Ål kommune. Økonomiplan med årsbudsjett 2016 Vedlegg: sparekatalogen 2016

Transkript

1 Ål kommune Økonomiplan med årsbudsjett 2016 Vedlegg: sparekatalogen 2016 Rådmannens salderte budsjett til handsaming i Formannskap 23 nov. og Kommunestyret 17.des.2015

2 Innhald Ramme og visjon Rådmannen har ordet 3 Handsaming og prosess i budsjettarbeidet 4 Mål, verdiar og milepælar Økonomisk stode og venta resultat i Ramme for 2016 budsjettet generelt 10 Ramme for 2016 budsjettet inntektene 12 Ramme for 2016 budsjettet utgiftene 17 Hovudoversyn før sparing Hovudoversyn etter sparing Investeringar Vurdering og prioritering 24 Investeringsramme/handlingsregel 25 Oversyn investeringar Kommunale selskap og samarbeid 27 Driftsområda Administrasjon og fellestenester Oppvekst Helse og sosial Kultur Drift og utvikling

3 Rådmannen si innleiing Dette dokumentet er grunnlaget for sektorutvala og formannskapet sitt arbeid med budsjett 2016 og økonomiplan Dokumentet viser rådmannen sine vurderingar av kommunen sine budsjettutfordringar og rådmannen sine vurderingar av dei nedskjeringar og tilpassingar som er nødvendige. Ei framskriving av budsjettet for 2015 med forventa lønsauke i 2016, viser at kommunen framleis har for høge utgifter i høve inntektene. Det er spart inn på drifta i 2013, 2014 og i 2015, men det er framleis behov for nedskjeringar på budsjettet for Men trenden viser tydleg at vi no er på rett veg. Utfordringane med sterkt reduserte kraftinntekter er blitt større, vi budsjetterer berre med 15 millionar i kraftinntekter i I rådmannen sitt framlegg er heile kraftinntekta teke inn i drifta. Sett over ein 4-årsperiode er underbalansen på drift på om lag 25 millionar. Dette vil vere ei stor utfordring for Ål, og rådmannen gjer framlegg om innføring av generell eigedomsskatt med verknad frå Det vil lette utfordringane med millionar. Rådmannen vel difor å sjå på 2016 som eit «mellomår» og tilrår å bruke inntil 4,565 millionar av fond for å få driftsbudsjettet i balanse. I tillegg legg eg fram «sparekatalog for 2016» med framlegg til nedskjeringar på ca. kr. 10 millionar. Utbygging av Ål helsetun er no i gang. Det blir teke opp store lån for å finansiere dette. Når vi får inn mvakompensasjon og tilskot frå husbanken, vil låneopptaket bli redusert. Utbygging av kulturhuset er framleis ikkje avklart, og rådmannen ber om litt meir tid til endeleg tilråding i den saka. Investeringane blir no finansiert med låneopptak, noko som gir driftsbudsjettet ytterlegare utfordringar. Sektorutvala hadde sine strategikonferansar våren Referat frå desse møta ligg i dette dokumentet. Strategikonferansane kom med innspel til viktige satsingsområde framover. Når ein tek inn over seg dagens økonomiske situasjon, er det vanskeleg å satse på utvida driftstiltak no. Rådmannen gjer likevel framlegg om mellom anna å styrke pleie/omsorg til eldre med 2,5 millionar og oppvekst med 1,4 millionar. Sparekatalogen, som vart oppretta for budsjettet 2013, blir vidareført, men med noko færre tiltak. Rådmannen har vurdert tiltaka og vist dei ho vil tilrå å leggje inn i budsjettet. Det er også i år vanskeleg å oppnå full reduksjon, og budsjettframlegget er saldert med om lag 8,6 millionar frå fond. Det kan forsvarast som eit førebels grep ved at fondsoppbygginga har vore positiv dei siste 2 åra, og framlegget til innføring av generell eigedomsskatt frå Dei tilsette er orientert om budsjettprosessen og dei utfordringane den ber med seg gjennom sine leiarar, tillitsvalde, verneombod og eit allmøte der alle var inviterte til å møte. Rådmannen opplever at det er forståing for situasjonen i organisasjonen, men at det no røyner på for ein del tenester. Ål kommune har framleis eit svært godt tenestetilbod som er prega av høg kvalitet. Kommunen blei rangert som nr 12 på Kommunebarometeret. Det rår framleis optimisme og pågangsmot blant dei tilsette og arbeidsinnsatsen er stor. Sjølv om ein no igjen må redusere på drifta, har rådmannen stor tru på at vi framleis vil vere ein kommune med eit høgt tenestenivå og god utvikling på drifta. Ål kommune har stort fokus på utvikling og innovasjon. Dette perspektivet må ikkje drukne i diskusjonane om reduksjonar. Ei oppgåve for leiarane i kommunen, er å oppretthalde driven og ynskjet om å utvikle organisasjonen framover. Berre slik kan vi vere på høgd med dei krav kommunen må innfri i framtida. Når det gjeld investeringar, tilrår rådmannen berre nokre mindre tiltak i tillegg til dei to store prosjekta, Ål helsetun og ei eventuell utbygging av Ål kulturhus. Rådmannen leverer frå seg dette budsjettgrunnlaget og har tru på at politikarar i sektorutval, formannskap og kommunestyre har eit godt nok grunnlag til å vedta eit rett budsjett 2015 og økonomiplan Ål, 10. november 2014 Tone Tveito Eidnes rådmann 3

4 Handsaming av budsjettet og økonomiplan Kommunestyret skal ein gong i året vedta ein økonomiplan som skal omfatte minst dei fire neste budsjettår. Økonomiplanen skal dekkje heile kommunen si verksemd og gje realistisk oversyn over sannsynlege inntekter, venta utgifter og prioriterte oppgåver i planperioden. Budsjettet er ein bindande plan for kommunen sine midlar og bruken av desse i budsjettåret. I løyvingar til ulike føremål kan ein gjere frådrag for tilhøyrande inntekter (nettobudsjettering). Ål kommunestyre løyver nettoutgift pr. sektor og pr. avdeling i si budsjetthandsaming. I økonomistyringa er det likevel viktig og fylgje med på brutto inntekter og utgifter. Budsjettprosessen strekkjer seg gjennom store delar av året. Føringar, vedtak og løyvingar gjennom året må innarbeidast i det økonomiske opplegget. Strategisamlingane i april er ein viktig arena som legg premissar og gjev politiske signal på dei ulike budsjettområda. Innstilling til budsjettet frå formannskapet skal leggjast ut til offentleg ettersyn seinast 14 dagar før innstillinga blir handsama i kommunestyret. Kommunestyret skal vedta budsjettet innan utgangen av året. Framdriftsplan for budsjettprosessen, budsjett Dato Fora Deltakare Agenda Mars /april Administrasjon Rådmannsteam Premisser for budsjett og budsjettprosess mai Administrasjon Rådmannsteam Budsjettkonferanse Ullensvang 2 sept. Administrasjon Avdelingsleiarmøte Drøfting av samla budsjettopplegg i rådmannsteam og leiarmøte 23 sept. AMU/UT Rådmannsteam Gjennomgang budsjett okt. Administrasjon Rådmannsteam Gjennomgang budsjett og 20 okt. Formannskap + utvalsleiare Rådmannsteam + Evt. andre adm. leiare Budsjettnotat med status og utfordringar frå adm. Ordførar sett agenda Adm gjer greie for budsjettutfordringar,alternativ og prioriteringar 21.okt administrasjon Rådmannsteam Heil dag oppsummering etter budsjettkonferanse med formannskap 27 okt. SHS,SUKO,STNR Leiar på dei ulike sektorar /avd 09 nov. Formannskap Rådmannteam Informasjon frå Rådmann Vedtak kring budsjettet frå utvala Drøfting av budsjett i lys av kvartalsrapport og statsbudsjett og vedtak i utval 23.nov Formannskap Rådmannsteam Vedtaksmøte for budsjett og økonomiplan Innstilling til kommunestyre Budsjettet skal på høyring 17 des. Kommunestyret Rådmannsteam+ evt. Andre leiare Kommunetyret handsamer budsjettet og gjer endeleg vedtak på budsjett

5 Mål, verdiar og milepælar for kommunen Økonomiplanen skal vere forankra i kommuneplanen. I kommuneplan for perioden er følgjande visjon vedteken: Eit levande Ål for alle Overordna mål : I Ål skal det vera godt å bu og leva. I Ål skal alle verta sett, inkludert og respektert. Utviklinga i Ål skal ta vare på behova til komande generasjonar. Ål vil vera eit berekraftig lokalsamfunn, økonomisk, sosialt og miljømessig. Ål har, og vil ha, aktive, kreative, deltakande og skapande innbyggjarar. Ål skal vidareutvikle gode og lønsame arbeidsplassar. Verdiar for organisasjonen Rådmannsteam har, saman med avdelingsleiarane, kome fram til tre verdiar som skal leggast til grunn i vår framferd og oppgåveløysing. Vi vil i 2016 jobbe vidare med å innarbeide desse i heile organisasjonen. Open Modig Grundig Milepælar for det krevjande budsjettåret 2016 Vidare utvikling av godt leiarskap. Finne ein god strategi for utvikling av organisasjonen innanfor ei strammare økonomisk ramme. Kulturhus Oppfylging av kommunestyrevedtak om vidareutvikling. Oppstart og drift av Helsetunet. Innarbeide rutinar og driftsmodell. Finne forbetringsområde. Nye og betre løysingar gjennom innovasjonsprogram. Vidareføre betre læring. Målstyring på alle einingar Kommunen har fire fokusområde: Økonomi, organisasjon og medarbeidar,samfunn og tenester. På dei tre fyrste har einingane felles måltal og styringsindikatorar. På tenester har dei fem hovudsbudsjettområda utarbeidd meir detaljerte tenestemål. Under er sett opp mål som er felles for alle einingar. Tenestemåla kjem fram på dei ulike driftsområda (frå side 27). Dei same måltabellane vil kome att i årsmelding med resultat i høve til mål. 5

6 MÅLKART ÅL KOMMUNE 2016 Fokusområde Mål for organisasjonen Korleis arbeide i 2016 for å nå målet? Evalueringsmetode Måleverktøy Forventa resultat 2016 Medarbeidarar og organisasjon Leiarane er tydelege og målretta Lage god intern opplæringsplan Avdelingsleiarmøter med fokus på leiing. Leiaropplæring der det er behov Gjennomførte aktivitetsplaner jf. HMS bok og gjennomførte rutinar jf. Arbeidsgjevarstrategi/Personalforvaltning 95 % Tilsette meistrar arbeidskvardagen God introduksjon av nye tilsette Gode medarbeidar/ utviklingssamtalar m/ tiltaksplanar Nærværstatistikk Oversikt over turnover 95 % 8 % Arbeidsmiljøa er trygge og forsvarlege Opplæring av verneombod. Alle leiarar og verneombod har HMS-grunnkurs. Samarbeidsmøte med leiar, VO og TV (trepartsamarbeid) Avvik- / personskadestatistikk Gode rutinar på å registrere yrkesskadar Medarbeidarundersøkingar 50 Neste i 2017 Tilsette har nødvendig kompetanse og god fagleg utvikling Gode tilsettingsprosesser. Gode kompetanseplaner. Utnytte intern kompetanse til opplæring i avdeling/sektor. Ulike brukarundersøkingar i organisasjonen. Medarbeidarundersøkinga Resultat på undersøkingane skal vere betre enn landsgjennomsnitt Økonomi Budsjettramma pr. kvartal og pr. år blir helde Budsjett/ Rekneskap i VISMA Statistikk og % -avvik Innanfor 2 % avvik under budsjett Avdelingane rapporterer i samsvar med årshjulet Sikre at årshjulet er kjent i alle avdelingane. Informere undervegs. Registrere avvik på rapportering. Ingen avvik frå årshjulet Økonomirutinane er effektive og rasjonelle Samarbeide og dele ressursar med andre kommunar. Medarbeiderundersø king frå dei involverte Auka trivsel og fagkunne. Fondsavsetningane er større ved neste årsskifte. Innsparing og sparing. % av årlege driftsinntekter. 10 % av årlege driftsinntekter i frie fond. Fokusområde Mål for organisasjonen Korleis arbeide i 2016 for å nå målet? Evalueringsmetode Måleverktøy Forventa resultat

7 Avklare kommunestrukturen i Hallingdal Starte arbeidet med kommunereforma ved å tilrettelegge for utgreiing og vedtak Politiske vedtak Avklaring Samfunn Folketalet i Ål aukar årleg. Naturressursane vert nytta på ein måte som ikkje øydelegg dei for framtida Sikre tilgang på bustader og bustadtomter. Sundreby 2030 med bulysttiltak. Gode kommunale tenester med allsidig kulturtilbod, god barnehagedekking og allsidige jobbtilbod Vatn: Overvaking og tiltak for å hindre ureining. Dyrka mark: ta vare på og halde i hevd, krav om nydyrking ved omdisponering, følgje opp driveplikt. Urørt natur: behalde samanhengande inngrepsfrie område. Biologisk mangfald: behalde verdfulle område. Villrein: følgje opp regional plan for Nordfjella. Folketalsstatistikk +0.2% Tal tiltak gjennomførte. Prøveresultat frå overvakingsprogram. KOSTRA-tal (tal da omdisponert, tal da nydyrka) KOSTRA-tal (areal endra) KOSTRA-tal (areal endra) 0 reduksjon 0 reduksjon 0 reduksjon Innbyggjarane har rikeleg høve til fysisk aktivitet i kvardagen. Vedlikehald og vidareutvikling av stigtilbod, sykkel -og skiløyper, gangvegar og snarvegar. Trafikktryggleikstiltak. KOSTRA-tal (km stigar, gangvegar, sykkel- og skiløyper). Tal tiltak gjennomførte. 0.5 km meir Minst 2 nye tiltak Oppretthalde og skape nye attraktive arbeidsplassar. Vidareutvikle oss som kulturbygda i Hallingdal. Samarbeide med andre for å få effektiv drift og attraktive fagmiljø. Oppretthalde breidde i kulturtilbodet og dermed høg grad av deltaking. Statistikk. Tal nye samarbeidstiltak. Oppretthalde toppplassering i Kulturindex nye Kulturindex: 4. plass eller betre 7

8 Økonomisk stode for kommunen Kommunen hadde i perioden solid økonomi og god evne til å halde oppe tenestenivået og samstundes gjennomføre store investeringar. Dette gjennom god drift, fokus på utvikling, auka kraftinntekter og stabile overføringar og inntekter elles. Biletet frå den perioden er ikkje så rosenraudt lenger. Drifta krev meir og meir og inntektsveksten har flata ut. Mykje av fondsreservane vart brukt og disponert til investeringar, og investeringsnivået dei komande åra må tilpassast inntektsnivået ( i hovudsak kraftrelaterte inntekter). Ein auke i låneopptaket fører til at drifta må tilpassast større finansutgifter og at mykje eller alt av kraftpengar går inn i drift til dekking av renter og avdrag. Kommunen har i hovudsak pengane plassert i bank. Fonda er styrka dei siste tre «spareåra» og likviditeten og innskotsmassen er brukbar i høve til løpande utbetalingar. Stor kostnadsvekst dei siste 5-6 åra på løn/personalkostnader, materialar og tenester, pensjon, låneavdrag og renter, gjev utfordringar for budsjettbalansen. Dette blir forsterka når inntektene ikkje held tritt med veksten på kostnadssida. Den økonomiske stoda krev prioriteringar og endringar der nye tiltak i større grad må erstatte og effektivisere. I tillegg må eksisterande driftsnivå justerast ned. Større investeringar krev endring i den sjølvpålagte handlingsregelen i Ål kommune der kraftoverskot uavkorta vert avsette til framtidige investeringar. Delar av eller heile overskotet må no inn i drifta for å dekke opp renter og avdrag på låneopptak i samband med investeringane og til drifta elles. Kostbare lønsoppgjer dei siste åra og svært stor auke i pensjonsutgifter gjev utfordringar til budsjettet og økonomiplanen. For 2009 valde ein å bruke av fond i staden for å kutte i tenestetilbodet, for å få balanse. I 2010 og 2011 vart budsjettet saldert utan bruk av fond. Det gav ein reell innstramming for dei fleste budsjettområda. I 2011 vart innstramminga ikkje nok, og utgiftene vart større enn inntektene med ca 12,5 mill.kr ( meirforbruk). I 2012 vart resultatet 7,9 mill.kr i meirforbruk. Men då vart budsjettet tilført vel 8 mill kr på slutten av året gjennom redusert avsetnad av kraftinntektene. Kommunen har vore og er i ein spare- og omstillingsfase. Kommunen har vedtekne sparetiltak i sparekatalog-2013 med ca. 15 mill.kr, ca. 6,7 mill.kr i 2014, ca.3,6 mill.kr i 2015 og no også over 5 mill.kr i Med årets forslag frå rådmannen utgjer dette omlag 30 millionar kroner over fire år. Budsjettet aukar likevel,men ikkje så fort og på nokre område er det også nedgang. Venta resultat for 2015 Kvartalsrapporteringa for 3. kvartal syner at budsjettområda i hovudsak har kontroll og styring med utgiftene. Det er likevel varsla overforbruk på nokre område, og då spesielt innan helsesektoren. Administrasjonen vil sjølvsagt prøve å justere dette inn att i siste kvartal. Administrasjonen har fokus på budsjettbalanse og årsrekneskapen vil gje svara på effekten av sparinga dei tre siste åra. Eit moderat lønsoppgjer sentralt og lokalt, ein lågare finanskostnad, og sal av tomter bidreg i riktig retning for rekneskapen også i år. Balanse i inntekter og utgifter for kommunen som heile blir krevjande, men fullt mogelig. 8

9 Skatt og rammetilskot Inntektssytemet krev at ein bør sjå på skatt- og rammeinntekt i samanheng. Slik det ser ut pr. 1 november 2015 vil kommunen få omtrent som budsjettert. Tabellen syner inngang pr. fyrste halvår dei siste åra. Skatteinngang Rammetilskot Pr 2 kvartal 2015 : 62,4 mill. kr Pr 2 kvartal 2015 : 77,4 mill. kr Pr 2 kvartal 2014 : 60,8 mill. kr Pr 2 kvartal 2014 : 80,2mill. kr Pr 2 kvartal 2013 : 61,2 mill. kr Pr 2 kvartal 2013 : 75,8 mill. kr Pr 2 kvartal 2012 : 59,0 mill. kr Pr 2 kvartal 2012 : 73,8 mill. kr Pr 2 kvartal 2011 : 57,9 mill. kr Pr 2 kvartal 2011 : 57 mill. kr Pr 2 kvartal 2010 : 57,8 mill. kr Pr 2 kvartal 2010 : 46,2 mill. kr Pr 2 kvartal 2009 : 59,2 mill. kr Pr 2 kvartal 2009 : 35,9 mill. kr Pr 2 kvartal 2008 : 57,1 mill. kr Pr 2 kvartal 2008 : 36,2 mill. kr Budsjett 2015 : 117 mill.kr Budsjett 2015: 141 mill.kr Forventa årsinngang pr dato : 114 mill.kr Forventa årstilskot pr dato : 143mill.kr Finansområdet Rentenivået har vore lågt dei siste åra. Dette gir kommunen reduserte renteinntekter. Kommunen har teke opp og vedteke renteberande lån (ca. 260 mill.kr.). Renteutgifta er aukande grunna fleire lån. Delar av porteføljen er bunde i faste renter. Ein stor del av låna er knytt opp til utbygging av sjukeheimsplassar, omsorgsbustader og skulebygg. Dei statlege tilskota til rentekompensasjon knytt til desse låneopptaka vil bli justert ved renteendringar. Ål kommune ligg fortsatt over gjennomsnittet når det gjeld eigenkapitalfinansiering av investeringar, men vil vera meir på line med andre kommunar på gjeld pr.innbyggar etter planlagde låneopptak i 2016 og Løn og pensjon Det sentrale og lokale lønsoppgjeret i 2015 ( mellomoppgjer) vart moderat med eit gjennomsnitt på ca.1,5% auke. Det vil bidra til innsparing og budsjettbalanse Netto pensjonskostnaden som kommunen må dekke inn i budsjettet (KLP), er pr. oktober 2015 berekna til ca. 31 mill.kr. Dette er 2 mill. kr meir enn det som vart avsette i budsjettet. Kostnaden er forventa å vera uendra i Det er likevel nødvendig å auke pensjonsavsetninga i økonomiplanperioden. På pensjon er det ein forskjell på det ein betalar og det ein bokfører og set inn i budsjettet. Denne forskjellen kallast premieavvik. Over tid har vi betalt meir enn vi har bokført. Slike utbetalingar vil ha budsjettkonsekvens over tid, men i fyrste omgang redusere bankinnskot og renteinntekt. Kommunen nyttar seg som sagt av ein 10-års regel for å fase dei store avvika inn i budsjett og rekneskap. Denne regelen er under endring og vil truleg bli 5-7 år. Det betyr større årlege pensjonskostnadar og eit strammare budsjett. 9

10 Ramma for 2016 Generelt Kommunebudsjettet skal innehalde driftsbudsjett og investeringsbudsjett. Det er ingen formkrav til økonomiplanen. Driftsbudsjettet skal innehalde alle inntekter og utgifter i året, avsetningar til bruk i seinare år og avsetning til finansiering av tiltak i investeringsbudsjettet. Taldelen blir vist i to skjema, som ligg som vedlegg til budsjettdokumentet. Skjema 1A viser frie disponible inntekter, finanspostar og fondsbruk/-avsetning og endar opp i ein nettosum til fordeling på dei ulike sektorane/einingane. Skjema 1B viser fordeling av nettoramme på kvar sektor/eining. Den årlege store skilnaden mellom opphaveleg budsjett og rekneskapsresultat skuldast dei årlege avsetningane til fond og dei bundne driftsmidlane som kjem frå øyremerka statstilskot til særskilde tiltak (t.d. barnehageutbygging, miljøtiltak m.v.). I tillegg har vi dei siste to åra brukt meir enn budsjettet tilseier, men dekka dette inn med fondsbruk. Investeringsbudsjettet er ei oppstilling av investeringar, bruk av lånemidlar, forventa inntekter og innbetalingar. I tillegg kjem oppstilling over utlån og investeringstiltak. Skjema 2A syner samla investeringar og finansiering, medan skjema 2B syner kvart prosjekt. Netto driftsresultat Kommunal- og regionaldepartementet (KRD) tilrår at ein budsjetterer med eit netto driftsresultat på minimum 2 %. Eit positivt netto driftsresultat betyr at kommunen har rom til å eigenfinansiere investeringar og/eller kan gjere avsettingar til seinare bruk. Eit godt netto driftsresultat er viktig for å oppretthalde kommunen si handlefridom. Ål kjem godt ut i høve til gjennomsnittet over tid, og har difor eigenfinansiert ein stor del av investeringane. Netto driftsresultat i prosent av driftsinntekter Hol 5,7 3,7 3,4 6,9 7,7 15,1 13,6 13,5 4,2 1,9 4,9 8,3-8,2-4,3 Ål 3,5 3,4 7,1 13,8 12, ,3 12,1 12,6 8,9 3,6 2,9 3,7 1,7 Gol 3,9 1,7 1,3 1,7 5,9 8,1 6,6 3 6,3 2,9 0,3 2,7-1,1 2,8 Buskerud 2-0,8 1,5 3,2 2,2 4,6 2,6-1,3 1,3 1,9 1,5 2,5 1,5 1,0 Landet 2,2 0 0,6 1,5 3,9 5,2 2,3 0,4 2,7 1,1 2 2,7 2,4 1,0 Endringar frå budsjettet for 2015 Kommunen sine inntekter legg ramma for aktiviteten i dei komande fire åra. Retningslinene for økonomisk styring, som kommunestyret tidlegare har vedteke, krev at ein ser handlingsramme, investeringsnivå og kraftverksoverskot i samanheng. Kommunestyret har justert handlingsramma gjennom vedtekne investeringar finansiert ved låneopptak. Alle kraftpengane nyttast i drifta i rådmannens budsjettframlegg. Det er nødvendig å bruke av oppsparte fondsmidlar for å saldere budsjettet. Utgangspunktet for utarbeiding av budsjettet for 2016 var ein vidareføring av 2015-nivå ( etter vedteken innsparing i sparekatalog) og innanfor dei forventa samla driftsinntektene. Vidare har både rådmannen og formannskap peika på nødvendig auke på fleire område. Dette går fram i sparekatalogen som «styrkingstiltak». Med gjeldande driftsnivå påplussa styrkingstiltak på ca.9,5 mill.kr kom kommunen ut 10

11 med ein underbalanse på ca. 14,75 mill.kr. Korleis dette vert saldert går fram av «sparetiltak» i sparekatalogen. Årsaka til underbalansen, utover nye tiltak, er i hovudsak: Auke i løns-og pensjonsutgiftene som ikkje blir fullt ut kompensert i statlege overføringar. Høgt investeringsnivå har gjeve, og vil gje høgare netto finansutgift framover. Auka driftsutgifter som fylgje av investeringar. Generelt høgt aktivitetsnivå på tenestene dei siste åra. Inntektsveksten dei seinaste åra har stoppa opp. Lågare skatteinntekt og rammetilskot (endra utjamning, endra satsar ). Nye oppgåver til kommunane. Stor auke i pensjonskostnaden ( i hovudsak grunna låg rente og endra ordningar) Lågare kraftprisar Følgjande retningsliner er lagt til grunn i rådmannens budsjettframlegg: Kommunens inntekter legg lista for totalramma, noko som har synleggjort eit innsparingsbehov i rådmannen sitt endelege forslag. Sjølv med tre tidligare sparekatalogar ( 2013, 2014 og 2015) må kommunen redusere ytterligare for å få økonomisk balanse. Rådmannen har fått politiske føringar tidlig i prosessen gjennom strategisamlingar og budsjettkonferanse med økonomiplanutval og andre utval. Særskilde driftstiltak for 2015 som ikkje skal vidareførast er trekt ut av ramma, og nye særskilde vedtekne tiltak/utgifter for 2016 er lagt inn. Ramma til kvar avdeling/sektor vert justert og tilpassa slik at løn og sosiale utgifter vert budsjettert med lønssatsar etter årets lønsoppgjer ( 2015). Innsparingar kjem fram i vedlagte sparekatalog. I samsvar med tidlegare praksis har rådmannen sett av ein sum på fellesområde Til fordeling, for å dekke lønsjustering og pensjonsrekning i Frå denne posten vil sektorar/ avdelingar få tilført midlar til å dekke opp verknaden av lønsoppgjeret neste år som ikkje er kjend når budsjettet blir vedteke. Avsetjing på kap 0 Fellesutgifter til ekstrarekning for reguleringspremie KLP med 10. mill. kroner (ink.arb.avg.), lønsoppgjer 2016 med 5 mill. kroner ( ink. arb.avg). Dette inneber at ein samla treng å setje av ca. 15 mill. kroner for 2016 Andre driftsutgifter/driftsinntekter er auka eller redusert innanfor tildelt ramme for å tilpasse budsjettpostar til den faktiske rekneskapen. Overskot/utbytte frå Ål kraftverk er budsjettert med 15mill. kroner. Desse går inn i drifta for å dekke opp renter og avdrag og andre driftsutgifter. Det vert ikkje rom for avsetnad til utbyggingsfond eller tilført investeringsbudsjettet som eigenfinansiering. Budsjettrundskrivet til alle leiare klargjer det som elles skal leggast til grunn i budsjettarbeidet. 11

12 Ramme for inntekter Kommuneproposisjonen og statsbudsjettet Kommunen sine frie inntekter blir i stor grad fastsett av Stortinget gjennom rammer til kommunesektoren og fastsetjing av det kommunale skatteøre. I 2011 vart det gjort systemendringar i inntektssystemet som mellom anna gav finansiering av barnehagar som fri inntekt over rammetilskotet. I 2012-opplegget auka rammetilskotet meir enn tidligare fordi overføring knytt til samhandlingsreforma vart innbakt her. Signala frå regjeringa er mindre øyremerking, meir rammeoverføring og meir skatteutjamning. I 2013 og 2014 vart det ingen større endringar utover generell pris -og lønnsvekst, og ei reell styrking av inntektene med mellom 1,4 % og 1,8%. Til noko av overføringa låg visse forventningar omkring styrking av ymse tenester og område i kommunesektoren. For 2015 vart realveksten anslått til 1,5 % i statsbudsjettet. Vel 6,1 mill kr vart fjerna frå ramma til Ål fordi medfinansiering i samhandlingsreforma vart avvikla. I 2016 legg regjeringa opp til ein realvekst på 4,2 mrd kr utover den forventa pris- og kostnadsveksten på 2,7 % ( deflator). Hovudpunkt med verknad på økonomiplanen og statleg overføring : For kommunebudsjettet og utviklinga i kommunen er det dei frie inntektene som betyr mest. Her er anslaget for Ål kommune ein nominell vekst i 2016 på 4,4% frå forventa inntekt i Kostnadsveksten i kommunane er berekna til å bli 2,7% (deflator). Saman med sparekatalogen vil dei frie inntektene legge grunnlag for balanse i økonomien og drifta innanfor eit moderat, men forsvarleg rammebudsjett. Område der det er bakt inn midlar i rammetilskotet til satsing : Styrka helsestasjon og skulehelseteneste, fleksibelt barnehageopptak, styrking innan rus og psykiatri, tiltakspakke for auka sysselsetting, timetal i naturfag og integrering. Rammetilskotet er basert på innbyggjartal frå med personar. Budsjettet legg opp til auka gebyr og eigenbetaling ut over generell prisstigning ( 2,7%) og sjølvkostkompensasjon der dette er mogleg og gjev styrka budsjettdekning. Dette blir gjort i eiga sak. Ordninga med kompensasjon for ressurskrevjande brukarar vil svekkast noko i høve til Storleiken på, og utvikling av dei frie inntektene, er serleg avgjerande for vurderinga av dei økonomiske føresetnadane og handlefridomen ein kan leggje til grunn i økonomiplanen. Dette er det strukturelle grunnlaget for det tenestetilbodet kommunen kan tilby innbyggjarane. Ål kommune har eit anslag på realvekst på 1 mill kr i Dette er ikkje nok til å dekke auken i renter og avdrag, pensjon, løn (utover generell vekst) og demografi ( fleire eldre, demente og ressurskrevjande brukarar). I tillegg innstiller difor rådmannen på ei styrking av budsjettet som det går fram av styrkingstiltak. 12

13 Rådmannen ynskjer ikkje ei utvikling som legg fondsbruk inn som ein del av driftsgrunnlaget over tid, men ser verdien av å nytte ein sum i tidsavgrensa prosjekt som kan vera ein katalysator for betre og meir effektiv drift i framtida og som kan gjeve høgare kommunale inntekter. Oversyn over fondsbruk i drifta for 2016-budsjettet er lista seinare i dokumentet. Frie inntekter Det nye inntektssystemet legg opp til mindre øyremerking og meir ressursar som frie og disponible for kommunane. Frie midlar utgjer no 80 % av kommunanes samla inntekter. På bakgrunn av systemendringar og fordelingsverknader mellom skatteinntekt og rammetilskot ser rådmannen det tenleg å sjå desse inntektene i samanheng for å få oversyn over historikk og utvikling. Skatteinngang Ål kommune har tidligare hatt ca. landsgjennomsnittet pr. innbyggjar i skatteinngang. Dei seinaste åra har skatteinngangen etablert seg på et noko lågare nivå, 95-97% av landsgjennomsnittet. Kommunen blir kompensert for noko av dette gjennom inntektsutjamning, men ikkje alt. I framlegg til statsbudsjett vert det det kommunale skatteøre sett opp med 0,45 % til 11,80 %. Utjamninga mellom skattesterke og skattesvake kommunar er slik at 60 % av skatteinntektene er med i utjamningsordninga. Kommunen får meir i skatt i 2016 fordi inntektene aukar, fordi kommunane får meir av den totale skatten, og fordi kommunen får utjamning gjennom inntektssystemet. Skatt og rammetilskot har vore slik dei siste åra: Mill.kr Inntekt Skatt 97,9 97,7 104,5 110,8 103,6 108, Rammetilskot 55,5 64,3 79,3 81,5 117,8 129, , Systemendring Sum 153, ,8 192,3 221,4 238, , : Lågare samla inntekt har samanheng med uttrekk av medfinansiering i rammetilskotet på vel 6 mill.kr Rammetilskot 13

14 Rammetilskotet for Ål inneheld: Innbyggjartilskot, utgiftsutjamning, inntektsutjamning, særskild fordeling, systemomlegging og distriktstilskot. Tal i 1000kr Innb.tilskot Utgiftutjam Overgangsord. Inntektsutjam Distriktstilsk Summen av desse blir forventa rammetilskot på 145,07 mill.kr for Avrunda i budsjettet til 145 mill.kr Innbyggjartilskotet blir i utgangspunktet fordelt med eit likt beløp pr. innbyggjar. Tilskotet blir omfordelt ved at ein tek omsyn til utgifts- og inntektsutjamning, Innbyggjartilskotet blir basert på folketal pr året før budsjettåret. Utgiftsutjamning skjer ved ei omfordeling av delar av innbyggjartilskotet frå kommunar som er lettdrivne til kommunar som er tungdrivne. Kriteria som blir lagt til grunn er objektive og kommunen kan ikkje sjølv påverke desse. Ål kommune blir etter dei objektive kriteria rekna for å ha eit utgiftsbehov som er 12,26% høgare enn landsgjennomsnittet mot 12,34% i Dette avviket får kommunen kompensert med til saman mill.kr. Inntektsutjamning: I prognosane ligg Ål an til å få ein skatteinngang på 96,2 % av landsgjennomsnittet i Ut frå dette og systemomlegginga ( inntektsgaranti for alle kommunar) er det berekna ein utjamning til Ål frå andre på mill.kr. Overgangsordninga og særskilde fordelingar Utslag av inntektssystemet som mellom anna skal bidra til meir fordeling mellom kommunane (inntektsgaranti-ingar ) og kompensasjon for demografisk utvikling og kostnadsstruktur. Ål kommune får her 0,591 mill.kr. Distriktstilskot vart innførd i Utarbeidd med bakgrunn i kommunen sin demografi, geografi og skatteinngang. Ål kommune får mill.kr i Ut frå analysen, informasjonen frå KRD, KS og eigne tal tilrår rådmann følgjande : Skatteanslaget for 2016 vert sett til 123 mill.kr. Rammetilskotet for 2016 vert sett til 145 mill.kr. 14

15 Eigedomsskatt I Ål kommune er det eigedomsskatt på verk og bruk, med 7 promille i skatteøre. Hovudtyngda av skatten kjem frå kraftproduksjonsanlegg og overføringsliner. Berekning frå eigedomsskattekontoret ( ÅK) syner ein prognose på 25,5 mill kr i Rådmannen har lagt inn 25,5 mill kr på inntektssida. Takstgrunnlaget på linenettet er innklaga for domstolen. Utfallet er usikkert og det bør vi ta høgde gjennom oppbygging av fond ( buffer). Andre direkte og indirekte skattar Konsesjonsavgift er ei avgift som kraftutbyggjarane betalar til kommunen, og som blir sett av til næringsfondet. Avgifta er stabil og rådmannen tilrår 7,0 mill kroner i året i heile planperioden. Frie statstilskot I tillegg til rammetilskotet frå staten får kommunen fleire generelle statstilskot som ikkje er øyremerka spesielle tiltak/føremål. Dei er ein del av kommunen sine frie disponible inntekter. Tala er basert på faktisk tilskot i 2014, føringar i kommuneproposisjonen og forventa rentenivå. Generelle statstilskot Kompensasjon statleg asylmottak Mva-komp. Investeringar 0 0 Investeringskompensasjon Reform Kompensasjonstilskot Granly Kompensasjonstilskot Tretterud Kompensasjonstilskot Leksvol Komp.tilskot bustad 8 unge funksj.h Komp.tilskot Minnabu Komp.tilskot 1. byggetrinn H/S Rentekompensasjon skuleanlegg Sum Kompensasjon statleg asylmottak er eit tilskot kommunen får fordi det er mottak i kommunen. Tilskotet blir gjeve for å dekkje meirutgifter som mottaket påfører dei kommunale tenestene. Tilskotet vart regulert opp i 2010 med kr og med kr for 2012-budsjettet. Prisjustert er tilskot forventa å bli kr i Momskompensasjon etter ny ordning Kompensasjon for moms knytt til driftsutgiftene blir inntektsført på kvar sektor. For å ta høgd for denne meirinntekta er sektorane sine rammer redusert tilsvarande det ein ventar i kompensasjon. 15

16 Kompensasjon for investeringar skal også førast til inntekt i driftsrekneskapen, men for å gjere oppfølginga av driftsbudsjettet enklast mogeleg for sektorane, blir kompensasjonen inntektsført utanom sektorbudsjetta som ei fri inntekt. Ny rekneskapsforskrift inneber at momskompensasjon frå investering skal bli verande i investeringsrekneskapen. 100 % av inntekta skal attendeførast til investering. Og blir soleis ein del av finansieringa av investeringar. Investeringsnivået avgjer kva momskompensasjonen for investeringar blir. Det har vore ei gradvis nedtrapping av denne inntektskjelda i drift, frå 5-6 millionar. Kommunen har gradvis nedtrappa bruken av fond som vart brukt som kompensasjon når denne inntekta vart tatt vekk frå drifta. Også i 2016 og framover vil rådmannen nytte bruttoinvestering inkl mva. Integreringstilskotet skal dekke kommunesektoren sine gjennomsnittsutgifter til busetjing og integrering av flyktningar i busetjingsåret og dei fire neste åra. Gjennomsnittleg tilskotssats for ein vaksen er kroner over ein femårsperiode. Ut frå tal flyktningar, og dei nye tilskotssatsane, er det berekna at Ål kommune vil få ca 3 mill kroner i Talet er til dels avhengig av talet på framtidig busetting, og difor usikkert. Midlane er frie og blir budsjettert på rådmannens finansområde. Kompensasjonstilskot til renter og avdrag knytt til omsorgsbustader og sjukeheimsplassar blir inntektsført som ei fri inntekt, men noko vert overført til avdelinga som har ansvaret for tenestene. Historiske tal er lagt til grunn for utrekningane. Renta er for tida lågare enn normalt, og inntekta her vil ha noko variasjonar med renteutviklinga. Rentekompensasjon skuleanlegg. Ål kommune er tildelt ei investeringsramme på ca. 13,7 mill. kroner som ein får kompensasjonstilskot for. Utbygginga av Nedre-Ål skule vart godkjent med kompensasjon mot denne ramma, og fekk tilskotet fyrste gong i Med dagens husbankrente er rentekompensasjonen venta å bli ca kr. Statsbudsjettet for dei siste åra har lagt la opp til nye midlar i denne ordninga. Rentekompensasjon i samband med oppgradering /investering i kyrkja: Kyrkja vil søke slike midlar for 2016 Rentekompensasjon i samband med oppgradering av symjebasseng. Kommunen vil søke slike midlar, men har ikkje lagt tilskot til grunn i budsjettet. Avgiftsnivå og betalingssatsar Følgjande er lagt til grunn for 2016: Feiing: Auka 2,9% Renovasjon : Auka 1,5% Vatn : Forbruksgebyret minka 5% og tilkoplingsgebyret uendra Avløp : Forbruksgebyret auka 10% og tilkoplingsgebyret uendra Slamtømming : Auka 8,8% Reguleringsplanar : Uendra Byggesakshandsaming: Auke på 2,7 % Kart og oppmåling : Uendra 16

17 Satsar for kommunale gebyr og avgifter blir handsama som eigne saker. Rådmannen har som ein del av sparekatalogen auka nokre gebyr og eigenbetalingar innanfor det lovverket tilet. Dette kjem fram i sparekatalogen, og om naudsynt i eigne saker for utval og kommunestyret. Budsjettrundskrivet har elles ein auke på andre inntekter tilsvarande deflator 2,7 %. Ramme for 2016 utgifter Inntektsramma på drift skal dekke netto finanspostar, netto avsetnader og driftsramma som er tildelt den einskilde driftseining og budsjettansvarleg. Med andre ord er det slik at drifts-inntektene bestemmer ramma ( sjå skjema 1A ). Netto finansutgift Rente på eksisterande og vedtekne nye lån er sett til 2,40 % der renta er flytande. Innskotsrenta er sett 0,15 % lågare. Det er venta ein stigande rente- og avdragsprofil i eit lengre tidsperspektiv, noko som vil binde meir midlar til finansområdet. Dette vil krevje innstramming på drift og /eller investering elles. Vi er inne i ei tid med låg rente både på innskot og innlån og satsane vil difor kunne avvike frå det som er nemnt ovanfor. Det er forventa låg rente i planperioden. Avdraga på eksisterande lån er faste. Rente og avdragseffekt på nye lån er avhengig av når på året lånet blir teke opp, og til kva vilkår, og ikkje minst i kva grad og tempo utbyggingar vert gjort og prioritert. I rådmannen sitt forslag ligg det inne bruk av fond, men og ein auke av lånegjelda. Det gjer oss meir sårbar på finansområdet. Den store auken på finansområdet i budsjettet har samanheng med reduserte innskot og innskotsrente, men fyrst og fremst auka låneopptak med renter og avdrag. Som ein tommelfingerregel kan me seie at 10 mill.kr i auka lån må dekkast inn i drifta med opptil 1 mill.kr i auka rente- og avdragsutgift. Utvikling av renteberande lånegjeld Langsiktig gjeld i mill. kr 2016 Lån pr Nytt låneopptak i 2015 Rådmannens innstilling på lån i Avdrag på lån i 2015 og Prognose får lånemasse ved utgangen av 2016 *374 *Av denne gjelda er ca. 35% knytt opp mot gebyrfinansierte tenester, rentekompensasjon eller vidare utlån. Renterisikoen er mindre på denne delen av gjelda 17

18 I 2014 hadde kommunen en netto gjeld pr. innbyggar på ca kr mot landsgjennomsnitt på ca kr. Vi vil truleg være på gjennomsnittet i løpet av Netto fondsavsetting og overføring til investeringsrekneskapen I økonomiplanen for 2016 er det ikkje ført opp avsetningar til ubunde fond. Alt overskot frå Ål kraftverk går inn i drifta. Avsetning til bunde fond med kr mill. er konsesjonsavgifter, som blir avsett til næringsfondet med kr 7,63 mill kr, renter på bankinnskot med 0,42 mill kr og 0,21 mill kr til sjølvkostfond. Etter nye reglar skal 100 % av mva i investeringsrekneskapen førast attende til investering, men inntekta blir bokført i drifta og må settast av. Bruk av fond i drift Det er budsjettert ca.8,5 mil kr frå utbyggingsfond, 8,2 mill kr frå næringsfond og 1,9 mill kr frå sjølvkostfond i drifta jf. oversyn under. Nokre tiltak, finansiert frå fond, vert foreslått redusert eller tekne ut som ein del av sparekatalogen (sjå sparekatalogen). Under er eit oversyn over korleis og kvifor delar av «fondspengane» har vorte ein del av drifta. Prognose for frie fond etter årets bruk vil være ca. 20.mill.kr. Dette er lågt, og kommunen bør bygge opp att ein buffer på mellom millionar dei neste åra. Bruk av ubunde avsetningar drift Negativt forteikn Utbyggingsfond: Driftstilskot i kyrkja Omdømmetiltak Etablerertilskot Midlar jf.strategisk næringsplan Høge sprang og kreative næringar Husleige familiens hus PPT Vegvedlikehald /flytta frå investering Adressering Bruk av fond til drift/vedlikehald av bygg kompansering av mva frå investering Taksering bustad og hytter Saldering Kommunal del spelemiddel Sum utbyggingsfond Andre fond: Bruk av dispfond( disp rådmann) Bruk av disp fond drift Energitiltaksfondet Sum bruk av andre fond Art

19 Bruk av bunde avsetningar drift Negativt forteikn Næringsfondet: Næringskontor Tilskot Ål utvikling Tilskot Visit Hallingdal Næringstilskot Tilskot Kleivi næringspark Norsk landbruksrådgjeving Ål Tilskot løypekøyring Arrangementsfond Hallingdal Etablerarsenter Budeienettverk Bry til Rødungen Prosjekt for FoU /stilling Idrett og arrangementskoordinator Sundreby Inn på Tunet Feten-Flævatn (veg) Geodataing Klimaplan Garasjeplassar Familiens hus -20 Taksering næringsbygg sum Sjølvkostfond Jordbruksfondet: Tilskot frå jordbruksfondet Fiskefondet: Tilskot frå fiskefondet

20 Hovudoversikt drift utarbeidd jf. Budsjettrundskrivet, tillagt rådmannens styrkingstiltak og før sparetiltak. Hovudoversikta syner kva kommunen har til netto driftsrammer for sektorane og korleis dei er fordelte. Skjema 1A Oversikten viser ei oppstilling av vurderingane som er omtala. SKJEMA 1A - DRIFT NOTE (KAP.) KOSTRA- ART Budsjett 2015 Budsjett 2016 Økoplan 2017 Økoplan 2018 Økolplan 2019 Alle tal i 1000 kr Kommunen sine frie inntekter: Skatt på inntekt og formue Ordinært rammetilskot Skatt på eigedom Andre direkte og indirekte skattar Andre generelle statstilskot SUM FRIE DISPONIBLE INNTEKTER Renteinntekter og utbytte Renteutgifter, provisjonar og andre finansutgifter Avdrag på lån NETTO FINANSINNTEKTER/-UTGIFTER Til dekning av tidlegare års meirforbruk Til ubunde avsetningar Til bunde avsetningar Bruk av tidlegare års rekneskapsmessige mindreforbruk Bruk av ubunde avsetningar Bruk av bunde avsetningar NETTO AVSETNINGAR Overført til investeringsbudsjettet TIL FORDELING DRIFT SUM FORDELT TIL DRIFT (FRÅ SKJEMA 1B) MEIRFORBRUK/MINDREFORBRUK 980/ Skjema 1B Nærare omtale av korleis tala for kvar sektor kjem fram, blir synleggjort i kvar eining si planomtale. Både brutto inntekts- og utgiftramme og nettoramma kan ha store endringar på det einskilde budsjettområda frå år til år. Dels kjem det av generelle endringar, men mest av tekniske flyttingar mellom områda. Samla netto ramme til fordeling vil og variere i størrelse ut frå budsjettert kraftinntekt på område 4. Bruttoramma er ca.475 mill kr, og er eit bilete på samla aktivitet. 20

21 SKJEMA 1B - DRIFT Alle tal i 1000 kr ØKOPLAN 2015 ØKOPLAN 2016 ØKOPLAN 2017 ØKOPLAN 2018 ØKOPLAN 2019 Til fordeling (0) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Administrasjon og fellestenester (1) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Oppvekstsektor (2) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Helse- og sosialsektor (3) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Tilskot/kraft (4) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Kultursektor (5) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Drift og vedlikehald (6) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Sjølvkostområda (7) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Andre einingar (8) Ål kyrkjelege fellesråd Netto driftsramme Inntekter/utgifter (9) som ikkje er med i skjema 1A Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme FORDELT TIL DRIFT TIL FORDELING DRIFT (1A) DIFFERANSE

22 Skjemaet syner ein underbalanse på kr før sparekatalog I dette talet ligg ei vidareføring av budsjettet for 2015 påplussa forventa lønsvekst og inklusiv nye tiltak jf. Rådmannen sin styrkingsliste. Rådmannen har saldert budsjettet slik : Tiltak jf. sparekatalog for 2016 : kr Bruk av utb.fond : kr Hovudoversikt drift utarbeidd etter rådmannen sine sparetiltak og saldering NOTE (KAP.) KOSTRA- ART Budsjett 2015 Budsjett 2016 Økoplan 2017 Økoplan 2018 Økolplan 2019 Alle tal i 1000 kr Kommunen sine frie inntekter: 1 Skatt på inntekt og formue Ordinært rammetilskot Skatt på eigedom Andre direkte og indirekte skattar Andre generelle statstilskot SUM FRIE DISPONIBLE INNTEKTER Renteinntekter og utbytte Renteutgifter, provisjonar og andre finansutgifter Avdrag på lån NETTO FINANSINNTEKTER/-UTGIFTER Til dekning av tidlegare års meirforbruk Til ubunde avsetningar Til bunde avsetningar Bruk av tidlegare års rekneskapsmessige mindreforbruk Bruk av ubunde avsetningar Bruk av bunde avsetningar NETTO AVSETNINGAR Overført til investeringsbudsjettet TIL FORDELING DRIFT SUM FORDELT TIL DRIFT (FRÅ SKJEMA 1B) MEIRFORBRUK/MINDREFORBRUK 980/

23 SKJEMA 1B - DRIFT Alle tal i 1000 kr ØKOPLAN 2015 ØKOPLAN 2016 ØKOPLAN 2017 ØKOPLAN 2018 ØKOPLAN 2019 Til fordeling (0) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Administrasjon og fellestenester (1) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Oppvekstsektor (2) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Helse- og sosialsektor (3) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Tilskot/kraft (4) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Kultursektor (5) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Drift og vedlikehald (6) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Sjølvkostområda (7) Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme Andre einingar (8) Ål kyrkjelege fellesråd Netto driftsramme Inntekter/utgifter (9) som ikkje er med i skjema 1A Sum inntekter Sum utgifter Netto driftsramme FORDELT TIL DRIFT TIL FORDELING DRIFT (1A) DIFFERANSE

24 Investeringar Fleire store prosjekt er gjennomført dei siste åra, og fleire nye ynskjer står på vent. Større prosjekt i 2016 Vidareutvikling Ål kulturhus ( avklaring i eiga sak ) Utviding av Ål bu og behandlingssenter og lokalmedisinsk senter ( bygging pågår)) Vurdering og prioritering Rådmannen har justert noko på finansieringa i planperioden ut frå forventa framdrift. Utbygging helsetunet har vore utgreidd i eiga sak, men omfang og øvre budsjettramme ligg inne i økonomiplanen. Samla utbygging på Helsetunet ligg inne med 273 millionar i perioden Summen som er lagt inn er brutto ink.mva. Berekna tilskot og mva-frådrag kjem som ein del av finansieringa. Det er verd å merke seg at utbygginga kan gjerast trinnvis, noko som reduserer risikoen. Det er lagt opp til at lokalmedisinsk senter blir realisert fyrst som byggetrinn 1. Finansieringa av utbygging av dansesal/utvikling kulturhus er lagt inn med 4 mill kr i 2016 og 44,8 mill kr i Eiga sak fylgjer budsjettet og vil avklare vidare satsing kring Nasjonal landsdelscene for dans. Også her er tala brutto ink.mva. Ekstern finansiering og mva-refusjon blir også her ein del av finansieringa, og den står i skjema 2 b. Dei satsingar som ligg i kulturhusutvikling og helsetunutbygging vil krevje ei omstilling på drifta og endra finansieringsstrategi, der mykje eller alt av kraftpengane går inn i drifta og finansierer låneopptaka. Rådmannen har lagt inn både Prestegardsjordet og verkstad på Oppsjø som prosjekt i investeringsplanen. Rådmannen har prioritert verkstaden på Oppsjø og Prestegardsjordet i Begge prosjekta handlar om ombygging og opprusting av standard og vil betre helse, miljø og sikkerhet (HMS) for dei tilsette. Bedriftshelsetenesta HAVA støttar denne rekkefølja. Rådmannen ynskjer og å vidareføre oppgraderinga av vatn- og avlaupsnettet med tre millionar kroner pr. år i planperioden. Investeringa er innanfor sjølvkostområdet og vil kunne medføre endring på gebyr. Rådmannen ynskjer å ha eit moderat investeringsnivå på andre område i planperioden. 24