BUDSJETT 2005 OG ØKONOMIPLAN 2005 2008

BUDSJETT 2005 OG ØKONOMIPLAN 2005 2008

Kvam herad Sakspapir SAKSGANG Styre, utval, komite m.m. Møtedato Saksnr Sakshands. Kvam heradsstyre 14.12.2004 KJHE Avgjerd av: Saksh.: Anita Hesthamar Arkiv: N-102.1 Objekt: Arkivsaknr 2004001154 Kvam herad - Budsjett 2005 og økonomiplan 2005-2008 Framlegg til vedtak: 1. Skatt på eige og inntekt Skatt på eige og inntekt vil verta utlikna med maksimalsatsane. 2. Skattemargin Avsetnad til skattemargin er 13,2% 3. Eigedomsskatt Eigedomsskatt for 2005 vert utlikna med 7 promille av takstverdien, jfr. Lov nr. 29 av 6. juni 1975 4. Utbytte frå Kvam Kraftverk AS For rekneskapsåret 2004 vedtek Kvam herad å ta ut eit utbytte på 9 mill.kr frå Kvam kraftverk AS. 5. Nye låneopptak for 2005 Rådmannen får fullmakt til å inngå avtalar om opptak av nye obligasjonslån, sertifikatlån eller andre lån til finansiering av prosjekt etter kvart som dei vert vedtekne, samt å avtala nærare lånetidspunkt og lånevilkår, og underteikne lånekontraktar. 6. Refinansiering Rådmannen får fullmakt til å inngå avtalar om refinansiering av eksisterande lån, til å inngå avtale om lånetidspunkt og lånevilkår, samt underteikne lånekontraktar. Refinansiering av eksisterande lån skal ikkje medføre endring i den reelle avdragsplanen. 7. Trekkrett I følgje vedteken plasseringsstrategi for Kvam herad vert det vedteke å søkje fylkesmannen om løyve til å oppretthalde trekkrett i kontosystemet til Kvam herad. Trekkretten for 2005 skal vera på inntil 15 mill.kr. 8. Godtgjerdsle til politikarar (jfr. Reglement for arbeidsvilkår) Godtgjerdsle til ordførar vert sett til kr. 525.500,- pr. år med verknad frå 01.05.04. Møtegodtgjerdsle for 2005: satsane vert som i 2004 Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 2 av 41

9. Delegeringsreglement Budsjettramma for 2005 vert fordelt som netto driftsutgifter pr. organisasjonseining (= ramme) i samsvar med tabellen under i punkt 9, Netto drifts-budsjett for 2005 pr. organisasajonseining. Kvar einingsleiar får fullmakt til å disponera inntekter og utgifter innanfor gitt ramme. Ramma skal disponerast i samsvar med vedtak gjort av Kvam heradsstyre og intensjonane i vedtaka. I samsvar med vedteke delegeringsreglement får rådmannen fullmakt til å fordela løyvingane på funksjonsgruppene på den til ei kvar tid gjeldande administrative ansvarsfordeling internt i organisasjonen. Rådmannen får fullmakt til administrativt å overføra ein avgrensa sum, (inntil kr. 500.000 brutto) mellom dei ulike rammene, dersom det er i samsvar med hovudintensjonane for tenesteproduksjonen i Kvam herad. 10. Driftsbudsjett i 2005 Driftsbudsjettet vert vedteke i samsvar med tabellen nedanfor, og underliggjande tabellar for einingane. Einingar B-2005 Informasjon og politisk nivå 11 207 Pleie og omsorg 86 152 Barnehage 4 962 Helse og velferd 34 562 Skule 72 932 Tekniske tenester 46 193 Utvikling 13 300 Økonomi/organisasjon og rådmann 279 Sum eining 269 587 Finans, skatt og rammetilskot -269 587 Sum Kvam herad 0 Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 3 av 41

11. Prosjektprogram i 2005 Prosjektprogram i 2005 vert vedteke i samsvar med tabellen nedenfor. Tekst Budsjett Innt./Tilsk ot/ovf. Lån Sjølvfin. Lån Fond Ovf. frå drift Sum fin. P11041 Me vil jobba i Hardanger 39 000 0 0 0-39 000 0-39 000 P13021 Utbygging IT-nettverk 0 0 0 0 0 0 0 P13041 IT for politikarar, skule og 1 000 000 0-1 000 000 0 0 0-1 000 000 PLO P13051 IT-investeringar 2005 1 500 000 0-1 500 000 0 0 0-1 500 000 P15043 Handlingsplan for energi og 100 000 0 0 0-100 000 0-100 000 miljø P15050 Reguleringplan 300 000 0 0 0-300 000 0-300 000 næringsareal Sandven P20051 IT-investeringar skule 2005 1 000 000 0-1 000 000 0 0 0-1 000 000 P30031 Bustadutbygging 200 000 0 0 0-200 000 0-200 000 NHS/Øystese - høg utnytting P30991 Utbyggjing av 20 150 000-21 600 000-3 150 000 17 900 000-13 300 000 0-20 150 000 aldersbustader P50021 Regionalt kulturhus 300 000 0-300 000 0 0 0-300 000 P60011 Trafikksikring - tiltak 300 000 0-300 000 0 0 0-300 000 P60051 Skytebane Norheimsund / 200 000 0-200 000 0 0 0-200 000 Øystese P60052 Påbygg felles Øystese 5 000 000 0-5 000 000 0 0 0-5 000 000 ungd.sk. P60053 Påbygg felles Str.barm 2 000 000 0-2 000 000 0 0 0-2 000 000 barnesk. P60055 Bårehus Øystese 500 000 0-500 000 0 0 0-500 000 P60056 Ny barnehage i Øystese 10 000 000 0-10 000 000 0 0 0-10 000 000 P61011 Kloakkledning Lid 100 000 0 0-100 000 0 0-100 000 P61012 VA-utbygging i Kvam 4 000 000 0 0-4 000 000 0 0-4 000 000 P61020 Renovasjon - avfallsplass 4 500 000 0 0-4 500 000 0 0-4 500 000 P61030 Nhs. idrettsbane -Tilskot til 5 400 000 0-3 000 000 0-2 400 000 0-5 400 000 NIL og kjøp av grunn P61031 Asfaltering av vegar 2 000 000 0-2 000 000 0 0 0-2 000 000 P61042 Park Øystese 350 000 0 0 0-350 000 0-350 000 P61043 Vidareutbygging VA på 5 635 000 0 0-5 635 000 0 0-5 635 000 kvamskogen P61050 Sikring kommunale vegar 800 000 0-800 000 0 0 0-800 000 P62021 Ombygging av kommunale 2 000 000 0-2 000 000 0 0 0-2 000 000 bygg 2002 P62022 Inneklima skule og 1 000 000 0-1 000 000 0 0 0-1 000 000 barnehagar 2002 P62023 Utbetring av skuleanlegg 3 000 000 0-3 000 000 0 0 0-3 000 000 P62041 Vedlikehald Botnen skule 70 000 0 0 0-70 000 0-70 000 Sum aktive og nye prosjekt 71 444 000-21 600 000-36 750 000 3 665 000-16 759 000 0-71 444 000 Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 4 av 41

12. Investeringsbudsjett 2005-2008, eksl. Prosjekt Investeringsbudsjett eksl. prosjekt vert vedteke i samsvar med tabellen nedanfor. Investeringsprosjekta kjem i tillegg. B-2008 B-2007 B-2006 B-2005 INVESTERINGSINNTEKTER Salg av driftsmidler og fast eiendom 0 0 0 750 Sum inntekter L 0 0 0 750 INVESTERINGSUTGIFTER Renteutgifter og omkostninger 0 0 0 1 000 Sum utgifter M 0 0 0 1 000 FINANSUTGIFTER Avsatt til ubundne investeringsfond 1 315 1 415 1 515 1 630 Avsetninger til bundne fond 75 75 75 75 Sum finanstransaksjoner N 1 390 1 490 1 590 1 705 Finanseringsbehov O=M+N-L 1 390 1 490 1 590 1 955 FINANSIERING Mottatte avdrag på utlån 0 0 0 250 Overføringer fra driftsregnskapet 1 390 1 490 1 590 1 705 Sum finansiering R 1 390 1 490 1 590 1 955 Udekket/udisponert 0 0 0 0 13. Økonomiplan 2006-2008 for driftsbudsjettet Økonomiplan for 2006, 2007 og 2008 vert vedteke i samsvar med tabellen nedanfor, og underliggjande tabellar for einingane. Einingar B-2008 B-2007 B-2006 Informasjon og politisk nivå 11 207 11 207 11 207 Pleie og omsorg 82 460 82 460 82 570 Barnehage 3 298 3 298 3 298 Helse og velferd 32 962 32 962 32 962 Skule 69 009 70 590 71 929 Tekniske tenester 45 045 45 110 45 680 Utvikling 12 895 12 895 13 075 Økonomi/organisasjon og rådmann -746 4 304 Sum eining 256 130 258 526 261 025 Finans, skatt og rammetilskot -256 130-258 526-261 025 Sum Kvam herad 0 0 0 Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 5 av 41

14. Økonomiplan 2006-2008 for prosjektprogram Prosjektprogram i 2006-2008 vert vedteke i samsvar med tabellen nedenfor. Prosjekt i 2006 Tekst Budsjett Innt./Tils kot/ovf. Lån Sjølvfin. Lån Fond Ovf. frå drift Sum fin. P11041 Me vil jobba i Hardanger 19 500 0 0 0-19 500 0-19 500 P13061 IT-investeringar 2006 1 500 000 0-1 500 000 0 0 0-1 500 000 P20061 IT-investeringar skule 2006 1 000 000 0-1 000 000 0 0 0-1 000 000 P30031 Bustadutbygging 0 0 0 0 0 0 0 NHS/Øystese - høg utnytting P50021 Regionalt kulturhus 300 000 0-300 000 0 0 0-300 000 P60051 Skytebane Norheimsund / 3 300 000 0-3 300 000 0 0 0-3 300 000 Øystese P60052 Påbygg felles Øystese 12 000 000 0-12 000 000 0 0 0-12 000 000 ungd.sk. P60053 Påbygg felles Str.barm 4 000 000 0-4 000 000 0 0 0-4 000 000 barnesk. P60055 Bårehus Øystese 200 000 0-200 000 0 0 0-200 000 P60056 Ny barnehage i Øystese 8 000 000-1 500 000-6 500 000 0 0 0-8 000 000 P61012 VA-utbygging i Kvam 3 000 000 0 0-3 000 000 0 0-3 000 000 P62023 Utbetring av skuleanlegg 4 000 000 0-4 000 000 0 0 0-4 000 000 Sum aktive og nye prosjekt 37 319 500-1 500 000-32 800 000-3 000 000-19 500 0-37 319 500 Prosjekt i 2007 Tekst Budsjett Innt./ Tilskot/ Ovf. Lån Sjølvfin. Lån Fond Ovf. frå drift Sum fin. P13071 IT-investeringar 2007 1 500 000 0-1 500 000 0 0 0-1 500 000 P20071 IT-investeringar skule 2007 1 000 000 0-1 000 000 0 0 0-1 000 000 P50012 Tusenårsstaden 2 000 000 0 0 0-2 000 000 0-2 000 000 P60022 Bustadfelt Norheimsund 5 800 000 0-5 800 000 0 0 0-5 800 000 P60052 Påbygg felles Øystese ungd.sk. 8 000 000 0-8 000 000 0 0 0-8 000 000 P60053 Påbygg felles Str.barm barnesk. 1 000 000 0-1 000 000 0 0 0-1 000 000 P60054 Påbygg felles Norheimsund barnsk. 5 000 000 0-5 000 000 0 0 0-5 000 000 Sum aktive og nye prosjekt 24 300 000 0-22 300 000 0-2 000 000 0-24 300 000 Prosjekt i 2008 Tekst Budsjett Innt./Tils kot/ovf. Lån Sjølvfin. Lån Fond Ovf. frå drift Sum fin. P13081 IT-investeringar 2008 1 500 000 0-1 500 000 0 0 0-1 500 000 P20081 IT-investeringar skule 2008 1 000 000 0-1 000 000 0 0 0-1 000 000 P50012 Tusenårsstaden 2 000 000 0 0 0-2 000 000 0-2 000 000 P60054 Påbygg felles Norheimsund barnsk. 5 000 000 0-5 000 000 0 0 0-5 000 000 Sum aktive og nye prosjekt 9 500 000 0-7 500 000 0-2 000 000 0-9 500 000 15. Avgiftsbudsjett og gebyr Avgiftsbudsjett og kommunale gebyr vert vedteke i samsvar med føresetnader i eiga sak. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 6 av 41

Budsjettdokumenet 2005-2008 Budsjett 2005 Saksdokument Fullverdig,komprimert budsjett og øk.plan med framlegg til vedtak for 2005-2008 Budsjett 2005 og Øk. Plan 2005-2008 Vedlegg Budsjett med detaljar og kommentarar Budsjett 2005 og Øk. Plan 2005-2008 Elektroniske arkivdok og grunnlagsmateriell

Budsjett 2005 og økonomiplan 2005 2008 Kvam herad står framfor særs store utfordringar i økonomiplanperioden. Ved starten av budsjettarbeidet for 2005 mangla vi over 30 mill kr. for å kunne føre vidare driftsnivået for 2. tertial med dei vedtak og føresetnader som låg inne vedkomande aktivitetsauke. Ei vidareføring av inntektsnivået for 2005 i resten av planperioden vil føre til årlege underskot i same storleik om ikkje tiltak vert sett inn. Vi har altså ikkje anna val enn å tilpasse oss mindre statlege overføringar, høgare finanskostnader og ein vanskelegare likviditetssituasjon. Samstundes må me leggja til rette for å oppnå dei strategiske måla våre. Klarar me ikkje skape rom for å nå måla, står me framfor ytterlegare nedgang i statlege overføringar og endå tøffare kutt i driftsnivået. Statsbudsjettet: Statsbudsjettet for 2005 er prega av at utvikling av personleg rikdom går på kostnad av offentleg velferd. Samstundes er det og ei planmessig endring av rammene til fordel for storbyar og vekstområder/regionsentra. Dette gjer at marknaden i større grad enn politiske avgjerder skal styre utviklinga. Distriktskommunar utan sterke og vekstkraftige sentra vert taparar i utviklinga. I neste omgang vil dette føre til store endringar i flytte- og busetnadsmønsteret. Det kan stillast spørsmål ved om vi lokalt i Kvam har teke inn over oss konsekvensane av denne nye sentralstyrte politikken. Det er langt mellom ord og handling i kommuneplanen i så måte. Det tempo sentrale styresmakter no bruker i omlegginga av dei økonomiske rammene slår direkte inn i dei tidsplanar vi tidlegare har arbeidd etter. Tiltak for å snu folketalsutviklinga i kommunen bør ha høgaste prioritet. Samstundes må vi sjå korleis tenester og rammer best kan tilpassast for å møte den nye samfunnsutviklinga. Kvam har dei næraste åra stor ubalanse mellom inntekts- og utgiftsnivå. Så stor at einaste mogelege tilpassing vil gå gjennom store endringar i strukturar og tenester. Inntektssystemet: Omlegginga av inntektssystemet til kommunane, der det vert lagt auka vekt på selskapsskatten, inneber auka konkurranse mellom kommunane med omsyn til lønnsamme arbeidsplassar. Dette vil igjen føre til auka press på kommunesamanslåingar innan det som kan reknast som naturlege bu- og arbeidsregionar. Endringa i inntektssystemet er ein lekk i moderniseringa av offentleg sektor, der eit mål er større einingar som effektivt kan utnytte samla ressursar innan ein slik region. I røynda er det og dei same krefter som tvingar kommunane til å sjå på sine interne strukturar, også korleis vi har organisert våre tenester internt. Det er eit tankekors at sone Ålvik/Fykse, som er så liten at vi nesten ikkje kan forsvare eiga sone-inndeling, er på storleik med kommunar som Granvin og Eidfjord. Dette bildet ser dei nok i Oslo også. Korleis inntektssystemet verkar ser vi m.a. i Bærum kommune, som er bustadskommune til Oslo. Det er Oslo som har arbeidsplassane, omlegginga fører til at Bærum no vert ramma av inntektssvikt og kostnadsreduserande tiltak. Kanskje vil ei samanslåing av Oslo og omliggjande kommunar tvinge seg fram. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 8 av 41

Framtidig kommunestruktur: Kvam er ein del av bu- og arbeidsmarknaden til Bergen. Dette går mellom anna fram av SSB sine modellar for framtidig kommunestruktur. I dei drøftingar som no skjer vedkomande kommunestrukturen i Hordaland er det påtakeleg i kor liten grad Kvam, ( som er geografisk plassert midt i Hordaland), er pårekna som eit framtidig regionsenter/storkommune. Dette trass i at vi har to av totalt 11 sentra i Hordaland innan våre grenser. På nytt vil vi gjere merksam på at vi snarast må få ein debatt kring vår regionstilknytning til Hardanger. Strategisk må dette hopehavet vere feil. Vi treng å bruke både tid og ressursar til dialog med dei kommunar som ligg inna felles bu- og arbeidsområde. Ikkje i eit hopehav der vi er marginalisert. Ikkje minst for å verte oppfatta seriøst når vi snakkar om å vende oss mot Bergen og det vekstpotensiale som ligg i å verte ein del av denne marknaden. Voss kommune har sterkare stilling som regionskommune i dag enn dei hadde som del av Hardanger/Voss. Kvam bør melde seg ut av Hardangerrådet med verknad frå 1.jan. 05, og tydeleg signalisera at vi er opne for nye samarbeidsløysingar med næraste nabo-kommunar. Strategiske mål: Beste nærings- og bukommunen i Hordaland Profilera Kvam Regionsenter midt i Hordaland Bli ein del av arb.mark. og kulturliv i Bergen, med høve til etablering Økonomi Medarbeidarar Interne prosessar Brukarar Samfunn Stolte innbyggjarar med felles identitet Frå dei-kultur til vi-kultur Auka samspel og samhandling Sikra frie ressursar for å gjennomføra strategi 24-timarskommunen Gode levekår med spennande og varierte tilbod Kontinuerlig utvikling av IT og prosedyrar som gjer oss skapande og effektive Auka engasjement og involvering Heilskapleg satsing på kultur, næringsutvikling og bustadpolitikk Utvikla strategiske samarbeidsformer (Vinn-vinn) Godt utvikla infrastruktur - internt og eksternt Bruka politisk påverknadsarbeid som effektiv arbeidsreiskap Systematisk kompetanseutvikling for å rekruttera og behalda kompetent personell Styrkja økonomisk planarbeid, styring og kontroll Konkurransedyktig levering Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 9 av 41

Balansert målstyring: Kvam herad har teke i bruk balansert målstyring for å betra styring og kontroll med ressursbruken, samstundes som vi har fokus på å utvikla tenestene. Fokus-områda for å utvikla eit godt samfunn er at vi får nøgde brukarar, nøgde tilsette og har effektivtet på tenestene innan god økonomisk kontroll. Målsetjinga er å gjera brukarane meir tilfredse. Det er utført nye brukargranskingar i samarbeid med KS-nettverka. Resultatet av desse vert klare til årsmeldinga-04. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 10 av 41

1 Hovudtrekk i budsjett og økonomiplan 2005-2008 Forslag til budsjett 2005 og økonomiplan 2005-2008, er tufta på at ein i perioden gjennomfører strukturelle endringar, som færre skular, barnehagar og soneinndeling. Dette vil spare administrative kostnader og gje betre ressursutnytting i tenestetilbodet til brukarane. Samstundes held arbeidet fram med generell effektivisering og utvida bruk av informasjonsteknologi for å gjera drifta billegare. Dette både internt i organisasjonen og ved at brukarene nyttar seg mest mogeleg av internett-sidene til Kvam som hjelp til sjølvhjelp. Tenester på nett skal vera tilgjengeleg 24-timar i døgnet. Målet er at vi frå 2009 får full effekt frå strukturendringane og vert friskmeld. Det vil gje oss økonomisk handlerom til å arbeida endå meir målretta med strategien; Beste nærings- og bukommunen i Hordaland. Samstundes som vi legg opp til meir hjelp til sjølvhjelp, tyder samfunnstendensane på at Kvam herad òg vil få brukarar med meir komplekse og krevande problemstillingar i tida framover. Problematikken rundt rus og psykiatri er aukande i Norge. Vi ser dei same tendensane i Kvam. Dette gjeld fyrst og fremst einingane Helse og velferd, Pleie og omsorg og Skule. Tidleg utskrivingar frå statlege helseforetak er ikkje fylgt opp med auka midlar til kommunane. Dette gjer at dei økonomiske utfordringane i perioden kan verta endå vanskelegare enn det som er lagt til grunn i føresetnadene for budsjettet. Budsjettforslaget freistar i størst mogeleg grad oppretthalde nivået som er lagt til grunn for service-erklæringane, og at dei tilsette har nødvendig verktøy for å kunne utføra den daglege jobben (dvs. pc, programvare, inventar, lærebøker, kompetanseutvikling m.m.). Dei kutta som er forslått, er likevel så omfattande, at med unntak av grunnskuleundervisninga, må ein truleg ta opp service-erklæringane til ny vurdering. Utfordringane er likevel så store, og finansområdet vurdert så positivt, at det er ein reell fare for underskot trass gjennomføring av tiltaka. Budsjettavvik må identifiserast så tidleg som mogeleg, og tett økonomistyring og budsjettoppfølging vert difor sentralt i perioden. 1.1 FØRESETNADER I BUDSJETT OG ØKONOMIPLAN Det er lagt til grunn at rentenivået held seg lågt i planperioden. I forslaget ligg det inne finansresultat basert på ca. 3% rente. Ein prosentauke vil medføra vel 3 mill.kr i auka utgifter pr. prosentpoeng. Det er ikkje teke inn auka kostnad i redusert sjukelønsrefusjon i høve til forslaget som ligg i statsbudsjettet. Dersom forslaget om at arbeidsgjevar skal betala 10% av sjukefråværet utover arbeidsgjevarperioden (etter 17. fråværsdag), må vi finna nye tiltak for å dekka inn dette. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 11 av 41

Auke i meirverdiavgifta til 25% er ikkje teke med i budsjettet. Sidan Kvam herad får refundert det aller meste av meirverdiavgifta enten i form av vanleg meirverdiavgiftsfrådrag eller mva.kompensasjon. Ein slik auke må ein sjå på i samband med 1. tertial når ein evt. har erfaringstal. Politiske signal frå opposisjonspartia tyder på at det kjem meir pengar til kommunane i 2005. Kvam herad har lagt inn eit ekstra rammetilskot på 4 mill.kr. Vert ikkje dette tilfelle, bør ein i den politiske budsjettprosessen ta omsyn til dette i handsaminga av budsjett og økonomiplan. Dersom vi får eit lågt rentenivå og eit høgt lønsnivå, vil pensjonskostnaden stiga. Dette fordi livselskapa då får låg avkastning på pensjonsmidlane, samstundes med at gapet i høve til det lønsnivået som skal dekkast inn vert større. Mellomlegget må kommunen betala. Slik utviklinga ser ut til å vera, må me førebu oss på å leggja inn ytterlegare tiltak i løpet av dei neste åra som følgje av auka pensjonskostander. 1.2 DRIFT AV KVAM HERAD 2001-2005 440 420 400 Mill kr. 380 360 340 320 Dr.innt Dr.kostn 300 R-2001 R-2002 R-2003 J.B. 2004 B-2005 Figuren over viser korleis driftsutgifter og driftsinntekter har utvikla seg i perioden 2001-2005. Vi ser at driftsresultatet (før finans) har variert i perioden. I perioden 2004-2005 er driftsunderskotet på ca. 5 mill kr. Det viktigaste figuren viser er likevel at nominell vekst i driftsnivå no går ned. Dvs. at driftsnivået reelt har gått endå meir ned. Med eit forbruk på ca. 400 mill kr., og ein årleg lønsog prisauke på over 3%, vil ingen auke i nominelle kroner, tilsvara ein realnedgang i budsjettet på ca. 12 mill kr. pr. år. Årsaka til stagnasjonen er at inntektsveksten har stoppa opp, og går no ned. Stagnasjon i inntektene samtidig som løn og sosiale utgifter aukar meir enn samla løns- og prisvekst forsterkar problemet ytterlegare. Viktige inntekter Rammetilskot og skatt er det største inntektspostane til Kvam herad. Rammetilskotet til Kvam herad har rådmannen føreslege til 109,5 mill kr. for 2005. I forslag til statsbudsjett frå regjeringa er tilskotet sett til 105,5 mill kr. Korrigerer vi for tiltak som er innlemma i rammetilskotet er forslaget i statsbudsjettet på 101,5, mot 102,9 i 2004. Skatteinntektene er auka frå 137 mill kr. til 142,2 mill kr. dvs. 3,4 %. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 12 av 41

Samla rammetilskot (korrigert for tekniske endringar) og skatt er 243,7 mill kr. mot 239 mill kr. i 2004, dvs ein auke på om lag 2%. Det er urovekkjande signal om at skatteinngangen i landet ikkje vert på det nivået som statsbudsjettet legg opp til. I så fall har vi eit tilleggsproblem sidan størstedelen av inntekta no er lagt på skatt. Viktige kostnader. For å tilpassa oss reduserte inntekter er kostnadene redusert tilsvarande. Vi ser det tydeleg på lønn og sosiale kostnader. I 2004 er kostnadene 292,6 mill kr. mot 294,6 mill kr. i 2005 dvs. ein auke på 0,7%. Dette avvik sterk frå den generelle lønsveksten på 4,0% i statsbudsjettet. Med korreksjon for sjukepengar er reell reduksjon i lønn mellom 5-9 mill kr. Elles er det viktig å merka seg at netto-endring for renter og avdrag er på heile 7,1 mill kr. Her ligg mykje av forklaringa på at overgangen til 2005 og økonomiplanen vert så vanskeleg. 1.3 ARBEID MED BUDSJETTET Arbeidet med budsjettet for 2005 og økonomiplanen for 2005 2008 har vore vanskeleg. I fyrste utkast til budsjett var det manglande dekning på ca 30 mill kr. Etter ein omfattande gjennomgang og nedskjæring var status ein mangel på 14,2 mill kr. i 2005, og store avvik i resten av perioden. I tabellen under er det vist kor store avvika var før 2. runde i budsjettarbeidet starta opp. Avskrivingane er tekne ut av finanspostane i den fyrste tabellen, då desse totalt sett går i 0 for heradet. Postar J.B.-2004 B-2005 B-2006 B-2007 B-2008 Lønskostnader (ink. sjukelønsrefusjon) 274 729 282 266 282 266 282 266 282 266 V arer og tenester tileigenproduksjon 63 220 60 870 60 870 60 870 60 870 Tenester som erstattar eigenproduksjon 21 761 15 916 15 916 15 916 15 916 O v e rfø ringar tilandre 34 497 34 520 34 520 34 520 34 520 Finansutgifter (eks. avskrivingar) 18 941 25 013 28 163 28 763 28 863 A vsetning tilfond/overføring tilkapital 41 535 18 226 18 011 17 911 17 811 Sum kostnader 454 683 436 811 439 746 440 246 440 246 Salsinntekter -61 292-55 087-55 087-55 087-55 087 O v e rfø ringer m ed krav tilm o ty te lse -47 296-48 975-44 475-44 475-44 475 O v e rfø ringer uten krav tilm o ty te lse -280 192-284 113-289 098-288 361-287 721 Finansinntekter (eks. avskrivingar) -18 015-16 095-15 095-15 095-15 095 Bruk av fondsm idlar -47 889-18 341-18 341-18 341-18 341 Sum inntekter -454 684-422 611-422 096-421 359-420 719 N etto -0 14 201 17 651 18 888 19 528 Tabellen viser at underskotet i 2005 var på 14, 2 mill kr, og samla for perioden på ca. 70 mill kr. I 2. runde har vi hatt fokus på å redusera talet på årsverk fordi det er dette som kan gje innsparingar som kan dekka nok av mangelen. I tillegg vart inntekter vurdert på nytt, og meir optimistiske kalkylar lagt til grunn. Resultatet er eit forslag om å redusera talet på tilsette med 35 i perioden. I tillegg er rammetilskotet auka med 4 mill kr. ut over statsbudsjettet, og endeleg er budsjettet saldert ved å nytta all MVA-kompensasjonen frå investeringar som er budsjettert sett av på fond. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 13 av 41

Det økonomiske resultatet av reduksjonen er vist i tabellane under: Postar B-2008 B-2007 B-2006 B-2005 J.B.-2004 O.B.-2004 Lønskostnader (ink. sjukelønsrefusjon) 269 498 272 134 273 667 278 944 274 729 269 942 Varer og tenester til eigenproduksjon 58 155 57 865 57 949 59 605 63 220 61 827 Tenester som erstattar eigenproduksjon 14 035 14 035 14 299 15 216 21 761 19 661 Overføringar til andre 34 334 34 334 34 334 34 368 34 497 32 616 Finansutgifter (inkl. fondsdisponeringar) 66 741 66 141 64 591 60 335 97 958 45 039 Sum kostnader 442 764 444 510 444 842 448 468 492 166 429 086 Salsinntekter -55 020-54 720-54 202-53 148-61 292-59 241 Overføringer med krav til motytelse -46 327-46 327-46 227-50 366-47 296-51 065 Overføringer uten krav til motytelse -289 371-290 011-290 748-289 763-280 192-282 986 Finansinntekter (inkl. fondsdisponeringar) -52 046-53 452-53 665-55 192-103 386-35 793 Sum inntekter -442 764-444 510-444 842-448 468-492 166-429 086 Netto 0 0 0 0 0 0 1.4 REDUKSJON I STILLINGAR I tabellen under er vist korleis talet på årsverk er tenkt redusert i perioden. Tekst 2005 2006 2007 2008 Sum Skule 4 0 8 4 16 Andre 8 8 3 0 19 Sum 12 8 11 4 35 Budsjettet legg opp til reduksjon i bemanninga i perioden på 35 årsverk. Gjennom endring i interne strukturar og organisering reknar vi med reduksjon på ca 11 årsverk i administrative oppgåver. Resten må gjerast gjennom effektivisering i tenesteproduksjonen innan teknisk område, pleie- og omsorg, skule, og andre. Endringar i skulestruktur vil vere eit vesentleg bidrag til denne endringa. I røynda er dette einaste endring som kan gjennomførast utan at det går direkte ut over det tenestetilbod (undervisning) vi skal gje. Endringane og gevinsten av desse er lagt tett opp til framlegga i Skulebruksplanen for Kvam herad, som er utarbeidd av ei politisk nemnd, med innstilling datert 01.10.04. Det er ei målsetjing med arbeidet vedk skulestruktur at endringane ikkje skal føre til forringa kvalitet i undervisninga. Det er såleis ikkje teke ut effektiviseringsgevinst utover nettoverknaden ved strukturendringa. Dvs at basisressurs og tilleggsressurs i undervisninga vert om lag den same som tidlegare. Dette inkl den nye timetalsressursen som ligg i statsbudsjettet. Det er nok eit effektiviseringspotensiale utover dette med større skular, men dette vil framstå som kvalitetsreduksjon samla sett. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 14 av 41

Målsetjinga må vere at denne nedbemanninga skal kunne gjennomførast utan oppseiingar. Ser vi på alderssamansetjinga mellom dei tilsette (alderspensjon) vil dette kunne gjennomførast i planperioden. I alle høve innan skuleområdet. For andre kan det tenkjast at verkemiddel som AFP tilbod må vurderast. Skulebygg: Endringar i skulestrukturen har og samanheng med dei nye krav som er sett til fysiske og psyko-sosiale læringsmiljøet. Det fysiske miljøet er m.a. knytt til skulebygga. Skulebruksplanen og LINK rapporten som denne m.a. bygger på viser at det er trong for investeringar i storleik 140 mill kr. for å ta alle skulebygga i Kvam opp på tilfredsstillande nivå. Dei endringar som er føreslått i skulestrukturen reduserer denne investeringstrongen til om lag 50 mill kr. Skilnaden er altså om lag 90 mill kr. Årskostnaden på denne skilnaden er om lag 6 mill kr. berre i auka kapitalkostnader, som skal betalast over drift. Med dei rammer kommunen har, måtte denne kostnaden evt takast ved redusert rammetimetal i skulen i tillegg til dei kostnader som er knytt til eksisterande bemanning knytt til skulestrukturen. Dvs om lag 14 mill kr. til saman årleg. Eg trur dei fleste vil vere samd i at ein framtidig skule innan slike rammer ikkje er ønskt. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 15 av 41

1.5 KOSTRA Tekstforklaring Kvam 2003 Hordaland 2003 Gruppe 11 2003 Noreg 2003 Netto driftsutgifter pr. innb. i kr., adm., styring og fellesutgifter 2 536 2 558 2 833 2 712 Andel barn 1-5 år med barnehageplass 76,5 64,2 68,5 68,2 Netto driftsutgifter per innbyggar 1-5 år i kroner, barnehage 16 300 15 095 11 543 14 158 Netto driftsutgifter pr innb. I kroner,kommunehelsetenesta 1 765 1 149 1 271 1 205 Legeårsverk pr 10 000 innbyggjarar, kommunehelsetenesta 11,75 7,9 8,3 8,1 Fysioterapiårsverk pr 10 000 innb., kommunehelsetenesta 11.5 7,8 7,3 7,8 Årsverk av helsepersonell pr 10 000 innb. 233 1,7 0,5 1,4 1 Netto driftsutg. pr. innb. i kroner, pleie- og omsorgtjenesten 12 090 9 782 9 795 9 003 Netto driftsutgifter, pleie og omsorg pr. innb. 67 år og over 71 524 77 230 70 308 68 634 Netto driftsutg., pleie og omsorg pr. innbygger 80 år og over 176 384 219 981 197 191 202 773 Andel beboere i bolig 80 år og over 58,9 45,4 46,4 45,6 Beboere i institusjon i % av brukere av pleie- og omsorgstjenester 25,5 20,3 21 19,9 Andelen sosialhjelpsmottakere i forhold til innbyggere 2,5 3,4 2,9 3,1 Netto driftsutgifter til sammen pr. innbygger (kr) 864 1 008 768 843 Andel barn med barneverntiltak ift. innb. 0-17 år 4 3,2 3,5 3,4 Årsgebyr for vannforsyning (gjelder rapporteringsåret+1) (kr) 1607 2276 2005 2033 Årsgebyr for avløpstjenesten (gjeld rapporteringsåret+1) (kr) 1728 1964 2570 2432 Årsgebyr for avfallstjenesten (gjeld rapporteringsåret+1) (kr) 2041 1636 1849 1759 Gj.snittleg sakshandsamingsitid, byggesaker 18 40 31 36 Gjennomsnittleg sakshandsamningstid,reg.plan 180 177 166 185 Netto driftsutgifter for kultursektoren per innbygger i kroner 1557 1374 1045 1172 Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner 462 393 467 394 Netto driftsutgifter i kr pr. innbygger, samferdsel i alt 782 512 583 510 Lengde kommunale veier og gater i km pr. 1 000 innbyggjar 11,7 6,3 12,8 9 Netto driftsutgifter til grunnskoleundervisning, per innbygger 9600 8062 8876 8095 Netto driftsutgifter til grunnskoleopplæring, per innbygger 6-15 år 68938 60315 63982 60900 Netto driftsutgifter til skolefritidsordning, per innbygger 6-15 år 3596 1914 2666 2572 Netto driftsutgifter til grunnskoleopplæring for voksne, per deltaker 22182 20821 23087 24388 Netto dr. til kommunale musikk- og kulturskoler, per innb.6-15 år 1060 870 1149 982 Timer spesialundervisning i prosent av antall lærertimer totalt 17,0 14,8 14,4 14,0 Elever per kommunal skole 93 186 98,3 97,5 Antall elever i 1.-3. klasse i prosent av antall elever i 8.-10. klasse 86,8 104,4 96,9 101,2 Gj.sn gruppestørrelse, 1. til 7. årstrinn 11,5 13,6 12,1 13,2 Gj.sn gruppestørrelse, 8. til 10. årstrinn 12,3 16,0 14,5 14,9 Kommentar til tabellen Tabellen over viser ein del KOSTRA-tal. Det er mest relevant å samanlikna Kvam med gruppe 11 som er kommunar med same storleik og inntektsgrunnlag. For måltal som viser at vi har noko å forbetra i høve til gruppa bør målsetjinga minst vera å nå snittnivå i økonomiplanperioden. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 16 av 41

2 SAMFUNN Kvammasamfunnet har mykje å vera stolt over, og har mange gode føresetnader for å lukkast med å laga eit skapande og spennande Kvam med gode levekår. Kommunen slit likevel med det same som mange distriktskommunar, tap av innbyggjarar til storbyane. Kvam har alt ei rekkje av kvalitetane som ligg til grunn for å vera beste bukommune, men er ikkje flinke nok til å profilera seg og å kommunisera dette ut, verken til eksisterande eller potensielle nye innbyggjarar. Arbeidet med profilering av kommunen i samband med biblioteket, vil vera ei viktig oppgåve i 2005. Etter modell av t.d. Ekstremsportveka på Voss bør næringslivet og kommunen gå saman om å utvikle Festivalane i kommunen til skapande og spennand aktivitetar, som involverer både fast busette og tilreisande. Å gjera Kvam attraktiv som bukommune, bør vera ei overkomeleg oppgåve. Kommuneplanen legg til rette for attraktive bustads- og næringstomter. I forlag til budsjett/økonomiplan, ligg det bl.a. inne forslag om å setja i gang med bygging av skytebane i Vangdal, og bustadbygging kring eksisterande skytebane i Tolomarka. Plan- og byggesaksavdelinga er styrkt. Sakshandsamingstida i Kvam er no godt under gjennomsnittet i Hordaland. Det er lagt opp til aktivitetsvekst på Kvamskogen, noko som vil styrke næringslivet i kommunen. I økonomiplanperioden vil freiste ta i bruk elektronisk sakshandsaming, der søkjarane sjølv kan gjere vesentlege deler av sakshandsaminga. Dette kan ytterlegare korte sakshandsamingstida, slik at vi kan bruke meir ressursar på plansaker. I budsjettforslaget ligg det, trass kutt i stillingar generelt, inne oppretting av bustadkontor. Vonleg kan vi gjennom dette samordne offentlege og private utbyggingsinteresser med tanke på vekst i bustadbygginga i kommunen. Kommunen må, saman med private interesser, kartleggje dei mest attraktive utbyggingsområda, for så å legge til rette for privat utbygging. Kvam herad har satsa mykje på idrett og kultur dei siste åra, og må no prøva å hausta mest mogeleg av denne satsinga. Det står framleis att to store kulturbygg i Kvam, Tusenårsstaden i Øystese og regionalt kulturhus i Norheimsund. Bygginga av Tusenårsstaden skjer i regi av fylket, men Kvam herad yter relativt store midlar til prosjektet. Bygget vert truleg ferdigstilt i løpet av 2005. Kulturhuset manglar framleis totale rammer, og sjølve bygget ligg ikkje inne som prosjekt i økonomiplanperioden. Tidlegare vedtak gjort av HST, seier at det skal sparast 2 mill.kr. f.o.m. 2005 til bygget. Administrasjonen har i budsjettforslaget diverre møtt så store utfordringar, at den ikkje finn rom for ei slik sparing før etter 2009. Ein vil likevel peike på at kommunen har fond bundne opp til investering ( kan ikkje nyttast i drift) som evt kan prioriterast om. Kulturbasert næring, knytt opp til kulturhuset er kanskje eit av dei verkemiddel som må nyttast for å dra utviklinga i Kvam i rett retning. Såleis kan ei slik investering vere utgift til inntekts ervervelse. Dersom vi ikkje klarar å skapa nok arbeidsplassar i Kvam, vert infrastruktur i form av vegar og tunnelar, heilt sentralt for å kunne auka folketalet. Kvam har mange pendlarar i kommunen som pendlar til Bergen. Å verta ein del av arbeidsmarknad og kulturliv, vil verta enklare med ein tunnel under Kvamskogen og gjennom Ulriken. Innanfor pleie og omsorg tyder alt på at vi vil få for få kvalifiserte arbeidstakarar i åra som kjem (særleg om 5-10 år). Dette gjeld heile landet generelt, så rekrutteringa av slikt personell til Kvam, vert ei viktig arbeidsoppgåve. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 17 av 41

Å verta beste næringskommunen i Hordaland er ei stor utfordring for Kvam herad. Kvam herad deler årleg ut faste næringstilskot til private m.m. frå midlar som kommunen får frå konsesjonsavgift. Det ligg ikkje inne nokon endring av desse midlane i økonomiplanperioden, men administrasjonen ynskjer å gå gjennom tilskota og koma med forslag til evt. justeringar i løpet av perioden. Noverande pengebruk har ikkje skapt ønskt utvikling. Kanskje bør gamle verkemiddel erstattast med heilt nye? I alle høve bør faste tilskott avviklast slik at midlane vert meir prosjektretta. I dag vert fleire faste tilskott gitt i strid med sentralt regelverk. Jondalstunnel: Heradsstyret har gått inn for ei løyving til Jondalstunnelen på 18 mill kr. i 2007. Løyvinga var tenkt som eit rente- og avdragsfritt lån, som evt kunne tilbakebetalast heilt eller delvis om trafikkprognosene vart betre enn budsjettert. I heradsstyrevedtaket var det ikkje gjort greie for korleis kommunen skulle finansiere sitt bidrag. Rådmannen har heile tida antyda at finansieringa i Kvam måtte vere den same som i Odda og Jondal, d.v.s. ei eller anna form for kapitaluttak frå kraftverket. Dette av di kommunen mangla frie fond som kunne nyttast. I skrivande stund vert vi orientert om at fylkeskommunen, for å sende bompengesøknad, no føreset at dei kommunale bidraga skal gjevast som tilskott. Dette inneber at vi er meir låst i høve til korleis finansieringa kan ordnast. Jondalstunnelen er eit viktig samferdsleprosjekt for Kvam herad, ikkje minst grunna konsekvensutgreiinga for Hardangerbrua, som viser til at trafikken over Kvam vil gå ned om brua vert bygt. Jondalstunnelen kan snu denne trafikkstraumen og gjere det meir attraktivt med etableringar i Kvam og interesse for utbetringar av annan infrastruktur i kommunen. For å kunne stå ved lovnaden om medfinansiering av Jondalstunnelen bør herdsstyret alt no signalisere at ein i 2007 planlegg eit større kapitaluttak frå Kvam Kraftverk i form av ekstraordinært utbytte for å finansiere m.a. Jondalstunnel, m.m. Dette vil gje kraftverket naudsynt planleggingshorisont. Infrastruktur i form av vegar og tunnelar mot Bergen, vert heilt sentralt for å kunne auka folketalet. Tunnel under Kvamskogen vil t.d. flytte Kvam like nær Bergen som Øygarden, Sund, Meland. Kvam har mange pendlarar i kommunen som pendlar til Bergen. Å verta ein del av felles arbeidsmarknad og kulturliv, vil verta enklare med ein tunell under Kvamskogen og Ulriken. Kommunen bør også i perioden drøfte kva strategi ein skal ha vedkomande pengane som er løyvd til Hardangerbrua om Stortinget ikkje vedtek utbygging. Kan desse midlane prioriterast til korting/utbetring av vegen mellom Bergen og Kvam? Den teknologiske infrastrukturen ( breiband) ligg i stor grad tilgjengeleg for alle innbyggjarar i Kvam Administrasjonen reknar med at det i planperioden vert snakk om å oppretthalde nivået og å leggja forholda til rette for at interesserte aktørar kan tilby fullt tenestespekter (data, telefon, video, TV m.m.) for innbyggarane. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 18 av 41

3 BRUKARAR KOSTRA-tema B-2008 B-2007 B-2006 B-2005 R.B.-2004 O.B.-2004 Adminstrasjon, styring og fellesutg. 29 358 30 108 30 031 30 330 25 347 31 667 Barnehagar 8 036 8 036 8 021 9 630 8 656 8 897 Grunnskuleopplæring 86 014 87 910 89 809 91 313 90 615 86 423 Kommunehelse 15 718 15 718 15 818 16 727 16 540 16 612 Pleie og omsorg 106 236 106 236 106 178 107 548 106 621 104 113 Sosialteneste 13 248 13 248 13 248 13 248 13 275 12 958 Barnevern 8 610 8 610 8 874 9 138 9 239 7 217 Vatn, avløp og renovasjon/avfall -3 910-4 110-4 010-4 100-2 567-4 956 Fysisk planlegging, kulturminner, 5 396 5 396 5 576 5 801 5 900 5 951 natur og nærmiljø Kultur 9 011 9 011 9 011 9 016 8 543 8 156 Kyrkje 4 003 4 003 4 003 4 003 3 694 3 694 Samferdsel 6 181 6 161 6 141 6 326 6 603 6 487 Bustad -4 150-4 160-4 013-1 782-2 848-2 678 Tilrettelegging og bistand for -22 832-22 832-22 832-22 832-21 010-20 116 næringslivet Brann- og ulykkesvern 5 312 5 292 5 272 5 322 5 279 5 204 Sum KOSTRA-tema 266 231 268 627 271 126 279 688 273 887 269 627 Finans, skatt og rammetilskot -266 231-268 627-271 126-279 688-273 887-269 627 Sum Kvam herad 0 0 0 0 0 0 Kommentar til tabell: Tabellen viser nettokostnaden Kvam herad har for å produsera dei ulike tenestene til innbyggjarane i Kvam. Kostnaden vert dekka inn av dei statlege overføringane (skatt og rammetilskot), og evt. andre finansielle inntekter kommunen mottek. 3.1 ADMINISTRASJON, STYRING OG FELLESUTGIFTER 3.1.1 Endring i høve til 2004 Avskrivingane aukar med 0,5 mill.kr som følgje av aktiverte avskrivingar på bl.a. it-utstyr. Lønsjusteringspotten har auka i høve regulert budsjett for 2004 med 2,65 mill.kr. Totalt er denne på 4,5 mill.kr. I potten ligg ein kalkyle for diverse lønsauke som kjem i løpet av budsjettåret 2005. Etter kvart som det vert kjent kven som får kva auke, vert potten fordelt ut på dei ulike einingane og KOSTRA-tema. Nettoramma til administrasjon, styring og fellesutgifter aukar òg avdi ein i 2004 brukte fond til inndekking av kostnader med totalt 1,6 mill.kr. Utanom endringane nemnt ovanfor, er det relativt små netto-endringar, totalt ein auke på 0,2. Mellom einingane og tenestene i KOSTRA-temaet, er det fleire endringar, sjå vedlegg. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 19 av 41

3.1.2 Tenesteproduksjonen i 2005 Kvam herad vil i budsjettåret 2005 arbeida vidare med å nå dei strategiske måla til kommunen, og setja dei inn i eit gjennomgripande system (Balansert målstyring). Dette må gjerast samtidig som vi har fokus på god økonomistyring og godt personalarbeid. Det er lagt inn stor stillingsreduksjon i økonomiplanen. Målet er likevel at ingen skal seiast opp, men at vi skal klara utfordringane innanfor naturleg avgang. Dette krev sentral planlegging. I tillegg skal motivasjonen haldast oppe i ein periode som nok kan oppfattast som krevjande for mange av dei tilsette i Kvam herad. Internt ser administrasjonen for seg å gje dei interne brukarane endå meir hjelp til sjølvhjelp ved å leggja endå betre til rette for at bl.a. budsjettansvarlege og personalansvarlege får enkel og informative opplysningar på intranettet. For dei eksterne kundane, vil administrasjonen arbeida vidare med 24-timarskommunen og profilering av Kvam. Administrasjonen vil særleg sjå på korleis kommunikasjonen kan gjerast betre i høve til interne brukarar, politikarar, innbyggjarar i kommunen og andre interessentar. 3.1.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Arbeidsmengda i administrasjon i økonomiplanperioden, gjer at det ikkje er rom for kutt i stillingar dei fyrste åra. Derimot er det, og vert det, arbeidd med ny tekonologi og rutiner på ein slik måte at ein ser for seg ein reduksjon mot slutten av perioden utan at det skal gå ut over kvalitet og kapasitet. Kvam herad har òg utmerka seg på ein del administrative område på ein slik måte, at det er interesse for å kjøpa slike tenester hjå oss. Dette reknar ein med vil auka i omfang framover, og nettorammene vil gå ned. 3.2 BARNEHAGAR 3.2.1 Endring i høve til 2004 Det var nytta eingongs-tilskot til drift av barnehagen i 2004. For å få balanse i drifta frå 2005, er det gjort følgjande tiltak: 1. Auka brukarbetaling, auke til makspris på kr 2.750 f.o.m. 1.1.2005, 0,8 mill.kr til inntekt 2. Nedlegging Fykse barnehage f.o.m. hausten 2005, kr 420.000 i innsparing 3. Redusert tilbod i Ålvik f.o.m. hausten 2005, kr 80.000 i innsparing 4. Redusert undervisning styrka tilbod førskuleborn, kr 345.000 i innsparing. 3.2.2 Tenesteproduksjonen i 2005 I staden for å redusera kvaliteten på alle barnehagar i Kvam, har administrasjonen valgt å leggja ned tilbodet i Fykse, og redusera opningstida i Ålvik. Nedgangen i barnetalet er relativt stor, men fleire søkjer om høgare timetal. I løpet av året vil det verta arbeidd med å få på plass felles barnehage i Øystese. Kommunen leiger i dag lokale til den eine barnehagen i Øystese. 3.2.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Ny barnehage i Øystese medfører normalt auka interesse, men det er ikkje lagt inn auka inntekter som følgje av dette. Trinn 2 av makspris for barnehage er heller ikkje teke med i oversikten. Ein forutset at evt. innføring vil medføra auka statlege tilskot som dekker inntektstapet. Erfaring har vist seg at dette ofte ikkje er tilfelle.. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 20 av 41

3.3 GRUNNSKULEOPPLÆRING 3.3.1 Endring i høve til 2004 Ramma for grunnskulen er tilpassa ein reduksjon på 4 årsverk, knytt til: 1. Nedlegging Fykse skule f.o.m. hausten 2005. 2. Nedlegging Mundheim skule f.o.m. hausten 2005. 3. Flytta elevane ved Ålvik ungdomsskule til Øystese ungdomsskule. 3.3.2 Tenesteproduksjonen i 2005 Målsetjinga for grunnskulen er å halda oppe høg kvalitet der ein kan gje alle elevane best mogeleg tilpassa og likeverdig undervisning. Gitt dei økonomiske rammene har administrasjonen i sitt forslag valt å gje elevane i Kvam eit framleis godt pedagogisk tilbod, men samla på færre skular. Rådmannen vil som eitt innsparingstiltak gjera framlegg om at minstegrensa for å oppretthalda ei ordning med SFO vert 10 elevar per dag. Framlegget er at foreldra betalar for kvar time SFO er open dei dagane dei nyttar SFO. Betalinga per time frå 01.01.05 vert 120 kr per time per månad. Dette fører til ein auke på 8,1% i forhold til gjennomsnittsprisen hausten 2004. Frå skuleåret 2004/05 er arbeidstidsavtalen for tilsette i musikk- og kulturskulen endra. Arbeidsøkta er no på 60 min. I samsvar med dette har rådmannen endra satsane og undevisningstida i musikk- og kulturskulen frå 01.01.2005. Ordninga inneber: 1. Søskenmoderasjon fell bort. 2. Alle musikk-elevane får 20 min. undervisning i veka i 38 veker. 3. Andre kunstuttrykk får 90 min. undervisning per veke i 38 veker. 4. Elevprisen vert sett til 2.400 kr per år. 5. Prisen for sal av timar til kor og musikklag vert sett til 15.000 kr per time. På driftssida vil satsinga på IKT halda fram i 2005. Alle skulane vil i løpet av 2004 vera tilknytt breibandsamband. Maskinparken har auka gradvis og er no på om lag 450 maskiner. Etter tilråding frå IT-avdelinga i heradet bør om lag 150 maskiner skiftast ut i løpet av 2005. 3.3.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Rådmannen har lagt fram ein plan for perioden 2005 2008 med omfattande endring i skulestrukturen. Planen inneber at Kvam frå skuleåret 2008/09 har redusert talet på grunnskular frå 13 til til 7 slik at strukturen då blir følgjande: Reine barneskular: Kombinert skule: Ungdomsskule: Ålvik skule Øystese barneskule Norheimsund barneskule Tørvikbygd skule Strandebarm skule Øystese/Norheimsund ungdomssskule Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 21 av 41

3.4 KOMMUNEHELSE 3.4.1 Endring i høve til 2004 Rammene føreset at kommunal drift av legekontoret i Strandebarm opphøyrer i planperioden. Administrasjonen vil i løpet av 2005 tilby privat drift av legekontoret etter same modell som i Norheimsund og Øystese. 3.4.2 Tenesteproduksjonen i 2005 Det vil i 2005 verta gjennomført ei evaluering av helsetenestene i Kvam. 3.4.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Det er lagt inn full effekt av privatisering /nedlegging Strandebarm helsesenter i øk.planperioden. 3.5 PLEIE OG OMSORG 3.5.1 Endring i høve til 2004 Rammene for Pleie og omsorg er tilpassa reduksjon på 5 stillingar f.o.m. 1.7.05. Stillingane er innanfor området dagsenter (1,5), full effekt av kjøkenreform, og revurdering/samanslåing av enkelte soner. 3.5.2 Tenesteproduksjonen i 2005 Tenesta arbeider for å tilpassa seg nye organiseringar som fylgje av kjøkenreform og bygging av omsorgsbustader/ombygging institusjonsbygg. Samstundes vert det arbeidd etter målsetting om auka fokus på individuelle tenester, og kan i endå større grad gje høve til dette etter ombygging. Tenesta har mange store faglege utfordringar både i heimetenesta og i institusjon grunna mellom anna tidleg utskriving frå sjukehus. Ei utfordringa for 2005 og vidare i 2006 ligg i organisering av arbeidet i og med at brukarane er fordelt i fleire bygg. Samstundes er det forventa effektiviseringsgevinst ved å flytta hjelpetrengjande som bur i eigen heim i dei nybygde omsorgsbustadene. 3.5.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Tenesta er redusert med 6 årsverk frå og med 2006, noko som vert vanskeleg utan redusera i service-erklæringar. Handlingsplan for eldreomsorg i Kvam vil vera gjennomført tidleg i 2006. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 22 av 41

3.6 SOSIALTENESTE 3.6.1 Endring i høve til 2004 Lønsauke og andre kostnader er forutsett dekka innanfor ei ramme tilsvarande 2004 med tiltak. 3.6.2 Tenesteproduksjonen i 2005 Tiltaksarbeid og gjeldshandtering er ei medverkande årsak til at ein kan venta noko innsparing på økonomisk sosialhjelp. Utgifter til flyktningar vert truleg redusert på sosial-budsjettet for 2005 grunna innføring av Introduksjonsprogrammet. Alle programdeltakarar skal få ei basisløn, og målet er at dei skal greia seg mest mogeleg utan sosialhjelp. Prinsipp for og praktisk organisering ved innføring av introduksjonsprogrammet vert arbeidd med i Mo-utvalet. 3.6.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Sosialkontoret si teneste er i endring i og med den statleg initierte samordninga av sosialteneste, aetat og trygdekontor, SATS. 3.7 BARNEVERN 3.7.1 Endring i høve til 2004 Administrasjonen har i 2. tertial 2004 bede om at det vert tinga ein ekstern analyse av barnevern. Arbeidet er foreslått gjennomført i 2005, men ein reknar med liten effekt i innsparingar i 2005. 3.7.2 Tenesteproduksjonen i 2005 Foreldre og miljøet rundt skal få hjelp til å løysa oppgåvene. Først når dette er prøvd i stor nok grad, kan det bli aktuelt å skilja barn frå foreldre. Kvam og Voss barne- og familiesenter skal yta slik hjelp for å sleppa å ta borna vekk frå heim og nærmiljø. 3.7.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Satsing på Kvam og Voss barne-og familiesenter tilseier at færre barn skal måtta få omsorg utanfor familien 3.8 VATN, AVLØP OG RENOVASJON/AVFALL 3.8.1 Endring i høve til 2004 BIR overtek i 2005 renovasjonen, nettoeffekten er 0 i høve til nettoramme. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 23 av 41

3.8.2 Tenesteproduksjonen i 2005 VAR-området skal vera sjølvfinansierande, og over tid ikkje påverka driftsrekneskapet til Kvam herad. Overføringa til BIR medfører reduksjon i gebyr for tenesta. 3.8.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Det ligg ingen særskilde endringar i planperioden. 3.9 FYSISK PLANLEGGING, KULTURMINNER, NATUR OG NÆRMILJØ 3.9.1 Endring i høve til 2004 Det er rekna med auke i gebyr på byggesak (15%) og auka aktivitet. Det er òg rekna med auka aktivitet for kart- og delingsforretning. Nettoeffekt er 0,1 mill.kr. I tillegg er det rekna med reduksjon på 0,6 årsverk frå 01.07.05. 3.9.2 Tenesteproduksjonen i 2005 Arealdelen av kommuneplanen for Kvam og kommunedelplan for Kvamskogen skal vera ferdige i 2005. 3.9.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Det ligg ingen særskilde endringar i planperioden. 3.10 KULTUR 3.10.1 Endring i høve til 2004 Kvam herad har investert mykje i kulturbygg, og avskrivingane aukar. Det er ikkje funne rom for stillingsauke eller tilleggsløyvingar på kr 240.000, slik det er foreslått av politisk gruppe som har sett på bruk av kulturmidlar/ungdomsarbeid. Tvert om har ein sett seg nøydd til å gjera reduksjonar for kulturtenestene, på 0,3 mill.kr. 3.10.2 Tenesteproduksjonen i 2005 Biblioteket i Norheimsund flyttar til nye lokale i 2004. I 2005 vil ein starta arbeidet med å bruka biblioteket som ein informasjonskanal òg for kommunale tenester. Det er ikkje lagt inn midlar for flytting av andre filialar. Elles vil kommunen vera engasjert som bidragsyter til nok eit kulturbygg, Tusenårsstaden i Kvam. Arbeid med konsolidering av musea skal i utgangspunktet setjast i verk frå 01.01.05. Staten føreset at ramma er uendra. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 24 av 41

3.10.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Det er ikkje lagt inn særlege endringar i høve til dei tiltaka som ligg i 2005. 3.11 KYRKJE 3.11.1 Endring i høve til 2004 Ramma til kyrkje aukar med 0,2 mill.kr. som følgja av at ein dekka inn auka tilskot med fond i 2004. Ein opprettheld nivået på tilskot frå 04, og i tillegg er det foreslått ein auke på 0,1 mill.kr. 3.11.2 Tenesteproduksjonen i 2005 Det vert gjeve tilskot på 3,1 mill.kr. til Kyrkjeleg fellesråd. Rådet har signalisert større behov, men administrasjonen finn ikkje økonomiske rammer til å yta dette. 3.11.3 Tenesteproduksjonen i økonomiplanperioden Tilskotet vert foreslått helde på same nivå i perioden, dvs. justert for evt. generell pris- og lønsvekst dersom det vert rom for det i rammene til Kvam herad. Det er lagt inn investeringstilskot til bårehus i Øystese. Kvam herad Budsjett og økonomiplan 2005-2008 Side 25 av 41