Nynorsk, NOSP103 og NOSP103-L, haustsemesteret 2013

Transkript

1 Nynorsk, NOSP103 og NOSP103-L, haustsemesteret 2013 Ivar Utne kl , aud. R SH v kl. 11 (retta etter timane ) 1 Nynorsk og bokmål er "hovudmål" Nynorsk er ikkje sidemål. Det blir stilt like strenge krav til båe målformene. NOSP103: «Eksamenen er ei skriftleg prøve (skuleeksamen) på 6 timar. Eksamenen skal skrivast på nynorsk.» NOSP103-L: 4 timar, elles likt Spørsmål om nynorsk kan vere del av eksamensoppgåver i bl.a. morfologi og skriftspråkshistorie, med grunnlag i pensumet der. Og det er bruk for nynorsk i yrkeslivet.. og i privatlivet. 2 Korleis lære nynorsk.. og bokmål? Lese moderne tekst, leggje merke til språkformer Bruke ordlister eller ordbøker når ein skriv (sjå eiga side om kva ordlister og ordbøker er). Slå opp når ein er i tvil Nynorskordboka på nett: Nynorskordlista (som den gule) kjem på nett hausten 2013: Sjå på oversyn over vanlege feil Bruke nynorskkurs av mange slag, bl.a. på nett og i øvingshefte (bokmålskurs er det få av). Bl.a.: - Almenningen og Søyland: Praktisk nynorsk for lærarstudentar. Oslo: Samlaget (2012-rettskriving; på Studia) - «Nyttig om språk» i fillageret (= Levere svar på øvingsoppgåver, i tilegg til øvingar i timane. 3 1

2 Ordlister og ordbøker Hellevik, Rauset, Søyland: Nynorsk ordliste. 11. utg Nynorskordboka. Ny utgåve på papir kjem, men det kan ta månader eller år. ( På nett: Nynorskordboka: Helleviks ordliste: Ny elektronisk versjon av ordlista skal komme i september ( 4 Ordlister og ordbøker, forskjellen? Ordlister inneheld mindre informasjon enn ordbøker. Ordlister inneheld normalt oppslagsord med opplysning om ordklasse og bøyingsformer. I nokre tilfelle er kort info om tyding med, fordi det er lite kjende ord eller for å skilje like eller liknande ord frå kvarandre. Ordlister for norsk viser normalt rettskriving, slik som Nynorsk ordliste på papir. Sjå elles bokhandlar for fleire ordlister, også for bokmål. Ordbøker inneheld i tillegg til ordlisteinfo òg opplysningar om tyding og eksempel på bruk. Opplysningar om tyding kan omfatte opphav i eldre språk og dessutan ulike tydingar for same ord i dag, ofte nærskylde tydingar. Eksempel viser gjerne uttykk eller setninger der orda er brukte. Bøyingsformer er ofte ikkje vist fullt ut, men det er heller oppgjeve ein kode som viser til generell info om bøyingssystem ein annan stad i boka. Ordbøker finst ofte i eldre rettskrivingar, sjekk det. Nynorskordboka på nett er oppdarter med ny rettskriving i oppslagsord og bøyingsopplysningar, men ikkje i eksempla førebels (sept. 2013). Bokmålsordboka frå 2005 er oppdatert for bokmålsrettskrivinga. 5 Aktuelle emne, feiltypar Substantivbøying, særleg kjønn/genus Verb, klassar, bøyingsmønster, passiv Samsvarsbøying, perf.part. og adjektiv Kvantorar (nokon o.a.) (forenkla 2012) Orddanning Skrivemåtar / stavemåtar Uttrykksmåtar Fagtermar, språk (og litteratur) 6 2

3 Oppgåvetypar, øvingar Omsetjing av tekstar frå bokmål til nynorsk Fylle ut opne luker Skriving av tekstar på nynorsk Retting av tekstar Vi vil gå gjennom desse tekstane i timane, og det blir heimearbeid. Det er òg høve til å levere inn tekstar for kommentar utanom dette. Tekstar om kva som helst, gjerne frå andre delar av faget eller frå andre fag. 7 Obligatorisk oppgåve Fristen for levering av den obligatoriske oppgåva i nynorsk er frist kl. 13 på Mi side. Meir info kjem som melding på Mi side. Alle skal levere til fristen. Det blir høve til å levere oppretta tekst etter å ha fått tilbakemelding på første gangs levering. Etter innleveringa av den obligatoriske oppgåva vil delar av undervisninga byggje på innleverte oppgåvesvar, slik at det blir tilbakemelding både skriftleg frå den som rettar og i undervisninga. Oppgåvetitlar ligg på Mi side. Sjå melding der. 8 Meir info Sjå meldingar på Mi side Sjå tekstar og lenkjer i underkatalogen «Nynorsk» i fillageret for NOSP

4 Mykje går an... men det finst stil. Vanleg nynorskbruk. Utbreidde former. F.eks. tilpassing til eigne talemål, men innanfor rettskrivinga. Bokmålsnære eller tradisjonelle former. Følgje same bøyingsklasse i alle former dersom eit ord kan følgje fleire bøyingsmønster. (Tekst, -a, -en; bake, -ar, -er) Språkrådet har laga «Rettleiing om konsekvent nynorsk» ( eiing-om-konsekvent-nynorsk/) 10 I dag: Substantiv 11 Substantiv, bøyingssystem Hankjønn [2012: -ar, -ane for alle substantiv] båt, båten, båtar, båtane (hovedregel) gjest, gjesten, gjestar/-er, gjestane/-ene føresetnad,..naden,..nadar/-er,..nadane/-ene sofa, sofaen, sofaar/-er, sofaane/-ene Hokjønn [2012: -er, -ene for alle unnateke ord med -ing] sol, sola, soler, solene (hovedregel) vise, visa, viser, visene (hovedregel) øy, øya, øyer/-ar, øyene/-ane setning, setninga, setningar, setningane /OBS!/ Inkjekjønn [2012: nokre val er tekne vekk] hus, huset, hus, husa (hovedregel) skjema, skjemaet, skjema, skjemaa mønster, mønsteret, mønster, mønstera 12 4

5 Klammeformer fram til 2012 Nokre har blitt tekne heilt vekk (her lite brukte eldre former): frå: vise/[visa] visa viser/[visor] visene/[visone] til: vise visa viser visene (også former som [bygdi] og [husi] er tekne ut) Andre har blitt til likestilte former: frå: gjest gjesten gjester/[gjestar] gjestene/[gjestane] til: gjest gjesten gjestar/gjester gjestane/gjestene Eller lite brukte bokmålsnære former er vekke (klammeformer og nokre tidl. sidestilte): frå: å lese/lesa les/[leser] las lese/lesi («lesi» var sidestilt) til: å lese/lesa les las - lese 13 Substantiv, kjønn/genus Skiftar med dialektane, men normert for skrift Særleg variasjon i abstrakte ord og innlånte ord. ein medlem (bm: et medlem); -(m)er/-(m)ar, -(m)ene/-(m)ane ein brosjyre (bm: en brosjyre) ein hjerne (bm: en hjerne) ein syntese (bm: en syntese) ei interesse (bm: en interesse) ei plattform (bm: en/ei plattform) ei rolle (bm: en/ei rolle) ei gruppe (bm: en/ei gruppe) ei sak (bm: en/ei sak) ein/ei lov (bm: en lov) ein/ei tale (bm: en tale); uttale o.a. 14 eit augeblikk eit augneblikk ein augeblink ein augneblink Augneblink? (Både før og frå 2012.) 15 5

6 Språktermar (1), hankjønn; merk nynorskformene ein setningsbygnad, -ar /-er / ein/ei setningsbygning, -ar (bm: en/ei setningsbygning) ein type, typar (bm: en type) ein heilskap, -ar (bm: en/ei helhet/heilheit) ein bestemmar; beskrivar (Sjå òg s. 294 hos Kulbrandstad (2005-utg.), språktermar) 16 Språktermar (2), hokjønn ei norm, norma, normer (bm: en norm) ei form, forma, former (bm: en/ei form) ei reform, -a, -er (bm: en reform) ei historie, historia, -er (bm. en/ei historie) ei rune, runa, runer (bm: en/ei rune) ei setning, setninga, setningar (bm: en/ei setning) 17 Språktermar (3), setningar; kjønn/genus og bøying ei setning, setninga, setningar, setningane (bm 2005: en/ei setning, setningen/-a, setninger, setningene) tidssetningar (bm: tidssetninger) stadsetningar (bm: stedssetninger) årsakssetningar (bm: årsakssetninger) vilkårssetningar (bm: betingelsessetninger) vedgåingssetningar (bm: innrømmelsessetninger) føremålssetningar (bm: hensiktssetninger) følgjesetningar / fylgje- / følge- (bm: følgesetninger) samanlikningssetningar (bm: sammenligningssetninger, - likn-) 18 6

7 Språktermar (4), han- og hokjønn ein/ei dialekt, dialekten/dialekta, dialektar/dialekter (bm: en dialekt) (NN: val frå 2012, før 2012: ein dialekt) ein/ei tekst, teksten/teksta, tekstar/tekster (bm: en/ei tekst) ein/ei prøve, prøven/prøva, prøvar/prøver (bm: en/ei prøve) ein/ei klasse, klassar/klassar (ordklasse) (bm: en/ei klasse) ein/ei stamme, stammar/stammer (bm: en stamme) ein/ei uttale, uttalen/uttala (jf. tilsv. tale; bm en uttale) ein/ei saga, sagaen/sagaa, sagaar/sagaer; ei soge, soga, -er (bm: en saga) 19 Språktermar (5), inkjekjønn; merk nynorskformene eit omgrep, (fleire) omgrep (bm: et begrep/omgrep) eit samband, konsonantsamband (bm: en forbindelse, et samband) eit omstende (bm: omstendigheter) 20 Språktermar (6), -skap; han- og inkjekjønn ein bodskap eit bodskap (lagt til frå 2012) ein forfattarskap eit forfattarskap (lagt til frå 2012) ein vitskap (berre hankjønn, som bm) 21 7

8 Språktermar (7), bl.a. -iv; inkjekjønn* inkjekjønn, ordklasser og setningsledd på -iv (same kjønn på bm.): eit substantiv, fleire substantiv eit appellativ, fleire appellativ (samnamn, fellesnamn) eit determinativ, fleire determinativ (ikkje NN-ordboka ) eit demonstrativ, fleire demonstrativ eit possessiv, fleire possessiv eit predikativ, fleire predikativ eit subjekt, fleire subjekt eigenleg/eigentleg subjekt førebels subjekt (bm og nn: foreløpig subjekt) (òg: formelt s..) eit objekt, fleire objekt eit adverbial, fleire adverbial eit verbal, fleire verbal (framhald neste ark) 22 Språktermar (8), bl.a. -iv; inkjekjønn* (framhald) inkjekjønn, på -iv (same kjønn på bm.), termar frå språkbruksanalyse: eit konstativ, -et, konstativ, konstativa eit direktiv, -et, direktiv, direktiva eit ekspressiv, -et, ekspressiv, ekspressiva eit kommissiv, -et, kommissiv, kommissiva (+ kvalifiseringar) 23 Språktermar (9), -iv; hankjønn* hankjønn, bøyingskategoriar på -iv (same kjønn på bm.): ein infinitiv, infinitivar ein imperativ, imperativar (grammatisk) ein indikativ, indikativar ein konjunktiv, konjunktivar ein nominativ, nominativar ein akkusativ, akkusativar ein genitiv, genitivar ein dativ, dativar 24 8

9 Fleire språktermar (adj.) bunde, ubunde, bestemt, ubestemt (NN) linn, svak; sterk (NN) 25 Suffikset -skap; kjønn/genus I NN frå 2012 er BM-systemet stort sett med for suffikset -skap, i tillegg til tradisjonelt NN-system. Opnar betre for dialektgrunnlag. Endringar helst i pkt. 3. 1) Av adjektiv eller verb: hankjønn. Edruskap(en), gjevmildskap(en), vrangskap(en); reiskap(en). (LIKT OG ULIKT BM, ofte ikkje tilsvarande) 2) Organ eller institusjon: inkjekjønn. Ekteskap(et), forstandarskap(et), presteskap(et), selskap(et). (LIKT BM) 3) Av substantiv, og beskriv rolle eller fenomen: hankjønn eller inkjekjønn. *Bodskap(en/et), borgarskap(en/et), *eigarskap(en/et), farskap(en/et), fellesskap(en/et), *fiendskap(en/et), *forfattarskap(en/et), *medlemskap(en/et), *meisterskap(en/et), naboskap(en/et), *trollskap(en/et);), ven(n)skap(en/et). (* = endring 2012, tidl. oftast berre hankjønn) (ULIKT OG LIKT BM, OFTE VAL) 4) Tre ord med substantiv som føreledd: hankjønn. Buskap(en), vitskap(en), donskap (doning, utstyr ). (LIKT BM) 26 Formannskap eit formannskap, -et (organ, institusjon) ein formannskap, -en (å vere formann, av substantiv, rolle) 27 9

10 Suffiksa -ing, -ning; kjønn/genus I NN frå 2012 er BM-systemet stort sett med for pkt. 5 nedanfor. 1) Hovudregel: hokjønn. Fleire unnatak. 2) Verbalsubstantiv, handling: hokjønn. Skriving(a), utarbeiding(a). (Skil seg frå BM som har både hokjønn og hankjønn.) 3) Avleidde av substantiv eller adjektiv (-ing): hankjønn. Sørlending(en), riking(en). (Som BM.) 4) Person og dyr: hankjønnsord, med unnatak for biologisk hokjønn. Slektning(en), grevling(en), dronning(a), kjerring(a). (Som BM.) 5) Konkrete gjenstandar eller fjernt frå handling, ofte produkt av handling: dels hankjønn, dels valfrie. Valfritt når det vekslar i dialektane. Lusing(en), smurning(en), binding(en/a), *bygning(en/a), *festning(en/a), *frysning(en/a), *kledning(en/a), *leidning(en/a), *spenning(en/a), *strekning(en/a). (Mange val likt BM.) (* = endring i 2012, oftast å føre inn hankjønn i tillegg til hokjønn, «bygning» og «festning» frå berre hokjønn) 28 Slutt Verb neste gong