn i planområdet. Modelleringa viser at fleire av stadane der 5

7 det skal plasserast blokker er skredfrekvensen høgre enn 1 skred per 5000 år, som er kravet. Denne modelleringa må ein likevel berre sjå på som ei forundersøking til sjølve feltarbeidet, og det er det endelege faresonekartet som vil vera gjeldande. Sjå Vedlegg 5. Kapittel 6 Skredfareevaluering Feltarbeidet stadfesta at nedslagsfeltet for området berre er noko større enn sjølve planområdet. Det er ingen vatn eller myrområde som drenerer inn i feltområdet. Lausmassane består av tynt morenemateriale som har god dreneringsevne. Det renn ein liten bekk gjennom området, men lite nedslagsfelt og lite lausmassar gjer at den ikkje utgjer fare for skred ved dagens situasjon. Dette gjer at faren for jordskred, massestraum og flaumskred vert vurdert som liten. Det er observert fleire bergblottingar med ustabile parti vest for planområdet. Blokker som stammar frå steinsprang er observert inne på planområdet, og fleire stader ligg desse lenger inne på området enn det som vart modellert ved alpha-beta-metoden. Nokre av skredblokkene viser at dei er relativt ferske (yngre enn 100 år). På bakgrunn av feltobservasjonane er det laga endeleg faresonekart (Figur 43) der faresonene til dei ulike skredfrekvensane er enkelte stadar trekt lenger inn i planområdet. Dette faresonekartet viser det same som modelleringa, at fleire av blokkene er i område der skredfrekvensen er tolka til å vera høgare enn eitt skred per 5000 år som er krava frå byggteknisk forskrift. I midtre del av planområdet er det kupert terreng med små bergblottingar som det kan gå steinsprang frå. Dette området vert truleg planert før bygging og kjeldeområda vil dermed forsvinna. Områda er likevel tatt med på faresonekartet som representerer dagens tilhøve. I austlege del av planområdet er det planlagt barnehage på ei flate. Her er det ingen kjeldeområde i nærleiken og området er vurdert som trygt. Like vest for dette området er det ei bergskjering over bilveg der det er observert ustabile blokker på 2-3 meters lengde. Snøskredfaren er vurdert som ikkje reell på grunn av det vesle nedslagsfeltet i tillegg til mildt klima. På bakgrunn av dette er det ikkje utarbeidd faresonekart for snøskred. Det er ikkje fare for sørpeskred i det aktuelle området. Sjå Vedlegg 6. Kapittel 7 Forslag til sikringstiltak Skredfarevurderinga er gjort på bakgrunn av slik terrenget var når feltarbeidet vart utført. Sidan store deler av området må endrast for å kunne bygga der, vil truleg ikkje faresonekartet gjelda lenger. Det vil dermed verta krav om ny geologisk vurdering av skredfaren etter at området er planert. Ein del av kjeldeområda for steinsprang vil truleg verta fjerna, og dermed forsvinn òg steinsprangfaren. Likevel vil det truleg vera område som treng sikring. Det er føreslått å sikra i kjeldeområda så langt det lar seg gjera med reinsking og bolting/netting. Der det ikkje lar seg sikra i kjeldeområda kan ein sikre med fangvoll eller fanggjerde. Omfanget til desse sikringstiltaka vil avhenga av kor mykje av kjeldeområda som lar seg sikra, og kor mykje av planområdet som skal sikrast. 6

8 Sjølv om steinsprang frå bergskjeringa aust i planområdet ikkje vil kunne nå hus, vert det føreslått å reinska vekk ustabile parti og eventuelt sikra vidare med bolting etterpå. Kapittel 8 Risiko- og sårbarheitsanalyse Det vart fylt ut eit skjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) som ofte vert etterspurd i kommunale reguleringssaker. Sjå Vedlegg 8. Kapittel 9 Konklusjonar Konklusjonane som her er presentert er basert på informasjon i vedlegga til dette utvida samandraget. Desse 9 kapitla i samandraget presenterer med andre ord ikkje tilstrekkeleg informasjon til å kunne underbygge konklusjonane og vedlegga bør difor lesast for fullstendig forståing av vårt arbeid. På bakgrunn av våre feltobservasjonar, supplert med kart og fotografiske data, klimadata, historiske data og enkle matematiske modelleringar, har Sunnfjord Geo Consulting AS gjort ei heilskapleg skredfareevaluering Revahjellane i Indre Arna i Bergen kommune. Området er avgrensa, har god avrenning og det er ingen dreneringsløp inn mot området. Skråninga består av bart berg og tynn morenejord. Faren for jordskred, massestraum og flaumskred vert difor vurdert som liten. NVE m.fl. har definert ein liten del av området som innanfor utløpsområdet for steinsprang. Våre eigne modelleringar med alpha-beta-metoden viser at området ligg innanfor potensiell utløpsdistanse for steinsprang frå fleire ustabile parti vest for planområdet. Feltundersøkingane våre viser fleire oppsprekte og ustabile parti, og at det har losna fleire blokker frå enkelte av kjeldeområda dei siste 100 åra. På bakgrunn av feltobservasjonane i lag med alpha-beta-modellering er det laga eit faresonekart for steinsprang. Dette viser at ved fleire av stadane der det er tenkt å byggast blokker er skredfrekvensen høgare enn 1/5000 per år som er kravet. NVE m.fl. sine aktsemdskart for snøskred viser at ein del av området er innanfor modellert utløpsområde. Feltundersøkingane i lag med kart viser at området er avgrensa og at det ikkje er fare for snøskred frå område ovanfor. Dette i tillegg med mildt klima og klimaprognosane framover, gjer at snøskredfaren er vurdert som ikkje reell. Sidan store delar av området vert endra for at ein skal kunne bygga der, vert det truleg nødvendig med ei ny skredfarevurdering etter inngrepa. Planeringa av området vil fjerna ein del av kjeldeområda, men det vil likevel truleg vera naudsynt med enkelte sikringstiltak etterpå. Vi tilrår derfor at det etter at tomtene er ferdig planert vert gjort ei synfaring med hovudfokus på kva sikringstiltak som bør utformast i området. Dette kan dokumenterast i eit enkelt notat, som eit supplement til denne rapporten. 7

9 VEDLEGG 8

10 VEDLEGG 1 GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK10) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: 7-3. Sikkerhet mot skred (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynlighet i tabellen nedenfor ikke overskrides. Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane for skred og flaum. Det eksisterer altså tre tryggleiksklassar (Figur 1) som er definert ut frå konsekvensen av ei skredhending: Tryggleiksklasse 1 (S1) har det minste kravet for sikring og omfattar til dømes bygningar som garasjar og naust (Tabell 1). Opphaldstid av personar er kort og difor er konsekvensen vanlegvis liten. Ved bygging av til dømes naust og garasje i områder under kategorien S1 kan ein tillate eitt skred over ein periode på 100 år utan at det er naudsynt med sikring. Dersom det vert sannsynleggjort at det kan gå meir enn eitt skred over ein periode på 100 år (største nominelle årlege sannsyn 1/100), må tomta/bygningane derimot sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/20. Tryggleiksklasse 2 (S2) gjeld for bygningar der opptil 10 personar oppheld seg meir eller mindre permanent. Eit typisk døme på dette er einebustader og tomannsbustader (Tabell 1). I byggefelt vert kvart bygg handsama kvar for seg, slik at for einebustader og tomannsbustader her er det også S2 som er gjeldande tryggleiksklasse. Kravet til områder i kategori S2 er at det i gjennomsnitt går mindre enn eitt skred over ein periode på 1000 år. Dersom det vert sannsynleggjort at skred vil førekome hyppigare enn dette må tomta/bustadane derimot sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/200. For uteareal i tilknyting til evaluerte byggverk som klassifiserast under S2 kan kravet til tryggleik reduserast til tryggleiksnivået for tryggleiksklasse 1 (1/100). Dette fordi faren for liv og helse i samband med skred normalt vil vere vesentlig lågare for personar som oppheld seg utandørs. Tryggleiksklasse 3 (S3) gjeld dersom meir enn 10 personar oppheld seg permanent i eit område. Dette gjeld til dømes bustadblokker, rekkehus, store kontorbygningar, kjøpesenter og 9

11 hotell (Tabell 1). I desse tilfella vil konsekvensen ved ei skredhending vere stor og kravet til slike områder er at det i gjennomsnitt ikkje går meir enn eitt skred over ein periode på 5000 år. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/1000. Også for S3 kan det vurderast å redusere tilhøyrande uteareal for dei aktuelle bygningane til S2, sidan eksponeringstida og derfor risikoen for personar som held seg utandørs er vesentleg lågare. Figur 1: Forklaring til dei tre tryggleiksklassane Som Figur 1 viser er det talet på personar som normalt vil opphalde seg i eit hus, som avgjer krav til tryggleiksklasse. For uteareal For enkelte typar bygningar krev lovverket at det ikkje skal vere sannsyn for skred eller flaum i det heile tatt. Dette gjeld til dømes sjukehus eller bygningar der ein produserer og lagrar miljøfarlege kjemikaliar. 10

12 VEDLEGG 2 OMRÅDESKILDRING 2.1. Plassering Det undersøkte området ligg i Indre Arna i Bergen kommune, om lag 500 meter sør for Arna togstasjon. Figur 2: Oversiktsbilete og nærbilete av det undersøkte området. På nærbiletet definerer det svarte rektangelet det undersøkte området og dei raude linjene definerer omtrentleg planområdet 2.2. Topografi, vegetasjon og hydrologi Planområdet er på 53 daa og ligg i utkant av eksisterande bustadfelt der mykje av området er kupert terreng, som går frå om lag 35 m o.h. til om lag 120 m o.h. Sidan fleire potensielle kjeldeområde for skred ligg utanfor planområdet, er dette tatt med under feltarbeidet. Det er topografien til terrenget som styrer kvar eventuelle skred vil kunne gå, og dette definerer det undersøkte området. Totalt er det undersøkte området på om lag 100 daa, inkludert planområdet. Utanfor planområdet er det skråning opp mot mindre toppar, der Litlenuvarden er den høgste på kring 170 m o.h. Vest for Litlenuvarden skrår terrenget ned mot ein liten dal med myrområde. Vatn herifrå drenerer ikkje ned mot planområdet, noko som gjer at nedbørsfeltet for planområdet er lite. Skråningsgradienten til det undersøkte området varierer frå flatt terreng til loddrette bergveggar på 4-5 meters høgde. Størsteparten av planområdet har ein skråningsgradient på under 20. Det renn ein bekk gjennom området som har utløp i søraustlege del av planområdet. Nedbøren føl dei små dalane nedover og mykje av den vert samla i denne bekken. Sidan nedslagsfeltet er lite på grunn av topografien gjer dette indikasjon på at faren for sørpeskred er liten (sjå utvida diskusjon i Vedlegg 6.3.4) Området har for det meste krattskog i tillegg til noko lauv- og nåletre. 11

13 2.3. Klima Skredfare og klima heng tett i saman. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til sediment, vassavrenning, flaumfare, steinsprangsfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg skredfareevaluering må ein ta omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt leiande forsking sine prognosar for framtidige klimaendringar Klimastatistikk Meteorologisk institutt har hatt operative vêrstasjonar på ulike stader i Bergen i lang tid. Den som er nærast det undersøkte området er stasjonen på Florida ved Geofysisk institutt på Universitetet i Bergen, som ligg om lag 9 km frå feltområdet. Frå denne er det henta temperatur- og nedbørsnormalar for førre klimanormalperiode, (Figur 3). Sidan datamaterialet strekk seg over ein periode på 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, gjev dette ein peikepinn på klimaet i området gjennom siste del av 1900-talet. Figur 3: Temperatur- og nedbørsnormalar frå Meteorologisk institutt. Statistikken er bygd på data i perioden frå målestasjon (12 m o. h.) Årsnormalen for nedbør var i heile dette tidsrommet 2250 mm. Årsnormalen for temperatur var 7,6 C. På dei neste sidene følgjer Meteorologisk institutt sin statistikk over temperatur- og nedbørsutvikling for heile Vestlandet frå 1900 til 2012 (Figur 4-Figur 13). Ein ser at den gjennomsnittlege middeltemperaturen har stege meir eller mindre jamt sidan 1980 og nådde førebels maksimalverdi i Nedbørsmengda har også stege dei siste tiåra. 12

14 Figur 4: Når det gjeld vårtemperaturen på Vestlandet var den ganske stabil frå 1980, då den tok til å stige. Dei varmaste vårane var i 1920, 1959, 2002, 2004 og Figur 5: Dei varmaste sommartemperaturane var på 1930-talet (1933 var det varmaste året) og etter Dei varmaste åra var 1997, 2002, 2003 og Dei kaldaste somrane var i 1907, 1921, 1923, 1928, 1929 og

15 Figur 6: Haustane var generelt kjølege tidleg på 1900-talet, med ein periode tidleg på 1920-talet som den kaldaste. Frå 1933 til 1966 var hausttemperaturane over normalen, medan haustane var kjølege på 1970-talet. Etter 1999 har det vore fleire milde haustar, t. d. i 1999, 2000, 2006 og Figur 7: Når det gjeld vintertemperaturen på Vestlandet, var det generelt milde vintrar rundt 1910 og første del av talet. Vintrane tidleg på 1940-talet var derimot uvanleg kalde. Det var fleire kalde vintrar i perioden og Milde vintrar var det på byrjinga av 1970-talet og slutten av og byrjinga av 1990-talet. Vintrane både i 2010 og 2011 var kalde. Dei kaldaste åra i perioden var , 1966, 1979 og Det var milde vintrar i 1925, 1949, 1989, 1990 og

16 Figur 8: Målingar frå Vestlandet syner at årsmiddeltemperaturen var over normalen i periodane , , , og etter Den varmaste perioden har vore etter 2000 og det varmaste året var i 2006, då årsmiddeltemperaturen var 1,8 C over normalen. Dei kaldaste åra sett under eitt var 1915, 1940, 1942, 1979 og Figur 9: Ein legg merke til dei nedbørsfattige vårane på og 1930-talet. Dei våtaste vårane var i 1921, 1938, 1943, 1967, 1990 og

17 Figur 10: Det var mindre variasjon i sommarsnedbør enn vårnedbør på Vestlandet gjennom 1900-talet. 1910, 1913, 1955, 1968 og 1997 skil seg likevel ut med tørre somrar. I 1964 var det ein særdeles våt sommar. Ein ser også at det var relativt nedbørsfattige somrar tidleg på 1900-talet. Figur 11: Frå 1900 til slutten av 1960-talet var det svært nedbørsfattige haustar. Det same gjaldt frå 1987 til , 1933, 1960, 1993 og 2002 skil seg ut med relativt tørre haustar. 16

18 Figur 12: Det var nedbørsrike vintrar på slutten av 1980-talet og første halvdel av 1990-talet, med 1989 med våtaste vinter. Figur 13: Årsnedbøren på Vestlandet har auka med rundt 20 prosent frå 1900 til i dag. Dei mest nedbørsrike åra var 1921, 1967, 1983, 1990 og Dei mest nedbørsfattige åra var 1915, 1937, 1941, 1960 og Ser ein på sesongnedbøren, viser data frå Vestlandet store mellomårlege og sesongmessige variasjonar. 17

19 Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredfareevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed vassavrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. Miljøverndepartementet har offentleggjort prognosar for klimautvikling i Hordaland for dei neste 100 åra. Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfeller av intens nedbør i fylket, og både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Generelt kan ein seie at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8 % av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5 % av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra ( Norsk klimasenter er eit fellesprosjekt mellom Bjerknessenteret og Meteorologisk institutt, som har lansert følgjande prognosar i klimaendring for Vest-Noreg for perioden mellom og : Tabell 2: Oversikt over dei modellerte klimaendringane i Vest-Noreg mellom og Temp. ( C) Gjennomsnitt Lågt estimat Høgt estimat År +3,1 +1,9 +4,2 Vår +3,1 +1,8 +4,3 Sommar +2,3 +1,2 +3,5 Haust +3,2 +2, Vinter +3,8 +2,3 +5,4 Nedbør (%) År Vår Sommar Haust Vinter Dei næraste operative målestasjonane til Meteorologisk institutt, finn ein på Florida i Bergen, 12 m o.h., Flesland lufthamn i Bergen, 48 m o.h., Lonevåg på Osterøy, 20 m o.h., og Fana Stend i Bergen, 54 m o.h. Desse stasjonane har mellom anna bidrege med datagrunnlag for klimaprognosar for framtida (Figur 14-Figur 26). Ved hjelp av den globale klimamodellen ECHAM4/OPYC3, frå Max-Planck-Institut für Meterologie, den regionale klimamodellen HIRHAM, IPCC SRES scenario B2 for drivhusgassar i atmosfæren og den hydrologiske modellen HBV, er det utarbeidd ein prognose for endringar i årstemperatur, nedbør, avrenning og snømengde frå den klimatiske perioden til den klimatiske perioden (for meir informasjon sjå eller 18

20 Figur 14: Modell for årsmiddeltemperatur for Arna. Ein ser at temperaturen er forventa å stige med 2,5-3 C frå til Kjelde: Meteorologisk institutt (Klima/ Figur 15: Endring i normal årsnedbørsum frå til Denne er forventa å stige med % 19

21 Figur 16: Endring i årsavrenning mellom og Den årlege avrenninga fram mot 2100 er i Arna forventa å stige med % i følgje klimamodellen. Dei følgjande figurane presenterer sesongvariasjonar i avrenning i det same tidsintervalet. Figur 17: Endring i våravrenning. Når det gjeld endring i våravrenning er det i undersøkingsområdet modellert ein auke frå 20 % og opptil 50 % fram mot

22 Figur 18: Endring i sommaravrenning. Sommaravrenninga vil i følgje modellen verte frå 5-20 % lågare frå til Figur 19: Endring i haustavrenning. Ifølgje modellen vil det verte mellom 20 % og 50 % meir haustavrenning frå til

23 Figur 20: Endring i vinteravrenning. Vintrane er forventa å få 5-20 % meir avrenning frå til Figur 21: Modellen viser endring i talet på dagar med snødekke frå til Ein ser at talet på dagar med snødekke kan bli redusert med dagar i året over denne perioden, men minken er opptil 100 dagar i året ikkje langt frå det undersøkte området. 22

24 Figur 22: Kartet viser prosentvis endring i årsmaksimum av snømengde frå til Ein ser at snømengda kan verte redusert med mellom 60 % og 80 % i det undersøkte området over denne perioden. 23

25 VEDLEGG 3 GEOLOGI 3.1. Berggrunnsgeologi Berggrunnen på Vestlandet er prega av den kaledonske orogenesen (fjellkjededanninga) som fann stad under dei geologiske periodane kambrium, ordovicium og silur; frå 542 til 416 millionar år sidan (Ramberg m.fl., 2006). Under denne hendinga kolliderte den nordamerikanske kontinentalplata, Laurentia, og den europeiske kontinentalplata, Baltica, noko som resulterte i danning av ein fjellkjede, større enn dagens Himalaya. Det medførde også store omdanningar både i strukturen og samansetjinga til bergartane over heile Vestlandet. I følgje NGU består berggrunnen i Arna av anortositt og metagabbro i tillegg til granittiske, syenittiske og monzonorittiske djupbergartar, for det meste charnockittar/granulittar. Alle tilhøyrer Lindåsdekket (Figur 23). Djupbergartane er danna i den geologiske perioden kalla prekambrium (>542 mill. år sidan). Berggrunnen her fekk sin strukturelle signatur under den kaledonske orogenesen (Ramberg m.fl., 2006). Figur 23: Berggrunnskart over Indre Arna. Bergartane i det undersøkte området tilhøyrer Lindåsdekket og består av ulike djupbergartar, deriblant ulike typar gneis. Kart frå Norges geologiske undersøkelse. 24

26 3.2. Lausmassar For 2,6 millionar år sidan byrja epoken kvartær, ein periode kor den nordlege halvkula var prega av om lag 50 istider. Breane som dekka store delar av Noreg under desse kuldeperiodane grov ut dalar og fjordar og danna det landskapet vi har i dag, og som er typisk for Hordaland. Innlandsisen under siste istida hadde si maksimale utbreiing for om lag år sidan. Etter kvart som innlandsisen smelta attende dei følgjande tusenåra, blottla den morenemateriale og smeltevassavsetjingar i alle lier og dalstrøk. Figur 24 viser at NGU har definert heile det undersøkte området som bart fjell og tynn moreneavsetjing. Figur 24: Lausmassekartet over det undersøkte området i Indre Arna viser at området består av bart fjell og tynt morenedekke. Kart frå Norges geologiske undersøkelse. 25

27 VEDLEGG 4 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR 4.1. Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarlig for aktsemdskart for steinsprang og snøskred på i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. Aktsemdskarta for steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområde (kjeldeområde) og utløpsområde (rekkevidda av potensielle skred). Karta er utarbeidd ved bruk av ein datamodell som identifiserer moglege utløysingsområde for steinsprang og snøskred ut frå hellinga på fjellsida. For kvart utløysingsområde vert utløpsområdet for steinsprang og snøskred utrekna. Denne kartdatabasen er utelukkande basert på datamodellering og ingen feltobservasjonar er lagde til grunn. Viktige faktorar som klima, vegetasjon og berggrunn er det difor ikkje teke omsyn til, og meir detaljerte faresonekart må difor utarbeidast for å kunne seie noko om sannsynet for steinsprang og snøskred. Aktsemdskarta kan difor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker for å avgjere om eit areal/område tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jamfør føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012). Karta gjev likevel ein god indikasjon på kvar topografien tilseier at ytterlegare undersøkingar bør gjennomførast. Figur 25 viser aktsemdskartet for steinsprang i undersøkingsområdet. Utløysingsområdet (mørke felt på kartet) fortel kor skred kan oppstå, medan utløpsområdet (lysare felt) viser kor eventuelle skred vil kunne avsetjast (rekkevidda av skred). Aktsemdkartet for steinsprang viser at det er fare for steinsprang i sørlege del av planområdet. Vårt feltarbeid syner at det er steinsprangfare i fleire delar av planområdet (jf. Vedlegg 5 og Vedlegg 6). Aktsemdkartet på skrednett.no fangar dårleg opp isolerte fjellskrentar på under 20 m. Figur 26 viser aktsemdskart for snøskred i området. Her er utløysings- og utløpsområda markert med høvesvis mørk og lys raudfarge. Av kartet går det fram at store delar av det undersøkte området er innanfor område som er modellert til å ha potensiell fare for snøskred. Som nemnd over tar ikkje dette kartet omsyn til klima eller nedslagsfelt. Faren for snøskred vert diskutert vidare i Vedlegg og Vedlegg

28 Figur 25: Aktsemdkart for steinsprang viser at det er potensielle utløysingsområde sør i planområdet. Planområdet er teikna inn omtrentleg med svart rektangel. Kjelde: NVE m.fl. Figur 26: Aktsemdskartet for snøskred viser at ein del av planområdet har potensiell fare for snøskred. Planområdet er teikna omtrentleg inn med svart rektangel. Kjelde: NVE m.fl Tidlegare skredhendingar NVE m.fl. har i sin nettdatabase også ei oversikt over tidlegare skredhendingar. I undersøkingsområdet er det ikkje tidlegare registrert nokre skredhendingar. 27

29 VEDLEGG 5 MODELLERING AV SKREDFARE 5.1. Alpha-beta-metoden Forklaring til metoden Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Det er blant anna tilsvarande modell Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) m. fl. har brukt til å gjere ei landsomfattande datamodellering av rekkevidda for skred, presentert på SGC brukar ikkje datamodellar, men utfører desse kalkulasjonane manuelt. Fordelen med dette er at ein kan bruke kart med høgare oppløysing enn dei regionale karta som er brukte i aktsemdskarta på skrednett.no, og resultatet vert difor ofte meir nøyaktige. Alpha-beta-metoden tek ikkje omsyn til lokale faktorar som berggrunn, lausmassar, vegetasjon, klima og snøtypar, og bør difor berre sjåast på som rettleiande i ei skredevaluering. Ein bør med andre ord ikkje nytte desse utrekningane som meir enn eit nyttig supplement til feltobservasjonane og tolkingane som vert presentert i neste vedlegg. Metoden er basert på statistiske utløpsdistansar til stein- og snøskred over heile landet, i forhold til fallvinkelen ved utløysingspunktet og avsetjingspunktet (Derron, 2009). Eit potensielt utløysingspunkt, punkt A, vert plukka ut og skredbana vert skissert frå dette til skråninga når under ein gitt vinkel for kvar skred byrjar å avsetjast, 10 for snøskred (Lied & Kristensen, 2003) og 23 for steinsprang (Derron, 2009). Punktet der hellingsvinkelen når under dette nivået vert kalla punkt B. Det er ved punkt B skredet byrjar å tape energi og etter kvart avsetjast. Vinkelen beta (β) vert målt mellom ei horisontal linje og linja AB. Vinkelen alpha (α) viser utløpsdistansen for skredet, og vert rekna ut frå beta ved hjelp av ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta + n, der m og n er empiriske koeffisientar. Rekkevidda for skredutløp er gjeve ved: For steinsprang: α = 0,77β + 3,9 For snøskred: α = 0,96β 1,4 β er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og punktet der fallet vert mindre enn 10/23 (pkt. B) α er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og maksimal rekkevidde for steinsprang. α-vinkelen ein får som resultat av alpha-beta-metoden har eit standardavvik (SD) på 2,3 for snøskred og 2,16 for steinsprang. Rett nok brukar ikkje SGC denne metoden til å fastsetje om det er skredfare eller ikkje i eit område, men ut frå resultatet av modelleringa lagar vi eit utkast til plassering av risikosoner med omsyn til dei tre tryggleiksklassane (Vedlegg 1). Vår prosedyre går her ut på å sette øvste, modellerte punkt for skredfare (merka run out på Figur 27) til øvre grense for tryggleiksklasse 1, S1. Ved å trekke eitt standardavvik frå vinkelen skisserer vi S2. Vidare trekk vi frå eit nytt standardavvik for å skissere øvre grense for S3. Desse grensene vert så diskutert opp mot observasjonar vi gjer i felt (Vedlegg 6.2.). 28

30 Figur 27: Prinsippet for Alpha-beta-metoden. Eit potensielt utløysingspunkt (punkt A) vert plukka ut og skredbana vert skissert frå dette til skråninga når under ein gjeven vinkel for avsetjing (her 23 for steinsprang). Vinkelen beta vert rekna ut mellom ei horisontal linje og linja AB. Vinkelen alpha viser utløpsdistansen for skredet, og vert deretter funnen v. h. a. ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta n, der m og n er empiriske koeffisientar (Derron, 2009) Steinsprang Sidan alpha-beta-metoden berre modellerer maksimal utløpsdistanse for skred ut frå eit gitt punkt, er val av dette punktet essensielt. Modellen kan vise at eit område er innanfor utløpsfeltet, men dersom det ikkje finnast reell utløysingsfare er det heller inga skredfare. For steinsprang er det viktig å ha fokus på sprekker og synleg ustabilitet i blottlagd berggrunn. Nedanfor er det gjennomførd alpha-beta-modelleringar langs seks profil (Figur 28-Figur 33), med utgangspunkt i kjeldeområde i vestlege del av det undersøkte området. 29

31 Figur 28: Profil 1 er trekt lengst nord i det undersøkte området. Punkt A markerer det valde utløysingspunktet på kring 170 m o.h. Utløpspunktet ligg om lag der den raude linja lengst til venstre i figuren, kryssar bakkeprofilen. Dette definerer øvre grense for tryggleiksklasse 1 (S1). Vinkelen mellom ei horisontal linje og punktet som definerer øvre grense for S1 er gitt ved 27. Trekk ein frå eit standardavvik, 2,16, får ein ein vinkel på 24,8, og der denne kryssar overflata set vi øvre grense for tryggleiksklasse 2 (S2). Ved å trekke frå endå eit standardavvik får ein ein vinkel på 22,7, og der denne kryssar overflata set vi øvre grense for S3. Basert på kotar frå Statens kartverk. 30

32 Figur 29: Profil 2 viser tilsvarande resultat. Her er vinkelen mellom A og linja som definerer øvre grense for S1, lik 27,8, og dei tre faresonene for respektive tryggleiksklassar er definert deretter. Basert på kotar frå Statens kartverk. 31

33 Figur 30: Profil 3 viser tilsvarande resultat. Her er vinkelen mellom A og linja som definerer øvre grense for S1, lik 52,4, og dei tre faresonene for respektive tryggleiksklassar er definert deretter. Basert på kotar frå Statens kartverk. 32

34 Figur 31: Profil 4 viser tilsvarande resultat. Her er vinkelen mellom A og linja som definerer øvre grense for S1, lik 36,2, og dei tre faresonene for respektive tryggleiksklassar er definert deretter. Basert på kotar frå Statens kartverk. 33

35 Figur 32: Profil 5 viser tilsvarande resultat. Her er vinkelen mellom A og linja som definerer øvre grense for S1, lik 43,9, og dei tre faresonene for respektive tryggleiksklassar er definert deretter. Basert på kotar frå Statens kartverk. 34

36 Figur 33: Profil 6 viser tilsvarande resultat. Her er vinkelen mellom A og linja som definerer øvre grense for S1, lik 44,0, og dei tre faresonene for respektive tryggleiksklassar er definert deretter. Basert på kotar frå Statens kartverk. Dersom ein trekk linjer mellom øvre utløpspunkt for S1, S2 og S3, på tvers av profila, får ein ei skisse til eit faresonekart for steinsprang. Resultatet (Figur 34) viser at alle dei tre tryggleiksklassane er representert i planområdet. Det vil sei at rekkevidda for skred med frekvens 1/100, 1/1000 og 1/5000 år er fleire stadar innanfor planområdet. Denne kartskissa er berre basert på modellert utløpsdistanse, frå eit par utvalde kjeldeområde. Dette er ikkje nok åleine til å påvise skredfare. Sjølv om den potensielle utløpsdistansen kan vere lang, må ein òg ha eit reelt utløysingspotensiale (lause blokker, oppsprukke fjell) for å påvise steinsprangfare. Også grunna den låge kartoppløysinga bør ikkje dette resultatet vektleggast for mykje. Stabiliteten til skråninga i det definerte området vist på Figur 34, vert grundigare diskutert i Vedlegg 6. 35

37 Figur 34: Alpha-beta-profila 1-6. Om ein trekk linjer mellom øvre utløpspunkt for S1, S2 og S3, på tvers av profila, får ein ei skisse til eit faresonekart for steinsprang. Planområdet er skissert inn i raudt. Ser ut i frå figuren at alle dei tre tryggleiksklassane er representert i planområde, det vil sei at rekkevidda for skred med frekvens 1/100, 1/1000 og 1/5000 går fleire stadar inn i planområdet. Basert på kart frå Statens kartverk Snøskred Snøskred vert som regel utløyst når hellingsvinkelen er mellom 30 og 60, men ein treng òg tilstrekkeleg akkumulasjonsareal for å bygge opp nok snømengde til å kunne utgjere ein fare. Det undersøkte området er svært avgrensa og får dermed eit lite akkumulasjonsareal for snø, i tillegg til å ha eit mildt vestlandsklima. På bakgrunn av dette er det ikkje utført alpha-beta kalkuleringar for snøskred. Snøskred vert vidare diskutert i Vedlegg

38 VEDLEGG 6 SKREDFAREEVALUERING 6.1. Vurdering av skredfare NVE m. fl. ( sine aktsemdskart for steinsprang og snøskred viser at delar av planområdet er innanfor modellert utløpsfelt. Våre eigne alpha-beta-kalkuleringar viser at alle dei tre tryggleiksklassane for steinsprang er representert i planområdet. Sidan det er planlagt å bygge blokker i området er kravet at dei må stå i tryggleiksklasse 3. Sidan tryggleiksklasse 1 og 2 òg er representert i planområdet kan det ikkje byggast blokker i desse områda. Dette er som nemnd berre matematiske modelleringar basert på terrenggradientar, ofte med ekvidistanse på 20 m, noko som gjev ei forholdsvis låg kartoppløysing. I modelleringa er det heller ikkje teke omsyn til viktige faktorar som vegetasjon, drenering, klima, lausmassar, bergartstype og sprekkesystem. Risikoen for at massar (jord, stein, snø, etc.) skal kome i rørsle, dessutan akkumulasjonspotensiale for snø og vatn er også avgjerande faktorar, som krev nærare undersøking for å få kartlagd skredfaren på ein tilfredsstillande måte. Det vart difor gjennomførd feltarbeid for å gjere ei heilskapleg vurdering av den reelle skredfaren i området. For at det skal kunne gå skred må det: 1) finnast rasfarleg materiale. 2) vere tilstrekkeleg bratt i terrenget, slik at raset kan løysast ut og utvikle seg. 3) finnast ein mekanisme som set materialet i rørsle. Desse mekanismane er ofte knytt til ekstreme situasjonar som endrar stabiliteten i massane Feltobservasjonar Feltarbeidet vart utførd 11. desember 2013 av geologane Torkjell Ljone og Oliver Queck, begge frå Sunnfjord Geo Consulting AS. Feltområdet består av det definerte planområdet med område i overkant som kan fungera som potensielle kjeldeområde for skred ned mot planområdet. Det er ikkje vurdert skredfare der eventuelle skred ikkje vil ha retning ned mot planområdet. Forutan barnehagebygget, er all anna busetnad planlagt i utmark (Ard arealplan, 2013). Sidan terrenget er så kupert er det venta at det vert gjort store inngrep i planområdet. Dette vil kunne fjerna potensielle kjeldeområde i planområdet og/eller laga nye ustabile parti. Figur 35 viser kart over det undersøkte området og plassering av fotografia brukt i feltobservasjonane. 37

39 B 36 41B 41A 42A Figur 35: Kart over det undersøkte området med planområdet teikna inn i svart. Tal og vinklar i blått viser kvar fotografia brukt i feltobservasjonsfigurane er tatt. Kart henta frå Statens Kartverk. Barnehagebygget er planlagt på det relativt flate området heilt aust i planområdet. Her er det delvis fylling/lagringsplass og lauvskog. Det er ingen potensielle kjeldeområde for steinsprang i nærleiken. Like i nærleiken av det planlagde barnehagebygget er det ei bergskjering ved vegen som går forbi dei to nye rekkehusa. Bergskjeringa er ikkje sikra og det er fleire parti som er tolka som ustabile, blant anna ei blokk som er over 3 meter høg. Foliasjonen (lagdelinga) til bergarten, som er gneis, fell 80 mot vest, noko som lagar eit overheng. Vegen nedanfor er ein del av planområdet og blokker som losnar vil kunne nå denne (Figur 36). 38

40 Figur 36: Bergskjering ved veg i austlege del av planområdet. Bergskjeringa er ikkje sikra og har fleire ustabile parti For nordlege del av planområdet er det skråninga mot vest som har potensielle kjeldeområde. Skråninga består av krattskog med fleire bergblottingar på 2-3 meters høgde. Det er observert blokker som er tolka å vera skredblokker under dei fleste av desse bergblottingane. Skredblokkene vert observert heilt ned til dalbotnen nord i planområdet. Figur 37 viser ei av bergblottingane i skråninga vest for nordlege del av planområdet, i tillegg til skråninga under, ned mot planområdet. Dette er same stad som profil 1 i frå alpha-beta-metoden (Figur 28). Alpha-beta-metoden viser at blokker som losnar frå dette området vil kunne nå nesten heile vegen ned til dalbotnen i planområdet, noko som vert støtta opp av funn av blokker heilt ned i dalbotnen. Blokkene er tolka til å vera avsett frå steinsprang. 39

41 Figur 37: A: Bergblotting vest i skråninga over nordlege del av planområdet. B: Skråninga nedanfor ned mot planområdet. Bileta er frå same stad som profil 1 frå alpha-beta-modelleringa. Vidare sørover i skråninga er det fleire mindre bergblottingar (2-3 m) like utanfor planområdet. Figur 38 viser nokre av desse og er frå omtrent same stad som profil 2 frå alphabeta-modelleringa. Modelleringa viser at steinsprang frå desse områda vil nå eit stykke inn i planområdet. Det er observert skredmateriale lenger inn i planområdet, enn det modelleringa tilseier. Figur 39 viser skråninga like sør for Figur 38. Her er det liknande kjeldeområde, men med ei steinur under som strekk seg ned mot dalbotnen. Blokkene er kanta og er tolka å vera avsett frå steinsprang. Biletet er frå omtrent same stad som profil 3 alpha-beta-modelleringa. Her òg viser feltobservasjonane at steinspranga har gått lenger enn det som modelleringa viste. Det er ingen spor etter ferske steinsprang. Sidan desse relativt små bergblottingane er så nære planområdet kan det vera dei vert fjerna under anleggsarbeidet. Figur 38: Fleire bergblottingar like vest for planområdet. Blokker som losnar herifrå vil kunne nå planområdet. Biletet er frå same stad som profil 2 frå alpha-betamodelleringa (sjå Figur 29) 40

42 Figur 39: Bergblottingar med ur under som strekk seg ned mot dalbotnen. Biletet er frå omtrent same stad som profil 3 frå alpha-beta-modelleringa (sjå Figur 30). Der profil 4 frå alpha-beta-modelleringa er trekt er det observert ei stor steinur med kanta blokker som strekk seg ned mot dalbotnen (Figur 40). Blokkene er tolka til å vera avsett frå steinsprang over lang tid frå bergblottingar i skråninga over. Profil 4 frå alpha-betamodelleringa viser at det valde kjeldeområdet er inne i planområdet. Det er òg bergblottingar som kan vera potensielle kjeldeområde like utanfor planområdet. I dette området går det eit gjel frå sør ned mot ura som truleg vil ha periodevis vassføring. Denne nedbøren vil drenera ned mot bekken som renn ut søraust i planområdet. Figur 40: Steinur med kanta blokker i området der profil 4 alpha-beta-modelleringa går (sjå Figur 31) 41

43 I sørvestlege del av planområdet skrår terrenget bratt opp mot ein topp på omtrent 140 m o.h. som er utanfor planområdet. Dette er det brattaste partiet i det undersøkte området, og det same området som er merka med steinsprang- og snøskredfare på aktsemdkarta til skrednett.no. Det er fleire 3-4 meter høge omtrent loddrette bergveggar i skråninga og under er det observert samanhengande og usamanhengande kanta blokker. Blokkene er tolka til å vera avsett frå steinsprang frå bergveggane over. Fleire stadar er det observert blokker som er tolka til å vera relativt ferske steinsprang, dvs. yngre enn 100 år. Figur 41 viser skråninga og eit av kjeldeområda for steinsprang. I dei kjeldeområda som kunne granskast på nært hald vart det observert ustabile parti. Dette området samsvarar med profil 5 og profil 6 frå alpha-betamodelleringa. Alpha-beta-metoden viser her at rekkevidda for skred med frekvens 1/5000 år vil vera inne på planområdet. Dette samsvarar med observasjon av skredmateriale i same området. Dei blokkene som er observert lengst inn i planområdet er dei største blokkene. Skråninga har krattskog og lauvtresko som truleg er med på å redusera rekkevidda av mindre steinsprang. Figur 41: A: skråning opp mot topp ovanfor sørvestlege del av planområdet. Her er det fleire 3-4 meter høge nærmast loddrette bergveggar. B: Nærbilete av området i A. I midtre del av planområdeter det planlagt fleire tomter med blokkbustadar i tillegg til areal som skal nyttast til diverse uteopphald. I dette området er det fleire små toppar og eit generelt kupert terreng. I dette området er det fleire mindre bergblottingar der det kan gå mindre steinsprang (Figur 42). Det vert antatt at terrenget i dette området vert planert. 42

44 Figur 42: A: liten topp i midtre del av planområdet. B: Små bergblottingar i det same området Skredfareevaluering Jordskred, massestraum ( debris flow ) og flaumskred Jordskred er massar av stein, grus, sand og jord med varierande innhald av vatn som kjem i rørsle. Dei vert normalt utløyst i skråningar med ein gradient over 30, men i områder utan skog kan det utløysast jordras i skråningar ned mot 25. Jordras opptrer i fjellsider med større eller mindre lommer av lausmassar. Det er mange faktorar som kan bidra til at lausmassane i ei fjellside vert ustabile slik at rasfaren aukar. Ein del prosessar er naturlege, slik som forvitring, som gjer det øvste jordlaget lausare, men menneskelege inngrep kan også i stor grad påverke jordsmonnet sin stabilitet. Dømer på det siste er: 1) Flathogst (tap eller svekking av vegetasjon kan også oppstå naturleg. Dette vil vere uheldig fordi røter ofte bidreg til å halde lausmassane på plass) 2) Overbeiting 3) Vegbygging 4) Drenerings-, grave- og sprengingsarbeid Alle dei nemnde elementa kan føre til svekking av lausmassane si styrke, men som regel må det ei ekstra belasting til for å utløyse ras. Jordskjelv kan utgjera ei slik belasting, men dette er ikkje rekna som ein stor fare i Noreg og på Vestlandet, som ligg over 1000 km frå næraste store tektonisk aktive område. Berre mindre jordskjelv påvisast regionalt i Sør-Noreg, men desse har vist seg å ha liten eller ingen påverknad på utløysing av skred. Ein meir reell belasting kjem av stor tilføring av vatn i form av regn, smeltevatn med ekstrem avrenning og auka tilsig av grunnvatn ( Massestraum er ei rask masserørsle med mykje vatn som vert utløyst i kløfter og bekkefar. Flaumskred er eit liknande fenomen, men har eit høgare innhald av vatn enn massestraumar. Hastigheita på begge desse skredtypane kan vere svært høg, og dette gjer at dei kan verte svært øydeleggande. Massestraumar og flaumskred er føresaka av store mengder overflatevatn grunna ekstreme nedbørsmengder eller rask snøsmelting, som eroderer og mobiliserer lausmassar og/eller blokker i bratte skråningar (Highland og Bobrowsky, 2008). 43

45 Som nemnt tidlegare gjer topografien at nedslagsfeltet ikkje vert så mykje større enn planområdet. Det renn ein liten bekk gjennom planområdet, men på grunn av det vesle nedslagsfeltet vil ikkje denne utgjere noko risiko for skred slik situasjonen er no. Det tynne lausmassedekket gjer til at det er svært lite materiale for at denne typen skred skal kunne oppstå. Sidan det heller ikkje er vatn eller myrer som drenerer i, eller inn mot området er faren for jordskred, massestraum og flaumskred vurdert som liten i dag. Det tynne lausmassedekket vil derimot kunna verta vaska ut med tida og kan vera utløysingsfaktor for lause blokker som kviler i bratte område. Av klimastatistikken (Vedlegg 2.3.1) kan ein sjå at årsnedbørsmengda på Vestlandet har auka med om lag 20 % dei siste hundre åra, spesielt etter Prognosane syner at ein i dette området vil kunne få ytterlegare % meir årsavrenning dei komande 100 åra (Vedlegg 2.3.2). På bakgrunn av det tynne lausmassedekket, det vesle nedslagsfeltet og at det ikkje tidlegare er registrert jordskred, flaumskred eller massestraum i området, vurderar me faren for denne typen skred som låg også i framtida. Sidan det er spådd meir nedbør i dette området framover, vert det viktig å tenke på dette når ein skal dimensjonera dreneringsløp med tanke på utbygging Ras frå fast fjell Skred frå fast fjell kan sorterast i tre kategoriar: 1) Fjellskred: Bergmassar over m³, som losnar frå fjellsider. 2) Steinskred: Bergsmassar på m³, som losnar frå fjellsider. 3) Steinsprang: Bergmassar under 100 m 3 som losnar frå fjellsider. Steinskred treng ikkje nødvendigvis å losne berre frå fast fjell. Også lause enkeltblokker som ligg i urer og lier kan rase vidare dersom dei vert utsett for ein ny og/eller annan utløysingsmekanisme. Steinskred- og steinsprangvifter har vanlegvis ein rasvinkel på omlag Det vil seie at bergskrentar og lausmasseskråningar normalt må vere steilare enn 45 for at steinskred eller steinsprang kan førekomme. Utløysingsmekanismar for steinsprang er kraftig nedbør som aukar porevasstrykket, eventuelt rotsprenging og rotvelte, samt frostsprenging der vatn frys til is i sprekker og utvidar seg og dermed sprenger laus blokker når isen smeltar igjen. Den mest effektive temperaturen for frostsprenging er mellom -3 C og -5 C (Terzaghi, 1962). Termisk ekspansjon er ein annen mogleg årsak. Når fjellet vert varma opp utvidar det seg, og når det så avkjøler seg att flyttar blokka seg litt ut for kvar gong til den til slutt fell ut. Det er ikkje tidlegare registrert verken steinsprang, steinskred eller fjellskred ved undersøkingsområdet, (Vedlegg 4.2.). Aktsemdskartet til NVE m.fl. (Vedlegg 4.1.) viser at det i ein liten del av området kan vera fare for steinsprang. Feltobservasjonane viser at det fleire stadar er kjeldeområde der det vil gå steinsprang framover. Ved bergskjeringa nede ved bilvegen, aust i planområdet, vil det kunne losna blokker (Figur 36). Desse blokkene vil ikkje kunne nå lenger enn vegen og vil dermed ikkje vera noko fare for nokre av husa. 44

46 Nordvest i planområdet er det fleire kjeldeområde for steinsprang, og her vil steinsprang kunne nå heilt ned i dalbotnen. For nokre av steinsprangprofila er rekkevidda av steinsprang tolka til å vera lenger enn det som vart modellert ved alpha-beta-metoden (Vedlegg ). Dette er basert på funn av skredblokker som har gått lenger enn det som vart modellert. Ein årsak til dette kan vera at for dårleg oppløysing på kartgrunnlaget, gjer at terrenget ser slakkare ut enn det er. For steinsprangprofila 2-4 gjeld det at kjeldeområda er nære planområdet. Ovanfor desse kjeldeområda er terrenget flatare. Dette gjer at eventuelle steinsprang frå området ovanfor ikkje vil nå ned i planområdet, slik topografien er i dag. Det er observert mykje skredmateriale i dette området, i tillegg til ustabile parti i kjeldeområda. Dette gjer at faren for steinsprang framover er reell. På bakgrunn av feltobservasjonane i lag med alpha-beta-modelleringa er det laga eit endeleg faresonekart (Figur 43). Her er det vurdert fare for steinsprang frå skråningane vest for planområdet. I midten av planområdet er det kupert terreng med små bergblottingar som det kan gå mindre steinsprang frå. Dette området skal truleg planerast før bygging, men er likevel tatt med på faresonekartet som viser dagens tilhøve. Faresonekartet viser at alle dei tre faresonene er representert i delar av planområdet. Dersom det skal byggast blokk er kravet at området må vera i tryggleiksklasse 3, der det maks kan gå eit skred per 5000 år (område utan farge i (Figur 43). Slik terrenget er i dag er altså fleire av områda ueigna for denne type busetnad. Figur 43: Endeleg faresonekart for steinsprang. Raud, gul og grøn sone representerer høvesvis utløpsdistansane til 100-års-, 1000-års-, og 5000-årsskredet. Område som ikkje er fargelagt oppfyller difor krava til tryggleiksklasse S3. Sidan nokon av kjeldeområda for steinsprang var utanfor planområdet, er det også fargelagt her. Legg merke til raudt område langs vegskjeringa aust i planområdet. Planområdet er markert med svart linje. Basert på kart frå Statens kartverk. 45