Her beitar kyr. No har kvar mjølkebonde i gjennomsnitt 22 mjølkekyr, for 15 år sidan var gjennomsnittet 14 kyr per bonde.

Transkript

1 Her beitar kyr Ei ku som mjølkar 25 liter mjølk kvar dag et 50 kg fôr og drikk liter vatn. Dei fleste kyr får ein kalv i året og er mjølkekyr i fire år. Ein kalv av hokjønn vert kalla kvige. Kviga vert para når ho er eitt år gamal og ho går drektig i ni månadar. Kvar nordmann drikk i snitt 100 liter mjølk kvart år. Mjølk til smør, yoghurt, ost, fløyte og rømme kjem i tillegg. Av feittet i mjølka (fløyten) kan ein laga smør. Det trengst ca 20 liter mjølk for å produsera 1 kg smør. No har kvar mjølkebonde i gjennomsnitt 22 mjølkekyr, for 15 år sidan var gjennomsnittet 14 kyr per bonde. Bonden får betalt 4,80 kr for kvar mjølkeliter som vert levert til meieriet. Dei fleste mjølkekyr i Norge er av ein eigen norsk kurase, Norsk Rødt Fe, som eignar seg til både mjølkeproduksjon og kjøtproduksjon.

2 Her dyrkar me epler Epletrea blømer vakkert om våren. Då vert dei bestøva de slik at det kan dannast frukt. Insekta flyg frå blom til blom etter nektar og då følgjer blomestøv (pollen) med. Epleblomen er avhengig av pollen frå ein annan eplesort for å danna frukter. Epleprodusenten jobbar med beskjæring av trea, gjødsling, plantevern og med å bekjempa ugras mellom trea. Sollys er viktig for smaken på epla. Jo meir sol, jo betre smak. I Norge vert det dyrka mange eplesortar. Den vanligaste eplesorten i Norge er Aroma. Den norske epleproduksjonen står for berre 10 % av forbruket av epler, resten vert importert. Dei siste åra har ein større del av dei norske epla vorte brukt til juice. Norske epleprodusentar ønskjer å auka produksjonen. Spør etter norske epler i din butikk!

3 Her dyrkar me havre Under 2 % av norsk havre går til havregryn, resten vert brukt i dyrefôr. Kjernen i havra inneheld meir feitt enn andre kornsortar, noko som gjer den godt eigna til fôr. Havre inngår i kraftfôrblandinger, men vert også brukt som heil eller knust havre til hest. Ei god kornavling er avhengig av god jord, varme og passe mykje regn. På våren pløyer og harvar ein jorda før kornet vert sådd. I vekstsesongen gjødslar ein åkeren og sprøyter med plantevernmidlar ved behov. Kornet vert hausta med ein tresker som skil kornet fra halmen. Pent vêr under innhaustinga er viktig. Ei gjennomsnittleg havreavling er ca 350 kg per dekar. Ein aktiv hest et ca 3 kg havre kvar dag, i tillegg til høy. I 2012 vart det arrangert NM i havredyrking for å få havregryn av best mogleg kvalitet.

4 Her dyrkar me kveite Kveite er vårt viktigaste matkorn. Frå ein halv kg kveite kan det lagast eitt brød. Gluten i kveiten gjer at deigen hevar seg. Hvis kvaliteten er for dårleg vert kveiten brukt til dyrefôr. Kveite treng varmare vêr for å mogna enn dei andre kornartane. Haustkveite blir sådd om hausten og vårkveite blir sådd om våren. Normalt gjev haustkveiten større avling enn vårkveiten. Ei god kornavling er avhengig av god matjord, varme og passe mengde regn. Jorda vert pløydd og harva før ein sår kornet. I vekstsesongen gjødslar ein åkeren og sprøyter med plantevernmidlar ved behov. Kornet vert hausta med ein tresker som skil kornet frå halmen. Deretter tørkar ein kornet og fraktar det til mølla. Bonden får 1,36 kroner for korn til eitt brød. Kornet vert male til mjøl og seld til bakarane. Dette aukar prisen til ca 5 kroner. Så bakar ein brødet og køyrer det ut til butikkane før det vert lagd i hylla. Desse jobbane aukar prisen til ca 20 kroner. Til slutt legger statens på moms, og prisen i butikken blir ca 25 kroner. Foto: Hanne Eriksen

5 Her dyrkar me poteter Potet vert brukt til middagsmat, chips, pommes frites, potetmos, akevitt og vodka. Men visste du at stivelsen i ein del gelégodteri også kjem frå potet? Potetens kvalitet kan ein styra ved å velgja riktig sort, jordart, dyrkingsmetodar, hausteteknikk og lagringsmetodar. Potet med høgt tørrstoffinnhald, som mandelpotet, er gjerne smakfulle, men kokar lettere sund enn potet med lågare tørrstoffinnhald. Frå auga på poteten veks det ut røter og blad til ei ny potetplante. Den fyrste tida får de små potetplantene vatn og næringsstoff frå sette-poteta (morpoteta). I gjennomsnitt haustar ein ca 2,5 kg potet per kvadratmeter på ein potetåker i Norge. Ei stor utfordring i potetproduksjonen er plantesjukdomen tørråte som kan øydeleggja avlinga. Tørråte var ein av årsakene til hungersnød i Irland midt på 1800-talet.

6 Her dyrkar me bygg Det aller meste av bygget som vert dyrka i Norge nyttar ein til dyrefôr. Men du kan også bruka byggmjøl i graut, supper og brød. Maltbygg som vert nytta til øl, dyrkar ein ikkje i Norge. Bygg er det kornslaget som treng kortast tid for å mognast. Bygg har vore dyrka i over år, og er truleg verdas eldste kulturplante. Ei god kornavling er avhengig av god jord, varme og passe mengde regn. På våren vert jorda pløya og harva før ein sår kornet. I vekstsesongen gjødslar ein åkeren og sprøytar med plantevernmidlar ved behov. Kornet vert hausta med en treskar som skil kornet frå halmen. Pent vêr under innhaustinga er viktig. Dei viktigaste kornområda i Norge er austlandet og trøndelag. Om lag halvparten av kornarealet i Norge er bygg. Ei gjennomsnittleg byggavling er ca 400 kg per dekar.

7 Utmarksbeite Her beitar dyr i sommerhalvåret. I alt blir 2 millionar sau, storfe og geiter sluppe på beite i utmarka kvar sommar. Til saman et desse dyra fôr til ein verdi av 1 milliard kroner på beite. Areal som er rike på gras og urter er dei beste utmarksbeita. Beiting er viktig for naturmangfaldet, og bevarar grasartar, urter, sopp og insekter som ikkje finst i andre økosystem. Beiting gjev eit fint turterreng fordi landskapet vert halde ope, utan busker og kratt. I enga veks ulike engplanter. Av dei ca kjende soppartane i Norge er 150 artar sterkt knytte til utmarksbeite. Fleire utryddingstrua artar av villbier og gravekveps lever utelukkande i kulturmarka.