Mineralforsyning hos kjøttfe

Transkript

1 Mineralforsyning hos kjøttfe Tekst: Øystein Havrevoll, spesialrådgivar fôring, Nortura SA Torstein H. garmo, førsteamanuensis, Institutt for husdyr- og akvakulturvitenskap, NMBU Får dyra dine nok mineral? Tilgang på energi er mest avgrensande for vekst hos storfe, men nok protein, mineral, vitamin og andre næringsstoff er nødvendig for normal vekst og utvikling, ikkje minst god tilgang på reint og friskt vatn. Mineralstoffa vert vanlegvis inndelt i mengdemineral og sporstoff alt etter mengda det er behov for i fôret. Nokre mineral er viktige byggesteinar i skjelettet, andre mineral er nødvendig for væskebalansen i kroppen, eller for funksjon av nervar, musklar og i ulike enzym verksame i stoffskiftet hos dyra. Plantene inneheld mineral, og ein allsidig fôrrasjon er med og tryggjer ei god mineralforsyning. Behov for mineral vil variera med produksjon hos dyra, mens behov for tilskot vil variera både med behov hos dyra og naturleg innhald i fôr eller beite. Målet med denne artikkelen er at ammekuprodusenten skal få noko meir kunnskap om korleis mineralstoffa fungerer i dyret, næringsbehov til ulike produksjonar og litt om mineralinnhald i grovfôr frå eng og beite. Med dette som bakgrunn kan ein lettare vurdera praktiske rasjonar og fokusera på tilskot når det er nødvendig. Fôring med mineral {Forslag: I tidsskriftet rammast denne oversikten inn med fargesetting, står separat = VIKTIg!} Basisrasjon med surfôr eller beite kan dekka det meste av mineralbehovet. Men ofte er det behov for ekstra tilskot. Lista nedanfor syner ulike måtar å gi mineralblanding til storfe: Fri tilgang på kalvekraftfôr i kalvegøyme eller kraftfôrautomat, både inne og på beite Allsidig samansett grovfôrrasjon med minst 3 kg kraftfôr per dag for ungdyr i vekst (slaktedyr) Ammeku-konsentrat. Kraftfôr med spesielt høgt mineralinnhald. Om lag 0,5 1,0 kg per dag skal dekka behovet. Viktig med lik tildeling til alle dyr i same gruppe. Mineralblanding for storfe i mjølform. Kan vera tilsett ekstra kalsium (Ca) eller magnesium (Mg). Gis i mengder på gram per dyr og dag, gjerne saman med kraftfôr eller strøydd opp på surfôret. Kan gis i fri tilgang frå «microfeeder» på beite eller i lausdrift. Følg bruksrettleiinga nøye. Saltstein tilsett vitamin og mineral. Fri tilgang. Mineral- og vitamin-bøtter. Gis i fri tilgang på beite eller i lausdrift. Skal ikkje gi ekstra med salt/saltstein ved bruk av bøtter. Bolus gitt med sonde ved beiteslepp eller 2 3 månader før kalving. Ein bolus til ungdyr over 200 kg og to bolusar til ku over 550 kg. Bolusen frigir mineral litt etter kvart, og den kan rekka i opptil 6 månader. Ved fri tilgang på mineral, er problemet at ein ikkje veit kor mykje det enkelte dyret har ete. Det er ikkje gitt at alle storfe tek opp nok mineral frå saltsteinar, bøtter og liknande. Behov for mineral Husdyr har behov for minst 22 ulike mineral for å produsera og å oppretthalda god helse. Ei lang rekkje vitskapeleg forsøk har gitt grunnlag for mineralnormer eller mineralbehov til dyra. I tillegg til fysiologisk norm, brukar ein nedre grenseverdiar når mangel kan oppstå, eller øvre grenseverdiar for giftverknad av for mykje mineral. Nokre mineral samverkar med kvarandre. For eksempel kan for mykje kalium redusera opptak og utnytting av magnesium og kalsium. Vidare kan enkelte mineral binda seg til andre næringsstoff og bli mindre tilgjenge- 6 tyrmagasinet

2 leg i fordøyelsekanalen. Både for lite og for mykje mineral er skadeleg. Behov for mineral kan gis opp i gram (g) eller milligram (mg) per dag per dyr eller som innhald i totalrasjonen. For å samanlikna ulike produksjonar og rasjonar, oppgir me her innhald i g eller mg per kg tørrstoff. Mengde- eller makromineral er kalsium (Ca), forsfor (P), magnesium (Mg), natrium (Na) kalium (K), svovel (S) og klor (Cl). Bokstavar i parentes er kjemisk teikn som blir brukt over heile verda. Behov for nokre makromineral er vist i Tabell 1. Kalsium og fosfor er dei minerala det er mest av i kroppen. Omtrent 99 % av kalsium finst i beinbygning og tenner, men mineralet er også viktig for funksjon av nervar og musklar. Ved vekst av beinvev verkar kalsium saman med fosfor og ein bør vurdera behovet for desse to minerala i samanheng. Vitamin D er viktig for absorpsjon og utnytting av desse minerala. I kroppen utgjer forholdet mellom kalsium og fosfor 1,7 1,9. Dyra kan godt tola meir kalsium i høve til fosfor, men det er verre med for lite kalsium. I praktiske fôrrasjonar bør mengdeforholdet Ca: P vera opp mot 2:1. For lite kalsium, fosfor eller D-vitamin kan lett seinka tilveksten eller føra til svake bein. Fosfor er også viktig for utvikling av den mikrobielle populasjonen i formagane til drøvtyggaren. Magnesium har til dels same funksjon som kalsium. Det er ein viktig del av knoklane, men det er også nødvendig for normal nerve- og muskelfuksjon og for at enzym i kroppen skal vera aktive. Magnesium-mangel er direkte knytt til nivået i fôret. Mangel eller ubalanse av magnesium kan gi muskelkramper. Kronisk mangel kan gi vantrivnad på dyra og dårleg matlyst. Høgt kalium-nivå, lågt mengdeforhold Na:K og høgt nitrogen-nivå i fôret reduserer opptak av magnesium. Miljøskifte og stress hos dyra kan gi utslag i muskelkramper pga. for lite magnesium i rasjonen eller i beitegrøda. Natrium finn ein særleg i kroppsvæsker, nervar og knoklar. Det er spesielt viktig for å halda oppe væskebalansen i kroppen, og mangel kan gi uttørking av dyra. Nok natrium i fôrrasjonen verkar appetittvekkande og stimulerer fôropptaket. Natrium er eit mineral det fort blir mangel på sidan grovfôr og beite har lågt innhald i forhold til behovet hos dyra. Kalium er viktig for å halda oppe væskebalansen inne i cella og for å overføra nerveimpulsar saman med natrium i tillegg til å vera ein viktig komponent i enzymsystem. Høge kaliumverdiar i fôr eller beitegrøde kan ein lett få ved sterk husdyrgjødsling. Mykje kalium i rasjonen kan som tidlegare nemnt redusera opptak av magnesium og kalsium. Saman med høge PBVverdiar kan det gi rask passasjehastighet og blaut gjødsel. Til vanleg er det nok kalium i rasjonen både på innefôring og på beite. Behovet er 5 8 g per kg tørrstoff. Sterk gjødsling med nitrogen, fosfor og kalium kan redusera fruktbarheten hos kyrne. Svovel går inn i strukturelle vev i organismen slik som musklar, bindevev, brusk og knoklar, og det er ein del av alle enzym. Mangel på dei svovelhaldige aminosyrene metionin og cystin vil ha alvorlege konsekvensar for mange livsytringar og produksjonsforhold m.a. pelskvalitet. Svovel er eit av makrominerala det kan bli for lite av i grasbaserte fôrrasjonar (inkl. beite), då innhaldet kan vera lågare enn 2 g per kg tørrstoff, som er behovet i fôrrasjonen. Dessutan må ein sjå behovet for svovel (S) i høve til nitrogen (N) i rasjonen, slik at forholdet N:S bør vera lågare enn 13:1 av omsyn til mikroorganismanes forsyning med svovel til aminosyre-syntese i vomma. Bruk av svovel i mineralgjødsla er aktuelt. Dyr i vekst kg levande vekt Tilvekst 700 g/dag Tilvekst 1400 g/dag Dyr i vekst kg levande vekt Tilvekst 700 g/dag Tilvekst 1400 g/dag Dyr i vekst kg levande vekt Tilvekst 700 g/dag Tilvekst 1400 g/dag Ammeku Vedlikehald Drektig ku 1 0 mnd. før kalving Ammeku (10 liter mjølk/dag) Mikromineral eller sporstoff er i tal langt fleire enn makromineral. Dei viktigaste i fôringssamanheng er: jern (Fe), jod (I), kobolt (Co), kopar (Cu), mangan (Mn), molybden (Mo), selen (Se) og sink (Zn). Mangel på sporstoff kan føra til redusert appetitt, nedsett vekst, stygt hårlag eller generelt dårleg trivnad med redusert immunitet. Redusert fruktbarhet, svake kalvar ved fødsel og tilbakehalden etterbyrd er også problem som kan ha samanheng med mineralmangel. Overskot av mineral kan hopa seg opp i organismen og gi forgiftningssymptom. Kopar har trong grense mellom mangel og forgiftning, spesielt hos sau. Det same har selen som er svært giftig i for store konsentrasjonar. Kopar-opptak hos drøvtyggarar blir hemma av mykje molybden og svovel i rasjonen. Forhold Cu:Mo mindre enn 2 i fôret gir risiko for kopar mangel. Mangel kan gi utslag i avfarging av hårlaget, diaré, svak tilvekst, redusert fruktbarhet og mindre yting. Selen samvirkar med vitamin E og vernar cellemembranar mot oksydasjon (nedbryting). Det er lite selen i norsk jordsmonn og planter. Tilskot av selen er nødvendig. Beitegrøde har normalt bra med E-vitamin, men i andre grovfôrslag, t.d. halm, kan det vera svært lågt innhald. Mangel på selen og E-vitamin kan gi ernærings-betinga muskeldegenerasjon som ikkje er uvanleg på kalvar og ungdyr av kjøttfe i Norge. I surfôrbaserte rasjonar er det som regel behov for å tilføra ekstra selen og E-vitamin. Kobolt er ein del av vitamin-b12, og kobolt er ein nødvendig del av fleire enzymsystem, som Ca P Mg Na 5,5 6,0 9,0 10,0 5,5 6,5 8,0 9,5 5,0 5,5 7,5 8,0 3,5 4,0 3,6 4,2 6,0 7,0 3,5 4,0 5,5 6,0 3,2 3,8 4,5 5,0 3,5 3,8 4,5 5,0 2,2 2,7 2,3 2,8 3,6 4,0 1,2 1,5 1,4 1,8 1,2 1,5 1,4 1,8 1,1 1,7 1,3 1,8 1,6 1,8 1,6 1,8 2,0 2,5 1,2 1,6 1,2 1,6 1,2 1,6 0,8 1,2 1,8 2,2 Tabell 1. Behov for mineral i g/kg tørrstoff i totalrasjonen (INRA/Frankrike, 2007; Landsudvalget for Kvæg/Danmark, 1999; NJF/Nordisk arbeidsgruppe, 1975). er svært viktige for basale funksjonar i stoffomsettinga hos dyra. Vitamin-B12 blir syntetisert i vomma hjå drøvtyggjarane, men ved lågt nivå av kobolt i fôret, kan det bli mangel på dette vitaminet. Symptom på kobolt-mangel hjå drøvtyggjarane er utprega appetittmangel, stagnert vekst og vekttap. Storfe på utmarksbeite har vanlegvis større tilgang på kobolt enn på kulturbeite, då innhaldet i lauv er svært høgt samanlikna med i gras. Kløver er oftast mykje rikare på kobolt enn gras. tyrmagasinet

3 Jod-mangel er eit typisk innlandsproblem. Raps og liknande planter som inneheld jod-bindande stoff kan såleis bidra til mangel på jod. Mangel kan føra til struma (forstørra skjoldbrukskjertel), redusert fruktbarhet og gi svakfødte eller daudfødte kalvar. Jod-tilskot er nødvendig i store deler av landet. Behovet for mikromineral og nivå der det kan bli forgiftning er vist i Tabell 2. Tabell 2. Behov for mikromineral til storfe i mg/kg tørrstoff i rasjonen med grense for mangel og forgiftnings-symptom (INRA/Frankrike, 2007; Landsudvalget for Kvæg/Danmark, 1999, NJF/Nordisk arbeidsgruppe, 1975). Minimum Behov Forgiftning Kopar Molybden 0,1 0,1 0,5 3 Jern Mangan Sink Jod 0,15 0,3 8 Selen 0,1 0,1 0,5 Kobolt 0,07 0,1 10 Tabell 3. Mineralinnhald (g/kg tørrstoff) i artsreine prøver av timotei, engsvingel, og raudkløver i førsteslått eng på Ås frå prosjektet «Meir og betre grovfôr» (Garmo m.fl. Rapport grashaustinga 2006). Vekst Dato Ca P Mg K Na Timotei 29. mai 3,3 2,8 1,2 22,8 0,33 Timotei 06. juni 3,0 2,4 0,9 22,0 0,42 Timotei 12. juni 2,4 2,1 0,8 17,8 0,30 Engsvingel 29. mai 4,5 3,2 1,9 23,7 0,24 Engsvingel 06. juni 4,3 2,8 1,4 27,7 0,26 Engsvingel 12. juni 3,6 2,3 1,3 15,2 0,48 Raudkløver 29. mai 11,2 3,0 2,9 30,8 0,38 Raudkløver 06. juni 13,4 2,4 2,9 31,5 0,53 Raudkløver 12. juni 10,3 2,4 2,6 36,3 0,35 Utviklingsstadium timotei: 29. mai: Stengelstrekningsstadiet; 12. juni: Skytingsstadiet Figur 1 og 2 viser døme på innhaldet av mineral i desse tilfella kalsium kan variere svært mykje innan og mellom plantegrupper og planteartar gjennom beitesesongen på utmarksbeite. For storfe er det viktig med nok vitamin i fôret. Mangel på vitamin er ikkje så vanleg som for mineral. Men i fôringssamanheng bør ein ha fokus på vitamin A og vitamin E. Amerikanske normer (NRC 2000) opererer med behov på 2200 IU vit. A per kg tørrstoff, 275 IU vit. D og IU vit. E per kg tørrstoff for storfe i vekst (IU=internasjonal eining). Mineralinnhald i grovfôr og beite Innhald av mineral i plantene vil m.a. variera med tilgangen på mineral i jorda, ph i jordsmonnet, gjødsling, klima og utviklingsteg hos plantene. For eksempel vil lite selen i jorda, slik det er i her i landet, gi lite selen i plantene. Blad har oftast høgare innhald av mineral enn stenglar. Unge grasplanter har difor høgare innhald enn eldre planter etter skyting og fram til blomstring. Avlinga frå håslåtten er meir bladrik enn førsteslåtten. Eldre eng med meir bladrike grasartar og høgt innslag av urter er meir mineralrik enn timoteieng. Kløver har til dømes 2 3 gonger meir kalsium og magnesium enn timotei. Tilførsel av næring til plantene skal dekka behovet til plantene for å få ei normal og god avling, medan behovet til dyra kan dekkast dels via plantene og dels via ekstra tilskot i ulike former. Natrium, fosfor, magnesium, selen og kopar finst i planter frå eng og beite i eit slikt nivå at det ofte blir for lite for dyra under norske forhold. Nokre av desse elementa har spesifikk funksjon hos vom-mikrobar eller i dyra men ikkje tilsvarande i plantene. Dette gjeld for t.d. natrium, jod, selen og kobolt. Belgvekster som kløver, der bakteriar lever i symbiose med plantene og bitt nitrogen frå lufta, treng kobolt. Dette er årsaka til at innhaldet av kobolt er høgare i kløver enn i gras. Korleis mineralinnhaldet kan variere med ulike planteartar og hauste dato (utviklingssteg) hausta frå fulldyrka og gjødsla eng er vist i Tabell 3. Det var ein tendens til noko høgare innhald av kalsium, fosfor og magnesium i engsvingel enn i timotei. Raudkløver hadde eit mykje høgare innhald av kalsium (2 4 gonger) og magnesium (2 3gonger) enn gras i dette materialet. Utsett haustetid reduserer makromineralinnhald i plantene, særleg kalsium, fosfor og kalium. Figur 1. Variasjon i kalsiuminnhaldet (g/kg tørrstoff; middelverdi og lågaste og høgste verdi i beitesesongen) i ulike typar beitegrøde i fjellet; Jotunheimen, moh. (Garmo 1986). Figur 2. Kalsiuminnhald (g/kg tørrstoff) i ulike planter frå skogsbeite til ulik tidspunkt i beitesesongen; Ski, Akershus, moh. (Garmo 2005). 8 tyrmagasinet

4 Gjennom Tine sitt rådgjevingsapparat er det innsendt grovfôrprøver til mineralanalyser. I middel var det liten skilnad mellom vanleg surfôr (silo) og surfôr ensilert i rundballar (Tabell 4). Desse tala gjev eit godt bilde av kva nivå makrominerala for innhausta grasdominert grovfôr har her i landet, men bak middeltala vil det vera store variasjonar alt etter plantesamansetnad, gjødsling og jordsmonn på prøvestadene og haustetidspunkt (slått-nummer). Tabell 4. Mineralinnhald (g/kg tørrstoff) i prøver av surfôr frå silo og rundballe-surfôr i middel for åra i prøver frå heile landet (Tine Rådgiving). Illustrasjonsbilde inn her. Hvilket passer Surfôr-prøve Ca P Mg K Na Surfôr, ensilert i silo (1167 prøver) 4,2 2,6 1,7 20,8 1,50 Surfôr, ensilert i rundballar (1246 prøver) 4,5 2,9 1,8 23,3 1,13 Mest kalsium i grovfôr og mest fosfor i korn og frø Grovfôr er relativ rik på kalsium, men innhaldet av fosfor er relativt lågt i mest alt grovfôr særleg når det er hausta på eit seint utviklingssteg. Innhaldet av fosfor er mykje høgare i korn og frø spesielt av belgvekster og oljevekster, sjå tabell 5. Kraftfôrblandingar inneheld om lag dobbelt så mykje kalsium, fosfor, magnesium og natrium som middels godt grovfôr. Til dels har dette å gjera med tilsetting av ulike mineralkomponentar. A-K MASKINER din totalleverandør av tekniske løsninger til storfehold A-K maskiner leverer Reime innredning til kalv og kjøttfeproduksjon. Reime Agri er Norges største produsent av innredning og rekvisita til husdyrrom. Vi produserer en rekke varianter fronter i ulike høyder og lengder der utforming tar hensyn til dyras størrelse og byggets utforming. Reime tilbyr og Suevia vannutstyr, og uteforingsutstyr i form av rundballehekker og foringskasser til storfe. Nærhet til den norske bonden gjør at vi utvikler produkter og løsninger tilpasset norske bruksstørrelser og behov. Det er det vi legger i vårt motto: Sunt Bondevett! Ta kontakt med A-K maskiner for tilbud på utstyr til din kjøttfeproduksjon. tlf tlf tyrmagasinet

5 Tabell 5. Innhald av kalsium, fosfor og magnesium i ulike typar fôrmiddel, g/kg tørrstoff. (Fôrmiddel tabell 2008 / Forkorta fôrtabell). FÔRMIDDEL Kalsium (Ca) Fosfor (P) Magnesium (Mg) KORN Bygg 0,5 4,0 1,2 Havre 0,9 3,8 1,1 Kveite 0,5 4,1 1,2 Rug 0,5 3,4 1,0 FRØ Raps- og rybsfrø 4,9 7,6 3,0 Hestebønner 1,9 6,0 1,8 Erter 1,4 4,7 1,3 ROTVEKSTER Poteter 0,5 2,8 1,2 Kålrot 4,2 2,7 1,0 FERSKT MATERIALE Fôrmargkål 17,7 3,1 2,8 Fôrraps 18,2 4,5 - Grønfôrhavre, byrjande skyting 5,0 3,0 2,0 Kulturbeite, forsommar 4,7 4,0 2,0 SURFÔR Timotei/engsvingel, 1 2 veker før skyting 4,3 2,9 1,5 Timotei/engsvingel, 1 2 veker etter skyting 4,0 2,7 1,4 HALM Bygg 3,9 1,0 0,6 Havre 3,3 1,3 0,6 Kveite 2,4 1,0 0,6 Mangel på mikromineral i grovfôr og beite er ikkje uvanleg Gransking over mikromineralinnhald i beitegrøde frå ulike stader i landet (middeltal for heile landet, sjå Tabell 5) vart følgt opp med leverprøver frå ammekyr som hadde gått på desse beita. Resultata viser at mange område hadde lågt innhald av både kopar og selen (30 % av leverprøvene var under risikogrense for kopar og tilsvarande 50 % for selen). Tilskot av slikkestein/ mineralnæring hadde positiv effekt med omsyn til mikromineral-nivået i leverpøvene. Granskinga viste at det framleis er eit betydeleg forbetringspotensiale i forsyninga av sporelement til kjøttfe (ammeku) på beite her i landet. Det er særleg sporemna selen, kopar, kobolt og jod det blir mangel på i beitegrøda. Ulike urter kan utgjera ein ikkje liten andel av fôropptaket hos sau og storfe på utmarksbeite. Mineralinnhaldet i urter går mindre ned ut over beitesesongen enn gras. I urter er det også mykje kalsium og magnesium og meir kopar og jern enn i gras. Lauv frå tre og busker er rik på sink og kobolt, slik det går fram av Tabell 5. Storfe kan dessutan beite mykje halvgras (siv, storr) på myr og myrlende gjennom sommaren. Samanlikna med gras (smyle) i utmark har halvgras høgare innhald av svovel, kalsium, kopar og selen. Tabell 6. Innhald av ulike mikromineral (mg/kg tørrvekt) i plantemateriale (blanding av gras, urter o.a.) frå innmarksbeite og utmarksbeite til kjøttfe i 2007 og gras (smyle o.a.), lauv (vier) og urt (gullris) frå sauebeite i 2006 (Sivertsen m.fl. Husdyrforsøksmøtet 2009). Plantegruppe Cu Mo Cu/Mo Fe Mn Zn Se Co Innmarksbeite 7,4 2, ,04 0,14 Utmarksbeite 6,2 1, ,04 0,26 Gras (Smyle o.a.) 4,3 0, ,02 0,08 Lauv (Vier) 5,6 0, ,03 1,62 Urt (Gullris) 7,8 0, ,02 0,14 Granskinga til Sivertsen m.fl. synte at det er store variasjonar av sporstoffa kopar og molyben i utmarksbeite kringom i landet. Bruk av mineraltilskot Ved fôrplanlegging bør ein først bestemma seg for hold og produksjonsnivå på ammekua og behov for tilvekst hjå ungdyr til rekruttering og slakt. Når rasjonen er balansert med omsyn til energi og protein, bør ein deretter vurdera tilgang på mineral i rasjonen. Ekstra tilskot må vurderast ut frå innhald i fôret og behovet hos dyra. Dersom ein har svak tilvekst, utrivelege dyr eller problem med låg fruktbarhet sjølv om fôrtilgangen er god, bør ein vurdera å ta analyse av mineralinnhaldet i fôret, sjå: ( eller ( Dårleg appetitt på elles godt grovfôr er også eit signal om at noko stoff kan mangla i rasjonen. Hår laget på dyra er eit godt kjenneteikn. Blank og fin pels syner at dyret har fått god forsyning med protein (PBV), mineral og vitamin. Tilskot av mineral kan gis i form av tilsett mineral i kraftfôr (3 kg kraftfôr eller meir per dag) eller som spesialblanding gitt saman med kraftfôr, strøydd opp på surfôret eller gitt direkte i fôrkrubba. Vanlege rasjonar er gram per dag til ungdyr og ammekyr. Følg rettleiing på mineralsekken nøye. Kraftfôr konsentrert med mineral/vitamin kan også vera ei god løysing når alle dyra kan eta samtidig. Til bruk på beite blir det selt enkle automatar som let dyra få fri tilgang på mineralblanding frå automat såkalla «microfeeder» eller i form av mineral/vitamin-bøtter. At mineralblandinga er smakleg nok og fôringsmåten er slik at dyra verkeleg får i seg dei daglege tildelte mengdene, er svært viktig. Tilgang på salt i slike blandingar skal regulera opptaket av mineral. I slike situasjonar er det verken ønskeleg eller nødvendig at dyra har tilgang på saltsteinar. Når ein ikkje gir mineraltilskot elles, bør storfe ha tilgang til saltstein tilsett sporstoff på beite også i utmark. Det finst også på marknaden langtidsverkande tablettar eller bolus som ein kan få lagt inn i vomma på eldre ungdyr og vaksne storfe. Desse vombolusane kan innehalda enkelte mineral eller grupper av mineral som blir frigitt litt om litt i vomma på dyra. På dette området må ein rådføra seg med lokal veterinær både for å leggja inn bolus og vurdera effekten av slike tilskot. På kviger som skal inseminerast i beiteperioden eller etter innsett om hausten kan ein leggja inn ein bolus med selen, kopar, kobolt og jod ved beiteslepp. Hos vaksne kyr over 550 kg er det aktuelt med innlegg av 2 bolusar ca. 2 3 månader før kalving. Både Felleskjøpet, Norgesfôr, Fiskå Mølle og lokale kraftfôrleverandørar har alle tilbod om mineralblandingar eller kombinert mineral- og vitaminblandingar. Kraftfôrfirma vurderer også nå å levera mineralkapslar. Det er også nokre spesialfirma som leverer mineralnæring. God informasjon om mineraltilskot 10 tyrmagasinet

6 Figur 3. Mineralautomat til bruk på beite eller i lausdrift til husdyr og produktforklaring ligg på heimesida til Vilomix AS, tidlegare AS Norsk Mineralnæring ( og Jermin AS ( Ta gjerne kontakt med forhandlaren din og drøft både kva type tilskot, dosering og fôringsmåte du bør bruka under produksjonsforholda dine. Ver varsam med å bruka meir mineral enn det som blir tilrådd. Fleire firma leverer dansk produsert mineralautomat, «microfeeder», til bruk på beite eller i lausdrift. Her er det fleire typar, sjå figur 3. Bedre helse med Pluss Ammeku Allsidig mineral- og vitamintilskudd til ammeku. Pluss Ammeku sikrer god helse, fruktbarhet og tilvekst. Pluss Ammeku får du kjøpt i butikkene våre. tyrmagasinet