Saksframlegg. Sakshandsamar: Torun Emma Torheim Arkiv: 140 Arkivsaksnr.: 12/800-16

Transkript

1 Saksframlegg Sakshandsamar: Torun Emma Torheim Arkiv: 140 Arkivsaksnr.: 12/ Kulturminneplan for Sogndal kommune * Tilråding: Kommunestyret vedtek kulturminneplan for Sogndal kommune 2013, datert , sist revidert Vedlegg: 1 Innkomne merknader 2 Framlegg til kulturminneplan, datert , sist revidert Kulturminneplankart (uprenta) Saksutgreiing: Bakgrunn: Sogndal kommune har fått midlar av Sogn og Fjordane fylkeskommune til kulturminneregistrering og utarbeiding av kulturminneplan. I kommunen er det alt gjort mange ulike registreringar. Det er gjort ei grundig SEFRAK-registrering, det er samla inn stadnamn og foto over ein lang periode og det er kartlagt stølsbygningar i ein eigen utmarksplan. Det ligg føre informasjon om freda bygningar, gamle ferdselsvegar og rapportar frå større gravfunn. Høgskulen i Sogn og Fjordane har og kartlagt verneverdige utmarksområde. I tillegg ligg det mykje informasjon i ulike nasjonale databaser. Utfordringa er at denne informasjonen ikkje har vore samla og systematisert på ein slik måte at den er enkel å ta i bruk. Føremålet med planarbeidet har difor vore primært å skaffe betre oversyn over det som finst/er registrert, systematisere dette og syte for at det vert lagt inn i nasjonale databaser. Arbeidet med registrering og utarbeiding av kulturminneplan var planlagt ferdig innan utgangen av 2013, og var eit politisk vedteke resultatmål for Det går også fram av planprogrammet til arealdelen til kommuneplan at det skulle lagast ein kulturminneplan som ein del av grunnlagsmaterialet til revisjonsarbeidet. Kulturminneplan er også på lista over samla planbehov i kommunal planstrategi for Sogndal kommune Til arbeidet har vi engasjert ein tilsett ved De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum, som tidlegare har vore tilsett som kommuneplanleggjar i kommunen. Skildring av planen Den innleiande delen seier noko om kva eit kulturminne er og korleis vi kan ta vara på dei. Del to omtaler dei kulturminna som i dag er freda med heimel i kulturminnelova eller plan- og bygningslova. Etterpå kjem ein del som viser til andre kulturminne som kommunen har. Det kan vera konkrete kulturminne eller type kulturminne som kommunen bør jobba vidare med. Sist er det laga ein handlingsplan. Det er også laga eit kulturminneplankart der kulturminna er teikna av med omsynssone med særleg oppgjevne omsyn (pbl c): «bevaring kulturmiljø». Juridisk forankring Kulturminneplanen for Sogndal kommune er ein temabasert kommunedelplan. Kulturminneplankartet er utarbeidd med omsynssoner med særleg oppgjevne omsyn: «bevaring kulturmiljø» og generelle føresegner (jamfør pbl nr.7) er forankra juridisk i arealdelen til

2 kommuneplan (føresegn 1-6 e). I tillegg er «omsynssone med særleg oppgjevne omsyn: bevaring kulturmiljø og bandlegging etter lov om kulturminner» sett av i kommuneplankartet. Vi har i tillegg valt å presentere føresegn 1-6 e) i tekstdelen til kulturminneplanen på side 5. Planprosess og medverknad 1. gongs handsaming av Formannskapet 7. november 2013 planframlegg Offentleg ettersyn og høyring Plan og næring gongs handsaming Formannskapet Vedtak av Kulturminneplan Kommunestyret I arbeidet med framlegg til kulturminneplan har det vore kontakt med fleire aktørar, mellom anna arkeologar, geologar, sogelag, skogbruket på Kaupanger og lokale kjentmenn. Dei har bidrege med viktige innspel i framlegget til kulturminneplan. I høyringsperioden frå har det kome tre merknader til planen frå NVE, Kjell Magne Hillestad og Astrid H. Malmin. Fylkeskommunen kom med uttale etter høyringsfristen. Føreslege endringar i kulturminneplanen, sist revidert , er markert med raudt. Vurdering: NVE har ingen merknader til kulturminneplanen. Merknader til planen frå Kjell Magne Hillestad (medlem av Sogndal sogelag): Kjell Magne Hillestad frå Sogndal sogelag har vore med i planarbeidet heilt frå starten av å gjeve viktig informasjon til planarbeidet. Han har rettleia, kome med innspel og lese gjennom planen. Han har gjeve ein fyldig merknad. Det er gjort ein del endringar i planen i tråd med merknaden. Desse er merka raudt i planframlegg sist revidert Om ferdslevegar meiner han at vegen forbi Stedjeberget bør løftast fram for å visa korleis det var å byggje veg i eit farleg og krevjande lende. Dei lange og høge handmurte turrmurane er eigna til oppleving og ettertanke. Vidare foreslår han at Tjuvasteinane langs same strekning vert teken med som kulturminne knytt til tru og tradisjon. Då arkeologane registrerte kulturminne i linjetraseen i samband med kraftlinja Fardal-Ørskog føretok dei ei nøyare registrering av eit tufteområde i Bjørndalen, som tidlegare var registrert i Omfanget og alderen gjer at denne lokaliteten Bjørndalen (eldre) må omtalast i kulturminneplanen under «Eldre stølsområde». Under kapittelet om utmark bør hellebrot i fjellet takast med. Det gjeld særleg hellebrotet i Rupeskar på Uglaåsen. Hellebrota var ein heil industri med større hellebrot på Helleberget, Tylderingen, Håvardsleitet, Tretteuri ved Holmavatnet og eit lite på Navarsetefjellet. Kjell Magne Hillestad foreslår å ta lokalitet 59 Uglum ut av kulturminneplanen då det ikkje er så mykje alm og frukttre der i dag. Storøyna i Barsnesfjorden bør vere med i kapittelet om kulturlandskap. Avslutningsvis foreslår Kjell Magne Hillestad at frivillige grunneigarar, einskildpersonar, lag og organisasjonar, skuler, skuleklassar og liknande kan velja eit kulturminne dei vil ha ansvar for. Ansvaret kan vere rydding, tilsyn og pynting og med årleg attendemelding til nokon i kommunen.

3 I tillegg til merknader knytt til planen har Kjell Magne Hillestad kome med forslag om to nye kulturminne knytt til tru og tradisjon. Det eine er Krakksetebrura tilhøyrande stølen Krakksete i skoggrensa ovanfor Stokksete, som var heimastølen til Fretland. Den andre er Tjuvasteinane som ligg kloss ved gamlevegen ut forbi Stedjeberget. Vegen forbi Stedjeberget vert ikkje teken inn i kartet, men omtala som ein del av fjordstien under del 3 om Sogndal. Rådmannen tilrår at følgjande vert teken inn under kapittelet om «Det moderne Sogndal» på side 47: Sogndal kommune er i gang med å opparbeide ein fjordsti frå Stedjeberget til Nestangen. Det er ønskjeleg at det langs denne vert satt opp skilt med kulturhistorisk informasjon om ting vi ser på vegen, som til dømes gamle Fjøra og trehusbygningane der, dei handmurte turrmurane langs vegen forbi Stedjeberget og Tjuvasteinane. Slike skilt langs strekningar som vert mykje brukt er ein god måte å formidle om kulturminna våre. Rådmannen tilrår at Bjørndalen (eldre) vert omtala i planen under «Eldre stølsområde». Den får nummer 52_A i kartet, som refererer til den nyare stølen Bjønndal og vert teken inn i kartet. Rådmannen tilrår at hellebrota vert teke med i handlingsdelen under «nye registreringar» i figuren på side 61. Når det gjeld lokaliteten på Uglum (59) så er dette henta frå «Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune». Lokaliteten ligg også som ein naturtype (edellauvskog) i naturbasen. Vi tilrår difor ikkje å ta den ut av planen. Rådmannen tilrår at følgjande vert omtalt om Storøyna i kapittelet om kulturlandskap under «kommentar til plan for kulturlandskap og kulturmarkstypar» på side 40: Storøyna i Barsnesfjorden er ikkje med i rapporten «kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune», men øya er verdt å nemne her under kulturlandskap. Dette er ein av få øyer i Sognefjorden, og den har vorte nytta i landbruket i lang tid. Øya har ein sjeldan verdi med sine slåtteteigar, rydningsrøysar, løer og også gravrøysar. Det er også mange gardsbruk, særleg på Kvam, som har rettar på Øya. Forslaget til Kjell Magne Hillestad om «adopsjon» av eit kulturminne er omtalt i planen under handlingsdelen og «vedlikehald». Fylkeskommunen har også kommentert synleggjering og frivillig innsats i arbeidet med forvaltning av kulturminner. Rådmannen tilrår at dette vert flytta til avsnittet om synleggjering og kort om temaet i eige avsnitt under «korleis tek vi vare på kulturminna våre?», sjå også vurdering av merknad frå fylkeskommunen. Når det gjelder framlegg om to kulturminne knytt til tru og tradisjon tilrår ikkje rådmannen at dette vert teken med i denne omgang. Ved seinare revisjon av planen vil vi vurdere å ta inn fleire immaterielle kulturminner, som til dømes kulturminner knytt til tru og tradisjon og kanskje stadnamn. Fokuset no har vore å samle det vi har registrert i ulike dokument inn ei ein plan. Når det gjelder resten av merknadene frå Kjell Magne Hillestad er delar av dette teken inn med raud skrift i planframlegget sist revidert Merknader til planen frå Astrid H. Malmin: I sin merknad etterlyser ho ein definisjon av bruken av nokre omgrep som til dømes naturhistoriske kulturminne og geologiske kulturminne. Av utvidingar i planen foreslår ho å ta med Haugaviki på

4 Fimreite under stølar og husmannsplassar i planen. Når det gjeld kapittel om ferdslevegar føreslår ho at det vert utvida til også å ta med mindre vegar, som stølsvegar. På Fimreite er den gamle stølsvegen frå sjøen langs Duegrovi til husmannsplassen Nyasel og vidare til Dueskard merka og tilrettelagt som turveg av grendalaget. Grendalaget har planar om å gjere dette med fleire vegar og dei bør vurderast inn i planen. Overskrifta «geologiske kulturminne» er tilrådd endra til «geologiske førekomstar». Geologiske førekomstar er ikkje nødvendigvis menneskeskapte kulturminne, men har påverka utbygging og utnytting av areal. Med omsyn til at kulturminneplanen er ein del av arealdelen til kommuneplan, har vi valt å ta dette med. Dei er med å fortelje korleis Sogndal har vakse fram og er viktige for å forstå historia til ein stad. Dette er også svar på merknad frå fylkeskommunen som lurte på kvifor vi har valt å ta med naturarv i kulturminneplanen. I utmarksplanen er det hovudsakleg godt synlege stølar som er nemnde. Ved neste revisjon bør vi vurdere å utfylle/endre dette, og ta med nye stølar inn i kulturminneplanen, som til dømes Haugaviki. Når det gjeld vegar som kulturminner i planen har vi bevisst valt å avgrense dette til ferdslevegar mellom bygder. Om vi skal ta med mindre vegar og stølsvegar kan dette verte eit stort omfang. Den jobben grendalaget gjer med merking og tilrettelegging av desse vegane er veldig bra. Det kan og vere interessant med skilt langs vegen som fortel historia til steder og fenomen langs vegen. Det kan også søkjast midlar til slik kulturhistorisk merking som er knytt til allmennyttig føremål, til dømes gjennom private fond. Merknader til planen frå Sogn og Fjordane fylkeskommune: Sogn og Fjordane fylkeskommune har samla kommentarar til tekstdelen i eit eige vedlegg. Av meir overordna karakter har dei merknad til følgjande: Dei listeførde kyrkjene bør presenterast på same måte som dei freda bygga i kommunen. Tilsvarande kunne også vore gjort for kulturmiljø med SEFRAK-registrerte bygg, og korleis desse skal handterast i plansamanheng. Innleiingsvis bør det vere ein omtale av organiseringa av planarbeidet så langt, og tilsvarande korleis handlingsdelen er tenkt organisert. Det bør avklarast kva kulturminne og kulturmiljø kommunen ønskjer å formidle og utvikle som ein ressurs for lokalsamfunnet. Fylkeskommunen ønskjer at vi under avsnittet om juridiske verkemiddel også fokuserer på involvering, formidling og kulturminna som ressurs for verdiskaping. Dette er i større grad omtalt i handlingsdelen avslutningsvis. Det kan med fordel forsterkast innleiingsvis og rådmannen tilrår at følgjande delkapittel vert teken med i kapittel 1, side 6: Involvering, formidling og lokal innsats Eigarane av kulturminne er ein viktig ressurs i bruk og bevaring av kulturminna. Av alle dei viktige enkeltfaktorane i samband med bevaring av bygningar er eigarane den viktigaste. Så lenge eigar vil ta vare på kulturminna, vert dei bevart. Mange eigarar er glade i og stolte av kulturminna sine, og dei brukar mykje tid og ressursar på å ta vare på dei på ein god måte. Ein anna viktig ressurs er at grendalag, historielag og andre lokale aktørar aktivt deltek i det praktiske arbeidet. Ein ide kan vera

5 å la frivillige, einskildpersonar, lag og organisasjonar (t.d. turlaget), skular, og liknande «adoptera» eit kulturminne i kommunen og ta ansvar for det praktiske skjøtselsarbeidet. Ansvaret kan bestå av tilsyn, rydding og pynting. Rådmannen tilrår at listeførte kyrkjer vert teken inn i planen etter avsnitt om kulturminne freda etter kulturminnelova på side 13. Når det gjeld omtale av gamle ferdsleårer ønskjer fylkeskommunen at kommunen hadde teke med noko om dei gamle driftsvegane. Dei synar til rapporten «Driftsvegen gjennom Sogn og Fjordane. Prosjektrapport 2003». Etter kva vi kan sjå er det ingen føreslege driftsvegar i Sogndal kommune. Fylkeskommunen påpeikar at stølar er viktige kulturminne i vårt fylke og det er flott at det er teke inn eit eige kapittel om desse. Kapittelet baserer seg i stor grad på kunnskap som ligg ein del år tilbake. Fylkeskommunen ser det som viktig at desse vert supplert med ny kunnskap om dei utvalde stølsområda. I tillegg ville det vore hensiktsmessig om det også vart gjort ei vurdering av om det er andre stølsområder som burde ha vore med i planen. Rådmannen er einig i vurderinga til fylkeskommunen på dette området. Når det gjelder nye område som bør takast inn har vi valt å ta inn Bjørndalen i Øvstedalen under eldre stølar. Fokus i dette arbeidet har vore å samle og kartleggje det som finst av informasjon. I neste omgang vil det vere aktuelt å gå nøyare igjennom alle stølane og eventuelt legge til nye eller fjerne nokre. Rådmannen tilrår at det vert teken med i handlingsdelen under «nye registreringar». Fylkeskommunen meiner lista over kulturminne frå 1999, side 58 (under avsnitt om prioriterte kulturminne), satt opp av fylkesarkivet, bør endrast. Den inneheld nokre kulturminne som er tapt og nokon som ikkje er kulturminne, men geologiske stadar. Dei poengterer at dette ikkje er ei priortert liste, og rår til at vi lagar ei ny liste over dei viktigaste kulturminna i kommunen. Eit hovudmål med kulturminneplanarbeidet har vore å samle eksisterande informasjon i eitt dokument. Denne lista er ein del av denne kartlegginga og bør difor vere med. Rådmannen tilrår å endre namnet på dette kapittelet frå «priorterte kulturminne» til «kulturhistorisk atlas og leksikon for Sogn og Fjordane». Samla vurdering: Avslutningsvis tilrår rådmannen at vi endrar figuren under handlingsdelen på side 61 og tek med ei kolonne her om «nye registreringar». I denne omgangen har vi fokusert på å kartfeste og samle det eksisterande grunnlaget. I neste omgang vil vi vurdere å leggje inn nye kulturminne, og eventuelt ta ut nokre. Rettingar i tråd med Kjell Magne Hillestad, Astrid H. Malmin og kommentarar frå fylkeskommunen er merka raudt i teksten til kulturminneplanen, sist revidert Rådmann rår til at kulturminneplan for Sogndal kommune vert vedteken med endringar som føreslege i planframlegg datert , sist revidert Sogndal, 1. april 2014 Jostein Aanestad rådmann Einar Nedrelo tenesteleiar plan og næring