Forfall vert å melda til kundetorget på tlf 53 45 85 00, som syt for innkalling av varamedlemar. Varamedlemar møter kun etter særskild innkalling.

Fitjar kommune Møteinnkalling Utval: Utval for Oppvekst og omsorg Møtestad: Kommunestyresalen, Fitjar rådhus Dato: 18.11.2014 Tid: 13:00 Forfall vert å melda til kundetorget på tlf 53 45 85 00, som syt for innkalling av varamedlemar. Varamedlemar møter kun etter særskild innkalling. Innkalling er sendt til: Namn Funksjon Representerer Thoralf Åge Røen Leiar AP Frode Pletten Nestleiar H Bente Karin Isdahl Medlem H Dagfinn Brekke Medlem KRF Grete Marit Veka Maraas Medlem SP Varamedlemar Funksjon Representerer Britt Lise O. Volden Varamedlem AP Bjørg Karin Tislevoll Varamedlem H Solfrid Sandvik Bø Varamedlem KRF Geir Arne Solbakken Varamedlem SP Konrad Westvik Varamedlem FRP Thoralf Åge Røen Leiar Bente Fitjar møtereferent Side1

Saksnr Innhald Lukket PS 46/14 PS 47/14 PS 48/14 PS 49/14 PS 50/14 Godkjenning av protokoll Saker handsama etter delegering Meldingar Budsjett oppvekst og omsorg Ymse Side2

Fitjar kommune Arkivkode: 033 Saksmappe: 2014/24 Sakshandsamar: Bente Fitjar Dato: 12.11.2014 Godkjenning av protokoll SAKSFRAMLEGG Utval sak Utval Møtedato 46/14 Utval for Oppvekst og omsorg 18.11.2014 Vedlegg: Protokoll frå møte 28.10.2014 Framlegg til vedtak: Utval for oppvekst og omsorg godkjenner protokoll frå sist møte. Atle Tornes Rådmann Side3

Side4

Side5

Side6

Side7

Side8

Side9

Fitjar kommune Arkivkode: 033 Saksmappe: 2014/24 Sakshandsamar: Bente Fitjar Dato: 12.11.2014 SAKSFRAMLEGG Saker handsama etter delegering Utval sak Utval Møtedato 47/14 Utval for Oppvekst og omsorg 18.11.2014 Følgjande er handsama etter delegering: DS 126/14 Vedtak om vederlag for kommunale helse-og omsorgstenester. DS 127/14 Vedtak om vederlag for kom. helse og omsorgstenester DS 128/14 Vedtak om vederlag for kommunale helse og omsorgstenester. DS 129/14 Svar på søknad om kommunal bustad. Framlegg til vedtak: Utval for oppvekst og omsorg tek delegeringssakene til vitande. Atle Tornes Rådmann Side10

Fitjar kommune Arkivkode: 033 Saksmappe: 2014/24 Sakshandsamar: Bente Fitjar Dato: 13.11.2014 SAKSFRAMLEGG Meldingar Utval sak Utval Møtedato 48/14 Utval for Oppvekst og omsorg 18.11.2014 Samandrag: Viser til sak PS 44/14 Mogeleg lokalisering av lege-/helsesenter i kommunen i sist møte, der det vart vedteke å greia ut to alternativ. Det er mogeleg at det eine alternativet, leige, er slik at det må vurderast i ljos av innkjøpsreglementet. Dette vil me prøva å avklara til møtet, og legg opp til ei munnleg orientering om status. Framlegg til vedtak: Saka vert lagt føre utan tilråding. Atle Tornes Rådmann Side11

Fitjar kommune Arkivkode: 150 Saksmappe: 2014/674 Sakshandsamar: Trond Salmo Dato: 12.11.2014 SAKSFRAMLEGG Budsjett oppvekst og omsorg Utval sak Utval Møtedato 49/14 Utval for Oppvekst og omsorg 18.11.2014 Vedlegg: Sak PS 91/14 frå formannskapet 05.11.14 Rådmannen sitt framlegg til budsjett Samandrag: Formannskapet handsama i møte 05.11.14 sak PS 91/14 - Budsjett 2015 og økonomiplan 2015-2018 - med slikt vedtak: «Budsjettet vert sendt utval for oppvekst og omsorg, utval for plan og miljø, eldreråd, ungdomsråd og råd for funksjonshemma for uttale. Formannskapet ber utvala drøfta omprioriteringar og tiltak som kan redusera drifta ytterlegare. Formannskapet skal også drøfta omprioriteringar og tiltak som kan redusera drifta ytterlegare innafor eige budsjett.» Utval for oppvekst og omsorg sine ansvarsområde er kapitel 2 Skule, og kapitel 4 Helse og omsorg. Teknisk drift av skular, institusjonar (Havnahuset og FBB) ligg under plan og miljø, og har indirekte verknad for drifta av kapitla. Framlegg til vedtak: Saka vert lagt føre utan tilråding. Atle Tornes Rådmann Side12

Fitjar kommune Arkivkode: 150 Saksmappe: 2014/433 Sakshandsamar: Trond Salmo Dato: 30.10.2014 MØTEBOK Budsjett 2015 og økonomiplan 2015-2018 Utval sak Utval Møtedato 91/14 Formannskapet 05.11.2014 Vedlegg: 1 Rådmannen sitt framlegg til budsjett 2015 og økonomiplan 2015-2018 2 Kontrollutval - Budsjettframlegg for 2015 3 Søknad om tilskot Fitjar Frivilligsentral 4 Fitjar Sokn sitt framlegg til budsjett for 2015 5 Søknad om støtte til kjøp av nytt driftsutstyr ved Fitjar Idrettspark Samandrag: Vedlagt finn de Rådmannen sitt framlegg til budsjett 2015, drift og investering, samt økonomiplan 2015-2018. Detaljbudsjettet vert lagt ut på kommunen sine sider, saman med innkallinga. Framlegg til vedtak: Budsjettet vert sendt utval for oppvekst og omsorg, utval for plan og miljø, eldreråd, ungdomsråd og råd for funksjonshemma for uttale. Behandling i Formannskapet - 05.11.2014: Ordførar Wenche Tislevoll (H) gjekk gjennom saksgangen vidare for den politiske budsjetthandsaminga. Formannskapet kom med synspunkt til budsjettframlegget. Skryt til administrasjonen for godt utforma budsjettdokument. Formannskapet drøfta prosessen for handsaming av budsjettet i formannskapet, før det blir lagt ut til høyring. Framlegg til vedtak frå representanten Wenche Tislevoll (H): Budsjettet vert sendt utval for oppvekst og omsorg, utval for plan og miljø, eldreråd, ungdomsråd og råd for funksjonshemma for uttale. Formannskapet ber utvala drøfta omprioriteringar og tiltak som kan redusera drifta ytterlegare. Formannskapet skal også drøfta omprioriteringar og tiltak som kan redusera drifta ytterlegare innafor eige budsjett. Vedtak: (Samrøystes) Budsjettet vert sendt utval for oppvekst og omsorg, utval for plan og miljø, eldreråd, ungdomsråd og råd for funksjonshemma for uttale. Formannskapet ber utvala drøfta omprioriteringar og tiltak som kan redusera drifta ytterlegare. Formannskapet skal også drøfta omprioriteringar og tiltak som kan redusera drifta ytterlegare innafor eige budsjett. Atle Tornes Rådmann Side13

Budsjett 2015 Økonomiplan 2015 2018 Rådmannen sitt framlegg Side14

Innhold Rådmannen sine generelle kommentarar... 4 Premissar... 6 Demografi... 8 Økonomiske oversikter...13 Budsjettskjema 1A driftsbudsjett...13 Budsjettskjema 1B driftsbudsjett...13 Hovudoversikter drift...14 Budsjettskjema 2A investering...16 Budsjettskjema 2B investering...17 Hovudoversikt investering...19 Økonomiplan 2015 2018...21 Inntekter...22 Finans...24 Einingane sine driftsbudsjett...27 Politisk leiing...27 Administrasjon...27 Skule og oppvekst...31 Skulekontor...32 Rimbareid barne- og ungdomsskule...35 Øvrebygda skule...35 Sælevik skule...36 Fitjarstølane barnehage...36 Plan, utvikling og miljø...39 Plan, byggesak og oppmåling...40 Drift og vedlikehald...41 Stord Fitjar Landbruks og Miljøkontor...42 Brann og feiarvesen...43 VAR...45 Pleie og omsorg...45 Helse og sosial...46 Institusjon...51 Heimebaserte tenester...52 Kultur...56 Økonomisk forvaltning...58 2 Side15

Investeringar...60 Økonomiplan 2015-2018...66 3 Side16

Rådmannen sine generelle kommentarar Drift Det er tilrådd at kommunen skal ha eit årleg netto driftsoverskot på 3%, som for Fitjar vil seia om lag 7,5 mill. Dette var eit mål som også galdt i den tida kommunane hadde refusjon moms på investeringar som inntekt i drifta. Dette vart gradvis teke bort, og er heilt borte frå 2014. Då saka var til høyring vart det vist til at bortfall av ordningar ville medføre eit redusert overskot på 1 1,5 %. Likevel vert det same måltalet på 3,0 % nytta, sjølv om det ville vore meir relevant med 1,5 2,0 %. Det er ikkje alltid relevant å samanlikna driftsoverskot og mindreforbruk, sjølv om dette over tid skal vera likt. Fitjar har ikkje i nokon del av dei 10 siste åra, med unntak av 2006, hatt eit resultat som reelt er 3,0 % i mindreforbruk, sjølv om me i 2013 hadde eit driftsoverskot på 7,4 %, skuldast det vesentleg momstransaksjonar som gjekk inn og ut, men utan nettoeffekt og det reelle resultatet vart 2,0 % i mindreforbruk. For 2014 har me eit budsjett på minus 0,2 %, kr 438.158,-, og det endelege resultatet ser ut til å liggja kring dette talet. Det framlagte budsjettet for 2015 har eit overskot på kr 863 000,- = 0,35 %. Dette er for svakt, men me har ikkje klart å auka dette innanfor ei rimeleg tiltaksramme. Budsjettet for 2015 har risiko knytt til fylgjande postar: Skatt (stor risiko). - Lønsoppgjeret - Rentenivået - Folketalsutvikling (skatt) - Nokre postar som er definerte som eigne postar seinare i dokumentet. - Langtidsplanen(LTP) som vert lagt fram er eit budsjett i balanse (utan overskot) i heile perioden 2015-18. Kommunen har vedteke å busetja flyktningar i 2015. På grunn av at totale kostnader ikkje er kjende, og det vil koma kostnader før inntekter, er budsjettet basert på ein netto kostnad etter venta inntekter, og underskotet i 2015, ca kr 310.000 er finansiert over disposisjonsfondet, slik at det ikkje har innverknad på meirforbruket. Frå 2016 er det rekna med eit lite overskot. Utgangspunktet for budsjettforslaget er 2014 revidert budsjett. Det er eit budsjett med nær 0,5 mill. i meirforbruk. I tillegg vart det gjort eingongstiltak på om lag 2,5 mill. for å betre budsjettbalansen. Det er og finansiert drift med bundne fondsmidlar på 1,9 mill. Rammetilskotet aukar med 571.000,- frå 2014 til 2015. Dette er i hovudsak på grunn av tre faktorar. - Auke i rammetilskot som følgje av prisstigning og realauke - Bortfall av medfinansiering av somatiske tenester - Auke i utgiftsbehovet som følgje av folketalssamansetjinga. Tilskot som følgje av auke i utgiftsbehov skal normalt få tilsvarande konsekvensar på utgiftssida. Bortfall av medfinansiering reduserer utgiftene med nær 3 mill. Det vert lagt opp til ein netto skatteauke for Fitjar på 3,2 mill. i 2015, som baserer seg på prognose i statsbudsjettet, basert på inntektene for 2013 og 2014, og må vurderast som usikkert. 4 Side17

Fitjar Kommune får ein auke i frie midlar (etter mindreutgifter til medfinansiering) med om lag 3,7 mill. Desse skal dekke: - Pris og lønsauke - Auke i pensjonskostnadar - Meirforbruk og eingongstiltak i 2014-budsjettet - Auke i utgifter som følgje av befolkningsauke og samansetjing. - Auke finanskostnadar Det er ikkje lagt inn generell prisauke, men einskildpostar er justert i høve til avtalar. 90 000 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 Brutto inntekter og utgifter per innbyggjar 70177 67403 73474 70489 80456 74250 74512 71021 81686 83409 80856 81892 2011 2012 2013 2013 2013 2013 Fitjar Fitjar Fitjar Etne Tysnes Kostragruppe 2 Brutto driftsinntekter i kroner per innbygger, konsern Brutto driftsutgifter i kroner per innbygger, konsern Lønsauken er sett til 3,3% i statsbudsjettet (årslønsvekst). Det er føresett eit overheng frå 2014 til 2015 på 1,7 %, som dermed gir ny lønsauke på 1,6 % i 2015, eller 2,4 % frå 1. mai. Erfaringsmessig slår eit generelt lønsoppgjer litt høgre ut i Fitjar enn det nasjonale, på grunn av lavlønsstrukturen. Me har lagt inn 2,2 mill. til å dekka auken frå 1 mai 2015. Lokale tingingar er enno ikkje avslutta, og det er lagt til 1,3 mill. for å dekke verknaden av dette i 2015. Totalt er tilleggs- og nye løyvingar på 3,5 mill. Pensjonskostnadane aukar med om lag 800.000,- i KLP og 450.000,- i SPK. Det er budsjettert med 1,4 mill. i auka pensjonskostnadar. Då er arbeidsgjevaravgift inkludert. Dette er samla sett kring 0,5 mill over det ei normal kostnadsutvikling skulle tilsei, og som er kompensert i statsbudsjettet, og utgjer dermed eit ekstra innsparingskrav. Stort låneopptak i 2013 og 2014 bidreg til at finanskostnadar aukar med 2,6 mill. Forventa dårlegare likviditet i 2015 er ein medverkande årsak, og mindreinntekt utgjer ca. 1,0 mill. av dei den samla summen. Legg ein til manglar i 2014 budsjettet til summen av dei tre siste punkta, finn ein at kommunen treng 6,6 mill. (då er 3 mill. til medfinansiering trekt frå) for å oppretthalda nivået på tenestene i 2015. Til dette kjem det utgifter til andre lovpålagte oppgåver, til dømes auke klassetal og endra behov innan pleie og omsorg. 5 Side18

Med dette utgangspunktet kjem ein ikkje utanom strukturelle og upopulære tiltak. Av dei viktigaste kan ein nemna: - Samle 7. klassane på Rimbareid skule - Reduksjon av lærarressursar - Ein tek bort bonusar til rekruttering innan helse - Ein føreset vakansar innan heimesjukepleie og folkehelse - Ressursar på kundetorget vert nytta på plan og byggesak - Vedlikehaldsmidlar til park og liknande er teken heilt bort - Reversering av reduksjon i eigedomsskatt Økonomiplan 2015-2018 Langtidsplanen er prega av store investeringar i 2015. Utgiftene er berekna til å stige med 2,5 mill. frå 2015 til 2018. Noko av dette får ein att med leigeinntekter i stoleiken 0,5 mill. Dette gjer handlingsrommet svært lite i perioden. På den andre sida trekkjer heilårseffekten av samlinga av 7. klassane og reduksjon av lærarressurs, i den andre retninga. Talet på klassar har ein topp i skuleåret 2015-2016, og bidreg til utgiftsreduksjon i siste del av perioden. Utan betring i remmevilkåra, vil kommunen måtte ta grep for å betre budsjettbalansen allereie frå 2016. Premissar Gebyr og avgifter: a. Ved utrekning av forskotsskatt og forskotstrekk for 2015 og likninga for 2014 nyttar ein følgjande satsar: Inntektsskatt for personlege skatteytarar følgjer høgaste sats, justert i høve Stortinget sine vedtak. b. Endringar i kommunale avgifter for vass, kloakk, brannsyn og tilsyn med fyringsanlegg går fram av eiga sak. c. Festeavgiftene på Fitjar kyrkjegard vert vedteke i samsvar med vedtak i Fitjar Kyrkjelege Fellesråd: a. Festeavgift per år 200,- b. Reservering av grav 4 000,- c. Seremoni i kyrkja for utanbygds og ikkje-medlem 3 000,- d. Gravlegging utanbygds, kistegrav 7 000,- e. Gravlegging utanbygds, umegrav 3 000,- d. Administrasjonsavgiftene for festeavgifter i Fitjarstølane bustadfelt vert uendra i høve til 2014. e. Betaling for kommunal barnehage følgjer maksimalpris sett av staten. f. Betalingssats for SFO vert auka med 3% i høve til 2014. g. Betalingssats for kulturskulen vert auka med 3% i høve til 2014. h. Kjøp av mat frå sjukeheimen aukar med 5% i høve til 2014. i. Eigenbetaling for praktisk bistand og opplæring aukar med 20% på satsane over 2G i høve til 2014. j. Vederlag for opphald i institusjon vert fastsett på grunnlag av vedtekter fastsette av staten. Maksimal betalingssats i Fitjar bu- og behandlingssenter vert fastsett til kr 84.550,- per månad / kr 2.818,- per døgn. k. Sosialsatsane vert endra til Statens sine satsar for 2015. l. Satsar for tilskot til ikkje-kommunale barnehagar vert: a. 174.552,- for små born med full plass b. 83.526,- for store born med full plass c. 4.404,- for kapitalkostnadar per full plass Eigedomsskatt: I samsvar med eigedomsskattelova 3 og 4 vert følgjande nytta for skatteåret 2014: a. Kommunestyret skriv ut eigedomsskatt på faste eigedommar i heile kommunen 6 Side19

b. Eigedomsskattesatsen vert sett til 6 promille for verk og bruk og anna næringseigedom, 3 promille for andre faste eigedommar med bygningar og 0 promille for ubygde eigedomar. c. For bustaddel av eigedommar, inkludert fritidseigedommar, som ikkje nyttast til næringsverksemd gjeld eit botnfrådrag på kr 250.000,- av takstverdi. d. I samsvar med eigedomsskattelova 7a skal følgjande eigedommar ha fritak: I. Prestegarden (huset), FKIB AS, Havnahuset, Fitjartun, Hamn burettslag,fitjar vidaregåande skule, bedehus, gamle skulehus (grendehus), Fjellheim Friluftsbarnehage, Bakken barnehage og Årskog barnehage. e. I samsvar med eigedomsskattelova 7b er bygning av historisk verdi definert som bygning registrert i SEFRAK gjeve fritak. Tidlegare gjevne fritak vert oppheva om eigedommen kjem inn under dette vedtaket. f. Bustadhus (ikkje hytter) som er inntil 5 år gamle, skal ha halv eigedomsskatt. For 2015 gjeld dette bustadar som er bygde i 2010-2014. g. Eigedomsskatten skal for 2015 betalast i fire terminar. h. Ved taksering og utskriving av eigedomsskatt nyttar kommunen tidlegare vedtekne skattevedtekter i Rammer for arbeidet med eigedomsskatt vedteke 19. desember 2012. Låneopptak: a. Det vert teke opp nye lån på inntil kr 19.000.000,- til investeringsføremål i 2015. b. Det vert teke opp nye lån på inntil kr 2.000.000,- til startlånordninga i 2015. Fond: a. Det vert vedteke å nytta følgjande fond til finansiering av driftsbudsjettet 2015: I. 310.900,- frå disposisjonsfondet til å dekke nettokostnad med flykningar første året. II. 100.000,- frå velferdsfond sjukeheimen III. 27.815,- frå museumsfondet IV. 307.906 frå vassfondet (må avstemmast med eigen sak) V. 3.606 frå kloakkfondet (må avstemmast med eigen sak) VI. 247.544,- frå vassdirektivet VII. 37.907,- frå feiefondet VIII. 45.000,- frå fond for Kulturminneplan b. Det vert vedteke å setja av følgjande til driftsfond i 2015: I. 29.940,- til fond for oppmåling II. 5.100,- til viltfondet c. Inntekter og kostnadar med renovasjon og slam vert ført mot renovasjons- og slamfondet i samsvar med oppgåver frå SIM. Flyktningar: a. Fitjar Kommune vil busetja 10-12 flyktningar i 2015, og 10 flyktningar i 2016 og 2017. Driftstilskot Fitjar Kommune gjev driftstilskot til følgjande organisasjonar: a. Fitjar Kyrkjelege Fellesråd kr 1.948.600,- b. Fitjar Kultur- og Idrettsbygg kr 98.073,- c. Fitjar Frivilligsentral kr 213.500,- d. TV-aksjonen kr 7.000,- Eining for Kultur får fullmakt til å disponera kr 190.200,- til tilskot lag og organisasjonar og tilskot fritid- og kulturaktivitetar. 7 Side20

Demografi Innbyggarar Fitjar kommune hadde 1. juli 2014 eit innbyggjartal på 3 041. Dette er ein auke på 32 innbyggjarar frå inngangen til året. Gjennom dei tre siste åra har kommunen hatt ein jamn vekst, medan innbyggjartalet låg nokolunde stabilt dei føregåande seks åra. 40 Folketalsutvikling Fitjar kommune 36 30 23 29 20 15 15 10 0-10 6-4 -4-2 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013-20 -30 Fødselsoverskudd Nettoinnflytting Folketilvekst Samansetning av folketalsvekst, vekst gjennom året. Kjelde: Statistisk sentralbyrå. Medan fødselsoverskotet har lagt stabilt rundt ti årleg, har nettoinnvandringa variert i stor grad. I økonomikriseåret 2008 var nettoutflyttinga på 25 personar, medan nettoinnflyttinga var på sitt sterkaste i 2009 med 17 personar og 2012 med 26 personar. 8 Side21

100 Folketalsvekst 80 60 40 20 0-20 36 23 29 15 15 6-4 -4-2 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013-40 -60 Fitjar Tysnes Etne Folketalsvekst i personar, vekst gjennom året. Kjelde: Statistisk sentralbyrå. Grafen samanliknar Fitjar med Tysnes og Etne, kommunar som er av same storleik og med nokolunde like føresetnader. Fitjar har gjennomgåande hatt større vekst enn Tysnes, medan Etne har utmerka seg med ein auke i vekstraten, frå sterk reduksjon i 2005 til sterk vekst i 2012. Grafen viser elles at Fitjar kommune i stor grad har unngått vesentleg reduksjon i innbyggjartala gjennom perioden. Folkesetnaden i Fitjar er samansett av innbyggjarar i alle aldersgrupper. Desse aldersgruppene vil endra storleik i ei folkesetnadsframskriving. Statistisk sentralbyrå meiner Fitjar kommune vil ha 3 555 innbyggjarar i 2039. 9 Side22

4000 3500 Storleik aldersgrupper - framskriving 3000 376 461 576 668 730 758 2500 2000 1500 1777 1838 1849 1883 1907 1951 1000 500 0 856 827 818 818 832 846 2014 2019 2024 2029 2034 2039 0-19 år 20-66 år 66 år eller eldre Innbyggjarar etter folkesetnadsframskriving middels vekst. Kjelde: Statistisk sentralbyrå Eit viktig element i samfunnets evne til å halda oppe tenester til innbyggjarane er tilhøvet mellom innbyggjarar i arbeid og innbyggjarar som nyttar ulike kommunale tenester. Per i dag er tilhøvet som vist i følgjande diagram. Aldersgrupper 2014 66 år eller eldre 13 % 0-19 år 28 % 20-66 år 59 % Kjelde: Statistisk sentralbyrå. I løpet av dei 25 åra fram mot 2039 vil samansetnaden av aldersgrupper i befolkninga endra seg. Statistisk sentralbyrå meiner at gruppa i «arbeidsfør alder», 20-66 år, vil bli 10 Side23

redusert frå 59 prosent av folkesetnaden i dag til 55 prosent i 2039. Dette gjer at at det blir færre som skal finansiera tenestene til fleire brukarar. Aldersgrupper 2039 66 år eller eldre 21 % 0-19 år 24 % 20-66 år 55 % Folkesetnadsframskriving, middels vekst. Kjelde: Statistisk sentralbyrå. Reduskjonene i aldersgruppa 20-66 år er ikkje eineståande for Fitjar, men er noko alle norske kommunar må rekne med. Ein større reduksjon enn landssnittet vil forverra situasjonen i Fitjar høvesvis resten av landet. I Noreg i dag er 61 prosent i aldersgruppa 20-66 år, noko som vil bli redusert til 57 prosent i 2039. 11 Side24

100 % 90 % 80 % Utdanningsnivå 3 2,5 3 17,5 17,5 18,2 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 51,1 51,2 51,5 20 % 10 % 0 % 28,4 28,8 27,3 Fitjar Tysnes Etne Grunnskule Vid. skule Høgsk./univ. kort Høgsk./univ. lang Utdanningsnivå, prosent av innbyggjarar. Kjelde: Statistisk sentralbyrå. Fitjar kommune har om lag same utdanningsprofil som Tysnes og Etne. Etne har noko fleire med høgskule- eller universitetsutdanning. 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % 8,3 7,1 5,7 5,7 8,8 5,8 11,7 13,4 16,1 18,8 11,5 5,8 36,4 Formue per husstand 30,5 34,4 Formue per hushald, prosent av totalt tal på hushald i kommunen. Tala er frå 2012. Studentar er utelatne. Kjelde: Statistisk sentralbyrå. Grafen viser at 52,8 prosent av hushalda i Fitjar kommune har formue over 1 mill. kroner, medan dei tilsvarande tala for Etne er 46,2 prosent og for Tysnes 43,9 prosent. 20,8 10,5 6,2 20,7 12,5 Etne Fitjar Tysnes Under 250 000 kr 250 000-499 999 kr 500 000-999 999 kr 1 000 000-1 999 999 kr 2 000 000-2 999 999 kr 3 000 000-3 999 999 kr 4 000 000 kr og over 9,1 12 Side25

Det er fleire av dei med høgast formue (over 4 mill. kroner) i Etne enn i dei to andre kommunane. Økonomiske oversikter Budsjettskjema 1A driftsbudsjett Rekneskap Budsjett Budsjett Konto 2013 2014 2015 Skatt på inntekt og formue -71 891 714-73 667 000-76 933 000 Inntektsutjamning -675 533-749 000-713 000 Eigedomsskatt -11 146 646-14 406 218-14 476 218 Ordinært rammetilskot -90 931 000-95 057 000-95 628 000 Sum frie disponible inntekter -174 644 893-183 879 218-187 750 218 Renteinntekter og utbytte -1 697 183-2 055 411-1 104 411 Renteutgifter, provisjonar og andre finansutgifter 4 129 575 4 180 030 4 635 800 Tap finansielle instrument 1 094 655 999 750 979 275 Avdrag på lån 6 894 217 7 714 561 8 923 778 Netto finansinntekter/-utgifter 10 421 264 10 838 930 13 434 442 Til dekning av tidligare års regnskapsmessige meirforbruk Til ubundne avsetjingar 0 0 0 Til bundne avsetjingar 1 967 327 41 199 35 869 Bruk av ubundne avsetjingar -902 539-538 158-310 900 Bruk av bundne avsetjingar -1 627 856-1 946 837-946 648 Netto avsetjingar -563 068-2 443 796-1 221 679 Overført til investeringsrekn. 13 611 546 0 0 Til fordeling drift -151 175 151-175 484 084-176 237 455 Budsjettskjema 1B driftsbudsjett Rekneskap Budsjett Budsjett Konto 2013 2014 2015 Tilleggs- og nye løyvingar (A-1000) 0 1 825 312 3 500 000 Sum politisk leiing 2 868 426 2 931 081 3 310 201 Sum Administrasjon 9 546 360 10 789 798 11 373 897 Sum skule og oppvekst 63 817 160 66 866 443 67 103 842 Sum plan, utvikling og miljø ekskl.var 20 552 069 20 360 710 19 133 797 Sum VAR 12 864 554 053 381 870 Sum ref. mva. på investeringar -15 285 649 0 0 Sum pleie- og omsorg 72 777 750 79 701 718 78 642 253 Sum kultur 2 445 536 2 777 819 2 473 910 Sum økonomisk forvaltning -10 604 245-10 322 850-10 545 758 SUM Forbruk i driftseiningane 146 130 271 175 484 085 175 374 012 Meir- eller mindreforbruk -5 044 880 0-863 443 13 Side26

Hovudoversikter drift Budsjett 2015 KOSTRA - ØKONOMISK OVERSIKT DRIFT Driftsrekneskapet Rekneskap 2013 Rev. budsjett 2014 Budsjett 2015 Kostra-art Tekst Driftsinntekter 600-619 Brukarbetalingar 5 929 905 6 331 877 6 481 367 620-670 Andre sals- og leieinntekter 14 464 391 14 661 217 14 136 362 700-780 Overføringar med krav til motyting 47 837 515 28 853 537 41 267 258 800 Rammetilskot 91 606 533 95 806 000 96 341 000 810 Andre statlige tilskot 0 0 0 830-850; 890 Andre overføringar 0 0 0 870 Skatt på inntekt og formue 71 891 714 73 667 000 76 933 000 874-875 Eigedomsskatt 11 146 646 14 406 218 15 176 218 877 Andre direkte og indirekte skatter 0 0 0 Sum driftsinntekter 242 876 704 233 725 849 250 335 205 Driftsutgifter 010-089 Lønnsutgifter 114 333 680 116 653 856 121 169 073 090-099 Sosiale utgifter 30071506 33330059 34846088 100-285 Kjøp av varer og tenester som inngår i tenesteproduksjon 23486494 23228069 23563624 300-380 Kjøp av tenester som erstattar kommunal tenesteproduksjon 35077336 38190987 38917668 400-490 Overføringar 12 838 058 14 854 910 19 868 012 590 Avskrivingar 6851271 7047691 7047691 690+(290-790) Fordelte utgifter -1444993-947478 -1125467 Sum driftsutgifter 221 213 352 232 358 094 244 286 689 Brutto driftsresultat 21 663 352 1 367 755 6 048 516 Finansinntekter 900-905 Renteinntekter, utbytte og eigaruttak 1697183 2055411 1104411 909 Gevinst på finansielle instrument 0 920 Mottatte avdrag på utlån (sosial- og næringslån) 0 Sum eksterne finansinntekter 1 697 183 2 055 411 1 104 411 500 Finansutgifter Renteutgifter, provisjonar og andre finansutgifter 4129575 4180030 4635800 509 Tap på finansielle instrument 1 094 655 999 750 979 275 510 Avdragsutgifter 6 894 217 7 714 561 8 923 778 520 Utlån (sosial- og næringslån) 0 Sum eksterne finansutgifter 12 118 447 12 894 341 14 538 853 14 Side27

Resultat eksterne finanstransaksjoner -10 421 264-10 838 930-13 434 442 990 Motpost avskrivingar 6 851 271 7 027 690 7 027 690 Netto driftsresultat 18 093 359-2 443 485-358 236 Avsetningar: 930 Bruk av tidlegere års regnskapsmessige overskudd 940 Bruk av disposisjonsfond 902539 538158 310900 950 Bruk av bundne driftsfond 1627857 1946524 946648 Sum bruk av avsetningar: 2 530 396 2 484 682 1 257 548 530 Dekning av tidlegere års regnskapsmessige underskudd 540 Avsetning til disposisjonsfond 550 Avsetning til bundne driftsfond 1967326 41198 35869 570 Overført til investeringsregnskapet 13611545 Sum avsetningar 15 578 871 41 198 35 869 Årets regnskapsmessige overskot (mindreforbruk) 5 044 884-1 863 443 15 Side28

Budsjettskjema 2A investering Budsjettskjema 2A Rekneskap 2013 Revidert budsjett 2014 Budsjett 2015 Investeringar i anleggsmiddel, byggelånsrenter 82 982 643 32 870 000 46 081 000 Utlån og forskotteringar, aksjekjøp 2 230 955 4 420 000 2 470 000 Avdrag på lån 2 340 938 842 108 954 955 Dekking tidlegare års udekka inv. Avsetjingar 1 370 336 335 000 335 000 Årets finansieringsbehov 88 924 872 38 467 108 49 840 955 Finansiert slik: Bruk av lånemidlar -43 550 462-36 870 000-27 756 800 Inntekter frå sal av anleggsmidlar -150 000-420 000-470 000 Mottatte avdrag på utlån, aksjesal -575 573-335 000-335 000 Refusjonar -26 112 319-20 324 200 Andre inntekter Sum ekstern finansiering -70 388 354-37 625 000-48 886 000 Overført frå driftsrekneskapen -13 581 348 Bruk av avsetjingar -4 955 171-842 108-954 955 Udekka investering Sum finansiering -18 536 519-842 108-954 955 Udisponert -1 0 0 16 Side29

Budsjettskjema 2B investering Budsjettskjema 2B Prosjekt Tittel Overf. frå Investeringar i 2014-2017 2014 Administrasjon IKT administrasjonen og fellestiltak 280 000 280 000 280 000 280 000 Innfordringsmodul Agresso 100 000 Eigenkapitalinnskot KLP 470 000 487 000 507 000 527 000 Skule og barnehage Pleie og omsorg IKT skule 300 000 300 000 500 000 500 000 Inventar skule 150 000 150 000 150 000 150 000 Hjelpemiddel FBB 100 000 Utstyr kjøken FBB 300 000 IKT helse? Drift og vedlikehald Beredskap Opphengssystem scene Rimbareid 150 000 Gymsal Sælevik 100 000 1 500 000 12 500 000 Lager (Stollager gymsal) Rimbareid? 754 000 Scene Rimbareid gymsal 300 000 Lysarmatur gymsal Rimbareid 230 000 Kjøken gymsal Rimbareid 150 000 Ventilasjon Fitjarstølane barnehage 250 000 Arbeidsrom Øvrebygda skule 750 000 Naudaggregat Havnahuset 300 000 Internt alarmsystem Havnahuset Søppelbod Havnahuset 200 000 Vaskerom Havnahuset 200 000 Golv kjøken og gang - Havnahuset 200 000 Legesenter 2 500 000 Bustadmodul / LAR-senter 2 500 000 10 000 000 Bustadhus vanskelegstilte / Flyktningsbustadar 2 700 000 1 500 000 Nye omsorgsbustadar 2 300 000 10 400 000 Øyeblikkelig hjelp 400 000 700 000 Veg Rimbareid skule 1 450 000 Veg generell 166 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 Andel veg Midtfjellet 500 000 Lagerplass Årskog 1 000 000 Vedlikehaldsmaskinar idrettspark 400 000 Beredskapsbåt (Friluftsrådet) 250 000 Skilting 200 000 Idrettsbane? Tursti Fitjar sentrum - Moahagen 250 000 Frigjeringsverktøy 200 000 17 Side30

Utbygging Utbygging bustadområde 300 000 Kultur Modellbibliotek 250 000 Aktivitetsnett v/rådhuset 105 000 VAR Utbetring vassnett Rimbareid 1 000 000 Overvaking Rossneset 150 000 Høgdebasseng Plan Vass 200 000 Div. småanlegg vass 250 000 250 000 250 000 250 000 Alarmsystem vatn 200 000 Koløyholmen kloakk 1 000 000 Sanering avlaup Øvrebygda / Koløy 1 000 000 1 000 000 1 000 000 1 000 000 Tilrettelegging Fitjarstølane 300 000 Avlaup småanlegg 250 000 250 000 250 000 250 000 Kyrkja Nytt orgel i kyrkja 1 500 000 1 500 000 500 000 Lyd / lysanlegg i kyrkja 100 000 Planlegging tilbygg på kyrkja 100 000 13 480 000 33 105 000 8 971 000 5 937 000 16 557 000 Sum aksjar og frikjøp 0 470 000 487 000 507 000 527 000 Sum ordinær investering 12 280 000 29 785 000 6 684 000 3 930 000 14 530 000 Sum VAR 1 200 000 2 850 000 1 800 000 1 500 000 1 500 000 Sum 13 480 000 33 105 000 8 971 000 5 937 000 16 557 000 Overført låneramme 13 480 000 Føreslått tatt ut 150 000 105 000 954 000 1 500 000 12 500 000 Ikkje prioritert 2015 1 800 000 Til vurdering 1 680 000 2 000 000 Av dette er føresett finansiert: Tippemidlar skuleområdet 680 000 Fylkeskommunen bibliotek 150 000 Tilskot Husbanken Bustadmodul / LAR 2 500 000 Tilskot Husbanken Vanskelegstilde / flyktningar 800 000 Tilskotsmidlar omsorgsbustadar 6 978 000 Sum 11 108 000 Nytta eldre lån 3 000 000 (må avstemmast i årsoppgjør 2014) 18 Side31

Hovudoversikt investering INVESTERINGAR Budsjett 2015 KOSTRA - ØKONOMISK OVERSIKT Rekneskap Rev.budsj. Budsjett Kostra-art Tekst 2013 2014 2015 Inntekter 660-670 Sal av driftsmidlar og fast eigedom 150 000 420 000 470 000 600-650 Andre salsinntekter 700-770 Overføringar med krav til motyting 26 112 319 5 434 000 20 324 200 800-810 Statlege overføringar 830-890 Andre overføringar 900-905 Renteinntekter, utbytte og eigaruttak Sum inntekter 26 262 319 5 854 000 20 794 200 Utgifter 010-080 Lønsutgifter 090-099 Sosiale utgifter 100-285 Kjøp av varer og tenester som inngår i tenesteproduksjon 65 526 122 300-380 Kjøp av tenester som erstattar kommunal tenesteproduksjon 0 400-490 Overføringar 15 605 317 500 Renteutgifter, provisjonar og andre finansutgifter 1 851 205 690+(290-790) Fordelte utgifter Sum utgifter 82 982 644 32 604 000 46 081 000 Finanstransaksjonar 510 Avdragsutgifter 2 340 938 805 000 954 955 520 Utlån 1 831 368 4 000 000 2 000 000 529 Kjøp av aksjar og andelar 399 587 420 000 470 000 530 Dekking tidl. års udekka 548 Avsetningar til ubundne investeringsfond 701 642 550 Avsetningar til bundne investeringsfond 668 694 350 000 335 000 Sum finans- og finansieringstransaksjonar (Utbetalingar og avsetningar) 5 942 229 5 575 000 3 759 955 Finansieringsbehov 62 662 554 32 325 000 29 046 755 Dekka slik: 910 Bruk av lån 43 550 462 31 170 000 27 756 800 920 Mottekne avdrag på utlån 475 573 350 000 335 000 929 Sal av aksjar og andelar 100 000 970 Overføringar frå driftsrekneskapet 13 581 348 19 Side32

940-948 Bruk av ubundne investeringsfond 1 483 048 950 Bruk av bundne investeringsfond 3 472 123 805 000 954 955 Sum finansiering 62 662 554 32 325 000 29 046 755 980 Udekka/Udisponert 0 0 0 20 Side33

Økonomiplan 2015 2018 Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Konto Skatt på inntekt og formue -76 933 000-76 933 000-76 933 000-76 933 000 Inntektsutjamning -713 000-713 000-713 000-713 000 Eigedomsskatt -15 176 218-15 276 218-15 376 218-15 476 218 Ordinært rammetilskot -95 628 000-95 628 000-95 628 000-95 628 000 Sum frie disponible inntekter -188 450 218-188 550 218-188 650 218-188 750 218 Renteinntekter og utbytte -1 104 411-1 104 411-1 104 411-1 104 411 Renteutgifter, provisjonar og andre finansutgifter 4 635 800 5 306 600 5 589 300 5 840 700 Tap finansielle instrument 979 275 719 325 530 250 244 759 Avdrag på lån 8 923 778 9 984 018 10 668 618 10 976 468 Netto finansinntekter/-utgifter 13 434 442 14 905 532 15 683 757 15 957 516 Til dekning av tidlegere års reknesk. meirforbruk 0 0 0 0 Til ubundne avsetjingar 0 0 0 0 Til bundne avsetjingar 35 869 35 869 35 869 35 869 Bruk av ubundne avsetningar -310 900 0 0 0 Bruk av bundne avsetjingar -946 648-640 993-535 901-542 991 Netto avsetjingar -1 221 679-605 124-500 032-507 122 Overført til investeringsrekn. 0 Til fordeling drift -176 237 455-174 249 810-173 466 493-173 299 824 Tilleggs- og nye løyvingar (A-1000) 3 500 000 3 500 000 3 500 000 3 500 000 Sum politisk leiing 3 310 201 3 310 201 3 310 201 3 310 201 Sum Administrasjon 11 373 897 11 328 085 11 428 085 11 328 085 Sum skule og oppvekst 67 103 842 65 696 241 65 014 241 64 596 241 Sum plan, utvikling og miljø 19 133 797 18 608 797 18 608 797 18 960 447 Sum VAR 381 870 76 215-28 877-21 787 Sum pleie- og omsorg 78 642 253 78 936 767 78 787 767 78 787 767 Sum kultur 2 473 910 2 473 910 2 473 910 2 473 910 Sum økonomisk forvaltning -10 545 758-9 714 474-9 567 972-9 600 285 SUM Forbruk i driftseiningane 175 374 012 174 215 742 173 526 152 173 334 579 Meir- eller mindreforbruk -863 443-34 068 59 659 34 755 21 Side34

Inntekter Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Konto 2013 2014 Skatt på inntekt og formue -71 891 714-73 667 000-76 933 000-76 933 000-76 933 000-76 933 000 Inntektsutjamning -675 533-749 000-713 000-713 000-713 000-713 000 Eigedomsskatt -11 146 646-14 406 218-15 176 218-15 276 218-15 376 218-15 476 218 Ordinært rammetilskot -90 931 000-95 057 000-95 628 000-95 628 000-95 628 000-95 628 000 Sum frie disponible inntekter -174 644 893-183 879 218-188 450 218-188 550 218-188 650 218-188 750 218 Skatt på inntekt og formue Skatteinngangen i Fitjar har variert mykje dei siste åra. I 2011 hadde Fitjar 106,7 % av landgjennomsnittet, medan året etter var inngangen 92,8 %. Kommunenes Sentralforbund (KS) lagar prognosar for inntektene til dei einskilde kommunane. I prognosen som vart publisert etter framlegginga av Statsbudsjettet, er prognosen for Fitjar 96,3 % for 2014. Fitjar har ein skatteinngang per september 2014 på 96,3 % av landsgjennomsnittet. Statsbudsjettet nyttar nivå for faktisk skatteinngang for 2013 som grunnlag for forventa skatt på inntekt og formue i 2015. I 2013 hadde Fitjar 96,4 % av landsgjennomsnittet i skatteinngang. Fitjar Kommune nyttar same nivå på skatteinngang som Statsbudsjettet. Inntektsutjamninga er ein funksjon i KS si prognose. Det er føresatt at innbyggjartalet i Fitjar utviklar seg som resten av landet når ein føreset at skatteanslag og rammetilskot ikkje endrar seg i planperioden. Ein føreset vidare at fordeling av befolkninga er den same i perioden som han var i 2014, både i Fitjar og i resten av landet. Eigedomsskatt Det er lagt inn ein auke på 70 000,- frå nye eigedommar i 2015, etter at det er gjort reduksjon for kjende verknader som gjeld verk og bruk. I planperioden er det lagt inn auke med 100 000,- per år. Aktive tiltak Reversering av reduksjon eigedomsskatt 2014 Eigedomsskattesats for andre faste eigedommar med bygningar vert sett til 3 promille Innsparing - 700 000-700 000-700 000-700 000 Rammetilskot 2014 2015 Innbyggertilskudd (likt beløp pr innb) 68 631 68 171 Utgiftsutjevning 18 051 18 844 Overgangsordninger (INGAR fra 2009) - 185-193 Saker særskilt ford (inkl. helsestajon skolehelse og arbavg) 182 331 Småkommunetilskudd 5 316 5 475 Ordinært skjønn inkl bortfall av dif.arb.avg. 3 200 3 000 herav gradvis bortfall av dif.arbeidsgiveravgift Endringer saldert budsjett 2014-387 RNB 2014 96 Sum rammetilsk uten inntektsutj 94 904 95 628 22 Side35

Årsaka til at innbyggjartilskotet går ned, er fordi uttrekk av medfinansiering av somatiske tenester vert fasa ut 1. januar 2015. Dette beløpet er nesten stort nok til å dekke 3,0 % løns- og prisvekst og realvekst, til saman. Totalramma er om lag uendra frå 2014, men skal fordelast på nokre fleire innbyggjarar. Utgiftsutjamninga er ei ordning der utgiftsbehovet etter demografisamansetjinga i kommunen vert berekna. Det er 25 ulike demografiske variablar i berekninga, og Fitjar kjem ut med ei samansetjing som seier at kommunen er 12,66 % dyrare å drifta, enn snittet på landsbasis. Dette er ein auke frå 12,25 % i 2014. I tillegg vert nettoverknad av statlege og private skular lagt til beløpet. Dei største endringane er: 1) Born 2-5 år: Aukar frå 149 til 166, og gjev nær 2 mill. meir. 2) Born 6-15 år: Vert redusert frå 454 til 447, og gjev 0,7 mill. mindre 3) PU over 16 år: Aukar frå 13 til 15, og gjev 1,0 mill. meir 4) Born 1 år utan kontantstøtte: Vert redusert frå 22 til 14, og gjev 1,5 mill. mindre Berekning av utgiftsutjamning: HELE LANDET FITJAR Bruk av folketall 1.7.14 Vekt Antall Antall Utgiftsbehovsindeks Pst. utslag Tillegg/ fradrag i utgiftsutj kr per innb 1000 kr 0-1 år 0,0056 120 495 65 0,9117-0,05 % -23-70 2-5 år 0,1255 254 555 166 1,1021 1,28 % 596 1 811 6-15 år 0,2904 619 466 447 1,2195 6,37 % 2 964 9 010 16-22 år 0,0213 463 638 275 1,0024 0,01 % 2 7 23-66 år 0,0955 2 966 625 1 703 0,9702-0,28 % -132-403 67-79 år 0,0452 491 976 243 0,8347-0,75 % -347-1 056 80-89 år 0,0688 177 811 104 0,9885-0,08 % -37-112 over 90 år 0,0460 43 097 37 1,4509 2,07 % 964 2 932 Basistillegg 0,0230 428 1 3,9486 6,78 % 3 153 9 586 Sone 0,0132 20 265 784 13 900 1,1592 0,21 % 98 297 Nabo 0,0132 9 148 170 8 851 1,6351 0,84 % 390 1 185 Landbrukskriterium 0,0030 1 0 1,8557 0,26 % 119 363 Innvandrere 6-15 år ekskl Skandinavia 0,0084 41 266 18 0,7372-0,22 % -103-312 Norskfødte med innv foreld 6-15 år ekskl Skand 0,0009 40 491 0 - -0,09 % -42-127 Flytninger uten integreringstilskudd 0,0046 131 103 6 0,0709-0,43 % -199-604 Dødlighet 0,0456 31 644 18 0,9613-0,18 % -82-249 Barn 0-15 med enslige forsørgere 0,0116 132 386 52 0,6638-0,39 % -181-551 Lavinntekt 0,0062 218 530 48 0,3712-0,39 % -181-551 Uføre 18-49 år 0,0045 80 109 53 1,1181 0,05 % 25 75 Opphopningsindeks 0,0135 182 0 0,1634-1,13 % -525-1 596 Urbanitetskriterium 0,0173 43 958 002 14 932 0,5741-0,74 % -343-1 042 PU over 16 år 0,0457 18 080 15 1,4021 1,84 % 854 2 597 Ikke-gifte 67 år og over 0,0433 320 937 169 0,8899-0,48 % -222-674 Barn 1 år uten kontantstøtte 0,0292 40 295 14 0,5838-1,22 % -565-1 718 Innbyggere med høyere utdanning 0,0185 1 200 576 464 0,6532-0,64 % -298-907 1 Kostnadsindeks 1,0000 1,12658 12,65821 % 5 885 17 891 2 Tillegg/trekk (omfordeling) for kommunen i 1000 kr 17 891 23 Side36

3 Nto.virkn. statl/priv. skoler 952 4 Sum utgiftsutj. mm (2+3) 18 844 Ordinært skjøn er redusert for Fitjar med 200.000,-. Totalramma for Hordaland vart redusert med 9,8 mill. eller 7,1 % frå 2014 til 2015. Reduksjonen for Fitjar er om lag same prosentvise reduksjon som ramma for Hordaland. Det er ikkje lagt inn ekstraordinære skjønsmidlar. I 2014 budsjetterte Fitjar, og fekk tildelt, 300.000,- i ekstraordinært skjøn. Finans Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Konto 2013 2014 Renteinntekter og utbytte -1 697 183-2 055 411-1 104 411-1 104 411-1 104 411-1 104 411 Renteutgifter, provisjoner og andre finansutgifter 4 129 575 4 180 030 4 635 800 5 306 600 5 589 300 5 840 700 Tap finansielle instrument 1 094 655 999 750 979 275 719 325 530 250 244 759 Avdrag på lån 6 894 217 7 714 561 8 923 778 9 984 018 10 668 618 10 976 468 Netto finansinntekter/-utgifter 10 421 264 10 838 930 13 434 442 14 905 532 15 683 757 15 957 516 Renter: Kommunalbanken gjev ut ei vurdering av budsjettnivå i planperioden kvar haust. Vurderinga er basert på offentlege tilgjengelege prognoser og marknadsrenter. Kommunalbanken si vurdering er: 3mnd. NIBOR 1,8 % 2,1 % 2,3 % 2,6 % Vidare vurderer Kommunalbanken at påslaget på 40 rentepunkter vil halda seg stabilt i perioden. Husbankrenta ligg i dag ca. 30 rentepunkt over NIBOR + påslag, og er føresett å få same tillegget i perioden. Låneavdrag drift Det er føresett at nye lån svarar til investeringar i same året juster for eldre låneopptak. Investeringsplan viser følgjande behov: 2015: 19.000.000,- 2016: 8.384.000,- 2017: 3.930.000,- 2018: 3.430.000,- Berekningane føreset ei avdragstid på 20 år, med eit avdrag året etter opptak. 24 Side37

60 000 Netto lånegjeld i kroner per innbyggjar 54 560 54 156 50 000 40 000 38 997 43 220 46 461 40 824 30 000 20 000 10 000 0 2011 2012 2013 2013 2013 2013 Fitjar Fitjar Fitjar Etne Tysnes Kostragruppe 2 Utviklinga i avdrag vert: Gamle lån kr 8338538 kr 8923778 kr 9662268 kr 9985118 Lån 2014 kr 585240 kr 585240 Lån 2015 kr 475000 kr 475000 Lån 2016 kr 209600 kr 209600 Lån 2017 kr 98250 Budsjett kr 8 923 778 kr 9 984 018 kr 10 668 618 kr 10 976 468 Renteutgifter: Långjevar Renteberande gjeld (snitt) rente Utgift KBN - p.t. kr 147 787 665 2,25 % kr 3 325 222 KBN - Nibor + 40 kr 36 723 690 2,20 % kr 807 921 KLP - Nibor + 40 kr 8 144 000 2,20 % kr 179 168 SpV - Nibor + 45 kr 1 296 263 2,25 % kr 29 166 HB - flytande kr 3 280 000 2,50 % kr 82 000 HB - særrente kr 669 000 1,97 % kr 13 159 HB - fastrente kr 8 669 253 2,18 % kr 189 163 Sum kr 206 569 870 kr 4 625 800 Føreset ein at nye lån vert teken opp på slutten av året, og til flytande rente, vert utviklinga: Renteutgift 4 625 800 5 296 600 5 579 300 5 830 700 25 Side38

Rentesikring: Grunnlaget er KBN sitt forslag til utvikling 3mnd NIBOR. Utgiftene er delt inn i to element: eksisterande avtalar, og nye avtalar ein må inngå for å oppfylla krav til sikring av 1/3-del av gjeldsportefølgja. Nye avtalar er lagt inn med rentedifferanse på 0,4 %, som er eit estimat på kortsiktige rentebytteavtalar. Eksisterande kr 979 275 kr 663 325 kr 462 750 kr 150 092 Behov ved årets start kr 8 000 kr 60 000 kr 80 000 Erstatning av avtalar kr 48 000 kr 7 500 kr 14 667 kr 979 275 kr 719 325 kr 530 250 kr 244 759 Renteinntekter: Likviditetsbudsjettet er basert på faktisk kontantbehaldning 1/9-2013 til 1/9-2014. Det er korrigert for skilnad start- / sluttbeløp, investeringar og opptak av lån. Renta er sett til 1,8 % + margin under og over 10 mill. Beløpet i 2014 inkluderer overbudsjettering av inntektene på 250.000,- og om lag 500.000,- i renteinntekter på investeringar. Renteinntekter på investeringar vert flytta til Økonomisk forvaltning. 26 Side39

Einingane sine driftsbudsjett Politisk leiing Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Konto 2013 2014 Tilleggs- og nye løyvingar 0 1 825 312 3 800 000 3 800 000 3 800 000 3 800 000 Politisk leiing 2 868 426 2 931 081 3 310 201 3 310 201 3 310 201 3 310 201 Sum politisk leiing 2 868 426 4 756 393 7 110 201 7 110 201 7 110 201 7 110 201 Ordførargodtgjersla er justert til ny årsløn på kr 778 500 frå 1. januar, i tråd med godtgjerslereglementet. Det er så gjort justeringar i møtegodtgjersla i tråd med auken i ordførarens godtgjersle. Denne posten er i tillegg auka for å romma møtegodtgjersle til vararepresentantar. Representantane sin godtgjersle for mobiltelefon er teke vekk i reglementet, og kostnaden er teke vekk frå budsjettet frå 2015. Kontingent til Landssamanslutninga av norske vindkraftkommunar er auka med kr 25 000, ettersom vindkraftanlegget i Fitjar er sett i drift. Samarbeidsrådet for Sunnhordland aukar sitt tilskot med kr 15 300. Begge kostnadsaukar er lagt inn i budsjettet. I september 2015 er det kommunestyre- og fylkestingsval. Det er lagt inn eit budsjett på kr 209 000 til dette føremålet. I motsetnad til tidlegare valår, vil Kommunal- og moderniseringsdepartementet dekkja kostnadane til valsystemet for kommunane. Fitjar må framleis dekkje kostnadar til utsending av valkort og trykking av røystesetlar. Stønaden til kommunestyregruppene er halde på same nivå som i 2014. Kontrollutvalet har sendt inn eit budsjett med ei auke på kr 210 732 (ca 40 %) frå 2014- budsjettet. Ei auke i tråd med kommunal deflator (3,0 %) ville seia ein auke på 15.519,- Administrasjon Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Konto 2013 2014 Sum administrasjon 9 546 360 10 789 798 11 373 897 11 328 085 11 428 085 11 328 085 Administrasjon Reduksjon i rammene råkar administrasjonen i Fitjar kommune på likt vis som dei andre avdelingane. Budsjettet ber elles preg av auke i mange eksterne kostnadar, som til dømes medlemsskap i organisasjonar og kostnadar til dataprogram. Som ein konsekvens av overgang til Lync-telefoni er telefonbudsjettet redusert med kr 30 000. Auke i kontingenten til KS og Interkommunalt arkiv i Hordaland gjev ei kostnadsauke på kr 48 400. Velferdstiltak er halde på same nivå som i 2014, med ein overføring på kr 30 000 til Velferdsklubben i Fitjar kommune. 27 Side40

Det er ikkje budsjettert med annonsekostnadar på administrasjonsbudsjettet i 2015. Annonsar om politiske møte er budsjettert på formannskapet og stillingsannonsar blir ført på den aktuelle avdelinga. I tillegg nyttar kommunen nettstaden, Facebook og SMSvarsling til å få ut informasjon. Det blir difor vurdert at trongen for stillingsannonsar er i ferd med å bli redusert. Delar av kostnaden til fagsystemet KomTek Forvaltning blir ført på administrasjonen. Denne kostnaden aukar med kr 30 000 frå 2015. Kostnaden med leasing av kopieringsmaskinar og papirhald har auka dei siste åra, og det er lagt inn kr 17 000 til dette føremålet. Avtalen med Haugaland HMS om bedriftshelseteneste inneber ei årleg fastkostnad på kr 15 000. Denne har tidlegare ikkje vore budsjettert, men ligg no inne i budsjettet. Det blir i år kjøpt inn nok gåver til pensjonistar og 25-årsjubilantar òg for neste år, og posten for gåver er difor redusert med kr 15 000 for 2015 og kr 10 000 årleg for resten av økonomiplanperioden. Som ein del av innsparinga er potten for kurs redusert med kr 10 000 årleg, og reisekostnader med kr 5 000 årleg i økonomiplanperioden. Refusjonen frå Stord kommune for 52 % av Stord Fitjar Landbruk- og Miljøkontor vert inntektsført under administrasjon, som tidlegare år. Kundetorget I løpet av 2014 har ein medarbeidar i kundetorget flytta delar av stillinga over på planog utviklingsavdelinga, noko som gjer at lønsbudsjettet for Kundetorget er redusert. Dette blir ytterligare fylgt opp i budsjettet, i samband med reduksjon av stilling innan planarbeid. IKT-avdelinga Avdelinga har teke ei reduksjon i kostnadar til konsulentar på kr 20 000. Bruken av konsulentar ber preg av å vera lite føreseieleg, og driftsstopp kan gjera det naudsynt å nytta konsulentar for å sikra kontinuitet i kritiske driftssystem. Avdelinga har tre tilsette og ein lærling. Bruken av konsulentar må vurderast mot den samla kompetansen i avdelinga. Det er uråd at kommunen skal kunna ha intern kompetanse på alle område i IKT-drifta. Auke i kostnadar til andre kommunar som driftar IKT-system for Fitjar utgjer kr 85 000. Driftsavtalar for dataprogram har ei nettoauke på kr 180 000 frå 2015. Økonomiavdelinga Utgifter, utover løn, på avdelinga er i hovudsak knytt til kjøp frå Stord kommune. Det gjeld skatteoppkrevjar, løn, registrering inngåande faktura, og drift og vedlikehald av rekneskapsprogrammet. I tillegg er det bunde opp ein del utgifter til IT-program for budsjettering, innfordring og rekneskap skatteoppkrevjar. I budsjett for 2014 var det føresett ein innsparing på 90.000,- knytt til overgang frå papir til elektronisk faktura (100 %). Ein har ikkje oppnådd dette. I budsjett for 2015 er det føresett at elektronisk faktura stig frå 20 % i dag til 50 % i 2015. 28 Side41

Innsparingstiltaka som er lagt inn, er sjukelønsrefusjon på kr 68 200,-, utan å dekke inn med vikar. Vidare tek ein bort budsjett til annonsering. I tillegg legg ein inn ein auke i inntekter purregebyr på 10.000,-. Innkjøp Kostnadane til Sunnhordland interkommunale innkjøpsforum aukar med kr 13 294 frå 2015, inkludert ei satsing på E-handel. Kyrkja og andre trus- og livssynssamfunn 1 200 Netto driftsutgifter kyrkja pr. innbyggjar 1 000 1 036 800 808 818 645 600 400 200 0 Fitjar Etne Tysnes Kostragruppe 2 Me har i dag to utbetalingar til Kyrkjeleg Fellesråd. Ei utbetaling til drift av kyrkja som trussamfunn, kr 1.400.000 i 2014, og ein kostnad til kyrkjegard, som også er drifta av KF, med kr 493.000, sum 1.892.000 (Kyrkja nyttar kr 1.922.000 for 2014). I tillegg er det ein mindre post til andre trussamfunn, som er avhengig av kyrkja si løyving(pro rata). Budsjett 2014 er kr 76.000, og utbetalt 2013 var 90.000, dvs posten kr 79.000 er for liten i 2015. Dessutan utfører kommunen ein del tenester for kyrkja som kyrkja betaler for. Godtgjersla utgjorde i 2013 kr 106.688 for adm, og kr 11.997 for rekneskap, samla kr 118.685. Dette arbeidet er sterkt subsidiert, og det er ynskjeleg å auka dette til eit reelt tal, og å kompensera dette heilt eller delvis. Ein reell kostnadsstruktur er vanskeleg, då det er i hovudsak tale om val mellom sjølvkostberekningar eller marginale kostnader. Dvs at brutto kostnader må fordelast, 29 Side42

men kommunen sparer lite om arbeidet/ytinga fell bort. Me har laga ei utrekning som viser om lag kr 300.000 pr år, husleige og rekneskap fordelt, alt anna rekna marginalt. Denne auka godtgjersla er ikkje gjennomført i budsjett, og tala for 2013 er auka med 2x deflator (7 %) til kr 123.000. Kyrkja har i eige skriv bede om ein auke på kr 524.000 (= 27,7 %)., Auken består i 6 punkt som gjeld kyrkja: Auke stilling kantor 50 %. Justering med: Vedlikehald kyrkja auka frå 40.000 til 70.000, jubileumsbok kr 50.000, overskot kr 58.500, pensjon og prisog lønsvekst. Denne auken vil gje prosentvis same auke til andre trussamfunn, truleg kr 25.000. Eit punkt gjeld auka vedlikehald kyrkjegard frå kr 25.000 til kr 40.000. Denne gjeld alle trussamfunn. Kyrkja sine investeringar vert handsama i investeringsdokumentet. Ein viser til kyrkja sitt budsjettbrev. Beredskap Det er i løpet av 2014 vedteke ny heilskapleg risiko- og sårbarheitsanalyse og overordna beredskapsplan. Arbeidet med evakueringsplan og ny plan for helsemessig og sosial beredskap held fram inn i 2015. Det er i løpet av 2014 investert i eit system for å varsle innbyggjarane via SMS og talemeldingar, og satellitt-telefon til beredskapsrommet i rådhuset. Arbeidet er starta med installering av naudstraumsannlegg i Havnahuset. Frå før av har sjukeheimen naudstraum. Frå eit beredskapsperspektiv burde rådhuset hatt naudstraumsannlegg, både på grunn av serverparken som er lokalisert her, og på grunn av kriseleiinga sitt arbeid. Rådmannen har ikkje funne rom i investeringsbudsjettet til dette føremålet. Det er forventa tilsyn med beredskapsfunksjonen frå Fylkesmannen i Hordaland i løpet av 2015. Aktive tiltak Innsparing administrasjon Sjukelønsrefusjonar og kutt i ei rekkje småpostar. Innsparing - 300 000-295 000-295 000-295 000 Reduksjon lønskostnad i samband med ulønna permisjon Ein tilsett i kundetorget har uløna permisjon fram til 31.12.15. Innsparing - 49 188 20 prosent stilling informasjon I samband med endringar i planavdelinga og i Kundetorget, er det lagt inn 20 prosent stilling for informasjonsarbeid i Kundetorget. Utgift 128 879 128 879 128 879 128 879 30 Side43