Nynorsk, verb, framhald

Transkript

1 Nynorsk, verb, framhald Samsvarsbøying av perfektum partisipp NOSP103/-L, kl Svake verb, system i kortform (KOPI) Kasta-klassa, 1. klasse, a-verb - kaste/-a, kastar, kasta, kasta Døma-klassa, 2. klasse, e-verb etter ustemt konsonant - kjøpe, kjøper, kjøpte, kjøpt e-verb, etter dei stemde konsonantane v, d, g - leve, lever, levde, levd/levt e-verb, etter vokal - tru, trur, trudde, trudd/trutt fleire system for dei stemde (/stemte) l, m, n og r - bl.a. kvil-te (ulikt j-vb), før-te, køyr-de, skrem-de/-te, (brenne>)bren-de/-te Telja-klassa, 3. klasse, j-verb telje, tel_, tal-de, talt setje, set_, set-te, sett 74 Endingar i supinum (etter «har») Dei fleste e-verba: har kjøpt / selt -t Unnatak: Stamme som endar på vokal: har greidd/greitt, trudd/-tt (preteritum: trudde) Stamme som endar på d, g eller v etter vokal, bygt/bygd, levd/levt (preteritum: bygde, levde) Stamme som endar på -d og har kort eller lang form i inf.; blø(da) blødd/blødt, be(da) -- bedd/bedt/bede, li(da) lidd/lidt/lide (preteritum: blødde, bad, lei(d)) -dd/-tt -d/-t -dd/-dt 75 1

2 Terminologi infinitiv presens preterium supinum supinum (verbforma aleine): drøymt, skrive perfektum partisipp (tid, med hjelpeverb): har drøymt, har skrive; òg om predikativt* med vera, verta, bli attributivt: framfor substantiv predikativt: etter subst. + vera, verta, bli ubstemt (ubunden) og bestemt (bunden) bøying: eit stort hus, det store huset (adj.) 76 Samsvarsbøying Gjeld: adjektiv («stor»), determinativ («ein», «den»), perfektum partisipp som beskrivar til substantiv, ofte som samansett ord («nyskriven», «oppbrukte») For perf.part. følgjer bøying et stykke på veg adjektivbøying, mest for sterke verb. 77 Samsvarsbøying, adjektiv attributivt, stilt framfor ein stor skole ei stor stue eit stort hus fleire store hus den store skolen/bua det store huset dei store husa predikativt, etterstilt skolen er stor stua er stor huset er stort husa er store 78 2

3 Verb-eksempel for neste sider køyre køyrer køyrde (har) køyrt (svakt vb.) høyre høyrer høyrde (har) høyrt (svakt vb.) drøyme drøymer drøymde (har) drøymt (svakt vb.) bygg(j)e bygg(j)er bygde (har) bygd/bygt (svakt vb.) løyne løyner løynde (har) løynt (svakt vb.) skrive skriv skreiv (har) skrive (sterkt vb.) 79 Perfektum partisipp med samsvarsbøying, etter «vera», «verta» og «bli», og framfor substantiv Svake verb: e- og j-vb. Ub. form eintal, inkjekjønn Lik supinum: oftast -t, dels -d som val. Lasset vart køyrt. - Eit utkøyrt lass. Ub. form han- og hokjønn Fleirtal og bestemt form Lik preteritum minus -e. Lik preteritum (tilsv. han- og hokjønn + -e) Bilen vart køyrd. Vogna vart køyrd. - Ein utkøyrd bil. Sauene vart køyrde. Innkøyrde båtar. Den/dei innkøyrde båten/båtane. 80 Svake verb Fleire eksempel, merkte med «*». 81 3

4 * Perfektum partisipp med samsvarsbøying, etter «er», «vert», «blir» og framfor substantiv Svake verb: e- og j-vb. Ub. form eintal, inkjekjønn Ub. form han- og hokjønn Lik supinum: oftast -t, dels -d som val Lik preteritum minus -e Marerittet er drøymt. Opplevinga / draumen er drøymd. Fleirtal og bestemt form Lik preteritum (tilsv. han- og hokjønn + -e) Mareritta er drøymde. - Den draumde opplevinga. 82 * Perfektum partisipp med samsvars-bøying, etter «er», «vert», «blir» og framfor substantiv Svake verb: e- og j-vb. Ub. form eintal, inkjekjønn Lik supinum, bl.a. -t og -d Huset er bygd/t Ub. form han- og hokjønn Lik preteritum minus -e Hytta er bygd Fleirtal og bestemt form Lik preteritum (tilsv. han- og hokj. + -e) Husa er bygde. - Det nybygde huset. 83 * Perfektum partisipp med samsvarsbøying, etter «er», «vert», «blir» og framfor substantiv Svake verb: e- og j- vb. Ub. form eintal, inkjekjønn Ub. form han- og hokjønn Lik supinum: oftast -t, dels -d som val Lik preteritum minus -e Skriket vart høyrt. Lyden vart høyrd. Bjølla vart høyrd. Fleirtal og bestemt form Lik preteritum (tilsv. han- og hokjønn + -e) Sauene vart høyrde. 84 4

5 Sterke verb i ordlister taka tek tok (har) teke ta tek/tar tok (har) teke/tatt kom(m)a kjem kom (har) kom(m)e skriva skriv skreiv (har) skrive 85 Samsvarsbøying, sterke verb Sterke verb i perfektum partisipp blir bøygde som om adjektiva open og vaken, med unntak for -ent i inkjekjønn: open, open, ope / opent, opne, bf.: opne vaken, vaken, vake / vakent, vakne, bf.: vakne han-, ho-, inkjekjønn, fleirtal; bestemt form skriven skriven skrive skrivne lesen lesen lese -- lesne 86 Adjektiv, unnataksformer, -en open, open, ope / opent flt.: opne, bf.: opne vaken, vaken, vake / vakent flt. vakne, bf.: vakne galen, galen, gale / galent flt.: galne, bf.: galne eigen, eiga, eige liten, lita, lite flt.: eigne (determinativ) flt.: små(e), bf.: litle/vesle (adjektiv) (Former fram til 2012, i den trykte Nynorskordboka:

6 Adjektiv, -en; eksempel Ein open port Ei open dør Eit ope / opent vindauge Nokre opne dører Porten er open Døra er open Vindauget er ope / opent Dørene er opne Den opne døra Det opne vindauget Dei opne dørene 88 Samsvarsbøying, sterke verb, 3a, attributivt / framfor subst. ein lesen protokoll ei lesen bok eit lese blad nokre lesne bøker (flt) den utlesne boka (jf. opne boka) (bf) det utlesne bladet (bf) dei utlesne bøkene (bf) 89 Samsvarsbøying, sterke verb, 3b, predikativt / etter subst. Perf. part. blir bøygde som adjektiva open (ikkje -ent) og vaken. Predikativt (etterstilt): teksten er omskriven boka er nyskriven brevet er nyskrive bøkene er nyskrivne (flt) 90 6

7 Perfektum partisipp med samsvarsbøying (etter «er», «vert», «blir»), sterke verb Sterke verb Ub. form eintal, inkjekj. Ub. form han- og hokj. Fleirtal og bestemt form Lik supinum, dvs. -e Lik supinum + -n, -en Lik supinum, -e > -ne Brevet er skrive. - Eit nyskrive brev. Meldinga er skriven. - Ei nyskriven melding. Breva er skrivne. - - Nyskrivne meldingar. Det/dei nyskrivne brevet/breva. 91 Samsvarsbøying, verb, oversyn Svake Predikativ stilling / etter subst. + usjølvstendig verb Anten samsvar (1a, neste): Pakken/Pakka er løynd. Resultatet er løynt. Dei er løynde. Eller supinum for alt (2): Pakken / Resultatet / Dei er løynt. Attributiv stilling / framfor substantiv Samsvar (1b): Ein/Ei løynd pakke. Eit løynt resultat. Løynde pakkar/pakker. Dei løynde pakkane/pakkene. Sterke Samsvar (3a): Poteten/Poteta er frosen. Vatnet er frose. Bollane er frosne. Samsvar (3b): Ein/Ei frosen potet. Eit frose brød. Frosne bollar. 92 Ikkje samsvarsbøying, svake verb, 2, predikativt / etter substantivet Sende sender sende sendt Køyre køyrer køyrde - køyrt Pakken er sendt. Pakka er sendt. Brevet er sendt. Breva er sendt. Bilen vart køyrt. Vogna vart køyrt. Lasset vart køyrt. Sauene vart køyrt. Når ein ikkje har samsvarsbøying i perfektum partisipp, får alle former her ending lik supinumsforma som står i ordlister. Ikkje samsvarsbøying gjeld berre for svake verb i predikativ posisjon (etter substantivet). Fråvær av samsvarsbøying gjeld altså ikkje framfor substantiv, og ikkje for sterke verb. 93 7

8 Ikkje samsvarsbøying, svake verb, 2, predikativt / etter subst. han er dømt / situasjonen er opplevd/-t ho er dømt / hendinga er opplevd/-t det er dømt / hendinga er opplevd/-t dei er dømt / hendingane er opplevd/-t leva lever levde (har) levd/levt 94 Samsvarsbøying Fleire eksempel, merkte med «*». 95 * Samsvarsbøying, svake verb, 1a, predikativt / etter subst. Sende sender sende sendt Pakken er send. Pakka er send. Brevet er sendt. Breva er sende. I hankjønn, hokjønn og fleirtal går sluttkonsonanten i preteritumsrota att. Inkjekjønnsforma har ofte -t i staden, og er same form som supinumsforma som står i ordlister. 96 8

9 * Samsvarsbøying, svake verb, 1b, attributivt / framfor subst. Sende sender sende sendt Ein send pakke Ei send pakke Eit sendt brev Nokre sende brev Dei sende breva I hankjønn, hokjønn og fleirtal går sluttkonsonanten i preteritumsrota att. Inkjekjønnsforma har ofte -t i staden, og er same form som supinumsforma som står i ordlister. 97 * Samsvarsbøying, svake verb, 1a, predikativt / etter subst. Døm(m)e døm(m)er dømde/-te dømt han er dømd(/-t) / situasjonen er opplevd ho er dømd(/-t) / hendinga er opplevd det er dømt / livet er levd/-t dei er dømde(/-te) / hendingane er opplevde I hankjønn, hokjønn og fleirtal går sluttkonsonanten i preteritumsrota att. Inkjekjønnsforma har ofte -t i staden, og er same form som supinumsforma som står i ordlister. 98 * Samsvarsbøying, svake verb, 1a, predikativt / etter subst.; framhald artikkelen er illustrert boka er illustrert heftet er illustrert bøkene er illustrerte 99 9

10 * Samsvarsbøying, svake verb, 1a, framh., fleire eks. (pret. greidde) er greidd greitt/greidd greidde (pret. førte) er ført ført førte 100 * Samsvarsbøying, svake verb, 1b, attributivt / framfor subst. ein illustrert artikkel ei illustrert bok eit illustrert hefte nokre illustrerte bøker (flt) den illustrerte boka (bf) dei illustrerte bøkene (bf) 101 * Samsvarsbøying, svake verb, 1b, attributivt / framfor subst. ein dømd mann / ein opplevd situasjon ei dømd kvinne / ei opplevd hending eit dømt selskap / eit levd/-t liv nokre dømde personar (flt) /.. levde.. den dømde mannen/kona (bf) /.. levde.. det dømde folket (bf) / det levde livet dei dømde tjuvane (bf) /.. levde