STATUS FOLKEHELSE I EIDFJORD

Ft: Thr Waldrp STATUS FOLKEHELSE I EIDFJORD Pr. april 2014

Innhald Innleiing Side 3 Oppvekst g levevilkår s 5 Skule / Barnehage s 6 10 Fysisk, bilgisk g kjemisk miljø s 10 Levevanar s 12 15 Oppsummering s 16 18 Vedlegg, Helsebarmeter siste side Ft: Bergljt Maria Veivåg 2

Oversikt ver Flkehelse i Eidfjrd 2014 Innleiing Eidfjrd er ein liten kmmune i flketal, det er gd kmmunal øknmi g gde tenestetilbd til dei fleste innbyggjarane. Mange vil difr meina at Eidfjrd er ein ein gd stad å veksa pp g leva i. Fleirtalet i bygda har gd helse g når høg levealder. Opp gjennm tidene har innbyggjarane vre mykje fysisk aktive, m.a. er fjellet mykje brukt av mange, smmar sm vinter. Kmmunen har ei rekkje tilbd - sm idrettshall, symjehall, varmtvatnbasseng, treningsavdeling g fritidssenter. Likevel har ein óg i Eidfjrd utfrdringar på flkehelsemrådet framver. Denne rapprten vil ta fr seg nkre av dei utfrdringane ein har innan flkehelsearbeidet, slik at kmmunen har eit grunnlag fr pririteringane sine i drift, planlegging g styring. Etter Lv m flkehelsearbeid (2011) har kmmunen plikt til å utarbeida eit skriftleg versyn ver helsetilstanden i beflkninga g psitive g negative faktrar sm verkar inn på denne. Oversikten skal vera basert på tilgjengelege pplysningar frå Statens helsetilsyn, fylkeskmmunen g kunnskap frå lkale helse- g msrgstenester. Rapprten skal rullerast kvart 4. år, g skal nyttast sm ein del av kmmunen sitt faktagrunnlag ved utarbeiding av planstrategi g samfunnsdelen av kmmuneplanen. Rapprten er utarbeidd av Reidar Gjøtterud g Thr Waldrp, med nkre innspel frå fagpersnell. Kva er flkehelsearbeid? I Flkehelselva vert flkehelsearbeid definert sm samfunnet sin innsats fr å påverka dei faktrar sm fremjar helse g trivsel, førebyggjer sjukdm/skade /liding, g sm vernar mt helsetrugsmål. I tillegg inneheld flkehelsearbeid innsats fr å syta fr lik frdeling av helse i beflkninga, samt likfrdeling av dei faktrane sm påverkar helsa (Lv m Flkehelsearbeid 2011) Flkehelsearbeid rettar seg mt grupper g ikkje mt einskildindivid. Frmålet er å gjera lkalsamfunn til ein trygg g gd plass å leva, samt å gje alle innbyggjarane same høve til å leva sunne liv. Flkehelsearbeidet fkuserer på dei faktrane sm har innverknad på helsa. Dette kan vera særs mange ulike faktrar, sm t.d. arbeid mt arbeidsfrhld, livsstil (fysisk aktivitet, ernæring, rus), bustadfrhld, utdanning, helsetilbd, ssiale nettverk sb. Arbeidet kan ikkje utførast av helsesektren åleine, men etter Flkehelselva er alle sektrane i kmmunen ansvarlege fr å yta sin del av flkehelsearbeidet. Kvar einskild av ss har ansvar fr vår eiga helse, men kmmunen har eit ansvar fr å leggja til rette slik at det vert enkelt fr den einskilde å ta sunne val. 3

Fleire g fleire har gd helse i Nreg g lever sunne g lange liv. Likevel ser ein ei utvikling av ein såkalla ssial gradient i helse, der dei sm tener mest g har lengst utdanning lever lenger g har betre helse. Dette syner ei utvikling der det vert større skilnader mellm flk. Ein ser at dei sm slit på nkre mråde gså kan få prblem på andre, at dei er sårbare. Flkehelsearbeidet har fkus på å jamna ut desse ulikskapane. Dette krev arbeid retta mt beflkninga sm heilskap, men óg innsats retta mt utsette grupper. Eit målretta, effektivt g kvalitetssikra flkehelsearbeid er tufta på kunnskap m behv g utfrdringar i beflkninga. Denne rapprten vil leggja til rette fr eit systematisk g gdt flkehelsearbeid i Eidfjrd. Status g utfrdringar i Eidfjrd Samansetnad av beflkninga Innbyggjartalet i kmmunen har det siste 10- året vre svært stabilt. Andel eldre ver 80 år er nær landsgjennmsnittet. Frventa levealder fr menn er lågare enn landsgjennmsnittet. Fødselstalet har gått ned det siste 10- året, g elevtalet i skulen går ned. Innflytting har hindra nedgang i flketalet. Kmmunen har det siste 10- året fått mange arbeidsinnvandrarar, slik at ein n har flk av mange nasjnalitetar sm bur i kmmunen. Fig1.Beflkning g alderssamannsetjing fr landet g Eidfjrd. 4

Oppvekst g levekår Arbeid, bustad g inntekt Arbeid, inntekt, øknmi g utdanning er viktige påverkningsfaktrar fr helse. Flkehelseinstituttet sine statistikkar seier at Eidfjrd er nær eit landsgjennmsnitt, både m..t. utdanning, hushaldninger med låg inntekt, andel uføretrygda g andel brn med einslege frsørgjarar. Persnar utenfr arbeidslivet er ei utsett gruppe, psykisk g materielt, g arbeidsløyse kan verka direkte inn på helsetilstanden. Lkal kunnskap tilseier at arbeidslivet i Eidfjrd er lite variert. Smmarsesngen er høgsesng innan turistnæringa g då er det relativt lett å få arbeid, men vinterstid kan det vera vanskelegare. Fr arbeidstakarar sm blir arbeidsledige eller får helseprblem kan det vera svært vanskeleg å finna passende arbeid. Hardangerbrua har ganske radikalt endra kmmunikasjnstilhøva mt Vssareginen, g det vil truleg føra til meir arbeidspendling i den retninga. Det er fr tida gd bustadbyggjing i bygda g mange unge satsar på å byggja g bu i Eidfjrd framver. Fig2. Arbeidsløyse i landet g Eidfjrd. 5

Fig3.Låginntekthushaldningar i landet, Hrdaland g Eidfjrd. Skule Det finst ulike lver g frskrifter sm handlar m elevane si fysiske g psykiske helse på skulen. Frskrift m miljøretta helsevern i barnehage g skule står sentralt innan flkehelse, men óg kap. 9A i Opplæringslva. Her er ein del aktuelle tiltak/prgram sm skulen nyttar i sin streben etter å skapa gde arbeidstilhøve g gd flkehelse. Fysiske tiltak Mellmtrinnet skal ha 76 timar i året til fysisk aktivitet. Trivselsprgrammet er eit prgram fr aktivitet i langfriminutta. Trivselsleiarane (elevane sjølve) har møte TL-ansvarlege på skulen g set pp prgram i periden. Dette er fjerde året skulen nyttar dette prgrammet, g det fører til sterk aktivitetsauke. 6

Elles har ein i løpet av året ulike aktivitetsdagar sm skidag, fjelldag g ulike ballturneringar. Småtrinnet har uteskule ein dag i veka. Her nyttar dei nærmrådet til ulike tema i fag sm naturfag, samfunnsfag g nrsk. Psykiske tiltak Zippys venner: er eit prgram fr elevar i 1. - 4. klasse. Prgrammet er laga av vaksne fr brn g kjem frå England. Kntaktlærarane i 1. klasse til 4. klasse har vrte kursa. Prgrammet har sleis vrte brukt ver fleire år. Prgrammet "Det er mitt val" er fr bruk i 5. - 7. klasse g 8. - 10. klasse det handlar m krleis den einskilde taklar gruppepress, ssial påverknad g haldningar i mgjevnadane sine. Målet med Det er mitt val kan samanfattast i desse punkta: Hjelpa brn g unge til å utvikla ei psitiv ssial åtferd. Hjelpa brn g unge til persnleg vekst g utvikling Støtta heim g skule i det generelt førebyggjande arbeidet m..t. mbbing. Dette skal gje lærarane eit metdisk verkty når det gjeld skulemiljøutvikling sm ledd i det førebyggjande arbeidet. Fri: er eit prgram med fkus på bruk av snus g røyking blant ungdm, men kan gså brukast på mange livsstilsmråde. Eigentleg er dette utarbeidd av Helsedirektratet fr 1. året på vidaregåande. Vennskapsreglar: Det er fkus på at me skal ha eit gdt skulemiljø. Vennskapsreglane vert brukt aktivt. Alle elvane skal kjenna til reglane. Kmmunelege: ( Psykiatrisk sjukepleiar ) Psykiatrisk sjukepleiar pplyser at h har dbbelt s mange pasientar til behandling n sm fr ti år sidan. H bruker samstundes meir tid på tverrfagleg g interkmmunalt arbeid. H ser aukande behv fr ppfylgjing av brn g unge. Legane i kmmunen har dagleg knsultasjner med pasientar med psykiske lidingar, g behandlar lidingar sm depresjn g angst. Pasientar med andre psykiske lidingar vert fte tilvist til behandling i spesialisthelsetenesta. Kst Det er fkus på kva sm er gd kst fr elevane, både i faget mat g helse g i matpausen. Dette vert óg teke pp med føresette på freldremøte. Det er viktig at elevane har nk tid til å eta nista. Det er sett av tid til matpause både på småtrinnet g ungdmstrinnet. Det har fram til smmaren 2014 vre kantinedrift ei gng i veka, fr mellmtrinnet g ungdmsskulen. 7

Frå midten av februar 2015 vert det starta pp ny rdning med varmt skulemåltid etter kvart fr både fr barnehage g skule. Uttale frå ssiallærar i høve til retningsliner fr kst g fysisk aktivitet i skulen Krleis er situasjnen i dag? (Pr. kt. 2012). Kantina på skulen Grve skiver med pizzafyll g st, Cp Landbrød Grve vafler med fullkrn kveitemjøl, havregryn g ekstra lettmjølk Ulike prdukt frå Tine (G mrgen yghurt, yghurt, juice (eple g appelsin), Litag milkshake, sjklademjølk, iste Suppe, graut av g til Tilbdet kan diskuterast, mange av prdukta frå Tine inneheld ein del sukker. Likevel er dette nk sm har fungert i mange år g elevane er nøgde med det tilbdet dei har. Kantina har pe fr matsal trsdag fr mellmtrinnet g fredag fr ungdmstrinnet. Lægreid skule har «Trivselsleiarprgrammet». Dette er eit prgram sm fremjar fysisk aktivitet i matfriminuttet. Elevar vert valde til trivselsleiarar g har ansvar fr ulike aktivitetar fr dei andre i friminuttet. Dette kan vera alt frå ftball til sjakk. Det er andre året skulen er med på dette prgrammet g det har vre psitivt fr miljøet på skulen. Fleire av elevane er i aktivitet g ein ser særleg at ungdmsskulen er i full aktivitet når dei nyttar idrettshallen. Skulen ved mellmtrinnet har i nkre år vre med på pplegget Petter Puls frå Nasjnalfreningen fr flkehelsen. Dette har fungert ganske greitt. Småtrinnet har utedag ein dag i veka. Barnehage Dei fleste brn i Eidfjrd går i barnehagen frå dei er 1-2 år gamle. Alle ver tre år har barnehagetilbd. Dei aller fleste familiar nyttar seg av fulltidstilbdet. Mindre enn 5 % nyttar deltidstilbd. Det inneber at barnehagen er ein svært viktig ppvekstarena fr brna i kmmunen. Barnehagen i Eidfjrd har gde grunnføresetnader. Me har eit gdt fysisk miljø både inne g ute, med lett tilkmst til skg g mark, fjrd g fjell. Grunnbemanninga er tilfredstillande. I 2016 reknar me med å ta i bruk ein ppgradert g utvida Mdnen barnehage, slik at me har fire avdelingar samla på ein stad. Fysisk aktivitet I barnehagen skal brna ha tid g rm til leik. Fr dei fleste brn er leik gså fysisk aktivitet. Alle avdelingane har tilgang til rm sm er tilrettelagt med tanke på fysisk utfalding. Det vert lagt vekt på at både frie g styrde aktivitetar har variert innhald, slik at dei utfrdrar barnet på ulike måtar. Det å meistra står sentralt i barnet si fysiske g psykiske utvikling. 8

Alle avdelingane har faste turdagar. På turane har dei vaksne fkus på ulike tema, både ut i frå det ein har planlagt i årsplansarbeidet, men g meir spntane aktivitetar etter innspel frå brn g vaksne. Det at brna skal verta kjende g trygge i nærmiljøet sitt, er ein viktig del av turpplegget. Fr dei minste brna kan det vera ei utfrdring med uteaktivitet m vinteren. Dei er gdt innpakka mt ver g vind, g det fører til at dei er mindre mbile enn dei større brna. Det vil alltid vera nkre dagar m vinteren der det ikkje er frsvarleg å ta dei ut. Då er det viktig at ein legg til rette fr ekstra fysisk aktivitet inne. I vinterhalvåret nyttar barnehagen seg av idrettshallen ein dag i veka. Der vert det lagt vekt på å fremje fysisk aktivitet g leggje pp til mtriske utfrdringar gjennm ulike leiker g øvingar. Peridevis får brna tilbd m bading. Dei minste får sitt tilbd i terapibassenget, medan førskulebrna nyttar bassenget i samfunnshusetein peride i vinterhalvåret. Rammeplanen har eit eige punkt m Krpp, rørsle g helse (Rammeplanen kap 3.2 side ) Det er g laga eit eige temahefte m natur g miljø, sm er eit inspirasjnshefte fr å stimulera til fysisk aktivitet g utfrsking ute. Ksthald Barnehagen føl dei retningsliner sm er gitt frå departementet m ernæring i barnehagen. Her er det vektlagt eit variert ksthald med eit lågt sukkerinntak. I løpet av 2015 vil brna i Mdnen barnehage få servert varm mat til lunsj frå kantinekjøkenet. Dei brna sm et frukst i barnehagen, har med seg niste. På ettermiddagen får brna eit frukt/grønsakmåltid. I temaarbeid med brna vert det regelmessig jbba med kva mat sm er bra fr krppen, g mindre bra. Mbbing Arbeidet mt mbbing g utestenging må starta når brna er heilt små. Det må vera kmpetente vaksen til stades sm ser g høyrer, g kan gripa inn g rettleia på ein gd måte. Det å hjelpa barn inn i samleik er ei viktig ppgåve. Persnalet må vera årvakne. Det inneber eit kntinuerleg arbeid med kmpetanseheving g vurderinga av eige arbeid, både i høve til einskilde barn g til innhald. Uttale frå helsesøster: Brn g unge I Eidfjrd har me t barnehagar, Hereid barnehage sm har dei minste brna g Mdnen barnehage sm har dei litt større barna. Det er planlagt å utvide Mdnen g ha ein barnehage til alle brna i kmmunen. Dette er n bestemt i Kmmunestyret. Kmmunen har ein skule, Lægreid skule, sm har brn frå 1. til 10 klasse. Det er planlagt å innføre varm skulemat frå 01.1.15. Eidfjrd har str idrettshall sm har mange aktivitetar fr brn g vaksne. Her er det kulturskule med mange tilbd. 9

Utfrdringar i kmmunen: 1. Brna vert følgt pp i frhld til vekt g høgde målingar i samsvar med nasjnale retningslinjer g ein ser at vervekt er eit prblem. Det er tilrettelagt fr ppfølging g trening med hjelp av fysiterapeut, men det er ikkje nk. Det bør til rette leggja fr eit lågterskel tilbd fr brn med litt vervekt, gjerne eit tverrfagleg samarbeid. 2. Trygge skulevegar fr alle. 3. Brn g unge si psykiske helse. Oppdage g følgje pp brn i risikgruppa. 4. Det er etter kvart fleire brn med spesielle behv i kmmunen g dette krev tilrettelegging fr den enkelte g persnale med kmpetanse. Ssialt miljø Flkehelsekrdinatr: Ungdm Der er ved fleire høve snakka med ungdmmen. Dei er spurt m det er nk dei saknar av tilbd i kmmunen, mellm anna ved direkte ppmøte i ungdmsrådet, g gjennm ppmøte på ungdmsklubben. Dei seier dei er vel nøgde med eksisterande tilbd. Men hevdar likevel eit ønske m ein mekkeplass. Der dei kan skru litt på mindre kjøretøy/syklar. Vidare er det frå nkre reist ønskje m ein verbygd uteplass. Der dei kan møtast, heilt ufmelt, når sm helst g utan tilsyn. Altså ein møteplass, med ønskje m nk vern fr ver g vind. Elles synes ungdmen gdt nøgde med det sm er. Ungdmsrådet står j her sentralt sm eit talerøyr mt kmmunen. Eit glimrande verktøy fr plitisk pplæring. Eit innspel KAN vera at det er få eller ingen møteplassar der t eller fleire generasjnar møtes til felles ssialt samkme. Det er t faktrar sm er sterkt aukande i samfunnet i dag. Det er fedme g vald. (Ikkje utprega i Eidfjrd). Med tanke på det siste er det av dkumentert verdi at generasjnar møtast. Spesielt bestefreldre-barnebarn. Likevel er det j ein kjensgjerning at ungdmen i nkre høve vil vera fri frå freldra sine. Men i samanheng med kulturell nedarving g læring er i alle fall dette viktig. Fr øvrig er ungdmmen her i Eidfjrd utruleg høfleg, lydhør g engasjert. Det er ikkje slik ver alt! 10

Møteplassar Dette rdet kan mykje gdt stå sm eit parameter fr verskrifta her. (Ssialt miljø). Eidfjrd har eit rikeleg g variert tilbd både på dagtid g på kveldstid. Når det gjeld fritidstilbdet så er det grvt rekna 1 : 10, det vil seia ein vegleiar/ instruktør pr 10. aktivitet. Fr kvar 10. innbyggjar er det ein rganisert aktivitet! Dei siste avsnitta har eigentleg g teke føre seg ssiale mment. Men fr reine fritidstilbd har kmmunen t symjebasseng, fritidssentera på Sæbø skule g på NVE på Lægreid. Ein svært bra idrettshall g veldig mykje bra natur. Krt veg frå sjø til vidde. Ungdmsklubbar g mykje meir. Ein møteplass kan understrekast med t.d, det å gå tur i lag. Det å snakka, diskutera g møta andre har str verdi. Akkurat denne frma har det vre frska på, g den har utruleg str verdi. Både det å kma i frm, møta andre g gå g snakka har str Flkehelse-gevinst. Fleire skulle prøva dette! Føremålet er her uansett aktivitet fr å mtverka einsemd. Det er óg viktig å få intregert utanlandske medbrgarar. Ein møteplass er j nettpp gleda med å møta andre g å unngå at nkre fell heilt utanm. Det er ikkje alltid så lett. Men Eidfjrd har eit variert tilbd her. På eit gitt tidspunkt i 2012 hadde Eidfjrd flk frå 19 frskjellige land buande her. Ein gd del av desse sikkert i samaband med brubyggjinga. Men like fullt ein str utfrdring. Fysisk, bilgisk g kjemisk miljø Eidfjrd kmmune har etter målingar hatt svært høge radnverdiar i mange bustadhus. Nye hus vert nå bygd slik at prblemet der blir eliminert. Fr høgt radnnivå gjev auka risik fr lungekreft. Det er heldigvis ikke påvist verhyppigheit (unrmalt str førekmst) av lungekreft i Eidfjrd siste 60 år. Dei fleste husstandane i kmmunen er tilknytta ffentlege vassverk, det har ikkje vre rapprtert frureining i drikkevatnet sm har ført til mglege helseprblem på mange år. Kmmunen har nærast ingen frureiningprblem i luft g vatn, me har rikelege ressursar frå naturen si side. 11

Skader g ulukker Persnskade handsama i sjukehus frå Eidfjrd er nær eit landsgjennmsnitt. Mange av dei ulukkene sm skjer i bygda rammar turistar. Både langs Rv7, ved Vøringsfssen g andre stader i kmmunen har det vre fleire dødsulukker. Førbyggjande arbeid innan trafikk g på turistplassar sm Vøringsfssen vil difr vera viktig framver. Det nye prsjektet sm kjem på Fssatrmma vil vera psitivt i denne samanhengen. Levevaner, helserelatert åtferd g helsetilstand I Eidfjrd ser me det same sm i landet g den vestlege verda elles. Om ikke nk vert gjrt, er me på rask veg inn i ein «fedmeepidemi». Det vil få stre knsekvensar fr helsetilstanden med et auka antal sukkersjukepasientar, flk med høgt bldtrykk g hjarte- karsjukdmar. Slitasjeprblem, særleg frå kne g hfter, vil óg følgja med. Helseavdelinga i kmmunen har i mange år hatt sterkt fkus på desse utfrdringane, både gjennm frskjellige kurs g grupperetta tilbd. Førebyggjande tiltak er her dei mest effektive g difr er tiltak i barnehage g skule svært viktige. Fig4. Overvekt g fedme, menn ved sesjn. Landet, Hrdaland g Eidfjrd. 12

Rusmiddelbruk Andel røykjarar synes gså i Eidfjrd å gå nedver, men bruk av snus ser ut til å ha blitt ganske vanleg i Eidfjrd. Skulen arbeider aktivt fr å mtverka rusmiddelbruk, m.a. gjennm eit prgram «Dette er mitt val». Tidlegare har ein i Eidfjrd hatt eit mderat alkhlmisbrukarmiljø. Det siste 10- året har ein registrert bruk av sterkare narktiske stff. Her må kmmunen vera pådrivar fr førebyggjande g behandlande tiltak, det er viktig å unngå at dette blir etablerte rusmiljø sm gjev grunnlag fr nye misbrukarar. Legemiddelbruk I Eidfjrd er det ikkje dramatiske skilnader i legemiddelbruk samanlikna med landsgjennmsnittet, men me bruker relativt lite nervemedisin g gså lite antibitika. Begge delar vil ein sjå på sm psitivt. Me brukar ganske mykje midlar mt sukkersjuke type 2, det tyder på at me har vre relativt flinke til å diagnstisera g behandla desse. På landsbasis reknar ein med at fleire hundre tusen går med udiagnstisert sukkersjuke, nk sm er farlig fr helsa. Fig5. Legemiddelbruk diabetes. Landet, Hrdaland g Eidfjrd. 12

Fig6. Legemiddelbruk antibitika. Landet, Hrdaland g Eidfjrd. 13

Tidlege dødsfall Frventa levealder fr menn i Eidfjrd er 2-3 år lågare enn ellers i landet. Det er nk fleire årsaker til det, men Eidfjrd har relativt mange kreftdødsfall. Fig7. Dødelegheit. (0-74 år) Alle kreftfrmer. 14

Psykisk helse Psykiske lidingar sm blir behandla i primærhelsetenesta er betydeleg lågare i Eidfjrd enn i landet frøvrig, det same gjeld medikamentell behandling fr psykiske lidingar. Likevel er dette eit viktig felt å satsa på fr kmmunen. Skulen driv m.a.»zippis venner», eit infrmasjnsprgram m psykisk helse. Frisklivssentralen g Fritidsverkstadene i kmmunen er gså gde arenaer fr førebyggjing av psykisk liding. I mange år har ein hatt ei såkalla «vekstgruppe» sm samlar persnar med angstprblem. Dette er ei sjølvhjelpsgruppe sm vert drive av brukarane sjølve. Tannhelse Siste 10-året har tannlegetilbdet i Eidfjrd vre svært ustabilt g n er det ikkje lenger tannlege i bygda. Det er svært trist,g sjølv m dei lvpålagte tannhelsetenestene skal utførast anten i Ulvik eller på Vss, er dette utan tvil negativt fr tannhelsa i bygda. I SAME BÅS KAN DET TILFØYAST at gså tannpleietenesta er lagt ned her i Eidfjrd. Ft: Lauritz Eide 15

Oppsummering Sentrale utfrdringar, ressursar g utsette grupper Dei siste 30 åra har alle grupper i landet fått betre helse, men helsegevinsten har vre størst fr persnar med lang utdanning g høg inntekt. Denne gruppa har lengre frventa levetid enn persnar med lågare utdanning g låg inntekt. Dei siste 10 åra har skilnadene auka både fr fysisk g psykisk helse, g både fr brn g vaksne. Utjamning av ssiale helseskilnader er difr ein viktig målsetjing i flkehelsearbeidet. Dersm det er stre ssiale skilnader i samfunnet vårt, vil det vera ein peikepinn på at det gså er ssiale helseskilnader å ta tak i. I Eidfjrd er det mindre inntektsskilnader enn fr landet ttalt. Likevel finst det større ssiale skilnader. Samfunnet vårt er lite g «gjennmsiktig», det er lett å sjå kva fr familiar sm er ressurssterke g ressurssvake. Alle sektrar må retta innsatsen mest mt dei sm treng det mest, det gjeld i barnehage, skule, NAV, helsestasjn, helsetenesta elles, kultur g teknisk sektr. Dette fr å bidra til å utjamna skilnader sm er der i dag. Generelle tiltak sm kjem alle til gde kan gså ha eit utjamnande effekt. Trygg skuleveg slik at fleire kan gå eller sykla til skulen g vera med på å minka risiken fr ulukker er eit gdt tiltak. Opparbeiding av gde turstiar kan alle nytta seg av. Kmmunen har tilsett flkehelsekrdinatr i deltidsstilling. Det har vre ein tydeleg medverknad i flkehelsearbeidet. Han har vre med på å leggja til rette fr fleire gde grupperetta tilbd, vesentlig innan fysisk aktivitet g trening, men óg innan generell aktivisering, særleg av eldre. Han har óg brukt mykje tid på å få etablert Frisklivssentral i kmmunen. Me har ei «Flkehelsegruppe fr brn g unge» sm flkehelsekdinatren samarbeider med. Hausten 2013 vart flkehelsekrdinatren rganisatrisk flytt frå helseavdelinga til kulturavdelinga. Generelle utfrdringar fr lkalsamfunnet, der det alt er gjrt mykje arbeid, men der det må arbeidast vidare på verrdna plitisk g administrativt nivå er: Arbeidsplassar. Kmmunen må leggja til rette fr å ta vare på g vidareutvikla dei stabile arbeidsplassane sm er i bygda, g stimulera til å utvikla nye. Eit lite variert arbeidsliv blir ein trussel mt busetjing g kan tappa lkalsamfunnet fr særleg yngre menneske. Det vil gje reduserte fødselstal g flketal. Underskt på bustader. Bygda treng både utleige- g sjølveigarbustader g til eikvar tid byggjeklare tmter. Betre levevanar. Eidfjrd har g sin del av den mfattende vervektepedemien sm rammar heile den vestlege verda. Dette, saman med andre livsstilssjukdmar, gjer at fkus på førebyggjande helsearbeid bør bli ein viktig del av alt kmmunalt arbeid frå «vgge til grav». 16

Utfrdringar fr ulike grupper i flkehelsearbeidet Brn g unge I Eidfjrd har me t barnehagar, Hereid barnehage sm har dei minste brna g Mdnen barnehage sm har dei litt større brna. Det er planlagt å utvida Mdnen g ha ein barnehage til alle brna i kmmunen. Kmmunen har ein skule, Lægreid skule sm har brn frå 1. til 10 klasse. Det er planlagt å innføra varm skulemat frå 2015. Her er str idrettshall sm har mange aktivitetar fr brn g vaksne. Eidfjrd IL er svært aktive her på kveldstid. Her er det kulturskule med mange tilbd. Utfrdringar i Eidfjrd kmmune 1. Brna vert følgde pp med vekt- g høgdemålingar i samsvar med nasjnale retningsliner, g ein ser at vervekt er eit prblem. Det er tilrettelagt fr ppfølging g trening med hjelp av fysiterapeut, men det er ikkje nk. Det bør tilretteleggjast fr eit lavterskeltilbd fr brn med litt vervekt, gjerne eit tverrfagleg samarbeid. 2. Trygge skulevegar fr alle. 3. Brn g unge si psykiske helse. Oppdaga g følgja pp brn i risikgruppa. 4. Det er etter kvart fleire brn med spesielle behv i kmmunen g dette krev tilrettelegging fr den einskilde g persnale med kmpetanse. Ungdm Sjå tilbake til side 9 g 10. Er mtala her. Vaksne Ein må frventa at dei fleste vaksne er i stand til å ta vare på eiga helse g ta gde val fr seg g sin familie. Oppgåva fr kmmunen er å leggja til rette fr at det er mgleg fr flk å ta dei rette vala. Tilrettelegging fr fysiske aktivitetar med turstiar, idretts -g treningsanlegg, basseng sb. er allereie bra i Eidfjrd, g bør halda fram. Fr flk sm er i faresna fr sjukdm eller har fått sjukdm, vil grupperetta tilbd med infrmasjn, pplæring, grupperetta trening vera aktuelt. (Jfr Frisklivssentralen sm er i gang.) Eldre Mange eldre pplever aukande grad av islasjn når familie g vener blir færre g færre. Ulike ssiale tilbd er difr viktig. Kmmunen gjrde i juni 2011 vedtak m å etablera Fritidssenter både i Øvre Eidfjrd g i Eidfjrd. Både fr ung g gamal. I tråd med dette g ha aktive møteplassar. 17

Flkehelsekrdinatren har brukt mykje tid på å driva båe desse sentraene. Då ein i Eidfjrd ikkje har skalla Frivilligheitssentral, er fritidssentraene eit svært viktig g nødvendig frebyggjande helsetiltak. Det bør utviklast vidare sm ein del av Flkehelsearbeidet. Kmmunen sitt tilbd innan pleie g msrg fr eldre er svært gdt med gd kapasitet, g nybygg er n på trappene. Parallelt med kmmunale tilbd er det fleire frivillige tiltak fr eldre sm gjer ein gd innsats. Ansvaret fr dei utfrdringane sm er nemnde i denne rapprten går på tvers av fag- g tenestemråde. Sjølv m Eidfjrd er ein liten kmmune, er det likevel ei str utfrdring å få til eit gdt samarbeid innan flkehelsearbeidet. Dette på trass av at alle sektrar gjennm Flkehelselva er pålagt å ha flkehelseperspektivet med i alt sitt arbeid. I tillegg har me i Eidfjrd ein str frivillig sektr i idrettslag g andre rganisasjnar, dette arbeidet bør gså samrdnast med kmmunen sin innsats slik at summen av alt blir til nytte fr innbyggjarane. Målet må vera fleire gde leveår fr alle innbyggjarar i Eidfjrd. Alle tabellene er henta frå Flkehelseinstituttets kmmunehelsestatistikkbank g er teke ut 31-01-14. Reidar Gjøtterud Tidl. Kmmuneverlege Thr Waldrp Flkehelsekrdinatr 18

Flkehelsebarmeter fr din kmmune l versikta nedanfr blir nkre nøkkeltali kmmunen g fylket samanlikna med landstal. l figuren g italklnnane blir det leke msyn til at kmmunar g fylke kan ha ulik alders- g kjønnssamansetnad samanlikna med landet. Statistikk utan alders- g kjønnsstandardisering finst i Kmmunehelsa statistikkbank, khs.fhi.n.frskjellen mellm kmmunen g landsnivået er testa fr statistisk signifikans, sjå WYffl fhin/flkehelseprfiler Grøn verdibetyr at vi svært sikkert kan seie at kmmunen ligg betre an enn landsnivået Raud verdibetyr at visvært sikkert kan seie at kmmunen ligg dårlegere an enn landsnivået Gul verdi frtet at vi ikkje sikkert kan seie m kmmunen ligg dårlegare eller betre an enn landsnivået lkkje testa fr statistisk signifikans + Verdien fr fylket (ikkje testa fr statistisk signifikans) 1 Verdien fr landet Variasjnen mellm kmmunane i fylket Halvsirklar: Kmmuneverdiar sm er meir enn dbbelt så høge sm landsverdien eller mindre enn halvparten av landsverdien, blir vist sm halvsirklar i ytterkant av figuren. Ein "grøn" verdibetyr at kmmunen ligg betre an enn landsnivået,likevelkan det innebere eiviktig helseutfrdring fr kmmunen då landsnivået ikkje nødvendigvis representerer eit ønska nivå. Fr å få ei meir heilskapleg versikt ver utviklinga ikmmunen kan du lage diagram i Kmmunehelsa statistikkbank. Les meir på www.fhi.n/flkehelseprfiler g sjå Kmmunehelsa statistikkbank,khs.fhi.n. Tem. lndiutr Kmmune Fylke Eining(") Flkehelsebarmeter fr Eidfjrd Beflkningsvekst Beflkning under 18 år Beflkning ver BO år.framskrive Persnar sm bur åleine lnnvandrarar g nrskf. med innv.freldre 6 Vgs eller høgare utdanning, 3G-39 år Låginntekt (hushaldningar). 0-17 år Ulikskap i inntekt, P901P10 Arbeidsledige,15-29 år 1O Uføretrygda, 18-44 år 11 Barn av einslege frsørgjarar 12 Persnskadar, behandla isjukehus -0,52 20 5,1 17 11 86 8,5 2,6 1, 1 1,6 13 1,5 23 4,1 17 12 85 7,8 2,6 1,8 2,3 14 1,3 22 4,1 18 14 83 9,5 2,7 2,2 2,5 16 prsent prsent prsent prsent prsent prsent prsent prsent prsent (a,k)' prsent 12 14 13 per 1000 (a,k' ) 13 Miljøretta helsevern, bhg g skular <l> :; C/) 14 Trivst på skuten,10.klasse 75 15 Blir mbba på skuten, 10.klasse 16 16 Lågaste meistringsnivå ilesing, 5.klasse 82 8,9 27 84 8,9 26 prsent (k') prsent (k' ) prsent (k') 17 Fråfallividaregåande skule 23 25 prsent (k') 18 Røyking, kvinner 15 12 15 prsent (a)' 19 Overvekt inkl. fedme,menn 28 26 25 prsent 20 Frventa levealder. menn 74,7 78,2 77,5 år 21 Frventa levealder, kvinner 22 Psykiske sympt. g lidingar,primærh.te. 23 Psykiske lidingar, legemiddelbrukarar 80,9 101 105 83,4 134 125 82,3 år 136 per 1000 (a,k") 131 per 1000 (a,k') E 'C '(jj' Cl <l> G"i' :I: 24 Hjarte- g karsjukdm, primærh.te. 25 Klesterlsenkande legemiddel, brukarar 26 Hjarte- g karsjukdm,beh. isjukehus 27 Type 2-diabetes, legemiddelbrukarar 28 Kreft ttalt.nye tilfelle 29 Tjukk- g endetarmskreft,nye tilfelle 30 KOLS g astma,legemiddebl rukarar 104 105 92 76 20 19 40 30 649 566 99 88 82 97 104 per 1000 (a,k') 79 per 1000 (a,k' ) 18 per 1000 (a,k") 33 per 1000 (a,k' ) 565 per 100 000 (a,k)' 77 per 100 000 (a.k') 99 per 1000 (a,k' ) 31 Lungekreft g KOLS,dødelegheit 34 39 per 100 000 (a,k') 32 Muskel g skjelett, primærhelsetenesta 297 241 255 per 1000 (a,k") 33 Hftebrt, behandla i sjukehus 34 Vaksinasjnsdekning, MMR, 9-c\ringar 1,2 88,7 2,1 94,6 2,1 per 1000 (a,k') 94,4 prsent 19