Møteinnkalling. Eventuelt forfall skal meldast til telefon Varamedlemmar møter etter nærare avtale. Sakliste

Transkript

1 Sogndal kommune Møteinnkalling Utval: FORMANNSKAPET Møtestad: Formannskapssalen Møtedato: Tid: 09:00 Eventuelt forfall skal meldast til telefon Varamedlemmar møter etter nærare avtale. Saksnr. Arkivsaksnr. Tittel 7/14 14/408-6 Formannskapet 2014 Sakliste 8/14 14/ Dialogmøte Sakskomite tekniske tenester (kommunalteknikk og plan og næring). 9/14 14/ Dialogmøte Sakskomite for helse, omsorg og sosiale tenester. 10/14 14/ Dialogmøte Sakskomite oppvekst. 11/14 14/ Fritak frå politiske verv 12/14 13/ Felles pedagogisk-psykologisk teneste 13/14 12/ Kulturminneplan for Sogndal kommune 14/14 14/399-4 Søknad om statleg tilskot til barnevernet /14 14/ Lånefinansiering - Sogndal kulturhus AS

2 16/14 14/13-2 Rekneskap og årsmelding 2013 Sakene er offentleg utlagde i Tenestetorget, Sogndal bibliotek og busenteret i Fjærland. Informasjon på vår heimeside: Sogndal, l Jarle Aarvoll (ordførar) Maj Britt Solberg -politisk sekretær-

3 Sogndal kommune Sak 7/14 Formannskapet Saksh.: Maj Britt Solberg Arkiv: 065 Arkivsak: 14/408 Sak 7/14 Formannskapet 2014 Pkt. 1 OPNING. A. Konstituering av møte: * Møtet lovleg sett med følgjande til stades: * Ordførar Jarle Aarvoll, varaordførar Laura Kvamme, Eline Orheim, Eva Ramstad, Arvid Stenehjem, Heidi Kathrin Osland, Helge Torstad, Karin Vikane, Stig Ove Ølmheim * Frå administrasjonen møter rådmann Jostein Aanestad. * Innkalling og sakliste Godkjenning. * Møteleiar: Ordførar Jarle Aarvoll. * Ope møte. B. Protokoll frå møte godkjenning. Pkt. 2 ORIENTERINGAR OG DRØFTINGAR A. Orientering frå ordførar: 0304/ Nettverkssamling i «Saman om ein betre kommune» 3103/ Ordførarkonferansen og kommunekonferansen i Oslo Statsminister Erna Solberg sitt besøk i Oslo Årsmøte INU Eigarmøte Fosshaugane Campus B. Orientering frå utval: C. Innspel frå medlemane: D. Orientering frå rådmann: - SHOS-utbygginga - Sal Kjønes IV - UU Kaupanger - Mundal sentrum, jf brev frå Bygdeutvalet (arkivsak 12/1896) E. Drøftingar : Pkt. 3 SKRIV OG MELDINGAR A. Invitasjon til å delta i forsøk med stemmerett for ungdom som fyller 16 eller 17 år i valgåret ved kommunestyrevalget i 2015 (Arkivsak 14/1223) Vedlegg: Pkt. 3A, 3B Maj Britt Solberg -politisk sekretær- Side 3 av 26

4 Sogndal kommune Sak 8/14 Formannskapet Saksh.: Maj Britt Solberg Arkiv: 034 Arkivsak: 14/1072 Saksnr.: Utval Møtedato 8/14 Formannskapet Sak 8/14 Dialogmøte Sakskomite tekniske tenester (kommunalteknikk og plan og næring). Tilråding: Sakskomite oppvekst får følgjande medlemar: Arvid Stenehjem, Ap Einar Vatlestad, H Eline Orheim, Ap Hans I. Haugen, V Kåre Oddvin Stokkenes, Ap Laura Kvamme, Sp Sigurd Sætre, Frp Stig Ove Ølmheim, Ap Saksordførar vert: Laura Kvamme Sakskomiteen får slikt mandat: Sakskomiteen skal gjere seg kjent med status og utfordringar kommunen står overfor innafor områda kommunalteknikk og plan og næring og leggja fram ei prioritert og grunngjeven liste innafor desse områda over tiltak/tema som skal verta vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for Saksutgreiing Årshjulet i kommunen legg opp til dialog mellom tenesteiningane og politisk nivå i 2. kvartal kvart år. Føremålet med denne dialogen er å gje ein kort status for drifta på kvar eining og kva utfordringar eininga står framfor. Dette oversynet skal gje grunnlag for arbeidet med komande økonomiplan/budsjett. Det er sett av ein dag til dialogmøtet, tysdag 29.april. Kommunestyret vert delt opp i 3 sakskomitear: 1. Helse, omsorg og sosiale tenester (helse og sosiale, pleie og omsorg, NAV). 2. Oppvekst med barn og unge, barnehage, skule og kultur 3. Tekniske tenester (plan og næring og kommunalteknikk). Det vert då to komitear med 8 og ein med 9 kommunestyrerepresentantar. Kvar komite skal ha ein saksordførar. Mandatet for desse komiteane er å klargjer område og problemstillingar som skal takast med i det komande økonomiplanarbeidet. Opplegg for dialogen for kvar sakskomite er som følgjer: Side 4 av 26

5 Sak 8/14 1. Saksordførar går gjennom status for relevante delar av kommuneplanen eller andre overordna planar, ev. med bistand frå sekretæren for komiteen. 2. Einingsleiar gir ei innleiing om eininga (for nokre område vert einganar gått gjennom samla) med følgjande tema: Status: rekneskapsresultat Dersom det er gjennomført brukargranskingar vert desse gått gjennom og kommentert. Presentasjon av resultatmåla for eininga og tiltak for å nå desse. Utfordringar for : - venta endringar i brukarbehov/omfang ift. gjeldande budsjettramme - investeringsbehov ut over gjeldande plan - område med trong for endringar i dei politiske rammene. 3. Drøfting/spørsmål. 4. Alle tenesteleiarane som er knytt til kvar gruppe deltek heile dagen. 5. Rådmann peikar ut ein person (sekretær for komiteen) som skriv ned dei momenta sakskomiteen ønskjer å ta med vidare i økonomiplanarbeidet. Dette går som innstillingar frå dei tre komiteane til formannskapet. På vanleg måte i sakskomitear kan kvar medlem i sakskomiteane ha eigne innstillingar. Formannskapet samlar desse innstillingane, og saman med dei overordna vurderingane av økonomi legg formannskapet sine vurderingar fram for kommunestyret, jf årshjulet, i junimøtet. Kommunestyret si handsaming av dette notatet dannar grunnlaget for økonomiplanarbeidet om hausten. Jarle Aarvoll -ordførar- Side 5 av 26

6 Sogndal kommune Sak 9/14 Formannskapet Saksh.: Maj Britt Solberg Arkiv: 034 Arkivsak: 14/1073 Saksnr.: Utval Møtedato 9/14 Formannskapet Sak 9/14 Dialogmøte Sakskomite for helse, omsorg og sosiale tenester. Tilråding: Sakskomite oppvekst får følgjande medlemar: Arnt Erik Norheim, Krf Astrid Hove, Ap Bjarte Stedje, Sp Bjørn Skjeldestad, Ap Christen Knagenhjelm, Uavh. Ivar Slinde, Sp Jarle Aarvoll, Ap Steinar Øydvin, Sv Saksordførar vert: Astrid Hove Sakskomiteen får slikt mandat: Sakskomiteen skal gjere seg kjent med status og utfordringar kommunen står overfor innafor områda helse, omsorg og sosiale tenester og leggja fram ei prioritert og grunngjeven liste innafor desse områda over tiltak/tema som skal verta vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for Saksutgreiing Årshjulet i kommunen legg opp til dialog mellom tenesteiningane og politisk nivå i 2. kvartal kvart år. Føremålet med denne dialogen er å gje ein kort status for drifta på kvar eining og kva utfordringar eininga står framfor. Dette oversynet skal gje grunnlag for arbeidet med komande økonomiplan/budsjett. Det er sett av ein dag til dialogmøtet, tysdag 29.april. Kommunestyret vert delt opp i 3 sakskomitear: 4. Helse, omsorg og sosiale tenester (helse og sosiale, pleie og omsorg, NAV). 5. Oppvekst med barn og unge, barnehage, skule og kultur 6. Tekniske tenester (plan og næring og kommunalteknikk). Det vert då to komitear med 8 og ein med 9 kommunestyrerepresentantar. Kvar komite skal ha ein saksordførar. Mandatet for desse komiteane er å klargjer område og problemstillingar som skal takast med i det komande økonomiplanarbeidet. Opplegg for dialogen for kvar sakskomite er som følgjer: Side 6 av 26

7 Sak 9/14 6. Saksordførar går gjennom status for relevante delar av kommuneplanen eller andre overordna planar, ev. med bistand frå sekretæren for komiteen. 7. Einingsleiar gir ei innleiing om eininga (for nokre område vert einganar gått gjennom samla) med følgjande tema: Status: rekneskapsresultat Dersom det er gjennomført brukargranskingar vert desse gått gjennom og kommentert. Presentasjon av resultatmåla for eininga og tiltak for å nå desse. Utfordringar for : - venta endringar i brukarbehov/omfang ift. gjeldande budsjettramme - investeringsbehov ut over gjeldande plan - område med trong for endringar i dei politiske rammene. 8. Drøfting/spørsmål. 9. Alle tenesteleiarane som er knytt til kvar gruppe deltek heile dagen. 10. Rådmann peikar ut ein person (sekretær for komiteen) som skriv ned dei momenta sakskomiteen ønskjer å ta med vidare i økonomiplanarbeidet. Dette går som innstillingar frå dei tre komiteane til formannskapet. På vanleg måte i sakskomitear kan kvar medlem i sakskomiteane ha eigne innstillingar. Formannskapet samlar desse innstillingane, og saman med dei overordna vurderingane av økonomi legg formannskapet sine vurderingar fram for kommunestyret, jf årshjulet, i junimøtet. Kommunestyret si handsaming av dette notatet dannar grunnlaget for økonomiplanarbeidet om hausten. Jarle Aarvoll -ordførar- Side 7 av 26

8 Sogndal kommune Sak 10/14 Formannskapet Saksh.: Maj Britt Solberg Arkiv: 034 Arkivsak: 14/1074 Saksnr.: Utval Møtedato 10/14 Formannskapet Sak 10/14 Dialogmøte Sakskomite oppvekst. Tilråding: Sakskomite oppvekst får følgjande medlemar: Eva M. Ramstad, V Karin Vikane, H Kjetil Kvåle, Ap Klaus Endre Timberlid, Ap Liv Anny Bruheim, Ap Margrete Haug, Krf Rita Navarasete, Frp Sindre Børsheim Ramung, Sp Vibeke Johnsen, Sv Saksordførar vert: Vibeke Johnsen Sakskomiteen får slikt mandat: Sakskomiteen skal gjere seg kjent med status og utfordringar kommunen står overfor innafor områda barn og unge, barnehage, skule og kultur og leggja fram ei prioritert og grunngjeven liste innafor desse områda over tiltak/tema som skal verta vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for Saksutgreiing Årshjulet i kommunen legg opp til dialog mellom tenesteiningane og politisk nivå i 2. kvartal kvart år. Føremålet med denne dialogen er å gje ein kort status for drifta på kvar eining og kva utfordringar eininga står framfor. Dette oversynet skal gje grunnlag for arbeidet med komande økonomiplan/budsjett. Det er sett av ein dag til dialogmøtet, tysdag 29.april. Kommunestyret vert delt opp i 3 sakskomitear: 7. Helse, omsorg og sosiale tenester (helse og sosiale, pleie og omsorg, NAV). 8. Oppvekst med barn og unge, barnehage, skule og kultur 9. Tekniske tenester (plan og næring og kommunalteknikk). Det vert då to komitear med 8 og ein med 9 kommunestyrerepresentantar. Kvar komite skal ha ein saksordførar. Mandatet for desse komiteane er å klargjer område og problemstillingar som skal takast med i det komande økonomiplanarbeidet. Opplegg for dialogen for kvar sakskomite er som følgjer: Side 8 av 26

9 Sak 10/ Saksordførar går gjennom status for relevante delar av kommuneplanen eller andre overordna planar, ev. med bistand frå sekretæren for komiteen. 12. Einingsleiar gir ei innleiing om eininga (for nokre område vert einganar gått gjennom samla) med følgjande tema: Status: rekneskapsresultat Dersom det er gjennomført brukargranskingar vert desse gått gjennom og kommentert. Presentasjon av resultatmåla for eininga og tiltak for å nå desse. Utfordringar for : - venta endringar i brukarbehov/omfang ift. gjeldande budsjettramme - investeringsbehov ut over gjeldande plan - område med trong for endringar i dei politiske rammene. 13. Drøfting/spørsmål. 14. Alle tenesteleiarane som er knytt til kvar gruppe deltek heile dagen. 15. Rådmann peikar ut ein person (sekretær for komiteen) som skriv ned dei momenta sakskomiteen ønskjer å ta med vidare i økonomiplanarbeidet. Dette går som innstillingar frå dei tre komiteane til formannskapet. På vanleg måte i sakskomitear kan kvar medlem i sakskomiteane ha eigne innstillingar. Formannskapet samlar desse innstillingane, og saman med dei overordna vurderingane av økonomi legg formannskapet sine vurderingar fram for kommunestyret, jf årshjulet, i junimøtet. Kommunestyret si handsaming av dette notatet dannar grunnlaget for økonomiplanarbeidet om hausten. Jarle Aarvoll -ordførar- Side 9 av 26

10 Sogndal kommune Sak 11/14 Formannskapet Saksh.: Maj Britt Solberg Arkiv: 033 Arkivsak: 14/1289 Saksnr.: Utval Møtedato 11/14 Formannskapet Sak 11/14 Fritak frå politiske verv Tilråding: Heidi Kathrin Osland får fritak for resten av perioden som representant i formannskapet og kommunestyret. Vedlegg: 1. Søknad om fritak frå verv i kommunestyret, datert Saksutgreiing: Kommunestyrerepresentant og formannskapsmedlem Heidi Kathrin Osland har søkt om fritak frå dessse vera for resten av kommunestyreperioden. I søknaden heiter det: "I medhald av 15 Uttreden - 2. ledd søker eg om fritak for resten av perioden min i formannskap og kommunestyre. Lova opnar opp for at den som ikkje uten uforholdsmessig vanskelighet eller belastning kan skjøtte sine plikter i vervet kan søke om fritak. Kombinasjonen sjølvstendig næringsdrivande arkitekt og lokalpolitikar i Sogndal har vore krevjande. Som sjølvstendig næringsdrivande er ein avhengig av å ha eit godt omdømme. Eg og mine kollegaer har opplevd det som svært belastande at mi politikarrolle er blitt brukt for å stoppe eller hindre framdrifta i prosjekt som kontoret mitt har vore arkitekt for. Som ansvarleg søkjar opptrer ein på vegne av ein annan part og skal tale denne parten si sak. Sjølv om eg ikkje har vore medlem av forvaltningsutvalet, har eg opplevd at politikarrolla har sett grenser i høve til jobben." Som det vert refert i søknaden opnar 15 i kommunelova for fritak for politiske verv "den som ikke uten uforholdvismessig vanskeligheter eller belastning kan skjøtte sine plikter i vervet". Det er kommunestyret som har mynde til å fritak for politiske verv. Kommunetarane til kommunelova, jf vedlegg. gjev ikkje klare vurderingar av kva som vert rekna som fritaksgrunn. Vi har vore i kontakt med KS for å få råd i denne konkrete saka. I e-post til kommunen skriv KS følgjande: "Loven gir rom for skjønn, og vår vurdering er, utfra de opplysninger du har gitt i tlf. at her er det et grunnlag for å gi fritak. En skjønnsvurdering her er bl.a. at Sogndal er en relativt liten kommune, hvor utfordringer rundt det å ha flere, ulike roller kan være mer krevende enn i store kommuner." Det er stor variasjon mellom kommunar kor streng kommunen er for å innvilga søknad om fritak for politiske verv. Vi har ikkje hatt fritakssøknader på dette grunnlaget på mange år, og Side 10 av 26

11 Sak 11/14 har ikkje etablert noko praksis. Det vert såleis opp til kommunestyret sitt skjønn om søknaden skal innvilgast eller avslåast. Etter ei samla vurdering vil ordførar tilrår at søknaden vert innvilga. Jarle Aarvoll -ordførar- Side 11 av 26

12 Sogndal kommune Sak 12/14 Formannskapet Saksh.: Aud Kari Isane Arkiv: B01 Arkivsak: 13/1441 Saksnr.: Utval Møtedato 12/14 Formannskapet Sak 12/14 Tilråding: Felles pedagogisk-psykologisk teneste Sogndal kommune deltek i hovudprosjektet for pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn i samsvar med tilrådingane i forprosjektrapporten av Vedlegg: Forprosjekt om felles pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn endeleg rapport Saksutgreiing: Sogn regionråd har gjennomført eit forprosjekt for å vurdera organiseringa av for pedagogiskpsykologisk teneste (PPT). Opplæringslova 5-6 stiller krav om at kvar kommune skal ha ei pedagogisk-psykologisk teneste. Kommunane i Sogn regionråd har fem ulike organisasjonsløysingar for pp-tenesta og dei bruker meir ressursar på spesialundervisning enn fylket og snittet for landet elles. Forprosjektet for felles PPT inngår i det regionale barnehage- og skuleutviklingsprogrammet «System for styrka læring. Rådmannsgruppa er styringsgruppe og oppretta ei prosjektgruppe hausten Programleiar for «System for styrka læring» har vore prosjektleiar og i tillegg leigde rådet inn to eksterne prosjektmedarbeidarar frå selskapet Deloitte; Dr. polit Wiggo Hustad og spesialpedagogisk rådgjevar Veline T. Martinsen. Forprosjektet starta våren 2013 og er meint å gje eit beslutningsgrunnlag for kommunane om dei ønskjer å gå vidare med eit hovudprosjekt. Mandatet i forprosjektet er å sjå nærare på korleis kommunane kan etablera ei felles pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn. I forprosjektet har vi lagt til rette for å skapa arenaer for deltaking blant aktuelle og sentrale aktørar. Fokus har vore involvering, medskaping og eigeninnsats der deltakarane påverkar resultatet og på den måten kan vi oppnå forståing for endringsbehov og få betre oppslutning om resultatet. Dei to eksterne prosjektmedarbeidarar har vore sentrale i førebuingane/ etterarbeidet av møte/samlingane og har gitt innspel til konklusjonane i rapporten. Kommunane har fem ulike organisasjonsløysingar, og det blir brukt mykje ressursar på spesialundervisning i vår region. Regionrådskommunane bruker om lag kr 80 millionar på spesialundervisning per år. Samstundes har vi gode skulefagleg resultat i regionen. Det er grunn til å tru at vi kan halda fram med å produsera gode skulefagleg resultat, samstundes som omfanget i bruk av spesialundervisning kan reduserast. Rapporten konkluderer i høve til dagens organisering av ppteneste, ein modell med ei felles teneste og ein modell med to organisasjonar. Rapporten konkluderer også med kommunalt eigarskap og at kommunane må ta hand om pp-tenesta sjølve. Som rapporten viser kan ny organisering av PPT vera eit konstruktivt grep som vil vera nødvendig, men ikkje tilstrekkeleg for å løysa utfordringa med aukande bruk av spesialundervisning. Rapporten peikar på fleire tiltak som kommunane bør gjera for å betra tilbodet og som kjem i tillegg til å sjå på organisasjonsforma: Bestillarkompetansen frå kommunane må bli betre Betre interne strukturar og interne prosessar Endra haldningar og endra kultur Side 12 av 26

13 Sak 12/14 Samarbeid barnehage, småskulesteget og barnevernet Dei tre overordna måla i det utviklingsprogrammet «System for styrka læring» er: 1. Auka læringsutbytte for alle, 2. Styrka tilpassa opplæring og 3. Redusert bruk av spesialundervisning. Kommunane og skulane må ha ei dreiing frå spesialundervisning til tilpassa opplæring. Både faglege, menneskelege og økonomiske omsyn talar for at vi må ha færre vedtak og mindre omfang av spesialundervisninga. Dette er utfordringar som programmet skal hjelpe kommunane å løyse, spesielt innan kompetansebygging, rettleiing, kulturendring og arbeid med betra prosessar. Men kommunane må som eigarar også vurdere å endre struktur på dei tenestene for at desse kan bli betre. Struktur formar innhaldet. Administrasjonen i Sogn regionråd meiner at ny organisering av pp-teneste og arbeid for å utvikla betre prosessar og kulturendring bør skje parallelt. I eit hovudprosjekt vil ein gå vidare med å konkretisera løysingar for aktuelle organisasjonsformer og tiltaka slik det framgår i rapporten. Rådmannsgruppa drøfta konklusjonane i rapporten i møte 31. januar Det var semje om at rapporten vert lagt fram for handsaming i neste regionrådsmøte med rådmannsgruppa si tilråding til rådet. Sogn regionråd handsama sak om felles pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn i møtet 28. februar 2014, og det vart fatta følgjande vedtak: Sogn regionråd tilrår at medlemskommunane gjer prinsippvedtak om å delta i eit hovudprosjekt for pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn i samsvar med tilrådingane i forprosjektrapporten av Prosessen vidare: Kommunane blir bedne om å handsama tilrådinga i løpet av mars/april og ta stilling til om dei vil vera med på eit hovudprosjekt. Sogn regionråd gjer vedtak i neste rådsmøtet 7. mai på bakgrunn av kommunane sine vedtak. Med positive prinsippvedtak i kommunane om at det skal setjast i gang eit hovudprosjekt kan Sogn regionråd arbeida vidare med planlegging, vurdering av organisering, bemanning/stillingsstruktur, kompetansebehov og førebuing som grunnlag til etablering av ppteneste. I dette ligg vidare vurderingar i høve ein modell med ei felles teneste eller ein modell med to organisasjonar. Sogn regionråd vil i denne fasen knyta til seg fagleg kompetanse og vil orientera rådet undervegs i dette arbeidet. Vurdering: Sogndal kommune kjøpet i dag PP-tenester frå Sogn og Fjordane fylkeskommune. Det same gjer Leikanger kommune og Vik kommune. Vi bør få eit betre eigarskap til pp-tenesta, noko som kan bli eit resultat av eit hovudprosjekt for pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn. Rådmannen vil rå til at kommunen deltek i hovudprosjektet. Sogndal 2. april Jostein Aanestad rådmann Side 13 av 26

14 Sogndal kommune Sak 13/14 Formannskapet Saksh.: Torun Emma Torheim Arkiv: 140 Arkivsak: 12/800 Saksnr.: Utval Møtedato 62/13 Formannskapet /14 Formannskapet Sak 13/14 Kulturminneplan for Sogndal kommune Tilråding: Kommunestyret vedtek kulturminneplan for Sogndal kommune 2013, datert , sist revidert Vedlegg: 1 Innkomne merknader 2 Framlegg til kulturminneplan, datert , sist revidert Kulturminneplankart (uprenta) Saksutgreiing: Bakgrunn: Sogndal kommune har fått midlar av Sogn og Fjordane fylkeskommune til kulturminneregistrering og utarbeiding av kulturminneplan. I kommunen er det alt gjort mange ulike registreringar. Det er gjort ei grundig SEFRAK-registrering, det er samla inn stadnamn og foto over ein lang periode og det er kartlagt stølsbygningar i ein eigen utmarksplan. Det ligg føre informasjon om freda bygningar, gamle ferdselsvegar og rapportar frå større gravfunn. Høgskulen i Sogn og Fjordane har og kartlagt verneverdige utmarksområde. I tillegg ligg det mykje informasjon i ulike nasjonale databaser. Utfordringa er at denne informasjonen ikkje har vore samla og systematisert på ein slik måte at den er enkel å ta i bruk. Føremålet med planarbeidet har difor vore primært å skaffe betre oversyn over det som finst/er registrert, systematisere dette og syte for at det vert lagt inn i nasjonale databaser. Arbeidet med registrering og utarbeiding av kulturminneplan var planlagt ferdig innan utgangen av 2013, og var eit politisk vedteke resultatmål for Det går også fram av planprogrammet til arealdelen til kommuneplan at det skulle lagast ein kulturminneplan som ein del av grunnlagsmaterialet til revisjonsarbeidet. Kulturminneplan er også på lista over samla planbehov i kommunal planstrategi for Sogndal kommune Til arbeidet har vi engasjert ein tilsett ved De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum, som tidlegare har vore tilsett som kommuneplanleggjar i kommunen. Skildring av planen Den innleiande delen seier noko om kva eit kulturminne er og korleis vi kan ta vara på dei. Del to omtaler dei kulturminna som i dag er freda med heimel i kulturminnelova eller plan- og bygningslova. Etterpå kjem ein del som viser til andre kulturminne som kommunen har. Det kan vera konkrete kulturminne eller type kulturminne som kommunen bør jobba vidare med. Sist er det laga ein handlingsplan. Det er også laga eit kulturminneplankart der kulturminna er teikna av med omsynssone med særleg oppgjevne omsyn (pbl c): «bevaring kulturmiljø». Side 14 av 26

15 Sak 13/14 Juridisk forankring Kulturminneplanen for Sogndal kommune er ein temabasert kommunedelplan. Kulturminneplankartet er utarbeidd med omsynssoner med særleg oppgjevne omsyn: «bevaring kulturmiljø» og generelle føresegner (jamfør pbl nr.7) er forankra juridisk i arealdelen til kommuneplan (føresegn 1-6 e). I tillegg er «omsynssone med særleg oppgjevne omsyn: bevaring kulturmiljø og bandlegging etter lov om kulturminner» sett av i kommuneplankartet. Vi har i tillegg valt å presentere føresegn 1-6 e) i tekstdelen til kulturminneplanen på side 5. Planprosess og medverknad 1. gongs handsaming av Formannskapet 7. november 2013 planframlegg Offentleg ettersyn og høyring Plan og næring gongs handsaming Formannskapet Vedtak av Kulturminneplan Kommunestyret I arbeidet med framlegg til kulturminneplan har det vore kontakt med fleire aktørar, mellom anna arkeologar, geologar, sogelag, skogbruket på Kaupanger og lokale kjentmenn. Dei har bidrege med viktige innspel i framlegget til kulturminneplan. I høyringsperioden frå har det kome tre merknader til planen frå NVE, Kjell Magne Hillestad og Astrid H. Malmin. Fylkeskommunen kom med uttale etter høyringsfristen. Føreslege endringar i kulturminneplanen, sist revidert , er markert med raudt. Vurdering: NVE har ingen merknader til kulturminneplanen. Merknader til planen frå Kjell Magne Hillestad (medlem av Sogndal sogelag): Kjell Magne Hillestad frå Sogndal sogelag har vore med i planarbeidet heilt frå starten av å gjeve viktig informasjon til planarbeidet. Han har rettleia, kome med innspel og lese gjennom planen. Han har gjeve ein fyldig merknad. Det er gjort ein del endringar i planen i tråd med merknaden. Desse er merka raudt i planframlegg sist revidert Om ferdslevegar meiner han at vegen forbi Stedjeberget bør løftast fram for å visa korleis det var å byggje veg i eit farleg og krevjande lende. Dei lange og høge handmurte turrmurane er eigna til oppleving og ettertanke. Vidare foreslår han at Tjuvasteinane langs same strekning vert teken med som kulturminne knytt til tru og tradisjon. Då arkeologane registrerte kulturminne i linjetraseen i samband med kraftlinja Fardal-Ørskog føretok dei ei nøyare registrering av eit tufteområde i Bjørndalen, som tidlegare var registrert i Omfanget og alderen gjer at denne lokaliteten Bjørndalen (eldre) må omtalast i kulturminneplanen under «Eldre stølsområde». Under kapittelet om utmark bør hellebrot i fjellet takast med. Det gjeld særleg hellebrotet i Rupeskar på Uglaåsen. Hellebrota var ein heil industri med større hellebrot på Helleberget, Tylderingen, Håvardsleitet, Tretteuri ved Holmavatnet og eit lite på Navarsetefjellet. Kjell Magne Hillestad foreslår å ta lokalitet 59 Uglum ut av kulturminneplanen då det ikkje er så mykje alm og frukttre der i dag. Storøyna i Barsnesfjorden bør vere med i kapittelet om kulturlandskap. Side 15 av 26

16 Sak 13/14 Avslutningsvis foreslår Kjell Magne Hillestad at frivillige grunneigarar, einskildpersonar, lag og organisasjonar, skuler, skuleklassar og liknande kan velja eit kulturminne dei vil ha ansvar for. Ansvaret kan vere rydding, tilsyn og pynting og med årleg attendemelding til nokon i kommunen. I tillegg til merknader knytt til planen har Kjell Magne Hillestad kome med forslag om to nye kulturminne knytt til tru og tradisjon. Det eine er Krakksetebrura tilhøyrande stølen Krakksete i skoggrensa ovanfor Stokksete, som var heimastølen til Fretland. Den andre er Tjuvasteinane som ligg kloss ved gamlevegen ut forbi Stedjeberget. Vår vurdering: Vegen forbi Stedjeberget vert ikkje teken inn i kartet, men omtala som ein del av fjordstien under del 3 om Sogndal. Rådmannen tilrår at følgjande vert teken inn under kapittelet om «Det moderne Sogndal» på side 47: Sogndal kommune er i gang med å opparbeide ein fjordsti frå Stedjeberget til Nestangen. Det er ønskjeleg at det langs denne vert satt opp skilt med kulturhistorisk informasjon om ting vi ser på vegen, som til dømes gamle Fjøra og trehusbygningane der, dei handmurte turrmurane langs vegen forbi Stedjeberget og Tjuvasteinane. Slike skilt langs strekningar som vert mykje brukt er ein god måte å formidle om kulturminna våre. Rådmannen tilrår at Bjørndalen (eldre) vert omtala i planen under «Eldre stølsområde». Den får nummer 52_A i kartet, som refererer til den nyare stølen Bjønndal og vert teken inn i kartet. Rådmannen tilrår at hellebrota vert teke med i handlingsdelen under «nye registreringar» i figuren på side 61. Når det gjeld lokaliteten på Uglum (59) så er dette henta frå «Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune». Lokaliteten ligg også som ein naturtype (edellauvskog) i naturbasen. Vi tilrår difor ikkje å ta den ut av planen. Rådmannen tilrår at følgjande vert omtalt om Storøyna i kapittelet om kulturlandskap under «kommentar til plan for kulturlandskap og kulturmarkstypar» på side 40: Storøyna i Barsnesfjorden er ikkje med i rapporten «kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune», men øya er verdt å nemne her under kulturlandskap. Dette er ein av få øyer i Sognefjorden, og den har vorte nytta i landbruket i lang tid. Øya har ein sjeldan verdi med sine slåtteteigar, rydningsrøysar, løer og også gravrøysar. Det er også mange gardsbruk, særleg på Kvam, som har rettar på Øya. Forslaget til Kjell Magne Hillestad om «adopsjon» av eit kulturminne er omtalt i planen under handlingsdelen og «vedlikehald». Fylkeskommunen har også kommentert synleggjering og frivillig innsats i arbeidet med forvaltning av kulturminner. Rådmannen tilrår at dette vert flytta til avsnittet om synleggjering og kort om temaet i eige avsnitt under «korleis tek vi vare på kulturminna våre?», sjå også vurdering av merknad frå fylkeskommunen. Når det gjelder framlegg om to kulturminne knytt til tru og tradisjon tilrår ikkje rådmannen at dette vert teken med i denne omgang. Ved seinare revisjon av planen vil vi vurdere å ta inn fleire immaterielle kulturminner, som til dømes kulturminner knytt til tru og tradisjon og kanskje stadnamn. Fokuset no har vore å samle det vi har registrert i ulike dokument inn ei ein plan. Side 16 av 26

17 Sak 13/14 Når det gjelder resten av merknadene frå Kjell Magne Hillestad er delar av dette teken inn med raud skrift i planframlegget sist revidert Merknader til planen frå Astrid H. Malmin: I sin merknad etterlyser ho ein definisjon av bruken av nokre omgrep som til dømes naturhistoriske kulturminne og geologiske kulturminne. Av utvidingar i planen foreslår ho å ta med Haugaviki på Fimreite under stølar og husmannsplassar i planen. Når det gjeld kapittel om ferdslevegar føreslår ho at det vert utvida til også å ta med mindre vegar, som stølsvegar. På Fimreite er den gamle stølsvegen frå sjøen langs Duegrovi til husmannsplassen Nyasel og vidare til Dueskard merka og tilrettelagt som turveg av grendalaget. Grendalaget har planar om å gjere dette med fleire vegar og dei bør vurderast inn i planen. Vår vurdering: Overskrifta «geologiske kulturminne» er tilrådd endra til «geologiske førekomstar». Geologiske førekomstar er ikkje nødvendigvis menneskeskapte kulturminne, men har påverka utbygging og utnytting av areal. Med omsyn til at kulturminneplanen er ein del av arealdelen til kommuneplan, har vi valt å ta dette med. Dei er med å fortelje korleis Sogndal har vakse fram og er viktige for å forstå historia til ein stad. Dette er også svar på merknad frå fylkeskommunen som lurte på kvifor vi har valt å ta med naturarv i kulturminneplanen. I utmarksplanen er det hovudsakleg godt synlege stølar som er nemnde. Ved neste revisjon bør vi vurdere å utfylle/endre dette, og ta med nye stølar inn i kulturminneplanen, som til dømes Haugaviki. Når det gjeld vegar som kulturminner i planen har vi bevisst valt å avgrense dette til ferdslevegar mellom bygder. Om vi skal ta med mindre vegar og stølsvegar kan dette verte eit stort omfang. Den jobben grendalaget gjer med merking og tilrettelegging av desse vegane er veldig bra. Det kan og vere interessant med skilt langs vegen som fortel historia til steder og fenomen langs vegen. Det kan også søkjast midlar til slik kulturhistorisk merking som er knytt til allmennyttig føremål, til dømes gjennom private fond. Merknader til planen frå Sogn og Fjordane fylkeskommune: Sogn og Fjordane fylkeskommune har samla kommentarar til tekstdelen i eit eige vedlegg. Av meir overordna karakter har dei merknad til følgjande: Dei listeførde kyrkjene bør presenterast på same måte som dei freda bygga i kommunen. Tilsvarande kunne også vore gjort for kulturmiljø med SEFRAK-registrerte bygg, og korleis desse skal handterast i plansamanheng. Innleiingsvis bør det vere ein omtale av organiseringa av planarbeidet så langt, og tilsvarande korleis handlingsdelen er tenkt organisert. Det bør avklarast kva kulturminne og kulturmiljø kommunen ønskjer å formidle og utvikle som ein ressurs for lokalsamfunnet. Vår vurdering: Fylkeskommunen ønskjer at vi under avsnittet om juridiske verkemiddel også fokuserer på involvering, formidling og kulturminna som ressurs for verdiskaping. Dette er i større grad omtalt i handlingsdelen avslutningsvis. Det kan med fordel forsterkast innleiingsvis og rådmannen tilrår at følgjande delkapittel vert teken med i kapittel 1, side 6: Involvering, formidling og lokal innsats Side 17 av 26

18 Sak 13/14 Eigarane av kulturminne er ein viktig ressurs i bruk og bevaring av kulturminna. Av alle dei viktige enkeltfaktorane i samband med bevaring av bygningar er eigarane den viktigaste. Så lenge eigar vil ta vare på kulturminna, vert dei bevart. Mange eigarar er glade i og stolte av kulturminna sine, og dei brukar mykje tid og ressursar på å ta vare på dei på ein god måte. Ein anna viktig ressurs er at grendalag, historielag og andre lokale aktørar aktivt deltek i det praktiske arbeidet. Ein ide kan vera å la frivillige, einskildpersonar, lag og organisasjonar (t.d. turlaget), skular, og liknande «adoptera» eit kulturminne i kommunen og ta ansvar for det praktiske skjøtselsarbeidet. Ansvaret kan bestå av tilsyn, rydding og pynting. Rådmannen tilrår at listeførte kyrkjer vert teken inn i planen etter avsnitt om kulturminne freda etter kulturminnelova på side 13. Når det gjeld omtale av gamle ferdsleårer ønskjer fylkeskommunen at kommunen hadde teke med noko om dei gamle driftsvegane. Dei synar til rapporten «Driftsvegen gjennom Sogn og Fjordane. Prosjektrapport 2003». Etter kva vi kan sjå er det ingen føreslege driftsvegar i Sogndal kommune. Fylkeskommunen påpeikar at stølar er viktige kulturminne i vårt fylke og det er flott at det er teke inn eit eige kapittel om desse. Kapittelet baserer seg i stor grad på kunnskap som ligg ein del år tilbake. Fylkeskommunen ser det som viktig at desse vert supplert med ny kunnskap om dei utvalde stølsområda. I tillegg ville det vore hensiktsmessig om det også vart gjort ei vurdering av om det er andre stølsområder som burde ha vore med i planen. Rådmannen er einig i vurderinga til fylkeskommunen på dette området. Når det gjelder nye område som bør takast inn har vi valt å ta inn Bjørndalen i Øvstedalen under eldre stølar. Fokus i dette arbeidet har vore å samle og kartleggje det som finst av informasjon. I neste omgang vil det vere aktuelt å gå nøyare igjennom alle stølane og eventuelt legge til nye eller fjerne nokre. Rådmannen tilrår at det vert teken med i handlingsdelen under «nye registreringar». Fylkeskommunen meiner lista over kulturminne frå 1999, side 58 (under avsnitt om prioriterte kulturminne), satt opp av fylkesarkivet, bør endrast. Den inneheld nokre kulturminne som er tapt og nokon som ikkje er kulturminne, men geologiske stadar. Dei poengterer at dette ikkje er ei priortert liste, og rår til at vi lagar ei ny liste over dei viktigaste kulturminna i kommunen. Eit hovudmål med kulturminneplanarbeidet har vore å samle eksisterande informasjon i eitt dokument. Denne lista er ein del av denne kartlegginga og bør difor vere med. Rådmannen tilrår å endre namnet på dette kapittelet frå «priorterte kulturminne» til «kulturhistorisk atlas og leksikon for Sogn og Fjordane». Samla vurdering: Avslutningsvis tilrår rådmannen at vi endrar figuren under handlingsdelen på side 61 og tek med ei kolonne her om «nye registreringar». I denne omgangen har vi fokusert på å kartfeste og samle det eksisterande grunnlaget. I neste omgang vil vi vurdere å leggje inn nye kulturminne, og eventuelt ta ut nokre. Rettingar i tråd med Kjell Magne Hillestad, Astrid H. Malmin og kommentarar frå fylkeskommunen er merka raudt i teksten til kulturminneplanen, sist revidert Rådmann rår til at kulturminneplan for Sogndal kommune vert vedteken med endringar som føreslege i planframlegg datert , sist revidert Side 18 av 26

19 Sak 13/14 Sogndal, 1. april 2014 Jostein Aanestad rådmann Einar Nedrelo tenesteleiar plan og næring Side 19 av 26

20 Sogndal kommune Sak 14/14 Formannskapet Saksh.: Aud Kari Isane Arkiv: F40 Arkivsak: 14/399 Saksnr.: Utval Møtedato 14/14 Formannskapet Sak 14/14 Søknad om statleg tilskot til barnevernet 2014 Tilråding: Kommunestyret godkjenner søknad om statleg tilskot til oppretting av ei tiltaksstilling i Sogn barnevern, slik det går fram av vedlegg 1. Vedlegg: Søknad om statleg tilskot til Sogn barnevern Uprenta vedlegg; Retningslinjer for satsing på kommunalt barnevern 2014 rundskriv Q-31/2014 Saksutgreiing: I statsbudsjettet for 2014 er det sett av 85 mill kroner til styrking av det kommunale barnevern. Dei 741 stillingane frå tildelinga i 2011, 2012 og 2013 skal vidareførast. I tillegg er det øyremerka midlar til ytterlegare 150 stillingar. Stillingane får ¾ - effekt i 2014 Desse stillingane blir fullfinansiert i I tillegg er det avsett 10 mill til kompetanse- og samhandlingstiltak samt administrering av satsinga. Fordeling av midlar tek utgangspunkt i fordeling etter delkostnadsnøkkelen for barnevern og etter belastning i barnevernstenesta. Delkostnadsnøkkel bestemmer 90 % av fordeling, og belastning i barnevernet bestemmer 10 %. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har i 2014 kr til nye stillingar (2,9 stk). Kompetanse- og samhandlingsmidlane ønskjer alle barnevernstenestene i fylke å gå saman om ein felles søknad til eit felles prosjekt. Det er eit aukande tal barn og unge som mottek hjelp frå barnevernet. Frå 2001 til 2011 var auken på 56 %. Tenesta si hovudoppgåve er å sikre at barn og unge som lever under forhold som kan skade helse og utvikling, får nødvendig hjelp og omsorg til rett tid. Barnevernstenesta skal også bidra til at barn og unge får trygge oppvekstvilkår. Søknadsfrist til fylkesmannen på stillingane var Kriteria for å få tildelt midlar er at: Søknaden skal vere handsama av kommunestyret eller i eit organ kommunestyret har delegert mynde til. Ved interkommunalt samarbeid, jf. kommuneloven 28 a, skal vertskommunen søkje på vegne av kommunane som inngår i samarbeidet. Søknad om stilling kan vere både sakshandsamarstilling (Kostra 244) og stilling i barnevernet knytt til gjennomføring av tiltak (Kostra 251). Stillingane skal komme i tillegg til budsjetterte stillingar for 2013 og i tillegg til allereie planlagde nyopprettingar i Barnevernstenesta kan også søkje om midlar til kompetanse- og samhandlingstiltak som styrker tenesta. Vurdering: Side 20 av 26

21 Sak 14/14 Både tal nye meldingar pr. år og tal barn i tiltak har auka monaleg i Sogn Barnevern frå 2009 til Vi ser også at fleire saker vert meir omfattande og komplekse. Omorganisering i Bufetat fører til auka behov for gjennomføring av tiltak i eigen regi. Rådmann vil tilrå at Sogndal kommune på vegne av kommunane i Sogn barnevern søkjer om midlar til 1 ny stilling i Sogn barnevern, jf vedlagd søknad. Søknaden vart sendt innan fristen, og vedtaket i kommunestyret kan ettersendast. Søknaden er allereie handsama av fylkesmannen og den er innvilga. Sogndal, Jostein Aanestad rådmann Side 21 av 26

22 Sogndal kommune Sak 15/14 Formannskapet Saksh.: Jostein Aanestad Arkiv: 256 Arkivsak: 14/1320 Saksnr.: Utval Møtedato 15/14 Formannskapet / Kommunestyret Sak 15/14 Lånefinansiering - Sogndal kulturhus AS Tilråding: Sogndal kommune gjev eit lån 1,9 mill. kroner til Sogndal Kulturhus AS finansiert frå Kraftfond II. Lånet skal betalast ned på 10 år, der dei tre første åra er avdragsfrie. Renta vert sett til 1 mnd. Nibor pluss 0,5%. Renteinntektene vert tilførd avkastningsfondet for Kraftfond II medan avdraga vert tilbakeførd grunnkapitalen i Kraftfond II. Vedlegg: Søknad frå Sogndal Kulturhus motteke Saksutgreiing: Bakgrunn: Det har vore ei politisk høgt prioritert sak å sikre ombygging og ny bruk av Sogndal kulturhus etter at høgskulen flytta ut. Dette starta med ein sakskomiteen som drøfta å tilrådd framtidig bruk av kulturhuset. I sakskomiteen si tilråding og i kommunestyret sitt vedtak vart utbygging av ein kinosal nummer tre prioritert. I økonomiplanen er det sett av 2,7 mill. kroner til forskotering av statlege tilskot til utbygging og utbetring av kulturhus. Desse midla vert m.a. nytta til ombyggingane av kinosal 3, dvs. eigedomsselskapet sine utgifter til bygningsmessige tiltak. Midla vert fullt nytta til det. Det er ikkje sett av midlar til driftsselskapet sine investeringar i kinosal 3. Kommunen har lenge vore kjent med at driftsselskapet vil få investeringskostnader på 1,5 til 2,0 mill. til kinoutstyr og inventar for kinosal 3. Sogndal Kulturhus AS søkjer om eit lån på 1,9 mill. kroner til kinoteknisk utstyr (1,5 mill.), inventar/teknisk utstyr til blauboksen (0,3 mill.) og refinansiering av lån i SPV (0,1 mill.). Selskapet søkjer om eit serielån på 10 år, med 3 års avdragsfritak og med førstepriorites pant i driftsutstyr. Det vert vist til vedlagde søknad. I søknaden er det gjort greie for økonomien i selskapet. Selskapet har ein eigenkapital på 1,6 mill., ein eigenkapitaldel på 38%. Gjennomsnittleg resultat etter skatt har vore på vel ,- dei siste 5 åra, dersom vi held 2011 utanom (det året var det særskilde driftsinntekter). Som følgje av auka leigeareal vil utgiftene til driftsselskapet auke med om lag ,- pr. år framover. Inndekking av desse auke utgiftene krev fleire besøkande og auka inntekter frå utleige. Vurdering: Side 22 av 26

23 Sak 15/14 Utbygging av kinosal 3 i kulturhuset er eit prioritert tiltak frå kommunestyret i samband med ombygging av kulturhuset. Det er også ønskeleg å få lagd tidlegare kantine til rette for kulturaktivitetar på ettermiddag/kveld på kvardagar og helg. Dette krev investeringar for driftsselskapet. Låneopptak i bankar for desse investeringane er svært dyre, og vil vera svært krevjande å finna rom for innafor driftsselskapet sin driftsøkonomi. Vi har plassert delar av midlane i Kraftfond II i bank, med for tida låg avkasting. Eit utlån til Sogndal Kulturhus AS på dei vilkåra vi tidlegare har ytt lån frå Kraftfond II på vil gje noko betre inntening for kommunen, samstundes som Sogndal Kulturhus AS får finansiert sine naudsynte investeringar i samband med ny bruk av kulturhuset. Vi bør samstundes bidra til refinansiering av eit mindre lån selskapet har. Samla sett vil dette gje grunnlag for å gjennomføre dei naudsynte investeringane og vera eit bidrag til ein trygg økonomi for selskapet framover. Rådmannen vil ut frå dette tilrå at kommunen gjev eit serielån på 1,9 mill. kroner, med 10 års nedbetalingstid, der dei tre første åra er avdragsfrie. Sogndal 4. april 2014 Jostein Aanestad rådmann Side 23 av 26

24 Sogndal kommune Sak 16/14 Formannskapet Saksh.: Inger Pedersen Arkiv: 210 &14 Arkivsak: 14/13 Saksnr.: Utval Møtedato 16/14 Formannskapet Sak 16/14 Rekneskap og årsmelding 2013 Tilråding: 1. Rekneskap og årsmelding 2013 for Sogndal kommune vert vedteken med dei disposisjonane som er gjort i vedlagde årsrekneskap og årsmelding. 2. Overskotet for 2013 på kroner vert disponert slik: Avsetjing til flyktningfond ,- Avsetjing til grunnkapital kraftfond II ,- Avsetjing rentereguleringsfondet ,- Vedlegg: 1. Årsmelding og årsrekneskap 2013 eigne hefte 2. Revisjonsmelding 3. Kommunen sin årlege rapport om grunnskulen 2013 eige hefte (vert ettersendt) 4. Fråsegn frå kontrollutvalet (vert lagd fram i møte). Saksutgreiing Kommunestyret skal vedta årsrekneskap og årsmelding innan 6 månader etter utgangen av rekneskapsåret. Det er formannskapet som innstiller til vedtak i kommunestyret. Kontrollutvalet skal gje fråsegn om årsrekneskapen til kommunestyret før kommunestyret gjer vedtak. Kontrollutvalet si fråsegn skal ligge føre til formannskapet si handsaming av årsmelding og rekneskap. Fråsegn frå kontrollutvalet vil verte lagt fram i formannskapet sitt møte. Rådmannen utarbeidar årsmelding og fremjar denne for formannskapet. Kontrollutvalet har fått tilsendt rekneskap og årsmelding. Kommunestyret skal handsame årsrekneskap og årsmelding samstundes. Rekneskapen vert lagt fram med eit rekneskapsmessig mindreforbruk på kroner Årsmeldinga gjev forklaringar på meir- og mindreforbruk på dei ulike områda, og gjev økonomiske analysar og rapport om måloppnåing i høve til dei resultatmåla kommunestyret har vedteke for dei ulike tenesteområda. I K.sak 55/10 gjorde kommunestyret følgjande samrøystes vedtak: Rådmannen får fullmakt til å setje på disposisjonsfond dei budsjettmidlar som eit driftsområde ikkje nyttar i eit budsjettår, og fullmakt til å trekkje frå dette fondet. I rekneskapen for 2013 er det 11 driftsområde der budsjettmidlane ikkje er nytta fullt ut. For nokre av desse driftsområda skuldast mindreforbruket utanforliggjande omsyn. Resten av Side 24 av 26

25 Sak 16/14 mindreforbruket frå driftseiningane er overført til fond. Desse midlane vil verte nytta til eingongsutgifter (utbetringar av bygningar, kjøp av utstyr, kompetanseutvikling m.v.) eller til utgifter som vi no veit vil kome i 2014, og som det ikkje er budsjettdekking for i Overføring til disposisjonsfond er som følgjer: Eining Beløp Kultur Plan og næring Kommunalteknikk Helse og sosial Barnehagar Fjærland oppvekstsenter Norane oppvekstsenter Kaupanger skule Økonomi og personal Tenestetorg og ikt Fag og utvikling Sum Rådmannen legg tidlegare vedtak og praksis til grunn for tilrådinga når det gjeld disponering av overskotet for Det inneber følgjande: Avsetjing til flyktningfond Det er avsett til flykningefond i samsvar med budsjettet. Inntektene vart ein god del høgare enn budsjettert som følgje av svært høg busetting på slutten av året. Vi får fullt integreringstilskot for 2013, sjølv om busettinga vart gjennomførd i november/desmeber. Det vert tilrådd at meirinntekten på kroner ,- vert sett av på flykningefondet. Avsetjing til grunnkapital kraftfond II "Grunnkapitalen skal kvart år aukast med eit så stort beløp at realverdien av kapitalen vert oppretthalden dvs. tilsvarande auke i konsumprisindeksen". Grunnkapitalen er pr på Konsumprisindeksen steig med 2,04% i perioden desember 2012 til desember Avsetjing for å styrke grunnkapitalen vert då kr ,-. Rentereguleringsfondet Ved utgangen av 2013 har kommunen ei samla långjeld på 366 mill. kroner. Gjelda vi auke med ca. 100 mill. kroner fram til 2016 til 465 mill. kroner. Stort sett alle låna til kommunen er med flytande rente, dvs. at vi tek heile renterisikoen sjølv. Kommunen har etablert eit rentereguleringsfond for å ha reserver for ein renteauke. Fondet er på 11,9 mill. kroner. Ein renteauke på 1% vil gje auka årlege rentekostnader på 4 til 5 mill. kroner. Rentereguleringsfondet bør fram til 2016 aukast til minst 20 mill. kroner. Det vert tilrådd at resterande overskot kr ,- vert sett av til rentereguleringsfondet. Saldo på dette fondet vil då vera 20,2 mill. kroner. Kommunen har eit premieavvik på 22,7 mill. kroner. Det er ønskeleg å byggje opp eit fond for på storleik med premieavviket, for å kunne utgiftsføre premieavviket i rekneskapen slik at det Side 25 av 26

26 Sak 16/14 ikkje belastar kommuneøkonomien framover. Rådmannen har ikkje ved denne rekneskapsavsluttinga funne rom for å setja av midlar til eit slikt pensjonsfond. Sogndal, 4. april 2014 Jostein Aanestad rådmann Side 26 av 26

27 Sogndal kommune Møteprotokoll Utval: FORMANNSKAPET Møtestad: Formannskapssalen Møtedato: Tid: 09:00 13:00 Saksnr. Arkivsaksnr. Tittel 7/14 14/408 Formannskapet 2014 Sakliste 8/14 14/1072 Dialogmøte Sakskomite tekniske tenester (kommunalteknikk og plan og næring). 9/14 14/1073 Dialogmøte Sakskomite for helse, omsorg og sosiale tenester. 10/14 14/1074 Dialogmøte Sakskomite oppvekst. 11/14 14/1289 Fritak frå politiske verv 12/14 13/1441 Felles pedagogisk-psykologisk teneste 13/14 12/800 Kulturminneplan for Sogndal kommune 14/14 14/399 Søknad om statleg tilskot til barnevernet /14 14/1320 Lånefinansiering - Sogndal kulturhus AS 16/14 14/13 Rekneskap og årsmelding 2013

28 Sak 7/14 Formannskapet 2014 Pkt. 1 OPNING. A. Konstituering av møte: * Møtet lovleg sett med følgjande til stades: * Ordførar Jarle Aarvoll, varaordførar Laura Kvamme, Eline Orheim (permisjon under sak 16/14, Kjetil Kvåle møtte som vararepresentant), Eva Ramstad, Arvid Stenehjem, Heidi Kathrin Osland, Helge Torstad, Karin Vikane, Stig Ove Ølmheim * Frå administrasjonen møtte rådmann Jostein Aanestad. * Innkalling og sakliste Godkjent. * Møteleiar: Ordførar Jarle Aarvoll. * Ope møte. B. Protokoll frå møte godkjent. Pkt. 2 ORIENTERINGAR OG DRØFTINGAR A. Orientering frå ordførar: - Nettverkssamling i «Saman om ein betre kommune» - Ordførarkonferansen og kommunekonferansen i Oslo - Statsminister Erna Solberg sitt besøk på HSF - Årsmøte INU - Eigarmøte Fosshaugane Campus - Utviklingsprogram for små og mellomstore byar B. Orientering frå utval: C. Innspel frå medlemane: Stig Ove Ølmheim (Ap) 1. SISOF-utbygging i Nedrehagen 2. Gatenamn-prosjektet 3. Barnehagetomt, kva er status 4. Synfaringar i Grushola 5. Rundkøyringa ved Billaget Laura Kvamme (Sp) 1. Vedtak i Olje- og energidepartementet om konsesjon til 132 kv kraftlinje Fjærland Grindsdalen. 2. Vegløysing til Kjørnesplatået 3. Prosjektstilling bustadsosialt program Eva Ramstad (V) 1. Barnehageutbygging 2. Juletre ved Amfi/Kulturhuset Heidi Katrin Osland (Sv) 1. Kloakk-utslepp i Sogndalsfjorden 2. Utbygging av studentbustader i Nedrehagen

29 - Orientering frå rådmann: - SHOS-utbygginga - Sal Kjønes IV - UU Kaupanger skule - Kommunebarometeret Sogn LMS - Avtale Hagelinnesa D. Drøftingar : Pkt. 3 SKRIV OG MELDINGAR. Referert. A. Invitasjon til å delta i forsøk med stemmerett for ungdom som fyller 16 eller 17 år i valgåret ved kommunestyrevalget i 2015 (Arkivsak 14/1223) Sak 8/14 Dialogmøte Sakskomite tekniske tenester (kommunalteknikk og plan og næring). Handsaming Samrøystes vedtak: Sakskomite oppvekst får følgjande medlemar: Arvid Stenehjem, Ap Einar Vatlestad, H Eline Orheim, Ap Hans I. Haugen, V Kåre Oddvin Stokkenes, Ap Laura Kvamme, Sp Sigurd Sætre, Frp Stig Ove Ølmheim, Ap Saksordførar vert: Laura Kvamme Sakskomiteen får slikt mandat: Sakskomiteen skal gjere seg kjent med status og utfordringar kommunen står overfor innafor områda kommunalteknikk og plan og næring og leggja fram ei prioritert og grunngjeven liste innafor desse områda over tiltak/tema som skal verta vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for Sak 9/14 Dialogmøte Sakskomite for helse, omsorg og sosiale tenester. Handsaming

30 Samrøystes vedtak: Sakskomite oppvekst får følgjande medlemar: Arnt Erik Norheim, Krf Astrid Hove, Ap Bjarte Stedje, Sp Bjørn Skjeldestad, Ap Christen Knagenhjelm, Uavh. Ivar Slinde, Sp Jarle Aarvoll, Ap Steinar Øydvin, Sv Saksordførar vert: Astrid Hove Sakskomiteen får slikt mandat: Sakskomiteen skal gjere seg kjent med status og utfordringar kommunen står overfor innafor områda helse, omsorg og sosiale tenester og leggja fram ei prioritert og grunngjeven liste innafor desse områda over tiltak/tema som skal verta vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for Sak 10/14 Dialogmøte Sakskomite oppvekst. Handsaming Samrøystes vedtak: Sakskomite oppvekst får følgjande medlemar: Eva M. Ramstad, V Karin Vikane, H Kjetil Kvåle, Ap Klaus Endre Timberlid, Ap Liv Anny Bruheim, Ap Margrete Haug, Krf Rita Navarasete, Frp Sindre Børsheim Ramung, Sp Vibeke Johnsen, Sv Saksordførar vert: Vibeke Johnsen Sakskomiteen får slikt mandat: Sakskomiteen skal gjere seg kjent med status og utfordringar kommunen står overfor innafor områda barn og unge, barnehage, skule og kultur og leggja fram ei prioritert og grunngjeven

31 liste innafor desse områda over tiltak/tema som skal verta vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for Sak 11/14 Fritak frå politiske verv Tilråding: Heidi Kathrin Osland får fritak for resten av perioden som representant i formannskapet og kommunestyret. Handsaming Heidi Kathrin Osland (Sv) gjekk frå som ugild. Som vararepresentant møtte Margrethe Haug (KrF). Jarle Aarvoll (Ap) orienterte om at ev. nyval for andre politiske verv vert vurdert fram til handsaming av saka i kommunestyret. Samrøystes tilråding: Heidi Kathrin Osland får fritak for resten av perioden som representant i formannskapet og kommunestyret. Sak 12/14 Felles pedagogisk-psykologisk teneste Handsaming Samrøystes vedtak: Sogndal kommune deltek i hovudprosjektet for pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn i samsvar med tilrådingane i forprosjektrapporten av Sak 13/14 Kulturminneplan for Sogndal kommune Handsaming Samrøystes tilråding:

32 Kommunestyret vedtek kulturminneplan for Sogndal kommune 2013, datert , sist revidert Sak 14/14 Søknad om statleg tilskot til barnevernet 2014 Handsaming Samrøystes tilråding: Kommunestyret godkjenner søknad om statleg tilskot til oppretting av ei tiltaksstilling i Sogn barnevern, slik det går fram av vedlegg 1. Sak 15/14 Lånefinansiering - Sogndal kulturhus AS Tilråding: Sogndal kommune gjev eit serielån på 1,9 mill. kroner til Sogndal Kulturhus AS finansiert frå Kraftfond II. Lånet skal betalast ned på 10 år, der dei tre første åra er avdragsfrie. Renta vert sett til 1 mnd. Nibor pluss 0,5%. Renteinntektene vert tilførd avkastningsfondet for Kraftfond II medan avdraga vert tilbakeførd grunnkapitalen i Kraftfond II. Handsaming Eva Ramstad (V) er styremedlem i Sogndal eigedomsselskap AS og sa seg ugild. Ikkje møtande varamedlem. Samrøystes tilråding: Sogndal kommune gjev eit serielån 1,9 mill. kroner til Sogndal Kulturhus AS finansiert frå Kraftfond II. Lånet skal betalast ned på 10 år, der dei tre første åra er avdragsfrie. Renta vert sett til 1 mnd. Nibor pluss 0,5%. Renteinntektene vert tilførd avkastningsfondet for Kraftfond II medan avdraga vert tilbakeførd grunnkapitalen i Kraftfond II. Sak 16/14 Rekneskap og årsmelding 2013 Tilråding: 1. Rekneskap og årsmelding 2013 for Sogndal kommune vert vedteken med dei disposisjonane som er gjort i vedlagde årsrekneskap og årsmelding. 2. Overskotet for 2013 på kroner vert disponert slik:

33 Handsaming Avsetjing til flyktningfond ,- Avsetjing til grunnkapital kraftfond II ,- Avsetjing rentereguleringsfondet ,- Helge Torstad (KrF) la fram forslag om at ,- kroner vert løyvd til restaurering av kyrkjeorgelet i Stedje kyrkje, med tilsvarande reduksjon i rentereguleringsfondet. Dette vart samrøystes vedteke. Laura Kvamme (Sp) la fram forslag om at ,- kroner vert løyvd til ferdigstilling av Mundal sentrum, med tilsvarande reduksjon i rentereguleringsfondet. Dette vart samrøystes vedteke. Samrøystes tilråding: 1. Rekneskap og årsmelding 2013 for Sogndal kommune vert vedteken med dei disposisjonane som er gjort i vedlagde årsrekneskap og årsmelding. 2. Overskotet for 2013 på kroner vert disponert slik: Avsetjing til flyktningfond ,- Avsetjing til grunnkapital kraftfond II ,- Avsetjing rentereguleringsfondet ,- Tilskot restaurering av orgel i Stedje kyrkje ,- Ferdigstilling av Mundal sentrum ,- Møte slutt : 13:00. Sogndal formannskap, Jarle Aarvoll -ordførar- Laura Kvamme varaordførar Arvid Stenehjem Eline Orheim Heidi Kathrin Osland Eva Ramstad

34 Helge Torstad Karin Vikane Stig Ove Ølmheim Jostein Aanestad -rådmann-

35 Saksframlegg Sakshandsamar: Maj Britt Solberg Arkiv: 065 Arkivsaksnr.: 14/408-4 Formannskapet Opning, konstituering, orienteringar og drøftingar. Pkt. 1 OPNING. A. Konstituering av møte: * Møtet lovleg sett med følgjande til stades: * Ordførar Jarle Aarvoll, varaordførar Laura Kvamme, Eline Orheim, Eva Ramstad, Arvid Stenehjem, Heidi Kathrin Osland, Helge Torstad, Karin Vikane, Stig Ove Ølmheim * Frå administrasjonen møter rådmann Jostein Aanestad. * Innkalling og sakliste Godkjenning. * Møteleiar: Ordførar Jarle Aarvoll. * Ope møte. B. Protokoll frå møte godkjenning. Pkt. 2 ORIENTERINGAR OG DRØFTINGAR A. Orientering frå ordførar: 0304/ Nettverkssamling i «Saman om ein betre kommune» 3103/ Ordførarkonferansen og kommunekonferansen i Oslo Statsminister Erna Solberg sitt besøk i Sogndal Årsmøte INU Eigarmøte Fosshaugane Campus B. Orientering frå utval: C. Innspel frå medlemane: D. Orientering frå rådmann: - SHOS-utbygginga - Sal Kjønes IV - UU Kaupanger - Mundal sentrum, jf brev frå Bygdeutvalet (arkivsak 12/1896) E. Drøftingar : Pkt. 3 SKRIV OG MELDINGAR A. Invitasjon til å delta i forsøk med stemmerett for ungdom som fyller 16 eller 17 år i valgåret ved kommunestyrevalget i 2015 (Arkivsak 14/1223) Vedlegg: Pkt. 2D, 3A Maj Britt Solberg -politisk sekretær-

36 Fjærland bygdautval Fjærland Sogndal Kommune v/ ordførar Søknad om tilbakeføring av meirverdiavgift til prosjektet Mundal sentrum Sogndal kommune har i sammarbeid med Fjærland bygdautval komme svært langt med opprusting og fornying av Mundal sentrum. Det gjenstår asfaltering, steinlegging, noko murarbeid og div.skilting og lyssetting for å fullføre prosjeket Mundal sentrum. Innkjøp av varer og tenester til dette er berekna til kr ,-. Arbeidet vil bli utført på dugnad, verdi kr ,-, totalt kr ,-. Fjærland bygdautval søkjer Sogndal kommune om at momskompensasjon på investeringar som tilhøyrer prosjektmidlane Mundal sentrum (løyvingar frå stat og kommune), vert nytta til fullfinnansering av Mundal sentrum. For at ikkje arbeidet skal stoppe opp, ynskjer ein avklaring før våren Mvh Fjærland bygdautval v/ Hans Haugen mob

37 Statsråden Kommunene Deres ref Vår ref Dato 14/ Invitasjon til å delta i forsøk med stemmerett for ungdom som fyller 16 eller 17 år i valgåret ved kommunestyrevalget i 2015 Kommunal- og moderniseringsdepartementet vil med dette invitere kommunene til å søke om å delta i forsøk med nedsatt stemmerettsalder til 16 år. Også de kommunene som deltok ved tilsvarende forsøk i 2011 bes om å søke, dersom de ønsker å delta i nytt forsøk. Bakgrunn Ved kommunestyrevalget i 2011 ble det gjennomført forsøk med nedsatt stemmerettsalder til 16 år. Etter invitasjon til alle kommunene hvor 143 sendte inn søknad, ble 20 kommuner samt Longyearbyen lokalstyre valgt ut til å delta. Til sammen ca og 17-åringer fikk anledning til å stemme. Forsøket ble evaluert av Institutt for samfunnsforskning sammen med Rokkansenteret ved Universitetet i Bergen. Resultater fra evalueringen foreligger i egen rapport Stemmerett for 16-åringer redigert av Johannes Bergh. Forsøket gav mange interessante erfaringer. Samtidig ønsker departementet å ha et bredere erfaringsgrunnlag. Hjemmelsgrunnlaget Forsøket hjemles i valgloven 15-1 som åpner for forsøk med å holde valg på andre måter enn det som går frem av loven ellers. Postadresse: Postboks 8112 Dep, 0032 Oslo Kontoradresse: Akersg. 59 Telefon: Telefaks: Org. nr.:

38 Omfanget av forsøket Forsøket gjelder kommunestyrevalget 2015, ikke fylkestingsvalget. Forsøket skal prøve ut stemmerett til ungdom som fyller 16 eller 17 år i valgåret, og som ellers oppfyller de andre kravene til stemmerett ved kommunevalget, jf. valgloven 2-2. I forsøket åpnes det ikke for endringer i valgbarhetsalderen, som fortsatt vil være 18 år. Kriteriene ved utvelging av kommuner Det velges ut ca. 20 kommuner til å delta i forsøket. Ved utvelgelse av kommuner som skal delta vil det bli lagt vekt på følgende: Det tas sikte på at ca. halvparten av de kommunene som skal delta, vil velges fra de kommunene som deltok ved forsøket i Det tas sikte på at både store, mellomstore og små kommuner skal delta. Det legges vekt på geografisk spredning slik at alle landsdeler er representert. Variasjon i den politiske sammensetningen av kommunestyret, dvs at man bør ha en spredning av kommuner etter politisk farge. Her vil man ta utgangspunkt i ordførerens parti. Variasjon i alderssammensetningen i kommunen, målt i andelen befolkningen i kommunen som er under 30 år. Det er viktig at kommunen i sin søknad opplyser om forhold knyttet til disse kriteriene. Det vil være til hjelp når departementet skal ta stilling til hvilke kommuner som skal delta. I vurderingen av hvilke kommuner som skal velges ut, vil vi også se på begrunnelse og motiv for å delta. Derfor bør søknaden også inneholde en redegjørelse for hvorfor kommunen søker. Evaluering Forsøket vil bli evaluert. Det er derfor en forutsetning for å få delta at kommunen stiller seg velvillig til å gi opplysninger som er relevante for forsøket til den institusjonen som får i oppdrag å evaluere forsøket. Frist for å søke Fristen for å søke settes til 1. juni Jeg ønsker dere lykke til med søknaden. Med hilsen Jan Tore Sanner Dette dokumentet er elektronisk godkjent og sendes uten signatur. Side 2

39 Saksframlegg Sakshandsamar: Maj Britt Solberg Arkiv: 034 Arkivsaksnr.: 14/ Dialogmøte Sakskomite for helse, omsorg og sosiale tenester. * Tilråding: Sakskomite oppvekst får følgjande medlemar: Arnt Erik Norheim, Krf Astrid Hove, Ap Bjarte Stedje, Sp Bjørn Skjeldestad, Ap Christen Knagenhjelm, Uavh. Ivar Slinde, Sp Jarle Aarvoll, Ap Steinar Øydvin, Sv Saksordførar vert: Astrid Hove Sakskomiteen får slikt mandat: Sakskomiteen skal gjere seg kjent med status og utfordringar kommunen står overfor innafor områda helse, omsorg og sosiale tenester og leggja fram ei prioritert og grunngjeven liste innafor desse områda over tiltak/tema som skal verta vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for Saksutgreiing Årshjulet i kommunen legg opp til dialog mellom tenesteiningane og politisk nivå i 2. kvartal kvart år. Føremålet med denne dialogen er å gje ein kort status for drifta på kvar eining og kva utfordringar eininga står framfor. Dette oversynet skal gje grunnlag for arbeidet med komande økonomiplan/budsjett. Det er sett av ein dag til dialogmøtet, tysdag 29.april. Kommunestyret vert delt opp i 3 sakskomitear: 1. Helse, omsorg og sosiale tenester (helse og sosiale, pleie og omsorg, NAV). 2. Oppvekst med barn og unge, barnehage, skule og kultur 3. Tekniske tenester (plan og næring og kommunalteknikk). Det vert då to komitear med 8 og ein med 9 kommunestyrerepresentantar. Kvar komite skal ha ein saksordførar. Mandatet for desse komiteane er å klargjer område og problemstillingar som skal takast med i det komande økonomiplanarbeidet. Opplegg for dialogen for kvar sakskomite er som følgjer:

40 1. Saksordførar går gjennom status for relevante delar av kommuneplanen eller andre overordna planar, ev. med bistand frå sekretæren for komiteen. 2. Einingsleiar gir ei innleiing om eininga (for nokre område vert einganar gått gjennom samla) med følgjande tema: Status: rekneskapsresultat Dersom det er gjennomført brukargranskingar vert desse gått gjennom og kommentert. Presentasjon av resultatmåla for eininga og tiltak for å nå desse. Utfordringar for : - venta endringar i brukarbehov/omfang ift. gjeldande budsjettramme - investeringsbehov ut over gjeldande plan - område med trong for endringar i dei politiske rammene. 3. Drøfting/spørsmål. 4. Alle tenesteleiarane som er knytt til kvar gruppe deltek heile dagen. 5. Rådmann peikar ut ein person (sekretær for komiteen) som skriv ned dei momenta sakskomiteen ønskjer å ta med vidare i økonomiplanarbeidet. Dette går som innstillingar frå dei tre komiteane til formannskapet. På vanleg måte i sakskomitear kan kvar medlem i sakskomiteane ha eigne innstillingar. Formannskapet samlar desse innstillingane, og saman med dei overordna vurderingane av økonomi legg formannskapet sine vurderingar fram for kommunestyret, jf årshjulet, i junimøtet. Kommunestyret si handsaming av dette notatet dannar grunnlaget for økonomiplanarbeidet om hausten. Jarle Aarvoll -ordførar-

41 Saksprotokoll Utvalg: Formannskapet Møtedato: Sak: 9/14 Arkivsak: 14/1073 Tittel: Saksprotokoll: Dialogmøte Sakskomite for helse, omsorg og sosiale tenester. Handsaming: Vedtak: Sakskomite oppvekst får følgjande medlemar: Arnt Erik Norheim, Krf Astrid Hove, Ap Bjarte Stedje, Sp Bjørn Skjeldestad, Ap Christen Knagenhjelm, Uavh. Ivar Slinde, Sp Jarle Aarvoll, Ap Steinar Øydvin, Sv Saksordførar vert: Astrid Hove Sakskomiteen får slikt mandat: Sakskomiteen skal gjere seg kjent med status og utfordringar kommunen står overfor innafor områda helse, omsorg og sosiale tenester og leggja fram ei prioritert og grunngjeven liste innafor desse områda over tiltak/tema som skal verta vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for

42 Saksframlegg Sakshandsamar: Maj Britt Solberg Arkiv: 034 Arkivsaksnr.: 14/ Dialogmøte Sakskomite ohhvekst. Tilråding: Sakskomite oppvekst får følgjande medlemar: Eva M. Ramstad, V Karin Vikane, H Kjetil Kvåle, Ap Klaus Endre Timberlid, Ap Liv Anny Bruheim, Ap Margrete Haug, Krf Rita Navarasete, Frp Sindre Børsheim Ramung, Sp Vibeke Johnsen, Sv Saksordførar vert: Vibeke Johnsen Sakskomiteen får slikt mandat: Sakskomiteen skal gjere seg kjent med status og utfordringar kommunen står overfor innafor områda barn og unge, barnehage, skule og kultur og leggja fram ei prioritert og grunngjeven liste innafor desse områda over tiltak/tema som skal verta vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for Saksutgreiing Årshjulet i kommunen legg opp til dialog mellom tenesteiningane og politisk nivå i 2. kvartal kvart år. Føremålet med denne dialogen er å gje ein kort status for drifta på kvar eining og kva utfordringar eininga står framfor. Dette oversynet skal gje grunnlag for arbeidet med komande økonomiplan/budsjett. Det er sett av ein dag til dialogmøtet, tysdag 29.april. Kommunestyret vert delt opp i 3 sakskomitear: 1. Helse, omsorg og sosiale tenester (helse og sosiale, pleie og omsorg, NAV). 2. Oppvekst med barn og unge, barnehage, skule og kultur 3. Tekniske tenester (plan og næring og kommunalteknikk). Det vert då to komitear med 8 og ein med 9 kommunestyrerepresentantar. Kvar komite skal ha ein saksordførar. Mandatet for desse komiteane er å klargjer område og problemstillingar som skal takast med i det komande økonomiplanarbeidet. Opplegg for dialogen for kvar sakskomite er som følgjer:

43 1. Saksordførar går gjennom status for relevante delar av kommuneplanen eller andre overordna planar, ev. med bistand frå sekretæren for komiteen. 2. Einingsleiar gir ei innleiing om eininga (for nokre område vert einganar gått gjennom samla) med følgjande tema: Status: rekneskapsresultat Dersom det er gjennomført brukargranskingar vert desse gått gjennom og kommentert. Presentasjon av resultatmåla for eininga og tiltak for å nå desse. Utfordringar for : - venta endringar i brukarbehov/omfang ift. gjeldande budsjettramme - investeringsbehov ut over gjeldande plan - område med trong for endringar i dei politiske rammene. 3. Drøfting/spørsmål. 4. Alle tenesteleiarane som er knytt til kvar gruppe deltek heile dagen. 5. Rådmann peikar ut ein person (sekretær for komiteen) som skriv ned dei momenta sakskomiteen ønskjer å ta med vidare i økonomiplanarbeidet. Dette går som innstillingar frå dei tre komiteane til formannskapet. På vanleg måte i sakskomitear kan kvar medlem i sakskomiteane ha eigne innstillingar. Formannskapet samlar desse innstillingane, og saman med dei overordna vurderingane av økonomi legg formannskapet sine vurderingar fram for kommunestyret, jf årshjulet, i junimøtet. Kommunestyret si handsaming av dette notatet dannar grunnlaget for økonomiplanarbeidet om hausten. Jarle Aarvoll -ordførar-

44 Saksprotokoll Utvalg: Formannskapet Møtedato: Sak: 10/14 Arkivsak: 14/1074 Tittel: Saksprotokoll: Dialogmøte Sakskomite oppvekst. Handsaming: Vedtak: Sakskomite oppvekst får følgjande medlemar: Eva M. Ramstad, V Karin Vikane, H Kjetil Kvåle, Ap Klaus Endre Timberlid, Ap Liv Anny Bruheim, Ap Margrete Haug, Krf Rita Navarasete, Frp Sindre Børsheim Ramung, Sp Vibeke Johnsen, Sv Saksordførar vert: Vibeke Johnsen Sakskomiteen får slikt mandat: Sakskomiteen skal gjere seg kjent med status og utfordringar kommunen står overfor innafor områda barn og unge, barnehage, skule og kultur og leggja fram ei prioritert og grunngjeven liste innafor desse områda over tiltak/tema som skal verta vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for

45 Saksframlegg Sakshandsamar: Maj Britt Solberg Arkiv: 033 Arkivsaksnr.: 14/ Fritak frå politiske verv * Tilråding: Heidi Kathrin Osland får fritak for resten av perioden som representant i formannskapet og kommunestyret. Vedlegg: 1. Søknad om fritak frå verv i kommunestyret, datert Saksutgreiing: Kommunestyrerepresentant og formannskapsmedlem Heidi Kathrin Osland har søkt om fritak frå dessse vera for resten av kommunestyreperioden. I søknaden heiter det: "I medhald av 15 Uttreden - 2. ledd søker eg om fritak for resten av perioden min i formannskap og kommunestyre. Lova opnar opp for at den som ikkje uten uforholdsmessig vanskelighet eller belastning kan skjøtte sine plikter i vervet kan søke om fritak. Kombinasjonen sjølvstendig næringsdrivande arkitekt og lokalpolitikar i Sogndal har vore krevjande. Som sjølvstendig næringsdrivande er ein avhengig av å ha eit godt omdømme. Eg og mine kollegaer har opplevd det som svært belastande at mi politikarrolle er blitt brukt for å stoppe eller hindre framdrifta i prosjekt som kontoret mitt har vore arkitekt for. Som ansvarleg søkjar opptrer ein på vegne av ein annan part og skal tale denne parten si sak. Sjølv om eg ikkje har vore medlem av forvaltningsutvalet, har eg opplevd at politikarrolla har sett grenser i høve til jobben." Som det vert refert i søknaden opnar 15 i kommunelova for fritak for politiske verv "den som ikke uten uforholdvismessig vanskeligheter eller belastning kan skjøtte sine plikter i vervet". Det er kommunestyret som har mynde til å fritak for politiske verv. Kommunetarane til kommunelova, jf vedlegg. gjev ikkje klare vurderingar av kva som vert rekna som fritaksgrunn. Vi har vore i kontakt med KS for å få råd i denne konkrete saka. I e-post til kommunen skriv KS følgjande: "Loven gir rom for skjønn, og vår vurdering er, utfra de opplysninger du har gitt i tlf. at her er det et grunnlag for å gi fritak. En skjønnsvurdering her er bl.a. at Sogndal er en relativt liten kommune, hvor utfordringer rundt det å ha flere, ulike roller kan være mer krevende enn i store kommuner." Det er stor variasjon mellom kommunar kor streng kommunen er for å innvilga søknad om fritak for

46 politiske verv. Vi har ikkje hatt fritakssøknader på dette grunnlaget på mange år, og har ikkje etablert noko praksis. Det vert såleis opp til kommunestyret sitt skjønn om søknaden skal innvilgast eller avslåast. Etter ei samla vurdering vil ordførar tilrår at søknaden vert innvilga. Jarle Aarvoll -ordførar-

47 Kaupanger, 31. Mars 2014 SØKNAD OM FRITAK FRÅ VERV I KOMMUNESTYRET I medhald av 15 Uttreden - 2. ledd søker eg om fritak for resten av perioden min i formannskap og kommunestyre. Lova opnar opp for at den som ikkje uten uforholdsmessig vanskelighet eller belastning kan skjøtte sine plikter i vervet kan søke om fritak. Kombinasjonen sjølvstendig næringsdrivande arkitekt og lokalpolitikar i Sogndal har vore krevjande. Som sjølvstendig næringsdrivande er ein avhengig av å ha eit godt omdømme. Eg og mine kollegaer har opplevd det som svært belastande at mi politikarrolle er blitt brukt for å stoppe eller hindre framdrifta i prosjekt som kontoret mitt har vore arkitekt for. Som ansvarleg søkar opptrer ein på vegne av ein annan part og skal tale denne parten si sak. Sjølv om eg ikkje har vore medlem av forvaltningsutvalet, har eg opplevd at politikarrolla har sett grenser i høve til jobben. Eg vil understreke at formannskap og kommunestyre alltid har vore ryddige når eg har gjort dei merksame på at arkitektkontoret mitt har hatt prosjekt til handsaming som har gjort meg inhabil. Så har då heller ingen funne at nokon feil er gjort i dei 7 åra eg har vore politikar. Å gjere noko for lokalsamfunnet har vore ei sentral drivkraft. Eg ser at for meg vert det enklare å få dette til på andre arenaer enn i kommunestyresalen. Beste helsing Heidi Kathrin Osland

48 Saksprotokoll Utvalg: Formannskapet Møtedato: Sak: 11/14 Arkivsak: 14/1289 Tittel: Saksprotokoll: Fritak frå politiske verv Handsaming: Heidi Kathrin Osland (Sv) gjekk frå som ugild. Som vararepresentant møtte Margrethe Haug (KrF). Jarle Aarvoll (Ap) orienterte om at ev. nyval for andre politiske verv vert vurdert fram til handsaming av saka i kommunestyret. Vedtak: Heidi Kathrin Osland får fritak for resten av perioden som representant i formannskapet og kommunestyret.

49 Saksframlegg Sakshandsamar: Aud Kari Isane Arkivsaksnr.: 13/ Arkiv: B01 Felles pedagogisk-psykologisk teneste * Tilråding: Sogndal kommune deltek i hovudprosjektet for pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn i samsvar med tilrådingane i forprosjektrapporten av Vedlegg: Forprosjekt om felles pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn endeleg rapport Saksutgreiing: Sogn regionråd har gjennomført eit forprosjekt for å vurdera organiseringa av for pedagogiskpsykologisk teneste (PPT). Opplæringslova 5-6 stiller krav om at kvar kommune skal ha ei pedagogiskpsykologisk teneste. Kommunane i Sogn regionråd har fem ulike organisasjonsløysingar for pp-tenesta og dei bruker meir ressursar på spesialundervisning enn fylket og snittet for landet elles. Forprosjektet for felles PPT inngår i det regionale barnehage- og skuleutviklingsprogrammet «System for styrka læring. Rådmannsgruppa er styringsgruppe og oppretta ei prosjektgruppe hausten Programleiar for «System for styrka læring» har vore prosjektleiar og i tillegg leigde rådet inn to eksterne prosjektmedarbeidarar frå selskapet Deloitte; Dr. polit Wiggo Hustad og spesialpedagogisk rådgjevar Veline T. Martinsen. Forprosjektet starta våren 2013 og er meint å gje eit beslutningsgrunnlag for kommunane om dei ønskjer å gå vidare med eit hovudprosjekt. Mandatet i forprosjektet er å sjå nærare på korleis kommunane kan etablera ei felles pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn. I forprosjektet har vi lagt til rette for å skapa arenaer for deltaking blant aktuelle og sentrale aktørar. Fokus har vore involvering, medskaping og eigeninnsats der deltakarane påverkar resultatet og på den måten kan vi oppnå forståing for endringsbehov og få betre oppslutning om resultatet. Dei to eksterne prosjektmedarbeidarar har vore sentrale i førebuingane/ etterarbeidet av møte/samlingane og har gitt innspel til konklusjonane i rapporten. Kommunane har fem ulike organisasjonsløysingar, og det blir brukt mykje ressursar på spesialundervisning i vår region. Regionrådskommunane bruker om lag kr 80 millionar på spesialundervisning per år. Samstundes har vi gode skulefagleg resultat i regionen. Det er grunn til å tru at vi kan halda fram med å produsera gode skulefagleg resultat, samstundes som omfanget i bruk av spesialundervisning kan reduserast. Rapporten konkluderer i høve til dagens organisering av pp-teneste, ein modell med ei felles teneste og ein modell med to organisasjonar. Rapporten konkluderer også med kommunalt eigarskap og at kommunane må ta hand om pp-tenesta sjølve. Som rapporten viser kan ny organisering av PPT vera eit konstruktivt grep som vil vera nødvendig, men ikkje tilstrekkeleg for å løysa utfordringa med aukande bruk av spesialundervisning. Rapporten peikar på fleire tiltak som kommunane bør gjera for å betra tilbodet og som kjem i tillegg til å sjå på organisasjonsforma: Bestillarkompetansen frå kommunane må bli betre

50 Betre interne strukturar og interne prosessar Endra haldningar og endra kultur Samarbeid barnehage, småskulesteget og barnevernet Dei tre overordna måla i det utviklingsprogrammet «System for styrka læring» er: 1. Auka læringsutbytte for alle, 2. Styrka tilpassa opplæring og 3. Redusert bruk av spesialundervisning. Kommunane og skulane må ha ei dreiing frå spesialundervisning til tilpassa opplæring. Både faglege, menneskelege og økonomiske omsyn talar for at vi må ha færre vedtak og mindre omfang av spesialundervisninga. Dette er utfordringar som programmet skal hjelpe kommunane å løyse, spesielt innan kompetansebygging, rettleiing, kulturendring og arbeid med betra prosessar. Men kommunane må som eigarar også vurdere å endre struktur på dei tenestene for at desse kan bli betre. Struktur formar innhaldet. Administrasjonen i Sogn regionråd meiner at ny organisering av pp-teneste og arbeid for å utvikla betre prosessar og kulturendring bør skje parallelt. I eit hovudprosjekt vil ein gå vidare med å konkretisera løysingar for aktuelle organisasjonsformer og tiltaka slik det framgår i rapporten. Rådmannsgruppa drøfta konklusjonane i rapporten i møte 31. januar Det var semje om at rapporten vert lagt fram for handsaming i neste regionrådsmøte med rådmannsgruppa si tilråding til rådet. Sogn regionråd handsama sak om felles pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn i møtet 28. februar 2014, og det vart fatta følgjande vedtak: Sogn regionråd tilrår at medlemskommunane gjer prinsippvedtak om å delta i eit hovudprosjekt for pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn i samsvar med tilrådingane i forprosjektrapporten av Prosessen vidare: Kommunane blir bedne om å handsama tilrådinga i løpet av mars/april og ta stilling til om dei vil vera med på eit hovudprosjekt. Sogn regionråd gjer vedtak i neste rådsmøtet 7. mai på bakgrunn av kommunane sine vedtak. Med positive prinsippvedtak i kommunane om at det skal setjast i gang eit hovudprosjekt kan Sogn regionråd arbeida vidare med planlegging, vurdering av organisering, bemanning/stillingsstruktur, kompetansebehov og førebuing som grunnlag til etablering av pp-teneste. I dette ligg vidare vurderingar i høve ein modell med ei felles teneste eller ein modell med to organisasjonar. Sogn regionråd vil i denne fasen knyta til seg fagleg kompetanse og vil orientera rådet undervegs i dette arbeidet. Vurdering: Sogndal kommune kjøpet i dag PP-tenester frå Sogn og Fjordane fylkeskommune. Det same gjer Leikanger kommune og Vik kommune. Vi bør få eit betre eigarskap til pp-tenesta, noko som kan bli eit resultat av eit hovudprosjekt for pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn. Rådmannen vil rå til at kommunen deltek i hovudprosjektet. Sogndal 2. april Jostein Aanestad rådmann

51 Sogn regionråd Forprosjekt om felles pedagogiskpsykologisk teneste i Sogn Endeleg rapport Claus Røynesdal Sogndal, Prosjektleiar

52 Innhald 1. Bakgrunn og utfordringar Prosjektorganisering Rollebeskriving Gjennomføring og milepælar Spesialundervisning Den gordiske knuten Funn og tilbakemeldingar frå praksisfeltet Konklusjon...17 Vedlegg 1 Målet for barnehage, skule og pp-tenesta: Lærande organisasjon Uprenta vedlegg: møtereferat og presentasjonar på fagsamlingane. 2

53 1. Bakgrunn og utfordringar I Sogn og Fjordane har vi lenge hatt ein tradisjon for tett samarbeid, samvirke og delingskultur. Dei fire regionane står sterkt som skule- og barnehagefaglege utviklingsaktørar, i tett samarbeid med Høgskulen i Sogn og Fjordane, Fylkesmannen, Utdanningsforbundet i Sogn og Fjordane, KS og Sogn og Fjordane fylkeskommune. Denne arbeidsmåten bidreg sterkt til å forklare dei gode resultata vi har. Gjennom samarbeid har vi gjort kvarandre sterkare ved å dele, skape og bruke ny kunnskap. Dei 428 kommunane i Noreg finn saman i 69 regionråd. Når vi samanliknar desse regionråda, ser vi eit høgt ambisjonsnivå på skule- og barnehageutvikling i Sogn. Kommunane i Sogn har hatt ei sterk satsing frå 2006 gjennom prosjektet Sats på skulen snu Sogn, med delprosjekta Sats på barnehagen snu Sogn og Sats på entreprenørskap snu Sogn. Vi har vore i forkant når det gjeld leiarutdanning for rektorar og skuleleiarar, vi var i forkant med leiarutdanning av styrarar og pedagogiske leiarar, og vi er i forkant i utvikling av regionale fagnettverk som verktøy for kvalitetsutvikling av barnehagesektoren. Utvikling av desse tiltaka har skjedd i eit tett samarbeid med aktørane i fylket, i tillegg til NAV Arbeidslivssenter Sogn og Fjordane, Ungt Entreprenørskap og Statped Vest. 1 Dette er bakteppet for at dei åtte kommunane vedtok, gjennom handsaming i kommunestyra i juni 2012, at vi skal samarbeide permanent om barnehage- og skuleutvikling gjennom programmet System for styrka læring. Dette programmet har tre hovudmål: 1. Styrka tilpassa opplæring 2. Auka læringsutbytte for alle 3. Redusert bruk av spesialundervisning Situasjonen i dag og framtidige utfordringar Forprosjekt om felles pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn er knytt til det faktum at vi har ein brokete organisasjonsform for pp-tenesta i regionen og at vi brukar meir ressursar på spesialundervisning enn fylket og snittet for landet elles. 5-6 i Opplæringslova stiller krav om at kvar kommune skal ha ei pedagogisk-psykologisk teneste. Denne tenesta kan organiserast i samarbeid med andre kommunar. Dei 26 kommunane i fylket har heile 11 ulike pp-tenester. I Sogn har vi fem ulike organisatoriske løysingar: Kommunane Leikanger, Sogndal og Vik kjøper tenester frå Sogn og Fjordane fylkeskommune (Sogndalsregionen PPT). Luster kommune driv eigen pp-teneste. Aurland kjøper tenester frå Voss kommune, medan Balestrand samarbeidar med kommunane i Ytre Sogn. Årdal kommune har eigen ppt, som Lærdal kommune kjøper tenester frå. Desse organisatoriske formene har vakse fram over tid. Dersom ein skulle ha starta med blanke ark, er det lite truleg at kommunane samla sett hadde vald ein så kompleks modell. Årsverksinnsatsen i pp-tenesta med 12,25 årsverk er fordelt slik: - PPT Indre Sogn: Årdal og Lærdal har 3,5 årsverk - Aurland kjøper 1 årsverk frå Voss - Luster har 2 årsverk 1 Fornyings- og omstillingsmidlar frå Fylkesmannen og Sogn og Fjordane fylkeskommune finansierte stillinga som prosjektleiar frå , medan KS bidrog med ca 4 mill. kr i OU-midlar til dei fire kulla med leiarutdanning. Kommunane har brukt totalt tilsvarande ressursar i eigeninnsats i prosjektet. Satsinga hadde aldri vore mogleg å gjennomføre utan samarbeid og økonomisk støtte frå fylkesmann/ fylkeskommune, og faglig støtte og innsats frå dei andre aktørane. 3

54 - Vik kjøper 1 årsverk frå Sogndalsregionen PPT - Leikanger kjøper tilsvarande 0,75 årsverk frå Sogndalsregionen PPT - Sogndal kjøper 2 årsverk frå Sogndalsregionen PPT - Balestrand har 1 årsverk i samarbeid med Ytre Sogn Kommunane har altså 12,25 årsverk knytt til den kommunale pp-tenesta. Utfordringa derimot er dei om lag 80 millionane som blir brukt på spesialundervisning i regionen kvar år, noko som utgjer om lag 114 årsverk. 2 Sunt bondevett vil jo tilseie at det vil vere lurt å bruke meir noko meir ressursar på systematisk og systemretta arbeid i regi av pp-tenesta og spesialpedagogar i forkant, og bruke mykje mindre på spesialundervisning i skulane. Det er dette som er snuoperasjonen. Denne saka handlar ikkje om pluss eller minus ved tal årsverk i pp-tenesta, men korleis denne tenesta skal fungere best mogleg, og korleis kommunane som eigarar skal styre og utvikle tenesta betre og meir effektivt enn i dag. I dei komande åra vil vi ha eit aukande behov for å rekruttere spesialistkompetanse til pptenesta samla sett i regionen. For å få ned omfanget i bruk av spesialundervisning, treng vi truleg meir spesialpedagogisk kompetanse, både i pp-tenesta, barnehagane og skulane. Den nyaste forskinga syner at bruken av midlar ikkje alltid gir ønskt effekt. Vi har også dobbel så høg kostnad per 1000 innbyggjarar som einskilde urbane strok. 3 Mange faktorar forklarer dette. Utfordringa er å finne betre løysingar. På landsplan har omfanget av spesialundervisning auka frå 5,9% i skuleåret til 8,2% i skuleåret Det er fleire grunnar til denne auken, noko vi kjem attende til seinare i rapporten. For kommunane i Sogn ligg snittet i skuleåret på 12,9%. Vi ligg med andre ord godt over landssnittet, og vi trekk fylkessnittet opp. Når det er sagt, er det også grunn til å peike på dei gode skulefaglege resultata vi har i regionen. Snitt grunnskulepoeng er 40 for landet, fylket har 41, medan kommunane i Sogn regionråd har 42 grunnskulepoeng i snitt. Også her trekk vi fylket opp, med positivt forteikn. Ein kan såleis tru at mykje av ressursbruken i skuleverket i Sogn nyttast på ein god måte. Vi har definitivt gode skular og gode barnehagar i Sogn. Samtidig er det grunn til å tru at vi både kan produsere gode skulefaglege prosessar og resultat, samstundes som omfanget i bruk av spesialundervisning kan reduserast. Vi må få heile systemet til å fungere betre. Å arbeide systemisk Den kontinuerlege auken i bruk av spesialundervisning er ei utfordring på individnivå som må løysast på systemnivå. Vi må både organisere og strukturere tenestene våre på andre måtar. System for styrka læring er eit program som skal ta tak i problemstillingane innanfor gjeldande strukturar og freiste å utvikle og utfordre etablerte kulturar. Skal vi få til ei styrka tilpassa opplæring, auka læringsutbytte og redusert bruk av spesialundervisning då må vi har fleire strategiar, tiltak og verktøy. Samfunnet er blitt så komplisert at vi ikkje finn løysingane innanfor eitt fagfelt. Kommunane må sjå barnehage, skule, barnevern, psykisk helse, folkehelse, kulturskule, SFO og ppt i samanheng. Då må vi både ha eit systematisk arbeid og eit systemisk perspektiv på arbeidet. Det vil seie: 2 Eit årsverk a kr x sosiale kostnader 1,4 = mill/ = NRK Rogaland Stavanger brukar 170 mill per år. Dei har stordriftsføremon, men kommunane i Sogn brukar dobbelt så mykje per innbyggjar på spesialundervisning, med mindre klassestorleik. Det finst ikkje ein standardisert måte å rapportere omfanget av pengebruken på, ein må inn og finrekne i rekneskapa. 4

55 Systematisk arbeid: Systematisk kvalitetsvurderingsarbeid bygger på planar for kva vurderingar som skal gjennomførast, og korleis resultat skal formidlast mellom barnehage/ skule/ ppt og kommunenivået. Kommunen har då eit kvalitetssystem som langt på veg tilfredsstiller krava i opplæringslova; testar, brukarundersøkingar og resultatinformasjon. I forhold til omgrepet kvalitetssystem er ei rekke tekniske forhold dermed på plass. Men - i forhold til omgrepet kvalitetsarbeid er det i liten grad klårgjort kva samhandlingsprosessar som skal gje ein kunnskapsutviklande dynamikk mellom barnehage/skule/ ppt og kommunenivået. Systemisk arbeid Systemisk kvalitetsarbeid er i sterkare grad enn det systematiske prega av heilskaplege tilnærmingsmåtar og kunnskapsutviklande prosessar. Gjennom systemisk arbeid etterspør ein kvalitet på ein måte som inneber at kvalitet og verksemdsbaserte vurderingsmåtar blir sett på som like viktige som kvantitative og eksterne vurderingsformer. I dette perspektivet er vi opptatt av å etablere dialog og samhandling på tvers av tradisjonelle hierarkiske nivå for å etablere kunnskapsutviklande prosessar. Målet er å finne løysing på komplekse samanhengar og bygge læringskapasitet i organisasjonane og ei heilskapleg forståing. 4 PP-tenesta åleine er korkje problemet eller løysinga på utfordringa med aukande bruk av spesialundervisning. Høgt kompetente medarbeidarar i PP-tenesta er likeins interessert i å gjere jobben best mogleg for barna og brukarane. Det er i hovudsak eigarane altså skuleeigar som må ta grep for at dette skal bli betre. Ei ny organisatorisk løysing for PPtenesta kan vere eit viktig og konstruktivt grep. Det kan vere naudsynt, men det er ikkje tilstrekkeleg. Fokus må i større grad også rettast mot eigarane av ppt, altså skule- og barnehageeigar. Eigarrolla og styringsstrategiane må endrast og utviklast. Det er til dømes eit paradoks at lovverket pålegg pp-tenesta å arbeide systemisk, men lova pålegg ikkje skulane å etterspørje det. Også frå pp-tenesta etterlysast det ei klårare styring frå kommunenivået. Truleg kan klårare styring med færre einingar gje større handlingsrom. Får brukarane samla sett eit best mogleg tilbod innanfor gjeldande struktur, eller innanfor ein ny struktur? 4 Knut Roald 2012: Kvalitetsvurdering som organisasjonslæring. Når skole og skoleeigar utviklar kunnskap 5

56 2. Prosjektorganisering På møtet den 10. juni 2011 bad rådmannsgruppa om utarbeiding av ei skisse til eit prosjekt som kunne finne løysingar på det store omfanget i bruk av spesialundervisning. Dette resulterte altså i at det regionale samarbeidet i Sogn vart vidareført frå Sats på skulen snu Sogn til eit program med sterkare fokus på interne organisatoriske utfordringar. Kjernen i programmet System for styrka læring handlar om å arbeide på andre måtar, gjere ting annleis for å oppnå betre resultat gjennom systematiske og systemiske arbeidsmåtar. Eit forprosjekt om organisering av pp-tenesta høyrer fagleg heime under System for styrka læring, sjølv om strukturendring av kommunale tenester er eit internt ansvar for kvar kommune. For å få fortgang i dette konkrete arbeidet valde rådmannsgruppa hausten 2012 å setje ned ei prosjektgruppe til å sjå på organiseringa av pp-tenesta i Sogn. Prosjektet og prosjektgruppa var difor komne i gang, før det nye programstyret i System for styrka læring hadde sitt første møte Dagleg leiar og programleiar søkte 15.januar 2013 Fylkesmannen om fornyingsmidlar til å delfinansiere eksterne prosessrettleiarar i arbeidet. 5 I samband med sjølve søknadsprosedyren blir ein tvinga til å formulere presise mål for kva ein skal gjere, kva ein skal oppnå og kva effektane skal bli. Det kan difor sjå ut som om tinginga er å få ein spesifikk modell. Utgangspunktet var meir ope; korleis skal vi organisere oss for at vi skal få ei best mogleg og mest mogleg robust teneste? 2.1 Deltakarar i prosjektgruppa Sogn regionråd er prosjekteigar. Dagleg leiar Karina Nerland er prosjektansvarleg. Prosjektleiar er Claus Røynesdal, programleiar i System for styrka læring. Rådmannsgruppa er styringsgruppe. Ved utveljing av kommunale representantar var det eit prinsipp om at deltakarane i størst mogleg grad hadde gjennomgåande deltaking i programstyret System for styrka læring og prosjektgruppa. Prosjektgruppa vart: - Kommunalsjefane Bjarnhild Samland, Vik, Osvald Lykkebø, Sogndal og Torunn Liltved, Lærdal/ programstyret - Karina Nerland og Claus Røynesdal, Sogn regionråd/ programstyret - Rektor Ole Jørgen Øygarden, Vik /programstyret - Styrar Hilde Valvik Menes, Leikanger/ programstyret 6 - Leiar for Sogn barnevern, Elin Reinås - Statped Vest, Jorunn Fortun - Leiarane av pp-kontora; Vibeke Fusche Moe, Årdal, Olfert Øvrebø, Luster og Gunn K. Fondenes, Sogndalsregionen PPT. Fondenes er fylkeskommunen si representant - Representant frå Utdanningsforbundet 7 Sogn regionråd lyste ut på Doffin eit anbod om prosessrettleiing. Ramma var på kr , og selskapet Deloitte AS vann anbodet. Wiggo Hustad og Veline T. Martinsen frå Deloitte har vore prosessrettleiarar i arbeidet. 8 Hustad var også med på eit møte med styringsgruppa 7. juni. Prosjektgruppa har hatt to møte, 19. april og 27.november Prosjektleiar presenterte førebels rapport for styringsgruppa og dei skulefagleg ansvarlege i eit eige møte 5 Vi søkte om kr , men fekk avslag. Vi fekk kr frå OU-midlane til KS. 6 Nina Hauge Sørensen frå Luster har sidan erstatta Hilde Valvik Menes i programstyret. 7 Utdanningsforbundet vart invitert, men dei hadde diverre ikkje høve til å delta på dei to første møta. 8 Formell kompetanse: Hustad har doktorgrad om lærande organisasjon. Mjøs har doktorgrad om tilhøvet mellom ordinær undervisning og spesialundervisning. Martinsen er pedagogisk-psykologisk rådgjevar (mastergrad). Røynesdal har hovudfag i forvaltningshistorie og mastergrad i skuleutvikling/ lærande org. 6

57 den 13. desember Neste og siste møte i arbeidsgruppa vart sett til 24.januar, ei veke før endeleg presentasjon for styringsgruppa den 31. januar. Det planlagde møtet den 24. januar måtte diverre avlysast grunna mange avbod rett i forkant av møtet. Prosjektleiar står difor som avsendar av rapporten. Vi har hatt tre samlingar/ arbeidsmøte med stor oppslutnad frå praksisfeltet hausten Prosjektmål Dette er eit forprosjekt. Det skal bidra til å gje avgjerslesgrunnlag for politisk leiing til å vurdere om det er grunnlag til å gå vidare til eit hovudprosjekt. Målet for forprosjektet har vore å peike på tiltak som kan utvikle ei felles pedagogisk-psykologisk teneste med robust fagmiljø, og som skal sikra god utnytting av fagkompetansen i regionen. Tenesta må rekruttere godt kvalifiserte medarbeidarar innan heile bredda av kompetanseområda. Tenesta må arbeida systemisk 9, systemretta og koordinert, slik at vi kan styrka tilpassa opplæring, auke læringsutbytte og redusere bruken av spesialundervisning i regionen. 2.3 Mandat Mandatet for prosjektgruppa er å sjå nærare på korleis kommunane kan etablere ei felles pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn. Forprosjektet skal vurdere samarbeidsløysingar, arbeidsoppgåver, stillingsomfang, gevinstar, finansiering og rutinar for sakshandsaming. 3. Rollebeskriving Ei eventuell vellukka omorganisering kjem ikkje som resultat av tradisjonell sakshandsaming. Dersom det hadde vore ei enkel løysing, vil vi tru at den allereie hadde vore gjennomført. Alle aktørane og deltakarane ser sin del av heilskapen, og heilskapen er til einkvar tid konstruert. Endring og utvikling i kommunale organisasjonar må skje gjennom demokratiske, deltakande og medskapande prosessar som gir legitimitet og oppslutnad. Skal nye løysingar vinne fotfeste må fleire vere med å ta nye skritt. I forprosjektet har vi lagt til rette for å skape arenaer for deltaking blant leiarar og medarbeidarar. Målet har vore å integrere kunnskap og handling. Vi har hatt fokus på involvering, medskaping og eigeninnsats der deltakarane har påverka prosess og resultat. Truleg har vi i fellesskap auka forståinga for problemstillinga, slik at vi ser eit behov for endring og utvikling. All utvikling er ikkje alltid like godt, samstundes som alt det gamle heller ikkje er heilt ideelt. Difor må vi finne balanse og få eigarskap og oppslutnad både om prosess og innhald. Saman med Deloitte har vi vore på jakt etter samanhengar og moglege løysingar. Slike utviklingsprosessar og arbeidsmåtar er tidkrevjande og komplekse. Dei fordrar høg grad av medbestemming og deltaking. Saman med aktørane må ein finne og skape aksept for eventuelt nye løysingar. Ein må gå i djupna på dagens situasjon for å forstå sterke og svake sider ved eigen organisasjon, og ein må tenke høgt i lag for å sjå alternative løysingar. Hustad og Martinsen har ikkje bidrege med fasit, men til å løfte refleksjonsnivået. Det vil alltid vere slik at dei tankane som har skapt eit problem, kan ikkje løysa problema. Det gamle paradigme set grenser. Deloitte har vore med å endre desse grensene for korleis vi tenkjer. Når problemet med auken i spesialundervisning har vart så lenge som det har gjort, er det trong for å finne nye metodar og nye løysingar. Deloitte har bidrege som eksterne rettleiarar til å sjå styrkar, svakheiter, utfordringar og moglegheiter. Resultata av desse prosessane vert omtalt nedanfor. 9 Sjå s 5. om systemisk arbeid 7

58 4. Gjennomføring og milepælar Den vedtok rådmannsgruppa prosjektplan og mandat. Administrasjonen i Sogn regionråd sendte søknad til Fylkesmannen om fornyingsmidlar den I møte den 10. februar valde rådmannsgruppa kommunale representantar til prosjektgruppa, samt kven som burde inviterast som eksterne deltakarar. Prosjektleiar hadde første møte med Deloitte den 14.april. Prosjektgruppa hadde sitt første møte 19. april, saman med Deloitte. I tråd med prosjektplan skulle vi den 13. mai ha ei storsamling med brei deltaking frå barnehage, skule, ppt, skuleeigar og rådmenn. Stort sett var det berre Vik, Leikanger og Aurland som meldte deltakarar på samlinga, og denne måtte difor avlysast. Det er ikkje mogleg å gjennomføre medskapande utviklingsprosessar når ingen deltek. Den 9. april var det evalueringsmøte for fagnettverka i regi av Sogn regionråd. Der møtte skuleleiarane og kommunalsjefane for å evaluere inneverande års fagnettverk, samt planleggje dei om lag 20 nettverka vi har for barneskulane, ungdomsskulane og dei vidaregåande skulane i Sogn. På dette møtet oppretta vi eit nytt fagnettverk i spesialundervisning. Vi planla ei samling for skuleeigarar, leiarar og tillitsvalde den 17. september, og vi planla ei samling for utøvande personale den 28. november. Vi datofesta også rektornettverket til 7.november, same dag som styrarnettverket. Det forløysande grepet kom i august, då vi klarte å samkøyre prosessen Forprosjekt PPT saman med fagnettverk i spesialundervisning, styrarnettverket og rektornettverket. Vi brukte då dei allereie tidfesta datoane, samstundes som vi klarte å koordinere innsatsen frå dei eksterne førelesarane på samlingane. Eit anna avgjerande moment er det parallelle samarbeidet med Statped Vest. Den 13. september signerte regionrådsleiar Noralv Distad ein systemavtale med Statped Vest. Dei går inn i samarbeidet med Sogn regionråd i dei neste tre åra. Innsatsen til Statped Vest er på om lag 1,5 årsverk i året. Dermed kunne Statped Vest bidra innanfor desse rammene, og vi fekk ein kapasitet som Marit Mjøs med på laget i denne prosessen. Det så vi direkte igjen i oppslutnaden på aktivitetane hausten Mjøs har tidlegare hatt førelesingar for dei same aktørane i Sogn; både og Det var stor interesse av å delta på samlingane med Mjøs, Martinsen og Hustad. Ein viktig synergieffekt er også at Mjøs er medlem i programstyret System for styrka læring, og gjennom desse prosessane hausten 2013 vart ho betre kjend med tilsette og leiarar i Sogn. Ei utfordring for alle omstillings- og endringsprosessar er å skape oppslutnad, interesse og deltaking. Utan arbeidet gjennom nettverka og samarbeidet med Statped Vest hadde vi truleg ikkje klart å gjennomføre ein slik deltakande og medskapande prosess. Prosessen haust 2013/ vinter 2014 vart slik: september: Marit Mjøs, Wiggo Hustad og Veline T. Martinsen. 60 deltakarar frå kommuneleiing, skuleleiing, styrarar og ppt - 7. november: Wiggo Hustad: Felles rektor- og styrarmøte. 55 deltakarar november: Utsending av 6 spørsmål til kommuneleiing, styrarar, rektorar og ppt november: Møte i prosjektgruppa - 28.november: Marit Mjøs: fagnettverk for utøvande personale. 93 deltakarar desember: Framlegging av førebels rapport til styringsgruppa januar: siste møte i arbeidsgruppa avlyst januar: presentasjon/ diskusjon i styringsgruppa og kommunalsjefane oppvekst). Etter handsaming i styringsgruppa 31. januar, gå saka til handsaming i Sogn regionråd

59 5. Spesialundervisning Den gordiske knuten I eitt og same tilfelle vil bruk av spesialundervisning både vere riktig og feil. Ut i frå Per sine lærevanskar er det riktig at han går ut av klasserommet og får særskilt undervisning, ein til ein, eller i ei gruppe. Samtidig kan det vere etisk feil og skadeleg for Per, at han blir frårøva det sosiale fellesskapen i klassen alle elevar etter opplæringslova har ein rett til å ta del i. I tillegg vil sjølvbilete kunne få varig skade av å bli stempla som svak og trengjande. Samsundes vil sjølvbilete og kjensla av meistring vere dårleg dersom Per ikkje les eller reknar så godt som han burde. Spesialundervisning kan altså vere eit dillemma. Dømet er relevant, og syner kor vanskeleg det er å setje faste grenser for bruk og ikkje bruk av spesialundervisning. Sosio-kulturell bakgrunn i lokalsamfunnet, kultur og tradisjon i skulen og den einskilde pp-teneste veg tungt når ein vedtek tiltak med spesialundervisning. Forskinga til Marit Mjøs syner at i ein om same kommune kan Per få dekka sitt opplæringstilbod innanfor rammene av vanleg undervisning på ein skule, medan han på naboskulen i same kommune ville kunne blitt tildelt spesialundervisning. Spesialundervisning blir gjennomført på så ulike måtar, under så ulike omstende, av så mange forskjellige lærarar, med så forskjellig bakgrunn og kompetanse og overfor så mange forskjellige elevar med ulike artar, omfang og til dels kombinasjonar av vanskar og opplæringsbehov at spesialundervisning med andre ord ikkje er noko einskapleg storleik. Spesialundervisning kan vere undervisning aleine, anna lokalisering, alternativt fellesskap, undervisning av eigen lærar, tilleggsstøtte, ekstra tilsyn, intensivt kurs, særskilt trening, særskilt metodikk, fysisk tilrettelegging, særskilt materiell, alternative aktivitetar, alternativt innhald og eller andre mål. Spesialundervisning blir definert ved tre delvis overlappande kriterium: Undervisning for elever som ifølge sakkyndig tilråding ikke får sine behov dekket ved vanlig tilpasset undervisning. Undervisning som finansieres gjennom særskilt tildelte ressurser. Undervisning som er spesielt tilrettelagt og som krever spesiell kompetanse. I skuleåret hadde 5,9% av alle elevane vedtak om spesialundervisning. I var talet oppe i 8,2% på landsplan. I fylket var talet 9,1%, medan Sogn hadde 12,9% i snitt. Vi hadde likevel variasjon frå 10% til 17,6% av elevane med spesialundervisning. På oppdrag frå KS lanserte International Research Institute of Stavanger (IRIS) ein rapport i mai 2012: Spesialundervisning drivere og dilemma. Den peikte på tre drivarar i auke av spesialundervisning: 1. Endring i styring av skulen Auka fokus på internasjonale/ nasjonale testar, læreplanen Kunnskapsløftet med presise mål for måloppnåing, eit auka krav om meir tilpassa opplæring, lågare terskel for å melde behov, låg lærartettleik i skulane, hjelpeinstansar kjem for seint inn, høg bruk av assistentar, dårleg utnytting av kompetanse, unnvikande skuleleiing og individualisering av arbeidsformar i skulen. 2. Samfunnsendringar Auka fokus på individuelle juridiske rettar, foreldre krev meir av opplæringa, foreldre krev meir av barna, snevrare normalitetsomgrep, åtferdsproblematikk, angst, skulevegring og psykososiale problem og aukande bruk av diagnosar 9

60 3. Spesialundervisningens struktur Bruk av individperspektiv og ikkje eit systemperspektiv, manglande kunnskap om fleirspråklegheit, stigmatisering, auka vektlegging av PPT som sakkunnig og ressursutløsar, individuelle opplæringsplanar (IOP) og rapportar forsterkar trong for spesialundervisning. Noko av dette kan ikkje kommunane endre. Men noko kan vi endre; spesielt strukturen på spesialundervisninga. Kommunane kan også endre mykje ved haldning og kultur; finn vi feil ved eleven eller finn vi feil ved skulen sin undervisning? Driv vi tilpassing av eleven, eller driv vi tilpassing av opplæringa? Som det einaste land i Europa er ikkje definisjonen av spesialundervisninga fast, men flytande, uklar og til dels varierande. I andre land utløyser ein diagnose eit tiltak. Hjå oss er det ei vurdering og ei sakkunnig utgreiing. I nokre døme er også spesialundervisning ein brekkstang, ein strategi for å få pengar til den einskilde skulen. Dersom vi grovsorterar bruk av spesialundervisning finn vi tre kategoriar: 1. Åtferd 2. Minoritetsspråklege elevar 3. Dei tradisjonelle vanskane ; dysleksi, språk, hørsle, syn mm. I IRIS rapporten hevdar einskilde rektorar at omfanget av åtferdsproblem er så stort at det utgjer 50% av spesialundervisninga ved skulen. Det synspunktet treng ikkje vere fasit over alt, men det tyder at sosiale problem og åtferd er aukande. Ofte er det barnevernet som skulle ha vore inne i slike saker, på eit langt tidlegare tidspunkt, med langt enklare og billegare medisin og tiltak. Samhandling mellom barnevern og barnehage vil kunne førebyggje og forhindre store delar av det som blir åtferdsproblem i skulen. Vi ser det allerede i barnehagen hvem som detter ut av videregående skole 10. Uttalen tilhøyrer tidlegare statsråd Kristin Halvorsen. Ho hevda at ingen i barnehagane er overraska over kven som får vedtak i ungdomsskulen. Både barnehage og småskulen kan sjå symptom tidleg, men det er ikkje kultur eller tradisjon for å gripe tak i dette. Barnehagane i Noreg meldar bekymring til barnevernet i berre 3,6% av sakene. 11 Her har kommunane ei stor utfordring med å byggje relasjon og samhandling mellom barnehagane og barnevernet Kunnskapsminister Kristin Halvorsen på KS sitt skoleting Stortingsmelding 41 Kvalitet i barnehagen 12 Sjå til dømes rapport frå Indre Hordaland Revisjonsdistrikt til kontrollutvalet i Voss kommune IHR Rapport nr 3/2013 Oppvekstvilkår for born og unge. 10

61 6. Funn og tilbakemeldingar frå praksisfeltet Arbeidet med å skape oppslutnad om nye organisatoriske løysingar skjer i direkte møte med dei det gjeld. Difor er det ein svakheit ved denne prosessen at vi ikkje planla deltaking og medskaping, korkje frå foreldre eller elevar. Vi hadde ikkje kapasitet innanfor rammene til å få det til, sjølv om det hadde vore ønskjeleg. Nedanfor går vi gjennom funna frå samlingane og spørjeskjema. Funn på samlingane med Deloitte Hustad og Martinsen hadde saman med Mjøs ansvaret for samlinga den 17. september I tillegg til teoriførelesingar, deltok styrarar, rektorar, kommunalsjefar og leiinga frå pp-tenesta på gruppearbeid. Deltakarane samla seg kommunevis, med rettleiing frå Deloitte. Gjennom opne spørsmål, refleksjon og arbeidsprosessar i gruppene fann Deloitte: 1. Handlingshjul. Kjennskap til og bruk av handlingshjul er ulikt utbreidd. Berre ein pp-teneste har årshjul. Kommentar: Her har pp-tenesta og kommunane ei stor utfordring å ta tak i, uavhengig organisasjonsform. Eit handlingshjul som systematiserer kven som gjer kva til kva tid, og korleis ein vurderer og evaluerer tiltak, helst før ein går til vidare sakstutgreiing med sikte på vedtak. Uavhengig kva organisasjonsform kommunestyra vel, bør pp-tenesta utarbeide eit felles system for prosedyrar, reglar og rutinar. Vi bør ha ei felles forståing for kva tid ein bør setje inn tiltak, omfanget av tiltaket og kva tid det skal kunne avsluttast. 2. Uklar forståing av tenesta. Gjennom prosessarbeidet fann Deloitte at evna til å beskrive korleis tenesta vert levert er ujamn. Skule- og barnehageeigar kan ikkje alltid beskrive den tenesta som vert levert. Same teneste (t.d. før tilmelding og etter vedtak) vart til dømes presentert på ulike måtar innanfor ein og same kommune. Kommentar: Her er det svikt både i det systematiske arbeidet (system, prosedyrar, reglar, rutinar) og dermed også i det systemiske arbeidet. Mangelfull kommunal styring/ eigarskap. 3. Skilnad på beskriving av korleis tenesta vert levert, og korleis ein ser føre seg at den best mogleg kunne ha vore levert. Kommentar: Når vi set oss ned og vurderer tilbodet, ser deltakarane at tenestene har eit klart forbetringspotensiale, og til ei viss grad kva som må gjerast. Det peikar seg tydeleg ut at bestillarkompetansen frå kommunenivået må styrkast. PP-tenesta må få ei langt tydelegare bestilling frå eigar. 4. Behov for tydelegare prosessteg. Kommentar: Det er klart at fleire ser rom for å bli tydelegare på prosesstega for den einskilde tenesteytinga, og gjere rollane mellom dei ulike aktørane klårare, til dømes kva ansvar ligg kor? 5. Behov for auka samhandling. Kommentar: Skulane set i gang mange gode tiltak før tilmelding til PPT, men dei kan bli betre på å samhandle gjennom heile prosessen. Det er svak samhandling på fleire område, samstundes som skulane/ barnehagane er gode på samhandling med foreldra. 11

62 Felles rektor- og styrarmøte Vi hadde fokus på bestillarrolla som skuleeigarane, rektorane og styrarane har i høve pptenesta. Vi veit at system vert endra best ved å sjå på korleis dei ulike delane passar til kvarandre og ved å arbeide med interaksjonen mellom delane. Effektiv samhandling, god handtering av grensesnitt og gode prosessar er dei beste utviklingsområda, i følgje Hustad. Han utfordra oss på fordelane og ulempene med dagens organisering. Svara vart slik: Plussfaktorane: - Tilgjenge ved behov - Nærleik - Gode møtepassar - Lærarane opplever god rettleiing - God dialog med skule og barnehage - God evalueringskultur i organisasjonen Ulempa/ utfordringane: - Det må bli meir samhandling i regionen - Lang sakshandsamingstid - Manglar fokus på sosiale utfordringar - Lærarar opplever ikkje rettleiing, berre administrasjonen - PPT er for mykje kontorarbeid Det er uråd å trekkje bastante konklusjonar på attendemeldingane. Det er fordelar og ulemper, både ved slik modellen er i dag, og slik den kan verte ved ei eventuell omorganisering. Det kan sjå ut som om styrarane og rektorane stort sett er nøgd med pptenesta, med atterhald om at dei burde ha vore meir ute, drive meir rettleiing, systemretta arbeid med malar, rutinar, handbøker osb i tillegg til systemisk arbeid. Dei veit kva dei har, og er ikkje dirrekte misnøgde med dagens modell, samstundes ser alle at det også vil vere moglegheiter til forbetring dersom vi får ein modell som nødvendigvis fungerer betre. Funn frå svar på spørsmåla Den 25.november sende prosjektleiar ut eit ark med sju spørsmål, med oppmoding om å svare innan 10. desember. Kommunalsjefane fekk oppmoding om å sende spørsmåla vidare til rektorar og styrarar. Spørsmåla var: 1. Namn: På kva barnehage, skule, kommune eller pp-teneste arbeidar du i? 2. Dersom du synest det er trong for å omorganisere pp-tenesta, kan du kort/ gjerne i stikkordsform peike på nokre grunnar til det? 3. Dersom du meiner at det ikkje er trong for ei omorganisering, kan du kort/ gjerne i stikkordsform peike på nokre grunnar til det? 4. Kva skal til for at pp-tenesta i åra framover har «rett» formalkompetanse og rett realkompetanse for å gje eit best mogleg tilbod til barnehagane og skulane? 5. I kva grad opplev de at pp-tenesta har riktig kompetanse? 6. Korleis skal vi i Sogn få til eit best mogleg systemretta arbeid mellom barnehagane, skulane og pp-tenesta? 7. Har du andre innspel? Korleis vi ser verda er avhengig av ståstad og farge på brilleglasa. Når vi skal freiste å konstruere ein heilskap, må vi sjå utfordringa og problemfeltet frå fleire ulike ståstader. Sju enkle spørsmål gir mengder at informasjon. Vi vel å bruke seks sentrale knaggar for å systematisere tilbakemeldingane. I vedlegg 1 argumenterer vi for kvifor desse seks knaggane er konstruksjonen for ein lærande organisasjon, sjølve hovudmålet for barnehagar, skular og pp-tenesta. 12

63 Vi fekk inn 23 svar. 13 Vi kan i form av stikkord fordele svara slik: Kvalitetsområde Resultatkvalitet Struktur kvalitet Prosess kvalitet Løysing uavhengig struktur -har gode resultat per i dag -stabile kontaktpersonar som kan respondere raskt -må ha dei beste folka på dei svakaste barna, slik er det ikkje i dag -nøgd med resultat og samarbeid -ppt har ei beskjeden rolle i organisasjonsutvikling - eigar/ skule har etterspurt i liten grad organisasjonsutvikling -byggje system og intern kompetanse på skulane - geografisk nærleik - kompetanseutvikling -implementere arbeid med gode rutinar og arbeidsstrukturar på -behov for standardprosedyrar -effektivisere systemiske ting; treng standardprosedyrar -ppt må rettleie meir ute -setje inn tiltak som gruppe - gje råd om organisering av ressursar; storleik/ type skule -tiltakskort -må ha felles system på kva som skal skje før tilmelding -tiltaka må setjast inn i bhg; ser dei sosiale problema i skulen -samarbeid om felles forståing -treng meir tid av ppt til observasjon og rettleiing -tettare samarbeid rundt vurdering av tiltak - trong for tettare samarbeid innad i kommunen; felles utviklingsplanar og felles utviklingstiltak -manglande kompetanse hjå skuleeigar -manglande samarbeidsarenaer -for lang styringsveg frå eigar til ppt - bhg og skuleeigar må ha henda på rattet; eige -treng styringsårshjul m/ panlegging, utføring, kontroll og korrigering -ppt treng auka bemanning -ppt bør ha ei større rolle i overgang mellom trinna -Kort reiseavstand til brukarane -ppt treng ei meir utøvande rolle til skulane -har utarbeidd rutinehandbok -treng å få system på måten å arbeide på; møtepunkt,, ansvarsfordeling, oppfølgingsrutinar, korleis nytte ressursane best mogleg, styre tiltaka -har dei som går inn i tiltak god nok kompetanse? -sjølv om det er lang reisetid, er ppt effektiv og fyller heile dagen når dei er i skulen/ kommunen - tettare dialog mellom ppt og lærar, tettare samarbeid - ppt må meir ut i det daglege arbeidet - innføring av faste møter - dele kunnskap og kompetanse - informasjonsdeling mellom bhg, skule og helsestasjon - betre kommunikasjon mellom bhg/ skule og ppt før søknad - Treng felles system på søknadsprosess - Meir samarbeid på rådgjevingssida -mangelfull samhandling mellom eigar og ppt - større fokus på tilpassa opplæring -viktig med felles forståing for kva systemretta arbeid er -systemretta arbeid må forankrast i leiinga -god organisasjonsutvikling krev at ppt er tett på skulen og ppt må vere prosessorientert Løysing innanfor ny struktur - større fagmiljø vil gjere det lettare å drive utviklingsarbeid, og få betre resultat - treng fleire å spele på lag med -eit større fagmiljø vil tene brukarane -større fagmiljø vil gjera tenesta meir tilpassa -geografisk nærleik -ny organisasjon vil tvinge fram nytenking -tid til reise er ei utfordring i ny org. -lettare å sjå ting i samanheng med færre einingar -dele kunnskap og kompetanse - trong for felles satsing på organisasjonsutvikling av pptenesta i Sogn 13 Det hadde vore ein føremon med høgre svarprosent. Vi fekk svar frå: 4 barnehage, 3 oppvekstsenter, 8 skule, 3 kommunenivå, 3 ppt og 2 frå vidaregåande skule. 13

64 Omdømme kvalitet -vurdering at ppt manglar kompetanse -nære relasjonar og tillitt til kvarandre - må ha sterkare omdømme/ legitimitet på røynsle frå undervisning på alle nivå i skulen -manglar lærarutdanning og undervisningserfaring - viktig med god kjennskap til skulekvardagen -større fagmiljø vil gjere det enklare å rekruttere -styre unna vennskap/ uvennskap med brukarar Kulturkvalitet Kompetansekvalitet Drøfting av funn -tydelegare krav frå oss som nyttar tenesta -større vilje til å hospitere ute i bhg skule -saknar kultur for å spreie og ta i bruk gode løysingar -ppt må vere meir på tilbodssida -nøgd med kompetansen - usikker på om vi har rett kompetanse per i dag -det vil alltid vere mangel på visse spesialtenester -god fagleg standard på ppt -må ha høve til vidareutdanning -ppt har kompetanse på dei vanlege problemstillingane -fornying av fagkompetansen - manglar systemisk kompetanse i ppt -må vere lettare å få rådgjeving inn mot spesifikke behov -nokre av dei tilsette ved ppt må ha lærarutdanning og praktisert som lærarar -treng høg og bredde på fagkompetansen -manglar kompetanse på vidaregåande skule -manglar psykologkompetanse -for mange med førskulelærarutdanning i ppt -stort behov for logopedtenester -større fagmiljø -treng breiare kompetanse -vil kunne gje høve til meir systemisk arbeid -modellen med eit større kontor og satellittar ute, som i Dale, kan kanskje gje større breidde og djupne i kompetansen -eit større pp-kontor kan føre til eit større fagmiljø -Stort behov for psykologar -ynskjeleg dersom garantert breiare kompetanse Resultatkvalitet God resultatkvalitet kjem som følgje av systemisk og systematisk arbeid med dei andre kvalitetsdimensjonane primært gjennom å byggje ein positiv handlingsorientert kultur, gjennomføre gode utviklingsprosessar, samt riktig og nok kompetanse. Alle tilbakemeldingane tyder på at pp-tenesta har trong for breitt samansett kompetanse, for å kunne gje gode tenester som igjen gir gode resultat. Men, det vert også reist kritiske synspunkt på at vi ikkje får gode nok resultat, spesielt fordi fleire ser at fagpersonane frå ppt manglar utdanning og undervisningserfaring frå skulen. Logoped, psykolog og undervisningserfaring trengst ytterlegare for å styrke resultata. Refleksjonane peiker også på at det er eit stort forbetringspotensiale uavhengig struktur. Strukturkvalitet I dette forprosjektet handlar mykje om struktur, korleis ein vel å organisere tenestene. Struktur set rammer og formar innhaldet. Kvaliteten er heilt avhengig av korleis kommunane vel å organisere og strukturere dei kommunale tenestene. Både attendemeldingane frå spørjeskjema og prosessane med Deloitte teiknar eit stort behov for å gjere strukturelle grep, uavhengig organisasjonsendringar. Mykje kan tyde på at eit større og breiare samansett fagmiljø kan løyse oppgåvene betre. Samstundes peikar barnehage- og skuleiegarrolla seg ut: Kommunane må verte ein sterkare aktør som bestillar frå pp-tenesta. Dei må i sterkare grad ha tydelegare bestillingar på systemretta arbeid. Så lenge hovudfokus blir einskildindivid etter einskildindivid, trer heilskap og system i bakgrunnen. Eigar må løfte blikket og tinge meir presist. Det går klart fram at ppt ynskjer tettare samarbeid med leiinga på kommunenivå, og etterspør til dømes innspel på prioritering av satsingsområde. Når vi diskuterar færre einingar, er det naturleg å diskutere nærleik til tenesta. Det er klart at ofte vil det vere ein fordel å ha tett geografisk nærleik og tilgang til ppt. Fleire av tilbakemeldingane 14

65 presiserer det. På den andre sida seier nokre attendemeldingar at det i våre småe samfunn fort kan bli for nært, noko som er særs ugunstig. Samstundes peikast det på at behovet for kvalitet er viktigare enn nærleik. Tilbakemeldingane frå Aurland, der ppt har 74 km til skulen, gir dekning for at avstand ikkje nødvendigvis er eit problem, så lenge tidsbruken er godt planlagt. Avveginga er mellom avstand/ nærleik kontra auka kvalitet/ kompetanse i eit større fagmiljø. Berre ein pp-teneste har årshjul. Det er også ei kraftig etterlysing av tiltakskort, standardisering, felles prosedyrar, felles reglar, malar, skjema kort sagt etterspørsel etter system og strukturar. Her må det gjerast eit større arbeid frå eigarane og ppt uavhengig organisatorisk løysing. Frå barnevernet vart det peikt på ein liknande prosess med organisatorisk samhandling. Det starta med eit samarbeid for tre av kommunane i 2008, og er no i ferd med å utvidast. Frå forvaltningsrapporten frå KPMG i 2013 heiter det at: Eit større fagmiljø under same tak har ført til eit betre fagleg tilbod til brukaren. I den nemnde IRIS rapporten om kvifor vi har ei kraftig auke i bruk av spesialundervisning, vert det peika på tre hovudårsaker:1. Endring i styring av skulen, 2. Samfunnsendringar og 3. Spesialundervisningens struktur. Styring av skulen handlar om både prosessar og strukturar. Det handlar om korleis skule- og barnehageeigar styrar einingane prosessuelt, og det handlar om korleis kommunane organiserer skule og barnehage. Tilsvarande er det med punkt 3. Strukturen på spesialundervisninga. Dette er eit kommunalt ansvar. Funna i dette forprosjektet viser trongen for at kommunane tek grep på styringa av pptenesta og strukturen knytt til spesialundervisninga. Ei aktiv styring føreset eit aktivt eigarskap. I Sogn er det berre Årdal og Luster som eig sin eige pp-teneste. I denne rapporten tek vi til orde for at vi må få til ei reduksjon i omfanget av spesialundervisning ved å setje hovudfokuset tidleg inn i livsløpet; barnevern, barnehage og barneskule. Dei fleste tilfelle blir oppdaga her, og bør bli oppdaga her. Og dei aller fleste tilfelle bør avsluttast her, i grunnskulen. Eit av hovudproblema med spesialundervisninga er jo at den aldri tek slutt. Meininga er jo å setje inn eit tiltak, og så avslutte tiltaket. Her er vi ved eit hovudpoeng: Uavhengig om det blir ein eller to ppt kontor i Sogn, bør desse vere kommunale. Ved å ha same eigar av barnevern, barnehage, grunnskule og helsestasjon vil kommunane har større organisatoriske og strukturelle føresetnader til å avdekkje behova tidlegare, setje i verk adekvate tiltak, finne eigna løysingar på samansette problem og redusere omfang i bruk av spesialundervisning. Sogndal, Vik og Leikanger kjøper pp-tenester frå fylkeskommunen. Eit av hovudargumenta for dette er ei gjennomgåande teneste, til beste for eleven. For nokre elevar vil det vere eit poeng at vi har dei same sakshandsamarane og det same kontoret som yter tenester. Det er eit godt argument. Men, det er ikkje godt nok. Det er eit mindretal av omfanget og eit mindretal av elevane som byggjer opp under ei slik ordning. Elevar med veldig særskilte behov får god hjelp, og dei vil få det uavhengig modell. Poenget er at ein gjennomgåande pp-teneste er ein struktur som opprettheld og verkar drivande på omfang og forbruk. Ei gjennomgåande pp-teneste kan vere god for elevane med dei tradisjonelle vanskane. Men den løyser ikkje utfordringa med minoritetsspråklege elevar i grunnskulen eller den stadige auken av elevar med åtferdsproblem. Vi må finne løysinga i barnehagane, barneskulen og barnevernet, ikkje i ungdomsskulen eller i vidaregåande skule. Det er her kommunane må ta dei store strukturelle grepa. 15

66 Prosess Gode prosessar byggjer ofte på dialog og reflektert samhandling i organisasjonen. Gjennom dialog kan ein reflektere seg fram til ny felles kunnskap og nye handlemåtar. Dette er kunnskap som den einskilde i organisasjonen ikkje kan nå fram til åleine. Alle aktørane etterlyser tettare dialog og samarbeid, auka vektlegging på deling av kunnskap, informasjonsinnhenting og spreiing og felles forståing for kva systemretta arbeid er. Det vert argumentert for at det systemretta arbeidet må forankrast i leiinga, både i barnehagane, skulane og på kommunenivået. Det er trong for auka samhandling. Heile denne rekkja av forventingar tek jo også tid. Dette er også arbeid som må prioriterast innanfor tilgjengeleg tid. Prosessarbeid krev tid og krev innsats frå alle partar. Omdømme Omdømme må vere ekte, det må byggje på ekte kvalitet. Då må ein også byggje opp kvaliteten. Eit godt omdømme bidreg til å halde på personalet, det bidreg til at dei tilsette trivst på arbeidsplassen og er stolte av denne. Det er ingen teikn på alvorleg tillitssvikt mellom barnehagane, skulane, kommunane og pp- tenesta. Men det går igjen i fleire av attendemeldingane at det opplevast som om pp-tenesta manglar medarbeidarar med forståing for og eigen røynsle frå skuleverket. Det svekker omdømmet. Kultur Kultur handlar om å byggje ein prestasjonsfremjande utviklingskultur. Det handlar om å finne fram til betre måtar å gjere ting på og nye arbeidsmåtar. Vi treng ein kultur for omstilling, utvikling og endring. Denne endringa må kanskje først og fremst skje i ei endring av eigarrolla, det vil seie bestillarkompetansen frå kommunenivået. Det er dei som har ansvar for å rigge prosessar og etterspørje endring. Så må det også vere ei endring av kulturen, ein må våge å sjå det gamle med nye brilleglas, og finne nye løysingar. Kompetanse Vi må ha rett kompetanse i alle ledd i organisasjonen. Formell kompetanse er ikkje nok i seg sjølv. Det må vere riktig og rett kompetanse. Både frå pp-tenesta, barnehagar og skular vert det peikt på at færre og større organisasjonar kan gje auka kompetanse og eit større fagmiljø. Det er sterkt behov for både logoped og psykolog. Det er konkret etterspørsel etter fleire tilsette med lærarutdanning og undervisning som bakgrunn, både i grunnskulen og vidaregåande skule. 16

67 7. Konklusjon I denne rapporten har vi gått gjennom bakgrunnen for dette forprosjektet, mandat og prosessen. Den organisatoriske situasjonen per januar 2014 er skildra, og det er peikt på fleire problem og utfordringar. Problemstillinga var: Får brukarane samla sett i Sogn eit best mogleg tilbod innanfor gjeldande struktur, eller innanfor ein ny struktur? Hovudkonklusjon 1 Uavhengig gjeldande eller ny organisasjonsform bør kommunane gjere tiltak innanfor desse områda: 1. Bestillarkompetansen frå kommunane må bli betre PP-tenesta har eit lovkrav om at dei skal yte systemretta tenester, medan skulane ikkje er pålagd å be om slike tenester. Denne systemfeilen må kommunane rette opp gjennom tinging frå eigar. PP-tenesta må få i oppdrag av kommunane å arbeide systemisk og førebyggjande. Dette systemansvaret ligg hjå skule- og barnehageeigar. 2. Betre interne strukturar og interne prosessar Det er trong for å standardisere og samkøyre prosedyrar, årshjul, planverk, skjema, rolleavklaring, rutinar, handbøker og tiltakskort. Betre interne strukturar i organisasjonen vil kunne bidra til betre kunnskapsutviklande prosessar, auka rolleavklaring og betre avklaringar på kven som gjer kva til kva tid. 3. Endra haldningar og endra kultur Skal vi gå frå mange vedtak om spesialundervisning, med elevane ute av klassen til inkludering som strategi, då må vi også endre haldningar. Korleis kan vi finne betre løysingar til eleven innanfor rammene av tilpassa undervisning? Driv vi tilpassing av eleven eller driv vi tilpassing av undervisninga? Finn vi feil hjå eleven, eller finn vi feil i skulen sitt tilbod? Både organisatoriske og faglege løysingar kan sitje i veggane. Ulike arbeidsplassar har ulike kulturar, ulike oppskrifter og forståingar for slik gjer vi det her. Skal vi endre praksis må vi først endre haldningar og kultur. Nye løysingar må såast og vinne oppslutnad. 4. Samarbeid barnehage, småskulesteget og barnevernet Åtferd og sosiale problem utgjer ei stadig større del av ressursane til spesialundervisning, spesielt i ungdomsskulen. Dette er problemstillingar som ikkje er knytt til kognitive vanskar, dysleksi, logopedi, hørsel og syn. I IRIS rapporten vert det hevda at opp mot 50% av spesialundervisninga i ungdomsskulen er knytt til sosiale åtferdsvanskar noko som i hovudsak skuldast manglande relasjon og tilknyting mellom barn og foreldre i heimen. Tiltak i regi av ppt og spesialundervisning kan i røynda hindre at barnet og familien får rett hjelp. Barnevernsleiarar fortel at når dei frå tid til annan må ta ungdom ut av heimen, har eleven gjerne hatt spesialundervisning i år etter år grunna konsentrasjonsvanskar eller åtferdsproblem. Utan at barnevernet har hatt kjennskap til saka og utan at den kostnadskrevjande spesialundervisninga gjev resultat. Ofte vil det vere barnevern og ikkje ppt som er rett tiltak, spesielt når det er manglande tilknyting og omsorgssvikt som er kjelda til problemet. Det er barnehage, barneskulen og barnevern som saman må finne fleire hjelpetiltak. Stortingsmelding 41 Kvalitet i barnehagen syner at berre 3,6% av alle bekymringsmeldingane til barnevernet kjem frå barnehagane dei som no har 97% av alle barn 1-5 år. Både i Sogn og landet elles er det slik at leiarar har meldt saker til ppt som 17

68 eigentleg skulle ha vore meldt til barnevernet. Spesialundervisning kan difor ofte vere feil medisin. Den manglande samhandlinga mellom barnevernet og barnehagane og barneskulen er i røynda den ubehaglege elefanten i klasserommet få vil snakke om. Her har også barnevernet ei stor oppgåve i å byggje konstruktive relasjonar til barnehage og skule, slik at heilskapen blir betre. Utfordringa og ansvaret ligg hjå kommunen som eigar. Hovudkonklusjon 2: Dagens modell Åtte kommunar, fem ppt-kontor, samt kryssing av fylkesgrensa til Hordaland. Det er opplagt at dette er ei tungvint organisering. Dersom vi hadde byrja frå start av no, er det lite truleg at kommunane hadde valt å gjere det så komplekst. På stadig fleire områder søkjer kommunane samarbeid for å styrke kompetansen og kvaliteten på tenestene. Barnevern er eit døme, musikk- og kulturskule er eit anna, og brann- og redning er eit tredje døme. Samfunnet blir stadig meir komplekst, noko som speglar utfordringane i barnehagar og skular. Sjølv om ppt har ein til to fagleg kompetente medarbeidarar i eigen organisasjon så er det ikkje tilstrekkjeleg kompetanse til å møte dei samansette behova oppvekstsektoren har. Alle kommunane har trong for logoped og psykolog. Det har ikkje alle kontora i dag. I tillegg er det slik at fleire hovud tenkjer betre i lag, når ein møter samansette utfordringar og når ein skal rettleie skular og barnehagar. Ingen kan ha kompetanse på heile spekteret av utfordringar frå barnehage til vidaregåande skule. Skal ein møte dette behovet, må ein ha eit stort nok fagleg fellesskap som både er robust nok til å takle utfordringane, og som har eit sterkt nok omdømme til å rekruttere dei fagfolka kommunane treng. Skuleeigarrolla er heilt sentral. Dette er nøkkelfunksjonen i eigarskapen av pp-tenesta. Rolla som barnehage- og skuleeigar spenner vidt og er særs krevjande, enten tittel er pedagogisk rådgjevar eller oppvekstsjef/ kommunalsjef. Det er krevjande innanfor ei allereie pressa arbeidstid å byrje prosessane med å utmeisle ei anna form på eigarskapen av pp-tenesta. PP-tenesta sjølv etterlyser eit slikt eigarskap. Større og meir robuste ppt-kontor vil kunne ta ein meir aktiv rolle i utviklinga av tenesta i regionen. Nærleik er eit viktig moment med dagens modell. Men det hjelper ikkje med nærleik dersom kompetansen ikkje er tilstrekkjeleg. Då hindrar nærleik ei optimal løysing. Fagpersonane som yter tenester både i Vik og Aurland har lang reiseveg til mottakarane, utan at dette sjåast på som eit problem der. Samstundes er faktum slik: Kommunane i Sogn brukar mykje meir spesialundervisning enn snittet i landet og fylket elles. Det gjer vi innanfor denne modellen, med dei svakheitene den har. Det må vere mogleg å ta det beste med frå denne organisasjonsforma over til noko som gjer det enklare å utvikle systematisk og systemisk arbeid. Hovudkonklusjon 3: Ein modell med ei felles teneste Det er lett å tenkje seg at dei åtte kommunane i Sogn samlar seg om ei felles pp-teneste. Med ei felles teneste vil det vere høgt sannsynleg at det vil vere lettare å byggje eit robust og fleirfagleg samansett fagmiljø. Vi kan få eit robust team med eit godt omdømme, som gjer det langt enklare å rekruttere. Gode fagfolk søkjer til miljø og arbeidsplassar med gode fagfolk. Vi er også berre innbyggjarar i Sogn. Ei felles teneste og eit felles fagmiljø kan vere ei særs god løysing. Frå attendemeldingane vert det nettopp peikt på modellen til Ytre Sogn, der hovudsete er på Dale, men med satellittar ute i kommunane. Samla sett har dette kontoret eit breitt spekter av fagkompetanse innanfor organisasjonen, og omfanget av talet årsverk gjer det mogleg å rekruttere breiare. 18

69 Det er alltid slik at folk ikkje etterspør tiltak og løysingar dei ikkje kjennar til. Nokre av vurderingane og tilbakemeldingane peikar fram mot eitt stort fagmiljø og ei felles teneste. Fleirtalet av vurderingane og attendemeldingane er meir vage på den konkrete organisatoriske løysinga. Fleire er etter måten nøgd med situasjonen i dag, sjølv om vi har eit overforbruk av ressursar i sektoren. Tradisjon og nærleik til pp-tenesta ser ut til å vere viktig. Det er også forståeleg. Men dette kan ikkje alltid vere gyldige argument. Kompetanse og kvalitet må gå føre tradisjon og nærleik. Fokuset må vere på kva som kan gje barnet og elevane eit best mogleg tilbod. Eit viktig element ved å ha ei teneste, er at leiaren for denne tenesta vil vere ein naturleg del av dei felles utviklingsforuma vi har i regionen. Det vil vere naturleg at leiaren tek del som fast medlem i skule- og barnehageregion Sogn, samt i programstyret System for styrka læring. For eigarane vil det truleg vere langt enklare med dialog og styring for ei eiga kommunal pp-teneste i Sogn. På sikt kan dette vere løysinga skal vekse fram. Hovudkonklusjon 4: Ein modell med to organisasjonar Ei trinnvis utvikling kan vere eit kompromiss; to ppt-kontor for dei åtte kommunane i Sogn. Då ser vi føre oss eit kontor for Årdal, Lærdal og Aurland, og eit kontor for Luster, Sogndal, Leikanger, Vik og Balestrand. To kontor vil bidra til å byggje større og meir robuste kontor enn kva vi har i dag. Med to leiarar for pp-tenesta i Sogn, vil vi ha eit fast medlem og eit vara-medlem til barnehage- og skuleregion Sogn, samt til programstyret System for styrka læring. Vi ser det som viktig og naudsynt at leiarane for pp-tenesta tek del i desse fora på lik line med kommunalsjefane/ skuleeigarane. Då kan vi enklare utvikle dialog, avstemme forståing, finne fram til felles mål, tiltak og strategiar. Spørsmålet er om fagmiljøet på sørsida av fjorden vil bli stort og sterkt nok, og at dette vil vere ei unødig sløyfe fram mot ei optimal løysing? Dersom pptenesta byggjast opp som to kontor, er det likevel enklare at fleire kontorplassar blir satellittar i ein felles organisasjon, slik som i Ytre Sogn. To kontor vil også møte noko av kritikken med for lange geografiske avstandar. Ein må ikkje omorganisere for å omorganisere. Ei eventuell ny løysing er ikkje eit mål i seg sjølv, men eit tiltak for å få betre tenester til barna og elevane samt ei sterkare styring og meir effektiv bruk av kommunane sine midlar. To pp-tenester gjer det langt enklare å samhandle enn fem. To kontor kan vere ei god løysing, samstundes som det også kan vere overkommelege første steg fram mot ein eventuell felles organisasjon. Hovudkonklusjon 5: Kommunalt eigarskap Dette forprosjektet konkluderar med, som vist i hovudkonklusjon 1, at kommunane må gjere interne grep, uavhengig struktur og at kommunane bør finne fram til ein eller to organisasjonar som yter pedagogisk-psykologiske tenester for kommunane i regionrådet. Ein like viktig konklusjon er at kommunane må ta hand om pp-tenesta sjølve. Elevar med tradisjonelle vanskar talar for ei gjennomgåande pp-teneste frå barnehage til og med vidaregåande skule. Men dette gjeld eit mindretal av elevane. Dei to andre hovudkategoriane, minoritetsspråklege elevar og åtferdsproblem, må løysast av barnevern, barnehage og grunnskulen. Det er utelukkande eit kommunalt ansvar. Målet må vere at færrast mogleg elevar har behov for gjennomgåande tilbod i heile skulegongen sin. Kommunane må redusere omfanget, og det må gjerast innanfor dei kommunale tenestene. 19

70 Vedlegg 1. Målet for barnehage, skule og pp-tenesta: Lærande organisasjon Stortinget har eitt overordna mål med utviklinga av barnehagane, skulane og pp-tenesta: Dei skal alle verte lærande organisasjonar. Mål med dei tiltaka regjeringa og skule- og barnehageeigar set i verk, er for å styrke oss i utviklinga fram mot visjonen om ein lærande organisasjon. Omgrepet lærande organisasjonar kan sjåast på som ein meny av teoretiske oppskrifter på organisasjonsutvikling. Lærande organisasjon handlar om kollektive og medskapande utviklingsprosessar, der organisasjonane både får til systematisk og systemisk utvikling. Frå Kunnskapsdepartementet er målsetjinga at dette skal føre til: 1. Auka resultatkvalitet 2. Auka strukturkvalitet 3. Auka prosesskvalitet Resultat Kvalitet i bhg/ skule Prosess Struktur Strukturkvalitet, prosesskvalitet og resultatkvalitet er naudsynte, men ikkje tilstrekkelege dimensjonar for organisasjonsutvikling. Ein trekant er den mest berekraftige konstruksjonen vi har. Ved å føye til ytterlegare ein trekant får vi ein sterkare konstruksjon for organisasjonsutvikling ved å føye til omdømmekvalitet, kulturkvalitet og kompetansekvalitet. 14 Kort om dei seks momenta: Resultatkvalitet Det er lett å feste blikket på resultat, som grunnskulepoeng og nasjonale prøvar. I ein viss grad kan resultatet av opplæringa festast til tal. Men alt som tel kan heller ikkje teljast. Resultat i barnehagen kan ikkje målast i tal, korkje nasjonale prøvar eller grunnskulepoeng, slik ein har for skulesektoren. Vi må vere meir varsame med å definere kva som er resultatet, eller produktet til barnehagen. Samstundes er det to områder som peiker seg ut; barnas trivsel og utvikling, og barnehagen som ein systematisk læringsarena. Desse områda heng tett saman, dei fordrar kvarandre. Suksess kan aldri vere eit mål i seg sjølv. Vi ser at resultatkvalitet toppen av stjerna kjem som følgje av systemisk og systematisk arbeid med dei andre kvalitetsdimensjonane primært gjennom å byggje ein positiv handlingsorientert kultur, ha gode utviklingsprosessar, samt riktig og nok kompetanse. Både i barnehagane og i skulane må vi ha fokus på dei store visjonane, den faglege utviklinga, personalet sin vekst, den gode barndomen og den spanande, varierte og underlege kvardagen. Det er her vi skal finne att dei nasjonale måla; om det er likeverdig og høg kvalitet i barnehagane, om barnehagen er ein god nok læringsarena og om alle barn tek 14 Røynesdal

71 aktivt del i eit inkluderande fellesskap. For skulane gjeld dei same kvalitative resultata, i tillegg til meistring av fag og læringsstrategiar. Det er det faktiske utbyttet elevane har av barnehage og skulegang. Strukturkvalitet Her legg vi dei strukturelle dimensjonane; klasse og gruppestorleik, personalet, lærarkompetanse, forskrifter,læreplanar, bygg, avdelingar, uteareal, læremiddel og så bortetter. Ser vi til forskinga til Knut Roald om den lærande organisasjon, syner han til fire overordna strategiar barnehagar og skular kan nytte. Han peikar på den kontrollorienterte strategien, den vedtaksorienterte strategien, den opplæringsorienterte strategien og den prosessorienterte strategien. Alle strategiane må på plass for å bli ein lærande organisasjon. I vår dimensjon vil vi seie at den kontrollorienterte strategien høyrer heime her. Ein organisasjon må sjølvsagt ha kontroll; verksemdsplanar, skjema, rutinar, brannøvingar osb. Det må på plass, som eit ledd i strukturkvaliteten. Opningstider, dekningsgrader, betalingssatsar, ordensreglar og byråkratiske rutinar vil aldri motivere personalet til auka innsats, men struktur må på plass. Struktur set rammer og formar innhaldet. Kvaliteten på tenestene er heilt avhengig av korleis kommunane vel å organisere og strukturere dei kommunale tenestene. Prosesskvalitet Dette handlar om det som skjer i skulane, barnehagen og ppt: dei pedagogiske prosessane, samhandlinga og relasjonane mellom leiinga, dei tilsette, barna og foreldra. Val av arbeidsmåtar, relasjonar, læremiddel og organiseringsmåtar. Kvalitetane på prosessane er av heilt avgjerande karakter for korleis resultatkvaliteten kan bli. Her kan vi finne to av dei fire strategiområda som Roald syner til. Dersom ein har gode prosessar kan ein også få gode vedtak som aksepterast. Vedtak som set strek for endelause diskusjonar og som fører organisasjonen vidare. Her finn vi også den prosessorienterte strategien, med fokus på refleksjon, utprøving og kunnskapsutvikling som virkemiddel. Roald syner mellom anna til ei oppskrift for det kunnskapsutviklande møtet. 15 Dette er konkrete verktøy og strategiar. Vi ser det gir resultat når kommunar, skular og barnehagar brukar desse strategiane medvitne. Gode prosessar byggjer ofte på dialog og reflektert samhandling i organisasjonen. Grupper som gjennom dialog reflekterer seg fram til ny felles kunnskap og nye handlemåtar. Dette er kunnskap som den einskilde i organisasjonen ikkje kan nå fram til åleine. Det er her vi finn teamlæring, ein av Peter Senge sine føresetnader for å bli ein lærande organisasjon. Arbeidet med Utdanningsdirektoratet si Ståstadsanalyse er eit godt verktøy for barnehagane og skulane i dette arbeidet. Omdømmekvalitet Identitet er korleis vi oppfattar oss sjølve. Image er korleis vi trur andre oppfattar oss. Omdømme er korleis andre oppfattar oss. Ein organisasjon byggjer omdømme gjennom merkevarebygging. Leiarane bør ha eit medvite forhold til omdømme. Dei ser at framsnakking av organisasjonen, det å byggje eit godt omdømme fører til auka stoltheit på arbeidsplassen. Eit omdømme må byggje på ekte kvalitet. Då må ein også byggje opp kvaliteten. Eit godt omdømme bidreg til å halde på personalet, det bidreg til at dei tilsette trivst på arbeidsplassen og er stolte av denne. Dei framsnakkar verksemda si. Barnehagane, skulane og pp-tenesta som har eit godt omdømme får dei fleste og beste søkjarane ved utlysing av ledige stillingar. Vi ønskjer alle å arbeide i bedrifter som har eit godt omdømme, eit godt ord på seg. Men omdømme kjem ikkje av seg sjølv. Det fordrar at leiarane både er innanriksminister og utanriksminister. Ein må ha strategiar for 15 Knut Roald 2012:223ff 21

72 identitetsbygging internt i organisasjonen. Likeeins må ein målbere denne identiteten og omdømmet til interessentane i samfunnet rundt seg. Når vi skal vidareutvikle barnehagane, skulane og pp-tenesta krev det medvitne strategiar på identitets- og omdømmebygging. Konstruktiv og god omdømmebygging bidreg til å rekruttere og halda på høgst skatta kunnskapsmedarbeidarar. Kulturkvalitet Omgrepet kultur står sentralt i litteraturen om den lærande organisasjon. Kortversjonen av kulturdimensjonen er at det vi ønskjer å få fram, er at leiinga, dei tilsette, dei tillitsvalde og eigarane av barnehagane, skulane og pp-tenesta byggjer ein prestasjonsfremjande utviklingskultur. Alt utviklingsarbeid handlar til slutt om å sleppe fotfeste, og sveve over utrygg grunn. Det handlar om å gjere noko ein ikkje har gjort før, om nye arbeidsmåtar. Då må det vere ein kultur for å prøve og feile, at det er ein kultur for omstilling, utvikling og endring. Endring er ikkje eit mål i seg sjølv, men gjennom medskapande utviklingsprosessar kan ein nå dei store måla. Då må dei byggje ein kultur for samhald og utvikling, at det er ein Ja -kultur. At det er ein kultur der vi har kvaliteten til barna og elevane i fokus. Då kjem det andre av seg sjølv. Ser vi til Peter Senge og teorien om den lærande organisasjon, kan vi plassere omgrepa om systemisk tenking, mentale modellar og felles visjon i kulturdimensjonen. Kompetansekvalitet Også her er vi i hjartet av den lærande organisasjon. Vi må ha rett kompetanse i alle ledd i organisasjonen. Det fordrar, som Roald syner til, opplæringsorienterte strategiar; som organisert etterutdanning, kurs, konferansar, styrking av formell kompetanse og ikkje minst faktagrunnlag som virkemiddel. Men formell kompetanse er ikkje nok i seg sjølv. Det må vere riktig og rett kompetanse. Det er også her vi finn Senge sin føresetnad om personleg dugleik ; evna til å vere visjonær og realistisk på same tid. Dei tilsette må ha, for å låne orda til Senge, evna til å stå i framtida og sjå på det vi gjer i dag, der vi byggjer både på fornuft og intuisjon, og vurderer den utviklinga vi ønskjer opp mot dei ressursane dette krev. Her er vurdering av retning og samanheng viktigare enn små detaljar. Når einingane både har og set i livet dei opplæringsorienterte strategiane, då er personalet i kontinuerlege læringsprosessar, i kreative spenningar der ein både byggjar og held ved like kompetanse. Kompetanseheving er eit stort, men sentralt ord i kvalitetsutviklinga av barnehagane, skulane og pp-tenesta. Den raude sirkelen på figur 2 strekar ut hovudinnsatsområda for å kunne bli ein lærande organisasjon. Målet med å eventuelt omorganisere pp-tenesta må jo vere at organisasjonane skal bli betre, meir effektive og meir lærande. 22

73 Saksprotokoll Utvalg: Formannskapet Møtedato: Sak: 12/14 Arkivsak: 13/1441 Tittel: Saksprotokoll: Felles pedagogisk-psykologisk teneste Handsaming: Vedtak: Sogndal kommune deltek i hovudprosjektet for pedagogisk-psykologisk teneste i Sogn i samsvar med tilrådingane i forprosjektrapporten av

74 Saksframlegg Sakshandsamar: Torun Emma Torheim Arkiv: 140 Arkivsaksnr.: 12/ Kulturminneplan for Sogndal kommune * Tilråding: Kommunestyret vedtek kulturminneplan for Sogndal kommune 2013, datert , sist revidert Vedlegg: 1 Innkomne merknader 2 Framlegg til kulturminneplan, datert , sist revidert Kulturminneplankart (uprenta) Saksutgreiing: Bakgrunn: Sogndal kommune har fått midlar av Sogn og Fjordane fylkeskommune til kulturminneregistrering og utarbeiding av kulturminneplan. I kommunen er det alt gjort mange ulike registreringar. Det er gjort ei grundig SEFRAK-registrering, det er samla inn stadnamn og foto over ein lang periode og det er kartlagt stølsbygningar i ein eigen utmarksplan. Det ligg føre informasjon om freda bygningar, gamle ferdselsvegar og rapportar frå større gravfunn. Høgskulen i Sogn og Fjordane har og kartlagt verneverdige utmarksområde. I tillegg ligg det mykje informasjon i ulike nasjonale databaser. Utfordringa er at denne informasjonen ikkje har vore samla og systematisert på ein slik måte at den er enkel å ta i bruk. Føremålet med planarbeidet har difor vore primært å skaffe betre oversyn over det som finst/er registrert, systematisere dette og syte for at det vert lagt inn i nasjonale databaser. Arbeidet med registrering og utarbeiding av kulturminneplan var planlagt ferdig innan utgangen av 2013, og var eit politisk vedteke resultatmål for Det går også fram av planprogrammet til arealdelen til kommuneplan at det skulle lagast ein kulturminneplan som ein del av grunnlagsmaterialet til revisjonsarbeidet. Kulturminneplan er også på lista over samla planbehov i kommunal planstrategi for Sogndal kommune Til arbeidet har vi engasjert ein tilsett ved De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum, som tidlegare har vore tilsett som kommuneplanleggjar i kommunen. Skildring av planen Den innleiande delen seier noko om kva eit kulturminne er og korleis vi kan ta vara på dei. Del to omtaler dei kulturminna som i dag er freda med heimel i kulturminnelova eller plan- og bygningslova. Etterpå kjem ein del som viser til andre kulturminne som kommunen har. Det kan vera konkrete kulturminne eller type kulturminne som kommunen bør jobba vidare med. Sist er det laga ein handlingsplan. Det er også laga eit kulturminneplankart der kulturminna er teikna av med omsynssone med særleg oppgjevne omsyn (pbl c): «bevaring kulturmiljø». Juridisk forankring Kulturminneplanen for Sogndal kommune er ein temabasert kommunedelplan. Kulturminneplankartet er utarbeidd med omsynssoner med særleg oppgjevne omsyn: «bevaring kulturmiljø» og generelle føresegner (jamfør pbl nr.7) er forankra juridisk i arealdelen til

75 kommuneplan (føresegn 1-6 e). I tillegg er «omsynssone med særleg oppgjevne omsyn: bevaring kulturmiljø og bandlegging etter lov om kulturminner» sett av i kommuneplankartet. Vi har i tillegg valt å presentere føresegn 1-6 e) i tekstdelen til kulturminneplanen på side 5. Planprosess og medverknad 1. gongs handsaming av Formannskapet 7. november 2013 planframlegg Offentleg ettersyn og høyring Plan og næring gongs handsaming Formannskapet Vedtak av Kulturminneplan Kommunestyret I arbeidet med framlegg til kulturminneplan har det vore kontakt med fleire aktørar, mellom anna arkeologar, geologar, sogelag, skogbruket på Kaupanger og lokale kjentmenn. Dei har bidrege med viktige innspel i framlegget til kulturminneplan. I høyringsperioden frå har det kome tre merknader til planen frå NVE, Kjell Magne Hillestad og Astrid H. Malmin. Fylkeskommunen kom med uttale etter høyringsfristen. Føreslege endringar i kulturminneplanen, sist revidert , er markert med raudt. Vurdering: NVE har ingen merknader til kulturminneplanen. Merknader til planen frå Kjell Magne Hillestad (medlem av Sogndal sogelag): Kjell Magne Hillestad frå Sogndal sogelag har vore med i planarbeidet heilt frå starten av å gjeve viktig informasjon til planarbeidet. Han har rettleia, kome med innspel og lese gjennom planen. Han har gjeve ein fyldig merknad. Det er gjort ein del endringar i planen i tråd med merknaden. Desse er merka raudt i planframlegg sist revidert Om ferdslevegar meiner han at vegen forbi Stedjeberget bør løftast fram for å visa korleis det var å byggje veg i eit farleg og krevjande lende. Dei lange og høge handmurte turrmurane er eigna til oppleving og ettertanke. Vidare foreslår han at Tjuvasteinane langs same strekning vert teken med som kulturminne knytt til tru og tradisjon. Då arkeologane registrerte kulturminne i linjetraseen i samband med kraftlinja Fardal-Ørskog føretok dei ei nøyare registrering av eit tufteområde i Bjørndalen, som tidlegare var registrert i Omfanget og alderen gjer at denne lokaliteten Bjørndalen (eldre) må omtalast i kulturminneplanen under «Eldre stølsområde». Under kapittelet om utmark bør hellebrot i fjellet takast med. Det gjeld særleg hellebrotet i Rupeskar på Uglaåsen. Hellebrota var ein heil industri med større hellebrot på Helleberget, Tylderingen, Håvardsleitet, Tretteuri ved Holmavatnet og eit lite på Navarsetefjellet. Kjell Magne Hillestad foreslår å ta lokalitet 59 Uglum ut av kulturminneplanen då det ikkje er så mykje alm og frukttre der i dag. Storøyna i Barsnesfjorden bør vere med i kapittelet om kulturlandskap. Avslutningsvis foreslår Kjell Magne Hillestad at frivillige grunneigarar, einskildpersonar, lag og organisasjonar, skuler, skuleklassar og liknande kan velja eit kulturminne dei vil ha ansvar for. Ansvaret kan vere rydding, tilsyn og pynting og med årleg attendemelding til nokon i kommunen.

76 I tillegg til merknader knytt til planen har Kjell Magne Hillestad kome med forslag om to nye kulturminne knytt til tru og tradisjon. Det eine er Krakksetebrura tilhøyrande stølen Krakksete i skoggrensa ovanfor Stokksete, som var heimastølen til Fretland. Den andre er Tjuvasteinane som ligg kloss ved gamlevegen ut forbi Stedjeberget. Vår vurdering: Vegen forbi Stedjeberget vert ikkje teken inn i kartet, men omtala som ein del av fjordstien under del 3 om Sogndal. Rådmannen tilrår at følgjande vert teken inn under kapittelet om «Det moderne Sogndal» på side 47: Sogndal kommune er i gang med å opparbeide ein fjordsti frå Stedjeberget til Nestangen. Det er ønskjeleg at det langs denne vert satt opp skilt med kulturhistorisk informasjon om ting vi ser på vegen, som til dømes gamle Fjøra og trehusbygningane der, dei handmurte turrmurane langs vegen forbi Stedjeberget og Tjuvasteinane. Slike skilt langs strekningar som vert mykje brukt er ein god måte å formidle om kulturminna våre. Rådmannen tilrår at Bjørndalen (eldre) vert omtala i planen under «Eldre stølsområde». Den får nummer 52_A i kartet, som refererer til den nyare stølen Bjønndal og vert teken inn i kartet. Rådmannen tilrår at hellebrota vert teke med i handlingsdelen under «nye registreringar» i figuren på side 61. Når det gjeld lokaliteten på Uglum (59) så er dette henta frå «Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune». Lokaliteten ligg også som ein naturtype (edellauvskog) i naturbasen. Vi tilrår difor ikkje å ta den ut av planen. Rådmannen tilrår at følgjande vert omtalt om Storøyna i kapittelet om kulturlandskap under «kommentar til plan for kulturlandskap og kulturmarkstypar» på side 40: Storøyna i Barsnesfjorden er ikkje med i rapporten «kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune», men øya er verdt å nemne her under kulturlandskap. Dette er ein av få øyer i Sognefjorden, og den har vorte nytta i landbruket i lang tid. Øya har ein sjeldan verdi med sine slåtteteigar, rydningsrøysar, løer og også gravrøysar. Det er også mange gardsbruk, særleg på Kvam, som har rettar på Øya. Forslaget til Kjell Magne Hillestad om «adopsjon» av eit kulturminne er omtalt i planen under handlingsdelen og «vedlikehald». Fylkeskommunen har også kommentert synleggjering og frivillig innsats i arbeidet med forvaltning av kulturminner. Rådmannen tilrår at dette vert flytta til avsnittet om synleggjering og kort om temaet i eige avsnitt under «korleis tek vi vare på kulturminna våre?», sjå også vurdering av merknad frå fylkeskommunen. Når det gjelder framlegg om to kulturminne knytt til tru og tradisjon tilrår ikkje rådmannen at dette vert teken med i denne omgang. Ved seinare revisjon av planen vil vi vurdere å ta inn fleire immaterielle kulturminner, som til dømes kulturminner knytt til tru og tradisjon og kanskje stadnamn. Fokuset no har vore å samle det vi har registrert i ulike dokument inn ei ein plan. Når det gjelder resten av merknadene frå Kjell Magne Hillestad er delar av dette teken inn med raud skrift i planframlegget sist revidert Merknader til planen frå Astrid H. Malmin: I sin merknad etterlyser ho ein definisjon av bruken av nokre omgrep som til dømes naturhistoriske kulturminne og geologiske kulturminne. Av utvidingar i planen foreslår ho å ta med Haugaviki på

77 Fimreite under stølar og husmannsplassar i planen. Når det gjeld kapittel om ferdslevegar føreslår ho at det vert utvida til også å ta med mindre vegar, som stølsvegar. På Fimreite er den gamle stølsvegen frå sjøen langs Duegrovi til husmannsplassen Nyasel og vidare til Dueskard merka og tilrettelagt som turveg av grendalaget. Grendalaget har planar om å gjere dette med fleire vegar og dei bør vurderast inn i planen. Vår vurdering: Overskrifta «geologiske kulturminne» er tilrådd endra til «geologiske førekomstar». Geologiske førekomstar er ikkje nødvendigvis menneskeskapte kulturminne, men har påverka utbygging og utnytting av areal. Med omsyn til at kulturminneplanen er ein del av arealdelen til kommuneplan, har vi valt å ta dette med. Dei er med å fortelje korleis Sogndal har vakse fram og er viktige for å forstå historia til ein stad. Dette er også svar på merknad frå fylkeskommunen som lurte på kvifor vi har valt å ta med naturarv i kulturminneplanen. I utmarksplanen er det hovudsakleg godt synlege stølar som er nemnde. Ved neste revisjon bør vi vurdere å utfylle/endre dette, og ta med nye stølar inn i kulturminneplanen, som til dømes Haugaviki. Når det gjeld vegar som kulturminner i planen har vi bevisst valt å avgrense dette til ferdslevegar mellom bygder. Om vi skal ta med mindre vegar og stølsvegar kan dette verte eit stort omfang. Den jobben grendalaget gjer med merking og tilrettelegging av desse vegane er veldig bra. Det kan og vere interessant med skilt langs vegen som fortel historia til steder og fenomen langs vegen. Det kan også søkjast midlar til slik kulturhistorisk merking som er knytt til allmennyttig føremål, til dømes gjennom private fond. Merknader til planen frå Sogn og Fjordane fylkeskommune: Sogn og Fjordane fylkeskommune har samla kommentarar til tekstdelen i eit eige vedlegg. Av meir overordna karakter har dei merknad til følgjande: Dei listeførde kyrkjene bør presenterast på same måte som dei freda bygga i kommunen. Tilsvarande kunne også vore gjort for kulturmiljø med SEFRAK-registrerte bygg, og korleis desse skal handterast i plansamanheng. Innleiingsvis bør det vere ein omtale av organiseringa av planarbeidet så langt, og tilsvarande korleis handlingsdelen er tenkt organisert. Det bør avklarast kva kulturminne og kulturmiljø kommunen ønskjer å formidle og utvikle som ein ressurs for lokalsamfunnet. Vår vurdering: Fylkeskommunen ønskjer at vi under avsnittet om juridiske verkemiddel også fokuserer på involvering, formidling og kulturminna som ressurs for verdiskaping. Dette er i større grad omtalt i handlingsdelen avslutningsvis. Det kan med fordel forsterkast innleiingsvis og rådmannen tilrår at følgjande delkapittel vert teken med i kapittel 1, side 6: Involvering, formidling og lokal innsats Eigarane av kulturminne er ein viktig ressurs i bruk og bevaring av kulturminna. Av alle dei viktige enkeltfaktorane i samband med bevaring av bygningar er eigarane den viktigaste. Så lenge eigar vil ta vare på kulturminna, vert dei bevart. Mange eigarar er glade i og stolte av kulturminna sine, og dei brukar mykje tid og ressursar på å ta vare på dei på ein god måte. Ein anna viktig ressurs er at grendalag, historielag og andre lokale aktørar aktivt deltek i det praktiske arbeidet. Ein ide kan vera

78 å la frivillige, einskildpersonar, lag og organisasjonar (t.d. turlaget), skular, og liknande «adoptera» eit kulturminne i kommunen og ta ansvar for det praktiske skjøtselsarbeidet. Ansvaret kan bestå av tilsyn, rydding og pynting. Rådmannen tilrår at listeførte kyrkjer vert teken inn i planen etter avsnitt om kulturminne freda etter kulturminnelova på side 13. Når det gjeld omtale av gamle ferdsleårer ønskjer fylkeskommunen at kommunen hadde teke med noko om dei gamle driftsvegane. Dei synar til rapporten «Driftsvegen gjennom Sogn og Fjordane. Prosjektrapport 2003». Etter kva vi kan sjå er det ingen føreslege driftsvegar i Sogndal kommune. Fylkeskommunen påpeikar at stølar er viktige kulturminne i vårt fylke og det er flott at det er teke inn eit eige kapittel om desse. Kapittelet baserer seg i stor grad på kunnskap som ligg ein del år tilbake. Fylkeskommunen ser det som viktig at desse vert supplert med ny kunnskap om dei utvalde stølsområda. I tillegg ville det vore hensiktsmessig om det også vart gjort ei vurdering av om det er andre stølsområder som burde ha vore med i planen. Rådmannen er einig i vurderinga til fylkeskommunen på dette området. Når det gjelder nye område som bør takast inn har vi valt å ta inn Bjørndalen i Øvstedalen under eldre stølar. Fokus i dette arbeidet har vore å samle og kartleggje det som finst av informasjon. I neste omgang vil det vere aktuelt å gå nøyare igjennom alle stølane og eventuelt legge til nye eller fjerne nokre. Rådmannen tilrår at det vert teken med i handlingsdelen under «nye registreringar». Fylkeskommunen meiner lista over kulturminne frå 1999, side 58 (under avsnitt om prioriterte kulturminne), satt opp av fylkesarkivet, bør endrast. Den inneheld nokre kulturminne som er tapt og nokon som ikkje er kulturminne, men geologiske stadar. Dei poengterer at dette ikkje er ei priortert liste, og rår til at vi lagar ei ny liste over dei viktigaste kulturminna i kommunen. Eit hovudmål med kulturminneplanarbeidet har vore å samle eksisterande informasjon i eitt dokument. Denne lista er ein del av denne kartlegginga og bør difor vere med. Rådmannen tilrår å endre namnet på dette kapittelet frå «priorterte kulturminne» til «kulturhistorisk atlas og leksikon for Sogn og Fjordane». Samla vurdering: Avslutningsvis tilrår rådmannen at vi endrar figuren under handlingsdelen på side 61 og tek med ei kolonne her om «nye registreringar». I denne omgangen har vi fokusert på å kartfeste og samle det eksisterande grunnlaget. I neste omgang vil vi vurdere å leggje inn nye kulturminne, og eventuelt ta ut nokre. Rettingar i tråd med Kjell Magne Hillestad, Astrid H. Malmin og kommentarar frå fylkeskommunen er merka raudt i teksten til kulturminneplanen, sist revidert Rådmann rår til at kulturminneplan for Sogndal kommune vert vedteken med endringar som føreslege i planframlegg datert , sist revidert Sogndal, 1. april 2014 Jostein Aanestad rådmann Einar Nedrelo tenesteleiar plan og næring

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90 Side 1 av 2 Kulturavdelinga Sogndal kommune Postboks SOGNDAL Sakshandsamar: Bjørn Ramberg E-post: Bjorn.Ramberg@sfj.no Tlf.: Vår ref. Sak nr.: 13/ Gje alltid opp vår ref. ved kontakt Internt l.nr. 2211/14 Dykkar ref. 12/ Dato FØRDE, Sogndal kommune. Høyring kulturminneplan Viser til brev datert 11.nov der Sogndal kommune legg ved kulturminneplan for Sogndal kommune til høyring og offentleg ettersyn. Vi viser og til avtale om utsett frist for å kome med innspel til 24 januar Sogn og Fjordane fylkeskommune vil rose Sogndal kommune for å ha prioritert arbeidet med utarbeiding av kulturminneplan og for det arbeidet som er gjort med å samanfatte og systematisere tilgjengeleg kunnskap om registrerte kulturminneverdiar. Dette gjer at ein no har ei oversikt og eit godt utgangpunkt for det vidare arbeidet med registrering av kulturminne i kommunen. Vi er også svært nøgde med at Sogndal kommune har valt å legge kulturminneplanen til grunn ved all arealplanlegging. Det er positivt at alle omtalte kulturminne i planen er kartfesta, og at det er gjort ei registrering av kva område som er regulert til bevaring. Dei freda bygga i kommunen er presentert på ein fin måte og det ville vere fint om planen også gav ei tilsvarande omtale av dei listeførte kyrkjene. Tilsvarande kunne også vore gjort for kulturmiljø med SERFAK-registrete bygg. For sistnemnde kunne det og vore ønskeleg med ei omtale av korleis desse miljø skal handterast i plansamanheng. Innleiingsvis i planen saknar vi ein omtale av korleis arbeidet med kulturminneplanen har vore organisert så langt. Tilsvarande saknar vi meir informasjon om korleis arbeidet med den vidare oppfølginga gjennom handlingsdelen, er tenkt organisert. Vi meiner det vil vere viktig å få avklart kva kulturminne og kulturmiljø kommunen ynskjer skal formidlast og utviklast som ein ressurs for lokalsamfunnet. I dette arbeidet er det viktig å engasjere innbyggjarane, lag og organisasjonar. Gjennom det vidare arbeidet må ein vere open for at det kan kome innspel også om andre kategoriar kulturminne enn dei som til no er omtalt i planen. Fylkeskommunen vil gjerne bidra med råd og rettleiing i kommunen sitt vidare arbeid med kulturminneregsitreringar, verdisetting og prioriteringar. Nye registreringar, som ikkje ligg inne den nasjonale kulturninnedatabasen Kulturminnesøk, skal fortløpande leggast inn her. I det vidare arbeidet ber vi om at de tek kontakt med vår rådgjevar for prosjektet «Lokale kulturminneplanar, Gunhild Berge Stang, mob Storehagen 1B Pb FØRDE Tlf.: Bankgiro: postmottak.sentraladm@sfj.no Org.nr.: NO MVA

91 Side 2 av 2 Kommentarar til tekstdelen i planen har vi samla i eit eige vedlegg. Vi ynskjer Sogndal kommune lukke til med det vidare arbeidet! Med helsing Bjørn Ramberg rådgjevar Brevet er elektronisk godkjent og er utan underskrift Vedlegg: Liste med kommentarar til tekstdelen i kulturminneplanen

92 Merknadar til tesktdokumentet Korleis tek vi vare på kulturminna våre? Det er veldig flott at planen skal leggast til grunn for arealplanlegginga i Sogndal kommune. Dette sikrar ei forutsigbar forvaltning av kulturminna. I tillegg vil det kunne være med å styrke søknadar om tilskot til ulike istandsetjingstiltak. Side 4: Juridiske verkemiddel Her er det eit relativt stort fokus på juridiske forhold. Dette er viktig å ha med, men det hadde vore ynskjeleg med eit større fokus på involvering, formidling og kulturminna som ressurs for verdiskaping. Eigarane er ein viktig ressurs som brukar kulturminna og tek vare på dei. Av alle dei ulike enkeltfaktorane i samband med bevaring av bygningar er dei den viktigaste. Så lenge eigar vil ta vare på kulturminna, vert dei bevart. Mange eigarar er svært glade i og stolte av kulturminna sine og dei brukar mykje tid og ressursar på å ta vare på dei på ein god måte. Vi ser det som ynskjeleg at dette vert synleggjort på ein god måte i kulturminneplanen. Side 5: Freding ved vedtak Her er det nødvendig å være meir presis i omtalen av 19. Vi føresler at de endrar teksten til fyljande: o Freding av område rundt freda objekt. For å bevare verknaden av eit freda objekt i miljøet eller for å beskytte vitskaplege interesser som knyter seg til kulturminnet kan ein frede eit område rundt dette, jf. 19. Det kan og være hensiktsmessig å gjere greie for 22a o Freding av byggverk og anlegg eigd av staten. Departementet kan vedta forskrift om freding av bygningar og anlegg som er i deira eige, jf 22a. Side 6: Økonomiske verkemiddel Fylkeskommunen forvaltar statlege midlar til freda bygg, kystkultur, verdsarv og fartøyvern. Det er fint om denne opplysinga vert tekne med i planen saman med dei andre økonomiske verkemidla. Automatisk freda kulturminne Side 8: Moglegheita for automatisk freding av ståande bygningar frå tidsrommet 1537 til 1650 kom i samband med ein revisjon av Kulturminnelova i Før denne tid måtte alle bygningar frå denne tida fredast gjennom enkeltvedtak, kml 15. I Sogndal gjeld dette Vigdalsloftet, Kvammeloftet og Hemrebui. Sjølv om dei er gamle nok til å bli automatisk freda i dag, vart desse bygningane freda ved

93 enkeltvedtak på same måte som til dømes Loftesnes og Hovland. Vi ber difor om at desse bygningane vert flytta frå «Automatisk freda kulturminne» til «Kulturminne freda etter kulturminnelova». Kulturminne freda etter kulturminnelova Det er flott at det her er gjev ein kort omtale av dei vedtaksfreda bygningane i Sogndal. Vi har nokon innspel til teksten: Sogndal prestegard: Det vert her omtalt at prestegarden ligg utan nær kontakt med kyrkja, noko som er rett då prestegarden ikkje har vore oppført like ved kyrkja. Samspelet mellom prestegarden og Stedje kyrkje er likevel godt ivareteke ved at siktlinjene mellom dei to bygningane framleis er intakte. Dette er eit viktig moment for å forstå samanhengen mellom prestegarden og kyrkja. I framtida er det difor viktig å sikre at siktlinjene vert ivareteke på ein god måte. Sorenskrivargarden på Loftesnes: Huset er sannsynlegvis bygd av sorenskrivar Søren Schieldrup etter at han overtok garden Loftesnes i Allereie i 1775 flytta han til eit nytt embete i Hardanger og Michael Fleischer overtok som sorenskrivar og kjøpte Loftesnes av Schieldrup. (ref. bygdeboka og ). Hovudbygningen på Nedre Amla: Snikkaren Jan Ludolf Lund var byggmeister for dette huset og har utført mykje av snikkardetaljane på bygningen. Her er det mellom anna framleis bevart dekorerte omnsomrammingar, listverk, dører og anna med svært høg handverkskvalitet. Lund var ansvarleg for å føre opp fleire av dei viktigaste empirehusa i Sogn, mellom anna har han også vore byggmeister på Sogndal prestegard. Kjørnes: Omtalen av Kjørnes må gjerast meir presis. Det bør også vurderast om den i det heile skal være med under omtale av Kulturminnefreda etter kulturminnelova, då den ikkje er freda lenger. Fredinga av hovudhuset på Kjørnes vart oppheva som ei fylje av at dei fleste opphavlege materiala både i eksteriør, interiør og konstruksjon, var skifta ut. Dette gjer at dei kulturhistoriske og arkitektoniske verdiane som var bakgrunnen for fredinga, hadde gått tapt. Bygningen slik den står i dag, er i hovudsak ein eksteriørkopi av den opphavlege bygningen. Kulturminne regulert til bevaring etter PBL Side 15: Stedje mølle er regulert til bevaring. Ver merksam på omgrepsbruk, ikkje bruk ordet freda. I omtalen av Stedje kyrkjestad hadde det vore fint om det vart presisert at kyrkja er listeført Side 16: På Kjørnes er det berre hovudhuset som var freda. Bygget som står i dag er ein kopi.

94 Listeførte kyrkjer Dei kulturhistorisk mest verdifulle kyrkjene frå tida etter reformasjonen er listeførte. Fleire kyrkjer i Sogndal er listeførte og vi ber om at det vert teke med ein omtale av dei i planen. Meir informasjon om dei listeførte kyrkjene er å finne i Riksantikvaren sin database Askeladdden. Fagleg ansvarsfordeling Det er fint og nyttig å ha med ei skildring av fagleg ansvarsfordeling. Dette kunne med fordel ha vore plassert som ein del av innleiinga i planen. Ei slik skildring må ha med alle dei ulike forvaltningsnivåa, fylkeskommune og Riksantikvar. Vidare er det her viktig å ta med Sjøfartsmuseet, då det er dei som har ansvar for automatisk freda kulturminne i sjø. Biskopen som har ansvar for kyrkjene. Under overskrifta fagleg ansvarsfordeling er det gjeve ei skildring av landsverneplanar til staten. Det er fint at dette er teke med, men her må det presiserast kva kulturminne i Sogndal som er berørt av desse. I teksten er eit par kulturminne vurdert til å ha nasjonal verdi, men at ingen førebels er freda. Her må det presiserast kva for kulturminne dette gjeld. Side 19: I Del 2 er det vald ut ei rekkje ulike kulturminne. Her saknar vi ei grunngjeving for kvifor desse kulturminna er valde ut. Når det gjeld omtale av gamle ferdselsårer, hadde det vore fint om det også vart teke med noko om dei gamle driftevegane. For meir informasjon om driftevegar syner me til rapporten «Driftevegen gjennom Sogn og Fjordane. Prosjektrapport Gamle ferdselsvegar og tilrettelegging for friluftsliv». Fjorden har alltid vore ein viktig ferdselsveg i Sogn og det ville i denne samanhengen vore naturleg å teke med ulike typar kaiar og andre anlegg knytt til dette. Bautasteinar: I denne overskrifta vil vi rå til at ordet minnesteinar vert lagt til, då teksten omhandlar både bautasteinar og minnesteinar. Utmark Stølar er viktige kulturminne i vårt fylke og det er flott at det er teke inn eit eige kapittel om desse. Kapittelet baserer seg i stor grad på kunnskap som ligg ein del år tilbake. Vi ser det som viktig at desse vert supplert med ny kunnskap om dei utvalde stølsområda. I tillegg vil det etter vårt syn vere hensiktsmessig om det også vart gjort ei vurdering av om det er andre stølsområder som burde ha vore med i planen. Det er bra at utmarksplanen skal kompletterast med dei stadene som er registrert etter Til dette arbeidet kan «Verdifulle kulturlandskap i Sogn og Fjordane» vere ei kjelde

95 Geologiske kulturminne I utkastet til kulturminneplan er det teke med omtale av geologien i kommunen. Dei områda som er omtala her er naturområde og ikkje menneskeskapte landskap. Viss dette temaet skal inngå, ville det vore bra å grunngje kvifor naturarv er teke med som del av kulturminneplanen. Del 3. Sogndal Det er flott at det er teke med ein historisk gjennomgang med vurderingar for kva som er spesielle trekk for dei forskjellige stadane i Sogndal. Då dette er ein generell gjennomgang av større område i kommunen, kunne det kanskje ha vore hensiktsmessig at denne vart lagt til innleiinga av planen. I denne delen vert «bygdeverkstaden» omtalt. Det er ynskjeleg at det der vert gjeve ei forklaring på kva bygdeverkstaden er, bakgrunn for etablering av den, målsetjinga for den og korleis dei arbeider. Kaupanger Det er få privateigde museum i fylket. På Øvre Amla bygde G. F. Heiberg opp De Heibergske samlinger som utgjorde hovudtyngda av Sogn Folkemuseum DHS. Mykje av Heibergs museum har flytta til Vestereim, men framleis står to formålsbygde museumsbygningar, museumsbygningen frå 1905 og bygningen for bår- og reiskapssamlinga frå 1934, att i tunet på Øvre Amla. Begge desse bygningane har regional verdi. Fjærland På siste halvdel av 1800-talet vaks turismen fram i Noreg. Sogn med sine fjell, brear og fjordar var eit ynda turistmål og på slutten av 1800-talet vart det oppført fleire påkosta trehotell. Mundal hotell i Fjærland er eit av få gamle trehotell i landet som ikkje er ombygd/påbygd i seinare tid. Med sin lange historie og høge arkitektoniske kvalitet er dette eit kulturminne av høg verdi som det er svært viktig at vert teke vare på i framtida. Prioriterte kulturminne Lista over kulturminne er frå 1999 og er satt opp av fylkesarkivet og den er ikkje prioritert. I tillegg inneheld den kulturminne som er tapt og nokon som ikkje er kulturminne, men geologiske stadar. Vi vil difor her rå til at det vert lage ein ny oversikt over dei viktigaste kulturminna i kommunen. Oversikta må vere basert på oppdatert informasjon om kulturminna og kommunen sin vurdering av desse. Vedlikehald I handlingsdelen er det stort fokus på skjøtsel. Skjøtsel av kulturminne er eit viktig delområde å arbeide med. Her må det også takast med vedlikehald av nyare tid skulturminne slik som bygningar, vegar, bruer, kaiar og liknande. Det er eigar som har ansvaret for vedlikehald av det enkelte kulturminnet. Mange eigarar av kulturminne gjer eit flott arbeid med å ta vare på kulturminna sine. Det hadde vore fint om de i planen hadde kunne trekt dette meir fram.

96 Når det gjeld fylkeskommunen sitt ansvar for skjøtsel, er dette kun for dei automatisk freda kulturminna. Tema vi meiner bør inngå i det vidare arbeidet : -Kartlegging /registrering av kulturminne, spesielt nyare tids kulturminne -Revisjon av gamle planar -Vurdering og prioritering av viktige kulturminneverdiar -Korleis utvikle kulturminne som ressurs i lokalsamfunnet? -Skjøtsel/ vedlikehald -Formidling - Universell utforming og tilgjengelegheit. Kva for kulturminne ynskjer ein å gjere tilgjengeleg for alle?

97 KULTURMINNEPLAN FOR SOGNDAL KOMMUNE 2013 Datert: , sist revidert

98 Innhald Innleiing KULTURMINNEVERN.. Kva er eit kultur i e? Kva er målet med kulturminneplan?. Oppbygging av planen. Orga iseri g av pla arbeidet.. KORLEIS TEK VI VARE PÅ KULTURMINNA VÅRE?...4 Juridiske verke iddel.. Øko o iske verke iddel.6 I volveri g, for idli g og lokal i sats..6 Del 1 AUTOMATISK FREDA KULTURMINNE KULTURMINNE FREDA ETTER KULTURMINNELOVA.. LISTEFØRTE KYRKJER.. KULTURMINNE REGULERT TIL BEVARING ETTER PLAN OG BYGNINGSLOVA. 3 Del 2 FAGLEG ANSVARSFORDELING GAMLE FERDSELSÅRER..20 BAUTASTEINAR 3 UTMARK.. 8 Eldre stølso råde... 9 Kraftlinjetrase Fardal Ørskog 31 Nyare stølar og s åbruk. 2 Ko e tarar til ut arkspla e 5 KULTURLANDSKAP 36 Kommentarar til pla for kulturla dskap og kultur arkstypar.. 40 GEOLOGISKE FØREKOMSTAR 41 Del 3 SOGNDAL Geologiske verdiar. 4 Sog dal frå ga alt av.. 5 Det oder e Sog dal.. 6 Fruktdyrki g 47 For idli g av kultur i e.. 8 KAUPANGER..49 Skogbruket..49 Andre kultur i e 2 For idli g.. 3 FJÆRLAND..54 1

99 Tidleg historie...54 Turis e.. 4 Infrastruktur... 5 Kultur i e... 5 NORANE... 7 KULTURHISTORISK ATLAS OG LEKSIKON FOR SOGN OG FJORDANE... 8 HANDLINGSDEL.. 9 LITTERATURLISTE.. 2 2

100 Innleiing Kulturminnevern KVA ER EIT KULTURMINNE? Kulturminne er alle spor etter menneskeleg verksemd i vårt fysiske miljø, også lokalitetar det er knytt historiske hendingar, tru eller tradisjon til. Kulturmiljø er områder der kulturminne inngår som del av ein større heilskap eller samanheng. Kulturminne er såleis ein del av omgjevnaden vår og bidreg med kunnskap, opplevingar og som bruksverdiar. Som kunnskapskjelde er kulturminna eit viktig grunnlag for vår tolking og forståing av fortida. Dei fortel om den historiske utviklinga i område, kontinuitet og endringar. Dei kan seia noko om menneska sitt forhold til kvarandre og til naturen, tilgangen og bruk av ressursar, næringsverksemder og om mennesket sitt sosiale, religiøse og rituelle liv. Slik kan dei hjelpe oss å forstå vår eiga tid og bidra til å forma framtida. Opplevingsverdien er av ulike slag. Kulturminna kan skapa gjenkjenning og tilhøyrsel, gjere oss nyfikne og skape engasjement og nærleik til fortida. Kulturminna kan også vera identitetsskapande og bidra til å gje stadar særpreg og karakter gjennom at dei står for kontinuitet, variasjon, kontrast og karakterar i det menneskepåverka miljøet. Eit kulturminne som vert borte, kan det nokre gonger lagast kopi av, men kan aldri verta erstatta. Difor er det viktig å vera medviten om kva kulturminne som er spesielt verdifulle for samfunnet, slik at desse kan takast vare på for framtida. KVA ER MÅLET MED KULTURMINNEPLAN? Sogndal kommune er ei gammal bygd med mange og varierande kulturminne. Opp gjennom åra er det gjort fleire ulike registreringar av ulike kulturminne, men informasjonen er ikkje samla. Dette ønskjer Sogndal kommune å gjera med denne planen. Målet med planen er å samla og systematisera materialet på ei slik måte at den er enkel å ta i bruk. Det har i denne omgang ikkje vore eit mål å registrera alt som finst i kommunen, men som ein følgje av arbeidet vil ein også få eit overblikk over kva som eventuelt manglar av registreringar, og legga det til grunn for vidare arbeid med registrering i kommunen. I denne samanhengen vil vi tenkje representativt. I fredingsstrategien til regjeringa er det eit mål å sikre geografisk-, sosial-, etnisk-, nærings- og tidsmessig breidde. 1 OPPBYGGING AV PLANEN Den innleiande delen seier noko om kva kulturminne er og korleis vi kan ta vara på dei. Del 1 omtaler dei kulturminna som i dag er freda med heimel i anten kulturminnelova eller regulert til bevaring etter plan- og bygningslova. Del 2 inneheld registreringar som er gjorde i kommunen. Dei fleste av desse er omtala i eldre planer. Tredje delen er eit utval av område 3

101 som kommunen vil sjå nærmare på og vurdera tiltak. Det er også laga ein handlingsdel avslutningsvis. Til planen er det teikna eit kart. Det er kulturminne i del 1 og 2 som er teikna inn i kartet. Dei fleste kulturminna som er freda etter kulturminnelova, er vist med rune-r. Det er fleire bygningar som er freda etter 15 i kulturminnelova. Som reguleringsmynde vil kommunen sjå på husa i ein større samanheng. I kulturminneplanen er det difor eit større område som er markert. Desse er tenkt som omsynsområde, der ein må vurdere tiltak opp mot heilskap. Også andre kulturminne er teikna inn som omsynssone kulturmiljø. Kulturminne omtala under kulturminnelova har fått bokstavane A-F, resterande har fått eit nummer. ORGANISERING AV PLANARBEIDET Korleis tek vi vare på kulturminna våre? Kommunen, fylkeskommunen og staten sit med ulike verkemiddel for å sikra at verneverdige kulturminne og kulturlandskap ikkje går tapt. Verkemidla er mange, men dei må brukast. 4

102 JURIDISKE VERKEMIDDEL Det er først og fremst to lover som vert brukt når ein skal ta vare på spesielt verdifulle kulturminne, nemleg Kulturminnelova og Plan- og bygningslova (PBL). Kulturminnelova vert forvalta av Riksantikvaren på nasjonalt nivå og av fylkeskommunen, og sikrar vesentleg kulturminne eller miljø av nasjonal verdi. I 3 heiter det «Ingen må uten at det er lovlig etter 8 sette i gang tiltak som er egnet til å skade, ødelegge, grave ut, flytte, forandre, tildekke, skjule eller på annen måte utilbørlig skjemme automatisk fredet kulturminne eller fremkalle fare for at dette kan skje.» Lova har to hovudtypar av freding: Automatisk freding ved lov. Dette inneberer at gitte typar kulturminne er freda direkte i lovteksten. o Alle kulturminne frå før reformasjonen (1537) er automatisk freda etter 4 første ledd. o Automatisk freda kulturminner har òg etter lova ein sikringssone på 5 m rundt det freda objektet, jf. kulturminnelova 6. o Ståande byggverk frå perioden kan med heimel i kulturminnelova 4 tredje ledd verta automatisk freda ved fagleg datering (erklæring). o Skipsfunn som er eldre enn 100 år frå skipet, utstyret eller lasta sitt produksjonsår, er automatisk verna etter 14. o Samiske kulturminner som er eldre enn 100 år er automatisk freda, jf. 4 andre ledd. Freding ved vedtak o Freding av bygningar og anlegg. Eit vedtaksfreda objekt (bygning, anlegg, bru, veg m.m.) er eit nyare etter-reformatorisk kulturminne som er freda ved vedtak med heimel i kulturminnelova 15. o Freding av område rundt freda objekt. For å bevare verknaden av eit freda objekt i miljøet eller for å beskytte vitskaplege interesser som knyter seg til kulturminnet kan ein frede eit område rundt dette, jf. 19. o Freding av kulturmiljø. Heilskaplege kulturmiljø kan verta freda samla etter 20. o Freding av båtar. Historiske båtar kan verta freda etter 14 a. o Freding av byggverk og anlegg eigd av staten. Departementet kan vedta forskrift om freding av bygningar og anlegg som er i deira eige, jf. 22a. Mellombels freding kan verta vedteke som straksvedtak dersom eit kulturminne eller miljø er trua eller utsett for fare, eller dersom ein vil evaluera kulturminnet med tanke på permanent freding, jamfør 22 nummer 4. Plan- og bygningslova (PBL) Kommunen er reguleringsmynde og kan verna kulturminne og desse omgjevnadene til desse med heimel i PBL. Overordna planføresegner om bevaring gjennom arealplanlegging vert vedtekne med heimel i PBL 11-8 tredje ledd bokstav c, og 5

103 11-9 nummer 7 (kommuneplanen sin arealdel). Omsynssone i reguleringsplanar vert heimla i 12-6, 12-5 andre ledd nummer 5 og 12-7 nummer 6. Også interiør i verneverdige bygningar kan nå verta regulert til omsynssone bevaring. Omsynssone bevaring etter 12-5 nr 5 er også det anbefalte reguleringsføremålet for kulturminne som er freda. Føremålet kan med fordel også nyttast for å sikra omgjevnaden rundt eit freda objekt. Utval av det som skal regulerast til bevaring, må gjerast med bakgrunn i fagleg grunngjeving. Reguleringsplanen bør difor verta utforma i samråd med regional kulturminneforvaltning, dvs. kulturavdelinga i fylkeskommunen. Sogndal kommune har i arbeidet med arealplanen utarbeidd følgjande føresegn: 1-6 e) Kulturminne og kulturmiljø, jf nr. 7 og kulturminnelova. 1. Omsynet til kulturminne og kulturmiljø skal integrerast i all planlegging og ved søknad om tiltak. Kulturminnemiljø skal undersøkast og det skal synast korleis utbyggar har søkt å ivareta dette gjennom planframlegg og søknad om tiltak. Kulturminneplan for Sogndal kommune 2013 skal leggjast til grunn. 2. I plan- og byggjesaker som omfattar freda kulturminne skal utbyggjar hente inn godkjenning frå kulturminnestyresmakt, jf. Kulturminnelova 3 og 8. ØKONOMISKE VERKEMIDDEL Freding vil i seg sjølv gje avgrensa vern for det enkelte kulturminnet. Det aller viktigaste er at det og området rundt vert vedlikehalde. Økonomiske verkemiddel kan bidra til å gjera det enklare og meir motiverande for eigaren å ta vare på kulturminnet. Det finst ulike statlege tilskot som eigarar av eit kulturminne, kan søke på. Desse er underlagt Miljøverndepartementet, Landbruksdepartementet og Kulturdepartementet, og vert forvalta av Norsk Kulturminnefond, Riksantikvaren, Fylkesmannen og Norsk kulturråd. Det er ulike tilskotsordningar til ulike kulturminne. Det er fylkeskommunen som forvaltar statlege midlar til freda bygg, kystkultur, verdsarv og fartøyvern. Er kulturminne knytt til landbruket, er det mogleg å søkja om kommunale SMIL-midlar. Ei rekkje private fond gjev også støtte til kulturminner. Dei krev vanlegvis at kulturminnet er knyta til eit allmennyttig føremål. Stiftelsen UNI, Gjensidigestiftelsen, Sparebanken Sogn og Fjordane og Eckbos legat er døme på private fond som ein kan søkje om støtte frå. INVOLVERING, FORMIDLING OG LOKAL INNSATS Eigarane av kulturminne er ein viktig ressurs i bruk og bevaring av kulturminna. Av alle dei viktige enkeltfaktorane i samband med bevaring av bygningar er eigarane den viktigaste. Så lenge eigar vil ta vare på kulturminna, vert dei bevart. Mange eigarar er glade i og stolte av kulturminna sine, og dei brukar mykje tid og ressursar på å ta vare på dei på ein god måte. 6

104 Ein anna viktig ressurs er at grendalag, historielag og andre lokale aktørar aktivt deltek i det praktiske arbeidet. Ein ide kan vera å la frivillige, einskildpersonar, lag og organisasjonar (t.d. turlaget), skular, og liknande «adoptera» eit kulturminne i kommunen og ta ansvar for det praktiske skjøtselsarbeidet. Ansvaret kan bestå av tilsyn, rydding og pynting. Del 1 Automatisk freda kulturminne Figur 1 Borgarholt ("Borgarberget") i Årøy. Her finn vi steinrestar i ringformasjon etter det som truleg har vore ein bygdeborg. Automatisk freda kulturminne, tidlegare kalla fornminne, er freda direkte i lovteksten til kulturminnelova og omfattar spor etter menneskeleg verksemd frå pionerbusetnaden og fram til reformasjonen (1537). Det er mange ulike typar kulturminne, til dømes spor etter busetnad, forsvarsverk, vegfar, gravminne og ulike typar minnesmerke. Ei opplisting er å finna i 4 i kulturminnelova. Etter loven ( 6) har det freda objektet også ein sikringssone på 5 meter rundt seg. Sogndal kommune har store førekomstar av fornminner og er pr. idag registrert med ca. 520 automatisk freda kulturminne i Riksantikvaren sin database: Askeladden. Det meste er knytt til buplassar (buplass, busetting-aktivitetsplass, tufter, stolphol m.m.), samla utgjer dette 189 funn. I tillegg er det registrert 20 dyrkingsflater/spor. Det er også gjort 112 funn knytt til graver (gravfelt, gravhaugar, gravminne, gravrøys). Dette talet kunne ha vore høgare. Fylkeskommunen visar i handlingsplanen sin at Sogndal kommune i registreringsperioden hadde minst 64 gravminne, dvs. 58% av det som då var kjent. 2 Eit anna svært vanleg funn er knytt til kol. Kolgroper er å finna mest over alt. Dei kan vera av to typar; kokegroper som ein laga mat i, eller kolgroper for framstilling av trekol. Utan 7

105 nærare undersøking kan det vera vanskeleg å skilja dei frå kvarandre. Samla er det registrert 131 funn, der 22 er registrert som kokegroper, 28 som kolframstilling og 2 kolmiler. Resterande 78 er berre registrert som kolgroper/grop. Trass eit høgt tal er det sikkert mange som ikkje er registrerte. Underrepresentert er sikkert også funn knytt til tjørebrenning. Det er berre registrert fire tjøremiler i kommunen. Ut ifrå skogen si tyding i Kaupanger og stadnamn som viser til tjørehjell, bør dette talet vera vesentleg høgre. Likeins med jarnvinning. Det er berre registrert to jarnvinneanlegg i Øvstedalen. Vi veit at jarnsmiing har vore vanleg i Kaupanger. 3 Andre automatisk freda kulturminne er skålgroper (om lag 90 st. på 9 felt i 3 lokalitetar: Hølsete, Turrli og Navarsete), holveg (3 st.), rydningsrøys (2 st.), steinkonstruksjon/steinring (3 st.). I tillegg er det registrert ein slagghaug, båtstø og nausttuft. Utifrå røynsle er talet på automatisk freda kulturminne høgre enn det som er kjent. Mange ligg framleis skjult i jorda noko som vi òg ser av dei mange funna som vert gjort ved utbygging. Det gjeld ikkje minst i Sogndal sentrum, men det er også gjort mange funn i utmarka dei siste åra. Prosjektet til riksantikvaren: «Bevaringsprogram for utvalte arkeologiske kulturminne (BARK) », har som mål at eit representativt utval arkeologiske kulturminne og kulturmiljø skal sikrast gjennom langsiktig skjøtsel og verta gjort tilgjengeleg for publikum innan I Sogndal kommune har ein rangert «Lausakaupangen» i Kaupanger, runesteinen på Stedje og Borgarholt som dei viktigaste. Lusakaupangen er den gamle kjøpstaden i Kaupanger der berre stavkyrkja står synleg i dag, men ved graving er det gjort funn av ei rad ulike kulturminne. Dette er eit særprega og variert kulturminne som dekker eit større område. Borgarholt er namnet på bygdeborga i Årøy som er eit forsvarsanlegg frå jarnalderen. Bygningar frå mellomalderen og fram til 1650 er også automatisk freda. Kulturminne freda etter kulturminnelova Kulturminnelova opnar opp for å freda kulturminne yngre enn 1537, så kalla vedtaksfreding. Oftast er det bygningar og anlegg som vert freda på denne måten, men lova opnar også opp for å freda kulturmiljø, område kring freda objekt og båtar. Det som er verna på denne måten, har oftast nasjonal verdi. «Fredningsgjennomgangen» er eit prosjekt Riksantikvaren har hatt dei siste åra der dei har sett på alle bygningar som vart freda i tidsrommet 1923 til 1978, dvs. dei bygningar som vart freda etter den gamle bygningsfredingslova som i 1979 vart erstatta av dagens kulturminnelov. Målet med fredingsgjennomgangen var å få ei 8

106 oversikt over kva kulturhistoriske kvalitetar som finst i bygningane, og få klarheit i omfanget av kvar enkelt freding ut frå vedtaket som i si tid vart gjort. Sogndal kommune har fleire bygningar som er vedtaksfreda. I dei fleste høva er det berre bygningen som er freda, men for å ta vare på særpreget til bygningen bør ein sjå på den i lag med omgjevnaden. Kulturminneplanen føreslår difor at det vert sett av ein omsynssone kring dei bygningane som ikkje har områdefreding frå før.(i denne samanhengen vert museumsføremål sett på som områdefreding). Endeleg avgrensing bør avklarast med fylkeskommune og grunneigar. Bygningar frå mellomalderen og fram til 1650 er i dag automatisk freda. Moglegheita for automatisk freding av ståande bygningar frå tidsrommet 1537 til 1650 kom i samband med revisjon av kulturminnelova i Før denne tid måtte alle bygningar frå denne tida fredast gjennom enkeltvedtak, jf. kulturminnelova 15. I Sogndal gjeld dette Vigdalsloftet, Kvammeloftet og Hemrebui som i dag står på På De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum. A- Vigdalsloftet, De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum Loftet vart bygt kring år 1600 på garden Nedre Vigdalen i Jostedalen, Luster kommune. Det vart bygd som husly til folk som skulle over fjellet mellom Luster og Jostedalen. Huset vart i 1890 kjøpt av læraren Hans O. Vigdal som sette det opp på Vigdalsstølen. Det vart i 1940-åra flytta til De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum. 4. Loftet er upanelt og tekt med torvtak. Det er få loft på Vestlandet. A- Kvammeloftet, De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum Loftet kjem frå Nedre Kvamme i Borgund, Lærdal kommune. Fyrste høgda var bygd som ei sengebu, truleg sist på 1500-talet. Sjølve loftet med utvendig trapp og svalgang på tre sider er påbygt seinare, truleg i A- Hemrebui, De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum På gamlemuseet nede i Amla stod ei sengbu frå Hemrebu i Nordeide, Høyanger kommune. I samband med avviklinga av gamlemuseet vart Hemrebui teke ned og flytta til museumsområdet på Vestreim. Det ligg føre planar om å setta ho opp, men førebels ligg ho demontert og lagra på museet. B - KAUPANGER HOVEDGÅRD OG KAUPANGER STAVKYRKJE 9

107 Kaupanger Hovedgård vart freda av Riksantikvaren med heimel av kulturminnelova 15 og 19, jf 22 den 8. august Fredinga omfatta 11 bygningar og eit område i underkant av 300 daa. Innafor området ligg også Kaupanger stavkyrkje og middelalderskyrkjegard som er automatisk freda kulturminne. Bygningane ligg i eit kulturlandskap med stort historisk verdi, der så vel kulturhistoriske som sosiale og økonomiske samanhengar har nedfelt seg som fysiske spor i området. Freding av 4 omfattar: Freding av 15 omfattar: - Kaupanger stavkyrkje og middelalderskyrkjegard - Hovudbygningen sitt eksteriør og interiør (deler av interiøret er unnateke frå freding) - Brannkjellaren sitt eksteriør og interiør - Eksteriøret til stabbur, vedhus, hønsehus, drengestue, dokkestove, låve, kraftstasjon, turk og biehus Freding av 19 omfattar området kring bygningane. Både kulturlandskap og m.a. Bjørkanausti som er felles naustrekkje for gardane på Kaupangersida. Det er laga ein forvaltningsplan for dette området. Kaupanger Hovedgård har og fått utarbeidd ein skjøtselsplan. I samsvar med skjøtselsplanen er det sett i gang arbeid med å restaurera kulturlandskap rundt kulturminna og på sikt gjera området betre tilgjengeleg for publikum. Figur 2: Bjørkanausti Kaupanger Hovedgård er eit arkitektonisk og bygningshistorisk verdifullt bygningskompleks frå midten av 1800-talet. Hovedgården er eit av seinempirens hovudverk i tre i Noreg. Kaupanger stavkyrkje er automatisk freda. Noverande kyrkje er ut ifrå stiltrekka til portalane og dendrokronologiske analysar bygd rundt Kyrkja er fleire gonger vorte utvida og endra, men i vart ho restaurert og stilmessig ført attende til 1600-talet. Det er påvist to eldre kyrkjebygg under den novarande. Den eldste var ein stolpekyrkje frå første del av 1000-talet, den andre stolpebygningen var frå tidleg 1100-tal og brann kort etter. 6 Bygget har no ein enkel stavkyrkjeform, dekka med liggjande kleding. Kyrkjegarden har vore i 10

108 samanhengande bruk sidan mellomalderen. Det har vore gravstad ved kyrkja minst like lenge som det har vore kyrkjestad. Mellomalderdelen av kyrkjegarden er i dag freda, og er bare unntaksvis i bruk ved gravlegging. 7 I samband med arbeid med ny kyrkjegard mot nordvest er det funne tre førhistoriske strukturar i form av vatningsveit, nedgraving og kulturlag samt ei rekkje dyrkingslag. Det er også funne ein holveg mellom grushola og det som skal vera framtidig gravplass i Kaupanger. I området er gjort arkeologiske funn av ein kjøpstad, les meir under kapitel om Kaupanger. C- SOGNDAL PRESTEGARD Sogndal prestegard består i dag av ein hovudbygning, stabbur, garasje og eit mindre uthus, alle husa ligg i den øvre delen av prestegardshagen. Unnateke hagen er all jorda til prestegarden nedbygd, og prestegarden ligg som ein del av tettstaden utan nær kontakt med kyrkja. Samspelet mellom prestebustaden og kyrkja er ivareteke ved intakte siktlinjer mellom bygga. Det freda hovudhuset er frå 1836, og er eit godt døme på at kjøpmanns- og embetsmannsarkitekturen frå Bergen spreidde seg utover bygdene på Vestlandet. 8 Huset har ein 2 ½ høgde, er tømra, panelt, kvitmåla og med halvvalma tak med svai. Det vart vedteke ein ny reguleringsplan i april 2013 der området er lagt i omsynssone. Området nærmast huset er regulert til «omsynssone bandlegging etter lov om kulturminner» medan hagen er regulert til «sone med særlege oppgjevne omsyn bevaring kulturmiljø» for å sikre ei god ivaretaking av kulturminneverdiane på prestegardseigedomen. 11

109 Sogndal prestegard kan i samsvar med reguleringsplanen nyttast som ein del av Sogndal omsorgssenter, men på ein slik måte at kulturminneverdiane ikkje vert vesentleg svekka. Det er og lov å etablera vegtilkomst til Sogndal omsorgssenter. Situasjonsplanen skal leggjast fram for Sogn og Fjordane fylkeskommune. D- SORENSKRIVARGARDEN PÅ LOFTESNES Huset er sannsynlegvis bygd av sorenskrivar Søren Schieldrup etter at han overtok garden Loftesnes i Allereie i 1775 flytta han til eit nytt embete i Hardanger og Michael Fleischer overtok som sorenskrivar og kjøpte Loftesnes av Schieldrup. (ref. bygdeboka og Michael Fleischer var sorenskrivar i Indre Sogn i perioden Huset er eit stort kvitmåla lafta barokkhus kledd utvendig med liggjande panel. Huset har høgreist valma tak i sperrekonstruksjon. 9 E- HOVUDBYGNINGEN PÅ NEDRE AMLA I Nedre Amla er hovudbygningen freda. Han er bygd i empirestil i 1844 av lensmann Johan Christian Jersin ( ). Huset er lafta, kledd med liggjande panel og tekt med krumtegl. Taket er halvvalma gavlspissar og ein stor ark midt på. 10 Snikkaren Jan Ludolf Lund var byggmeister for dette huset og har utført mykje av snikkardetaljane på bygningen. Her er det mellom anna framleis bevart dekorerte omnsomrammingar, listverk, dører og anna med svært høg handverkskvalitet. Lund var ansvarleg for å føre opp fleire av dei viktigaste empirehusa i Sogn, mellom anna har han også vore byggmeister på Sogndal prestegard. F- HOVUDBYGNINGEN PÅ HOVLAND Hovudbygningen på Hovland er bygd i 1763 av kaptein Jesper Heiberg som tok over Hovland i Huset er lafta bygning i halvanna høgd, kledd med liggjande panel og tekt med krumtegl. På begge sidene av taket er det ein flat ark. 11 HOVUDBYGNINGEN PÅ KJØRNES var tidlegare freda, men denne vernestatusen er oppheva. I fredingsgjennomgangen til Riksantikvaren var det vurdert at bygningen innvendig hadde fått så store endringar at det som ein gang var grunnlag for fredinga, no var vekke. 12 Bygget vert opplevd som freda og vi har teke det med i teksten til planen, men ikkje kartfesta bygget. Fredinga av hovudhuset på Kjørnes vart oppheva som ei fylje av at dei fleste opphavlege materiala både i eksteriør, interiør og konstruksjon, var skifta ut. Dette gjer at dei kulturhistoriske og arkitektoniske verdiane som var bakgrunnen for fredinga, hadde gått 12

110 tapt. Bygningen slik den står i dag, er i hovudsak ein eksteriørkopi av den opphavlege bygningen. Listeførte kyrkjer Alle kyrkjer bygd mellom 1650 og 1850 er listeført. Ein rekkje kyrkjer bygd etter 1850 er også listeført. Desse kyrkjene skal forvaltast i tråd med kyrkjerundskrivet (T-3/00). Saker som gjeld endringar i og ved desse kyrkjene skal sendast Riksantikvaren før biskopen fattar vedtak etter kyrkjelova. Planarbeid eller tiltak innanfor 60-meterssona til kyrkja skal handsamast av fylkeskommunen. I Sogndal kommune er følgjande kyrkjer listeførte: STEDJE KYRKJE: Stedje kyrkje er bygd i tre og vart oppførd i Kyrkja har langplan og 400 sitjeplassar. NORUM KYRKJE: Norum kyrkje er bygd i tre og vart oppførd i Kyrkja har langplan og 230 sitjeplassar. FJÆRLAND KYRKJE: Fjærland kyrkje er bygd i tre og vart oppførd i Kyrkja har langplan og 300 sitjeplassar. Kulturminne regulert til bevaring etter Plan og bygningslova Plan- og bygningslova (PBL) er kommunen sitt viktigaste verktøy til å ta vare på kulturminne. Medan freding etter kulturminnelova i første rekkje vert brukt for å sikra kulturminne eller kulturmiljø som er av vesentleg nasjonal verdi, kan regulering til «omsynssone bevaring» etter PBL 11-8 c) verta brukt for å verna objekt og områder som er verdifulle i eit lokalt og regionalt perspektiv. Den kan også gje eit større vern til kulturminne etter kulturminnelova ved å regulera område rundt eit kulturminne, noko som er gjev et større areal enn kva som er verna i heimel av kulturminnelova. I Sogndal kommune er både kulturhistoriske og naturhistoriske kulturminne regulert til bevaring etter plan- og bygningslova. Følgjande område er regulert: 1 MUNDAL SENTRUM Mundal er og har vore bygdesenteret med fjorden som hovudtilkomst der kyrkja og hotel 13

111 Mundal dannar eit naturleg sentrum. Dagens kyrkje er frå 1861 (og ombygd/påbygd i 1931), men bygd på sama stad som ei eldre kyrkje, slik at kyrkjestaden er eldre. 13 Mundal sentrum er freda som «spesialområde bygnings- og landskapsvernområde» med omsyn til ei heilskapleg oppleving av Mundal. Målet er ta vare på den tette busetnaden og dei gamle husa, og føresegnar sett krav til utforming av området. 2 KVAMSHAGEN I samband med regulering av hytter på Kvamshagen vart steingjerdet som skil utmark og innmark på garden verna som «spesialområde vern av steingjerde» 3 VASSLI HODLEKVE I dette området er det fleire reguleringsplanar der hytteutbygging er primærføremålet, i tillegg til ski utbygginga i Hodlekve. Felles for området er at det er fleire steingardar som er verna i medhald av PBL. 4 KVÅLE GURVIN Kvåle var ein av dei først busette gardane i Sogndal, med funn som syner fast busetnad for kring 2000 år sidan. 14 I samband med utbygging av byggjefeltet Kvåle Gurvin vart det gjort arkeologisk utgraving der ein fann busetnader og aktivitet frå både førreformatorisk tid og bronsealderen. I dag er området utbygd, men området kring Stullahaugen er bevart. Området nærast gravrøysa er regulert til «spesialområde bevaringsområde for gravhaug». Det utgjer eit større areal enn kva kulturminnelova krev. Som ein utvida buffer har ein i tillegg lagt eit større område til friområde, der området lengst vekke kan installerast med ustyr til felles samlingsplass, leikeutstyr og liknande. Område der den arkeologiske utgravinga føregjekk, er merka på reguleringskartet. 14

112 5 KVÅLE MIDDELALDER KYRKJESTAD OG GARD Kvåle sokn er omtala i skriftlege kjelder tidleg på 1300-talet, men lik mange andre kyrkjer gjekk ho av bruk i øydegardsperioden. I brev frå 1544 er det opplyst at Kvåle kyrkje var til nedfalls. Inn på 1800-talet låg det framleis restar av kyrkja, som tyder på at det var ei steinkyrkje. Då dei bygde inste fjøsen på Kvåle i 1830-åra, tok ein murstein frå kyrkjetomta. 15 I nærleiken av området er det også funne dyrkingsspor frå bronsealder, gravminne frå jarnalderen (Hallvardshaugen) og busetting frå vikingtid middelalder. Heile området er ikkje regulert, men to reguleringsplanar (Hallvardshaugen og Kvålslid vest ) har sett av område til «spesialområde bevaring av anlegg kulturminnevern» knytt til desse kulturminna. I tillegg er reguleringsplan for Kvålevegen under handsaming (mars 2014), som tek med seg den gamle kyrkjestaden. 6 FOSSHAGEN LEMHAGEN Foss er ein av dei store sentrumsgardane. På slutten av 1800-talet vart garden tilplanta med frukttre. 16 Mykje av den opphavlege garden er bygd ned, men tunet står framleis, og rundt er det framleis ein større eplehage. I reguleringsplanen er delar sett som «spesialområde kulturlandskaps-jordbruksområde». På Foss er det det tradisjonelle landbruksmiljøet, inklusive bygningsmassen, som ein ønskjer å ta vare på. Liknande spesialområde var gjeldande for Lemhagen, men her har nyare reguleringsplan innskrenka vernet litt. I den nye planen er den regulert til «spesialområde bustadvern». 15

113 Det er framleis ei heilskapstenking der eksisterande bygningsmiljø skal takast vare på, men det gjeld våningshus og hage. Elvhaug vart frådelt frå Foss i 1900, og er i dag eigd av De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum. Huset har opphavleg vore i sveitsar stil, men vart på talet rehabiliert til ein meir funksjonell stil. Dette området er i reguleringsplanen regulert til «Spesialområde bustadvern». Også her skal eksisterande bygningsmiljø takast vare på. Nord for tunet til Foss er det seinare registrert automatisk freda kulturminne som ikkje er synlege i reguleringsplan. I gjeldande plan er det lagt ut som bustadområde. SOGNDAL PRESTEGARD Sjå omtale under kapitelet om kulturminne freda etter kulturminnelova. 7 STEDJEMØLLE Mølla var ein direkte arvtakar etter ei gardskvern som Erik Stedje kjøpte i Han reiv den gamle kverna og bygde opp ei moderne mølle. Ho var i full drift til ut på 1960-talet, då det fann stad ein sterk tilbakegang i korndyrkinga i distriktet. 17. Bygningen står i dag som eit kulturminne. Neset der mølla står, er regulert til «spesialområde- kulturminnevern». Formålet med reguleringa er å bevare møllebygningen med tilhøyrande vassinntak. Mølla er i dag eigd av De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum. 8 STEDJE KYRKJESTAD Kyrkjestaden vert rekna som ein av dei eldste kyrkjestadene i Sogn. Kyrkja er ein listeførd kyrkje. På Stedje står det ein nesten to meter høg runestein, som ein reknar med kan ha samanheng med den første kyrkja her. 18 Rester av eit gravfelt ligg i skråninga nokre titals meter aust for dagens kyrkje. Denne kyrkja vart bygd i 1867 til erstatning for ei stavkyrkje som vart riven. 19 Kyrkjestaden er freda med ulike vernetypar på enkeltminne. I reguleringsplanen er dagens kyrkje og kyrkjegard regulert til «spesialområde gravplass». Større delane av skråninga frå flata er lagt som friområde. 9 NEDRE STEDJE På Nedre Stedje er det funne fleire automatiske freda kulturminne som ein har teke omsyn til i reguleringsplanen. Der ein køyrer inn til Stedje Camping, er det avsett eit område «spesialområde» grunna i to gravhaugar i området. Likeins er det sett av eit område, 16

114 Leirneset, ut mot Stedjetunnelen etter funn av gravfelt. I tillegg er det gjort funn av busetjing ved Leirneset. Desse er gjort i samband med eit område som i reguleringsplanen er regulert til «trafikkområde/camping). 10 FJØRA Fjøra er karakterisert av ein tett trehusbusetnad og smale goter og geiler. Det meste av Nedstefjøra og Elvebakken er verna gjennom reguleringsplanar, anten som «omsynssone bevaring av kulturmiljø» eller «spesialområde bevaring bygningar». Det er då m.a. sett krav til ytre utsjånad av bygningar. Ved sentrumsparken er Bondevikhuset regulert til «spesialområde bevaring av bygningar». På oppsida av Gravensteinsgata, mellom Plassen og Sogningen, har ein verna eit par hus til «spesialområde bevaring bustadar». Ein burde vurdera om heile kvartalet ved Plassen burde vera regulert med omsynssone bevaring av kulturmiljø. 11 ÅRØY I reguleringsplan for Årøy-Teigen er det teke omsyn til automatisk freda kulturminne, gravrøys, og lagt eit større område til «spesialområde kulturminnevern/friluftsliv». Det er også regulert andre spesialområde til ulike typar friluftsområde som skal skjøttast med omsyn til kulturlandskapet, naturmiljø og kulturminnet. 12 KJØRNES Ved Kjørnes camping er det regulert to område til «Spesialområde bevaring av anlegg». Eit område ligg ved Sogndalsfjorden og inneheld ei gravrøys. Det andre området er vendt mot Eidsfjorden og inneheld to gravrøyser. Tidlegare var hovudbygget til den gamle offisersgarden freda med heimel i kulturminnelova, men dette er oppheva, og bygget som står i dag er ein kopi. Hovudbygginga frå ca står lengst søraust i eit lite rekketun. Like ved står skulestova. Eit særprega naust, truleg frå 1700-talet, stod tidlegare i fjøra, men er no vekke

115 13 EIDET Nede i Eidet ligg eit lite gardsbruk som den siste båtbyggjaren i bygda eigde fram til han døydde i Han bygde sognebåtar og dreiv med litt jordbruk. Bruket vart testamentert til De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum. I reguleringsplanen er bruket regulert til «spesialområde bevaring» for kulturminne. På området skal eksisterande bygningar og kulturlandskap takast vare på. 14 KIPERHAUGEN Kiperhaugen (tidlegare kalla Ekrebakken) er eit døme på husmannsvesenet på Kaupangerhalvøya. Det er den yngste av husmannsplassane under Vestreim, etablert i åra. Plassen vart ikkje ei eiga driftseining før i I reguleringsplanen er området avsett til «spesialområde kulturlandskap», og omfattar både bygningsmiljø og kulturlandskap. 15 ESKESTRAND Reguleringsplanen for Eskestrand er på nedsida av vegen, og det er lagt vekt på at ein ved utføring av bygningar og veganlegg og liknande skal ha minst mogleg inngrep i naturen og at inngrep ved behov skal kunna førast attende til mest mogleg naturleg tilstand, også når det gjeld naturen. Ein har difor lagt tre område til «spesialområde kulturlandskap». To av områda gjeld ein gamal frukthage med verdifulle gamle frukttre. Det tredje området gjeld bevaring av orkidear. 16 INGEBRIKTSNESET Reguleringsplanen på Ingebriktsneset har sett av eit større område rundt ei automatisk freda gravrøys til «spesialområde kulturminnevern» 17 NORNES I nedre del av bustadområdet på Nornes er det registrert gravrøys. Ved utforming av reguleringsplan av bustadfeltet er det regulert ei vernesone rund gravrøysa: «spesialområde vernesone kring fornminne (gravrøys)» 18 YTRE SLINDE Det er funne ein stor nausttuft frå jarnalderen på ytre Slinde. Området ved funnet er regulert til spesialområde. 18

116 Del 2 Fagleg ansvarsfordeling Fleire statlege institusjonar har hatt ein gjennomgang av sine byggverk og anlegg og gjort eit utval av nasjonalt viktige kulturminne innafor sin sektor. Desse har ikkje ein formell vernestatus før dei vert freda etter kulturminnelova på initiativ frå riksantikvar eller fylkeskommune, eller at dei vert regulert til omsynssone av kommunen med heimel i PBL. Sogndal kommune har eit par kulturminne som er vurdert å ha nasjonal verdi, men ingen er førebels freda (rasteplass på Vatnasete, ferjehus på Loftesnes og fjordspennet over Sognefjorden). STATENS VEGVESEN Statens vegvesen hadde for omlag ti år sidan ei vurdering av kulturminne knytt til vegrelaterte byggverk og anlegg som er representative for den historiske utviklinga av vegnettet i Noreg. I Sogndal kommune er to anlegg vurdert som nasjonalt viktige. Rasteplassen ved Vatnasete, Sogndalsdalen (19), vart bygd i Vegstrekninga mellom Sogndal og Fjærland byr på ei kunnskapsreise gjennom ungt landskap på gamal fjellgrunn. Dette er også tema for rasteplassen der ein hellelagt sti symboliserer ei tidsline. Symbol og teikningar på hellene fortel om kjente historiske hendingar og den natur- og kulturhistoriske utviklinga i og omkring Sogndalsdalen. Rasteplassen er døme på vegplanleggingshistorie knytt til rasteplassar med høg kvalitet og kunstnarisk utsmykking, og som har ein opplevingsverdi. Vernet skal ta vare på hovudelement og detaljar. 21 I den nasjonale verneplanen var også ferjehuset på Loftesnes (20) med. Det vart bygd i 1939 og fungerte som maskinhus for kabelferja som gjekk over Barsnesfjorden frå Loftesnes til Nes fram til brua kom i Vurderinga var at bygningen var eit døme på ein typisk bygningstype frå midten av 1900-talet. Planen er no i ferd med å verte rullert, og mykje tydar på at ferjehuset vil verte trekt ut. Dei har ikkje kome så langt i prosessen at nye kulturminne er vurdert inn i planen. NORGES VASSDRAG- OG ENERGIDIREKTORAT NVE har vurdert kulturminner innafor fire ulike område: - Dammar som kulturminne - Kraftoverføringas kulturminne - Kulturminne i norsk kraftproduksjon - Vassdragsteknikkens kulturminne. Sogndal kommune er òg representert i oversyn knytt til kraftoverføring. Her er kraftlina frå Refsdal til Fardal vurdert som nasjonalt viktig kulturminne. Viktige moment i valet er det pionerarbeidet som vart gjort og spesielt er fjordspennteknikken trekt fram, både den over 19

117 Sognefjorden og den over Sogndalsfjorden. 22 Når planane for omlegging av lina ligg føre, vil spørsmålet om kulturminnevilkår koma inn i biletet. Gamle ferdselsårer Dei gamle ferdselsårene kan vera interessante kulturminne som fortel korleis folk har bevega seg mellom bygder. Kulturminneplanen for Sogndal kommune tek utgangspunkt i dei gamle ferdselsårene som er tilrettelagde eller merka som stiar i turkartet. 21 GAMLEVEGEN SOGNDAL- KAUPANGER Frå gamalt av tok dei fleste båt frå Sogndal og inn til Eidet, ein av fire skyssstasjonar i kommunen, for så ta landevegen over til Kaupanger. Det gjekk også ein rideveg frå Loftesnes, gjennom tunet på Kjørnes og vidare gjennom dei fleste gardstuna i Vestreimsgrenda over Kaupangerskogen til Amla. 23 I 1847 vedtok heradsstyret at det skulle byggjast brygger, og at ein skulle tilsetje ein ferjemann som skulle stå for transporten mellom Nes og Loftesnes. 24 Den gamle ridevegen vart difor i 1848 ombygd og utbetra til kjerreveg. 25 Deler av vegen er framleis tydeleg. Strekninga mellom Vikane og Lemhyttene er i dag ein ofte brukt turveg. På denne strekninga er det også sett opp informasjonskilt om natur og kultur. Langs denne strekninga er det også spor etter den første telegraflina i Sogndal som offisielt vart opna i Frå gamalt av gjekk vegen gjennom tunet til Valeberg og tok sidan av til Eidsgrenda. Oppe ved Demma på museet delte vegen seg. Enten kunne ein ta vegen til venstre, mot Øvre Skogen og gjennom alle gardane for så å koma ned ved ungdomshuset, eller ein kunne ta hovudvegen mot høgre forbi Eidemyri, Manslagshammern, Endrehjellbakken, Kvernhushaugen og vidare mot ungdomshuset. Så gjekk han ned forbi ungdomshuset, skulen, ned Sagane forbi Brekka og Kyrkakvina ned mot stavkyrkja, forbi Kaupanger Hovedgård og vidare opp mot Amla og rundt. 26 Delar av vegen er å finna att i dag, og på nokre strekningar går ein folkesti. I Kaupanger, ved rundkøyringa, er den gamle brua bevart (21a). 20

118 22 ÅRØY OKLEVIK 27 Frå gamalt av gjekk det ein veg mellom Sogndal og Hafslo frå Nagløyri inst i Barsnesfjorden opp langs Årøyelva til Oklevik i Hafslo. Det heiter seg at både Olav den heilage og kong Sverre skal ha ferdast på denne vegen. Vegen vart ombygd fleire gonger. Den gamle ridevegen var bratt med mange vanskeleg kneiker. I 1848 vart vegen bygd om slik at det var råd å køyra med hest og kjerre mellom Sogndal og Hafslo. Ombygginga skjedde like etter Vindhellavegen i Lærdal vart bygd, og ein kan finna klare parallellar i byggjemåte for dei to vegane. Forbi og rundt dei vanskelegaste punkta er vegen bygd opp med flotte steinmurar. Vegen var framleis bratt og vegstrekninga Sogndal- Marifjøra var stadig oppe på prioriteringslista til fylket. I 1900 fekk dei stortingsløyving til dei to parsellane på Sogndal Marifjøra (Årøy- Oklevik og Marifjøra- Kjørlaug) og i 1905 var den nye køyrevegen langs Årøyelva ferdig. Han var no lagt i større svingar på vestsida av elva. 28 Deler av vegen mellom Årøy og Oklevik vert i dag brukt som tursti, og det er informasjon om både materielle og immaterielle kulturminne. Både vegen og elva er knytte til gamle segner. Ein kan lesa om m.a. Futaspranget, Gildresskreda, Olavskjelda og ein gamal bygdeborg. I tillegg er det sett opp skilt om gamle stadnamn, slik at namna ikkje vert gløymde. 21

119 23 FJÆRLAND VEITASTROND Frå Suppehelledalen i Fjærland gjekk den ein gamal ferdsleveg gjennom Snauedalen til Veitastrond. Den har vore ein viktig bindeledd mellom dei to bygdene heilt fram til moderne tid. Under 2. verdskrig kom m.a. fjærlendingar denne vegen for å kjøpa ost. 24 FJÆRLAND LUNDE 29 Fjellruta mellom Bøyadalen i Fjærland og Lunde i Jølster har vore nytta som sambandsveg mellom desse bygdene i uminnelege tider. Skriftlege kjelder omtalar han tidleg på talet. Vegen er kort i høve til ein del andre overgangar, og ein kunne koma seg vidare vassvegen på Jølstravatnet eller Fjærlandsfjorden. Ruta vart og nytta til å føra dyr over breen. Sauene tok ein opp Lundeskaret, men andre dyr som kyr og hestar nytta ein heller Søgnesandsdalen. 25 ANESTØLEN FJÆRLAND Den gamle ferdselsvegen mellom Sogndal og Fjærland gjekk over fjellet frå Anestølen over Sogndalseggi og vidare ned enten til Berge eller til Horpedalen. 26 SKARSBØ SKJELDESTAD Landevegen frå Sogndal og vestover gjekk over fjellet mellom Skjeldestad og Skarsbø. Ved Skarsbø er vegen opparbeid og tydeleg eit stykkje, men på andre sida skaret er han så og seia vekke. Det var også ein ferdselsveg litt lenger vest, mellom Lereim i Sogndalsdalen og Øvstetun i Øvstedalen. 22

120 Bautasteinar I mange samfunn har folk reist bautasteiner til minne om spesielle hendingar, personar, grensemarkeringar m.m. Steinar med runeinskripsjon vert omtalt som runesteinar, medan nyare steinar ofte vert kalla minnesteinar. EGGJASTEINEN 30 Eggjasteinen var funne på Eggja i 1917, og er ein av dei mest kjende runesteinane som er funne i Noreg. Han er truleg frå 600-talet e.kr. og inneheld den lengste kjende innskrifta med eldre runeteikn. Ettersom det er få steinar å samanlikna har det vore vanskeleg å tolka teksten. Den mest kjende er Magnus Olsen sin: Ikke truffet av sol og ikke skoret med kniv. Denne (steinen) overøste mannen med liksjø (blod) og skrapte med den keiper på en borrmødige hun (sleden) Kven av flokken er kommet hit til menneskeland. Fisken, den faste i sitt forsett, gjennom likstrømmen svømmende. Fuglen, som ville skrike om den fikk slike lik. For Ormar er gostret en hevner. I dag er steinen oppbevart på Bergen Museum. 27 RUNESTEIN STEDJE 31 Runesteinen på Stedje er truleg sett her ein gong i mellomalderen. Runologane meiner at innskrifta er frå omkring 1100 e. Kr. Innskrifta er tyda til: «Kong Olav skaut mellom desse steinane» Det er usemje kven kong Olav var, det finst fleire moglegheiter. Segner frå Sogndal talar for at det kan vera Olav Haraldsson som skaut mellom steinane. 23

121 Dei fortel at det var han som kristna bygda. Han stod på kyrkjebakken og peika ut tufta til den første kyrkja på staden. Kanskje med pil og boge? Olav Kyrre og Olav Tryggvason er andre kongar det er spekulert kring. Det kan også ha vore ein bautastein på ei heidensk grav. Runesteinen har vore flytta fleire gonger. Den skal ha stått på Nedre Stedje og ei tid låg den i grunnmuren på eit av husa på Stedje. Det er uvisst kvar steinen stod opphavleg. Toppen på steinen vart øydelagd i vinteren 2012, men er no restaurert i samråd med kulturminnestyresmaktene. Sogndal kommune planlegg no i samarbeid med kulturminnestyresmaktene korleis vi best kan ta vare på runesteinen i framtida. 28 RUNESTEIN AMLA 32 På garden Øvre Amla var det litt aust for gardstunet funne ein runestein i Konservator Shetelig undersøkte den under eit opphald i Amla i august Han tyda dei 14 teikna til: Bogskyttaren vart lagd i haug her. Innskrifta på steinen er datert til folkevandringstida kring 600 e.kr. Den stod mange år framføre museumsbygningen i Amla, men vart seinare flytta opp i bakken ved sida av inngangspartiet. 29 SLAGET VED FIMREITE 33 Slaget ved Fimreite i 1184 var ei viktig hending i norsk historie. Det heiter at Kong Sverre og birkebeinarane hans kom på besøk for å krevja bot for at sogndølane hadde drepe sysselmannen hans eit halvårs tid i førevegen. Då dei nekta, svara Sverre med å svi av alle gardane oppover frå Sogndalsfjøra. På denne tida var det borgarkrig i landet med mange kongsemne som konkurrerte om makta. Kong Magnus Erlingsson kom uforvarande på kong Sverre, og det kom til kamp ved Fimreite. Slaget tok mange liv, men det var kong Sverre som til slutt gjekk sigrande ut av slaget. Det vart reist ein bautastein til minne om slaget i 1984, 800 år etter slaget. Det var diskusjon kor steinen skulle stå, men det vart til slutt på Nornes fordi det var på Nornes dei falne vart tekne i land og gravlagde. I tillegg at det var lettare for besøkande å koma seg til Nornes enn til Fimreite som på den tida var veglaus. 24

122 30 MINNESTEIN I FARDAL 34 Minnesteinen i Fardal er til minne over soldatar som var med i krigen mot Sverige i ufredsåra Det var mange frå Sogn og Fjordane som vart innkalla og i fleire vender sende austover for å verja landet. Mange miste livet eller fekk livsvarig mein. Ved årsskiftet 1913/1914 var det nasjonalistar som oppmoda om å reisa bautasteinar om krigen. Dette vart gjort i Norane. På framsida står det: MINNE*UM DEI NØRER*SOM VAR MED*I KRIGEN mai Steinen står i dag på Storekleivi. I si tid stod han sentralt ved sida av vegen, men når vegen vart lagd på oppsida kom minnesteinen i bakevja. Det har vore ønskje om å flytta den til ein meir sentral plassering, men det har vore tvil om steinen vil tole dette. Det burde i det minste ryddast rundt steinen slik at han vart synlegare frå riksvegen. 31 MINNESSTEIN ALLMENNINGEN 35 Ein anna minnestein over soldatar som deltok i svenskekrigen , er plassert på Almenningen i Sogndal. Med sine 8 meter er han godt synleg. Tidlegare var skrifta nedover mot fjorden, men då den vart flytta eit lite stykke i 1999 vart skrifta vend mot hotellet. På steinen står det innhogge: STEINEN ER*SETT TIL MINNE*UM DEI SOGN-*DØLER SOM VAR*MED OG STRIDDE*FOR FEDRALAND*OG FRIDOM* *7. JUNI A BAUTASTEIN FRÅ NORNES 36 De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum På Nornes skal det ha stått fleire bautasteiner. Biskop Neumann har meldt om fem, og I. C. Dahl har portrettert ein i «Vinter ved Sognefjord». I dag er det ingen igjen på Nornes. Den einaste som er bevart er å finna på De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum, der han kom i 1993 etter å ha vorte flytta rundt fleire stadar. Det er ikkje noko innskrift på steinen. Kor dei andre steinane er vorte av er uvisst, men truleg er dei, liksom mange andre steinar, vorte brukt i ulike byggverk. 32 MINNESTEIN OVER HENRIK OG METTE DAHL Minnesteinen står på skuleområdet til Sogndal folkehøgskule med framsida vendt mot sør. På framsida står: METTE DAHL*OG*HENRIK MOHN DAHL*BYGDE HELGHEIM*1875. På baksida står: HØGSKULEVENER*SETTE STEINEN*17 MAI Sogndal folkehøgskule vart skipa i 1871 av presten Jacob Sverdrup. Dette var ein av dei første folkehøgskulane i landet og er, nest etter 25

123 Sund folkehøgskule (frå 1868) den eldste som framleis er i drift. Skulen heldt første året til i den gamle sorenskrivargarden på Loftesnes og så tre år på garden Bahus i utkanten av Sogndalsjøra. I 1874 vart teologen Henrik Mohn Dahl lærar ved skulen. Året etter starte han og søstera arbeidet med å byggja ei ny skulestova til skulen på Nes. Skulen fekk namnet Helgheim. Helgheimstova har i dag ein sentral stad på De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum. Folkehøgskulen vart raskt etter starten etablert som eit utdanningssenter og eit kulturelt og politisk senter i Sogn. Skulen har vore eit sentrum for målreisinga i Sogn og Fjordane. 37 I 1882 fekk Henrik Mohn Dahl i stand eit lærarmøte der det for første gong i landet vart halde kurs i nynorsk MINNESTEIN OVER BOLETTE PAVELS LARSEN Minnesteinen over Bolette Pavels Larsen står i dag på leikeplassen ved Fjærland skule. På steinen står innhogge: SOGNINGAR SETTE DENNE STEINEN*TIL MINNE UM BOLETTE C. PAVELS LARSEN. På baksida står årstalet Bergens -forfattarinna Bolette Pavels Larsen var født i Sogndal, men flytta til Bergen 17 år gamal. Ho var ein lang periode på årvisse sommarbesøk i Fjærland. Boletta var sterkt engasjert i målrørsla, og var med og sette liv i Vestmannalaget etter ein dvale fyrst i 1880-åra. Ho omsette folkelivsforteljingar frå svensk og skreiv eigne folkelivskildringar på sognemål. Bolette Larsen var elles ein flittig litteraturmeldar i Bergens Tidende, og hadde omfattande korrespondanse med Garborg, Hamsun og andre forfattarar MINNESTEIN OM OSCAR II I FJÆRLAND 40 Sommaren 1879 var kong Oscar II på besøk i Fjærland. Bonden som fylgde han fram til Bøyabreen og attende, ville ikkje ta i mot pengar for hjelpa. Kongen gav i staden ein pengesum som skulle nyttast til dei fattige i bygda. Etter som det ikkje var nokon fattige eller trengande i bygda, vart pengesummen nytta til å setta opp ein minnestein til minne om det kongelege besøket. Året etter vart minnesteinen reist. Han var sett opp tett attmed bygdevegen. Då hotellet vart bygt i 1891, vart bygdevegen flytt nokre meter nærare sjøen, og på den måten vart minnesteinen ståande i hotellhagen der han står i dag KYRKJEGARDEN I FJÆRLAND På kyrkjegarden i Fjærland er tre minnesteinar. I tillegg til dei over fylkesmannen Hans Seip og Georg Distad som døydde i krigen 28. april 1940, er det også ein større gravstein over ein tysk marineoffiser som omkom i Fjærland 29. juli Saman med andre frå mannskap på keisar Wilhelm II sitt skip «Hoenzolleren», gjekk

124 Walther Christiani ein tur opp mot Flatbrehytta då han datt utfor ein skrant og omkom. Staden han fall frå vert enn i dag kalla Tyskarbotn og eit fjell mot nordaust heiter Tyskarnipa. Foreldra til den omkomne løytnanten ordna seinare med ein minnestein over sonen med innskrifta: WALTHER CHRISTIANI LEUTNANT ZUR SEE WAS FREI UND GROSS AUF ERDEN HAT DIESES HERZ GEKANNT (på norsk: Walther Christiani marineløytnant. Det som er fritt og stor på jorda, kjende dette hjartet til) KYRKJEGARDEN PÅ STEDJE Minnestein over Nils Loftesnes Framfor Stedje kyrkje står ein minnestein over Nils Loftesnes. I ufredsåra var Nils Loftesnes ein av dei soldatane som vart sendt austover på grensevakt. Han var også utsending til Eidsvollsforsamlinga 1814, vald av regimentet sitt. På steinen står: Eidsvollsmannen*NILS J LOFTESNES*Heradet*sette*steinen*17.mai Minnestein over Hans Schreuder Hans Paludan Smith Schreuder var fødd i Sogndal i 1817 og utdanna teolog. Han var den første misjonæren som vart sendt utomlands av Det norske Misjonsselskap. Han vart sendt til zulu-folket i Sør Afrika. Han døydde i Afrika Minnesteinen på Stedje vart avduka Det finst også ein minnestein over hans mor, Anna Cathrine Schreuder, ved Stedje kyrkje reist av misjonskvinner. Minnestein over Henrik og Hanna Krohn Minnesteinen over paret Krohn er ein stor obelisk forma stein. Henrik var ein føregangsmann for norsk skriftmål. Han grunnla vekebladet Ferdamannen, skipa 1865 Vestmannalaget og redigerte i ein periode tidsskrifta Fraa By og Bygd. I tillegg gav han ut fleire bøker, m.a. med innhald henta frå Sogndal. Han var fødd i Bergen 1829, men flytta seinare til Sogndal der han dreiv den vidgjetne fruktgarden på Stedje. Ein periode eigde han òg fyrstikkfabrikken på Foss. Kona var òg interessert i målrørsla og framståande medlem i Vestmannalaget

125 37 KYRKJEGARDEN VED NORUM KYRKJE På kyrkjegarden ved Norum kyrkje finst minnestein over lærarskuleeleven Tomas Fondenæs og lekpredikant Anders O. Venes. Utmark Utmarksfunn frå steinalderen er ofte knytt til reinsdyrområde, og difor ikkje påvist i Sogndal, derimot er det rikeleg med funn knytt til støling. På Vestlandet er dei eldste bygningen knytt til stølsdrift datert til midten av romartid. 44 I samband med kulturhistoriske registreringar i Sogndal kommune er det gjort dateringar som går attende til yngre romartid - folkevandringstid ( e.kr.). Talet på funn knytt til utmark tilseier at stølsdrift har vore viktig i desse traktene heilt frå romartida til svartedauden. Vi veit også at dei har vore svært viktige i nyare tid. I ei kjelde frå 1880-åra kan ein lesa at av dei nær 2,5 millionar liter mjølk som vart produsert årleg i Songdal, kom over halvparten av dette frå dei 110 dagane dei var på stølen. 45 Plassering av stølane stilte store krav, både til vekstsesong og beitekvalitet. Ein ønskte å få hausta så mykje som mogleg på innmarka nær garden, og beitekvaliteten var viktig for at dyra skulle mjølka godt. Stølane skulle også ha tilgang til vatn og liggje trygt i høve til snø- og steinras. Ofte fann ein den beste plasseringa i skoggrensa eller noko over dette for stølen. 28

126 Generelt kan ein seia at dei moderne vår- og hauststøl låg på 2-300m høgde medan sommarstølen låg moh. Dei eldre stølane ser ut til å liggja over dagens stølar. ELDRE STØLSOMRÅDE I seinare år er det gjort mange funn og registreringar i utmarka av eldre stølsområde. Mange takka vere lokal kjentmann Kjell Magne Hillestad. Fylkeskommunen har registrert åtte av desse og sommaren 2013 registrerte ein arkeologstudent 15 ulike plassar. Truleg kjem ein rapport i løpet av Det er altså gjort ein del registreringar, men likevel har ein ikkje rukke å registrere alt, og det vert stadig funne nye stader. I tillegg til historiske stølar er det også gjort arkeologiske funn ved eksisterande stølar, som til dømes av skålgropar. Det er funne særleg mykje skålgropar i Indre Sogn og dette er eit særtrekk for heile området. Kort fortalt er det funne 250 tufter på over 50 ulike lokalitetar. Tidsrommet strekkjer seg frå talet fram til svartedauden. Funna vitnar om ein omfattande ekspansjon i utnytting av utmarksressursar i yngre jarnalder/ vikingtid. 46 Hovudteorien for dei eldre stølane er at stølinga har vore kombinert med andre utmarksaktivitetar som til dømes jarnframstilling, jakt, sanking, fiske. Nedanfor følgjer ein kort oppsummering av dei åtte registrerte områda: Hovudperiode Underperiode Kalenderår Eldre steinalder (mesolitikum) Tidlegmesolitikum f.kr. Mellommesolitikum f.kr. Seinmesolitikum f.kr. Yngre steinalder (neolitikum) Tidlegneolitikum f.kr. Mellomneolitikum A f.kr. Mellomneolitikum B f.kr. Seinneolitikum f.kr. Eldre bronsealder f.kr. Yngre bronsealder f.kr. Eldre jarnalder Førromersk jarnalder 500 f.kr. 1 e.kr. Romartid e.kr. Folkevandringstid e.kr. Yngre jarnalder Merovingartid e.kr. Vikingtid e.kr. Mellomalder Før-reformatorisk tid e.kr. 38 HØLSETELI 47 I liene ovanfor stølen Hølsete har ein lenge vore kjent med eit par tufter. I 2008 var det gjort ei registrering der ein totalt kartla 21 tufter og 18 groper. Tuftene var av tre ulike typar der truleg nokre var bustad medan andre var lager eller arbeidsstasjonar. I gropene vart det 29

127 funne kol, og trass i at ein ikkje har funne slagg eller røsteplassar, kan funnet tyda på jarnframstilling. Det kan vera kombinert med andre aktivitetar. 39 MYRBEINSETE 48 I 2008 vart nye og ukjente tufter oppdaga på den nedlagde stølen mellom Furusete og Fjærlandsete i Øvstedalen. Det vart gjort ei registreringsundersøking på totalt 10 tufter. Tuftene er av ulik form og storleik, noko som kan tyde på at dei er frå ulike tidsperiodar. Dateringar viste eit tidsspenn på 400 år, frå vikingtid til seinmiddelalder. Det har truleg vore ei meir eller mindre samanhengande utnytting i området, men bruken har vore sesongsmessig. Ei naturleg tolking er at det tidlegare har vore eit stølsområde, men nærleiken til myrlendt terreng kan heller ikkje utelate jarnframstilling. 40 NAVARSETE OG VIERHÒLA 49 I utmarksplanen er det registrert 8 bygningar og tufter på Navarsete som ligg over skoggrensa i fjellet nord/aust for Svedal. Stølen vart brukt til beite og hytte- og rekreasjonsområde. I etterkant er det registrert fem steinar med skålgroper på stølen. Desse er automatisk freda. I tillegg er det oppdaga nokre tufter i og nær stølen. I Vierhòla, ein liten botndal nord for stølshusa på Navarsete, vart det registrert tre tufter, og ved Fossane (ligg i skogsbeltet i ei skråning sørvest for Navarsete) er det registrert 2 tufter. Totalt vart det registrert 7 tufter og 2 groper, men det kan tyde på at det er fleir funn. Ved Fossane er det på vestsida av elva oppdaga minst fire tufter som ikkje vart registrerte ved dette høvet. Den eldste bruken vart påvist inne i Vierhòla der den eine av kolgropene vart datert til merovingartid. Mest truleg har husa vore etablert i samband med fjellbeite og anna type stølsaktivitet. Kolgropene kan ha vore brukt til kolproduksjon til smiing eller matlaging. Tuften på Navarsete vart datert til vikingtid. 41 SLETTADALEN Totalt er det er det registrert ni tufter i ein registreringsundersøking i Dateringar strekker seg i tid frå yngre romartid til folkevandringstid. Dateringa som går heilt attende til yngre romartid er den eldste dateringa frå stølsanlegg som er registrert i Sogndal. På Vestlandet er dei eldste bygningane knytte til stølsdrift datert til midten av romartid GAMLE-SPE OG ØVRE SPE I registreringsundersøkinga gjort i 2010 vart ti tufter på gamle Spe og fire tufter på Øvre Spe kartlagt. I tillegg vart det registrert to groper på gamle Spe. Datering på Gamle-Spe er frå merovingartid men sannsynleg har bruken fortesett vidare inn i vikingtid, medan Øvre Spe er frå slutten av vikingtid og tidleg middelalder. Tuftene på Øvre Spe skil seg frå tuftene på Gamle Spe i alder, tal, form og storleik, men også i plassering. Det er færre tufter på Øvre Spe, men dei er til gjengjeld større. Dei er plassert på ei lita avgrensa flate med skrint jordsmonn og store bergknabbar som stikk opp, truleg for at tuftene ikkje skulle ta opp god beitjord. Områda vert tolka som eldre stølsanlegg, truleg i kombinasjon med andre utmarksaktivitetar

128 43 GRØSSETEMYRANE I Grøssetemyrane er det kartlagt 13 tufter og 2 kolgroper. To av tuftene er datert til merovingartid, og det er sannsynleg at dei andre tuftene er frå same periode. Truleg er det ei sesongsbasert busetjing; stølsdrift i kombinasjon med andre utmarksaktivitetar som jakt, fiske og produksjon av tekstil. Ein kan likevel ikkje utelukka at det er restar etter ein øydegard. Det som er interessant er at tuftene ligg lågare enn dagens støl HELGASETE På stølen Helgasete er det gjort 22 funn av automatisk freda kulturminne. Av desse er det seks tufter, 15 kolgroper og ei rydningsrøys. Det vart teke ein prøve for datering, og tufta viste seg å vera frå vikingtid. Dei registrerte kulturminna inngår som del av ein førhistorisk stølsvoll. Stølane fungerte som ein base for innsamling og foredling av utmarksprodukt. Det kan vera frå beitande dyr, pastoralisme, jakt, fangst, sanking osv. Kolgropene og brenning av trekol er ein annan verksemd knytt til dei førhistoriske stølane. Trekolet vart enten nytta på stølen eller nede på gardane i samband med smedarbeid. Trekolbrenninga kan og i nokre høve ha vore direkte knytt til jarnutvinning STEINSETE Registreringsundersøkinga omfattar ti tufter og fem groper på Steinsete. Datering visar på eit tidsspenn på nærmare 600 år, frå folkevandringstid til vikingtid og overgangen til tidleg middelalder. Overlapping kan tyda på ei samanhengande utnytting av området i denne tidsperioden, men at det har vore sesongsmessig utnytting av fjellet. Naturleg teori er at det dreiar seg om stølsdrift i kombinasjon med anna utmarksaktivitetar. Det er kolgroper i tilknyting til tuftene _A BJØRNDALEN (ELDRE) I samband med kulturminneregistreringa i kraftlinjetraseen til Faral-Ørskog i 2010 vart det gjennomført ei nøyare registrering av eit tufteområde i Bjørndalen, som tidlegare var registrert i Den nyaste registreringa endra tal tuftar frå 16 til 22, der to tufter vart daterte til romartid (den eldste fjelltufte-dateringa i Sogndal). KRAFTLINJETRASE FARDAL ØRSKOG I samband med ny kraftlinjetrase mellom Fardal og Ørskog er det gjort arkeologiske registreringar. I Kulturhistorisk publikasjon nr. 3, 2010 del I er det gjort følgjande oppsummerande kommentarar for Sogndal: Registreringa i Sogndal påviste totalt 80 strukturar fordelt på 25 lokalitetar. Alle fornminna har det til felles at dei er utmarkskulturminne, kulturminne knytt til bruk av utmarka i fortida. Grupperer ein strukturane i funnkategoriar så får ein totalt 30 tufter, 3 strukturar særskilt 31

129 knytt til jernvinneanlegg, 3 rydningsrøyser, 3 tjøremiler, 20 kolgroper, 11 kokegroper 4 groper med ukjend funksjon, 2 skålgropefelt, 2 fangstanlegg og 2 steingjerder. At tuftene og gropene er dei dominerande funnkategoriane, syner ei ekstensiv utnytting av utmarka frå og med eldre jernalder og opp i moderne tid. Det er nærliggjande å tru at funnkategoriar som tufter, jernvinneanlegg, groper og fangstanlegg er ein del av same økonomi ein økonomi som baserer overskotet sitt på utmarksprodukt som fiske, fangst, sanking, pastoralisme og jernvinne. NYARE STØLAR OG SMÅBRUK I 1994 vart det laga ein kommunedelplan for utmark for det som var Sogndal kommune den gong. Det vart registrert 157 stølar og 25 plassar og bruk. I planen er det trekt fram sju stølar og fire plassar/bruk som hadde bygningsmasse og kulturlandskap som var særs verdifulle for kultur og friluftsliv. Desse var med følgjande grunngjeving: STØLAR: 46 Anestølen: Landskapet ved fellesstølen er det einaste i Sogndal med beiting av geit, og i tillegg sau og storfe. Dette har mykje å seie for kulturlandskapet. Også bygningsmiljøet er teke vare på, men det er komne nokre nye bygningar i tilknyting til moderne mjølkeproduksjon på stølen. Anestølen er framleis i aktiv drift, og i ein periode dreiv dei aktivt inn mot turisme. Denne aktiviteten har minka, men det er framleis mange som vitjar staden på sommaren. Området kring Anestølen er interessant både i eit kulturhistorisk perspektiv og eit naturfagleg perspektiv. Den er med i utval av kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune, og område i nærleiken er registrert i Kvartærgeologiske førekomstar i Sogn og Fjordane. Høgskulen i Sogn og Fjordane har også brukt området i mange geologiske undersøkingar, m.a. er det teke prøver i Anestølsvatnet som går langt attende i tid. Ved å slå saman forsking frå dei ulike faggruppene vil ein kunne få eit særs godt bilete over området. 47 Drevdal: Stølen Drevdal har eit bygningsmiljø og eit landskap som til no har vore bevart. I dei seinare åra har bygningane forfalle mykje, her må noko gjerast raskt om ein skal kunne ta vare på miljøet. Ein bygning er under restaurering. Det vart slutt på slått av stølsbøen for ca 15. år sidan, no vert den beita av storfe og sau. To av bygningane er sidan den tid restaurerte, og området er framleis å rekna som eit relativt intakt bygningsmiljø. Drevdalen er også med i utvalde kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune. Tilstanden på kulturlandskapet er ukjent. Stølen er framleis vurdert som eit område å ta spesielt vare på. 48 Turrli: Stølen har eit bygningsmiljø som er nesten heilt intakt. Stølshusa har vorte restaurerte med ulike slag bygningsmateriale. Landskapet er i ferd med å gro att. 32

130 Bygningsmassen er teke vare på og eitt av sela er restaurert i gamal stil med helletak. Denne restaureringa er det gjeve SMIL-midlar til. Det er i tillegg registrert tre felt (to steinar og eit svaberg) med til saman 15 skålgroper. Desse er datert til bronsealder jarnalder. 49 Dal Helgasete: Heile dalen opp frå Barsnesfjorden og opp forbi Helgasete er eit samansett kulturlandskap med to stølsområde. Det er forsøkt å ta vare på bygningsmiljølet. Landskapet er i ferd med å gro att. Dal-Helgesete er eit område som er med i fleire rapportar: Registrering for biomangfald, Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune og utmarksplanen. I tillegg er stølsområda ein del av eit større område som er peika ut til regionalt viktig kulturlandskap. I 2012 er det òg gjort arkeologiske registreringar på stølsområdet, les meir i førre avsnittet. 50 Vassløysa: stølen har eit bygningsmiljø som er teke godt vare på. Landskapet er i ferd med å gro att, men spora etter kulturpåverknadene er godt synlege. Vassløysa vert beita av storfe og sau. Det er gjort fleire tiltak i dette stølsområdet sidan utmarksplanen vart utarbeidd. Fleire av tiltaka har motteke SMIL-midlar. Dei fleste bygningane er i god stand, om enn med eit litt hytteaktig preg. Eitt av sela er restaurert i gamal stil. Spesielt for Vassløysa er at dei fleste av bygningane står på rekkje og troni (vegen gjennom stølsområdet) er framleis tydeleg. Dei fleste fjøsa er vekke. 33

131 Stølsgjerdet rundt den gamle slåttemarka på oppsida av troni er mura opp. Det er ein låg steingard som tidlegare hadde ein risgard oppå. I samband med rydding av vegetasjon (først og fremst rydding av sprake og bjørk) er det laga risgard på deler av stølsgjerdet. Som resultat av ryddinga har ein fått meir grasmark kring stølen. Området vert framleis beita av sau og kyr. 51 Øyestølen: Stølen ligg i eit furuskogområde. Dei fleste bygningar er reparerte i tradisjonell stil. Ein ny bygning er sett opp på stølen. Beiting av storfe og sau. 52 Bjønndal: På denne stølen står nesten alle bygningane. Dei har halde på den tradisjonelle bygningsutforminga. Ei ny hytte er sett opp på stølen. Delar av stølsgjerda blir slått i dag, elles vert det beita. Stølsområdet vert og nytta i reiselivssamanheng av ein grunneigar i form av hytteutleige. Det er eit visst forfall på nokre bygningar. Ei hytte er rive for å bygga opp eit nytt. Denne vert i nyare stil. Det er i alt fire stølsgjerde i Bjønndal der alle er inngjerda av steingardar. Steingardane er delvis intakte, og fine kulturlandskapselement. To bøar vert framleis slegne. Dei andre vert beita. Det er bygd ein ulovleg veg gjennom det eine stølsgjerdet som har verknad både på utsjånad og bruk av dette beitet. Eit stykkje ovanfor stølsområdet er det funne spor etter ein eldre støl, jamfør 52_A Bjørndalen (eldre). 53 Hølsete: Stølen høyrer til bruka på Åberge, og ligg i eit heilskapleg kulturlandskapsområde som strekker seg frå gardstuna med dyrka jord og beite på Åberge og vidare oppover i utmarka. Bygningane er delvis vedlikehaldne i tradisjonell stil. Nokre av stølgjerda vert drivne på tradisjonelt vis med hausting av gras. Området er sentrumsnært som tur- og rekreasjonsområde. Omtalen frå 1994 stemmer også for dagens situasjon. Det er dessutan registrert eit skålgropsfelt datert til bronsealder jarnalder. I likskap med Bjønndalen er det funne tufter etter eit eldre stølsområde over dagens støl. Les meir i førre avsnitt. HUSMANNSPLASSAR OG SMÅBRUK: 54 Øvste Haukåsen: Eit gamalt gardsbruk med eit godt samansett bygningsmiljø og kulturlandskap. Innmarka er urterik kulturmark og vert slegen. Øvre Haukåsen er også omtala i Kulturlandskap og kulturmarkstyper i Sogndal kommune. Bygningsmiljø og naturbeitemarker er greie. Når dert gjeld engene skal det setjast i gang skjøtselstiltak frå sommaren av. 55 Rud: Rud har eit godt samansett bygningsmiljø. Innmarka vert beita. Elles er det restar etter det gamle kulturlandskapet, men det gror att med skog. 34

132 Det er i gang eit større prosjekt for å stella kulturlandskapet. Bøen vert slege med ljå kvart år og brukt til hjortebeite. Rusviki har fått midlar til å hogst/rydding i slåtte og beitemarkene. Alle bygningane er i dag restaurert unnateke låven. 56 Tingastad: Bygningsmiljøet på Tingastad er framleis intakt. I tillegg til gardshusa og bryggeområdet står det ei verneverdig sag ved utløpet av Klaraelva. Saga er eigd av De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum. Landskapet er i ferd med å gro att, men ikkje verre enn at det kan verte restaurert. Miljøet er framleis nokså intakt. Husa treng vedlikehald, men hagen vert slegen og det er ein potetåker. Kaia er vekke, ho vart truleg teke av stormen Dagmar då ho herja i fylket. 57 Melås: Fjellgarden Melås er no i forfall. Enno står tre av dei opphavleg fem bygningane i tunet på Melås. Landskapet gror att med skog, denne tilstanden er langt framskriden. For berre få år sidan hadde denne garden eit samansett bygningsmiljø og kulturlandskap. Her bør det settast inn tiltak raskt om ein vil bevare dette kulturlandskapet for ettertida. Det budde folk på garden fram til midten av 70-åra, men etter den tid er det mykje som er i forfall. Garden hadde stor bygningsmasse då den var i drift. Løer var plassert fleire stader m.a. to litt før du kjem opp til tunet. Den rett ved stien står framleis, men taket er rast ned. Det var også ei løe på det som vert kalla løengi. På stølen var fjøs og høyløe. På utsida av grovi låg ein turk. På sjølve tunet er bustadhuset restaurert, men er vorte større og fått veranda. Dei andre bygningane er i dårleg stand. Nedanfor bustadhuset står ein bygning der ein oppbevarte høy og lauv. I den eine enden har taket rasa ned. Smia står. Tidlegare sto ytterligare to bygningar i tunet. Vinkelrett mot bustadhuset stod ein bygning der ein hadde kyr i kjellaren og resten av bygningen var brukt til reiskap. I ein vinkel til bygningen var eit stabbur. Ovanfor bustadhuset var ein bygning med fleire funksjonar. I kjellaren var kyrafjøsen i vest og grisebingen i aust. I første etasjen var sauefjøsen lengst vest, høy i midten og stallen i aust. Kulturlandskapet er framleis nokså ope, men er dominert av brennenote og anna krattvegetasjon. Endringane er som vist store, og ein må vurdera om Melås skal vera prioritert område. Det som talar for, er staden i seg sjølv. Garden ligg vel 500 moh og det er få høgdegardar i Sogndal kommune. Han har vore synleg på langt hald der han ligg oppe i lia. Lik mange eldre gardar har bustadhuset gavlen ned mot fjorden. Ved å vitja plassen får ein kjensla av livet til ein veglaus gard, og det er framleis mange spor etter kulturlandskapselement. I tillegg til ulike bygningar er det steingardar, raukstø, oppmurte vegar/stiar, løypestrenger etc. Slåtteteigane er framleis nokså opne og på andre sida av grovi låg åkrane der ein framleis ser tydeleg spor etter drifta. Oppe i Melåslia ber mange bjørker spor av at ein har teke never m.m. KOMMENTARAR TIL UTMARKSPLANEN Kulturminneplanen har teke utgangspunkt i dei utvalde stølane og plassar/småbruk som den 35

133 gongen var vurdert som viktigast, og det er ikkje gjort ein ny vurdering om det er andre stølar og småbruk som burde vera representerte. Sogndal kommune vil vurdere om det burde vera ein revisjonen av planen. Kjell Magne Hillestad har i etterkant komplettert utmarksplanen med fleire stølar og husmannsplassar, i alt 42 nye lokalitetar i tillegg til dei historiske stølane. Medan dei fleste stølane i planen er eksisterande stølar, finst helst berre tufter att frå dei i den kompletterande delen. Ein bør samla alt materialet i eit dokument. Dette dokumentet bør også inkludera Fjærland som ikkje var ein del av Sogndal kommune då førre utmarksplanen vart gjord. I denne delen av kommunen bør ein registrere alle stølar og vurdere dei mest aktuelle. Likeins bør ein sjå på plassar/småbruk. Fjærland har t.d. mange særeigne bygder langs Fjærlandsfjorden. Dei fleste har framleis ein bygningsmasse som det er teke vare på, men det er også plassar der det berre er tufter. Eit døme er Viki som vart fråflytta på talet. Her er husa vekke men det er framleis murar og gamle vegar. Utroleg nok var denne plassen den første i Fjærland som hadde vogn med hjul. 55 Kulturlandskap I 1989 vart det laga ein plan for kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune, og i 1992 vart det laga ein tilsvarande plan for Balestrand kommune. 56 Eit viktig mål for planane var å få fram heilskapen i kulturlandskapet der m.a. fornminne, bygningar, tekniske anlegg og kulturpåverka vegetasjon utdjupar og forsterkar kvarandre. Følgjande 24 område vart valde ut med desse merknadene: 58 Vestreim Vestreim er ein større gard med eit heilskapleg kulturlandskap. På tunet er det seks bygningar. Markene kring tunet har eit roleg bølgjande preg med innslag av bakkemurar, steingardar, allear, bekkedrag, styvingstre og hagemark. Av hagemark er det spesielt ein bjørkehage som utmerker seg. Alle trea ber spor etter lauving. 59 Uglum Gardstunet har fem bygningar plassert i ei rekke. Garden er steinete, og mykje arbeid er har vore lagt ned i muring av vegar, opplegging av rydningsrøyser, bakkemurar og steingardar. I tillegg er det innslag av utløer og styvingstre på knausar og langs grenseliner. Styvingsfelt er hovudsakleg av alm og ask. Det er ein frukthage like nedom husa. 60 Øvre Haukås Den gamle husmannsplassen har eit interessant bygningsmiljø. Tunet er bygt opp av åtte gamle bygningar og vert omkransa av urterik slåtteeng. 36

134 61 Holm Holm er ein husmannsplass med tilknyting til fjorden. Av husa står berre grunnmurane att. Plassen ligg på eit lite nes med storvakse furu. Her er rydningsrøyser og oppmurte veganlegg som bind i hop små engparti. Det finst òg innslag av styvingstre og strandområde med saltsivstrandenger. 62 Dal/ Helgasete Stølsvegen frå Barsnes går langs fjorden som ein oppmurt grusveg. I sidene over vegen ligg slåttenger på rekke og rad. Stølsvegen snor seg som sti opp lia forbi enger, utløer, styvingstre og steingardar. Dal, den første stølen ein kjem til, er heimestølen med mange stølshus, tekniske anlegg, enger, einerbakke og styvingstre. Øvst i lia ligg fjellstølen Helgasete representert med om lag dei same elementa som på Dal. (les også omtale av området under kapittelet om utmark). 63 Drevdal Drevdal er eit stølsområde der bygningsmiljøet er samansett av sel og fjøsbygningar. I tilknyting til stølsbygingane er det ei stor slåtteeng. Slåtteenga er inngjerda av steingard, og ei høyløe står sentralt inne på enga. (les også omtale av området under kapittelet om utmark). 64 Vetlestølen Området omfattar ein godt vedlikehalden heimestøl med stølshus, steingardar, geil, styvingstre, slåtteeng og store parti med søyleeiner. Dette området ligg midt i ei dalside som totalt sett har stor førekomst av søyleeiner. I tillegg til godt bevarte einerbakkar er her mange innslag av urterike enger. Det er fleire utløer i området, og tilgang på god murstein har resultert i mange steinhus og solide murar og gardar. 65 Anestølen 37

135 Anestølen er ein fellesstøl der vegetasjonen vert prega av beiting av stor- og småfe, spesielt geit. Det er eit viktig referanseområde for beitepåverka fjellvegetasjon. Omkring Anestølen er myr og eng fri for buskoppslag, og fjellbjørkeskogen har nærast parkpreg. (les også omtale av området under kapittelet om utmark). 66 Røvhaugane Området er kupert og står fram som ein mosaikk av styvingstre av hengebjørk og reine einerbestandar. I og omkring hagemarka finn ein tørre og fuktige slåtteenger, utløer, steingardar og rydningsrøyser. Ein gamal jordveg snor seg gjennom området og er stadvis utforma som buveg. 67 Hjellsmyri Området ber preg av stort mangfald med opne bjørkehagar, parti med reine einerbestandar og styvingsli av ask. Styva asketre står også spreidd i bjørkehagen. Tekniske anlegg som steingardar finst i grenselinene. Ein ny gardsveg går gjennom området. 68 Stenehjem Lysopen bjørkehage i tilknyting til innmarksareal. Dei fleste bjørkene har spor etter lauving, men hagen har likevel få gamle bjørketre. Mellom bjørkene står ein del småvaksen einer. Ved bjørkehagen finst også velutvikla einerbakkar på tørrberg. Her finst òg små urterike enger og hasselkratt. Tekniske anlegg som steingardar, bakkemurar og eit gamalt veganlegg finst i hagemarka. Ei eldre utløe ligg ved dei gamle engene. 69 Flugheim På Flugheim finn ein hagemark med rein einerbakke, hasselhage, bjørkehage og overgangsformer mellom desse. I tillegg er her innslag av tekniske anlegg som steingardar og ein stadvis oppmurt veg. Fleire spreidde utløer finst i hagemarka. 70 Slinde Bjørkehagen på Slinde er lysopen og dominert av bjørketre. Alle bjørkene har spor etter lauving. Hagen vert nytta som beite, og har hovudsakleg eit grasdominert feltsjikt. Ein traktorveg går gjennom området. 71 Krosskleivane Einerbakken dekker eit stort areal, og består hovudsakleg av einer i storleiken 6-7m. Også yngre einer inngår. Einerane står stadvis svært tett. Ein oppmurt veg leier gjennom einerbakken til stølen i øvre del av området. Kring stølshuset finn ein steingardar, rydningsrøyser og ein solid grunnmur under selet. Ein ny skogveg leier gjennom området, og reduserer verdien noko. 72 Nornes Tette einersamlingar på hagemark. Einerbakkane kan grupperast i fleire typar. Her finst og parti med element av bjørkehage. Vegetasjonen har innslag av fjell- kyst-, kultur- og skogsartar og er dominert av nøysame plantesamfunn (les meir om området under 38

136 Bautasteiner og Norane). På sjølve Nornespynten finst det fleire gravrøysar frå førkristen tid og fleire oppmura skytestillingar frå siste verdskrig. 73 Kalvskinn (Heimdal) Delar av innmarka til denne garden har sin særeigen struktur. Dei brattaste partia er bygt opp som terrassar og på ulike nivå står spreidde styvingstre og ei utløe. I øvre parti finn ein urterik engvegetasjon. På tilgrensande område på grovsteina ur står òg spreidde styvingstre. 74 Lauvhaug Slåtteeng med variert artsrikdom og høgt innhald av fargerike urter. 75 Søylane Våtmarksenga på Selseng er del av tangen som strekk seg ut i nordre Dalavatnet. Frå det tørraste mot det våtaste går ei tydeleg sonering der kvar sone er dominert av få artar, men med stor tettleik av kvar art. Starrartar har størst utbreiing. 76 England Ved England er ein kulturpåverka almeskog. Trass i at det er alm som dominerer, førekjem også andre tre. Nedst i området står tett gråorskog, og denne skyt opp fleire stadar. Almelia har langt over 100 styvingstre, alle med tydeleg spor etter rising. I feltsjiktet dominerer nitrofile artar. 77 Raudboti Garden Raudboti har eit heilskapleg kulturlandskap som på mange måtar representerer den typiske strukturen på fjordgardane i Fjærland. Her finst både urterike slåtteenger, mange styvingstre og eit variert bygningsmiljø med både fjøs, stabbur, to våningshus og fleire naust. Det er også rydningsrøys og ulike steinkonstruksjonar på eigedomen. 78 Distad Beitemarka på Distad ligg på ein kjegleforma rasvifte med mest årvisse skred. Det står ein god del einer, enten spreidde eller i små samlingar. 79 Mundalsdalen Heimestølen har vore allsidig brukt opp gjennom tida. Den tradisjonelle stølsdrifta tok slutt i Inne på sjølve stølsvollen står der nokre almar som ber preg av tidlegare lauvsank. Kulturskogen nord for stølen er bygd opp av almar med preg av tidlegare bruk. Almeris henta frå skogteigen vart nytta til fôr for kyr og sau. Risinga av alm tok slutt like etter siste verdskrig. 80 Bøyadalen Fjellstølen i Bøyadalen ligg i eit område merkt av ung kvartærgeologisk aktivitet. Morena frå 1750 er avsett på nordsida av Fjellstølen. Her ifrå og ned mot elva ligg 39

137 ein steinmur oppført i samband med ryddinga av området. Tradisjonell stølsdrift vart drive på stølen fram til om lag Stølshusa ligg i ei tett klynge like ved riksvegen med køyreveg heilt fram. Bjørkeskogen sør-aust for stølen vart siste gong nytta til lauving kring Sidan har den einaste aktiviteten i bjørkehagen vore beiting. Bjørkehagen er lokalisert på skredvifter. Vest for elva og riksvegen, ligg fellesbeitet for gardane på Bøyum. 81 Supphelledalen Området har til alle tider vore brukt til beite. Beitemarka ligg i eit brenært område, eit spesielt landskap med randemoreneryggar. Mellom desse er det spor etter gamle elve- og bekkeløp. KOMMENTARAR TIL PLAN FOR KULTURLANDSKAP OG KULTURMARKSTYPAR Det er nærmare 25 år sidan dei utvalde områda vart registrerte, og ettersom vi her talar om levande materiale som er i stadig endring, vil kommunen sjå nærare på om planen skal reviderast. I kulturminneplanen er alle områda omtala, men det er ikkje alle område som vi veit stoda på. Det gjeld fleire av lokalitetane i Fjærland, Uglum, Hjellsmyri og Krosskleivane. Haustings-skogen i England er i forfall og attgrodd. Resterande lokalitetar er, utan å ha gjort ei grundig registrering, vurdert å framleis ha verdi. Slåttemarka på Lauvhaug er med i utvalde naturtypar for slåttemark og får midlar frå fylkesmannen. Raudboti har fleire år fått SMILmidlar til å skjøtte garden på gamlemåten. Flugheim, Stenehjem, Heimdal og Mundalsdalen har også fått midlar til sine område, men for nokre er det mange år sidan. Planane har teke omsyn til ein heilskap. Det er også mogleg å sjå på kulturminne separat. Det er spor etter tidlegare bruk mange stader. Til dømes har liene ved Nornes og Slinde i stor grad vore brukt til slåttemark. Ved Norane er t.d. ein gamal sledeveg brukt til turområde. Langs denne finst løer (både intakte og rester i form av murar), løypestrengar, spor etter lauvrauk m.m. Storøyna i Barsnesfjorden er ikkje med i rapporten «kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune», men øya er verdt å nemne her under kulturlandskap. Dette er ein av få øyer i Sognefjorden, og den har vorte nytta i landbruket i lang tid. Øya har ein sjeldan verdi med sine slåtteteigar, rydningsrøysar, løer og også gravrøysar. Det er også mange gardsbruk, særleg på Kvam, som har rettar på Øya. 40

138 GEOLOGISKE førekomstar Geologiske førekomstar er ikkje nødvendigvis menneskeskapte kulturminne, men har påverka utbygging og utnytting av areal i kommunen over lang tid. Dei er med å fortelje korleis Sogndal har vakse fram og er viktige for å forstå historia til ein stad. 82 BØYADALEN 57 Bøyadalen med breen og moreneryggen nedanfor er ein stor turistattraksjon. Bøyabreen si tilbakesmeltingshistorie er ei av dei best registrerte, med fotomateriale sidan Det er difor av stor naturhistorisk interesse å ta vare på den preboreale moreneryggane 58 (ligg like nedanfor Bøyastølen) og opp til breen. Der elva Jakobbakka kryssar vegen ligg det seks moreneryggar, 2-3m høge. Vidare innover mot Brevasshytta er det ca. ti moreneryggar, som regel med breelv materiale imellom. Av dei seks førstnemnde, kan den som ligg nærast Bøyastølen følgjast omtrent samanhengande. Brevasshytta ligg på ein 5m høg morenerygg. Denne har 2-3cm kartlav og er frå Figur 3: Bøyabreen slutten på 1800-talet I tillegg til moreneryggane er det i Bøyadalen mange gode døme på snøskredvifter som ofte er eroderte oppe i rotområdet. Søraust for Breavatnet er opptil 300m høge lausmasseskråningar med ei rekkje godt utvikla ravinar. I området er det også gått fjellskred. Eit skred som er registrert ligg sørvest for Skeistølen. Skredet er 200m breitt, har fallhøgde på 200m og utløpslengde på 500m. Det er store blokker i skredtunga, høge fjellskredryggar opp mot nake fjellparti og i nedre del av skredtunga er det ei flate som kan tyda på at skredet gjekk like etter isavsmeltinga SUPPHELLEDALEN 60 Supphellebreen ligg med ein samanhengande arm ned eit stykkje over fjellet, derifrå kalvar bretunga slik at det dannar seg ein ny bre ned mot dalbotnen, såkalla regenerert bre. Dette er så langt ein kjenner den einaste regenererte breen som også var isolert bretunge i Tilbakesmeltinga etter 1750 er godt dokumentert. Området har difor geologihistorisk verdi, og det er ein stor turistattraksjon. Nedanfor den regenererte breen ligg mange moreneryggar som viser kvar brefronten har 41

139 lege til ulike tider. Den eldste, 1750-morenen, ligg eit par hundre meter innafor dyrka markene på Supphella. Nedanfor denne er det ei blokkrik slette (sandur). Innafor det opne beiteområdet på Heimastølen ligg ein svært blokkrik morenerygg frå ca Moreneryggane og sanduren opp til breen bør takast vare på. 84 ANESTØLEN 61 Der Frudalen og Sogndalsdalen møtest, vart det under isavsmeltinga avsett store randmorener, m.a. den 2-300m breia endemorena som demmer Anestølsvatnet. Denne var avsett framfor ei bretunge i hovuddalen. Aust for Nysete er ein 300m lang sidemorene som er avsett frå «Frudalsbreen». Frå Frudalsvollen på nordsida går ein markert, 400m lang, midtmorenerygg opp dalsida mot NV til omlag 700moh. Frå isavsmeltinga og fram til i dag har overflata til Anestølsvatnet vorte senka 18m av elveerosjon i morenedemninga. Opp til dette nivået finn ein difor fleire stader langs vatnet sortert, sandhaldig materiale som vart avsett før vassnivået sokk. Desse sedimenta er no for ein stor del overdekt av skredmateriale. Nedanfor endemorenen i nordenden av Dalavatnet, har elva bygd ut eit fleire hundre meter langt delta. Overflata er dekt av myr. Høgskulen har jobba mykje i området kring Anestølen og det er gjort fleire registreringar, m.a. har ein teke kjerneprøver i Anestølsvatnet der ein har datert ulike hendingar og det er laga gropegrøfter på land. 85 TVERRDALEN 62 Ved Anestølen går Tverrdalen inn som ein bratt sidedal til Sogndalsdalen. Nedre Tverrdalsvatnet er oppdemt av ein svært spiss og markert endemorene. Morenen markerar truleg stans i breen sin tilbakesmelting for vel 9000 år sidan. Mellom Nedre- og Øvre Tverrdalsvatnet ligg fleire parallelle sidemorenar. Det kan i alt skiljast ut seks parallelle ryggar. To av desse ser ut til å kunna følgjast ned til endemorena. Endemorena ved Nedre Tverrdalsvatne er den mest markerte og spisse moreneryggen i Sogndalsområdet, og det er elles svært sjeldan å finna så godt utvikla moreneryggar frå isavsmeltingstida. Sidemorenane er også gode døme. Ein kan her rekonstruera fleire trinn i isavsmeltingshistoria. Området har lokal verdi. 86 SKJELDESTAD 63 I munningen av Sogndalsdalen ligg mange og store breelv- og elveterrasser i ulike nivå. Sogndal sentrum ligg på den lågaste. Stedje kyrkje og 42

140 kyrkjegarden ligg på ein terrasse, Fosshaugane Campus på ein annan, men Skjeldestad-terrassen er den største. Den skrår svakt ut i dalen. Inst inne når den opp til 135 moh. Marin grense ligg ein stad mellom 130 og 135 moh. Det er i dag fleire grustak i drift i Skjeldestadavsetninga. Av historiske omsyn og pedagogiske grunnar bør grusdrift og andre fysiske inngrep verta avgrensa slik at mest mogeleg av terrassane og storforma kan behalda si opphavlege form. Skråninga til terrassen er prega av eit ravinelandskap som gjev bygda ein karakteristisk utsjånad. Desse bør også takast omsyn til. Ut ifrå eit pedagogisk ståsted er ravinen opp Sandbakken viktigast. 87 ÅRØY 64 Dette er ein markert smeltevassrygg i inste enden av Sogndalsfjorden. Ryggen er oppbygd til 50 moh., altså langt under marin grense som her er på 120moh. Avsetninga har bratte skråningar på begge sider. På randåsen er det bygt fleire hus og på den austlege sida ein veg. Det vert også teke ut litt massar. Det er ønskjeleg at det ikkje vert teke ut så mykje massar at overflateforma på randåsen vert endra. 88 STØLAHOLMEN Ved Stølaholmen har eit eldre fjellskred 9700 år gamal gjeve eit særprega landskap. Skreda danna markerte rygger og kjegler på den elles flate deltasletta. Den nordlegaste av ryggane har ei høgde på 44 m, medan høgste kjegla er 30m. Den særmerkete kjegleforma kjem truleg av kontakt med is som seinare har smelta JETTGRYTER SKARESTAD Jettegryter sylinderforma fordjupingar med glattslipte veggar i fast fjell. Ujamnskapar i elveløp gjer at det oppstår straumvirvlar i elva. Stein og grus som vert drege inn i straumvirvelen, vert malt rundt og rundt og på den måten borer seg ned i berget. 66 Ved Skarestad i Fjærland finst det nokre jettegryter som ein bør ta vare på. Bremuseet bruker jettegrytene i formidlinga si. 90 MARIN GRENSE SUPPHELLEDALEN Marin grense er nemning for det høgaste nivået havet hadde på ein stad etter at innlandsisen smelta. Den best bevarte marine grensa i Fjærland ligg inne i Suppehelledalen. 91 STEDJE, FORVITRING Ulike forvitringsprosessar tærer stadig på fjellet si overflate. Ved Stedje er det døme på fin forvitringsprosess i feltspat, dvs. fast fjell. Denne vert brukt i undervising til høgskulen. 43

141 92 HAGALANDET Når breisen glir over landskapet, vil steinar og store steinblokker med veldig kraft verta pressa ned og lage skuringsstriper på fjellgrunnen. 67 Skuringsstripene kan såleis fortelja oss korleis isen har bevea seg. Skuringsstriper kan førekome mange stadar, men dei er tydlegast der forvitringsprosessen har vore liten. Av oimsyn til høgskulen hadde det vore ønskjeleg å ta vare på nokre skuringsstriper i nærleiken av Sogndal, og det er sett av eit område ved Hagalandet. Del 3 Sogndal Sogndal har for tida stor byggjeaktivitet, og det er viktig at ein ved ei slik utbygging held fast ved identiteten til bygda og utviklar denne vidare. Vi bør kunna lesa historia til bygda. Sogndal kommune har i reguleringsplanar teke omsyn til nokre kulturminne, men det hadde vore nyttig med ein gjennomgang av heile staden samla der vi ser på gamle og ikkje minst nye kulturminne under eitt. Bygdeverkstaden har i samband med revisjon av arealplanen gjort eit godt arbeid med å sjå på framveksten av det moderne Sogndal, og først og fremst Fjøra. Dette vil kommunen byggja vidare på og i større grad inkludera kulturminne. Kva er det som gjev Sogndal sitt særpreg? Kva må vi ta vare på? Vi vil også vurdere korleis ein kan synleggjera kulturminna og skape interesse for dei. I kapittelet under er det peika på nokre trekk ved Sogndal. GEOLOGISKE VERDIAR Isen har i si tid satt sine spor. Ved Sogndal er det tydlegaste sporet ved Nes-Loftesnes der isen har laga ein terskel som er godt synleg i dei to nesa. Marine terrassar vart sette av i sjøvatnet då isen trekte seg attende. Vassnivåa i fjorden har til tider vore høgare enn i dag, og vi finn terrassar i ulik høgde. Desse har laga flate område i eit elles nok så vertikalt landskap. Det er tre tydelige terrassar i Sogndal; den som kyrkja ligg på, den som Fosshaugane Campus ligg på og Flatane ved Skjeldestad. Den siste viser til den høgaste marine grensa i Sogndal. Garden Kvåle ligg på motsvarande terrasse som Skjeldestad, men er ved første blikk ikkje like synleg. Ved Skjeldestad er det også mange fine ravinar. I 44

142 formidlingssamanheng er ravinen opp Sandbakken viktig. På Stedjesida har ein greidd å byggja på terrassane utan at ein har øydelagt forståinga av den historiske hendinga. På Leitesida er slike spor svakare, men det finst spor ved Rutlin. SOGNDAL FRÅ GAMALT AV Plasseringa til Sogndal har vore gunstig, og menneskja slo seg tidleg ned her. Arkeologiske utgravingar kan vise til rik og svært spanande historie. I samband med utbygging er det gjort fleire utgravingar og registreringar, men det er kanskje tre som skil seg ut i omfang; på Stedje, Rutlin og Kvåle. På Stedje vart det gjort utgravingar i tidleg 1990-åra som synte spor frå slutten av steinalderen. Det var også gjort funn av trebygde stolpehus frå yngre jarnalder, noko som aldri tidlegare hadde vorte funne på Vestlandet. Funn av både langhus og grophus gjev inntrykk av ein storgard. 68 I skriftlege kjelder er garden første gongen nemnd i Sturlungasaga frå 1200-talet. Fleire gonger har garden vore sentral i administrative samanheng og på talet kom garden under kongen og tente som ein slags embetsgard for futar. 69 På Rutlin var det gjort utgravingar på 1990-talet. Her er det påvist busetnad attende til yngre steinalder, men skal vi tru namnetydinga (lin= ) er Rutlin skilt ut frå ein annan gard. Også i nyare tid har Rutlin vore ein storgard. På 1600-talet var Rutlin tidvis ein futegard og seinare bustad for prest og presteenkje. Rundt 1730 vart Rutlin delt og gjekk over i bondeige. 70 På Kvåle har det vore fleire utgravingar. I 2007 var det gjort ein større utgraving i samband med utbygging på Kvåle-Gurvinfeltet. Det vart gjort mange funn, m.a. over 1200 stolpehol. Funna kan tyde på ein samanhengande tunstruktur frå eldre bronsealder til middelalderen. 71 I samband med planforslag om vegutbygging med gang- og sykkelsti over Kvåle var det i 2012 gjort registreringar i området rundt dagens tun. På tre lokalitetsflater var det funne restar etter førhistorisk gardsbusetnad og jordbruksaktivitet; funnrestar etter fleire bygningar, ei mogleg flatmarksgrav, kokegroper, stolpehol og produksjonsstad for tjørebrenning og jarntilverking. Det er òg registrert restar etter førhistorisk dyrking. I forhold til dateringar er det truleg at det er restar etter eit viking- og mellomaldertun. Eit tjørebrenningsområde vart datert til eldre jarnalder. 72 Kvåle er også kjent gjennom andre arkeologiske funn. De er mellom anna fleire gravminne frå jarnalderen. Både storleik og gravfunn vitnar om at dei gravlagde hadde høg sosial og økonomisk status. 73 At det var kyrkje på garden styrkar teorien om ein storgard også i mellomalderen. På 1200-talet var det eit lensmannssete og på 1300-talet var Kvåle ein av dei gardane i landet som betalte mest skatt. 74 På 1300-talet er det sagt at det var eit baroni på Kvåle, og at garden hadde eigne skip/handelsbåtar som gjekk til Island. 75 Adelsgodset Kvåle kan sporast attende til Hans Sigurdsson som var godseigar i landet på 1400-talet. Ut ifrå Skattematrikkelen frå 1647 kan det sjå ut som Kvåle den gong var 6,5 gonger større enn gjennomsnittsgarden i Sogndal

143 Utgravingane gjev døme på tre storgardar, men i folkevandringstida var også Flugheim, Åberge og Nes busette gardar. 77 I vikingtida var i tillegg Bjelde, Ål, Foss og Hove busette gardar. 78 Arkeologar har vore inne på at Nes kan ha vore eit høvdingsete i eldre vikingtid. 79 I Middalen har vi gardar som Eggja med lang historie. Det var her ein fann den historiske runesteinen, Eggjasteinen, frå 600-talet e.kr. Det er gjort gravfunn frå tida e.kr. Plassering av ei kyrkje på garden vitnar også om ein velståande gard. 80 Med andre ord har større delar av Sogndal og området rundt vore busett tidleg, og det vil vera mogleg å finna nye funn ved utbyggingar. DET MODERNE SOGNDAL Ser vi på utviklinga av det moderne Sogndal kan vi sjå på korleis bygda såg ut tidleg på talet. Karakteristisk er den tette strandsitjarplassen i Fjøra med dei store gardane ikring. For gardane var det viktig å ha tilgang til fjorden for å kunna landa med båtar og jekter som kunne frakta varer. Nær stranda var det difor ein allmenning som var til ålmenn bruk og ferdsle. Det var truleg på denne allmenningen opphavet til strandsitjarmiljøet vart til. Strandsitjarane høyrde til dei fattigare som leigde seg ei lita stove og kanskje ein jordflekk og livberga seg ved å arbeida for andre, ved å fiska litt eller liknande. Akkurat når Fjøra først vert busett er uklart, men ein reknar med at det er i tida frå slutten av 1600-talet og frametter at Fjøra utvikla seg til ein tettstad. 81 Fram gjennom 1800-talet skifta samfunnet i Fjøra karakter frå bygdeslum til bygdesenter. Det vart ein spesialisering i samfunnet. Det vart fleire spesialiserte handverkarar og handelen auka. Folketalet i Fjøra voks meir enn i bygda elles. År 1900 budde det 500 personar i Fjøra. 82 På 1900-talet tok handel og anna tenesteyting endå meir over. Særleg store har endringane i tida frå midt på 1950-talet og framover vore. Gravensteinsgata vart bygd i 1954 og var starten på brotet med det som var før. Dette ser vi mellom anna då Domus vart bygd i 1969 og gjorde Gravensteinsgata til den nye sentrumsgata. I sentrum har betongbygningar og asfalt fått større innpass. I dag er det området kring Elvebakken og Nedstefjøra som har att noko av den gamle tida. Her er framleis tett trehusbusetnad og smale goter og geiler. Utbyggingsmønsteret elles er at jordbruksareala til dei sentrumsnære gardane litt etter litt er vorte nedbygde. Det har vore frådeling av tomter frå dei store gardane frå midten av 1800-talet, men dei store utbygningsområda har vore på 1900-talet og framover. I grove trekk var det ei utbygging kring Plassen på 50-talet. Nokre av bygningane, dei mellom Plassen og Sogningen, er regulert til «omsynssone bevaring bustadar». Kommunen vil vurdera om heile kvartalet ved Plassen skal regulerast med omsynssone bevaring av kulturmiljø gjennom arbeid med områdereguleringsplanar. Andre bygg som vart bygd ved dette tidspunktet var Trudvang, kommunehuset, slakterihuset i Øyane, og Loftesnesbrua som stod ferdig i

144 I åra var det ein byggjebom i Sogndal. Storparten av Leitesida vart utbygd då. Dei neste tiåra var det Kvåle saman med Kjørnes, Rutlin og Stedje dei viktigaste områda for plassering av nye bustadar i Sogndal. Fram mot 1990 var det primært einebustadar som vart bygd, men mangelen på sentrumsnære bustadareal førte til ein politikk om å fortetta bustadmassen med rekkjehus/kjeda einebustadar på Stedjesida. I vedtaket om reguleringsplan for Ulvahaugen 2005 byrja ein på alvor tenkja tenkje mindre bueiningar og leiligheitshus/ blokkbygg. Det er tidlegare bygt nokre einskilte leiligheitskompleks som til dømes terrassehusa i Hovsmarki, men med Ulvahaugen var tanken om fortetting og mindre bueiningar ein bevisst strategi i utviklinga av Sogndal som er etterfølgt på Kvåle-Gurvin og Sjøkanten. Frå tett trehusbusetnad har bygningane vorte større og høgare. Det gjeld både leiligheitskompleks, forretningsbygg og bygningar til allmennyttige føremål (Sogningen, Fosshaugane Campus med idrettsanlegg og skulebygg, forretningar på Grandane m.m.). Skulestaden Sogndal kommune har lang tradisjon som vertskommune for skular. Dei første låg utafor sjølve sentrum. I 1846 starta Nordre Bergenhus amt opp med landbruksskule på Vestreim, ein skule som var i drift fram til Hausten 1870 opna den første ungdomsskulen i Sogn på Loftesnes. Sentrale fag i undervisninga var jordbruksfag. Når Jakob Sverdrup vart tilsett som lærar gjekk skulen over til å verta folkehøgskule. I 1872 skilte dei to skulane på Loftesnes lag. Storm flytta jordbruksskulen til Bjedla, men reiste i 1873 til Mo i Sunnfjord. Sverdrup tok i bruk Bahus som lokale. Frå 1875 har folkehøgskulen lege på Nes. 84 Før det var internat budde mange av elevene på hybel i Fjøra. Hybelutleige har seinare vore vanleg til elever frå gymnas og realskule og til studentar. Sogndal var relativt tidleg med fleire skular. Realskulen var interkommunal, og Sogndal fekk tidleg gymnas. Sentrum for skule og utdanning var etter krigen på Trudvang. Her låg både realskule, gymnas og handelsskule. Bygningen der realskulen og gymnaset hadde sine lokale er no rivne og er erstatta av nyare bygg til dagens barneskule. Utdanningssentrumet er i dag flytta til Fosshaugane Campus med høgskule, vidaregåande skule, ungdomsskule og barneskule frå sjette klasse. Sogndal kommune er i gang med å opparbeide ein fjordsti frå Stedjeberget til Nestangen. Det er ønskjeleg at det langs denne vert satt opp skilt med kulturhistorisk informasjon om ting vi ser på vegen, som til dømes gamle Fjøra og trehusbygningane der, dei handmurte turrmurane langs vegen forbi Stedjeberget og Tjuvasteinane. Slike skilt langs strekningar som vert mykje brukt er ein god måte å formidle om kulturminna våre. FRUKTDYRKING Mange assosierer Sogndal med fruktdyrking, og fleire av gardane i Sogndal har hatt store område med dyrking. Alt på 1300-talet er det spor etter fruktdyrking i Sogndal. Det første er frå skiftet på Kvåle i 1322, det andre i Bergen Kalvskinn frå 1350 der får vil opplyst at det vart dyrka eple på Nes. 85 I nyare tid har Stedje vore ein av dei store fruktdyrkarane. Stedje var 47

145 tidleg nasjonalt kjend for sin frukthage, og i slutten av 1800-talet rekna som den største frukthagen i Skandinavia. På slutten av 1930-talet var nedre Stedje framleis den største fruktgarden i kommunen. 86 I dag er det Foss, Rutlin og Nes som har dei største fruktareala i sentrum, men det er også ein del område kring Kvåle, Lunnamyri, Stedje og på nordsida av elveosen i tillegg til mindre hagar. Framleis er altså frukttrea vanlege i sentrum og dannar viktige grøntområde, men med stort utbyggingspress er det fare for at dei vert redusert ytterlegare. Sogndal kommune tok opp fruktdyrkingstradisjonen ved å la hovudgata gjennom tettstaden få namnet Gravenstein, og vi har teke vare på frukttrea i sentrumsparken. Det er òg planta frukttre langs Sogndalselva nedanfor Stedjemølle. I samband med revisjon av arealplan vart det oppretta ein bygdeverkstad som skulle sjå på eit «moglegheitsstudie for sentrumsutvikling». Her har ein lagt ytterlegare vekt på særleg eple-tradisjonen ved å ha ein ny hovudakse for mjuke trafikkantar frå Fjøra til Fosshaugane Campus gjennom Fosshagen; det så kalla Eplestrekket. Her er delar av eplehagen føreslege bevart, samstundes som det har vore ein viss utbygging. I tillegg er gangvegen kanta av epletre. Planen har og med eit framlegg der Fjørevegen har ein epletre allè i midten. Det er fleire eplehagar som planen ikkje omtalar, men som kommunen bør vurdera. På Rutlin ligg t.d. eplehagen i nærleiken av karakteristisk haug med eit automatisk freda gravminne og eit friområde med leikeplass og snarveg mellom Rutlin og Dalavegen. FORMIDLING AV KULTURMINNE Sogndal kommune ønskjer ein gjennomgang av nyare kulturminne i tettstaden. Kva historier er det vi ønskjer å fortelja komande generasjonar? Kva er det som gjev Sogndal sitt særpreg? Kva må vi ta vare på? Er det nokre område eller bygningar som er spesielt viktige? Korleis skal vi ta vare på dei? I bygdeverkstaden er det sett på identitetsfaktorar og der er m.a. kulturhuset, mastene ved Storehaugen, Høgskulebygget, Sogningen storsenter, Meieriet og Loftesnesbrua trekt fram. Er noko av dei moderne kulturminne? Gjest Bårdsens-huset er bygd opp att og er eigda ei stifting. Er dette eit kulturminne? Sefrak-registreringa (registrering av hus bygde før 1900) viser at det er mange eldre hus i Fjøra og andre stader i Sogndal. Kva er stoda for dei i dag? Er det nokre av dei som burde takast vare på som kulturminne? Like viktig som der er å vera klar over kulturminna sine er det å formidla dei slik at dei vert kjende. På 1990-talet vart det jobba ein del med historiske vandringar i Fjøra. Sogndal bibliotek fekk midlar til eit to-årig prosjekt for å formidla lokalhistorie til barn og ungdom. Det vart i den samanhengen laga permar med 48

146 informasjon til opplegget. Denne byrjar med Leigh-gota og går gjennom Fjøra endar ved Hofslund Fjordhotel. Sogndal kommune og Sogndal turistinformasjon har også laga ein foldar for historisk vandring i Sogndalsfjøra. Den har sju stopp: Fossetunet, Trehestebakken, Steinbryggjegota, Rusebakken, Stedje kyrkje, Stedje mølle og kraftstasjonen på Foss. Det var også laga skilt med informasjon, det står framleis att eit ved m.a. Rusebakken. Med andre ord er det mykje som alt finst, men det er behov for å oppjustere dei og halde dei ved like. Det er mykje som er sagt om Fjøra og historia der, og dette kan med fordel formidlast betre. Ein indikator er kor mykje eit område med kulturminne vert brukt. Eit døme er Røvhaugane som er eit mykje brukt nærområde til tur og leik, og der vi òg finn to gravminne frå bronsealder jarnalder. Veit brukarane av Røvhaugane om desse gravminna? Kaupanger Kaupanger er den andre tettstaden i kommunen, og har ein minst like lang og særprega historie som Sogndal. Historia er særleg knytt til området rundt Amlabukti. Det er få stader som har ein naturleg hamn som er så beskytta som Amlabukti. Bukta er relativt stor, men holtane omkransar den, slik at det er ein nokså smal utgang til Sognefjorden. Landskapet innafor har eit lunt og godt klima som gjev gode jordbruksvilkår. I Kaupanger har vi den største samanhengande fredinga der både bygningar og omgjevnad er verna. Fredinga er først og fremst mynta på stavkyrkja og Kaupanger Hovedgård, men området har ei vidare historie å fortelja. Stavkyrkja vart nemleg bygd i ein kjøpstad, og er den einaste stavkyrkja som står att på bygrunn. 87 Skriftlege kjelder og arkeologiske undersøkingar vitnar om ein kjøpstad, den så kalla Lusakaupangen. Kjøpstaden låg i Kaupangerbukta, men hadde større utbreiing enn det som no er freda i forhold til stavkyrkja og Kaupanger Hovedgård. Det er sannsynleg at staden hadde produksjons- og handelsverksemd retta mot ein marknad frå slutten av 900-talet. Funksjonane strekkje seg over fleire hundre år, og er påvist fram til slutten av talet. Det er også funne spor etter gardsbusetnad i området frå før kaupangen vart etablert, allereie i byrjinga av bronsealderen. Rester etter kaupangen er automatisk freda kulturminner. 88 Frå 1500-talet og til våre dagar er det særleg to nøkkelord knytt til med Kaupangerhalvøya. Det er skogbruk og den sosiale strukturen med to større gods, eit fåtal gardar og mange leiglendingsbruk og husmenn. Husmannsvesenet på Kaupanger skil seg frå husmannsvesenet elles på Vestlandet ved at det heller har oppstått pga. arbeid (i skogen) enn folkeauka. SKOGBRUKET Skogen i Kaupanger har alltid vore viktig, men tok for alvor fart på 1500-talet med 49

147 introduksjon av oppgangssaga. Det var dei store godsa som sat på mesteparten av skogarealet, og dei hadde sagbruk og eigne jekter som frakta trelasta til Bergen. 89 Godsa har med andre ord hatt kontroll over heile prosessen frå tømmeret stod i skogen, til det vart saga og frakta med jekter til Bergen. Då Kaupanger Hovedgård vart adeleg setesgard i 1636, kunne dei også skipa trelast direkte til utlandet. 90 Det einaste som kunne verka regulerande på drifta for godseigarane, var trelastprisar og dårlege driftstilhøve som store snømengder eller lite vatn i elvane. For husmenn og leiglendingar under godsa var noko av arbeidet i skogen betaling til godseigaren, men ikkje alt. Mange av husmennene var avhengige av arbeidet i skogen for å kunne klara seg, og for å få pengar til å betala avgifter. Tjørebrenning leigde godseigaren bort til husmenn og leiglendingar, og var ei mogleg inntektskjelde. Ein annan ressurs var veden. Det var helst avfall etter hogsten som vart brukt, men også lauvtre vart nytta. Trekol vart frakta til Bergen. Skogen spelar framleis ei viktig rolle på Kaupangerhalvøya, men ikkje for så mange som før. Frå å ha vore eit samfunn, der dei fleste på ein eller annan måte var knytt til skogbruket, er det i dag berre eit fåtal som har mykje av inntekta si frå skogen Med bakgrunn i den tydinga som skogen har hatt på Kaupangerhalvøya bør kommunen tenkje på korleis framtidige generasjonar kan ha moglegheit å forstå omfanget, korleis ein brukte skogen og utviklinga av skogbruket. Det er ikkje meininga at alt skal fredast, men nok til at historia kan forteljast. Kommunen bør også vurdera korleis den kan formidlast. Døme på kulturminne i skogbruket er: Tjørehjell: Skogane i Kaupanger er rik på furu, ein føresetnad for tjøreproduksjon, og tjørehjell er eit vanleg kulturminne på Kaupangerhalvøya. Som regel ligg dei på kanten av bakkeskråningar eller i myr. 91 Kvar hjell var brukt i nokre år. På Kaupanger hadde dei fleste tjørehjell namn, og har gjeve opphav til mange stadnamn. Figur 4: Motbakkehjellet i Amlaskogen 50

148 Kolgroper og kolmiler: Den kanskje talrikaste kulturminna i skogen er kolgroper. Dette er den eldste kjente forma for kolbrenning og var knytt til jernvinning og smiing. Mengda kan seia noko om kor omfattande det var. Jarnframstilling: Jarnsmiing har vore viktig i Kaupanger, ikkje minst under kjøpstadstida. 92 Demmer: Oppgangssager var drivne av flaumbekkar. Den naturlege flaumen var ofte forlenga ved å laga demmer. På morgonen sprang ein person opp til demma og opna ho, og så vart ho lukka om kvelden. Frå Søre demma tok det ca. to timer før flaumen kom ned til saga i Amla. 93 Demmer i Kaupanger: - Søre Demma ( ) - Nordre Demma (1600-talet). Det er også laga ein kanal til Søre Demma. - Vatnasete - Demma på De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum - Vasstak Det var også ei mindre demma i Breisetevatnet. I 1950 var det laga ein dam der og i 1979 bygde kommunen vassverk. Sager: Sager har hatt ein sentral plass i skogbruket. I Amlaelvi har det vore tre sagbruk. Ei står framleis, og av ei anna er murane att. Også i Kaupangerelvi har det vore tre vassager. Ein oppe ved Vangestad, Øvstasagi ved stavkyrkja og Nedstesagi ved Kaupanger Hovedgård. I seinare tid har det også vore sagbruk ved jektekaia og seinare der fjordmuseet ligg i dag. Nokre av gardane på Skogen hadde sine sager langs elva som renn frå museet og ned til Eidet. Garden Hauståker hadde eige sagbruk med demming i Vasstak. 94 Ytst på halvøya var det fleire allmenningar til kringliggjande bygder (Fjærland, Leikanger, Fresvik). På Tingastad står ei sag som tilhøyrar De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum. Skogskoier: Skogskoier er eit nyare kulturminne, og består ofte av ei hytte og ein stall. Den første skogskoia under Amla gard vart bygd i 1939 i Djupedalen. På Amla var koiene helst bygd for overnatting for hestekarane som måtte stelle hestane. Dei fleste andre skogsarbeidarane reiste heim kvar kveld. Skikken med skogskoier hald fram til Amla har i alt fem slike koier: Gjertadalen, Djupedalen, Fossbakkane, Svartahol (vert no brukt av speidarane i Kaupanger) og Blomdalshaug. Figur 5: Skogskoia Gjertadalen Kaupanger Hovedgård hadde også skogskoier, men her budde arbeidsfolket i vekene og reiste berre heim i helgane. På Vikastølen var t.o.m. bemanna med kokke. Reshytta og i Rudsviki var dei to andre skogskoiene på Kaupanger Hovedgård. 51

149 Løyper: I bratte lier vart tømmeret frakta ned i løyper, og det har vore mange løyper i Kaupanger. Tydlegast ser vi dette lokale stadnamn. I naturen er dei ikkje lenger like tydelege, då dei har vokse att, og med åra har forskjell i vegetasjon også vorte mindre. Skogsvegar: Hesten var lenge brukt å frakta ut tømmer. Det er både stiar som er trakka opp ved skogbruk, men meir synleg er skogsvegane. Desse utgjer store system på Kaupangerhalvøya. ANDRE KULTURMINNE Kaupanger Hovedgård og området rundt er som sagt tidigare freda med heimel i kulturminnelova. Likeins er Nedre Amla freda. Den andre store garden i Kaupanger er Øvre Amla. Det er få privateigde museum i fylket. På Øvre Amla bygde G. F. Heiberg opp De Heibergske samlinger som utgjorde hovudtyngda av Sogn Folkemuseum DHS. Mykje av Heibergs museum har flytta til Vestereim, men framleis står to formålsbygde museumsbygningar, museumsbygningen frå 1905 og bygningen for bår- og reiskapssamlinga frå 1934, att i tunet på Øvre Amla. Begge desse bygningane har regional verdi. Det er funne mange lausfunn i området. Gjert Falch Heiberg og arkeolog Sigurd Grieg grov på 1920-talet ut restar etter fleire gravhaugar på nedsida av hovudhuset, dette var restar etter ein jarnalder gravfelt. Det er svært sannsynleg at ein kan finna meir her. I tunet er fleire Sefrakregistrerte bygningar, men det er ikkje nokon formell freding. Vel så verneverdig som sjølve tunet er området vest for tunet, der den gamle museumsbygningen i Amla står. Huset er teikna av arkitekt Holger Sinding-Larsen, og er påverka av dragestilen. Byggmester John J. Hove frå Balestrand bygget bygningen som stod ferdig i Museet er det første utstillingslokalet i Sogn. Ved sida av står den gamle runesteinen som vart funnen i hagen. Litt ovanfor runesteinen ligg eit røys. Framfor museet er restar etter ein allé langs vegen som gjekk ned til dampskipskaia. Trea er truleg planta kring Lønnealleen er også med i rapporten for biologisk mangfald i Sogndal kommune, samt to landskapsanalyser. 52

150 Dei store gardane synst såleis att. Ved ein gjennomgang bør kommunen vurdere husmennene og leiglendingane sin representasjon. Av husmannsvesenet har ein sett omsynssone på Kiperhaugen, tidlegare husmannsplass under Vestreim. Mange av dei gamle husmannsplassane ligg sentralt til og er framleis i bruk. Nokre av dei meir avsidesliggjande husmannsplassane er Pallane og Mannhiller. Mannhiller vart frå flytta omlag 1880 pga. steinsprang. Det er ikkje bygningar att på plassen. Mannhillerstølen ligg like ved Ombandsstølen, her er det også att rester av sel og geitefjøs. 96 Pallane, eller Store Pallen, ligg 70moh eit stykke innanfor Mannhiller (3 km i luftlinje). Det budde folk her til 1920-åra. Det står igjen rester av hus, masse murar etter hus og bakkemurer. Pallane ligg i Ombandsteigen som høyrte til Nedre Amla, men vart seinare seld til garden Hauge i Lærdal. FORMIDLING Kaupanger har mykje å formidla. På Kaupangersida er det største fredingsområdet i kommunen, i tillegg er Lusakaupang er ein av tre arkeologiske kulturminne i Sogndal kommune som det er gjeve signal om at ein skal leggje til rette med formidling. I forhold til turisme kan ein sjå på Kaupanger som ein av inngangsportalane til verdsarvområdet i Nærøyfjorden. Vestnorsk fjordlandskap, som Nærøyfjorden er ein del av, er eit av to pilotprosjekt som regjeringa har hatt i verdiskapingsperspektivet i arbeidt med kulturminne og kulturmiljø. Her har ein sett på ein brei verdiskaping basert på kultur- og naturarv. Det er fleire aktørar som jobbar og ønskjer å jobba med området og ei eventuell slik utvikling bør vera tverrfagleg og i lag med samarbeidspartnar. 53

151 Fjærland Særtrekk for Fjærland er dei store slettene omkransa av karakteristiske fjelltoppar og Jostedalsbreen. Byggjemønsteret er ein tettare busetnad i Mundal og elles spreidd busetnad i tun på flatane. Den flotte naturen har trekt turistar til seg heilt frå 1800-talet og fram til våre dagar. I Fjærland er det få kulturminne som er synlege gjennom Askeladden (tre treff) og reguleringsplanar (Mundal sentrum), og det er trong for ein del kartlegging. Dette kjem fram i både avsnitt om kulturlandskap og utmark. I tillegg er det kulturminne generelt. Kulturminneplanen vil gje nokre døme på kulturminne som kan vera aktuelle, men er ikkje ei fullstendig liste. TIDLEG HISTORIE Det er gjort ein del arkeologiske funn og anna som fortel oss at Fjærland har vore bygt alt i vikingtid, men i mellomalderen er det lite om bygda, og ho kan tykkjast å ha lege mest øyde ei tid. 97 Det er først kring 1500 vi sikkert veit at bygda var noko busett, og at det kunne vera to grupper, nemleg bønder og husmenn. 98 TURISME Alt på slutten av 1800-talet byrja turistane finna fram til Fjærland. Då liksom no er det det fjell- og bre landskapet som trekker folk til seg. Det var helst bre pionerar og kunstmålarar som utgjorde dei første turistane. Hotel Mundal vart bygd i Den største turistperioden var frå 1920 talet og fram til 2. verdskrig. Turistane kom enten med Fylkesbaatane eller med turistskip. Dei fleste var engelskmenn, men også ein del hollandske flytande hotell fann vegen inn fjorden. 99 Turismen var viktig for bøndene i Fjærland. Viktigaste var det å frakta turistane til breen med hesteskyss. Fjærland skysslag var stifta i For å skjønna tydinga kan det nemnast at i 1923 var turistskipet «Avon» ein av båtane som besøkte Fjærland. Båten var innom tre gonger med over 1500 turistar. Over 70 hestar var tinga kvar gong, og dei måtte gjera to turar til breen kvar skipsdag er rekna som toppåret, og då var det over 20 flytande hotell innom bygda. Det kunne vera opptil 700 turistar som skulle inn til breen kvar gong. Av skysslagsbøkene går det fram at laget tok inn om lag kroner på eit år til fordeling på bøndene. 102 Opptil 120 hestar var det året i sving kvar dag for å frakta turistar til breen. 103 Dette var så god inntekt for bøndene at det var prioritert før slåtten. I tillegg tente bondekonene sine eigne pengar ved å selja vevde teppe og ting dei strikka i løpet av 54

152 vinteren. Andre inntekt for bygda var fjellføring, frakting i småbåtar, overnatting på hotellet m.m. Etter krigen har turismen ikkje hatt same økonomiske omfang. Biler og bussar har erstatta hesteskyssen, men Fjærland er framleis ein turiststad. I dag er m.a. bremuseet og bokbyen døme på det. INFRASTRUKTUR Turismen har også hatt betyding for infrastrukturen i bygda. For å koma til breen måtte dei første turistane i land med robotar i Stølaholmen. Før hundreårsskiftet var det ein skarve veg høgre oppe, men i 1909 var det brukbar køyreveg til Stølaholmen. 104 Mellom Bøyum og Mundal gjekk ein sti litt opp i lia (delar av den er merka i turkart for Sogndal og Leikanger. Frå gamalt gjekk den ikkje ned ved Sva, men fortsette lenger fram i Bøyum). Først i åra vart det brukande køyreveg forbi Urdabukti. 105 Denne vegen var utsett for skred inst i Skreda. I 1923 vart ny vegbane fylt opp med stein godt ute på deltaet, med god avstand frå skreda. 106 Kjerreveg fram til Bøyabreen vart bygd i I 1916 vedtok styremøtet i skysslaget at vegen til Suppehellebreen måtte gjerast ferdig. 108 Veg inn til bygda tok det lenger tid å få. I 1986 kom vegen til Jølster og først i 1994 var vegen til Sogndal ferdig. 109 KULTURMINNE Turismen sin tyding for bygda bør sjåast att. Hotel Mundal i Mundal sentrum er eit døme. Det ærverdige gamle hotellet var teikna av arkitekten Peter A. Blix og er eit godt døme på den moteriktige arkitekturen frå siste halvdel av 1800-talet ein kombinasjon av moderne design og det tradisjonelle uttrykket frå stavkyrkjene. 110 Hotellet ligg innafor det verna området. På siste halvdel av 1800-talet vaks turismen fram i Noreg. Sogn med sine fjell, brear og fjordar var eit ynda turistmål og på slutten av 1800-talet vart det oppført fleire påkosta trehotell. Hotel Mundal i Fjærland er eit av få gamle trehotell i landet som ikkje er ombygd/påbygd i seinare tid. Med sin lange historie og høge arkitektoniske kvalitet er dette eit kulturminne av høg verdi som det er svært viktig at vert teke vare på i framtida. Større delen av vegen frå Mundal sentrum og ut mot Bøyaflata er kanta av stabbesteinar. I Urabukti står ein drikkestein, eller hestabrunni, som forsynte skysshestane med vatn. Hestabrunni består av ei tre renne og ein uthola stein. Steinen var vekke ein stund, men vart satt opp igjen rundt Både stabbesteinane og hestabrunni er fine kulturminne. 55

153 Figur 7: Stølaholmen i 1914 og naustrekkja i Fotografen i 2013 har stått på neset omtrent der den store bygningen står i 1914, og teke biletet inn i bukta. Framfor nausta er bradbenken. Stølaholmen er staden der dei første turistane som skulle til breen gjekk i land, men like viktig var staden for dei som budde i bygda. Det var gardane på austsida som hadde naustplass her. Det var ein allmenning her der dei let hestane beite medan dei var på fiske, i Mundal etc. Seletøyet la dei under ein stein som fekk namnet Salasteinen. Nede ved fjorden står i dag ei naustrekkje med Figur 6: Salasteinen fleire båtstøer ut i vatnet. I tillegg er det rester av ein bradbenk. Denne vart brukt når dei skulle tjørebre båten. Ute på neset er det restar etter ein barkkumme. Det finst også ein meir intakt barkkum på den sørlege naustrekka. Brygga der ein frakta ved frå, er også synleg. I området finst også stadnamn som gildresteinen, som visar til tidlegare fiskeplass. 112 Ned til nausta går ein veg kanta med stabbesteinar. Ein eldre veg/sti til har gått litt høgare opp. Stølaholmen er også interessant i høve til geologi, sjå kapittel om geologiske kulturminne. Det er ei naustrekke også ved Skreda, men den er litt nyare. Først låg den lengre inn i fjorden, men i og med at vegen vart lagt om i 1923 måtte ein flytta nausta til dagens plassering. Det er eit fint element, men Sogndal kommune må vurdera kor verneverdig den er. Av andre kulturminne som er nemnd i fylkesarkivet sitt kulturhistoriske leksikon er: Bedehuset Betania Første samlinga i det nye bedehuset i Bøyum vart heldt 18. desember Offersteinen Steinen ligg på ein flat voll som vart kalla offersteins-vollen. Den låg attmed fjellstølvegen. 56

154 Den dagen dei for forbi med kyrne til Bøyafjellstølen i Bøyadalen, brukte dei å leggja ein stein bort på offersteinen, eit slag offer til steinvetter frå fyrst av. 113 Friarskori Dette er historia bak eit stadnamn i Bøyadalen, Friarskori som er namnet på overgangen frå Bøyadalen til Suppehelledalen via Skeinipa. Det heiter seg at husmannssonen Lars Johannesen Rødseter gjekk denne vegen for å treffa bondedottera Synnøve Andersdatter Bøyum når ho var til støls, og faren sett ut folk til å vakta på henne. Hendinga er også skildra av Olav Sande i boka «Innestengt». 114 Norane På lik linje som dei andre bygdene i Sogndal kommune har Norane ei lang historie. Av kulturminne som er registrert i Askeladden er det eit par busetnad- aktivitetsområde i Fardal og fleire gravminne ved Slinde. Litt interessant er ein nausttuft frå jarnalderen funne på ytre Slinde, området er regulert til spesialområde. Det er også registrert to kyrkjestadar. Den eine er Norum kyrkjestad. Dagens kyrkje er den tredje av kyrkjebygga på denne staden. 115 Det andre kyrkjestaden er på Fimreite. I middelalderen låg ei lita kyrkje, Fimreite kapell, her. 116 At det var kyrkje på Fimreite kan tyde på ein stor gard. Det er også kjent at det budde storfolk på garden. Det er sagt at Fimreite i lag med Kvåle og Urnes i Luster i ein periode var dei største gardane i Sogn. 117 Lægjet, storleiken og eigedomstilhøva kan tyde på at garden er langt eldre enn middelalderen, men ein har førebels ikkje funne spor etter førhistorisk busetnad innan sjølve gardsvaldet. Gravminne frå eldre jarnalderen er vanlegvis lagde nær tunet, på Fimreite er det berre funne gravrøysar på Hønsaneset og Gagersneset. Fimreite er første gong omtala i Sverre saga i samband med slaget i Der ein har registrert flest funn, er i området på Nornes. Dei fleste er gravminne frå bronsealder jarnalder. Det er også eit par skipsfunn i fjorden som ikkje har avklara vernestatus. Sogndal ønskjer å synleggjera kulturminna på Nornes. Det er laga ein parkeringsplass til badeplassen og bautasteinen, men det er dårleg med informasjon om korleis ein kjem seg vidare til steinen. Nornes er ein avgrensa stad med fleire ulike typar kulturminne, og kommunen kan til dømes informera om følgjande: - Dei ulike gravrøysene som er å finna på neset. Den eine ligg rett bak bautasteinen. - Bautasteinen og slaget på Fimreite - Naustrekkja nedanfor bautasteinen 57

155 - Skyttegraver frå 2. verdskrigen. Det var tyskarane som bygde dei. Visar staden si strategiske tyding både i 1184 og 1940-talet. - Fyret på Nornes. Vart sett opp i 1855 for ruteskipet DS «Patriot», slik at båten kunne få løyve frakte post inn til Sogndal. I 1858 byrja Nordre Bergenhus Amts Dampskibe med regelmessig rutefart Bergen Sogn og Fjordane, og ikkje berre sporadisk som tidlegare. Ein kan også fortelja om båtane «Jotunheim» og «Kommandøren» som gjekk på grunn utanfor Nornes Kulturlandskap. Kulturhistorisk atlas og leksikon for sogn og fjordane Ved fleire høve er det gjort eit forsøk på å prioritere kulturminne, så er det også gjort i Sogndal kommune. Desse kan vera ein peikepinn i vidare arbeid med kulturminne. I samband med Bevaringsprogram for utvalde arkeologiske kulturminne (BARK) er Lusakaupangen, runesteinen på Stedje og Borgarholt (bygdeborgen i Årøy) vurdert som dei viktigaste kulturminna å leggja til rette for. I handlingsplanen til Sogn og Fjordane fylkeskommune vert det lagt opp til tre temaløyper gjennom fylket. I Løype 2: «Bonden og garden» er bygdeborgen i Årøy trekt fram saman med gardsanlegg på Rutlin. I løype 3 «Rikssamling og kyrkjebygging» er Kaupanger stavkyrkje, Lusakaupangen og rundesteinen på Stedje trekt fram. 120 I 1999 hadde fylkesarkivet eit prosjekt der dei oppmoda kommunane og Statens vegvesen å velja ut kulturminne som skulle vere med i Kulturhistorisk Atlas og Leksikon for Sogn og Fjordane. I Sogndal vart følgjande kulturminne lista opp (nummer er ikkje ein prioriteringsrekkjefølgja): 1. Stedje kyrkje 2. Runesteinen Stedje 3. Gravfunn på Stedje 4. Kvåle 5. Gravfunn Kvåle 6. Industriverksemda Foss 7. Stedje mølle 8. Åberge 9. Nagløyri 10. Prestegarden 11. Kjørnes 12. Loftesnes 13. Gjest Baardsen 14. Stedje gard 15. Loftesnesbrua 16. Gamlevegen Kjørnes Kaupanger 58

156 17. Gamlevegen Årøy Solvorn 18. Årøy 19. Sogndal folkehøgskulen 20. Gravfunn Rutlin 21. Eggjasteinen 22. Anestølen 23. Vatnasete 24. Orrestad 25. Sogndalsfjøra 26. Sogn Folkemuseum 27. Kaupanger stavkyrkja 28. Nedre Amla 29. Hovland 30. Kaupanger Hovedgård 31. Amla 32. Amlasteinen 33. Vestreim 34. Lusakaupang 35. Skog- og sagbruksdrift Kaupanger 36. Tingastadsaga 37. Eidet 38. Holm 39. Norum kyrkje 40. Slaget ved Fimreite 41. Fimreite 42. Norneset 43. Fruktbygda Ølmheim Slinde 44. Pålshella 45. Stølsvegen frå Slinde 46. Fjærland kyrkje 47. Hotel Mundal 48. Bautastein ved skulen 49. Bautastein ved hotel Mundal 50. Bøyabreen Brevasshytta 51. Gravstøtte på kyrkjegarden Fjærland 52. Bremuseet 53. Ferdselsveg Bøyadalen Lunde 54. Ferdselsveg Berge Sogndalsdalen 55. Ferdselsveg Supphelledalen Veitastrondi 56. Brynnesteinen Urdabukti 57. Jettegryter Skarestad 58. Naustrekkje Stølaholmen 59. Rasteplassen Berge 60. Friarskori Bøyadalen 61. Vegen Mundal Fjorden (Indre Fjærland) 62. Bøyaøyri I tillegg hadde Statens vegvesen valt ut nokre kulturminne, mellom anna Kaupanger bru som ikkje er nemnd i lista over. Det var også framlegg på tema knytt til veg. Handlingsdel Kartlegging Kulturminneplanen har prøvd å sjå på kva for informasjon som er tilgjengeleg og samla denne informasjonene i ein plan. Vi ser at det er nokre av registreringane som er gjorde for mange år sidan, og som treng ei oppfølging. Det er også vist til nokre område/ tema som kommunen vil jobba vidare med. Desse kartleggingane bør gjerast i samarbeid med samarbeidspartnarar og lokalbefolkninga. 59

157 Synleggjering Det å synleggjera kulturminna for publikum er med på å spreia kunnskap, skapa interesse og medviten, og kan vera med på å ta vare på kulturminne. Det er mange kulturminne, og det vil vera vanskeleg å få vist fram alt. Kommunen vil vurdere kva kulturminne/ område som bør synleggjerast. Utvalet kan vera basert på viktigheit av kulturminne (særmerkte, sårbare, autentiske), tal kulturminne og/eller kvar ein når flest publikum. Publikumstal kan vera basert på enkeltbesøkande, skular (undervising), turisme m.m.. Det er også viktig å forankra det slik at informasjonen vert vedlikehalden. I dag finst det informasjon langs dei gamle ferdselsvegane mellom Vikane og Valeberg og Årøy Olavskjelda. Det er også sporadisk med skilt i Sogndal sentrum. Liknande skilt står også ved Ljotaholet, ikkje så langt frå Hølsete. Fjærland har noko formidling, og til kulturminneåret 2009 fekk bygdelaget i Kaupanger midlar til ein natur- og kultursti innafor det freda området. Det er også sett i gang eit prosjekt til synleggjering og tilrettelegging for publikum i det freda området i Kaupanger. Det er tidlegare nemnt at formidling også bør knytast til fjordstien. I kulturminneplanen er det i tillegg følgjande forslag om formidling: Sogndal sentrum, Nornes, Kaupanger (Amlabukti og skogbruk). I tillegg vil vi vurdera område som Hølsete, som er eit vanleg turmål for mange i Sogndal. Området er omtala fleire gonger i planen. Både stølen i seg sjølv, skålgroper og den eldre stølen. Dal- Helgesete er ein annan støl som har fleire kvalitetar og som er regionalt viktig. Anestølen er eit anna døme på lokalitet som har mange kvalitetar og interessegrupper. Funna i Grøssetemyra kan vera eit anna døme på der vi kan informera. Kommunen vil ta avgjerd korleis kulturminna skal formidlast. Tradisjonelt er det skilt eller foldarar som har vore brukt, og som framleis kan fungerer fint. Samstundes lever vi i ein meir digital verden, der kravet om å vera tilgjengeleg stadig vert større. Å følgja med i utviklinga kan vera viktig for å skapa interesse hjå yngre generasjonar. I tillegg går utviklinga stadig framover og gjev ny moglegheiter og ein kan skapa meir spanande formidling. Sogndal sogelag og Sogndal bibliotek har brukt «Digitalt fortalt» for formidling, og her kan ein lesa om mellom anna Gamlevegen Valeberg Vikane og Myrbeinsete. «Kultur- og naturreise» er eit prosjekt som kan vera til inspirasjon i digital utvikling. Det er eit prosjekt mellom Riksantikvaren, Kartverket, Kulturrådet, Miljødirektoratet og frå 2014 Riksarkivet, som ser på formidling av offentleg informasjon og lokal kunnskap om kultur og natur, sjå meir på bloggen deira: På lokalt nivå har Sogn og Fjordane fylkesarkiv/ ABMU- Sogn og Fjordane hatt prosjekt med digital formidling, og i 2012 vart Knaken nominert til fylkets kulturidé for arbeidet sitt med digital formidling. Eit meir arbeidskrevjande formidling, men inspirerande, er personleg formidling slik som Sogndal bibliotek hadde i sitt prosjekt. 60

158 Vedlikehald Uansett om det gjeld sjølve kulturminnet eller om det er formidling, er vedlikehald eit nøkkelord. Det er samstundes ei stor utfordring, og det vil vera uoppnåeleg å ta vare på alt. I mange høve vil skjøtselsarbeidet bestå av å halda uønskt vegetasjon borte frå kulturminne. Fylkeskommunen er delegert mynde når det gjeld skjøtsel av kulturminne og har difor hovudansvar for skjøtselsarbeidet og for den kulturfaglege oppfølginga. Fylkeskommunen har ansvar for skjøtsel av dei automatisk freda kulturminna. Fylkeskommunen avhengig av eit godt samarbeid med lokale krefter for å kunna utføre eit tilfredsstillande skjøtselsarbeid. Det er difor ønskjeleg at kommunen, grunneigarar, grendelag, historielag og andre lokale aktørar kan delta aktivt i det praktiske arbeidet. Ein ide kan vera å «adoptera» eit kulturminne i kommunen og ta ansvar for det praktiske skjøtselsarbeidet. Både fylkeskommunen og regjeringa trekkjer fram aksjonen «Rydd eit kulturminne» som Norsk kulturarv har brukt for å nå ut til barn og ungdom under 18 år. Sogndal kommune vil sjå nærare på korleis dei kan bidra med skjøtsel og korleis dei kan hjelpe til å eventuelt starta eit «adopsjons-prosjekt». Tema Synleggjering Vedlikehald Avklare vern Nye registreringar Tiltak Vurdera kva område som skal leggjast til rette for publikum og korleis desse områda skal formidlast. Synleggjering av kulturminne kring Amlabukti. Leggje til rette for fadderordning av kulturminne Avklare framtidig vern av runesteinane i kommunen Registrera stølar og småbruk/husmannsplassar i Fjærland, og nye data frå Sogndal. Gå igjennom alle område i plan for kulturlandskap og kulturmarkstyper og vurdere verneverdi. Gjennomgang av fleire stølsområde i kommunen. Kartlegga nyare tids kulturminne i Sogndal. Kartlegga kulturminne knytt til skogen og formidling av desse på Kaupanger. Vurdere kulturminne knytt til tru og tradisjon. Kartlegga hellebrot i kommunen (t.d. Helleberget, Tylderingen, Håvardsleitet, Tretteuri ved Holmavatnet og eit på Navarsetefjellet). 61

159 Litteraturliste Austad, Ingvild og Helle, Turid Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Sogndal kommune. Sogn og Fjordane distriktshøgskule skrifter 1989:4. Bjørkeli, Birgitte og Berge, Jan Rapport frå kulturturhistorisk registrering Hølseteli. Sogn og Fjordane fylkeskommune Bosheim, Oddkjell Telegraflina over Stødnaåsen. Fylkesarkivet. SFFkl De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum Friluftsmuseet Upublisert Engesæter, Aage Sogndalsfjøra nokre drag frå Fjøra si soge. Sogn og Fjordane distriktshøgskole. Engesæter, Aage Eggjasteinen. Fylkesarkivet. SFFkl Ese, Kristin Turistkyss i Fjærland. Fylkesarkivet. SFFkl Fimreite, Gyril Skjøtsels- og tiltaksplan for Kaupanger Hovedgård. Knaken AS Foyn, Silje. Øvrebø a. Rapport frå kulturturhistorisk synfaring/registrering Myrbeinsete. Sogn og Fjordane fylkeskommune Foyn, Silje. Øvrebø b. Rapport frå kulturturhistorisk synfaring/registrering Navarsete og Vierhòla. Sogn og Fjordane fylkeskommune Foyn, Silje. Øvrebø c. Rapport frå kulturturhistorisk synfaring/registrering Slettadalen. Sogn og Fjordane fylkeskommune Foyn, Silje. Øvrebø d. Rapport frå kulturturhistorisk synfaring/registrering Gamle-Spe og Øvre Spe. Sogn og Fjordane fylkeskommune Foyn, Silje. Øvrebø e. Rapport frå kulturturhistorisk synfaring/registrering Steinsete. Sogn og Fjordane fylkeskommune Foyn, Silje. Øvrebø Rapport frå kulturturhistorisk synfaring/registrering Grøsetemyrane. Sogn og Fjordane fylkeskommune Fylkesarkivet Kulturhistorisk Atlas og Leksikon for Sogn og Fjordane førebels liste over prioriterte kulturminne ( ) Gundersen, Ingar Arkeologiske registreringar i samband med 420 kv kraftlinje «Ørskog Fardal». Kulturhistorisk publikasjon nr 3, 2010 del 1. 62

160 Hauge, Leif., Hatling, Anne Karin., Haugen, Hildegunn og Lidal, Jostein Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Balestrand kommune. Sogn og Fjordane distriktshøgskule, avdeling for landskapsøkologi Helleve, Åsne Rapport frå kulturminneregistrering Stølen Helgasete, Barsnes. Sogn og Fjordane fylkeskommune Kleppa, Hermund Minnestein i Fardal om soldatar i ufredsåra Fylkesarkivet. SFFkl Kleppa, Hermund Gravstein over tysk marineoffiser i Fjærland. Fylkesarkivet. SFFkl Kleppa, Hermund Minnestein over Bolette Pavels Larsen. S Fylkesarkivet. FFkl Kleppa, Hermund Minnestein om Oscar II i Fjærland. Fylkesarkivet. SFFkl Kleppa, Hermund Minnestein over Henrik og Mette Dahl. Fylkesarkivet. SFFkl Kleppa, Hermund Bautastein frå Nornes på Sogn Folkemuseum. Fylkesarkivet. SFFkl Kleppa, Hermund Minnestein ved Stedje kyrkje Nils Loftesnes. Fylkesarkivet. SFFkl Kleppa, Hermund Minnestein på Lægreidplassen. Fylkesarkivet. SFFkl Kleppa, Hermund Kong Sverre Minnestein om slaget ved Fimreite. SFFkl Kleppa, Hermund Fyret på Nornes i Sogndalsfjorden ds «Patriot», ds «Jotunheimen» og ds «Kommandøren». Fylkesarkivet. SFFkl Knagenhjelm, Christoffer Kaupanger i Sogn- etablering, vekst og bydannelse. I: De første 200 årene nytt blikk på 27 skandinaviske middelalderbyer. UBAS nordisk 5. Universitetet i Bergen Arkeologiske skrifter. Laberg, Jon Balestrand bind I ættesoge. Utgjevi av Balestrand kommune Landskapsarkitektane i Sogn og Fjordane moen og Feste as Fjærland Overordna landskapsanalyse. Multiconsult seksjon 13.3 landskapsarkitektar Forvaltningsplan for områdefredete arealer ved Kaupanger stavkirke og Kaupanger Hovedgård. Riksantikvaren. Nedrelo, Eldris Biologisk mangfald i Sogndal kommune. Hovudfagsoppgåve NLH. 63

161 Norges vassdrags- og energidirektorat, Kraftoverføringens kulturminner. NVE-rapport nr Pedersen, Arne Stein Gamlevegen mellom Sogndal og Kaupanger litt historie s. 77- i so ha sa lokalhistorisk årshefte årga g. Sog dal sogelag og Fjærla d sogelag. Reguleringsplanar i Sogndal kommune Sandal, Per Sogndal bygdebok allmenn bygdesoge tida før Sogndal Sogelag. Skrede, Marit Anita Storgarden Kvåle. Fylkesarkivet. SFFkl Solberg, Aud Ross Runesteinen på Stedje. Fylkesarkivet. SFFkl Sogndal kommune Kommunedelplan for utmark temaplan og registreringar Sogndal Sogelag Heimbygdi vår Sogndal emne or soga og samtid. Årbok 7 Sogn og Fjordane fylkeskommune. Eit mangfald mellom kyst, fjord og fjell handlingsplan for skjøtsel og tilrettelegging av automatisk freda kutlurminne i Sogn og Fjordane. Sogn og Fjordane Turlag. Den gamle ferselsvegen Lunde- Fjærland Statens vegvesen Vegval - Nasjonal verneplan for veger, bruer og vegrelaterte kulturminner. Stortingsmelding 35 ( ). Framtid med fotfeste Kulturminnepolitikken Storvik, Ingebjørg. Njøs Rapport frå kulturminneregistrering vegutbygging, Kvåle. Sogn og Fjordane fylkeskommune Timberlid, Jan Anders og Selseng, Berit Sogndal bygdebok Gardar og folk, Stedje sokn. Band 1-3. Sogndal sogelag. Timberlid, Jan Anders og Selseng, Berit Sogndal bygdebok Gods, gardar og folk, Kaupanger sokn. Band 1-2. Sogndal sogelag. Trømborg, Dagfinn Geologi og landformer i Norge. Landbrukforlaget. Valeberg, Per Kåre, Gamlevegen gjennom Drogi s. 74- i so ha sa lokalhistorisk årshefte årgang Sogndal sogelag og Fjærland sogelag. Aa, Rune Asbjørn og Moxnes, Alexander B. Fjellskred i Sogn og Fjordane. Høgskulen i Sogn og Fjordane, notat nr 3/2002 Avdeling for naturfag. Aa, Rune Asbjørn og Sønstegaard, Eivind. Kvartærgeologisk verneverdige førekomstar i Sogn og Fjordane. Høgskulen i Sogn og Fjordane. 64

162 Munnlege informantar Gjert Heiberg Christoffer Knagenhjelm Kjell Magne Hillestad Rune Aa Eivind Søndstegaard Anders Bøyum Sven Bjåstad 1 Stortingsmelding 35 ( ) s Sogn og Fjordane fylkeskommune, s Knagenhjelm De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum: friluftsmuseet 5 De Heibergske Samlinger Sogn Folkemuseum: friluftsmuseet 6 Fredningsvedtaket frå Riksantikvaren 7 Forvaltningsplan for områdefredete arealer ved Kaupanger stavkirke og Kaupanger Hovedgård s. 5 8 Opplysningsvesenets Fond 9 Kulturminnesøk. Nokre kjelder, t.d. Sogn tingrett sine sider,hevdar at det er sorenskrivaren Schieldrup som bygde Loftesnes. Han hadde eigd eit bruk inne i Barsnes og gjorde eit makabytte i Husa på Loftesnes var ikkje gode nok for ein sorenskrivar, så difor lot han byggje dagens bygning. Schieldrup var sorenskrivar fram til Kulturminnesøk 11 Kulturminnesøk 12 Munnleg informasjon frå fylkeskommunen 13 Askeladden 14 Timberlid, J.A. og Selseng, B band 2 s Timberlid, J.A. og Selseng, B band 2 s Timberlid, J.A. og Selseng, B band 2 s. 109, Timberlid, J.A. og Selseng, B band 3 s Timberlid, J.A. og Selseng, B band 3 s Askeladden 20 Askeladden 21 Statens vegvesen 2002 s Norges vassdrags- og energidirektorat 2010, s Ese, K Fylkesarkivet 24 Hausken og Austad Pedersen A.S s Valeberg, P.K s Fylkesarkivet 28 Fylkesarkivet 29 Sogn og Fjordane Turlag 30 Engeseæter, Aa Solberg, A. R Timberlid, J.A. og Selseng, B Bind 2 s Kleppa, H Kleppa, H Kleppa, H Kleppa, H Kleppa, H Kleppa, H B 40 Kleppa, H C 41 Kleppa, H D 65

163 42 Kleppa, H Kleppa, H Foyn, S.Ø c 45 A ders Ti berlid, artikkel i «så ha sa» s Helleve, Å Bjørkeli, B. og Berge, J Foyn, S. Ø a 49 Foyn, S. Ø b 50 Foyn, S.Ø c 51 Foyn, S.Ø d 52 Foyn, S.Ø Helleve, Å Foyn, S.Ø. 2011e 55 Munnleg informasjon frå Anders Bøyum. 56 Helle, T og Austad, I. 1989, Hauge, L. et al Aa, R.A. og Sønstegaard, E s Munnleg informasjon frå Rune Aa 59 Aa, R.A og Moxnes A.B Aa, R.A. og Sønstegaard, E s Aa, R.A. og Sønstegaard, E s Aa, R.A. og Sønstegaard, E s Aa, R.A. og Sønstegaard, E s Aa, R.A. og Sønstegaard, E s Leivestad, V. 1992, Rune Aa Trømborg, D s Trømborg, D s Timberlid, J.A. og Selseng, B Band 3. s Timberlid, J.A. og Selseng, B Band 3. s Timberlid, J.A. og Selseng, B Band 2. s Munnleg informasjon frå Christoffer Knagenhjelm 72 Storvik, I.N Skrede, M.A Skrede, M.A Munnleg informasjon frå Christoffer Knagenhjelm 76 Skrede, M.A Sandal, P s Sandal, P s Timberlid, J.A. og Selseng, B Band 1. s Timberlid, J.A. og Selseng, B Band 3. s Engesæter, Aa s Engesæter, Aa Timberlid, J.A. og Selseng, B Band 1. s Timberlid, J.A. og Selseng, B Band 1. s Timberlid, J.A. og Selseng, B Band Timberlid, J.A. og Selseng, B Band 3. s Munnleg informasjon frå Christoffer Knagenhjelm 88 Forvaltningsplan for områdefredete arealer ved Kaupanger stavkirke og Kaupanger Hovedgård s Timberlid, J. A s Timberlid, J.A. og Selseng, Band s Jacobsen, H. og Follum, J.R s Knagenhjelm, C Munnleg informasjon frå Gjert Heiberg 94 Munnleg informasjon frå Gjert Heiberg 95 Nedrelo, E s Munnleg informasjon frå Gjert Heiberg 97 Laberg, J s

164 98 Mundal, A s Mundal, A s Turistskilt ved drikkesteinen i Urabukti 101 Mundal, A s Mundal, A s Turistskilt ved drikkesteinen i Urabukti 104 Mundal, A s Mundal, A s Mundal, A s Turistskilt ved drikkesteinen i Urabukti 108 Mundal, A s Mundal, A s. 13 og Nettside til hotel Mundal, Turistskilt ved drikkesteinen i Urabukti 112 Fylkesarkivet si database for stadnamn 113 Munnleg informasjon, Anders Bøyum 114 Bøyum P.O. 2007, fylkesarkivet 115 Sandal, P s Sogndal sogelag, s Munnleg informasjon frå Christoffer Knagenhjelm 118 Sogndal sogelag, s 163 og Kleppa, H Sogn og Fjordane fylkeskommune 67

165 Saksprotokoll Utvalg: Formannskapet Møtedato: Sak: 13/14 Arkivsak: 12/800 Tittel: Saksprotokoll: Kulturminneplan for Sogndal kommune Handsaming: Vedtak: Kommunestyret vedtek kulturminneplan for Sogndal kommune 2013, datert , sist revidert

166 Saksframlegg Sakshandsamar: Aud Kari Isane Arkivsaksnr.: 14/399-4 Arkiv: F40 Søknad om statleg tilskot til barnevernet 2014 * Tilråding: Kommunestyret godkjenner søknad om statleg tilskot til oppretting av ei tiltaksstilling i Sogn barnevern, slik det går fram av vedlegg 1. Vedlegg: Søknad om statleg tilskot til Sogn barnevern Uprenta vedlegg; Retningslinjer for satsing på kommunalt barnevern 2014 rundskriv Q-31/2014 Saksutgreiing: I statsbudsjettet for 2014 er det sett av 85 mill kroner til styrking av det kommunale barnevern. Dei 741 stillingane frå tildelinga i 2011, 2012 og 2013 skal vidareførast. I tillegg er det øyremerka midlar til ytterlegare 150 stillingar. Stillingane får ¾ - effekt i 2014 Desse stillingane blir fullfinansiert i I tillegg er det avsett 10 mill til kompetanse- og samhandlingstiltak samt administrering av satsinga. Fordeling av midlar tek utgangspunkt i fordeling etter delkostnadsnøkkelen for barnevern og etter belastning i barnevernstenesta. Delkostnadsnøkkel bestemmer 90 % av fordeling, og belastning i barnevernet bestemmer 10 %. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har i 2014 kr til nye stillingar (2,9 stk). Kompetanse- og samhandlingsmidlane ønskjer alle barnevernstenestene i fylke å gå saman om ein felles søknad til eit felles prosjekt. Det er eit aukande tal barn og unge som mottek hjelp frå barnevernet. Frå 2001 til 2011 var auken på 56 %. Tenesta si hovudoppgåve er å sikre at barn og unge som lever under forhold som kan skade helse og utvikling, får nødvendig hjelp og omsorg til rett tid. Barnevernstenesta skal også bidra til at barn og unge får trygge oppvekstvilkår. Søknadsfrist til fylkesmannen på stillingane var Kriteria for å få tildelt midlar er at: Søknaden skal vere handsama av kommunestyret eller i eit organ kommunestyret har delegert mynde til. Ved interkommunalt samarbeid, jf. kommuneloven 28 a, skal vertskommunen søkje på vegne av kommunane som inngår i samarbeidet. Søknad om stilling kan vere både sakshandsamarstilling (Kostra 244) og stilling i barnevernet knytt til gjennomføring av tiltak (Kostra 251). Stillingane skal komme i tillegg til budsjetterte stillingar for 2013 og i tillegg til allereie planlagde nyopprettingar i 2014.

167 Barnevernstenesta kan også søkje om midlar til kompetanse- og samhandlingstiltak som styrker tenesta. Vurdering: Både tal nye meldingar pr. år og tal barn i tiltak har auka monaleg i Sogn Barnevern frå 2009 til Vi ser også at fleire saker vert meir omfattande og komplekse. Omorganisering i Bufetat fører til auka behov for gjennomføring av tiltak i eigen regi. Rådmann vil tilrå at Sogndal kommune på vegne av kommunane i Sogn barnevern søkjer om midlar til 1 ny stilling i Sogn barnevern, jf vedlagd søknad. Søknaden vart sendt innan fristen, og vedtaket i kommunestyret kan ettersendast. Søknaden er allereie handsama av fylkesmannen og den er innvilga. Sogndal, Jostein Aanestad rådmann

168 Sogndal kommune Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Njøsavegen Leikanger Sakshandsamar: Elin Reinås Tlf: Mobil: Vår ref. 14/399-2 Arkiv F40 Dykkar ref. Dato Søknad om statleg tilskot til tiltaksstilling i Sogn barnevern Sogndal kommune søkjer om tilskot til å opprette ei ny ei ny stilling i barnevernstenesta knytt til gjennomføring av tiltak (Kostra 251) i Sogn barnevern. Sogn barnevern søkte om tilskot til ei stilling over denne ordninga i 2011 utan å få tildelt midlar. I 2013 søkte Sogn barnevern om to stillingar, og fekk tildelt midlar til ei sakshandsamar stilling. Dei samarbeidande kommunane i Sogn barnevern, Balestrand, Leikanger og Luster kommune, er orientert om at det vert sendt søknad om ressursar til styrking av Sogn barnevern, og desse kommunane støttar søknaden. Vik kommune har vendt seg til Sogndal kommune som vertskommune for Sogn barnevern, med førespurnad om å slutte seg til Sogn barnevern. Det har alle dei deltakande kommunar i Sogn barnevern gjeve sin tilslutnad til. Vi vil våren 2014 gjennomføre ein prosess med sikte på at Vik kommune gjer endeleg vedtak om å bli den femte kommunen som vert deltakar i Sogn barnevern. Ein støtte til denne søknaden vil gjere Sogn barnevern betre i stand til å yte barnevernstenester også til Vik kommune. Sogn barnevern Sogn barnevern er ei interkommunal barnevernsteneste frå 2008 som omfattar kommunane Balestrand, Leikanger, Luster og Sogndal med Sogndal som vertskommune. Tenesta er lokalisert til vertskommunen, men har tilgang til kontor i Balestrand, Leikanger og Luster kommune for å møte brukarar og samarbeidspartar i samarbeidskommunane. Sogn barnevern har totalt 11,3 årsverk medrekna 100 % stilling som barnevernsleiar og 30 % merkantil stilling. Frå kontoret i Sogndal er det 60 km til det nordlegaste oppvekstsenteret og 73 km til det vestlegaste oppvekstsenter, der det er jamlege samhandlingsmøte og oppfølging i enkeltsaker. Sogn barnevern har såleis eit stort område og mange samarbeidspartar (barnehagar, skular og helsestasjonar) å forholde seg til. Alle kommunar i Sogn har høve til å kunne slutte seg til Sogn barnevern. Status og utfordringar Målet med det interkommunale samarbeidet er at kommunane skulle få ei betre, meir effektiv og føremålstenleg barnevernsteneste for barn og familiar, og auka rettstryggleik for denne gruppa. I 2011 vart det gjennomført ein forvaltningsrevisjon av Sogn barnevern. Forvaltningsrapporten stadfester vår oppleving av at vi har fått ei meir robust teneste med større fagleg tyngde og med god kvalitet på arbeidet. Storleiken på Sogn barnevern, det største i fylket, er med å sikre både habilitet og tilgjenge til brukaren. Etableringa av Sogn barnevern har ført til ei heving av kvaliteten på barnevernstenesta for dei deltakande kommunane. Ei tilføring av ei ny tiltaksstilling til Sogn barnevern vil bidra til å oppretthalde og styrkje kvaliteten i barnevernstenesta i dei deltakande kommunane. Den nasjonale trenden om auke i talet på saker i barnevernet gjeld òg for Sogn barnevern. Vi ser at sakene vert meir kompliserte og ofte meir alvorlege. Ei auke i tal saker var ei forventa utvikling då vi etablerte Sogn barnevern. Det er ein auke i valdssaker i Sogn barnevern og vi ser eit stort behov for å ha fleire tiltaksarbeidarar som har fokus på førebygging, tidleg innsats og som arbeidar tett på familiane. Ei ny tiltaksstilling vil redusere omfanget av den skade barn og unge vert påført gjennom psykisk og fysisk vald. Fleire av kommunane skal i 2014 gjennom ein prosess der vi skal lager ein handlingsplan mot vald og seksuelle overgrep. Tal barn i tiltak pr er 187 som er ein auke frå 113 barn pr I 2013 hadde Sogn barnevern 103 nye meldingar, i 2012 hadde vi 85. Vi ser stadig auke i tal omsorgsovertakingar i Sogn barnevern. Det er ei stor belastning for både barn og heile familien ved plassering av barn utanfor heimen. Meir ressursar på gode tiltaksarbeidarar vil føre til at fleire barn og familiar får hjelp i heimen tidleg og vi vil i fleire tilfeller kunne unngå Postboks 153 Tlf.: Bankgiro: Sogndal Fax: Bankgiro for skatt: E-post: postmottak@sogndal.kommune.no Org.nr.:

169 2 omsorgsovertaking. Ved å tenkje god førebygging med tiltaksarbeidar, kan vi setje inn tiltak i fleire familiar, til rett tid. På den måten kan vi styrke familiane slik dei vert i stand til å ha omsorg for eigne barn. Omorganisering i Bufetat vil få store konsekvensar med tanke på å kjøpe tiltakstenester, og vi må derfor styrke eigne tiltak i mykje større grad, og ha eigne tiltak å setje inn i fleire familiar. God førebygging, behov for styrking av eigne tiltak og høg del undersøkingar som fører til tiltak er grunngjevinga for å søkje om ei ny stilling for gjennomføring av tiltak. Plan for å styrke Sogn barnevern Tal stillingar 11,3 12,3 12,8 Auke tal stillingar på tiltak, for å erstatte tiltak i Bufetat Kompetanse Rekruttering/ omdømmebygging Har tilsett 2 tiltaksarbeidarar i to 50% stillingar prosjekt Sogn barnevern har fokus på gode tiltaksarbeidarar og har i 2013 og vil i 2014 gjennomføre kompetanseheving for desse Sogn barnevern er med i Kommunal- og regional departementet sitt prosjekt Saman om ein betre kommune i Fokus og tema er rekruttering og omdømmebygging. Oppsummering For at Sogn barnevern skal kunne gi ei god teneste, handsame alle saker med god kvalitet og setje inn rett tiltak til rett tid, er det eit stort behov for å styrke tenesta med meir ressursar. Det vert difor søkt om å opprette ei tiltaksstilling i Sogn barnevern. Vi vil med denne stillinga få høve til å bygge opp gode, førebyggjande tiltak i fleire familiar, til det beste for borna og familiane Jostein Aanestad rådmann Katharine Kvam barnevernleiar Kopi: Rådmenn i Luster, Leikanger og Balestrand. Vik kommune

170 Saksprotokoll Utvalg: Kommunestyret Møtedato: Sak: 11/14 Arkivsak: 14/399 Tittel: Saksprotokoll: Søknad om statleg tilskot til Sogn barnevern. Handsaming: Vedtak: Kommunestyret godkjenner søknad om statleg tilskot til oppretting av ei tiltaksstilling i Sogn barnevern, slik det går fram av vedlegg 1.

171 Saksprotokoll Utvalg: Formannskapet Møtedato: Sak: 14/14 Arkivsak: 14/399 Tittel: Saksprotokoll: Søknad om statleg tilskot til barnevernet 2014 Handsaming: Vedtak: Kommunestyret godkjenner søknad om statleg tilskot til oppretting av ei tiltaksstilling i Sogn barnevern, slik det går fram av vedlegg 1.

172 Saksframlegg Sakshandsamar: Jostein Aanestad Arkiv: 256 Arkivsaksnr.: 14/ Lånefinansiering - Sogndal kulturhus AS * Tilråding: Sogndal kommune gjev eit serielån 1,9 mill. kroner til Sogndal Kulturhus AS finansiert frå Kraftfond II. Lånet skal betalast ned på 10 år, der dei tre første åra er avdragsfrie. Renta vert sett til 1 mnd. Nibor pluss 0,5%. Renteinntektene vert tilførd avkastningsfondet for Kraftfond II medan avdraga vert tilbakeførd grunnkapitalen i Kraftfond II. Handsaming: Eva Ramstad (V) er styremedlem i Sogndal eigedomsselskap AS og sa seg ugild. Ikkje møtande varamedlem. Tilråding frå rådmann: Sogndal kommune gjev eit lån 1,9 mill. kroner til Sogndal Kulturhus AS finansiert frå Kraftfond II. Lånet skal betalast ned på 10 år, der dei tre første åra er avdragsfrie. Renta vert sett til 1 mnd. Nibor pluss 0,5%. Renteinntektene vert tilførd avkastningsfondet for Kraftfond II medan avdraga vert tilbakeførd grunnkapitalen i Kraftfond II. Vedlegg: Søknad frå Sogndal Kulturhus motteke Saksutgreiing: Bakgrunn: Det har vore ei politisk høgt prioritert sak å sikre ombygging og ny bruk av Sogndal kulturhus etter at høgskulen flytta ut. Dette starta med ein sakskomiteen som drøfta å tilrådd framtidig bruk av kulturhuset. I sakskomiteen si tilråding og i kommunestyret sitt vedtak vart utbygging av ein kinosal nummer tre prioritert. I økonomiplanen er det sett av 2,7 mill. kroner til forskotering av statlege tilskot til utbygging og utbetring av kulturhus. Desse midla vert m.a. nytta til ombyggingane av kinosal 3, dvs. eigedomsselskapet sine utgifter til bygningsmessige tiltak. Midla vert fullt nytta til det. Det er ikkje sett av midlar til driftsselskapet sine investeringar i kinosal 3. Kommunen har lenge vore kjent med at driftsselskapet vil få investeringskostnader på 1,5 til 2,0 mill. til kinoutstyr og inventar for kinosal 3. Sogndal Kulturhus AS søkjer om eit lån på 1,9 mill. kroner til kinoteknisk utstyr (1,5 mill.), inventar/teknisk utstyr til blauboksen (0,3 mill.) og refinansiering av lån i SPV (0,1 mill.). Selskapet søkjer om eit serielån på 10 år, med 3 års avdragsfritak og med førstepriorites pant i driftsutstyr. Det vert vist til vedlagde søknad.

173 I søknaden er det gjort greie for økonomien i selskapet. Selskapet har ein eigenkapital på 1,6 mill., ein eigenkapitaldel på 38%. Gjennomsnittleg resultat etter skatt har vore på vel ,- dei siste 5 åra, dersom vi held 2011 utanom (det året var det særskilde driftsinntekter). Som følgje av auka leigeareal vil utgiftene til driftsselskapet auke med om lag ,- pr. år framover. Inndekking av desse auke utgiftene krev fleire besøkande og auka inntekter frå utleige. Vurdering: Utbygging av kinosal 3 i kulturhuset er eit prioritert tiltak frå kommunestyret i samband med ombygging av kulturhuset. Det er også ønskeleg å få lagd tidlegare kantine til rette for kulturaktivitetar på ettermiddag/kveld på kvardagar og helg. Dette krev investeringar for driftsselskapet. Låneopptak i bankar for desse investeringane er svært dyre, og vil vera svært krevjande å finna rom for innafor driftsselskapet sin driftsøkonomi. Vi har plassert delar av midlane i Kraftfond II i bank, med for tida låg avkasting. Eit utlån til Sogndal Kulturhus AS på dei vilkåra vi tidlegare har ytt lån frå Kraftfond II på vil gje noko betre inntening for kommunen, samstundes som Sogndal Kulturhus AS får finansiert sine naudsynte investeringar i samband med ny bruk av kulturhuset. Vi bør samstundes bidra til refinansiering av eit mindre lån selskapet har. Samla sett vil dette gje grunnlag for å gjennomføre dei naudsynte investeringane og vera eit bidrag til ein trygg økonomi for selskapet framover. Rådmannen vil ut frå dette tilrå at kommunen gjev eit serielån på 1,9 mill. kroner, med 10 års nedbetalingstid, der dei tre første åra er avdragsfrie. Sogndal 11.april 2014 Jostein Aanestad rådmann

174 Sogndal kommune v/ rådmann Jostein Aanestad Søknad om gjeldsbrevlån pålydande kr ,-. På vegne av Sogndal Kulturhus AS søker vi om eit gjeldsbrevlån pålydande kr ,- til finansiering av: Kinoteknisk utstyr kr ,- Inventar/teknisk utstyr kr ,- Refinansiering lån SPV kr ,- Sum kr ,- Alle prisar er eks mva. Pant: I driftsutstyr med førsteprioritet. Nedbetalingstid: Over 10 år som serielån, med 3 års avdragsfritak. Bakgrunnen for at kulturhuset søker om tre års avdragsfritak er at selskapet ønsker ein robust arbeidskapital, og ser det som viktig at vi har handlerom til å utvikle innhald med høg aktivitet og god kvalitet som blir mogleggjordt gjennom endra bruk av huset. Det er førestett at investeringane i si heilheit blir finansiert gjennom låneopptak. Det er imidlertid viktig å hensynta at kulturhuset i tillegg til desse investeringane har investert i ny kiosk og billetteringsutstyr for kr ,- som i si heilheit er eigenfinansiert over drift. Føremål: Det omsøkte beløpet skal nyttast til kinoteknisk utstyr i «kinosal tre» og inventar/lys- og lydskjerming/teknisk utstyr i arealet som tidlegare var i bruk som kantine for HSF (blaoboksen). Faste installasjonar i «kinosal tre» blir gjennomført av Sogndal Eigedomsselskap AS, medan Sogndal Kulturhus AS investerer i kinoteknisk utstyr. Beløpet på 1.5 mill er i samsvar med kontraktsfesta tilbod frå Norsk Film og Kino. Investeringane knytta til blaoboksen blir gjennomført etter same mal. Det vil sei at Sogndal Kulturhus AS (og Sogndal kommune) tar investeringane i driftsutstyr. Arealet skal nyttast i sambruk med kommunen sitt behov for areal for norskundervisning for fremmedspråklege på dagtid, og til kulturføremål på kveld og i helg. Investeringane er nødvendige for å få eit lokale som har ein standard og fleksibilitet som mogleggjer praktisk og god samdrift. Beløpet på kr ,- er i hovudsak basert på innhenta tilbod. Lånet i Sparebanken Vest ønsker vi å innfri fordi prisen er for høg. Prosjektet er eit løft for Sogndal Kulturhus AS, og gir moglegheiter for meir fleksibel bruk av huset. Trenden for kinodrifta har vore god siste åra etter digitalisering. Mens kinobesøket på landsplan gjekk ned med om lag 2.03% i 2013 auka besøket ved kinoen i Sogndal med 2.75%. Tilsvarande tall for omsetnad er ein auke på 6.67% medan landssnittet viser ein tilbakegang på 0.66%.

175 Ein kinosal nummer tre mogleggjer auke i kinobesøket ytterlegare med ein ny sal av høg kvalitet og eit breiare utval av filmar. Minst like viktig er det imidlertid at storsalen kan frigjevast i større grad til kulturføremål utan at det går ut over kinodrift som er den økonomiske motoren til selskapet. Blaoboksen har potensiale til å bli eit løft for kulturhuset. Innanfor dei bygningsmessige rammene som huset har, får vi eit nytt kulturareal av svært god kvalitet for småskala kulturproduksjon (musikk, litteratur, temamøter, debattar mv) og for lag og organisasjonar. Dette er ein type areal som kulturhuset tidlegare har mangla, som no blir realisert med kvalitet i design, akustikk mv. Kjøkkenet blir beholdt, og det blir investert i utstyr for lyd, lys og mobil scene som gir eit lokale med plass frå personar avhengig av kva oppsett ein vel. For begge areala er det etablert leigeavtale som gir utfordrande men akseptable rammer knytta til lengde og økonomi mellom Sogndal Eigedomsselskap AS og Sogndal Kulturhus AS. For arealet som skal nyttast til norskundervisning er det etablert framleigeavtale mellom Sogndal Kulturhus AS og Sogndal kommune. Leigeavtalen med Sogndal Eigedomsselskap AS aukar kostnadene til kulturhuset med ca kr ,-. Framleigeavtalen frå kulturhuset til Sogndal kommune dekkar inn kr ,- av denne kostnaden. Restbeløpet ca kr ,- må dekkast av løpande eksisterande drift og auka inntekter. Faktoren som i størst grad vil påverke økonomien er utvikling i besøkstall som følgje av ny kinosal, samt tilhøyrande kiosksal. Får vi same auke som effekten av digitalisering gir dette ca 7000 fleire besøkande. Basert på netto billettinntekter kr. 50,- og netto kiosk kr. 15,- pr besøkande gir dette følgjande netto økonomisk effekt: Auke 4000 besøkande kr ,- Auke 5000 besøkande kr ,- Auke 6000 besøkande kr ,- Auke 7000 besøkande kr ,- Dersom anna aktivitet og utleige bidreg med kr ,- og besøksauken blir 5000 vil dette gi ei belastning på løpande drift tilsvarande ca kr ,- inklusiv auka finanskostnader. Sogndal Kulturhus AS kan over tid vise til stabil drift og akseptable resultat. Selskapet har ein sunn arbeidskapital, god eigenkapital og har siste åra finansiert investeringar > 1 mill over drift. Vurdert mot sammenlignbare kulturhus har vi ei effektiv drift og er sjølvfinansierande i motsetnad til normalen, samstundes som tilbodet fullt er på høgde med langt større bygdebyar enn Sogndal. Førebels rekneskap for 2013 viser eit resultat før skatt på kr ,-. Trenden i forhold til 2012 er auka kinobesøk, auka dekningsbidrag pr besøkande, og ikkje minst auka kioskomsetnad og auka dekningsbidrag pr handlande. Ut frå normalresultat i perioden er det tilstrekkeleg gjeldsbetjeningsevne i selskapet til å forsvare det omsøkte låneopptaket. Dette er vist ved oppsett av forenkla kontantstraum (res før skatt pluss avskrivingar som synleggjer kapasitet til betjening av avdrag og skatt).

176 Følgjande matrise viser økonomiske nøkkeltall for siste 5 år: Driftsinntekter Avskrivingar Resultat før skatt Resultat etter skatt Eigenkapital Ek-andel 38 % 41 % 45 % 31 % 18 % Forenkla kontanstraum før skatt Årsaken til at eigenkapitalandelen går ned sjølv om eigenkapitalen vert tilført kr ,- i 2013 er at balansen veks med ca kr ,- som følgje av investeringar under gjennomføring. Merk at omsetnaden for 2011 ikkje er sammenlignbar med dei andre åra fordi vi inntektsførte avsetningar som tidlegare var balanseførte. I tillegg hadde vi ekstern finansiering av ulike jubileumsarrangement. Med vennleg helsing Atle Stalheim Styreformann

177 Saksprotokoll Utvalg: Formannskapet Møtedato: Sak: 15/14 Arkivsak: 14/1320 Tittel: Saksprotokoll: Lånefinansiering - Sogndal kulturhus AS Handsaming: Eva Ramstad (V) er styremedlem i Sogndal eigedomsselskap AS og sa seg ugild. Ikkje møtande varamedlem. Vedtak: Sogndal kommune gjev eit serielån 1,9 mill. kroner til Sogndal Kulturhus AS finansiert frå Kraftfond II. Lånet skal betalast ned på 10 år, der dei tre første åra er avdragsfrie. Renta vert sett til 1 mnd. Nibor pluss 0,5%. Renteinntektene vert tilførd avkastningsfondet for Kraftfond II medan avdraga vert tilbakeførd grunnkapitalen i Kraftfond II.

178 Saksframlegg Sakshandsamar: Inger Pedersen Arkivsaksnr.: 14/13-6 Arkiv: Rekneskap og årsmelding 2013 Tilråding: 1. Rekneskap og årsmelding 2013 for Sogndal kommune vert vedteken med dei disposisjonane som er gjort i vedlagde årsrekneskap og årsmelding. 2. Overskotet for 2013 på kroner vert disponert slik: Avsetjing til flyktningfond ,- Avsetjing til grunnkapital kraftfond II ,- Avsetjing rentereguleringsfondet ,- Tilskot restaurering av orgel i Stedje kyrkje ,- Ferdigstilling av Mundal sentrum ,- Handsaming: Helge Torstad (KrF) la fram forslag om at ,- kroner vert løyvd til restaurering av kyrkjeorgelet i Stedje kyrkje, med tilsvarande reduksjon i rentereguleringsfondet. Dette vart samrøystes vedteke. Laura Kvamme (Sp) la fram forslag om at ,- kroner vert løyvd til ferdigstilling av Mundal sentrum, med tilsvarande reduksjon i rentereguleringsfondet. Dette vart samrøystes vedteke. Tilråding frå rådmann: 1. Rekneskap og årsmelding 2013 for Sogndal kommune vert vedteken med dei disposisjonane som er gjort i vedlagde årsrekneskap og årsmelding. 2. Overskotet for 2013 på kroner vert disponert slik: Avsetjing til flyktningfond ,- Avsetjing til grunnkapital kraftfond II ,- Avsetjing rentereguleringsfondet ,- Vedlegg: 1. Årsmelding og årsrekneskap(ny versjon ) 2013 eigne hefte 2. Revisjonsmelding ny versjon datert Kommunen sin årlege rapport om grunnskulen 2013 eige hefte 4. Fråsegn frå kontrollutvalet ny versjon datert

179 Saksutgreiing Kommunestyret skal vedta årsrekneskap og årsmelding innan 6 månader etter utgangen av rekneskapsåret. Det er formannskapet som innstiller til vedtak i kommunestyret. Kontrollutvalet skal gje fråsegn om årsrekneskapen til kommunestyret før kommunestyret gjer vedtak. Kontrollutvalet si fråsegn skal ligge føre til formannskapet si handsaming av årsmelding og rekneskap. Fråsegn frå kontrollutvalet vil verte lagt fram i formannskapet sitt møte. Rådmannen utarbeidar årsmelding og fremjar denne for formannskapet. Kontrollutvalet har fått tilsendt rekneskap og årsmelding. Kommunestyret skal handsame årsrekneskap og årsmelding samstundes. Rekneskapen vert lagt fram med eit rekneskapsmessig mindreforbruk på kroner Årsmeldinga gjev forklaringar på meir- og mindreforbruk på dei ulike områda, og gjev økonomiske analysar og rapport om måloppnåing i høve til dei resultatmåla kommunestyret har vedteke for dei ulike tenesteområda. I K.sak 55/10 gjorde kommunestyret følgjande samrøystes vedtak: Rådmannen får fullmakt til å setje på disposisjonsfond dei budsjettmidlar som eit driftsområde ikkje nyttar i eit budsjettår, og fullmakt til å trekkje frå dette fondet. I rekneskapen for 2013 er det 11 driftsområde der budsjettmidlane ikkje er nytta fullt ut. For nokre av desse driftsområda skuldast mindreforbruket utanforliggjande omsyn. Resten av mindreforbruket frå driftseiningane er overført til fond. Desse midlane vil verte nytta til eingongsutgifter (utbetringar av bygningar, kjøp av utstyr, kompetanseutvikling m.v.) eller til utgifter som vi no veit vil kome i 2014, og som det ikkje er budsjettdekking for i Overføring til disposisjonsfond er som følgjer: Eining Beløp Kultur Plan og næring Kommunalteknikk Helse og sosial Barnehagar Fjærland oppvekstsenter Norane oppvekstsenter Kaupanger skule Økonomi og personal Tenestetorg og ikt Fag og utvikling Sum Rådmannen legg tidlegare vedtak og praksis til grunn for tilrådinga når det gjeld disponering av overskotet for Det inneber følgjande: Avsetjing til flyktningfond Det er avsett til flykningefond i samsvar med budsjettet. Inntektene vart ein god del høgare enn budsjettert som følgje av svært høg busetting på slutten av året. Vi får fullt integreringstilskot for 2013, sjølv om busettinga vart gjennomførd i november/desmeber. Det vert tilrådd at meirinntekten på kroner ,- vert sett av på flykningefondet. Avsetjing til grunnkapital kraftfond II

180 "Grunnkapitalen skal kvart år aukast med eit så stort beløp at realverdien av kapitalen vert oppretthalden dvs. tilsvarande auke i konsumprisindeksen". Grunnkapitalen er pr på Konsumprisindeksen steig med 2,04% i perioden desember 2012 til desember Avsetjing for å styrke grunnkapitalen vert då kr ,-. Rentereguleringsfondet Ved utgangen av 2013 har kommunen ei samla långjeld på 366 mill. kroner. Gjelda vi auke med ca. 100 mill. kroner fram til 2016 til 465 mill. kroner. Stort sett alle låna til kommunen er med flytande rente, dvs. at vi tek heile renterisikoen sjølv. Kommunen har etablert eit rentereguleringsfond for å ha reserver for ein renteauke. Fondet er på 11,9 mill. kroner. Ein renteauke på 1% vil gje auka årlege rentekostnader på 4 til 5 mill. kroner. Rentereguleringsfondet bør fram til 2016 aukast til minst 20 mill. kroner. Det vert tilrådd at resterande overskot kr ,- vert sett av til rentereguleringsfondet. Saldo på dette fondet vil då vera 20,2 mill. kroner. Kommunen har eit premieavvik på 22,7 mill. kroner. Det er ønskeleg å byggje opp eit fond for på storleik med premieavviket, for å kunne utgiftsføre premieavviket i rekneskapen slik at det ikkje belastar kommuneøkonomien framover. Rådmannen har ikkje ved denne rekneskapsavsluttinga funne rom for å setja av midlar til eit slikt pensjonsfond. Sogndal, 11. april 2014 Jostein Aanestad rådmann

181 Sogndal kommune Bli med på laget 2013 ÅRSMELDING Framlegg til formannskapet

182 Innhald 1 Innleiing Hovudtal for økonomi Driftsrekneskapen Investeringsrekneskapen Analyse av hovudtal Tenesteområda Fellesområdet Personalforvaltning Økonomiforvaltning Kvalitetsutvikling FDV Utviklingsprosjekt Økonomisk resultat for støtteeiningane og eigne administrative tiltak Støtteeining økonomi og personal Støtteeining tenestetorg og ikt Støtteeining fag og utvikling Politisk arbeid Kyrkjeleg fellesråd og andre trussamfunn Oppvekst Helsestasjon og barnevern Barnehage Grunnskule og SFO Norskopplæringa Kultur Økonomisk resultat for tenesteeiningane og eigne administrative tiltak Tenesteeining barn og unge Tenesteeining barnehagar Teneste felles skule Tenesteeining Kvåle skule Tenesteeining Trudvang skule Tenesteeining Kaupanger skule Tenesteeining Norane oppvekstsenter Tenesteeining Fjærland oppvekstsenter

183 Teneste norskopplæring Teneste kultur Omsorg, helse og sosiale tenester Omsorgstenesta Helsetenesta Sosialtenesta Økonomisk resultat for tenesteeiningane og eigne administrative tiltak Tenesteeining pleie og omsorg Tenesteeining helse og sosial Tenesteeining NAV Tekniske tenester Tekniske tenester Plan og byggesak Kart og oppmåling Vegar og sykkel- og gangvegar Vatn og avlaup (VA) Brann og redning Økonomisk resultat for tenesteiningane og eigne administrative tiltak Tenesteeining kommunalteknikk Tenesteeining plan og næring Vedlegg: 1. Årsmelding Kraftfond II 2. Rapport HMT 3. Kommunen sin rapport om grunnskulen 2013 eige hefte 2

184 1 Innleiing Årsmeldinga skal syne om administrasjonen har nådd dei resultatmåla som kommunestyret har vedteke for 2013, og om det har skjedd innanfor dei økonomiske rammene som kommunestyret har gjeve. Årsmeldinga og årsrekneskap er rådmannen sin rapport til kommunestyret. I kap. 2 syner vi hovudtala for økonomien, drift og investeringar, og vi gir ein analyse av hovudtala. I kap. 3 syner vi økonomisk resultat og måloppnåing i høve til resultatmål for tenesteområda. I vedlegg 1 ligg årsmelding for Kraftfond II og i vedlegg 2 rapport om kommunen sitt HMT arbeid. Vedlegg 3 (eige hefte) er kommunen sin rapport om grunnskulen. I resten av kap. 1 følgjer rapportering i høve til 10 på topp punkta for 2013: Vi skal ta i bruk eit kvalitetssikringssystem for alle tenester og forvaltning i heile kommunen og delta i det nasjonale programmet «Saman om ein betre kommune». Arbeidet med å etablere eit kvalitetssystem er sett i gang i alle delar av kommunen og omfattar tenesteomtalar, prosedyrar, relevante planar og lover, system for avviksmelding, risikoanalyse og internkontroll. Alle einingane har fått opplæring i å melde og handsame avvik elektronisk, og ordninga er teke i bruk. Einingane har kartlagt risikoområde på si eining og har gjennomført risikovurdering på minst eitt område. Arbeidet med utarbeiding av prosedyrar er godt i gang på alle einingane. Det er utarbeidd årshjul for internkontroll. Kommunen er med i det nasjonale programmet «Saman om ein bere kommune» i regi av KRD. Programmet vil gå over 3 år ( ). Det er utarbeidd prosjektmandat og prosjektplan. Formannskapet er prosjekteigar, rådmannen er prosjektansvarleg, og det er oppnemnd prosjektleiar og prosjektgruppe. Kommunen sitt tema er styrka rekruttering og tilflytting gjennom eit godt omdøme. Vi knyter arbeidet med omdøme opp til rekruttering og kompetanseutvikling, og vi fokuserer på kommunen sitt omdøme som arbeidsgjevar. Vi vil ha særleg fokus på ungdom, innvandrarar, rekruttering til helse- og omsorgssektoren samt partssamarbeid. Vi skal følgje opp samhandlingsreforma ved å regulere og prosjektere utbygging av Sogndal helse- og omsorgssenter i Kommunestyret vedtok reguleringsplan for Sogndal helse- og omsorgssenter (SHOS) i møtet 25. april. Reguleringsplanen vart påklaga, og klagen vart teken til følgje av Fylkesmannen. Forvaltningsutvalet la nye føresegner, som imøtekjem vedtaket Fylkesmannen gjorde i klagesaka, ut på høyring i møtet 24. oktober. I sak 21/13 har kommunestyret vedteke at òg helsestasjonen og jordmortenesta skal lokaliserast til SHOS, og at dette kjem i tillegg til tidlegare vedteke romprogram. På dette grunnlaget vart rom- og funksjonsrogrammet spesifisert i eit byggjeprogram. Det er gjennomførd plan- og designkonkurransen og det vart sett ned ein jury som 3

185 skal vurdere dei innkomne framlegga til løysing for utbygginga. Juryen har kåra ein vinnar i plan og designkonkurransen, og det er fremja sak til formannskapet og kommunestyret om val av løysinga Solmei. Vi skal byggje ut infrastruktur med veg, vatn og avlaup til nytt hytteområde i Hodlekve og vedta ny reguleringsplan for å auke overnattingskapasiteten i Hodlekve. Det er inngått avtale med entreprenør for utbygging av veg og leidningsanlegg for vatn og avlaup (VVA-anlegg). Delar av anlegget stod ferdig hausten 2013, slik at ny p-plass og heis i Rindebotn kunne takast i bruk. Sogndal Skisenter har fremja to detaljplanar for m.a. nye skiheisar. Kommunestyret har i revidert kommuneplan lagt ut eit utvida område i Hodlekve til idrettsanlegg. Vi skal gjere strandsona i Sogndal sentrum tilgjengeleg for allmenta ved å leggje til rette for allmenn bruk av friluftsområda på Hagelinnesa og byggje ut fjordstien og elvepark i 2013 og Fjordstien er bygd ut frå badelaguna ved Sjøkanten til elveosen og langs elva til Stedje bru, og området ved badelaguna er ferdig opparbeidd. Vi har henta inn tilbod for opparbeiding av elveparken (frå Quality Hotel Sogndal til elveosen) og fjordstien frå kaia til Rones. Vi har gjort avtale om utbygging av elvepark. Utbygginga vil skje i Resten av strekninga vil bli lagt ut i marknaden på ny i 2014, sidan det berre var ein entreprenør som melde seg for strekninga kaia Hofslund Hotel. På austsida av elva og på strekninga frå hurtigbåtkaia til Rones er det gjennomførd skjønn i samband med grunnavståing og tilpassing til eigedomane. Skjønnet vart ikkje ferdig avheimla i Vi skal i samband med ny skulebruksplan for vidaregåande opplæring arbeide for eit opplæringstilbod til det beste for ungdom i regionen. Vi skal styrke samhandlinga mellom Sogndal vidaregåande skule, Høgskulen i Sogn og Fjordane, Sogndal fotball, kommunen og private verksemder på Fosshaugane Campus. Kommunestyret har i sak 19/13 slutta seg til Sogn regionråd si fellesfråsegn til skulebruksplanen. Fråsegna peikar på at opplæringstilbodet må vere det beste for ungdomen i regionen, og at tilbodet i Sogn må vere likeverdig med tilbodet i resten av fylket. Fylkeskommunen har vedteke skulebruksplanen og tok i det vesentlege omsyn til innspelet frå Sogn regionråd. Fylkeskommunen, i samråd med kommunen, starta planlegginga av 2. byggjesteg for Sogndal vidaregåande skule, tilpassa vedtaket i skulebruksplanen. I statsbudsjettet for 2014 vart sett av midlar til Høgskulen i Sogn og Fjordane som legg til rette for at Høgskulen tek over Gymnasbygget frå SFFK. Eigargruppa for Fosshaugane Campus har vedteke ny organisering av dette arbeidet for å styrke samhandlinga og innovasjonsevna til verksemdene på Fosshaugane Campus. Sogn Næring har fått ei sentral rolle i dette arbeidet. 4

186 Vi skal gjennomføre delar av plan for opprusting av Mundal sentrum i samarbeid med Bygdeutvalet i Vi har i samarbeid med Bygdeutvalet gjort ferdig sjøfronten. Delar av arbeidet er gjort på dugnad i regi av Bygdeutvalet. Vi skal i samband med arbeidet med Nasjonal transportplan prioritere utbygging av sykkelvegnett langs riksveg i samsvar med sykkelplan, miljøtunell gjennom Sogndal sentrum og tunell Hagalandet Valeberg. Nasjonal transportplan (NTP) vart lagt fram av regjeringa 12. april (St.meld. Nr 26 ( )). Planen inneheld finansiering av ny Loftesnesbru (med gang- og sykkelveg), men ikkje miljøtunell gjennom Sogndal sentrum eller tunell Hagalandet Valeberg. NTP inneheld ei generell styrking av løyvingane til sykkelvegnett langs riksveg. Statens vegvesen har starta arbeidet med planlegging av sykkelveg gjennom Sogndal sentrum, frå rundkøyringa ved kulturhuset til Stedje bru. Vi skal i løpet av 2014 vedta plan for barehageutbygging i kommunen. Det er lagt inn to område til ny barnehage i sentrum (Rutlin og Nestangen) i arealdelen av kommuneplanen. Planlegging av ny barnehage vil verte gjennomført i Vi vil bruke naudsynte verkemiddel som føringar på reguleringsplanar og tilgang på utbyggingsareal, for å få nok tilgang på bustader i alle delar av kommunen. Vi skal delta i Husbanken sitt bustadsosiale program og i løpet av 2013 politisk handsame prosjektplan med mål og tiltak for programmet. Vi har i møte med utbyggjarar og grunneigarar orientert om at alle naudsynte verkemiddel, også oreigning, vil bli nytta for å sikre tilgang på utbyggingsareal for bustader i alle delar av kommunen, der det eit udekka behov for bustadareal. Det vert løpande vedteke eller lagt ut reguleringsplanar for auka bustadbygging. I tillegg er det lagd ut område for framtidig bustadbygging i alle delar av kommunen i arealdelen av kommuneplanen for meir enn 4000 nye innbyggjarar. SISOF har fremja reguleringsplan for utbygging av 150 bueiningar for studentar på delar av Nedrehagen. Kommunen vart ikkje teke opp i Husbanken sitt bustadsosiale program med oppstart i Vi har fremja ny søknad om deltaking i programmet i Vi skal i samband med revisjon av arealdelen lage ny plan for utviding av industriområdet på Kaupanger, og vi skal planlegge ny veg til industriområdet i Fjærland. Området for utviding av industriområdet på Kaupanger er lagt inn i revidert kommuneplan. Vi har planlagd ny veg til industriområdet i Fjærland, men det har teke mykje tid å få avklart løysingar i høve til statlege styresmakter (NVE, Statens vegvesen og Fylkesmannen). 5

187 2 Hovudtal for økonomi I kapitla for økonomi vert det lagt vekt på å kommentere avvik i rekneskapen mot revidert budsjett, og sentrale trekk i utviklinga for hovudtal i rekneskap og balanse. 2.1 Driftsrekneskapen Det vert vist til følgjande oppstillingar i rekneskapen: Økonomisk oversikt drift og rekneskapsskjema 1A og 1B. Kommunen har eit rekneskapsmessig mindreforbruk på kr Tabellen nedanfor viser avvik for kvar tenesteeining og avvik for generelle postar som ikkje er knytt til teneste- eller støtteeiningane. Avvik for den enkelte teneste- /støtteeining vert forklart i kap. 3. Hovudtal frå driftsrekneskapen (i heile 1000) Tenesteområde Mindreforbruk Meirforbruk Kultur 789 Plan og Næring 101 Kommunalteknikk 531 Barn og unge 0 Helse og sosial 718 NAV 2014 Pleie og omsorg 3511 Barnehagar 401 Fjærland oppvekstsenter 388 Norane oppvekstsenter 269 Kaupanger skule 70 Trudvang skule 256 Kvåle skule Støtteeining økonomi og personal 109 Støtteeining tenestetorg og IKT 450 Fag og utvikling 126 Politisk verksemd 381 Kyrkjeleg fellesråd og andre trussamfunn 29 Meir/mindreforbruk Meir/mindreforbruk før avsetjing til fond Avsett til fond tenesteeiningane Skatt 536 Rammetilskot, inntektsutjamning 1785 Eigedomsskatt 580 Netto renter Avdrag 1697 Avkastning/tap verdipapirfond 315 Utbyte og eigaruttak 40 Andre tilskot og overføringar Momskompensasjon investering Overføring til investeringsrekneskapen 0 Avsetjing fond 56 Bruk av fond 200 Lønsoppgjer Pensjon - premieavvik/bruk av premiefond Meir/mindreforbruk hovudtal Rekneskapsmessig meir/mindreforbruk Andre tilskot og overføringar gjeld tilskot flyktning 3 472, komp. Inv -97, konsesjonsavgift -5 6

188 Einingane har eit samla meirforbruk på kr. 2,2 mill. kroner. Dette er noko meir enn fjoråret, der det samla meirforbruket var på 1,9 mill. kroner. At det totalt sett for einingane er eit meirforbruk skuldast meirforbruk på NAV og pleie og omsorg. Dei fleste einingar har mindreforbruk. I samsvar med fullmakta til rådmann er det avsett til fond for einingar med mindreforbruk. Dette utgjer totalt kr Mindreforbruk på einingane som er avsett til fond går fram av note 15 i årsrekneskapen. Skatt og rammetilskot Skatt og rammetilskot vert budsjettert ut frå prognose frå KS. Med grunnlag i prognosemodellen var det budsjettert med skatteinntekter på 159,19 mill. kroner. Samla skatteinntekter for 2013 vart på 159,72 mill. kroner, dvs. ei meirinntekt i forhold til budsjettet på kr. 0,53 mill. kroner. Rammetilskotet var budsjettert med 180,47 mill. kroner. Inntektsførd rammetilskot vart på 182,25 mill. kroner som gir ei meirinntekt på kr.1,78 mill. kroner. Meirinntekter skuldast auka inntektsutjamning og auka folketal. Gjennom inntektsutjamning vert det føreteke ei delvis utjamning av forskjellar i skatteinntektene mellom skattesvake og skattesterke kommunar. Kommunar som har skatteinntekter under 90% av landsgjennomsnittet får kompensert noko av dette. For Sogndal kommune er skattenivået 85,6% av landsgjennomsnittet. Eigedomsskatt Inntekter frå eigedomsskatt var på totalt 21,1 mill. kroner som er om lag kr meir enn revidert budsjett. Meirinntekter skuldast stor byggjeaktivitet i kommunen. Inntektene fordeler seg med 9,75 mill. kroner for verk og bruk, 4,18 mill. kroner for næring og 7,14 mill. kroner for anna fast eigedom. Renter I økonomiplan var det budsjettert med ein gjennomsnittleg rentesats på 3 % både for bankinnskot og for lån. Kommunen har størstedelen av låna i Kommunalbanken til flytande rente. P.t. renta har vore uendra med 2,25% nominell rente i Låneoversikt går fram av note 11 i årsrekneskapen. Lågare rente enn budsjettert gir eit mindreforbruk på netto renter på kr Renter på lån er kr mindre enn budsjettert, renter på bankinnskot og utlån er kr meir enn budsjettert. Når renteinntekter på bankinnskot er høgare enn budsjettert trass lågare rentesats skuldast dette at berekningsgrunnlaget, som er gjennomsnittleg saldo på bankkontoane, har vore høgare enn det som vart lagd til grunn i budsjettet. Avdrag Det er betalt omlag 1,7 mill. kroner mindre i avdrag enn budsjettert. For låneopptaket for 2013 var det budsjettert med 2 avdragsterminar i 2013 a kr pr avdrag. Låneopptaket vart gjort så seint på året at det berre vart betalt eit avdrag på lånet. I tillegg til dette er det budsjettert med kr for mykje. Dette skuldast at avdrag som gjeld formidlingslån, er budsjettert i driftsrekneskapen. Avdrag på formidlingslån skal førast i investeringsrekneskapen. 7

189 Avkastning verdipapirfond I økonomiplanen var det budsjettert med ei avkasting på 6% som utgjer kr Budsjettet vart auka til kr i samband med 2 tertialrapport ut frå dei føresetnader som låg til grunn på dette tidspunktet. Samla avkastning var pr kr som gir mindreinntekter kr Porteføljen oppnådde ei avkastning på 12,2 % gjennom Andelane i dei norske aksjefonda, samt Odin Europa og Odin Global har bidrege sterkt til denne utviklinga. Andelen i aksjefond relatert mot utviklande økonomiar har utvikla seg positivt, men noko svakare. Ved utgangen av 2013 hadde porteføljen ein aksjeandel på om lag 51 %, dette er over utgangspunktet på 40 %, men innanfor intervallet på +/- 15 %. Andelen norske aksjar i porteføljen er omlag 30 %, medan resten er aksjar i den globale og europeiske marknaden. Det er p.t ingen spesialfond i porteføljen. Rentefonda i porteføljen er satt saman av rentepapir og pengemarknadsplasseringar med låg risiko. Om lag 20 % av porteføljen er plassert i Holberg Kreditt, som siktar seg inn mot obligasjonar med noko kredittrisiko. Resterande er plassert i obligasjonsfond som har svært låg kredittrisiko, og pengemarknadsfond. Utbyte og eigaruttak Kommunen får utbyte frå Sognekraft AS og frå Sentrumsbygg AS. Frå Sognekraft var det i budsjettet lagt til grunn eit utbyte på kr Dette tilsvarar kommunen sin eigardel på 10,98% av eit samla utbyte på 34 mill. kroner. Utbetalt utbyte er i samsvar med budsjettet. Frå Sentrumsbygg AS var det budsjettert med utbyte kr Utbetalt utbyte er kr meir enn budsjettert. Andre tilskot og overføringar Tilskot flyktningar og asylantar Tilskotet er budsjettert med 23,2 mill. kroner ut i frå vedtak om å busetje 35 personar. Det vart busett 51 personar i Auka busetjing samt auka satsar for tilskot gjer at tilskotet for 2013 er 3,47 mill. kroner høgare enn budsjettert. Investeringstilskot og rentekompensasjon For investeringstilskot sjukeheimar og omsorgsbustader og rentekompensasjon skule og kyrkjebygg er det kr i mindreinntekter enn budsjettert. Dette skuldast lågare rente. Konsesjonsavgift Inntekter på konsesjonsavgift er om lag som budsjettert med ei mindreinntekt på kr MVA-kompensasjon frå investeringar For 2013 vert mva-kompensasjon frå investeringar førd i driftsrekneskapen. Frå og med 2014 skal dette førast i investeringsrekneskapen og gå inn i den samla finansieringa av investeringar. Meirinntekter på 3,17 mill. kroner skuldast dei store prosjekta VVA anlegg Hodlekve og Kjørnes. Det er to grunnar til at mva- 8

190 kompensasjonen er større enn budsjettert på desse prosjekta. Den eine er at mvareglane vart endra ved at det frå 2013 skal reknast mva på arbeid på veg. Dette var ikkje kjend på tidspunktet for budsjettering. Det andre er at andelen til veg på desse prosjekta er for lågt budsjettert i forhold til VA som kjem innanfor den ordinære mvaordninga. Overføring til investeringsrekneskapen Det er overførd til investeringsrekneskapen i samsvar med budsjettet og i samsvar med kravet om at minst 80% av mva-kompensasjon skal overførast til investeringsrekneskapen. Avsetjing og bruk av fond Oversikten nedanfor omfattar berre avsetjing og bruk av fond som går fram av rekneskapsskjema 1A. Avsetjing og bruk av fond som gjeld tenesteeiningane er ikkje omtala her. Avsetjing disposisjonsfond Avkastning Kraftfond II var mindre enn budsjettert, og avsetjing til avkastningsfondet er difor redusert. Det er i staden avsett ekstra til flyktningfondet slik at samla avsetjing til disposisjonsfond er i samsvar med budsjettet. Disposisjonsfond Tekst Rekneskap Budsjett Fond Kraftfond II Vedtak, Disponering av overskot Fond for renteregulering Vedtak, Disponering av overskot Flyktningefondet Vedtak, ØP Vedlikehaldsfondet Vedtak, ØP Fond avkastning kraftfond II Vedtak, ØP , Tertialrapport 1/ Disposisjonsfond Vedtak, ØP Sum avsetjing disposisjonsfond Avsetjing bundne driftsfond Det er avsett meir enn budsjettert. Avsetjing til bundne fond nedanfor er pliktige avsetjingar og vert avsett i samsvar med rekneskapen. Bundne driftsfond Vedtak Rekneskap Budsjett Konsesjonsavgiftsfondet Vedtak, Disp. av mindreforbruk Konsesjonsavgiftsfondet Avsetjing for Fond Sogn regionråd Vedtak,Tertialrapport 1/ Viltfondet Renter av fondsmidlar Fond vassforsyning Renter av fondsmidlar Konsesjonsavgiftsfondet Renter av fondsmidlar Næringsfondet Renter av fondsmidlar Fond depositum husleige Renter av fondsmidlar Sum avsetjing bunde driftsfond Bruk av disposisjonsfond i driftsrekneskapen Det er avsett kr mindre enn budsjettert som skuldast mindre overføring til Sogndal eigedomsselskap. 9

191 Disposisjonsfond Rekneskap Budsjett Fond avkastning kraftfond II Vedtak ØP, Sogndal Eigedomsselskap AS Parkeringsfondet Vedtak ØP, renter av lån parkering Sum bruk av disposisjonsfond Andre finansierings- og fordelingspostar Inntekter og utgifter som ikkje går fram av rekneskapsskjema 1A, men som ikkje er fordelt på den enkelte tenesteeining går fram av linja finansieringstransaksjonar i rekneskapsskjema 1B. Dette er budsjettpostar som er avsett til seinare fordeling, premieavvik og bruk av premiefond, avskrivingar og avsetjing av overskot for tenesteeiningane. Avsetjing til lønsoppgjeret Det vert årleg avsett ein sum til lønsoppgjeret som vert fordelt på einingane når lønsoppgjeret er ferdig. For 2013 vart det avsett 4,51 mill. kroner. Resultat av lønsoppgjeret kom på 2,63 mill. kroner som er fordelt på einingane. På grunn av eit rimeleg mellomoppgjer er det eit mindreforbruk på 1,88 mill. kroner. Premieavvik og bruk av premiefond Ordinær pensjon inkl. reguleringspremien er fordelt på dei enkelte tenesteeiningar. Pensjon som gjeld årets premieavvik, amortisering av tidlegare års premieavvik og bruk av premiefond vert førd her. Som følgje av stort overskot i KLP i 2012 er det tilbakeførd større beløp til kundane sine premiefond. Bruk av premiefond til å dekke pensjonsutgifter er difor ein god del høgare enn prognosen som var grunnlag for budsjettet. Dette gir mindreforbruk på 1,97 mill. kroner. Samla premieavvik for KLP og SPK er 2,7 mill. kroner inkl. arbeidsgivaravgift. Amortisert premieavvik frå tidlegare år er 2,3 mill. kroner. Akkumulert premieavvik i balansen har såleis auka med 0,4 mill. kroner i Avsetjing av overskot tenesteeiningane For tenesteeiningar som har mindreforbruk er det totalt avsett kr. 3,65 mill. kroner til disposisjonsfond. Dette er i tråd med rådmann si fullmakt. For spesifikasjon av avsetjingar pr. tenesteeinig vert det vist til note nr. 15 i rekneskapen. 2.2 Investeringsrekneskapen Det vert vist til følgjande oversiktar i rekneskapen: Økonomisk oversikt investering og rekneskapsskjema 2a og 2b. Nedanfor følgjer omtale av prosjekta i investeringsrekneskapen. Kjøp og oppgradering av bygningar og tilhøyrande uteareal Utbygging av Sogndal helse- og omsorgssenter: Meirforbruk på kr som skuldast auka kostnader til gjennomføring av arkitektkonkurransen. Tilpassing rørslehemma: Tilpassing av bygg for rørslehemma på Trudvang vart ferdig til skulestart hausten På Kaupanger er prosjektering starta. Det vart løyvd kr til prosjektet i Rekneskapen viser eit meirforbruk på kr

192 Oppgradering Trudvang skule murbygg: Det er brukt kr til oppgradering av murbygget. Dette er ikkje budsjettert, men kr er finansiert ved overføring frå drifta til Trudvang skule. Oppgradering bustader i Leighgota: Det vart løyvd kr og brukt kr Meirforbruket er finansiert med bruk av flyktningfondet. Veg, parkering og trafikktryggleikstiltak Trafikktryggleikstiltak: Det er løyvd kr til prosjektet. Midlane er nytta til sykkelfelt i Fossvegen, skilt og gangfelt i Fjørevegen, kryss i Trolladalen og gangstiar på Leite. Gangstiar på Leite vart ikkje ferdigstilt i 2013 grunna manglande tilgang på grunn. Dette gjer at det er eit mindreforbruk på kr Prosjektet vert ferdig i Ombygging Leitevegen: Prosjektet er ferdigstilt med eit mindreforbruk på kr Mur Markavegen: Mur på nedsida av Markavegen vart renovert i Mindreforbruk i 2013 på kr Asfaltering står att, og vert gjennomførd våren Oppgradering parkeringshuskjellar: Prosjektet parkeringskjellar er godt i gang, og vert ferdigstilt våren Det er sprinkelanlegget som står att. Løyvde budsjettmidlar er overførd til Parkering Gunvordalen: Parkeringsplassen Brandhaugadn vart ferdigstilt i 2013 med eit mindreforbruk på kr Kjøp og oppgradering av tomter og friareal Prosjektet Mundal sentrum er eit samarbeid med Bygdeutvalet i Fjærland. I 2013 vart kaifronten ferdig. Alle løyvde midlane til prosjektet er nytta. Badelaguna på Hagelin vart utbetra i samsvar med plan. Prosjektet har eit mindreforbruk på kr VA-investeringar Det er brukt om lag 7,2 mill. kroner på VA investeringar. Dette er utan dei store prosjekta Fjordstien, VVA Hodlekve og VVA Kjørnes som vert kommenterte særskilt nedanfor. Midlane er nytta slik: VA-områdeseparering Ekstra vassleidning Vangestad Revurdering Breisete Separering VA Øyane-Fossvegen VA-anlegg Sjøkanten

193 Kjøp av maskiner og transportmidlar Veghøvel: Det vart budsjettert med kr til kjøp av ny veghøvel. I staden for kjøp av ny veghøvel vart den gamle renovert med ein kostnad på kr Det er kjøp tenestebil til tekniske tenester for kr , finansiert ved overføring frå driftsbudsjettet. IKT-investeringar Det er budsjettert med 1 mill. kroner til IKT-investeringar. Det er bruke kr Midlane er nytta slik: Datautstyr, lisensar mm/oppgradering Oppgradering server/datatryggleik Kvalitetssystem/tilleggsmodul Oppkobling av fagsystem mot Norsk Helsenett Meldingsløftet Intergrasjon/oppgradering fagsystem Ehandel Fjordstien Det er budsjettert med 17,95 mill. kroner til Fjordstien i Prosjektet er noko forseinka i påvente av skjønn, og det er brukt 1,66 mill. kroner. Restbudsjettet er overførd til 2014, jf. vedtak i sak 46/13 i kommunestyret. I 2013 har det vore halde skjønn, og det har vore prosjektering som følgje av endringane i skjønnsføresetnadene. Det er inngått avtale med entreprenør for utbygging av elvepark frå Quality Hotell Sogndal til elveosen med anleggstart planlagd til mai Dei resterande område vert lagt ut på anbod i løpet av første halvår i VVA-Hodlekve hyttefelt Utbygging av veg, vatn og avløp i Hodlekve er starta opp og vil halde fram i VVA-Kjørnes byggjefelt Prosjektet er starta opp og er venta ferdig til sommaren Det er budsjettert med 11 mill. kroner til prosjektet i Det er brukt 5,96 mill. kroner. Restbudsjettet er overførd til 2014, jf. vedtak i sak 46/13 i kommunestyret. Kjøp av aksjar og andelar Eigenkapitalinnskot KLP: Det er betalt inn eigenkapitalinnskot til KLP med kr Dette er kr meir enn budsjettert. Aksjar i regionalt reisemålselskap: Visit Sognefjord er eit regionalt reisemålselskap i Sogn der 9 kommunar er med. Sogndal sin andel i selskapet er 6,57%. Det vart betalt kr i aksjekapital til selskapet. Dette er i samsvar med budsjettet. Aksjar i sentrumsbygg AS: Kommunen kjøpte 30 aksjar i Sentrumsbygg AS for kr , kr pr. aksje, jf. vedtak i K.sak 32/13. 12

194 Utlån Kommunen tek opp lån i Husbanken til vidare utlån. Utlån av startlån har auka vesentleg frå I 2013 er det lånt ut 7,98 mill. kroner. Avdrag Startlån: Kommunen har betalt kr i avdrag på sine lån i Husbanken. Mottekne avdrag er på kr Differansen mellom innbetalte og utbetalte avdrag er avsett til bunde investeringsfond. Fondet skal nyttast til nedbetaling av gjeld i samsvar med kommunelova 50 pkt. 7b. Avdrag på utlån til Sogndal fotball er innbetalt med kr for 1. termin Det vart søkt om avdragsutsetjing for 2. termin 2013 som vart innvilga, jf vedtak i sak 56/13 i kommunestyret. Nøkkeltal Kostra Overføring frå driftsrekneskapen i % av brutto investeringsutgifter Sogndal 15,0 18,8 6,8 Landet 12,7 12,6 9,1 Gruppe 12,4 10,7 11,7 Tala ovanfor viser at Sogndal kommune finansierar ein større del av investeringane med overføring frå drift enn både landet og Kostra gruppa. Vi har ein sterk auke frå 2012 i høve til tidlegare år. Dette er i samsvar med føringar i økonomiplan, der kommunen i større grad ønskjer å eigenfinansiere investeringar for å redusere gjeldsbyrden dei komande åra. Utbygginga av Sogndal helse og omsorgssenter vil føre til vesentleg auka gjeldsbyrde. Kommunen ønskjer difor å avgrense gjeldsbyrden ved å eigenfinansiere andre investeringar som ikkje kan finansierast med lån med rentekompensasjon eller eksterne tilskot. 13

195 2.3 Analyse av hovudtal Analyse av hovudtal Kapitlet tek for seg analyse av hovudtal med utgangspunkt i dei økonomiske oversiktane for drift, investering, balanse og utvalde Kostra tal samanlikna med Kostra gruppe 8 og tal for heile landet. Driftsresultat Brutto driftsresultat Brutto driftsresultat viser resultatet av den ordinære drifta inkl. avskrivingar. Resultatet korrigert for avskrivingar gir uttrykk for kommunen si evne til å betale lånegjeld, evne til å finansiere investeringar ved overføring frå drift og evne til å avsetje midlar til seinare bruk. Det er budsjettert med eit positivt brutto driftsresultat på 20,7 mill. kroner. Rekneskapen viser eit positivt brutto driftsresultat på 35,1 mill. kroner som er 14,4 mill. kroner høgare enn budsjettert og 9,6 mill. kroner høgare enn føregåande år. Store meirinntekter på statstilskot til busetjing av flyktningar, mvakompensasjon frå investeringar, skattar og rammetilskot er hovudårsaka til at brutto driftsresultat er høgare enn budsjettert. For forklaring på avvik vert det vist til kapittel 2.1. Hovudoversikt drift viser store avvik i forhold til budsjettet på dei enkelte postane både på utgifts- og inntektssida. Avvika skuldast i hovudsak at ikkje budsjetterte utgifter på einingane er dekka med ikkje budsjetterte inntekter. Når det gjeld avvik på lønsutgifter må desse sjåast i samanheng med refusjon sjuke- og fødselspengar. Desse inntektene er på 13,9 mill. kroner. Korrigert for sjuke- og fødselspengar viser oversikten eit meirforbruk på løn og sosiale avgifter på 7 mill. kroner. Ein del av dette er knytt til meirforbruk på pleie og omsorg, men ein del er og knytt til utgifter som er dekka av andre lønsrefusjonar, t.d. refusjon av lønsutgifter knytt til skule og barnehage. Ein del av desse er vanskeleg å budsjettere då dei vaierar mykje frå år til år. Netto driftsresultat Netto driftsresultat viser resultat av kommunen sin ordinære drift inklusiv finanspostar og gir uttrykk for kommunen si evne til avsetjingar og overføring til investeringsrekneskapen. Det var budsjettert med eit netto driftsresultat på 18,1 mill. kroner. Rekneskapen viser eit netto driftsresultat på 36,9 mill. kroner. I tillegg til det som går fram under avvik brutto driftsresultat, skuldast avviket mindreforbruk renter og avdrag. Rekneskapsmessig mindreforbruk Resultatet totalt for kommunen etter avsetjing og bruk av fond og overføring til investeringsrekneskapen viser 10,9 mill. kroner i mindreforbruk. 14

196 Diagrammet nedanfor viser utviklinga i brutto og netto driftsresultat og rekneskapsmessig mindreforbruk i heile tusen kroner for dei siste 10 åra. Med unnatak av 2010 då resultatet var null, har kommunen hatt mindreforbruk i driftsrekneskapen i desse åra. Netto driftsresultat i prosent av driftsinntektene Netto driftsresultat i % av driftsinntektene er for 2013 på 6,5%. Korrigert for premieavvik og mva-kompensasjon frå investeringar er resultatet 4,7%. Etter tilråding bør dette normtalet vere på minst 3%, for at kommunen skal ha handlingsrom for sparing og eigenfinansiering av investeringar. Som vist i diagrammet nedanfor har kommunen dei siste tre åra hatt ei positiv utvikling der målet om 3% er oppfylt. Frå 2014 skal mva-kompensasjon frå investeringar førast i investeringsrekneskapen. Dette vil påverke driftsinntektene negativt og dermed også netto driftsresultat i % av driftsinntektene. Nøkkeltal Kostra Netto driftsresultat i % av driftsinntektene Sogndal 6,5 5,1 3,0 Landet 2,3 2,7 2,0 Gruppe 2,8 2,9 1,6 Tala ovanfor viser at Sogndal har hatt ei god utvikling dei siste tre åra og at netto driftsresultat i % av driftsinntektene ligg godt over både landet og kostragruppa. 15

197 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 7,7 6,5 5,2 5,6 4,0 3,0 3,7 1,8 0,8 0, Netto driftsresultat i % av driftsinntektene Utvikling i driftsinntekter og driftsutgifter Tabellen nedanfor viser fordeling og utvikling i kommunen sine driftsinntekter og driftsutgifter pr. artsgruppe i prosent av samla driftsinntekter og driftsutgifter. Inntekter: Brukarbetaling 3,38 % 3,39 % 3,86 % 3,76 % 4,11 % Andre sals- og leigeinntekter 9,12 % 9,39 % 9,57 % 9,35 % 9,69 % Overføringar med krav til mottyting 15,46 % 13,83 % 13,31 % 17,69 % 17,38 % Rammetilskot frå staten 31,90 % 33,54 % 32,71 % 20,51 % 20,40 % Skatt på inntekt og formue 27,96 % 28,80 % 29,11 % 32,55 % 32,84 % Andre statlege overføringar 7,38 % 5,98 % 5,57 % 9,60 % 10,06 % Andre overføringar 1,06 % 1,28 % 1,82 % 2,23 % 1,54 % Eigedomsskatt 3,69 % 3,74 % 3,99 % 4,25 % 3,91 % Andre direkte og indirekte skattar 0,05 % 0,05 % 0,06 % 0,06 % 0,07 % Utgifter: Lønsutgifter 49,36 % 49,51 % 51,21 % 49,53 % 49,59 % Sosiale utgifter 12,44 % 12,51 % 12,41 % 12,22 % 12,50 % Varer og tenester - inngår i komm.prod 12,95 % 13,55 % 13,28 % 14,51 % 13,88 % Varer og tenester som erstattar komm. prod. 12,10 % 11,55 % 11,96 % 9,68 % 9,92 % Overføringar 9,28 % 8,90 % 7,14 % 10,32 % 10,37 % Avskrivingar 3,87 % 3,98 % 4,12 % 3,85 % 3,85 % Fordelte utgifter 0,00 % 0,00 % -0,11 % -0,10 % -0,10 % 16

198 Nøkkeltal Kostra Brutto driftsinntekter i kroner per innbyggjar Sogndal Landet Gruppe Brutto driftsutgifter i kroner pr innbyggjar Sogndal Landet Gruppe Tala ovanfor viser at kommunen har ein god del høgare brutto driftsinntekter pr. innbyggjar i 2013 enn landet og Kostra gruppa. Også for åra 2011 og 2012 ligg kommunen noko over landet og ein god del over Kostra gruppa. For brutto driftsutgifter pr. innbyggjar ligg kommunen på nivå med landet, men ein del over Kostra gruppa. Skatt på inntekt og formue i % av brutto driftsinntekter Sogndal 28,0 28,8 29,1 Landet 36,1 35,9 36,1 Gruppe 34,1 33,7 34,2 Statleg rammetilskot i % av brutto driftsinntekter Sogndal 31,9 33,6 32,7 Landet 31,9 32,4 31,5 Gruppe 33,8 34,5 33,4 Skatt og rammetilskot er den største inntektskjelda til kommunen. Skatt på inntekt og formue i % av driftsinntektene samanlikna med landet og Kostra gruppa viser at Sogndal er ein skattesvak kommune. Sjølv om noko av dette vert kompensert via inntektsutjamninga, viser tala for rammetilskot at kommunen ligg noko under landet og Kostra gruppa også her. For både skatt og rammetilskot har differansen utvikla seg negativt dei siste tre åra. Arbeidskapital og likviditet Likviditeten vert målt med nøkkeltal som viser forholdet mellom omlaupsmiddel og kortsiktig gjeld. Nøkkeltala viser kommunen si evne til å dekke sine kortsiktige forpliktingar. Arbeidskapitalen er definert som differansen mellom balanseførd verdi av omlaupsmiddel og kortsiktig gjeld. Endring i arbeidskapitalen seier noko om betalingsevna til kommunen er betra eller forverra. Likviditetsgrad 1 er omlaupsmiddel/kortsiktig gjeld og tek utgangspunkt i alle omlaupsmidlar. Her bør nøkkeltalet vere større enn 2 fordi nokre av omlaupsmidla kan vere mindre likvide. Likviditetsgrad 2 tek utgangspunkt i dei mest likvide omlaupsmidla dvs. kasse, bank og marknadsbaserte plasseringar, dvs. midlar som innan kort tid kan gjerast om til likvidar. Her bør nøkkeltalet vere større enn 1. 17

199 Arbeidskapital (i heile tusen) Likviditetsgrad 1 3,07 2,45 2,55 2,23 2,53 Likviditetsgrad 2 2,15 1,67 1,65 1,48 1,94 Likviditeten vert påverka av fleire faktorar m.a. ubrukte lånemidlar, fondsmidlar og akkumulert premieavvik. Likviditeten til Sogndal kommune er god og er kraftig betra i 2013 då arbeidskapitalen er auka med 41,8 mill. kroner. Ein del av dette gjeld auke i ubrukte lånemidlar med 22,8 mill. kroner knytt til prosjekta VVA Hodlekve og Fjordstien. Dei ubrukte lånemidlane vil bli brukte til desse prosjekta i Uteståande fordringar har auka med 8,3 mill. kroner. Den kortsiktige gjelda er redusert med 2,5 mill. kroner frå Akkumulert premieavvik er nå på 22,67 mill. kroner og auka med om lag 0,4 mill. kroner i Dette er pensjonspremie som er betalt, men ikkje utgiftsførd i rekneskapen. Premieavviket skal amortiserast (utgiftsførast) over 10/15 år. Akkumulert premieavvik påverkar likviditeten negativt. Det er venta at arbeidskapitalen vert redusert i 2014 som følgje av at lånemidlar vert brukt. Del av kontantbehaldning (kasse og bank) som kan definerast som driftslikvidar er vist i tabellen nedanfor. Tabellen viser utvikling i driftslikvidar siste åra. Kontantbehaldninga vert korrigert for ubrukte lånemidlar og investeringsfond då bruken av desse berre kan nyttast i investeringsrekneskapen. I driftslikvidane nedanfor inngår og bundne driftsfond. Dette er overskot på sjølvkosttenester, fond til kommunale samarbeid og andre midlar som er øyremerka til særskilte føremål. Tabellen viser at ein stor del av driftslikvidane er knytt til bundne driftsfond. Driftslikvidar Kasse og bankbehaldning Ubrukte lånemidlar Bundne fond investering Ubundne fond investering Driftslikvidar Bundne driftsfond Disposisjonsfond Av tabellen kan vi lese at det er ei positiv utvikling i driftslikvidane dei siste to åra, og at mykje av dette skuldast avsetjing til disposisjonsfond, sjå pkt. under eigenkapital. 18

200 Nøkkeltal Kostra Arbeidskapital eks. premieavvik i % av brutto driftsinntekter Sogndal 22,4 16,4 16,7 Landet 12,9 12,5 14,2 Gruppe 17,0 16,9 19,0 Tala ovanfor viser at arbeidskapitalen har hatt ei positiv utvikling i 2013 i forhold til landet og Kostra gruppa. Auke i arbeidskapitalen 2013 skuldast i stor grad auke i ubrukte lånemidlar. Langsiktig gjeld Langsiktig gjeld omfattar dei lån som kommunen har teke opp, jf. Note 11 i rekneskapen, og pensjonsforpliktingar inkl. arbeidsgivaravgift. Tabellen nedanfor viser utviklinga dei siste 5 åra. Beløp i heile tusen Pensjonsforpliktingar Lånegjeld Sum langsiktig gjeld Lånegjelda har auka kvart år dei siste 5 åra. Frå 2012 til 2013 har lånegjelda auka med 46 mill. kroner og har samanheng med større investeringar, m.a. VVA Hodlekve med låneopptak på 22,1 mill. kroner og Fjordstien med låneopptak på 9 mill. kroner. Lån til desse prosjekta gjeld VA investeringar. Lånegjelda pr er fordelt slik: Beløp I % Formidlingslån % Lån med rentekompensasjon % Lån til VA-investeringar % Lån til andre investeringar % Sum langsiktig gjeld % Føresetnad: Lån som gjeld VA-investeringar = gjenståande saldo på anleggsmiddel frå sjølvkostrekneskape pluss ubrukte lånemidlar VA. Dette er ikkje heilt korrekt men oppsettet gir likevel eit grovt anslag over korleis lånegjelda er fordelt. Som det går fram av note 11 i rekneskapen har kommunen storparten av låna i Kommunalbanken til flytande rente. Gjeld med fastrente utgjer berre 3% av den samla lånegjelda. I tillegg til dette er om lag 45% av lånegjelda rentesikra gjennom statlege rentekompensasjonsordningar og VA-lån. Det er avsett 11,96 mill. kroner til bufferfond for å møte ein eventuell renteoppgang. Lånegjelda vil auke vesentleg dei 19

201 kommande åra som følgje av utbygginga av Sogndal helse og omsorgssenter. Det vil difor vere nødvendig å auke fondet ytterlegare. Låna har ei gjennomsnittleg nedbetalingstid på omlag 20 år. Kommunelova, 50 pkt. 7a, set krav til kor mykje avdrag kommunen minimum skal betale pr. år. Dette går ut på at attståande løpetid for den samla gjeldsbyrde ikkje skal overstiga vekta levetid for anleggsmidla ved siste årsskift, jf. Note 12 i rekneskapen. Tabellen nedanfor viser utviklinga i avdragsbetaling i forhold til utrekna minimumsavdrag. Tabellen viser at avdragsbetalinga ligg over minimumskravet. Det har ikkje vore søkt om avdragsutsetjing dei siste åra, og kommunen betalar avdrag i samsvar med den oppsette nedbetalingsplanen for kvart enkelt lån. Beløp i heile tusen Minimumsavdrag Betalte avdrag Nøkkeltal Kostra Langsiktig gjeld i % av brutto driftsinntekter Inklusiv Sogndal 159,1 152,9 154,9 Landet 196,0 188,9 187,2 Gruppe 202,3 195,3 193,1 Netto finans og avdrag i % av brutto driftsinntekter Sogndal 3,4 3,5 4,3 Landet 2,7 2,8 3,2 Gruppe 3,4 3,3 4,0 Lånegjeld i kroner pr innbyggjar Sogndal Landet Gruppe Kommunen har lågare langsiktig gjeld i % av driftsinntektene enn både landet og Kostra gruppa. Samtidig betalar kommunen ein større andel renter og avdrag enn landet og på nivå med Kostra gruppa. Lånegjeld pr. innbyggjar ligg noko over landet men er ein god del lågare enn Kostra gruppa. Eigenkapital Den reelle eigenkapitalen inneheld rekneskapsmessig overskot og underskot, fond og konto for prinsippendringar. Fond er vidare oppdelt i ubundne driftsfond (disposisjonsfond), bundne driftsfond, ubundne investeringsfond og bundne investeringsfond. Utvikling i fondsavsetjingar siste åra er vist nedanfor. Saldo på fonda totalt sett har auka med 28,7 mill. kroner dei siste 5 åra. Auken gjeld først og fremst disposisjonsfond. Avsetjing av overskot for tenesteeiningane til fond, avsetjing til fond for renteregulering og avsetjing til flyktningfondet er hovudårsaka til auken. 20

202 Behaldninga på bundne driftsfond har og auka dei siste to åra og skuldast i hovudsak avsetjing til norskopplæringsfondet. Kommunen har mange bundne driftsfond og ein del av dei med gamle saldoar. Det vil bli teke ein gjennomgang av alle bundne fond i 2014 med vurdering av om nokre av saldoane bør overførast til disposisjonsfond. Beløp i heile tusen Disposisjonsfond Bundne driftsfond Ubundne investeringsfond Bundne investeringsfond Sum Memoriakonto Memoriakonto er såkalla hugsekonto i kommunerekneskapen. Kontoane er obligatoriske til bruk for å halde oversikt over ubrukte lånemidlar. Kontoane kan vidare brukast for å halde oversikt over m.a. underskot i sjølvkostrekneskapen og lån frå fond som seinare skal tilbakeførast. Memoriakonto for ubrukte lånemidlar omfattar både ubrukte lånemidlar til investeringar og ubrukte lånemidlar til utlån, dvs. formidlingslån. Ubrukte lånemidlar investering er knytt til pågåande eller planlagde investeringar. Ubrukte lånemidlar er kr. 28,98 mill. kroner. Av dette er ubrukte lånemidlar formidlingslån med 1,86 mill. kroner. Andre memoriakonto gjeld underskot på sjølvkostteneste med 1,23 mill. kroner. Dette skuldast underskot på avlaupstenesta og renovasjon. Etter regelverket kan kommunen ikkje ha negative fond. Underskot på sjølvkosttenester, som ikkje kan dekkast av fond, vert då belasta driftsrekneskapen til kommunen. Dette kan dekkast inn at ved tilsvarande bruk av fond i seinare år. For renovasjonstenesta var det i 2013 underskot der kr ikkje kunne dekkast av fondet. Avlaupstenesta hadde overskot i 2013 og akkumulert underskot er difor redusert frå 1,44 mill. kroner til 1,23 mill. kroner. Nøkkeltal Kostra Disposisjonsfond i % av brutto driftsinntekter Sogndal 7,9 7,6 5,5 Landet 5,1 4,8 4,5 Gruppe 5,5 4,9 4,2 Disposisjonsfond i % av brutto driftsinntekter har hatt ei god utvikling både for kommunen, landet og Kostra gruppa. Kommunen har hatt ei langt betre utvikling enn landet og Kostra gruppa. 21

203 3 Tenesteområda I kap. 3 går vi gjennom resultata for dei fire tenesteområda (felles, oppvekst, omsorg, helse og sosiale tenester og tekniske tenester). Utvikling i ressursbruk på teneste/ funksjonsnivå går fram av Kostra tala under kvart tenesteområde. Kostra tala for 2013 er ureviderte, og på nokre område ligg det ikkje føre tal for Kostra gruppe 8. Endelege tal vi liggje føre i juni teke inn i samband med rullering av økonomiplanen. For kvar tenesteeining ligg det og føre økonomisk resultat og resultat for administrative tiltak. Årsverk under kvar tenesteeining er faktisk brukte årsverk i 2013, ikkje budsjetterte årsverk. Samla driftsutgifter på 536,2 mill. kroner er fordelt slik på tenestene i 2013: Teknisk inkl. VAR 10% Kultur 3% Anna 2% Administrasjon 5% Interkommunale samarbeid 5% Barnehage 12% Helse, sosial og omsorg 40% Grunnskule 21% Barnevern 2% 22

204 3.1 Fellesområdet Innhald Området omfattar oppgåver som gjeld heile organisasjonen som økonomi- og personalforvaltning, kvalitetsutvikling, ikt, arkiv, forvaltning, drift og vedlikehald av bygningar, beredskap, folkehelsearbeid og frivillig arbeid. Området omfattar òg støtteeiningane økonomi og personal, tenestetorg og ikt og fag og utvikling. Området omfattar vidare den politiske verksemda i kommunestyret, formannskapet, forvaltningsutvalet og sakskomiteane, og arbeid knytt til ulike råd som regionrådet, eldrerådet, ungdomsrådet, rådet for funksjonshemma og kyrkjeleg fellesråd. Nøkkeltal Kostra Brutto driftsutgifter politisk styring i kr. pr. innbyggjar Brutto driftsutgifter til kontroll og revisjon i kr. pr. innbyggjar Brutto driftsutgifter til administrasjon i kr. pr. innbyggjar Sogndal Sogndal Sogndal Gruppe Vi nyttar meir enn Kostra gruppa til politisk styring, kontroll og revisjon, og vi nyttar vesentleg mindre til administrasjon. Differansen mellom kommunen og Kostra gruppa når det gjeld administrasjon utgjer om lag 2,6 mill. kroner. Nøkkeltal for helse, miljø og tryggleik Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Landet 2013 Sjukefråværet i % 6,3 6,5 6,8 7,8 Medarbeidartilfredsheit 4,5 4,6 4,6 Gjennomført medarbeidarsamtale 68% 79% 54% Personalforvaltning Politiske resultatmål Resultatmål Vi skal ha gjennomført medarbeidarsamtale for alle tilsette i meir enn 20 % stilling. Sjukefråværet på einingane skal liggje under gjennomsnittleg sjukefråvær for kommunane. Vi skal gjennomføre medarbeidarkartlegging i 2013 og Resultatet skal minst liggje på landssnittet. Resultat Det er gjennomført medarbeidarsamtale for 54% av dei tilsette. Hovudgrunnen til dårleg måloppnåing er at det ikkje er gjennomført medarbeidarsamtale på tenesteeining pleie/omsorg. Målet er ikkje nådd. Samla sjukefråvær for kommunen er 6,8%. Landsnittet pr. 3. kvartal 2013 er 7,8%. Målet er nådd. Det er gjennomført medarbeidarkartlegging i Gjennomsnittleg resultat er 4,6. Landsnittet er 4,6. Målet er nådd. 23

205 Kommunen har utarbeidd etiske retningsliner for tilsette, og handbok for varsling. Rapport om kommune sitt HMT arbeid ligg i vedlegg Økonomiforvaltning Politiske resultatmål Resultatmål Resultat Vi skal ikkje ha avvik i høve til budsjettet. Vi har eit samla mindreforbruk på 10,9 mill. kroner. Resultat for einingane ligg under kvar tenesteeining. Hovudtala er gjort greie for i kap Kvalitetsutvikling Politiske resultatmål Resultatmål Vi skal ta i bruk eit kvalitetssikringssystem for alle tenester i kommunen. Resultat Sjå 10 på topp FDV Politiske resultatmål Resultatmål Vi skal vurdere å innføre leige for bruk av kommunale gymsalar. Resultat Saka vart greidd ut og lagt fram for formannskapet i samband med arbeidet med økonomiplan Det vart konkludert med at vi ikkje skulle innføre leige for bruk av kommunale gymsalar. Målet er nådd Utviklingsprosjekt Politiske resultatmål Resultatmål Vi skal delta i det nasjonale programmet «Saman om ein betre kommune». Resultat Sjå 10 på topp. 24

206 3.1.6 Økonomisk resultat for støtteeiningane og eigne administrative tiltak Støtteeining økonomi og personal Eininga omfattar drift og utvikling av økonomisk planlegging og styring og personalforvaltning. Eininga har i 2013 hatt 11,5 årsverk. Rekneskapsresultat Eininga har eit samla mindreforbruk på kr , sjå omtale under kvart ansvar. Mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt til rådmannen. Økonomiavdelinga ansvar 640 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr Dette er i hovudsak knytt til meirinntekter som renter og gebyr, salsinntekter og refusjonar. Personalpolitiske tiltak ansvar 645 Ansvarsområdet har samla eit meirforbruk på kr Det er eit meirforbruk på løn på kr grunna manglande budsjettering av frikjøp for tillitsvalde, ikkje budsjetterte refusjonar på kr og eit mindreforbruk/meirinntekter på drift med kr Politiske resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat Vi har halde 57% av fristane i årshjulet. Målet er ikkje nådd. Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal utarbeide økonomireglement som ein del av arbeidet med kvalitetsutvikling. Vi skal utarbeide ein strategi for likestilling. Vi skal nå resultatkrav knytt til skatteinnkrevjing og ha utført arbeidsgjevarkontrollar på 5% av leverandørane (17 kontrollar). Vi skal utarbeide rutinar for finansforvaltning i samsvar med krav frå departementet. Vi skal vurdere aktiverte tomter i balansen etter pålegg frå revisor. Resultat Tiltaket er ikkje gjennomført grunna manglande kapasitet/vakante stillingar. Tiltaket er ikkje gjennomført grunna manglande kapasitet/vakante stillingar. Vi har gjennomført arbeidsgjevarkontrollar på 4,7% av leverandørane (16 kontrollar). Tiltaket er ikkje gjennomført grunna manglande kapasitet/vakante stillingar. Tiltaket er ikkje gjennomført grunna manglande kapasitet/vakante stillingar Støtteeining tenestetorg og ikt Eininga omfattar tenestetorg, arkiv, postmottak, drift og vedlikehald av ikt-system og politisk sekretariat. Eininga har i 2013 hatt 7,9 årsverk. 25

207 Rekneskapsresultat Eininga har eit samla mindreforbruk på kr ,- som i hovudssak skuldast mindreforbruk på drift og vakante stillingar. Mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt til rådmannen. Politiske resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat av administrative tiltak i 2013 Tiltak Vi skal ferdigstille arkivplanen som ein del av arbeidet med kvalitetsutvikling. Vi skal gjennomføre regional ikt strategi med vekt på: 1. Vurdere skifte av e-postsystem og intranett. 2. Oppgradere eller kjøpe nytt saks/ arkivsystem i samarbeid med fylkeskommunen. 3. Leggje til rette for å gjennomføre Meldingsløftet og eresept. 4. Ta i bruk nytt elektronisk valadministrasjonssystem. 5. Implementere styringssystem for informasjonstryggleik. 6. Delta i læringsnettverk for skule, nettside og kvalitetssystem. Alle nytilsette skal få tilbod om opplæring i relevante dataprogram innan 3 månader. Vi skal flytte arkivmaterialet inn i nye lokale i kommunehuset i løpet av Vi skal planlegge for fullelektronisk sakshandsaming og fullelektronisk arkiv i første rekke for sentralarkivet. Resultat Vi har halde 57% av fristane i årshjulet. Målet er ikkje nådd. Resultat Arbeidet er sett i gang og vil verte ferdigstilt i Tiltaket vil verte gjennomført i Tiltaket vil verte gjennomført i 2014/ 2015 i samsvar med fylkeskommunen sin framdriftsplan 3. Tiltaket er gjennomført. 4. Tiltaket er gjennomført. 5. Arbeidet er sett i gang og vil verte ferdigstilt i Tiltaket er gjennomført. Alle nytilsette har fått opplæring innan fristen. Arbeidet er sett i gang og vil verte ferdigstilt i Tiltaket er utsett til ny versjon av saks/ arkivsystemet er på plass - truleg årsskiftet 2014/ Støtteeining fag og utvikling Eininga omfattar beredskap, frivilligsentralen, sekretariat for Sogn regionråd og det regionale ikt samarbeidet. Eininga inneheld og kostnader knytt til rådmannsgruppa. Eininga hadde i årsverk. 26

208 Rekneskapsresultat Eininga har eit samla meirforbruk på kr Av dette utgjer kr utgifter i samband med ekspropriasjonssak i Øyane, rettssak parkering Fossetunet og rettsleg tvist festeavgift Fosshaugane Campus. Dette er kostnader som delvis vil verte refundert i Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal oppdatere administrativt delegasjonsreglement som ein del av arbeidet med kvalitetsutvikling. Vi skal gjennomføre og konkretisere strategi for frivillig sektor. Resultat Arbeidet er starta opp og vil verte ferdigstilt i Arbeidet er sett i gang og vil verte vidareført i Politisk arbeid Området inneheld politisk styring, overformynderi, forliksråd og andre nemnder og utval. Kommunestyret Tal møte Tal saker Interpellasjonar Spørsmål Kommunestyret har hatt dialogmøte med alle tenesteeininga i april. I tillegg har følgjande vore tema på møta i løpet av året: Sogn Næring v/dagleg leiar Sogn kulturskule v/rektor Orientering om ny Loftesnes bru v/prosjektleiar og byggeleiar frå Statens vegvesen Sogn Lokalmedisinske senter Status samhandlingsreforma og eigne tenester «Stiv kuling sin framtidsverkstad kring urbanisering i samband med revisjon av kommuneplanen sin arealdel. Skule- og barnehage m.a. orientering om «System for styrka læring». Presentasjon av forvaltningsrevisjonsrapporten om ressursbruk innan pleieog omsorgstensta i Sogndal kommune. Formannskapet Tal møte Tal saker

209 Formannskapet har fått orientering om følgjande tema: Kulturhuset status v/leiar i eigedomsselskapet Sogn Næring v/dagleg leiar Forvaltningsutvalet Tal møte Tal saker Administrasjonsutvalet Tal møte Tal saker Oppnemnde sakskomitear i 2013 Namn på Oppnemnd dato sakskomitè Saksordførar Revisjon av kommunal plan for idrett, friluftsliv, fysisk Ivar Slinde aktivitet og folkehelse Plan for helse og omsorgstenesta. Arvid Stenehjem Sakskomite for kommunalteknikk og plan og næring Ivar Slinde Sakskomite oppvekst Sakskomite for helse, omsorg og sosiale tenester. Revisjon av strategisk skuleplan Helge Torstad , Arvid Stenehjem Sindre Børsheim Ramung Tal medlemar Tal møte Avslutta/Vedtak: 5 9 Vedtak i kommunestyret K.sak 58/ Vedtak i kommunestyret i april Dialogmøte Vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for K.sak 57/ Dialogmøte Vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for K.sak 57/ Dialogmøte Vurdert i samband med arbeidet med økonomiplanen for K.sak 57/ Arkivsak 13/1891 Vedtak i kommunestyret

210 Kommunen har utarbeidd etiske retningsliner for politisk nivå, og det har vore gjennomført opplæring av folkevalde. Rekneskapsresultat Området har eit meirforbruk på kr Kr av meirforbruket er knytt til godtgjersle og tapt arbeidsforteneste for folkevalde. Overformynderiet har eit meirforbruk på kr knytt til godtgjersle til leiar og advokatutgifter Kyrkjeleg fellesråd og andre trussamfunn Sogndal og Leikanger kyrkjelege fellesråd er felles for dei to kommunane. Fellesrådet har ansvaret for drift av fem kyrkjer med kapell/bårehus og gravlundar, administrasjon og prestetenesta. Fire av kyrkjene ligg i Sogndal kommune. Fellesrådet har eigen økonomi, der størstedelen av inntektene er tilskot frå kommunane. Kommunalt tilskot til fellesrådet er utbetalt i samsvar med budsjettet. Meirforbruket skuldast auka utgifter til tilskot til andre trussamfunn. 29

211 3.2 Oppvekst Innhald Oppvekst omfattar følgjande tenesteeiningar/tenesteområde: Barn og unge, barnehage, Kvåle skule, Trudvang skule, Kaupanger skule, Norane oppvekstsenter, Fjærland oppvekstsenter, norskopplæringa og kultur Helsestasjon og barnevern Nøkkeltal Kostra Barn og unge Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Gruppe Netto driftsutgifter pr. innbyggjar 0-17 år, barnevernstenesta Barn med undersøking eller tiltak pr. årsverk 20,4 21,8 19,5 Netto driftsutgifter til førebyggande helsestasjonsog skulehelsetenesta pr. innbyggjar 0-5 år Netto driftsutgifter til aktivitetstilbod til barn og unge pr. innbyggjar Netto driftsutgifter til aktivitetstilbod barn og unge pr. innbyggjar 6-18 år Det ligg ikkje føre Kostra tal for aktivitetstilbod til barn og unge. Netto driftsutgifter pr. innbyggjar 0-17 år i barneverntenesta har auka frå 2012 til 2013, men ligg framleis under Kostra gruppa. Vi opplever ein auke i talet på saker som resulterer i omsorgsovertaking, noko som medfører auka kommunale kostnader. Denne auken ser ut til å halde fram i Barn med undersøking eller tiltak pr. årsverk har gått noko ned frå 2012 til Netto driftsutgifter til førebyggjande helsestasjons- og skulehelsetenesta ligg noko over gjennomsnittet for Kostra gruppa. Politiske resultatmål helsestasjon, barnevern og ungdom Resultatmål Resultat Alle utanlandske barn m/foreldre som treng det, skal få tilbod om utvida helsekontrollar med tolk. Vi skal ikkje ha fristbrot i barnevernet, Alle som leiger kommunale lokale til trening, skal underteikne antidoping avtale. Alle har fått tilbod om dobbelttime og fleire har fått tilbod om ekstra konsultasjon. Målet er nådd. Vi har hatt 7 fristbrot, der dei fleste har avvik på 1-5 dagar ut over sakshandsamingstid. Målet er ikkje nådd. Det er laga utkast til avtale og ordninga vil verte sett i verk i første del av

212 3.2.2 Barnehage Nøkkeltal Kostra Barnehage Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Gruppe Netto driftsutgifter barnehagesektoren i % av kommunen sine totale netto driftsutgifter. 15,1 15,4 14,5 15,2 Del barn 1-5 år med barnehageplass 92,5 94,2 93,0 91,1 Korrigerte brutto driftsutgifter i kroner pr. barn i kommunal barnehage Andel barn som får ekstra ressursar til «styrka tilbod til førskulebarn», i forhold til alle barn i barnehage. 11,2 12,3 9,6 14,9 Brutto driftsutgifter til «styrka tilbod til førskulebarn» pr. barn som får ekstraressursar, alle barnehagar Kommune har ein høgare del barn med barnehageplass og nyttar mindre ressursar på barnehage enn Kostra gruppa. Vi har òg lågare brutto driftsutgifter pr. barn i kommunale barnehagar. Kommunen yter 100% tilskot til ikkje kommunale barnehagar. Kravet er 96%. Tal barn og utgifter til barn med ekstra behov, ligg under Kostra gruppa, men alle som har søkt om tiltak, har fått innvilga søknaden. Politiske resultatmål barnehage Resultatmål Gjennomsnittleg resultat frå brukarundersøkinga for kor nøgde foreldra er, skal minst liggje på landsnittet. Vi skal i løpet av 2014 vedta plan for barnehageutbygging i kommunen. Resultat Svært låg svarprosent (33%) gjer undersøkinga lite aktuell å byggje på som måling av brukartilfredsheit. Sjå 10 på topp Grunnskule og SFO Nøkkeltal Kostra Grunnskule Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Gruppe Korrigerte brutto driftsutgifter grunnskuleundervisning pr. elev ( inkl. lokale/skyss) Gjennomsnittleg gruppestorleik 1-4 årstrinn 13,1 12,1 12,2 13,5 Gjennomsnittleg gruppestorleik 5-7 årstrinn 13,2 12,6 12,5 13,1 Gjennomsnittleg gruppestorleik 8-10 årstrinn 15,1 13,9 12,9 14,8 Grunnskulepoeng 42,6 43,5 42,2 40,1* Del elevar i % som får spesialundervisning 12,8 14,1 13,9 8,8 *Nasjonalt gjennomsnitt Kostra tal ligg ikkje føre Gjennomsnittleg grunnskulepoeng er eit mål for samla læringsutbyte og bygger på avslutta karakterar. Grunnskulepoeng gjeld for skuleåra 10/11, 11/12 og 12/13 og ikkje for kalenderåret. Sogndal kommune ligg i dag noko over Kostra gruppa i korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskuleundervisning pr. elev. Indikatorane «gruppestorleik» viser at vi i 31

213 gjennomsnitt har noko høgare lærartettleik enn Kostra gruppa på alle alderstrinn. Av gjennomsnittlege grunnskulepoeng for kommunen ser vi at vi får gode resultat, sjølv om vi går noko ned frå skuleåret 11/12. Her ligg vi over landssnittet. Politiske resultatmål grunnskule og SFO Resultatmål Resultat Elevane sin trivsel skal minst liggje på Elevundersøkinga syner at alle skulane landsnittet. ligg over landssnittet. Målet er nådd. Vi skal ha ein skule med null-toleranse Elevundersøkinga syner at alle skulane for mobbing. at alle skulane har eit betre resultat enn Gjennomsnittleg resultat for kor nøgde foreldra er, skal minst liggje på landssnittet Gjennomsnittleg resultat for 5., 8., 9., og 10. klasse i lesing, rekning og engelsk skal liggje over landsnitet, og alle elevane skal gjennomføre nasjonale prøver. Vi skal leggje til rette for at alle elevar skal gjennomføre eksamen og ha fri tilgang til datamaskin. Vi skal revidere strategisk skuleplan i 2013 Sogndal kommune skal satse på kvalitet i skulen ved å delta i Sogn regionråd sitt barne- og skulesamarbeid med vekt på styrka opplæring. Vi skal i samband med ny skulebruksplan for vidaregåande opplæring arbeide for eit opplæringstilbod til det beste for ungdom i regionen. Vi skal styrke samhandlinga mellom Sogndal vidaregåande skule, Høgskulen i Sogn og Fjordane, Sogndal fotball, kommunen og private landsnittet. Det er ikkje gjennomført brukargranskingar i Målet er nådd for 3 av 5 skular. Alle elevar som vart meldt opp til eksamen, har gjennomført eksamen og har hatt tilgang til datamaskin. Målet er nådd. Planarbeidet er gjennomført, og det er lagt opp til at planen skal handsamast i kommunestyret i februar Målet er nådd. Skulane har delteke i fagnettnettverk og på regionale samlingar. Målet er nådd. Sjå 10 på topp. verksemder på Fosshaugane Campus. Meir detaljert informasjon om trivsel og læringsutbyte ligg i kommunen sin rapport om grunnskulen (vedlegg 3) Norskopplæringa Politisk resultatmål - norskopplæringa Resultatmål Vi skal tilby norskopplæring seinast 3 Resultat Alle har fått tilbod om norskopplæring 32

214 månader etter at vi har motteke søknad eller krav om opplæring. Eksamensresultata både skriftleg og munnleg for elevane våre skal liggje over landssnittet. innan fristen. Målet er nådd. Vi ligg under landssnittet på norskprøve 2 munnleg og skriftleg, over på norskprøve 3 munnleg og under på norskprøve 3 skriftleg. Målet er ikkje nådd Kultur Nøkkeltal Kostra Kultur Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Gruppe Netto driftsutgifter i prosent av totale netto driftsutgifter 2,9 3,2 3,4 3,3 Netto driftsutgifter for kultur pr. innbyggar i kroner Netto utgifter pr. innbyggjar til kultur i 2013 ligg litt over Kostra gruppa, og det er ein auke frå Norsk kulturindeks er ein årleg oversikt over kulturtilbod og kulturaktivitetar i norske kommunar utarbeidd av Telemarkforsking. Indeksen er basert på registerdata frå ei rekke offentlege etatar, interesseorganisasjonar og foreiningar. På denne indeksen låg Sogndal kommune i 2013 som nr. 15 av 428 kommunar. Vi scorar høgt på faktorar som museum, konsertar, kino og scenekunst. Politisk resultatmål - kultur Resultatmål Vi skal revidere kommunal plan for fysisk aktiv, idrett og friluftsliv. Vi skal utarbeide kommunal kulturminneplan. Resultat Planen vart handsama i kommunestyret den Målet er nådd. Framlegg til plan er sendt på høyring og vil verte politisk handsama i Målet er nådd Økonomisk resultat for tenesteeiningane og eigne administrative tiltak Tenesteeining barn og unge Eininga omfattar Sogn barnevern, helsestasjon og skulehelsetenesta, jordmortenesta og ungdomsavdelinga. Eininga har hatt 23,5 årsverk i Drift Barnevern Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Sogn barnevern 2013 Totalt registrerte barn Barn i tiltak Nye barn undersøking

215 Helsestasjon Konsultasjonar helsestasjonstenesta: helsesøster (HS) og lege HS:1692 HS: 1608 HS: 1586 Lege:389 Lege: 388 Lege: 399 Konsultasjonar skulehelsetenesta helsesøster grunnskule/vidaregåande skule Konsultasjonar lege grunnskule/ vidaregåandeskule Helsestasjon for ungdom Tal konsultasjonar - lege Tal konsultasjonar - helsesøster Helsestasjon for unge vaksne (HUV) Tal konsultasjonar lege Tal konsultasjonar helsesøster Jordmortenesta Nyinnskrivne gravide Tal fødslar Tal konsultasjonar Rekneskapsresultat Eininga har eit samla meirforbruk på kr grunna auke i tal tiltak i barnevernet. Meirforbruket er dekka over eininga sitt disposisjonsfond. Utover dette er drifta samla i balanse, sjå omtale under kvart ansvar. Sogn barnevern drift ansvar 471 Ansvarsområdet har eit meirforbruk på kr som skuldast ny fordelingsnøkkel av administrative felleskostnader, husleige og FDV kostnader. Sogn barnevern Sogndal ansvar 472 Ansvaret har eit meirforbruk på kr som skuldast auka kostnader til tiltaksplassar utanfor heimen (fosterheimsplassar). Administrasjon ansvar 475 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr delvis grunna innsparing på drift og delvis auka inntekter fellesutgifter Sogn barnevern. Ungdom/ungdomsrådet ansvar 480/481 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr Dette skuldast mindre aktivitet grunna vakante stillingar og at utgiftene til «Dans utan grensar» var ført i 2012, og inntektene først i

216 Helsestasjon ansvar 490 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr Mindreforbruket skuldast generell innsparing på drift og refusjon på vaksinasjonar utført i Politiske resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet Resultat Vi har halde 86% av fristane i årshjulet Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal følgje opp ungdomsundersøkinga i regi av Helse Førde med konkrete tiltak. Vi skal prioritere MOT og program for foreldrerettleiing (ØPP) som førebyggjande ungdomstiltak i samarbeid med skulane. Resultat Det var ingen funn som ga grunnlag for tiltak i Tiltak knytt til MOT er gjennomført. Eininga har ikkje hatt kapasitet til å følgje opp ØPP. Skulane driv dette sjølv. Målet er delvis nådd Tenesteeining barnehagar Eininga omfattar drift av Kyrkjebakken -, Furuli -, Notsete-, og Kjørnes barnehage og samarbeid med barnehagane i oppvekstsentra; Ylvisåker og Fjærland og dei ikkjekommunale barnehagane Stedje -, Rones -, og Sogndal studentbarnehage. Eininga har hatt 55 årsverk i Drift Barnehage Avd Tal barn pr Tal barn pr Tal barn pr Barn over 3 år Barn under 3 år Furuli Kyrkjebakken Kjørnes Notsete Ylvisåker Fjærland Stedje Rones Studentbhg Sum Rekneskapsresultat Eininga har eit samla mindreforbruk på kr , sjå nærare omtale under kvart ansvar. Mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt til rådmannen. 35

217 Felleskonto barnehagar, Furuli-, Kyrkjebakken-, Notsete- og Kjørnes barnehage Ansvar 500, 501, 503, 503, 504 Ansvara har eit samla meirforbruk på kr som i hovudsak skuldast auka vikarutgifter. Spesialpedagogisk arbeid ansvar 519 Ansvaret har eit mindreforbruk på kr grunna mindre behov og eit ikkje budsjettert statstilskot. Ikkje kommunale barnehagar ansvar Ansvara har eit samla meirforbruk på kr Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal følgje opp Strategi for innhald og oppgåver i barnehagen. I 2013 skal vi ha særskild merksemd på mangfald. Vi skal delta i det regionale barnehagenettverket og bidra til vidareutvikling av styrarnettverk og fagnettverk i barnehagane. Vi skal arbeide med å betre samarbeid og prosedyrar for det spesialpedagogiske arbeidet som ein del av arbeidet med kvalitetsutvikling. Vi skal utarbeide plan for rettleiing av nyutdanna førskulelærarar i samsvar med nasjonale føringar. Resultat Vi har halde 86% av fristane i årshjulet Resultat Teama er innarbeidd i barnehagane sine årsplanar, og det er gjennomført felles kursdag i samarbeid med HSF. Arbeidet vil halde fram til sommaren Målet er nådd. Vi har delteke i styrarnettverk og relevante fagnettverk. Målet er nådd. Vi deltek i det regionale programmet og følgjer godt opp i barnehagane. Målet er nådd. Arbeidet er starta opp og vil verte ferdigstilt i Målet er nådd Teneste felles skule Rekneskapsresultat Tenesteområdet har eit samla mindreforbruk på kr som i all hovudsak skuldast innsparing i samband med kjøp av skuleplass i andre kommunar. Vi hadde ingen elevar på skule i andre kommunale 2. halvår Kr av mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt til rådmannen. 36

218 Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal følgje opp strategisk skuleplan med vekt på tidleg innsats og digital kompetanse. Vi skal lage retningsliner for overgang grunnskule vidaregåande skule Vi skal ta i bruk læringsplattforma «It s Learning» for tilsette, elevar og føresette. Vi skal vidareutvikle og ta i bruk nytt vurderingssystem for undervegs- og halvårsvurdering. Vi skal ferdigstille kompetanse- og rekrutteringsplan. Resultat Dette er innarbeidd i skulane sine verksemdsplanar. Tiltaket er utsett til Læringsplattforma er teke i bruk i alle skulane. For nokre av skulane vil foreldra først kunne ta det i bruk i Nytt vurderingssystem for undervegs- og halvårsvurdering er teke i bruk. Det er ikkje laga ein felles plan for skulane. Kompetansen til dei tilsette er kartlagt, og planarbeidet vil halde fram i Tenesteeining Kvåle skule Eininga omfattar drift og utvikling av Kvåle skule. Eininga har hatt 42,6 årsverk i Drift Skuleår 2011/ / /2014 Elevtal Undervisningsgrupper Timar spesialundervisning Tabell er i 45 min. einingar. Rekneskapsresultat Eininga har eit samla meirforbruk på kr som er dekka over eininga sitt disposisjonsfond. Størstedelen av dette er nytta til vedlikehald av «gamleskulen». Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat Einingane har halde alle fristane i årshjulet. Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal vidareutvikle entreprenørskap og utdjupe og leggje til rette for aktiv bruk av utdanningsval på ungdomsskulen. Det Resultat Entreprenørskap er innarbeidd i skulen sin verksemdsplan, og det vert utarbeidd tiltaksplanar for kvart årstrinn med 37

219 skal utarbeidast tiltaksplanar for faget utdanningsval som del av overgangen til vidaregåande skule. Vi skal leggje til rette for og utvikle nye valfag på ungdomssteget i tråd med Melding til Stortinget nr. 22 Vi skal satse på utviklingsoppgåver knytt til læringsstrategiar, klasseleiing, vurdering og internasjonalt arbeid. tiltak og ansvar. Planane er utarbeidd, og vi prioriterer no mellom dei ulike valfaga inn mot kvart årstrinn. Vi har utarbeidd malar og retningsliner knytt til læringsstrategiar. Skulen deltek på fjerde året i Comenius programmet saman med 4 andre land i Europa, og har oppretta kontakt med ein skule i Sør Afrika Tenesteeining Trudvang skule Eininga omfattar drift og utvikling av Trudvang skule og SFO og opplæring i grunnleggjande dugleikar for vaksne i institusjon. Eininga har hatt 40 årsverk i Drift 2011/ / /2014 Elevtal Tal undervisningsgrupper Brukarar SFO Rekneskapsresultat Eininga har eit samla meirforbruk på kr ,-. Kr av dette er dekka over eininga sitt disposisjonsfond. Meirforbruket er knytt til bygningsmessige utbetringar i samband med krav om universell utforming og attståande arbeid i samband med utbetring av murbygningen i Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat Vi har halde 86% av fristane i årshjulet. Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal vidareutvikle entreprenørskapstanken og lokal entreprenørskapsplan. Vi skal vidareutvikle MILL-metodane. Vi skal følgje opp plan for SFO med vekt på a) Omsorg og tryggleik b) Prosjekt musikk i SFO i samarbeid med kulturskulen. Resultat Tiltaket er gjennomført. Vi har lagt vekt på dagleg fysisk aktivitet som del av metodevalet i MILL (læringstrategiar). Tiltaket er gjennomført. 38

220 Tenesteeining Kaupanger skule Eininga omfattar drift og utvikling av Kaupanger skule og SFO og opplæring av barn i asylmottak. Eininga har hatt 28 årsverk i Drift 2011/ / /2014 Elevtal Tal undervisningsgrupper Brukarar SFO Rekneskapsresultat Eininga har eit samla mindreforbruk på kr som skuldast auka inntekter i samband med undervisning av barn i asylmottak. Mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt til rådmannen. Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal følgje opp plan for SFO med vekt på a) omsorg og tryggleik b) fysisk aktivitet og sunt kosthald. Vi skal søkje om deltaking i nytt internasjonalt prosjekt i Europa Vi skal vitalisere entreprenørskapsarbeidet når det gjeld kompetanse og implementering i praksisfeltet. Vi skal delta i forskingsprosjektet «Look to Scandinavia»: a) Utvikle indikatorar for kvalitet b) Vurdere kva strategiar skular som c) Utvikle eigen praksis vidare. Resultat Eininga har halde alle fristane i årshjulet. Resultat Tiltaket er gjennomført. Tiltaket er ikkje gjennomført grunna utvikling av nytt program i EU: Erasmus frå Planen er under revisjon. Vi har katalogisert næringslivet på Kaupanger på nytt. Dette vert brukt i «Prosjekt heimbygda mi» og i yrkes- og utdanningsrettleiinga. To lærarar har teke vidareutdanning i entreprenøriell matematikk. Tiltaket er gjennomført og implementert i skulen sin plan

221 Tenesteeining Norane oppvekstsenter Eininga omfattar Norane skule og SFO og Ylvisåker barnehage. Eininga har hatt 14,5 årsverk i Drift 11/12 12/13 13/14 Norane skule Elevar Klassar 3(4) 4 4 Brukarar SFO Ylvisåker barnehage Barn under 3 år Barn over 3 år Avdelingar 1.7 1,7 1,7 Rekneskapsresultat Eininga har eit samla mindreforbruk på kr , sjå omtale under kvart ansvar. Mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt til rådmannen. Norane skule ansvar 530 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast innsparing på løn (mindre/rimelegare bruk av vikarar). Norane SFO ansvar 531 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr grunna mindre barn i SFO første halvår og ein del samkøyring av personalet i SFO og barnehage. Ylvisåker barnehage ansvar 535 Ansvarsområdet har eit meirforbruk på kr som skuldast auka bruk av sjukevikarar. Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal gjennomføre språkkartlegging i barnehagen. Vi ska følgje opp plan i SFO med vekt på a) omsorg og tryggleik b) Leik ha det kjekt c) Song, dans, spel og opplevingar. Resultat Eininga har halde alle fristane i årshjulet. Resultat Dette er gjennomført i samsvar med den kommunale barnehagestrategien. Dette er gjennomført i samsvar med den kommunale SFO planen. 40

222 Vi skal lage ein sosial handlingsplan. Vi skal gjennomføre eit likestillingsprosjekt i barnehagen. Arbeidet er starta opp og vert ferdigstilt i Arbeidet er starta opp og vert ferdigstilt i Det er oppretta refleksjonsgrupper og gjennomført videoanalyse Tenesteeining Fjærland oppvekstsenter Eininga omfattar drift og utvikling av Fjærland skule og SFO og Fjærland barnehage. Eininga har hatt 7,5 årsverk. Drift Fjærland skule: 2011/ / /2014 Elevar Tal grupper SFO Fjærland barnehage: Tal born Rekneskapsresultat Eininga har eit samla mindreforbruk på kr , sjå omtale under kvart ansvar. Mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt til rådmannen. Fjærland skule ansvar 520 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast lågare lønsutgifter enn budsjettert, låg sjukefråvær og nøktern drift generelt. Fjærland SFO ansvar 521 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast lågare lønsutgifter enn budsjettert. Fjærland barnehage ansvar 525 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som i hovudsak skuldast redusert bemanning grunna nedgang i tal brukarar. Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal følgje opp plan for SFO med vekt på a) fysisk aktivitet og sunt kosthald Resultat Eininga har halde alle fristane i årshjulet, Resultat Årsplanen byggjer på den kommunale planen og med særleg vekt på desse to punkta. Tiltak og gjennomføring er 41

223 b) samspel mellom SFO og lokalsamfunnet. Vi skal gjennomføre «ny» organisering av fagområda i barnehagen, der vi fokuserer på eitt område gjennomgåande for kvart år. konkretisert i periodeplanane. Fagområdet «Natur, miljø og teknikk» er fokusområde for barnehageåret 13/14. Det vert arbeidd med temaet gjennom året og som tema i fellesprosjekt for heile oppvekst-senteret Teneste norskopplæring Tenesta omfattar opplæring i norsk og samfunnskunnskap for vaksne innvandrarar. Eininga har hatt 6,5 årsverk i Drift Elevtal pr Busette flyktningar 67 Busette på mottak 76 Familiesameinte med norske borgarar 10 Arbeidsinnvandrarar 33 Sum 186 Rekneskapsresultat Drifta av norskopplæringa vert fullt ut finansiert gjennom brukarbetaling, statstilskot og bruk av norskopplæringsfondet. Statstilskotet ut over budsjettet er sett av på fond. Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal styrke den digitale kompetansen til elevane våre og førebu dei til digital eksamen. Vi skal samarbeide med næringslivet og utvikle kurstilbod for verksemder. Vi skal ta del i gjennomføringa av flyktningstrategien med særlig vekt på særleg vekt på å organisere opplæringa slik at «intro-elevane» så langt det er mogleg kan nok norsk til å gå ut i arbeidslivet etter fullført introduksjonsprogram mellom anna i samarbeid med NAV. Resultat I dei nye lokale i kulturhuset vil det verte lagt til rette for meir digital undervisning og digital eksamen. Vi har gjennomført betalingskurs for tilsette frå 3 verksemder. Vi har auka og formalisert samarbeidet med flyktningtenesta og NAV og har delteke i prosjektet «Eit arbeidsretta introduksjonsprogram» Teneste kultur Tenesta omfattar bibliotek, lokalhistorisk arkiv, nærmiljø, idrett og friluftsliv, frivillige lag og organisasjonar, kulturbygg og kulturskule. Eininga har hatt 4 årsverk i

224 Drift Elevar i Sogn kulturskule - Sogndal I 2013 var det 88 på venteliste mot 32 i Kulturskulen selde dirigenttenester til eitt kor og to korps i Rekneskapsresultat Eininga har eit samla mindreforbruk på kr , sjå nærare omtale under kvart ansvar. Kr av mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt frå rådmannen. Bibliotek og lokalhistorisk arkiv ansvar 120 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som i hovudsak skuldast vakante stillingar/permisjonar og mindre driftsutgifter knytt til kulturhuset. Sogn Kulturskule Sogndal ansvar 100 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som i hovudsak skuldast auka salsinntekter og noko reduserte driftsutgifter i kulturskulen. Kulturhus ansvar 100 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som i all hovudsak skuldast at det er betalt ut kr mindre til kulturhuset enn budsjettert. Dette er midlar er finansiert over Kraftfond II. Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat administrative tiltak i 2013 Tiltak Vi skal gjennomføre 2 arrangement på biblioteket med tema lokalhistorie. Vi skal gjennomføre minst 7 arrangement med formidling av litteratur til vaksne. Vi skal gjennomføre litteraturformidling for elevar i 1., 3., 6., og 8. klasse. Resultat Vi har halde 86% av fristane i årshjulet. Målet er ikkje nådd. Resultat Vi har arrangert 2 lokalhistoriske laurdagsmøte. Vi har hatt 6 bokkafear, forfattarbesøk, «Skumringstime» med formidling av nordisk litteratur, foredrag om Edvard Munch, boktralle på SOS og bokdepot for innvandrarar på deira eige språk. Vi har formidla litteratur til desse klassestega anten i biblioteket eller rundt på skulane, lånt ut kassar med bøker til leseprosjekt til ulike klassesteg, eige opplegg til 2. klassingane i samband 43

225 Vi skal gjennomføre nynorsk skrivekurs for 9. klasse med midlar frå «Fritt ord». Vi skal organisere «SommarLes» for 6-13 åringar. Vi skal organisere arrangement der vi fokuserer på nynorsk i samband med 200 års jubileet for Ivar Aasen med midlar frå «Fritt Ord». Vi skal følgje opp plan for merking og tilrettelegging av turstiar og søkje om midlar til nye tiltak. Vi skal søkje om midlar til tilrettelegging og tilgang til utvalde arkeologiske kulturminne (BARK) og gjennomføre tiltak i samsvar med fylkeskommunal plan. Vi skal planleggje og gjennomføre arrangement i kommunen i samband med «Fylkesjubileet Sogn og Fjordane 250 år» i samarbeid med andre aktørar. Vi skal bidra til å gjennomføre prosjektet «Møteplass og kunnskapsbase for fjellsport og ekstremsport». med «Nordisk bibliotekveke», «barnehagebibliotek» i barnehagane og samling rundt bøker for asylsøkjarmødre/ småbarn. Vi har organisert 3 timars skrivekurs for alle 9. klassingane i kommunen med nynorskforfattaren Atle Hansen. Vi arrangerte «SommarLes» der alle 6 13 åringar vart inviterte til å delta. Vi organiserte møte «Med nynorsk inn i framtida» i samarbeid med Sogndal mållag, og har hatt forfattarbesøk med Arnfinn Kolerud. Planen er følgd opp i samarbeid med turlag og idrettslag og det er søkt om pengar til nye tiltak. Vi har søkt om midlar til bevaring av runesteinen på Stedje. Vi hadde arrangement der Christoffer Knagenhjelm kåserte om Kaupanger på 1700 talet, og Jan Anders Timerblid om «Fylkesmann på vandring frå ». Vi har lagd til rette for å prøve ut kaihuset, som kommunen eig, til ein møteplass for fjellsport og ekstremsport. Erfaringane viser at huset er eigna for denne typen aktivitet, men ikkje i kombinasjon med overnattingsplass for mannskapet på hurtigbåten. Bratt Moro AS m.fl. ønskjer å skipe eit selskap Sogndal Fjell- og Fjordsportsenter som skal etablere ein møteplass for fjell- og fjordsport. 44

226 3.3 Omsorg, helse og sosiale tenester Innhald Området omfattar kommunale helse, omsorg og sosiale tenester utførd av einingane pleie og omsorg og helse og sosial medrekna NAV Omsorgstenesta Nøkkeltal Kostra Omsorgstenesta Prioritering Sogndal 2011 Sogndal Sogndal Gruppe ,7 33,3 31,4 28,7 Nto.driftsutg. til pleie og omsorg i prosent av samla driftsutgifter Nto.driftsutg. pleie og omsorg pr innbyggjar i kroner Aktivisering 7,7 6,7 5,0 6,0 Institusjonen og byggdrift 26,6 26,4 26,0 39,0 Tenester til heimebuande 65,8 66,9 69,0 55,0 Tabellen viser at i 2013 brukte kommunen 31,4 % av dei frie inntektene på omsorgstenestene. Gjennomsnittet for Kostra gruppa er på 28,7 %. Dette betyr at kommunen nyttar om lag 7,2 mill. kroner meir enn kva vi ville ha gjort dersom vi låg på gjennomsnittet for Kostra gruppa. I 2012 var talet 12,3 mill. kroner. Heimetenestene dekningsgrad Mottakarar av heimetenester pr innbyggjar 0-66 år. Mottakarar av heimetenester pr innbyggjar 67-79år. Mottakarar av heimetenester pr innbyggjar 80 år Gruppe Tabellen viser at Sogndal kommune har ein mindre del yngre brukarar som mottek heimetenester enn gjennomsnittet for Kostra gruppa, for dei eldre aldersgruppene har vi ein større del. Politiske resultatmål omsorgstenesta Resultatmål Gjennomsnittlege tal for kor nøgde brukarane og dei pårørande er, skal minst liggje på landsnittet. Sakshandsamingstida skal ikkje overstige 14 dagar. Resultat Det er ikkje gjennomført brukargransking i Sakshandsamingstida har ikkje overstige 14 dagar. Målet er nådd. 45

227 Iverksetjingstida skal ikkje overstige 12 dagar. Vi skal før budsjettet for 2014 handsame forvaltningsrevisjon om kostnadsnivået innan pleie- og omsorgstenestene. Vi skal følgje opp samhandlingsreforma ved å regulere og prosjektere utbygging av Sogndal helse- og omsorgssenter. Vi skal lage retningsliner for bruk av støttekontakt. Vi skal greie ut eit tilbod om dagaktivitet til demente. Vi skal utarbeide ein overordna helse- og omsorgsplan. Iverksetjingstida har ikkje overstige 12 dagar. Målet er nådd. Tiltaket er gjennomført. Sjå 10 å topp. Vi har laga retningsliner for bruk av støttekontakt. Målet er nådd. Vi har ikkje ledig areal for utviding av dagaktivitet. Tiltaket vert vurdert i samband med ny-bygg. Målet er ikkje nådd. Arbeidet er sett i gang og vil verte ferdigstilt i Helsetenesta Nøkkeltal Kostra Prioritering Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Gruppe Nto.dr.ut. pr. innbyggjar kommunehelsetenesta Nto.dr.ut. i prosent av samla dr.utg. 4,0 4,2 4,0 3,9 Nto.dr.utg. til førebygg., helsestasjons- og skulehelsetenesta pr innb. 0-5 år. Nto.dr.utg.til førebyggande arbeid helse pr innb. Nto. dr.utg. til diagnose, behandling og rehab. pr innb. Dekningsgrad Legeårsverk pr innb. komm. 10,9 10,7 12,6 9,2 helsetenesta Fysioterapiårsvek pr innb. komm. helsetenesta 8,8 8,6 8,5 9,1 Netto ressursbruk i helsetenesta ligg omtrent på gjennomsnittet for Kostra gruppa både når det gjeld netto driftsutgifter pr. innbyggjar og netto driftsutgifter i prosent av samla driftsutgifter. Netto driftsutgifter til førebyggjande helsestasjons- og skulehelsetenesta ligg noko over gjennomsnittet for Kostra gruppa. Netto driftsutgifter til førebyggande arbeid helse pr. innbyggjar har variert dei 3 siste åra og ligg no vesentleg under Kostra gruppa. Ein av grunnane til dette er at Sogn Frisklivsentral var opna i 2013 med tilskotsmidlar frå Folkehelseprosjektet. Når det gjeld 46

228 legedekning, ligg vi over Kostra gruppa, fysioterapiårsverk ligg noko under med Kostra gruppa. Politiske resultatmål helsetenesta Resultatmål Vi skal etablere eit øyeblikkeleg hjelp tilbod ved SOS og evaluere tilbodet i løpet av Vi skal etablere felles frisklivssentral med Leikanger og Luster. Vi skal utarbeide ein overordna helse- og omsorgsplan. Resultat Tilbode er etablert og evaluert. Målet er nådd. Sogn frisklivssentral (Sogndal, Leikanger og Luster) vart etablert i Målet er nådd. Arbeidet er sett i gang og vil verte ferdigstilt i Sosialtenesta Nøkkeltal Kostra Prioritering Sogndal Sogndal Sogndal Gruppe ,4 2,6 3,4 3,3 Nto.dr.utg. sost. i % prosent av nt.dr.utg. Produktivitet Brutto dr.utg. pr. sos.h.mottakar Netto driftsutgifter til sosialtenesta omfattar råd, rettleiing og sosialt førebyggjande arbeid, tilbod til personar med rusproblem og økonomisk sosialhjelp. I 2013 utgjorde sosialtenesta sine netto driftsutgifter 3,4% av samla netto driftsutgifter. Det er ein auke frå 2012, og kommunen ligg no litt over gjennomsnittet for Kostra gruppa. For brutto driftsutgifter pr. sosialhjelpmottakar ligg vi over Kostra gruppa.. Arbeidsretta tiltak i kommunal regi, introduksjonsordninga og kvalifiseringsordninga er ikkje med i Kostra tala som gjeld sosialtenesta. Politiske resultatmål sosialtenesta Resultatmål Resultat Vi skal busetje 35 flyktningar i Vi har busett 34 primærflyktningar og 17 sekundær, totalt 51personar. Målet er nådd. Vi skal delta i Husbanken sitt Sjå 10 på topp. bustadsosiale program og i løpet av 2013 politisk handsame prosjektplan med mål og tiltak for programmet. Vi vil bruke naudsynte verkemiddel som føringar på reguleringsplanar og tilgang til utbyggingsareal for å få nok tilgang på bustader i alle delar av kommunen. 47

229 3.3.4 Økonomisk resultat for tenesteeiningane og eigne administrative tiltak Tenesteeining pleie og omsorg Eininga omfattar drift av Sogndal omsorgssenter, omsorgsbustader, rehabilitering m/døgnopphald, heimesjukepleie, heimehjelp, matombringing og tryggleiksalarmar. Eininga har hatt 137 årsverk i Drift Aktivitet i institusjon Plassar etter liggedøgn pr. år Plassar pr Plassar pr Frå anna institusjon Frå andre Til korttidsopphald Til anna institusjon Utskriven i live Utskriven - død Talet på langtidsopphald er redusert samanlikna med året før. Institusjonen har hatt overbelegg i høvet til den samla økonomiske driftsramma for eininga. I 2013 har vi hatt 38 innleggingar til øh-plass. Institusjonen hadde 243 innskrivingar i 2013 noko som gjev ei gjennomsnittleg liggetid pr. opphald på 45,6 døger i 2013 mot 61,7 i 2012 og 70.7 i Aktivsering av eldre og funksjonshemma/aktivitetssenter Tal brukardagar frå sjukeheim Tal brukardagar frå dagopphald Sum brukardagar Tilbodet er stort sett retta mot heimebuande og bebuarar i omsorgsbustadane. Talet brukardagar frå institusjon er redusert samanlikna med dei siste åra. Behovet for dagtilbod er større enn det vi kan gje. Avgrensinga ligg på areal og personell til desse funksjonane. Ergoterapi Ein stor del av arbeidet er retta mot utprøving, tilpassing og formidling av hjelpemiddel. Tenesta har kontaktpersonar for hjelpemiddel innanfor IKT-, syns-, hørsel-, rørsle- og kognitive hjelpemiddel. Ergoterapitenesta driv handtrening, hovudsakleg med slagpasientar og ein del kognitiv kartlegging. Ergoterapitenesta har leiarfunksjonen i bustadrådgivingsgruppa. Gruppa gjev hjelp til å søke økonomiske 48

230 midlar og råd i høve til praktiske og funksjonelle løysingar i bustadtilpassingssaker retta mot funksjonshemma. Hjelpemiddelsentralen Tal brukarar med utleverte hjelpemiddel Tal utleverte hjelpemiddel Tal innleverte hjelpemiddel I tillegg til hjelpemiddel frå Hjelpemiddelsentralen har tenesta korttidsutlån frå eige lager. Pleie- og omsorgstenesta har dei siste åra snudd tenesteproduksjonen frå institusjonsbasert omsorg til heimebasert omsorg. Dette gjer at talet på brukarar og hjelpemiddel er i vekst. Praktisk bistand/heimehjelp og heimesjukepleie. År Praktisk bistand Heimesjukepleie Både praktisk bistand og heimesjukepleie Alder 0-66 Alder Alder 80> Alder 0-66 Alder Alder 80> Alder 0-66 Alder Alder 80> Sum Tenestene har fleire brukarar enn året før og fleire ressurskrevjande brukarar. Talet på mottakarar av tenester under 66 år er redusert. Pleietyngda for brukarar som bur heime og/eller i tilrettelagde bustader, har auka siste året. Terskelen for å få tildelt teneste er heva. Alarmtelefon Vi har 106 alarmar i drift pr Alarmsentralen i Florø administrerer oppringing og drift. Montering, opplæring, og respons skjer lokalt frå pleie- og omsorgstenesta. Matombringing Tal brukarar Ombringing av ferdigmat/varmmat frå kjøkenet ved SOS til brukarar som bur utanfor og i institusjon (frå ein gong pr. veke til kvar dag). Oversyn belegg trygde- og omsorgsbustader Skulevegen 9 101% 99,6% 104% Skulevegen 7B 103% 101% 108% Skulevegen 7C 107% 98% 104% 49

231 Fjærland 91% 100% 94% Fossetunet 100% 100% 92% Leighgota 100% 99,8% 100% Pr er det registrert 17 søknader om omsorgsbustad. Alle desse er registrert som søknader til SOS. Samordning av tenesteproduksjonen i Sogndal Tiltaksteamet for pleie- og omsorgstenesta, TSG, har, i tillegg til tiltak, ei koordinerande rolle i høve til tenesteproduksjonen mellom pleie- og omsorgstenestene og tenester knytt til tenesteeining helse/sosial. I alt vesentleg gjeld dette tenester utført innanfor psykisk helsearbeid og tenester innanfor pu. TSG handsamar søknader om heimehjelp, heimesjukepleie, støttekontakt, omsorgsløn, personleg assistent, alarmtelefon, matombringing, transportordning, parkerings- og fylgjekort, tildeling av omsorgsbustader innanfor pleie og omsorg og opphald i institusjon. TSG har i 2013 handsama 602 saker med til saman 645 vedtak. Oversyn over tiltak Tiltak Meldingar Praktisk bistand Heimesjukepleie Matombringing Tryggleiksalarm Korttidsopphald Langtidsopphald Omsorgsbustad Støttekontakt Transportordning Parkeringskort Omsorgsløn Andre 17 Avslag på søknad Sum tiltak Demensteam 18 personar har gjennomført opplæring (del 1) i 2013 og 17 personar har starta opplæring i del 2. Det er gjennomført pårørandekveld for pårørande som tidlegare har vore elevar på pårørandeskulen. Teamet har ytt bistand til ei bedrift der det har vore mistanke om demenssjukdom hjå tilsette. Det er gjennomført Demenskveld i Fjærland m/orientering til tilsette/pårørande. Kreftkoordinator Sogndal kommune har oppretta 50% stilling som kreftkoordinator med tilskot frå Den Norske Kreftforening. Koordinator skal koordinere og tilretteleggje kvardagen best mogleg slik at pasientane får den hjelpa dei har behov for, vere støttespelar for barn og unge som er ramma av kreft eller er pårørande. 50

232 Mottak av brukarar til sjukeheim Direkte frå spesialisthelsetenesta Frå andre Totalt Hovudtyngda av brukarar som kjem direkte frå spesialisthelsetenesta er brukarar som treng etterbehandling og/eller rehabilitering med døgntenester. Opphalda har ei lengd på 1-8 veker. I talet frå andre brukarar er brukarar frå eigen bustad, omsorgsbustad etc. I talet er det òg ein del brukarar som har tilpassa rullerande avlasting/opptrening/førebygging i samsvar med langtidsopphald. Fleire plassar til tidsavgrensa opphald med ulikt innhald representerer eit kortsiktig økonomisk tap av inntekter i institusjonsdrifta. I 2013 har vi som eit gjennomsnitt nytta 10 plassar i institusjon til ulike tidsavgrensa opphald. Vi har eit mindre forbruk av somatiske sjukehussenger enn gjennomsnittet for landet og fylket. For aldersgruppene over 80 år har vi fleire, men betydeleg kortare opphald. Dette kan vere ein indikasjon på at pleie- og omsorgstenestene er effektive i samhandlinga med spesialisthelsetenesta. Rekneskapsresultat Eininga har eit samla meirforbruk på kr Meirforbruket skuldast i hovudsak vesentleg større aktivitet enn budsjettert og ei utvikling av hjelpe/ omsorgsbehovet i dei fleste brukargruppene. Netto meirforbruk på «fastløn» er på kr. 3,9 mill. kroner. Til varer og tenester er det nytta kr mindre enn budsjettert. Salsinntektene er kr meir enn budsjettert. Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal integrere fagprogram knytt til arbeidstidsordningar/ressursstyring med løns- og personalsystemet. Vi skal kvalitetssikre datagrunnlaget ved å fokusere på funksjon og fordeling av utgifter. Vi skal kvalitetssikre Iplosdata ved å fokusere på lik praksis og gode dokumentasjonsrutinar lokalt og bruke kvalitetsindikatorar/iplos i planlegging og utforming av tenestetilbodet. Resultat Vi har halde 71% av fristane i årshjulet. Resultat Tiltaket er gjennomført. Tiltaket er sett i gang og vil verte vidareført i Tiltaket er gjennomført. 51

233 Tenesteeining helse og sosial Eininga omfattar lege- og fysioterapitenesta, legevakt, miljøretta helsevern, smittevern, tenester til personar med psykiske vanskar, psykisk utviklingshemming og rusmiddelmisbruk, støttekontakt/avlasting, omsorgsløn, personleg assistent, transportordning for funksjonshemma og flyktningtenesta. Eininga har hatt 59 årsverk i Rekneskapsresultat Eininga har eit samla mindreforbruk på kr , sjå omtale under kvart ansvar. Mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt til rådmannen. Legevakt ansvar 400 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast reduksjon i utbetalinga av legevakthonorar/manglande innlevering av vaktlister for siste del av Legesenteret ansvar 401 Ansvarsområdet har eit meirforbruk på kr som skuldast meirkostnad til drift av ØH-senger og underbudsjettering på løn til kommunale legestillingar. Legetenesta fekk oppretta ny legeheimel frå Fysioterapitenesta ansvar 411 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast vakante stillingar grunna sjukefråvær/permisjonar og auka tilskot frå Helfo til kommunale fysioterapistillingar. Kommunalt miljørette helsevern ansvar 420 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast auka inntekter gjennom brukarbetaling og reduksjon i lønsutgifter grunna vakanse. Interkommunalt miljøretta helsevern ansvar 421 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast permisjon delar av året. Administrasjon ansvar 430 Ansvarsområdet har eit meirforbruk på kr som skuldast auka utgifter til medfinansiering av spesialhelsetenesta. Drift av kommunale husvære ansvar 436 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast auke i husleigeinntektene. 52

234 Rustenesta ansvar 445 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast lågare lønsutgifter grunna vakante stillingar/permisjon og statstilskot til miljøterapistilling 1.halvår PU tenesta/funksjonshemma ansvar 451 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast reduserte lønsutgifter grunna vakante stillingar/permisjon. Psykisk helsearbeid Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast reduserte lønsutgifter grunna vakante stillingar/permisjon. Støttekontakt/avlasting for eldre og funksjonshemma og psykisk helsearbeid ansvar 450/453/454 Ansvarsområda har eit samla meirforbruk på kr som skuldast generelt meirforbruk til bruk av støttekontakt for desse gruppene. Personleg assistent ansvar 456 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast reduserte kjøp av tenester til drift av brukarstyrt personleg assistent. Omsorgsløn ansvar 459 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr som skuldast reduksjon i tal saker med innvilga omsorgsløn. For dei andre ansvarsområda er det mindre avvik. Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat Eininga har halde all fristane i årshjulet. Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal utvike Sogndal ressurssenter så godt som mogleg innanfor dei rammer og moglegheiter vi har. Det må jobbast i alle ledd i kommunen med å skaffe bustad til dei gruppene kommunen har eit spesielt ansvar for. Det må jobbast på tvers av einingane, slik at brukar får eit så godt og riktig tilbod som mogleg. Resultat Tiltaket er ikkje gjennomført fullt ut. Arbeidet vil halde fram i Tiltaket er sett i gang. Dett er eit kontinuerleg arbeid. Tiltaket er sett i gang. Dette er eit kontinuerleg arbeid. Koordinerande eining er ein viktig reiskap i dette arbeidet. 53

235 Vi skal ha stort fokus på koordinerande eining, slik at denne vert godt implementert i alle einingar. Tilsette skal ha gode og tenlege arbeidsplassar, der vi fokuserer på medverknad og tilbakemelding. Vi skal kvalitetssikre datagrunnlaget ved å fokusere på funksjon og fordeling av utgifter. Vi skal kvalitetssikre Iplosdata ved å fokusere på lik praksis og gode dokumentasjonsrutinar lokalt og bruke kvalitetsindikatorar/iplos i planlegging og utforming av tenestetilbodet. Tiltaket er sett i gang og vil halde fram i Det vart gjennomført koordinatorsamling hausten Tiltaket er sett gang, der mellom anna mellomleiarane har eit ansvar for å formidle, følgje opp, rettleie og motivere. Forvaltningsrevisjonen ga nyttig informasjon som vil vert følgt opp. Tiltaket er sett i gang og vil halde fram i Eininga har sett av midlar til stilling som ikt konsulent som har dette som sitt fagområde Tenesteeining NAV Eininga omfattar følgjande kommunale oppgåver: Økonomisk sosialhjelp, råd og rettleiing, mellombels bustad, gjeldsrettleiing og kvalifiseringsprogrammet. Eininga har hatt 3 årsverk i Drift Tal stønadsmottakarar Rekneskapsresultat Eininga har eit samla meirforbruk på kr , sjå omtale under kvart ansvar. Administrasjon ansvar 426 Ansvarsområdet har eit meirforbruk på kr som skuldast auka driftskostnader i høve til budsjettet og ikkje budsjetterte lønskostnader 50% stilling i 6 månader. Økonomisk sosialhjelp ansvar 427 Ansvarsområdet har heit meirforbruk på kr Avviket skuldast auka tal brukarar og meir kompliserte og ressurskrevjande saker. Kvalifiseringsprogrammet ansvar 426 Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr grunna færre deltakarar i programmet. Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat Vi har halde 71% av fristane i årshjulet. 54

236 Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal gje alle sosialt vanskelegstilte tilbod om arbeidstrening/aktivitet gjennom Sogndal ressurssenter. Vi skal sikre at minst 5 personar deltek i kvalifiseringsprogrammet (KVP) i Alle deltakarane KVP skal vere i arbeidsretta aktivitet som hovuddel av programmet innan 3 månader etter vedtak, og minst 50% av deltakarane skal ha avgang til ordinært arbeid eller anna aktivitet som gjer dei uavhengig av økonomisk sosialhjelp etter fullført program. Ingen ungdomar i Sogndal under 25 år skal vere utan arbeid eller aktivitet i meir enn 3 månader Alle deltakarane i introduksjonsprogrammet for flyktningar skal i siste del av programmet (6 mnd.) ha kome i arbeidstrening gjennom NAV Sogndal. 75% av flyktningane skal vere i ordinært arbeid seinast eitt år etter fullført introduksjonsprogram. Resultat Tiltaket er ikkje gjennomført. Ressurssenteret har ikkje fungert godt nok for desse målgruppene. Minst 5 personar har delteke i KVP. Målet er nådd Målet er nådd når det gjeld arbeidsretta aktivitet. 2 er flytta, 1 er tilbake på økonomisk sosialhjelp og 2 er nye i programmet. Målet er ikkje nådd. Målet er ikkje nådd. 61% av tilmelde flyktningar er i arbeid, deltidsarbeid eller utdanning. Målet er ikkje nådd. 55

237 3.4 Tekniske tenester Innhald Tekniske tenester omfattar tenesteeiningane kommunalteknikk og plan og næring Tekniske tenester Politiske resultatmål Resultatmål Vi skal følgje opp samhandlingsreforma ved å regulere og prosjektere utbygging av Sogndal Helse- og omsorgssenter løpet av Vi skal byggje ut infrastruktur med veg, vatn og avlaup til nytt hytteområde i Hodlekve og vedtak ny reguleringsplan for å auke overnattingskapasiteten i Hodlekve. Vi skal gjere strandsona i Sogndal sentrum tilgjengeleg for allmenta ved å leggje til rette for allmenn bruk av friluftsområda på Hagelinnesa og byggje ut fjordstien og elvepark i 2013 og Vi skal gjennomføre delar av plan for opprusting av Mundal sentrum i samarbeid med Bygdeutvalet i Vi skal i samband med arbeidet med Nasjonal transportplan prioritere utbygging av sykkelvegnett langs riksvegen i samsvar med sykkelplan, miljøtunell gjennom Sogndal sentrum og tunell Hagalandet - Valeberg Vi skal i samband med revisjon av arealdelen lage plan for utviding av industriområdet på Kaupanger, og vi skal planlegge ny veg til industriområdet i Fjærland. Resultat Sjå 10 på topp. Sjå 10 på topp. Sjå 10 på topp. Sjå 10 på topp. Sjå 10 på topp. Sjå 10 på topp Plan og byggesak Nøkkeltal Kostra Plan og byggesak Brutto driftsutgifter til fysisk tilrettelegging og planlegging pr. innbyggar Tal meldingar om tiltak motteke siste pr innbyggjar i kommunen Gjennomsnittleg sakshandsamingstid byggesaker (tal dagar) Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Gruppe

238 Vi ligg høgare enn Kostra gruppa når det gjeld utgifter til fysisk tilrettelegging og planlegging pr. innbyggjar. Tal byggemeldingar har auka frå 2012 til 2013 og ligg no godt over Kostra gruppa. Sakshandsamingstida har gått noko ned. Det er framleis stor aktivitet på dette området. Sakshandsaming av byggesaker går fortløpande med kort handsamingstid. Det same har vi for reguleringsplanar. Fagkompetansen på området er høg, og vi har ikkje vakante stillingar. Politiske resultatmål plan og byggesak Resultatmål Resultat Vi skal halde fristane etter plan- og Vi har halde fristane etter plan- og bygningslova. bygningslova. Målet er nådd. Vi skal planleggje og gjennomføre Planarbeidet er utført og reguleringsplanen er planlagt handsama i områdereguleringsplan for SHOS, Prestadalen og Trudvang med kommunestyret februar Målet er omkringliggjande område. nådd. Vi skal gjennomføre revisjon av arealdelen i kommuneplanen. Arealdelen i kommuneplane vart handsama i kommunestyret den Målet er nådd Kart og oppmåling Politiske resultatmål kart og oppmåling Resultatmål Resultat Vi skal halde alle fristane etter I 16 oppmålingssaker er fristane ikkje oppmålingslova. haldne. Målet er ikkje nådd Vegar og sykkel- og gangvegar Nøkkeltal Kostra Vegar Netto driftsutgifter i kr. pr. km kommunal veg og gate medrekna gang/sykkelveg Sogndal Sogndal Sogndal Gruppe Driftsutgifter for dei kommunale vegane ligg om lag på same nivå som i 2011 og Vi har lågare driftsutgifter enn Kostra gruppa. Politiske resultatmål - vegar og sykkel- og gangvegar Resultatmål Resultat Vi skal gjennomføre tiltaka i Sykkelfelt i Fossvegen er ferdig. trafikktrykkingsplanen. Skilt og gangfelt i Fjørevegen er ferdig. Kryss i Trolladalen vert ferdig våren Ganstiar på Leite er utsett til 2014 grunna sein og manglande tilgang på grunn. 57

239 3.4.5 Vatn og avlaup (VA) Politiske resultatmål VA Resultatmål Vi skal levere nok vatn av god kvalitet til ei kvar tid. Vi skal revidere hovudplan for vatn og avløp i 2014 etter at arealdelen av kommuneplanen er vedteken. Resultat Vi har levert vatn av god kvalitet i heile Vi hadde ein større lekkasje hausten 2013 som råka abonnentane i Sogndal sentrum i om lag eit døgn. Planen vil verte revidert i Brann og redning Nøkkeltal Kostra Brann Netto driftsutgifter mot brann og andre ulukker pr. innbyggjar Sogndal Sogndal Sogndal Gruppe Vi nyttar meir på brannvern enn gjennomsnittet i Kostra gruppa. Selskapet Sogn brann og redning IKS, med hovudkontor i Sogndal, har ansvaret for brannberedskapen i fem kommunar i Sogn. Dei flytta inn i nye lokale i kulturhuset våren Økonomisk resultat for tenesteiningane og eigne administrative tiltak Tenesteeining kommunalteknikk Eininga omfattar kommunale bygg og eigedomar, vatn, avlaup og renovasjon, kommunale vegar, trafikktrygging, kaianlegg, parkering og parkanlegg. Eininga har hatt 32,4 årsverk i Rekneskapsresultat Eininga har eit samla mindreforbruk på kr Mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt til rådmannen. Mindreforbruket på eininga er mindre enn 1% av dei samla utgiftene og er fordelt over fleire ansvar. Eininga har eit mindreforbruk innan administrasjon grunna vakante stillingar, og innan FDV, og eit meirforbruk innan vegdrift og VAR. 58

240 Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet. Resultat administrative tiltak 2013 Tiltak Vi skal gjennomføre alle kommunale investeringstiltak 1. Fjordstien 2. Infrastruktur Hodlekve 3. Mundal sentrum 4. Utbygginga av SHOS 5. Tilpassing rørslehemma Trudvang og Kaupanger 6. Vedlikehald av kommunale bygg. 7. Renovering av basseng i Fjærland 8. VVA Leitevegen 9. Asfaltering av veger innanfor budsjettet 10. VVA anlegg Kjørnes 11. Vassforsyning 12. Oppgradering parkeringshuskjellar 13. Veghøvel 14. Parkering Gunnvordalen 15. Mur Markavegen 16. Badelaguna. Resultat Vi har halde 86% av fristane i årshjulet. Resultat 1. Sjå 10 på topp 2. Sjå 10 på topp 3. Sjå 10 på topp 4. Sjå 10 på topp 5. Arbeidet på Trudvang er ferdig. Arbeidet på Kaupanger skule er under planlegging og vil verte ferdig til skulestart Er gjennomført i samsvar med økonomiplanen. 7. Er utsett til Er gjennomført. 9. Er gjennomført 10. Tiltaket er starta opp og vil verte ferdig sommar Er gjennomført i samsvar med økonomiplanen. 12. Prosjektet er starta opp og vil verte ferdigstilt i Veghøvel vart renovert i Det var ikkje naudsynt med kjøp av ny. 14. Tiltaket er gjennomført. 15. Tiltaket er starta opp og vil verte ferdigstilt våren Tiltaket er gjennomført Tenesteeining plan og næring Eininga omfattar næringsarbeid med landbruk, vilt- og fiskeforvaltning, byggsaker, brann- og feievesenet, kartverk, oppmåling, arealplanlegging og handsaming av saker etter ei rekke særlover. Eininga har hatt 9,8 årsverk i Drift Saker i forvaltningsutvalet Saker etter plan- og bygningslova Regulerings- og utbyggingsplanar Dispensasjonssaker 15 9 Avslegne dispensasjonssaker 16 1 Administrative vedtak Kart og oppmåling 59

241 Fullførde kart- og delingssaker Nye rekvisisjonar Landbruk Einskildvedtak samla Delegerte vedtak etter lovverk Rekneskapsresultat Eininga har eit samla mindreforbruk på kr , sjå omtale under kvart ansvar. Mindreforbruket er tilbakeført eininga i samsvar med fullmakt til rådmannen. Plan, bygning og kartverk ansvar 200. Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr grunna vakante stillingar/ permisjonar, tilskot til kulturminneplan og ein mindre auke i salsinntekter. Landbruk ansvar 210. Ansvarsområdet har eit mindreforbruk på kr grunna innsparing drift. Miljøvern og sikringstiltak k- ansvar 235. Ansvarsområdet har eit meirforbruk på kr som skuldast planleggingskostander til NVE i samband med nytt kryss/bru i Fjærland. Kostnadene vil ble dekka av statstilskot i Ikkje kommunal næringsverksemd ansvar 250. Ansvarsområdet har eit meirforbruk på kr i hovudsak på grunn av større overføring frå næringsfondet enn budsjettert (forskotering av tildeling frå fylkeskommunen i 2014). Politisk resultatmål Resultatmål Vi skal halde fristane i årshjulet Resultat Vi har halde 86% av fristane i årshjulet. 60

242 Vedlegg nr. 1 ÅRSMELDING KRAFTFOND II Etter fondet sine vedtekter 5 andre avsnitt skal årsrekneskap for kraftfond II leggjast fram saman med kommunen sin rekneskap og godkjennast av kommunestyret. Med det fullstendige rekneskapsoversynet skal det vere vedlagt ei skrifteleg analyse av fondsforvaltinga i vedkommande rekneskapsår, og ein tilsvarande plan for det nye året. Dette vil inngå som ein del av årsmeldinga for verksemda for fondet og skal, etter handsaming i formannskapet, leggjast fram som ein del av kommunen sitt årsoppgjer. Årsoppgjer for 2013 vert lagt fram som ein del av kommunen sitt årsoppgjer, og formannskapet som fondsstyre handsamar dette i ei sak, med tilråding til kommunestyret. Grunnkapitalen skal kvart år aukast med eit så stort beløp at realverdien av kapitalen vert oppretthalden dvs. tilsvarande auke i konsumprisindeksen. Årets avkasting: Avkastning bank kr Avkastning pengemarknadsfond/ obligasjonsfond /aksjefond kr Renter på lån Sogndal fotball AS kr Sum avkastning kr Verdipapirfond: Sjå note 11 i rekneskapen s.13 Bruk av avkastingsfond 2013 Rekneskap 2013 Budsjett 2014 Investering Parkering Gunvordalen Fjordstien Drift Sogndal eigedomsselskap AS Kaupanger idrettslag utlån Kaupanger idrettslag, tilskot Restaurering kyrkjeorgel Nyskapande friluftsliv Sum

243 Grunnkapital pr Grunnkapital - investeringsfond IB Sogndal fotball UB Grunnkapital - driftsfond IB Avsetjing overskot for UB Grunnkapital - Utlån: Sogndal fotball Avkastningsfond pr IB Avsetjing Bruk av fond UB Plassering av fondsmidlar pr Av grunnkapitalen er kr. 12,2 mill. kroner plassert i Sparebanken Sogn og Fjordane med vilkår tilknytt 1 mnd. Nibor + margin, kr. 7,6 mill. kroner i rentefond og 7,8 mill. kroner i aksjefond. (jf. note 10 i rekneskapen). Pr er om lag 21 % av grunnkapitalen plassert i aksjefond og 18% i rentefond. Grunnkapital Ubunde investeringsfond Ubunde driftsfond Utlån SIL-Tribuna Utlån Kaupanger IL Sum grunnkapital Avkastning Årleg avkastning Akkumulert avkastning Grunnkapital Ubunde investeringsfond Ubunde driftsfond Utlån SIL-Tribuna Utlån Kaupanger IL Sum grunnkapital Avkastning Årleg avkastning Akkumulert avkastning

244 Vedlegg nr. 3 Årsmelding helse, miljø og tryggleik (HMT) Vi viser til vedtak i kommunestyret om at årsmeldinga skal omhandla HMT-mål og HMT-nøkkeltal. Nøkkeltala er sjukefråvær, medarbeidartilfredsheit og tal medarbeidarsamtaler. Tabell 1 Tal årsverk Eining: IKT - Tenestetorg 8,9 7,8 7,9 Kultur /Bibliotek 5,2 4 4 Kommunalteknikk 31 35,4 32,4 Plan og næring 11 9,25 9,8 Helse- og sosiale tenester NAV 3 3 Barn og unge 22 20,7 23,5 Pleie/omsorg Barnehagar Fjærland oppvekstsenter 7 7,5 7,5 Norane oppvekstsenter 12, ,5 Kaupanger skule 29, Kvåle skule 42 42,8 42,6 Trudvang skule 33,5 37,4 40 Økonomi og personal 10,5 9,1 11,5 Fag og utvikling 22 19,8 19, ,4 Auken i tal utført årsverk frå 2012 til 2013 er 3,5%. 63

245 Tabell 2 - Sjukefråvær Eining: IKT - Tenestetorg 3,6 7,3 11,3 Kultur 11,8 8,2 2,7 Kommunalteknikk 5,6 7,1 9,6 Plan og næring 1,1 3,1 0,7 Helse/sosial 3,9 5,3 5 Barn og unge 10,3 9 6,3 Pleie/omsorg 8,2 8,1 10,5 Barnehagar 9,1 6,4 6,9 Fjærland 1,2 2,8 oppvekstsenter 12,2 Norane oppvekstsenter 5,5 4,7 8,5 Kaupanger skule 3,3 4,7 1,7 Trudvang skule 6,1 5,4 4,3 Kvåle skule 6,4 5,9 2,5 Økonomi 7,2 9 4 Fag og utvikling 4,9 4,2 4,7 Samla 6,3 6,5 6,8 Vi har ein auke i sjukefråværet på 5% samanlikna med 2012.Landsgjennomsnittet pr er på 7,8%. Korttidsfråværet har vore stabilt dei siste åra, medan langtidsfråværet i 2013 har ein mindre auke samanlikna med Tabell 3 - Sjukefråvær fordelt på kjønn. Kjønn Kvinner 7,4% 7,1% 8,0% Menn 2,9% 4,3% 2,3% Det har det siste året vore ein auke i fråværet mellom kvinner, medan menn har redusert fråværet. Oppfølging av sjukefråvær Einingane har jobba aktivt med oppfølging av sjukmelde. Det vert rapportert kvartalsvis og rapportane vert sendt leiargruppa, avdelingsleiarar, verneombod, tillitsvalte og AMU. Det er eit godt samarbeid med NAV, som mellom anna bidreg inn mot einingane, deltek i leiar- og personalmøte, oppfølgingsmøte og arbeidar tett opp mot personalavdelinga. Vi har sett at betre opplæring av verneombod vil gi meir kunnskap om og betre grunnlag for planlegging av førebyggande tiltak knytt til type fråvær. Auka nærvær gir auka kvalitet på tenestene. Av tiltak for å redusere sjukefråvær kan vi nemne trening for utsette grupper i arbeidstida, konsultasjon og treningsrettleiing av fysioterapeut, tilrettelagt trening for 64

246 alle 2 gonger i veka, og tilskot til medlemsavgift på Idrettssenteret. Tilsette som har belastande arbeid og høgt fråvær, kan få avtale om å trene i arbeidstida. Inkluderande arbeidsliv Sogndal kommune vart inkluderande arbeidslivsverksemd Ny IA-avtale er godtkjent for perioden med følgjande delmål: Delmål 1 - Sjukefråvær Utarbeide mål for arbeidet med sjukefråvær og sette resultatmål for sjukefråversutviklinga. Etablere etterprøvbare aktivitetsmål. Delmål 2 - Personar med redusert funksjonsevne Setje aktivitetsmål for oppfølgings- og tilretteleggingsarbeidet ovanfor eigne arbeidstakarar med redusert arbeidsevne, for å førebygge overgang frå arbeid til passive ytingar. Setje aktivitetsmål for korleis vi skal kunne ta imot personar som NAV har avklart, og som har behov for utprøving av sin arbeids- og funksjonsevne i det ordinære arbeidsliv. Delmål 3 - Avgangsalder Ha eit livsfaseperspektiv som skal inngå som ein del av kommunen sin personalpolitikk og i det systematiske førebyggjande arbeidet. Setje aktivitetsmål for korleis kommunen kan stimulere eldre arbeidstakarar til å forlenge yrkeskarrieren sin. Det er utarbeida eiga brosjyre for tilsette i samband med oppfølgingsarbeidet. Det er gjennomført omplasseringar/utprøvingar i anna arbeid. Dette er eit kontinuerleg arbeid, og i intern IA-plan er det eit mål å avsetje fast stillingstypar til dette føremålet. I samarbeid med NAV vert det utført kontinuerleg utprøving i arbeids- og funksjonsevne for personar som er til avklaring. I samarbeid med NAV er det gjennomført systemrevisjon for HMT-arbeidet på helse/sosial eininga. Bedriftshelseteneste. Det er inngått avtale med Sogn Bedriftshelseteneste frå Avtalen vart fornya i Det er utarbeida handlingsplan, både overordna og for kvar eining. Alle som er lovpålagt medlemskap er innmeldt i ordninga. Pr er 512 tilsette innmeldt i ordninga. Sogn BHT møter i AMU. 65

247 Tabell 4 Medarbeidarundersøking Resultat av undersøkinga Snitt Sogndal Snitt landsbasis Organisering av arbeidet 4,4 4,5 Innhald i jobben 5 5 Fysiske arbeidsforhold 4,2 4,2 Samarbeid og trivsel med kollegane 5,1 5,1 Mobbing, diskriminering og varsling 5,1 5,1 Næraste leiar 4,6 4,6 Medarbeidarsamtale 4,7 4,8 Overordna leiing 3,9 4 Fagleg og personleg utvikling 4,4 4,4 System for lønns- og arbeidstidsordningar 4,1 4,1 Stoltheit over egen arbeidsplass 4,9 4,8 Heilskapsvurdering 4,6 4,6 Snitt totalt 4,6 4,6 Medarbeidarundersøkinga vart gjennomført i 2013, og ny undersøking vil verte gjennomført i Samla ligg vi likt med landssnittet. Tabell 5 deltid/heiltid Deltid / heiltid Fordeling stillingar Deltid % Heiltid% Deltid % Heiltid% Pleie/omsorg Kommunalteknikk ute Assistent barnehage. skule, SFO Helse/sosial Barn og unge Administrative stillingar Vi ser at det er ein auke i tal deltidsstillingar, og at det er pleie/omsorg, barn/unge og helse/sosial som har flest andel deltidsstillingar. I samband med nytt personalsystem har det vorte betre rutinar for ajourhald av stillingar, noko som kan ha medført at tala for 2012 ikkje har vore heilt korrekte. Tabell 6 uønska deltid 2013 Økonomi / personal 5,1 % IT/ Tenes t-torg Barnehagane Kom.tekn. /-reinhald Barn og unge Helse og sosial Pleie og omsor g Bibliote k Samla Sogndal kommune 12,5 % 1,9 % 20,7 % 1,0 % 5,1 % 1,1 % 6,3 % 3,3 % 66

248 Tabell 7 uønska deltid 2013 for pleie/omsorg og helse/sosial Pleie og År omsorg Helse og sosial % 7 % % 4 % ,1 % 5 % Tabellen syner endringane dei siste 3 åra, der begge einingane har hatt ein reduksjon og særleg pleie/omsorg. Sogndal kommune har vedteke retningsliner for uønska deltid: Deltidstilsette skal melde frå om dei ønskjer utvida stilling. Når ei stilling er ledig, skal det gjerast ein gjennomgang av arbeidsplanar og oppgåvefordeling for å vurdere samanslåing av deltidsstillingar. Det er ikkje ein føresetnad at den deltidstilsette skal måtte ta heile den ledige stillinga. Det bør vurderast om deltidstilsette gjennom kompetanseheving kan kvalifiserast til å få utvida arbeidstilhøve sitt. Vi må balansere kommunen sine fokusområde, det vil seie at vi må ta omsyn til både fleksibilitet, bemanning, rekruttering og brukaromsyn. Det skal 1 gong pr. år gjennomførast ei kartlegging som viser status for uønska deltid i kommunen. Frå 2013 har det vore gjennomført undersøking for alle einingar. Målet er at stillingar under 50% skal prioriterast. Deretter ein auke til dei med stillingsprosent frå 50% og oppover. Tabell 8 Permisjonar kvinner og menn. Del kvinner Del menn Ufrivillig deltid I år I fjor Foreldrepermisjon I år 98 2 I fjor 99 1 Fråvær sjukt barn I år I fjor 88,5 11,5 Eigemeldingar I år 91 9 I fjor Sjukmeldingar I år 93 7 I fjor Tabellen syner at det er kvinnene som tek ut hovudtyngda av fråværet i samband med permisjon, eigemeldingar mm. 67

249 Seniorpolitikk Tabell 9 Uttak av pensjonar Nye uttak Tal Årsverk Tal Årsverk AFP 6 5,4 5 3 Alderspensjon 15 9,5 6 3,3 Uførepensjon ,8 Tabellen syner ein nedgang i uttak AFP. Uttak av alderspensjon er meir enn halvert frå førre år. Uførepensjon har ein mindre auke. Snittalderen for uttak AFP for 2013 var 64,5 år. Omsyn til ulike livsfasar skal vere ein del av kommunen sin personalpolitikk og ein del av det systematiske førebyggjande arbeidet. Her legg kommunen vekt på: 1. Medarbeidarsamtalar - Generell tilrettelegging av oppgåver og vilkår for den einskilde. 2. Ansiennitet i lokale tingingar - utteljing for tilsette med lang ansiennitet. 3. Treningstilbod kvar veke, der målgruppa er tilsette som har stått lenge i jobb /belasta arbeid. Redusert pris på medlemskap i idrettssenter 4. Felles trening kvar veke. 5. Informasjonsmøte om pensjonsordningar (KLP/Statens pensjonskasse) for tilsette over 60 år. 6. Undervisningspersonalet har særskilde seniortiltak regulert i sentral særavtale med rett til å redusere/omfordele undervisningstida. Dette utgjer 5,8% for lærarar 55+ og inntil 12,5% for lærarar 60+. Likestilling Kommunen skal som arbeidsgivar gjere greie for den faktiske tilstanden når det gjeld likestilling i verksemda. I følgje likestillingslova 1 a første og tredje ledd, så er alle kommunane pliktig å arbeide aktivt, målretta og planmessig for likestilling mellom kjønna. 68

250 Tabell 10 - fast tilsette, fordelt på kjønn, og årsverk, fordelt på ulike aldersgrupper. M K Total Tal Snitt Årsverk Tal Snitt Årsverk Tal Snitt tilsette alder tilsette alder tilsette alder Årsverk , , ,4 49, , , ,5 26, , ,8 130, , , , ,7 15, , ,4 63,2 Total , , ,9 Tabellen viser at det er 620 fast tilsett, 81,4% av desse er kvinner og 18,6 % er menn. Tabell 11 - Fordeling kvinner og menn etter stillingsprosent Stillingsstorleik kvinner menn kvinner Del Andel Del Samla tal Del menn Samla tal under 35% % % % % Tabell 12 - Tal tilsette, årsverk fordelt etter kjønn pr. eining i Arbeidsstad Tilsett årsverk Tilsett Årsverk Sum Sum %-del %-del tilsette tilsett årsverk årsverk K/M K K M M K M K M Administrasjon ,2 38,8 65,8 34,2 Kommunalteknikk , ,3 39,0 61,0 31,0 69,0 Plan/næring ,8 10 9,8 20,0 80,0 20,4 79,6 Kultur 6 4, ,2 100,0 0,0 100,0 0,0 Barnehagar ,0 3,0 96,2 3,8 Helse /sosial ,4 18,6 78,8 21,2 Barn og unge , ,4 91,2 8,8 94,5 5,5 Pleie /omsorg ,1 1,9 86,9 2,3 Skule/SFO ,7 23,3 75,8 24,2 Til saman , , ,7 81,6 18,4 77,7 19,4 69

251 Tal kvinner har auka frå 81,4 % til 81,6%. Når det gjeld lønsskilnad mellom kvinner og menn er det inga endring frå Tabell 13 - Kjønnsbalanse løn i einingane Løn (heile Kjønnsbalanse tusen) I % M Einingar K % % Tal K M K M I år 61,2 38, Administrasjon I fjor 62,7 37, Kommunalteknikk I år I fjor 41,9 58, I år Plan/næring I fjor 33,3 66, I år Kultur I fjor I år Barnehagar I fjor 98,6 1, I år 91,2 8, Barn og unge I fjor 88,9 11, I år Helse/sosial I fjor I år 98,1 1, Pleie/omsorg I fjor 97,5 2, I år 76,7 23, Skule/SFO I fjor 73,3 26, Rekruttering Ved utlysing av ledige stillingar skal vi for einingar med skeiv kjønnsbalanse oppmode det underrepresenterte kjønn om å søke. Dersom søkjarar av begge kjønn er vurdert likt etter kvalifikasjonar, kan ein ved stillingar innan omsorg og undervisning prioritere det kjønn som er underrepresentert ved eininga. Kommunen har lik løn for likt arbeid i alle typar lønsfastsetjingar og som profil ved lokale lønstingingar. Søkjarar frå EU/EØS-land vert å vurdere på lik linje med norske søkjarar m.o.t. teoretisk og praktisk utdanning samt dugleik. Integrering av innvandrarar Det vart busett 34 flyktningar i 2013, samt 17 personar i samband med familiesameining. Busettinga er i samsvar med førespurnad frå IMDI. Kommunen har ei godt utbygd flyktningteneste. Det er 4 tilsette (3,9 årsverk). Det er etablert eit godt 70

252 samarbeid med dei andre einingane i kommunen, spesielt norskopplæringa og NAV. Tilsette i flyktningtenesta er aktive pådrivarar i arbeidet med å få integrert denne gruppa. Det er tilrettelagt aktivitetar som trening mm, saman med andre tilsette. Utover dette er det eiga turgruppe som har som mål å komme på toppen av Galdhøpiggen sommar Kommunen har utarbeidd ein eigen strategi for busetjing og integrering av flyktningar. Nedsett funksjonsevne Følgjande er nedfelt i kommunen sitt tilsetjingsreglement: Arbeidstakar som har fått nedsett arbeidsevne skal vurderast omplassert til stillingar som vedkomande vert vurdert kvalifisert for. Ved førerett skal stillingar ikkje lysast ut, men det skal gjerast omplassering. I samsvar med IA- avtale og oppfølgingsrutinane er det i løpet av dei siste åra gjort ei rekke omplasseringar som har ført til at tilsette har fått nye varige arbeidsplassar og har såleis kunne verte verande i arbeid. Pr. i dag har vi ikkje registrert omfanget av dette, og dette vil verte teke inn i retningslinjene for rapportering av likestillingsarbeidet i kommunen. Handbok helse, miljø og tryggleik Handbok for helse- miljø og tryggleik vart sist oppdatert etter ny IA-avtale januar Hovudverneombod /verneombod: Hovudverneombodet si viktigaste rolle er å vere talerøyr for arbeidstakarane i verneog arbeidsmiljøspørsmål. Kommunen har 15 verneområde. Alle verneomboda har gjennomført 40-timar kurs. Bedriftshelsetenesta er sentral i tilrettelegging av kursa og samlingane. Verneomboda har årleg samling i januar saman med leiarar og tillitsvalde, der tema er budsjett, orientering om aktuelle saker og HMT-arbeid, NAV deltek og orienterer om aktuelle saker. Hovudverneombod er ansvarleg for samlingar med verneomboda elles i året. Verneombod saman med leiar utfører vernerunde og samarbeider om arbeidet med HMT-plan som vert lagt fram i samsvar med HMT årshjulet. Arbeidsmiljøutvalet Utvalet hadde 6 møte i 2013 og handsama 7 saker. Medarbeidarsamtale Vi skal gjennomføre medarbeidarsamtale for tilsette i meir enn 20% stilling. Det vart gjennomført samtalar for 54% av desse. Varsling Som ein del av kvalitetsutviklingsarbeidet innførte kommunen i 2008 retningsliner for varsling. Retningslinene er innarbeidd i kommunen sitt arbeidsreglement, etiske 71

253 retningsliner og retningsliner for introduksjon av nytilsette. Det var ingen saker til handsaming i varslingssekretariatet i Introduksjonskurs. Det vert arrangert 2 introduksjonskurs for nytilsette i AKAN Sogndal kommune har utarbeida personretta/individuelle rutinar for AKAN-arbeidet. Det har i 2013 ikkje vore meldt inn saker. Røyke-kutt. Det vart pr innført røykfrie kommunale område, og tilbod om røykestoppkurs står ope kontinuerleg til tilsette som måtte ønskje dette. Tilsettedag Det vert arrangert tilsettedag annakvart år, der føremålet er å gje alle tilsette ei felles oppleving med fagleg og sosialt innhald, og som kan gje inspirasjon og motivasjon i arbeidsdagen. Det vart arrangert tilsettedag i januar «Saman om ein betre kommune» Kommunen deltek i KRD sitt nasjonale prosjekt «Saman om ein betre kommune» med prosjektperiode Vi ønskjer å oppnå følgjande gjennom prosjektet: Vi har betra rekrutteringa gjennom ein heilskapleg strategi for omdømebygging. Vi har betre rekruttering til pleie/omsorgssektoren og barnevern. Vi beheld tilsette - dei er stolte av arbeidsplassen sin. Vi tek i bruk den arbeidskraftreserven flyktningane representerer. Kommunen vert sett på som ein attraktiv læreplass for ungdom. Vi har skapt eit godt omdøme gjennom å levere gode resultat og formidle desse og Vi har skapt ein kultur for å fortelje dei gode forteljingane hjå politikarar, tilsette og tillitsvalde. Kompetanseplan Kompetansekartlegging og utarbeiding av ny overordna kompetanseplan for kommunen er ein vesentleg del av prosjektet «Saman om ein betre kommune». Kompetansekartlegging vert gjort for å bli bevisst på kva for ressursar kommunen har, og for å ha eit grunnlag for god kompetansestyring i samsvar med kommunen sine kompetansebehov. I etterkant av kartlegginga vil vi starte arbeidet med å lage ny kompetanseplan for kommunen. 72

254 SOGNDAL KOMMUNE REKNESKAP 2013

255 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Innhald Økonomisk oversikt - Drift... 2 Rekneskapsskjema 1A - Drift... 3 Rekneskapsskjema 1B Drift... 3 Økonomisk oversikt - Investering... 4 Rekneskapsskjema 2A Investering... 5 Rekneskapsskjema 2B Investering... 5 Økonomisk oversikt - Balanse... 7 Note nr. 1 - Rekneskapsprinsipp... 8 Note nr. 2 - Organisering... 8 Note nr. 3 - Antal årsverk, godtgjersle til rådmann, ordførar og revisjon... 8 Note nr. 4 - Avsetjing og bruk av fond... 9 Note nr. 5 - Arbeidskapital... 9 Note nr. 6 Kapitalkonto Note nr. 7 - Garantiskuld Note nr. 8 - Aksjar og andelar i varig eige Note nr. 9 - Anleggsmidlar Note nr Verdipapirfond Note nr Låneoversikt Note nr Berekning av minimumskrav til avdrag Note nr Kommunen si samla langsiktige lånegjeld Note nr Endring av periodiseringsprinsipp Note nr Avsetjing og bruk av disposisjonsfond tenesteeiningane Note nr Grunnlag for gebyr, vatn, avlaup og renovasjon Note nr Berekning av rente på VAR-fond Note nr Rekneskapsoversikt Sogn regionråd

256 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Økonomisk oversikt - Drift Økonomisk oversikt - drift Driftsinntekter Rekneskap 2013 Revidert budsjett Vedteke budsjett Rekneskap 2012 Brukarbetalingar Andre sals- og leigeinntekter Overføringar med krav til motytelse Rammetilskot Andre statlige overføringar Andre overføringar Skatt på inntekt og formue Eigedomsskatt Andre direkte og indirekte skattar Sum driftsinntekter Driftsutgifter Lønnsutgifter Sosiale utgifter Kjøp av varer og tenester i tenesteproduksjon Kjøp av tenester som erstattar teneste produksjon Overføringar Avskrivingar Fordelte utgifter Sum driftsutgifter Brutto driftsresultat Finansinntekter Renteinntekter og utbytte Gevinst på finansielle instrument (omløpsmidlar) Mottekne avdrag på utlån Sum eksterne finansinntekter Finansutgifter Renteutgifter og låneomkostningar Tap på finansielle instrument (omløpsmidlar) Avdrag på lån Utlån Sum eksterne finansutgifter Resultat eksterne finanstransaksjonar Motpost avskrivingar Netto driftsresultat Interne finanstransaksjoner Bruk av tidlegare års reknesk.m. mindreforbruk Bruk av disposisjonsfond Bruk av bundne fond Bruk av likviditetsreserve Sum bruk av avsetninger Overførd til investeringsrekneskapen Dekning av tidlegare års reknesk.m. meirforbruk Avsett til disposisjonsfond Avsett til bundne fond Avsett til likviditetsreserven Sum avsetninger Rekneskapsmessig mindreforbruk

257 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Rekneskapsskjema 1A - Drift Rekneskapsskjema 1A - drift Frie inntekter Rekneskap 2013 Revidert budsjett Vedteke budsjett Rekneskap 2012 Skatt på inntekt og formue Ordinært rammetilskot Skatt på eigedom Andre direkte eller indirekte skattar Andre generelle statstilskot Sum frie disponible inntekter Renteinntekter og utbyte Gevinst finansielle instrument (omløpsmidlar) Renteutg.,provisjonar og andre fin.utg Tap finansielle instrument (omløpsmidlar) Avdrag på lån/utlån Netto finansinnt./utg Til dekning av tidlegar reknesk.m. meirforbruk Til ubundne avsetjingar Til bundne avsetjingar Bruk av tidlegare reknesk.m. mindreforbruk Bruk av ubundne avsetjingar Bruk av bundne avsetjingar Netto avsetjingar Overført til investeringsrekneskapen Til fordeling drift Sum fordelt til drift (fra skjema 1B) Rekneskapsmessig meir/mindreforbruk Rekneskapsskjema 1B Drift Rekneskapsskjema 1B - drift Rekneskap 2013 Revidert budsjett Vedteke budsjett Rekneskap 2012 Kultur Plan og næring Kommunalteknikk Helse og sosial Barn og unge Pleie og omsorg Barnehagar Fjærland oppvekstsenter Norane oppvekstsenter Kaupanger skule Trudvang skule Kvåle skule Støtteeining økonomi og personal Støtteeining tenestetorg og IKT Fag og utvikling Politisk verksemd Kyrkjeleg fellesråd Finansieringstransaksjoner

258 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Økonomisk oversikt - Investering Økonomisk oversikt - Investering Rekneskap 2013 Revidert budsjett Vedteke budsjett Rekneskap 2012 Investeringsinntekter Sal av driftsmidlar og fast eigedom Andre salsinntekter Overføringar med krav til motytelse Statlege overføringar Andre overføringar Renteinntekter,utbyte og eigaruttak Sum inntekter Investeringsutgifter Lønsutgifter Sosiale utgifter Varer og tenester i kommunal eigenproduksjon Kjøp av tenester som erstattar eigenproduksjon Overføringar Renteutgifter, provisjonar og andre finansutgifter Fordelte utgifter Sum utgifter Finansutgifter Avdragsutgifter Utlån Kjøp av aksjar og andelar Dekning av tidlegare års udekka Avsetjing til ubundne investeringsfond Avsetjing til bundne fond Sum finanstransaksjonar Finanseringsbehov Finansiering Bruk av lån Mottekne avdrag på utlån Sal av aksjar og andelar Bruk av tidlegare års udisponert Overføringar frå driftsrekneskapen Bruk av disposisjonsfond Bruk av ubundne investeringsfond Bruk av bundne fond Sum finansiering Udekka/udisponert

259 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Rekneskapsskjema 2A Investering Rekneskap Revidert Vedteke Rekneskap 2013 budsjett budsjett 2012 Årets bruk: Investering i anleggsmidlar Utlån og forskutteringar Avdrag på lån Avsetjingar Årets finansieringsbehov Finansiert slik: Bruk av lånemidlar Inntekter frå sal av anleggsmidlar Tilskot til investeringar Mottekne avdrag på utlån og refusjonar Andre inntekter Sum ekstern finansiering Overført frå driftsrekneskapen Bruk av avsetjingar Sum finansiering Udekka / udisponert Rekneskapsskjema 2B Investering Rekneskap Revidert Vedteke Rekneskap Investering 2013 budsjett budsjett 2012 Bygningar Sogndal omsorgsenter -utbygging Nytt arkivrom Skulevegen 3, Gnr 21 bnr Stedjevegen 15, Gnr. 64 bnr Kongabergvegen Uteareal Trudvang skule Ombygging Leighota Ombygging Norane oppvekstsenter Oppgradering Trudvang skule murbygg Tilpasning røyrselhemma Kaupanger og Trudvang Oppgradering Kvåle skule Oppgradering uteområde Kyrkjebakken barnehage Kjøp av prestebustad

260 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Maskiner og transportmidlar Feiemaskin Investering bilpark Veghøvel KH70020 Opel Vivaro UC28104 Amarok Single Veg og parkering Utvikling Mundal sentrum Kjøp av parkering Fosshaugane Campus Veg industriareal Fjærland Oppgradering parkeringshuskjellar Leitevegen endring Parkering Gunvordalen Mur Markavegen Trafikktryggleik Friluftsanlegg og areal Kvåle stadion Innløysing grunn Fosshaugane Badeanlegg Eide Museumstomt gnr 94 bnr Fjordstien Badelagune Kaupanger gravlund Sentrumspark Vatn og avlaup Kjørnes 3 bustadfelt VVA-Hodlekve VVA-Kjørnes VA-investeringar IKT investeringar Telefonsentral IKT-investeringar Anna Oppretting av feil frå 2012, Sal eigedom

261 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Økonomisk oversikt - Balanse Økonomisk oversikt - balanse Rekneskap 2013 Rekneskap 2012 EIGENDELER Anleggsmidlar Faste eigedomar og anlegg Utstyr, maskiner og transportmidlar Utlån Aksjar og andelar Pensjonsmidlar Omløpsmidlar Kortsiktige fordringar Premieavvik Aksjar og andelar Sertifikat 0 0 Obligasjonar 0 0 Kasse, postgiro, bankinnskot SUM EIGENDELAR EIGENKAPITAL OG GJELD Eigenkapital Disposisjonsfond Bundne driftsfond Ubundne investeringsfond Bundne investeringsfond Endring i rekneskapsprinsipp Rekneskapsmessig mindreforbruk Rekneskapsmessig meirforbruk 0 0 Udisponert i inv.rekneskap 0 0 Udekka i inv.rekneskap 0 0 Likviditetsreserve 0 0 Kapitalkonto Langsiktig gjeld Pensjonsforpliktelsar Ihendehavarobligasjonar 0 0 Sertifikatlån 0 0 Andre lån Kortsiktig gjeld Kassekredittlån 0 0 Anna kortsiktig gjeld Premieavvik 0 0 SUM EIGENKAPITAL OG GJELD MEMORIAKONTI Ubrukte lånemidlar Andre memoriakonti Motkonto til memoriakonti

262 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Note nr. 1 - Rekneskapsprinsipp Årsrekneskapen er sett opp i samsvar med kommunelova og forskrifter og god kommunal rekneskapsskikk. Vurderingsreglar: Anleggsmidlar vert vurdert til anskaffelseskost Omlaupsmidlar vert som hovudregel vurdert til lågaste av anskaffelseskost og verkeleg verdi. Marknadsbaserte finansielle omlaupsmidlar som går inn i ei handelsportefølje (verdipapirfond) vert vurdert til verkeleg verdi. Note nr. 2 - Organisering I tillegg til det som går fram av kommunerekneskapen er Sogndal kommune engasjert i følgjande verksemder: IKS SIMAS Renovasjonsordninga IKS SF Revisjon Revisjonstenester IKS Alarmsentralen i Florø Alarmar og vakthald IKS Sogn brann og redning Brann og redning Note nr. 3 - Antal årsverk, godtgjersle til rådmann, ordførar og revisjon Antal årsverk siste 5 år Løn til rådmann og ordførar eks. sosiale utgifter Rådmann Ordførar Revisjon Rekneskapsrevisjon Rådgjevingstenester Andre revisjonstenester

263 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Note nr. 4 - Avsetjing og bruk av fond Rekneskap 2013 Rekneskap 2012 Disposisjonsfond Disposisjonsfond pr Avsett til disp.fond i driftsrekneskapen Bruk av disp.fond i investeringsregnskapen Bruk av disp.fond i driftsrekneskapen Disposisjonsfond pr Ubundne investeringsfond Ubundne investeringsfond pr Avsett til ubundne investeringsfond Bruk av ubundne investeringsfond Ubundne investeringsfond pr Bundne investeringsfond Bundne investeringsfond pr Avsett til bundne investeringsfond Bruk av bundne investeringsfond Bundne investeringsfond pr Bundne driftsfond Bundne driftsfond pr Avsett til bundne driftsfond Bruk av bundne driftsfond i driftsrekneskapen Bruk av bundne driftsfond i investeringsrekneskapen Bundne driftsfond pr Note nr. 5 - Arbeidskapital Rekneskap 2013 Rekneskap 2012 Balanserekneskapen Omlaupsmidlar Kortsiktig gjeld Arbeidskapital Endring i arbeidskapital Løyvingsrekneskapen Anskaffelse av midlar Inntekter driftsdel (kontoklasse 1) Inntekter investeringsdel (kontoklasse 0) Innbetalinger ved eksterne finanstransaksjonar Interne overføringar Sum anskaffelse av midlar Bruk av midlar Utgifter driftsdel (kontoklasse 1) Utgifter investeringsdel (kontoklasse 0) Utbetalingar ved eksterne finanstransaksjonar Interne overføringar Sum bruk av midlar Anskaffelse - bruk av midlar Endring i ubrukte lånemidlar Endring i arbeidskapital

264 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Note nr. 6 Kapitalkonto IB kapitalkonto Sal av fast eigedom og anlegg Av- og nedskriving av fast eigedom og anlegg Sal av maskiner og utstyr Av- og nedskriving utstyr, maskiner og transportmi Sal av aksjar og andelar 0 Innbetalt avdrag formidlingslån Innbetalt avdrag andre lån Avskriving på utlån Bruk av lånemidlar Endring i pensjonsforpliktelse Aktivering av fast eigedom og anlegg Gevinst ved sal av bygg og anlegg Aktivering av utstyr, maskiner og transportmidlar Kjøp av aksjar og andelar Gevinst ved sal av utstyr, maskiner og transportmidlar Utlån formidlingslån Utlån andre lån Avdrag formidlingslån Avdrag på andre eksterne lån Endring pensjonsfond UB kapitalkonto Note nr. 7 - Garantiskuld ORGANISASJON Innl Sogndal Eigedomsselskap A/S Studentsamskipnaden SISOF Hodlekve drift AS Hodlekve drift AS Sogndal Eigedomsselskap A/S Sogndal Eigedomsselskap A/S SUM

265 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Note nr. 8 - Aksjar og andelar i varig eige Verksemd Antall aksjar Balanseførd verdi Balanseførd verdi Eigenkapitalinnskot KLP SF Revisjon IKS Sogn brann og redning IKS Sogndal eigedomsselskap AS Sentrumsbygg AS Sogneprodukter AS Kunnskapsparken i Sogn og Fjordane AS Sogn ride og travsenter Sognekraft AS Sognahallen AS Fjordinfo AS Hodlekve skisenter AS Sognlab AS Reisemål Sogndal og Luster Fatlatunellen Sogn næring AS Regionalt reisemålselskap SUM AKSJAR OG ANDELAR Note nr. 9 - Anleggsmidlar Anleggsgruppe Verdi Tilgang Avskriving Nedskriving Sal Verdi Edb utsrtyr, kontormaskiner 5 år Person-, vare-, lastebilar 10 år Maskiner, inventar mm 10 år Brannbilar, park.pl, VAR-anlegg 20 år Bustadar, skular, vegar, leidningsnett 40 år Adm.bygg, aldersheim,brannst. 50 år Tomter

266 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Note nr Verdipapirfond Verdipapirfond Behaldning til kostpris pr Balanseførd verdi pr Kjøp Sal Avkasting Behaldning til kostpris pr Balanseførd verdi pr ODIN NORDEN ODIN EUROPA SMB ODIN FINLAND ODIN SVERIGE ODIN NORGE ODIN GLOBAL SMB ODIN GLOBAL ABN AMRO LIKVIDITET ABN AMRO OBLIGASJON ALFRED BERG OBLIGASJON ALFRED BERG NORGE Holberg Norden Holberg Norge Holberg Likviditet Holberg Kreditt Danske Invest Emerging Markets Danske Invest Norge Sum

267 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Note nr Låneoversikt Lånenr. Lånetype Långivar Nom rente Restgjeld Restgjeld Flytande Husbanken, Formidlingslån 2,084 % Flytande Husbanken, Formidlingslån 2,084 % Flytande Husbanken, Formidlingslån 2,084 % Flytande Husbanken, Formidlingslån 2,089 % Flytande Husbanken, Formidlingslån 2,089 % Sum Husbanken, Formidlingslån Flytande Husbanken 1,084% Flytande Husbanken 2,084 % Sum Husbanken, andre lån Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,080 % Fastrente Kommunalbanken 3,640 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Flytande Kommunalbanken 2,250 % Sum Kommunalbanken KLP Kommunekreditt 2,950 % Sum Kommunekreditt Finansiell leasingavtale DnB Nor Finans AS Sum finansiell leasing Sum langsiktig gjeld Note nr Berekning av minimumskrav til avdrag Samla lånegjeld eks. formidlingslån pr Bokførd verdi anleggsmiddel eks. tomter pr Årets avskrivingar Berekning av minimumsavdrag (Askrivingar/AM)*Lånegjeld Låneavdragsprosent (Årlege avdrag*100/sum gjeld) 4,59 14

268 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Note nr Kommunen si samla langsiktige lånegjeld Andel Lånegjeld pr Lånegjeld pr Lånegjeld pr Lånegjeld pr Lånegjeld pr Sogndal kommune IKS SF Revisjon 9,50 % IKS Simas 22,63 % IKS Alarmsentralen i Sogn og Fjord. 6,43 % Sogn Brann og Redning 33,00 % Samla lånegjeld Note nr Endring av periodiseringsprinsipp Utbetalte feriepengar Kompensasjon meirvediavgift Påløpte renter Tilskot til ressurskrevjande brukarar Sum Note nr Avsetjing og bruk av disposisjonsfond tenesteeiningane Rekneskapsskjema 1B Avsetjing til disposisjonsfond Avsetjing av overskot til tenesteeiningane Rekneskap Budsjett Fond Kultur Plan og Næring Kommunalteknikk Helse og Sosial Fond Barnehagar Fond Fjærland oppvekstsenter Fond Norane oppvekstsenter Fond Kaupanger Skule Fond støtteeining økonomi og personal Fond støtteeining tenestetorg og IKT Fag og utvikling Sum

269 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Bruk av disposisjonsfond Bruk av disposisjonsfond overskot tenesteeiningane Rekneskap Budsjett Fond Kultur Fond Barn og unge Fond Trudvang skule Fond Kvåle skule Fag og utvikling Sum Bruk av flyktningefondet Rekneskap Budsjett Flyktningetenesta Helse og sosial Barnevern Økonomisk sosialhjelp Stedjevegen Leighota Sum Bruk av fond kompensasjon 22 juli Rekneskap Budsjett Tenesteeining Barn og unge Sum Bruk av vedlikehaldsfondet Rekneskap Budsjett Kaupanger skule Trudvang skule Helsesenter Sum Parkeringsfondet Rekneskap Budsjett Avsetjing av overskot parkeringsordninga Sum

270 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Note nr Grunnlag for gebyr, vatn, avlaup og renovasjon Rekneskap Rekneskap Rekneskap Alle beløp i heile 1000 vassforsyning avløp renovasjon 1) Investeringer Kostnader: Driftsutgifter inkl. administrasjon Sum kapitalkostnader Sum utgifter Sjølvkostberekning (netto kostnader): 2) Inntekter: Årsgebyrer Tilknytningsgebyrer Sum gebyrinntekter Andre inntekter Sum inntekter: Dekningsgrad VA-gebyrer rel. til sjølvkostberegning % Sjølvkostfond: IB sjølvkostfond Avsetjing/ bruk av fond i året Avsetjing renter av sjølvkostfond Saldo sjølvkostfond inkl. renteavsetjing Årsgebyr: Mengdevariabelt gebyr kr/m3 7,53 7,92 Fast gebyr bustader, kr/år Årsgebyr bustad 210 m3/år, kr/år Årsgebyr bustad gjennomsnitt kr/år Merknad: 1) Inngår i kostn.grunnlaget året etter sett i drift. 2) Sjølvkost er brutto årskostnader frådrege "andre inntekter". Note nr Berekning av rente på VAR-fond På avsatte midlar til sjølvkostfond skal det leggjast til kalkulatoriske renter (alternativkostnad) som skal reflektere alternativavkastninga brukarane går glipp av ved at midlane er bundne i sjølvkostfond. Kalkylerenta skal setjast til effektiv rente på norske statsobligasjonar med 3 års gjenverande løpetid med tillegg av 1%. Berekningsgrunnlaget skal være gjennomsnittleg behaldning det enkelte år. Tilsvarande prinsipp vert nytta ved underskot i sjølvkostrekneskapen når kommunen er pålagd eller kommunestyret har bestemd at kostnaden ved tenestene fullt ut skal dekkast av brukarane. Kalkylerente 2,63 % IB UB Gjennomsn. behaldning Renter Fond for vassforsyning Memoriakonto underskot avlaup Fond for renovasjon/memoriakonto underskot Sum renter av var-fond

271 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Note nr Rekneskapsoversikt Sogn regionråd Deltakarkommunar: Sogndal, Leikanger, Luster, Lærdal, Aurland, Vik, Balestrand og Årdal DRIFTSINNTEKTER Reknskap 2013 Revidert budsjett Vedteke budsjett Reknskap 2012 Refusjonar frå deltakarkommunar Refusjon frå staten Refusjonar frå fylkeskommunen Refusjonar frå andre/private Overføringar frå staten Overføringar frå fylkeskommunar Overføring frå kommunar Overføringar frå andre Mva kompensasjon Sum driftsinntekter DRIFTSUTGIFTER Lønsutgifter Sosiale utgifter Kjøp av varer og tenester som går inn i kommunal tenesteprod Kjøp av tenester som erstattar kommunal tenesteprod Overføringar Fordelte utgifter Sum driftsutgifter Brutto driftsresultat Finansinntekter/finansutgifter Renteutgifter, provisjon og andre finansutgifter Renteinntekter Resultat eksterne finanstransaksjonar Netto driftsresultat Avsetjing og bruk av fondr Bruk av bundne fond Avsetjingar til bundne fond Sum avsetjing og bruk av fond Rekneskapsmessig meirforbruk/mindreforbruk Oversikt over fond Sogn regionråd FOND SOGN REGIONRÅD-DIV. PROSJEKT FOND SOGN REGIONRÅD-UNGDOM FOND SOGN REGIONRÅD-REISELIV 0 0 FOND SOGN REGIONRÅD-BARNEVERN FOND SOGN REGIONRÅD-BARNEHAGE FOND SOGN REGIONRÅD-SKULE FOND SOGN REGIONRÅD-SKULE FAGNETTVERK FOND SOGN REGIONRÅD-KONFERANSE 0 0 FOND SOGN REGIONRÅD-KONTIGENT FOND SOGN REGIONRÅD-IKT SUM

272 Sogndal kommune Rekneskap 2013 Note 19 Pensjon Årets netto pensjonskostnad (F 13-1 bokstav C) 2013 KLP SPK 2012 Årets pensjonsopptjening, nåverdi Rentekostnad av påløpt pensjonsforpliktelse Forventet avkastning på pensjonsmidlene Avregning tidlegere år Administrasjonskostnader Netto pensjonskostnad (inkl.adm.) Årets pensjonspremie til betaling Årets premieavvik Balanse (F 13-1 bokstav E) Pensjons-poster Pensjons-poster Arbeidsgiveravgift Pensjonsposter Arbeidsgiveravgift Pensjonsposter Arbeidsgiveravgift Arbeidsgiveravgift Brutto påløpt forpliktelse Pensjonsmidler Netto pensjonsforpliktelse Årets premieavvik Premieavvik tidligere år ( ) Korrigert premieavik Akkumulert premieavvik Pensjonsforpliktelsar KLP Pensjonsforpliktelsar SPK Pensjonsforpliktelsar Pensjonsmidlamidlamidlar Pensjons- Pensjons- Estimatavvik Pensjons-midlar Netto Netto Estimert i fjor Ny beregning i år Årets estimatavvik (01.01.) Akkumulert avvik fra tidlegare år Korrigert siste år i år Akkumulert estimatavvik Pensjonsforpliktelsar Beregningsforutsetninger (Fra KLP og SPK) KLP SPK Forventet avskastning på pensjonsmidler KLP SPK (F 13-5 bokstav F) 5,00 % 4,35 % Diskonteringsrente Forventet avskastning på (F pensjonsmidler 13-5 bokstav E) 4,00 % 4,00 % (F Forventet 13-5 årlig bokstav lønnsvekst F) 5,00 %(F ,35 bokstav % B) 2,87% 2,87% Forventet årlig G- og pensjonsreg. Diskonteringsrente (F 13-5 bokstav C og D) 2,87% 2,87% (F Forholdstall 13-5 frå bokstav KRD E) 2013:1, :1,30 4,00 Forutsetninger for turn-over (F 13-5 bokstav G) : Sjukepleiere og Tillitsvalgte Alder i år < >50 Turn-over 20 % 8 % 6 % 6 % 4 % 1 % 0 % KLP fradrag pr år 0,4 % 0,2 % 0,1 % KLP Fellseordningen Alder i år < >55 Turn-over 20 % 15 % 10 % 7,50 % 5 % 2 % 0 % KLP Lærere Alder i år Inntil fylte 50 år Over 50 år Turn-over 3% årlig 0% årlig SPK 18 Uttak av AFP i år: Alder over 62 år KLP Sjukepleiarar 33% Fellesordning 65 år 33% Fellesordning 70 år 45% SPK Lærarar 50%

273

274

275 SOGNDAL KOMMUNE Me byggjer framtida Grunnskulerapport Utgangspunkt for utvikling og fornying I følgje opplæringslova skal det utarbeidast ein årleg rapport om tilstanden i grunnskuleopplæringa knytt til læringsresultat, fråfall og læringsmiljø. Den årlege rapporten skal drøftast av skuleeigar. Dialogmøte: Kommunestyret:

276 Innhald Bakgrunn Hovudområde, indikatorar og resultatmål Elevar og undervisningspersonale Læringsmiljø Resultat - Nasjonale prøver Resultat - karakterar, eksamen og grunnskulepoeng Gjennomføring overgangar Spesialundervisning Resultat pr. skule historisk grafisk presentasjon Resultat utviklingsoppgåver System for oppfølging (internkontroll) Oppsummering Resultatmål MOT i skulane

277 Bakgrunn I følgje opplæringslova skal det utarbeidast ein årleg rapport om tilstanden i grunnskuleopplæringa knytt til læringsresultat, fråfall og læringsmiljø. Den årlege rapporten skal drøftast av skuleeigar. I følgje departementet bør rapporten knytast til dei måla og indikatorane for kvalitet som går fram av St.meld. nr. 31 ( ) Kvalitet i skulen. Nasjonale mål Alle elevar som går ut av grunnskulen, skal meistre grunnleggjande dugleikar som gjer dei i stand til å delta i vidare utdanning og arbeidsliv (læringsresultat). Alle elevane skal inkluderast og oppleve meistring (trivsel og mobbing). St.meld. nr. 31 Kvalitet i skulen. I tillegg kan rapporten omtale andre tilhøve som skuleeigar meiner er føremålstenleg ut i frå lokale behov. I Sogndal kommune sin rapport om grunnskulen vert det, i tillegg til UDIR sine krav, rapportert på dei politiske resultatmåla som ligg i økonomiplanen. I første del syner rapporten resultat for kommunen på ressursar, læringsmiljø, læringsresultat, gjennomføring og spesialundervisning. I andre del kjem den einskilde skule sine resultat, vurderingar og oppfølging. Den årlege rapporten om grunnskulen er ein del av skulen sitt kvalitetssystem jf. strategisk skuleplan , og skal vere ein del av grunnlaget for dialogmøtet kvart år. 2

278 (ovudområde, indikatorar og resultatmål 1.1 Elevar og undervisningspersonale Om Elevar og undervisningspersonale Utdanningsdirektoratet tilrår at skuleeigarane tek med desse indikatorane i tilstandsrapporten: Talet på lærarar og lærarårsverk Lærartettleik Tal elevar og lærarårsverk Indikatoren «tal elevar» viser talet på elevar som er registrerte ved grunnskulane per 1. oktober Indikatoren «sum årsverk for undervisningspersonalet» viser sum årsverk for undervisningspersonalet. Summen inkluderer berekna årsverk til undervisning og berekna årsverk til anna enn undervisning. Årsverka er berekna ved å dividere årstimar på årsramma. Det er nytta 741 timar på barnesteget og 656 timer på ungdomssteget. Indikatorar og nøkkeltal (Haust 2013) Tal elevar Årsverk for undervisningspersonale 89,3 85,7 93,2 91,8 Kjelde: Gsi Lærartettleik Lærartettleik Indikatoren viser gjennomsnittleg lærartettleik på steg og steg. Lærartettleik vert berekna med utgangspunkt i forholdet mellom elevtimar og lærartimar, og gir informasjon om storleiken på undervisningsgruppa. Indikatoren inkluderer timar til spesialundervisning og timar til særskilt norskopplæring for språklege minoritetar. Lærartettleik Sogndal kommune samanlikna geografisk Indikatorar og nøkkeltal Sogndal kommune Kommunegr. 8 Nasjonalt Lærartettleik steg 12,2 13,2 13,1 Lærartettleik steg 12,9 14,8 14,1 Kjelde: Gsi 3

279 1.1.3 Ressursar økonomi Indikatoren viser korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskule, skulelokale og skuleskyss (202, 222, 223), per elev. Indikatorar og nøkkeltal Kommunegr Driftsutgifter pr. elev I denne indikatoren inngår følgjande delskåre: - Korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskuleundervisning per elev - Korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskulelokale og skyss per elev Indikatorar og nøkkeltal Kommunegr Korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskuleundervisning per elev Korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskulelokale og skyss per elev Kjelde Gsi/KOSTRA Økonomisk resultat Resultatmål: Vi skal ikkje ha avvik i høve til budsjettet Tenesteeining Mindreforbruk Meirforbruk Merknader Kvåle skule Trudvang skule Bygningsmessige utbetringar Kaupanger skule Norane skule Lægre lønnsutgifter og refusjonar sjukepengar Fjærland skule Lægre lønnsutgifter, lågt sjukefråvær og nøktern drift Sum samla For Norane og Fjærland er barnehagen med. SFO er med på dei skulane som har det. For Trudvang skule er vaksne i institusjon med. (oppl.lova 4a-2) Vurdering Skulane i Sogndal har noko høgre lærartettleik både på steg og steg om ein samanliknar med kommunegruppe 8 og nasjonalt. 4

280 Vi nyttar om lag same ressursar pr. elev som kommunegruppe 8. Kostnadskrevjande gjesteelevar er inkludert. For å kunne gjere samanlikningar mellom kommunar, har SSB gruppert kommunar etter innbyggartal, bundne kostnader og frie inntekter. Kommunegruppe 8 er mellomstore kommunar med lave bundne kostnader per innbyggar og middels frie disponible inntekter. Samla sett har skulane eit mindreforbruk på kr i Læringsmiljø Om læringsmiljø Alle elevar og lærlingar skal inkluderast og oppleve meistring. Skuleeigarar og skuleleiarar har pålegg om å gjennomføre elevundersøkinga for elevar på 7. og 10. steget. Eit utval av spørsmåla i elevundersøkinga er sett saman til indeksar som ligg i skuleporten. Kva fortel tala? Resultata vert her presentert grafisk med fargekodar for kommunen og kvar skule. Fargane seier noko om resultat i høve til mål: Grøn er særs godt resultat betre enn det som var målet. Gult er eit godt resultat i samsvar med eller litt betre enn det som var målet Oransje er og eit akseptabelt resultat men under landssnittet og område vi skal «halde auge med». Raudt krev tiltak. I presentasjonen er det teke omsyn til at avviket må vere signifikant i høve til målet det vil seie meir enn 0,2 for ein 3 poeng skala og meir enn 0,3 på ein 5 eller 6 poeng skala Læringsmiljø i Sogndal kommune (5.-) 7. og 10. steg 2013 Resultatmål: 1. Elevane sin trivsel skal minst ligge på landssnittet 2. Vi skal ha ein skule utan mobbing Elevundersøkinga Elevundersøkinga er endra frå skuleåret 2013/2014. Indikatorar pr. skule/kommune/fylke/nasjon er ikkje offentleggjort per d.d. Rapporteringa her vert difor mangelfull i forhold til resultatmålet. (5,0 er beste resultat) (5.-) 7. steg 10.steg Trivsel 4,6 4,4 Mobbing 4,8 4,9 Elevundersøkinga er gjennomført på 5. 7.steget i Norane og Fjærland, på 7. og 10. steget på Kvåle og Kaupanger 7. Trudvang har ikkje 7. steg 5

281 Vurdering Skulane har over tid levert svært gode resultat når det gjeld læringsmiljø. For alle indikatorane har vi i perioden vore over landssnittet. For 2013 har vi ikkje samanlikningsgrunnlag enno. 1.3 Resultat - Nasjonale prøver Om resultat: Alle elevar som går ut av grunnskulen, skal meistre grunnleggande dugleikar. Dette er dugleikar som gjer dei i stand til å delta i vidare utdanning og i arbeidslivet. Resultatmål: Gjennomsnittleg resultat for lesing, rekning og engelsk for 5., 8. og 10. årssteg skal minst liggje på landsnittet Nasjonale prøver 5. steg i Sogndal kommune historisk og samanlikna geografisk Indikatorar og nøkkeltal Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Sogn og Fjordane 2012 Nasjonalt 2012 Engelsk X 2,1 2,0 1,9 2,0 Lesing 2,1 2,2 2,0 2,0 2,0 Rekning 2,2 2,3 2,1 2,1 2,0 Skala 1-3 6

282 1.3.2 Nasjonale prøver 8. steg i Sogndal kommune historisk og samanlikna geografisk Indikatorar og nøkkeltal Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Sogn og Fjordane 2013 Nasjonalt 2013 Engelsk 3,2 3,2 3,1 3,0 3,0 Lesing 3,4 3,3 3,3 3,2 3,1 Rekning 3,6 3,5 3,5 3,2 3,1 Skala Nasjonale prøver 9. steg i Sogndal kommune historisk og samanlikna geografisk Indikatorar og nøkkeltal Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Sogn og Fjordane 2013 Nasjonalt 2013 Engelsk x x x x x Lesing 3,8 3,7 3,7 3,5 3,4 Rekning 3,9 3,9 3,7 3,6 3,4 Skala 1-5 Det er ikkje nasjonal prøve i engelsk for 9. steget 1.4 Resultat - karakterar, eksamen og grunnskulepoeng. Om karakterar: Standpunktkarakterar og karakterar frå eksamen i grunnskulen og vidaregåande opplæring utgjer sluttvurderinga. Denne vurderinga gir informasjon om kompetansen eleven har oppnådd i faget Standpunktkarakterar i Sogndal kommune historisk og samanlikna geografisk Indikatorar og nøkkeltal Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Sogn og Fjordane 2013 Nasjonalt 2013 Engelsk skriftleg st.p 4,2 4,4 4,0 4,0 3,9 Engelsk munnleg st.p 4,4 4,6 4,3 4,2 4,1 Matematikk st.p 3,7 4,1 3,9 3,7 3,5 Norsk hovudmål st.p 4,1 4,1 3,9 3,9 3,8 Skala 1-6 7

283 1.4.2 Eksamenskarakterar i Sogndal kommune historisk og samanlikna geografisk Indikatorar og nøkkeltal Sogndal 2011 Sogndal 2012 Sogndal 2013 Sogn og Fjordane 2013 Nasjonalt 2013 Engelsk skriftleg eksamen 4,1 4,0 4,1 4,0 3,8 Engelsk munnleg eksamen 4,8 5,2 4,5 4,6 4,5 Matematikk skriftleg 3,5 3,5 3,4 3,2 3,1 eksamen Matematikk munnleg Ikkje off.l 4,8 Ikkje off.l 4,3 4,1 eksamen Norsk hovudmål skr. 3,6 4,1 3,3 3,4 3,4 eksamen Skala Grunnskulepoeng i Sogndal kommune historisk og samanlikna geografisk Om grunnskulepoeng: Grunnskulepoeng er eit mål for det samla læringsutbyttet for elevane som får sluttvurdering med karakterar. Karakterane blir brukte som kriterium for opptak til vidaregåande skule. Grunnskulepoeng er rekna ut som summen av dei avsluttande karakterane til elevane, delt på talet på karakterar og multiplisert med 10. Indikatorar og nøkkeltal Sogndal Sogndal Sogndal Sogn og Nasjonalt Fjordane Grunnskulepoeng gj.snitt 42,6 43,5 42,2 41,2 40,1 Vurdering Skulane i Sogndal har over tid levert svært gode læringsresultat og har kome høgt opp på rangeringslista i nasjonale samanlikningnar av skuleresultat. 1.5 Gjennomføring overgangar Om overgang frå grunnskulen til vidaregåande opplæring (prosent): Prosentdelen av elevkullet som er registrert i vidaregåande opplæring same året som uteksaminering frå grunnskule Overgang mellom grunnskule og vidaregåande skule i Sogndal kommune historisk og samanlikna geografisk. Indikator og nøkkeltal Sogndal 2009 Sogndal 2010 Sogndal 2013 Sogn og Fjordane 2010 Nasjonalt 2010 Overgang frå grunnskule til vgo. 99,0 100,0 96,9 98,6 98,0 Her er det gjort endringar i rapporteringsmåten og tala kan difor ikkje samanliknast direkte. 8

284 1.6 Spesialundervisning I St. Melding nr 16 ( ) går det fram at tidleg innsats er vesentleg for å betre dugleikar og fagleg utvikling hos elevane. Kartlegging av dugleiksnivået til elevane må følgjast opp med tiltak for dei som har behov for ekstra opplæring frå første stund. Den spesialpedagogiske innsatsen kan her vere sentral Spesialpedagogisk bruk i Sogndal kommune, historisk Tal elevar med spesialundervisning Tal elevar med spesialundervisning i prosent 12, 8 % 14,0 % 13,9% Del av lærartimane til spesialundervisning 27,5 % 29,6 25,2 Kjelde: Gsi Trendanalyse Andel elevar som får spesialundervisning etter enkeltvedtak fordelt etter alderssteg. (kjelde: gsi) 20,0 % 18,0 % 16,0 % 14,0 % 12,0 % 10,0 % 8,0 % 6,0 % 4,0 % 2,0 % 0,0 % 9,0 % 9,2 % 18,8 % 17,3 % 16,1 % 15,1 % 14,1 % 14,5 % 13,7 % 12,4 % Årstrinn Vurdering Det er stadig viktig å ha fokus på omfang og innhald i spesialundervisninga. Det er mange «drivarar» som kan vere årsak til framleis auka omfang. Kommunane i Sogn regionråd har «system for styrka læring» som satsingsområde. Mindre spesialundervisning og auka læringsutbytte er ei målsetjing. 9

285 . Resultat pr. skule historisk grafisk presentasjon 2.1 Fjærland skule Elevundersøkinga Elevundersøkinga er endra frå skuleåret 2013/2014. Indikatorar pr. skule/kommune/fylke/nasjon er ikkje offentleggjort per d.d klasse: (5,0 er beste resultat) Trivsel 4,3 Mobbing 4,7 NASJONALE PRØVAR 5. KLASSE Fjærland Land Fjærland Land Fjærland Land Norsk 2,6 2 1,3 2 1,6 2 Engelsk Annullert 1,2 2 2,0 2 Matematikk 2,4 2 1,8 2 2,8 2 MEDARBEIDARKARTLEGGING 2013 (tilsette skule, sfo og barnehage) Fjærland Land Fjærland Land Fjærland Land Organisering av arbeidet 4,3 4,4 4,3 4,5 5,1 4,5 Innhald i arbeidet 4,3 5,1 5 4,9 5,2 5,0 Fysiske arbeidstilhøve 3,8 4,1 4,5 4,2 5,2 4,2 Samarbeid og trivsel med kollega 4,3 5 4,7 5 5,4 5,1 Mobbing, diskriminering og varsling 4,8 4,7 5,1 4,8 5,8 5,1 Næraste leiar 4,8 4,5 4,4 4,5 5,0 4,6 Medarbeidarsamtale 5 4,7 4,5 4,7 5,8 4,8 Overordna leiing 3,2 3,8 4,1 3,9 4,1 3,9 Fagleg og personleg utvikling 4,4 4,2 5 4,3 5,1 4,4 System for løn- og arb.tids.ord. 4,5 3,8 4,3 4 4,3 4,1 Stoltheit over eigen arbeidsplass 4,8 4,7 5 4,7 5,3 4,8 Heilskapsvurdering 5 4,5 4,7 4,6 4,8 4,6 Snitt samla 4,4 4,4 4,6 4,5 5,1 4,6 10

286 Elevundersøkinga I høve trivsel og mobbing ligg vi på landssnittet. Når det gjeld «trygt miljø» og «støtte frå lærarane» ligg vi over landssnittet. I høve motivasjon og vurdering for læring er resultatet noko under. Elevane har arbeidd med undersøkinga i etterkant, både positive resultat og ikkje minst områder som treng forbetring. Dei har plukka ut sine punkt med tiltak til forbetring; arbeidsro i klassen og problematikk kring mobbing. Vidare vil dei tilsette vektleggje vurdering for læring som forbetringsområde. Det er og samanfallande med allereie fastsett utviklingsområde i lys av ståstadanalysen; «utvikle felles retningslinjer og praksis for god klasseleiing» Utgangspunktet vil vere felles studium knytt til «Ti kjenneteikn på god undervisning». Dette arbeidet vil truleg støtte opp under vurdering for læring og motivasjon m.m. Læringsutbytte (nasjonale prøver) Resultatet frå nasjonale prøvar syner framgang sidan førre år. Særleg i rekning, men òg i engelsk og lesing. Det har vorte arbeidd frå fleire frontar for å utvikle og styrkje undervisninga og dertil læringsutbyttet. M.a. organisering og ressursbruk, pedagogisk innhald; læringsstrategiar, leseforståing på alle trinn, intensivkurs i lesing, auka bruk konkretiseringsmateriell m.m. Vårt planlagde studium i høve «god klasseleiing» vil òg styrkje arbeidet med grunnleggjande ferdigheiter og dertil læringsutbytte. Medarbeidarkartlegging Samanliknar ein eige utviklinga sidan 2009 har resultata gått i positiv lei innan alle område. Siste undersøkinga syner ein skor som ligg på eller over det nasjonale resultatet. For 2013 fastsette vi forbetringspunkt innan «Næraste leiar»; avsetje tid til utveksling eller tilbakemeldingar frå den daglege drifta (erfaringsutveksling), «Stoltheit over eigen arbeidsplass»: kommunikasjon, tema på foreldremøte, aktivisere bruken av heimesida, «Fagleg og personleg utvikling»; tilsette må melde inn behov, samt avsetje tid til tilbakemeldingar i kollegiet og drøfting (erfaringsutveksling). Tilsyn I 2013 vart det gjennomført tilsyn etter "Forskrift om miljøretta helsevern i barnehage og skular" ved Fjærland oppvekstsenter. Det vart gjeve fire merknader og fire avvik. Merknadane er retta opp og avvika er lukka. Fjærland skule er no godkjent etter "Forskrift om miljøretta helsevern i barnehagar og skular m.v." Barnehagen vart godkjent for nokre år attende. 11

287 2.2 Norane skule Kvalitetsindikatorar NASJONALE PRØVER Skule Land Skule Land Skule Land Skule Land Norsk lesing Engelsk Rekning Vurdering og oppfølging Nasjonale prøvar: Resultata frå nasjonale prøvar 2013 er for Norane skule forholdsvis dårlege. Vi ligg godt under kommune - og landssnitt i engelsk og matte, medan me i lesing ligg omtrent på landsnivå. Elevgrunnlaget som resultata er basert på er tynt, men ettersom me dei to siste åra ser ein negativ utvikling, har me starta nokre prosessar internt. Dette i høve førebuinga, gjennomføringa og etterarbeidet av nasjonale prøvar. Arbeidsprosessen i høve dette så langt: Tidleg innsats på småskulen har lærarane og spes.ped.ansvarleg tileigna seg nyttig kunnskap i bruk av kartleggingsverktøy, her Aski Raski og andre verktøy og arbeidsmetodar som viser gode resultat for lesing. Tidleg innsats når me ser at nokon treng ekstra lesetrening og lesegrupper for dei som treng det i kortare periodar. Her har me eit godt samarbeid med Kaupanger skule, der me lærer av deira erfaringar og kunnskap om kva som er gode verktøy og arbeidsmetodar. Spesielt for faga engelsk og matematikk gjennomgår me no interne prosessar for å kvalitetssikre arbeidet med desse faga. Me samarbeider og ynskjer og tettare samarbeid med dei andre skulane i kommunen for å utvikle / utveksle arbeidsmetodar, IKT, vurdering og andre tilnærmingar for fagleg utvikling. Arbeidet med ståstadanalysen vert og eit viktig verktøy for oss i arbeidet for auka kvalitet i opplæringa. Me har stor tru på at arbeid med desse prosessane vil og vera med å påverka resultata på nasjonale prøvar i framtida. Trivselsundersøkingar Lokale undersøkingar ( trinn) I samband med ståstadsanalysen kvalitetssikrar me i desse dagar dei lokale undersøkingane me nyttar i høve trivsel ( trinn). Sjølv om resultata me har på desse undersøkingane viser gode resultat og rutinane me har for å «fanga opp» det som kjem fram fungerer godt, ynskjer likevel å gjera nokre enderingar. Dette går på antall spørsmål og måten me stiller spørsmåla på. Me kvalitetssikrar dette opp mot elevundersøkinga, då ut i frå elevane sin alder. Elevundersøkinga ( trinn) Elevundersøkinga er endra frå 2012 / Indikatorar pr. skule / kommune / fylke/nasjon er for 2013 pr. dags dato ikkje offentleggjort. 5,0 er no best resultat. 12

288 Trivsel: 4.59 Mobbing: 4.77 Me har gode resultat på elevundersøkinga, det er likevel einskilde områder me ser me må ha ekstra fokus på i tida framover. Me arbeider no med dei resultata me har fått og ser på kva som er fungerer godt og kva me må arbeida meir konkret med. Når me er ferdig med denne kartlegginga vil me arbeida meir med oppfølging av det som kom fram av undersøkinga. 2.3 Kaupanger skule Kvalitetsindikatorar Skule Land Skule Land Skule Land Skule Land NASJONALE PRØVER 5.klasse Norsk 1,9 2,0 2,1 2,0 2,4 2,0 2,4 2,0 Engelsk 2,1 2,0 2,2 2,0 2,1 2,0 Matematikk 2,0 2,0 2,2 2,0 2,4 2,0 2,4 2,0 NASJONALE PRØVER 8.klasse Norsk 3,2 3,1 3,8 3,1 3,5 3,1 3,9 3,1 Engelsk 3,6 3,0 3,6 3,0 3,5 3,0 3,1 3,0 Matematikk 3,6 3,1 4,1 3,1 3,5 3,1 3,7 3,1 NASJONALE PRØVER 9.klasse Norsk 4,3 3,5 3,3 3,5 4,0 3,5 4,1 3,4 Matematikk 4,1 3,4 3,9 3,4 4,1 3,4 3,8 3,4 Eksamenskarakterar Norsk hovudmål - skriftleg 4,0 3,5 3,9 3,4 Norsk sidemål - skriftleg 4,2 3,2 3,7 3,3 Matematikk - skriftleg 3,1 3,1 Engelsk - skriftleg 4,0 3,8 13

289 Medarbeidarundersøkinga Kaup. land Kaup. land Kaup. land Organisering av arbeidet 5 4,4 5 4,4 5 4,5 Innhald i jobben 5,2 4,9 5,2 4,9 5,3 5 Fysiske arbeidsforhold 4,9 4,1 5,1 4,1 5,2 4,2 Samarbeid og trivsel med koll. 5,7 5 5,6 5 5,5 5 Mobbing, diskriminering og varsl. 5,4 4,7 5,7 4,8 5,6 4,8 Næraste leiar 5,1 4,5 4,9 4,5 5,3 4,6 Medarbeidersamtale 5,1 4,7 5,2 4,7 5,4 4,8 Overordna leiing 3,8 3,8 3,9 3,9 3,7 3,9 Fagleg og personleg utvikling 5 4,2 5,1 4,2 5 4,4 System for løn/arb.tids ordning 4 3,8 4,3 3,9 4,6 4,1 Stoltheit eigen arbeidsplass 5,4 4,7 5,6 4,7 5,7 4,8 Heilskapvurdering 5,1 4,5 5,5 4,5 5,3 4,6 snitt 5 4,4 5 4,5 5,1 4,6 Elevundersøkinga Elevundersøkinga er endra frå skuleåret 2013/2014. Indikatorar pr. skule/kommune/fylke/nasjon er pr. dags dato ikkje offentleggjort. 5 er beste resultat. 7.klasse Trivsel 4,5 Mobbing 5,0 10.klasse Trivsel 4,4 Mobbing 4,0 Vurdering og oppfølgjing: Nasjonale prøvar: Skulen har svært gode resultat. Vi ligg over landssnittet i alle fag. Vi må vidareføre arbeidet med læringstrykk, arbeidsro og ei brei tilnærming til læringsutbytte. Eksamenskarakterar: Vi er på landssnittet i matematikk. Avvik i høve standpunkt er - 0,1. Tilfredsstillande resultat. Medarbeidarundersøkinga: Vi har resultat høgt over landssnitt på alle område. Høg grad av trivsel og tilsette som "brenn" for jobben. Elevundersøkinga: Trivsel og mobbing er godt over målsetjing. Satsingsområde må utarbeidast etter offentleggjering av indikatorar. 14

290 1.2 Trudvang skule Kvalitetsindikatorar NASJONALE PRØVER 5.klasse Skule Land Skule Land Skule Land Skule Land Norsk 2,2 2 2,1 2 2,3 2 2,0 2,0 Ikkje 2,2 2 x 2,2 2,0 Engelsk res 2,1 2,0 Matematikk 2,2 2 2,2 2 2,3 2 2,0 2,0 Medarbeidarundersøkinga tru land tru land tru land Organisering av arbeidet 4,3 4,4 4,3 4,5 Innhald i jobben 5,1 4,9 4,9 5 Fysiske arbeidsforhold 4,3 4,1 4,4 4,2 Samarbeid og trivsel med koll. 5,1 5 5,4 5 Mobbing, diskriminering og varsl. 5 4,8 5,4 4,8 Næraste leiar 4,4 4,5 4,3 4,6 Medarbeidersamtale 4,5 4,7 4,7 4,8 Overordna leiing 3,9 3,9 3,8 3,9 Fagleg og personleg utvikling 4,4 4,2 4,4 4,4 System for løn/arb.tids ordning 4,4 3,9 4,3 4,1 Stoltheit eigen arbeidsplass 4,8 4,7 4,9 4,8 Heilskapvurdering 4,4 4,5 4,7 4,6 Vurdering og oppfølgjing: snitt 4,55 4,47 4,6 4,6 Nasjonale prøvar: Skulen har resultat på landssnittet eller litt over. Vi må vidareføre arbeidet med læringstrykk, arbeidsro og ei brei tilnærming til læringsutbytte. Me har mindre tal elevar i prøveklasse ein enn landssnittet. Medarbeidarundersøkinga: Vi har resultat som på landssnittet på mange av punkta. Me er i full gang med arbeid rundt å skape framtidas Trudvang skule som ein 1-5 skule 15

291 1.3 Kvåle skule KVÅLE SKULE Kvalitetsindikatorar Skule Land Skule Land Skule Land Skule Land Skule Land Skule Land NASJONALE PRØVER 8.klasse Norsk 3,4 3,0 3,3 3,1 3,2 3,1 3,0 3,1 3,3 3,1 3,1 3,0 Engelsk 3,2 3,1 3,2 3,0 3,1 3,0 3,3 3,0 3,1 3,0 3,1 3,1 Matematikk 3,3 3,1 3,1 3,1 3,6 3,1 3,3 3,1 3,5 3,1 3,5 3,1 NASJONALE PRØVER 9.klasse Norsk 4,1 3,5 3,9 3,5 3,5 3,5 3,6 3,4 Matematikk 4,1 3,5 3,9 3,4 3,8 3,4 3,7 3,4 Eksamenskarakterar Norsk hovudmål - skriftleg 3,8 3,4 3,7 3,5 3,3 3,5 4,1 3,4 3,3 3,4 Norsk sidemål - skriftleg 3,9 3,5 3,6 3,5 3,7 3,2 4,0 3,3 3,4 3,2 Matematikk - skriftleg 3,7 3,4 3,6 3,2 3,5 3,1 3,5 3,1 3,6 3,1 Engelsk - skriftleg 3,5 3,8 3,7 3,8 4,1 3,8 4,0 3,8 4,1 3,8 Elevundersøkinga Elevundersøkinga er endra frå skuleåret 2013/2014. Indikatorar pr.skule/kommune/ fylke/nasjon er pr. dags dato ikkje offentleggjort. 5,0 er best resultat. 7.klasse Trivsel 4,4 Mobbing 5,0 10. klasse Trivsel 4,4 Mobbing 5,0 Kvåle skule - pedagogisk årsmelding Vurdering og oppfølging Nasjonale prøvar Kvåle skule har gode resultat for nasjonale prøvar. Me ligg på landssnittet i engelsk, og over landssnittet i lesing og rekning. I 9. trinn ligg me noko høgare over landssnittet 0,2 poeng. Utfordringane for skulen ver å oppretthalde desse gode resultata etter kvart som elev- og lærarressursane minkar. Me må vidareutvikla arbeidsmetodar i klasserommet både med tanke på læringstrykk, arbeidsro, klasseleiing og utviklingsarbeidet vårt må vidareførast med kjenneteikn på god undervisning. Eksamenskarakterar Resultata for 2013 viser varierande fargeskala på målekartet. Vi er 0,1 under landssnitt i norsk hovudmål medan resultatet er 0,2 over i sidemål, og 0,2 over landssnittet i norsk munnleg. For matematikk viser resultatet 0,5 over landssnittet i skriftleg og 0,2 i munnleg. Engelsk har resultatet 0,3 over landssnittet i skriftleg og 0,2 over i munnleg. Det vert ikkje gjennomført ekstra tiltak i høve eksamenskarakterar, men det er eit behov for å gjennomføra eksamen etter ny modell før slike endringar kan setjast i gang. 16

292 Elevundersøkinga Skulen ligg over landssnittet i alle kategoriar utanom fysisk læringsmiljø og faglege utfordringar. Gjennom studiearbeidet vårt med «10 kjenneteikn på god undervisning» vil me arbeide særskilt med å utvikle oss på dei to nemnde områda. Me vil ha fokus på individuell og tilpassa opplæring i tillegg til eigenvurdering og framovermeldinga i utviklingssamtalen. Med omsyn til det fysiske læringsmeljøet vert det no utarbeidd ein tiltaksplan for å renovere den gamle delen av bygningen som del av tilsyn for miljøretta helsevern. Dette arbeidet vil vere gjennomført i løpet av sommaren Arbeidet er alt starta opp i Resultat utviklingsoppgåver Oppsettet nedanfor er eit samandrag frå skulane sine årsmeldingar Fj= Fjærland, No=Norane, Ka = Kaupanger, Tr = Trudvang, Kv=Kvåle skule Resultatmål Vi skal følgje opp strategisk skuleplan med vekt på tidleg innsats og digital kompetanse. Vi skal lage retningslinjer for overgang grunnskule vidaregåande skule Vi skal ta i ruk læri gsplattfor a Its lear i g for tilsette elevar og føresette. Vi skal ferdigstille kompetanse- og rekrutteringsplan Vi skal følgje opp plan for SFO med vekt på a. Fysisk aktivitet og sunt kosthald Fj b. Samspel mellom SFO og lokalsamfunnet Fj c. Omsorg og tryggleik Ka, No,Tr d. fysisk aktivitet og kosthald. Ka e. Leik ha det kjekt No f. Song, dans, spel og opplevingar No Resultat Dette er innarbeidd i skulane sine verksemdplanar. Tiltaket er utsett til 2014 Læringsplattforma er teken i bruk i alle skulane. For nokre av skulane vil foreldra først kunna ta det i bruk i Det er ikkje laga felles plan for skulane. Kompetansen til dei tilsette er kartlagt og planarbeidet vil halde fram i Tiltaka er gjennomført i samsvar med føringar i kommunal plan 17

293 Resultatmål g. Prosjekt musikk i SFO i samarbeid med kulturskulen Tr Vi skal vidareutvikle og ta i bruk nytt vurderingssystem for undervegs og halvårsvurderingar Vi skal gje o føre y orga iseri g av fagområda i barnehagen der vi fokuserer på eitt område gjennomgåande for kvart år. Dette er ein del av gjennomføringa av den kommunale barnehagestrategien.fj Vi skal vidareutvikle entreprenørskap og utdjupe og leggje til rette for aktiv bruk av utdanningsval på ungdomssteget. Det skal utarbeidast tiltaksplanar for faget utdanningsval som del av overgangen til vidaregåande skule. Entreprenørskap er del av ei nasjonal satsing. Kv Vi skal leggje til rette for og utvikle nye valfag på ungdomssteget i tråd med Stortingsmelding nr. 22. Kv Vi skal satse på utviklingsoppgåver knytt til læringsstrategiar, klasseleiing, vurdering og internasjonalt arbeid. Dette er prioriterte utviklingsområde for Kvåle skule innanfor nasjonale satsingsområde og strategisk skuleplan. Kv Vi skal søkje om deltaking i nytt internasjonalt prosjekt i Europa. Ka Vi skal ta del i forskingsprosjektet Look to Scandinavia: Resultat Nytt vurderingssystem for undervegs og halvårsvurderingar er teke i bruk Fago rådet Natur, iljø og tek ikk er fokusområde for barnehageåret 13/14. Det vert arbeidd med tema gjennom heile året. Fagområdet inngår òg som tema i fellesprosjektet for heile oppvekstsenteret. Skulen rullerer kvart år verksemdsplanen med tanke på å fornya og aktualisera denne undervisninga. Utdanningsval vil bli eit større ansvar for kontaktlæraren gjennom utviklingssamtalen med elev og foreldre. Dei nye valfaga i 8. trinnet er og ei satsing med profil mot dette faget. Det vert no arbeidd med ein tiltaksplan for kvart årstrinn med tiltak og ansvar. Behov for å avvente Dep sin revisjon av fagplanane på dette området. Planane er utarbeidde, og ein prioriterer no mellom dei ulike valfaga inn mot kvart årstrinn Arbeidet vert tett fylgd opp gjennom verksemdsplanen og organiseringa av prioriterte satsingsområde gjennom heile skuleåret. Lærarane si kompetanse-heving er knytt til desse utviklings-oppgåvene. Det er utarbeidd malar og retningsliner for MILL i klasserommet. All undervisning skal ha fokus på eleven si læring og utbyte. Studieheftet «Ti kjenneteikn på god undervisning» har resultert i skulen sitt strukturdokument: «Slik gjer me det ved Kvåle skule». Skulen deltek no fjerde året i Comenius programmet saman med 4 andre land i Europa under «prosjektfana» Renewable Europe. Kvåle skule er sentral aktøren for alle skulane i dette prosjektet. Ikkje gjennomført grunna utvikling av nytt program i EU: Erasmus f.o.m Gjennomført og implementert i skulen sin plan

294 Resultatmål a) Utvikle indikatorar for kvalitet b) Vurdere kva strategiar skular som lukkast, har brukt c) Utvikle eigen praksis vidare Ka Vi skal gjennomføre språkkartlegging i barnehagen. No Vi skal lage ein sosial handlingsplan No Vi skal gjennomføre eit likestillingsprosjekt i barnehagen. Fylkesmannen har løyvd kr til eit slikt prosjekt. No Resultat Dette er gjort i samsvar med den kommunale barnehagestrategien. Dette arbeidet er i startfasen. Arbeider med gode prosessar som skal omhandle heile oppvekstsenteret (bhg. + skule). Dette arbeidet er godt i gang med refleksjonsgrupper og videoanalyse. Tilsette Resultatmål Resultat 2013 Vi skal ha gjennomført medarbeidarsamtale 77% med alle tilsette i meir enn 20 % stilling. Sjukefråværet på eininga skal ligge under Fjærland 12,2% gjennomsnittleg sjukefråvær for Norane 8,5 kommunane. Kaupanger 1,7 % Kvåle skule 2,5 Trudvang skule 4,3 % Landsnittet for 2013 er på 7,8 %. Tilsyn Det har vore gjennomført systemrevisjon etter forskrift om miljøretta helsevern ved Fjærland og Kaupanger skular. Desse har fått ny godkjenning. Gjennomføring av strategisk skuleplan og plan for SFO Revidert strategisk plan for utvikling av skulane i Sogndal vart vedteken av kommunestyret i desember Kartlegging av status for gjennomføring av planen vart gjennomført i 2013 og arbeidet med revisjon av planen vart sett i gang hausten System for oppfølging internkontroll Gjennom den årlege kvalitetsamtalen i februar følgjer skuleeigar opp dei enkelte skulane. Resultatoppfølging er eit av tema i samtalen. Skulane er også i ferd med å utarbeide og legge inn prosedyrar i SKK (Sogndal kommune kvalitetsystem). Prosedyrar, avvikshandtering og risikoanalyse i SKK vil bli ein viktig del av skulane sin internkontroll. I tillegg til dette har skuleeigar oppfølging av skulane gjennom styringsdialogen knytt til 19

295 verksemdplan, tilbakemeldingar på tertialrapportar og årsmelding, samt gjennom dei månadlege rektormøta. 5. Oppsummering Vi ligg over kommunegruppe 8 når det gjeld bruk av ressursar, men vi brukar meir ressursar til undervisning og mindre til lokale og skyss samanlikna med kommunegruppa. Skulane i Sogndal har noko høgre lærartettleik både på steg og steg om ein samanliknar med kommunegruppe 8 og nasjonalt. Skulane i Sogndal har over tid levert gode resultat når det gjeld læringsmiljø og læringsresultat og gjer det framleis. Det vil framleis vere viktig å ha fokus på omfanget og innhaldet i spesialundervisninga. Dette vil mellom anna vere eit viktig område i regionsamarbeidet «system for styrka læring». På bakgrunn av St.meld. 22 har Kunnskapsdepartementet utarbeida ein strategi for ungdomssteget. Eit av dei sentrale tiltaka i strategien er skulebasert kompetanseutvikling i klasseleiing, rekning, lesing og skriving for lærarar og skuleleiarar. Dette saman med innføringa av valfag vil krevje ressursar og auka kompetanse 20

296 Vedlegg 6. Resultatmål Felles politiske resultatmål grunnskulen og SFO Brukar 1. Elevane sin trivsel skal minst liggje på landsnittet. 2. Vi skal ha ein skule med null-toleranse for mobbing. 3. Vi skal gjennomføre brukargransking i SFO i Gjennomsnittleg resultat for kor nøgde foreldra er, skal minst liggje på landsnittet. 4. Gjennomsnittleg resultat for , 9., og 10. klasse i lesing, rekning og engelsk skal liggje over landsnittet, og alle elevane skal gjennomføre nasjonale prøver. Utviklingsoppgåver 1. Vi skal starte arbeidet med å implementere ny strategisk skuleplan i Sogndal kommune skal satse på kvalitet i skulen ved å delta i Sogn regionråd sitt barnehage- og skulesamarbeid. med vekt på styrka opplæring og reduksjon av spesialundervisning. 3. Vi skal evaluere og revidere plan for skulefritidsordninga i Sogndal kommune. Felles administrative tiltak i Vi skal ko kretisere og fora kre lokalt de regio ale satsi ga syste for styrka læri g ed vekt på ålsetji ga e; redusere spesialu dervis i g, auka læringsutbytte og styrka tilpassa opplæring 2. Vi skal vidareutvikle bruken av læringsplattforma it`s learning slik at verktyet blir eit godt hjelpemiddel for tilpassa opplæring og aukar den digitale kompetansen hjå både elevar og lærarar 3. Vi skal følgje opp strategien for ungdomstrinnet «Motivasjon og meistring for betre læring» med vekt på vurdering for læring, skulen som lærande organisasjon og klasseleiing 4. Vi skal implementere ståstadsanalyse som verkty for analyse og utvikling av skulane. 5. Vi skal bidra i utarbeidinga av handlingsplan mot vald i nære relasjonar og revisjon av heftet «Samordna tenester for barn og unge». 21

297 Fjærland skule Eigne administrative tiltak i Vi skal arbeide med tverrfagleg prosjekt for heile oppvekstsenteret, med vekt på fagleg læring, sosial kompetanse, og pedagogisk utviklingsarbeid for dei tilsette. 2. Vi skal vidareutvikle og fornye innhald og system for den grunnleggjande opplæringa i basisfaga på alle klassesteg. Norane skule Eigne administrative tiltak i Vi skal bruke kartleggingsverktøyet «Alle med» på alle barna i barnehagen. 2. Vi skal vidareutvikle arbeidet med likestilling i barnehagen. 3. Vi skal følgje SFO planen med vekt på: 1. Omsorg og tryggleik 2. Leik ha det kjekt 3. Song, dans, spel og opplevingar. 4. Vi skal halde fram arbeidet med sosial handlingsplan og implementere dette i alle ledd i organisasjonen (tilsette, elev og føresette). 5. Vi skal i år ha spesifikk fokus på digital kompetanse hjå elevar og tilsette (digitale tavler og læringsplattforma its learning). Kaupanger skule Eigne administrative tiltak i Vi skal i ple e tere doku e tet Kaupa ger skule med hovudvekt på å vidareutvikling av elevrolla, tilsetterolla og foreldrerolla. 2. Vi skal gjennomføre eit heilskapleg arbeid med eit godt skulemiljø knytt til 5.1 i Opplæringslova. Plan er laga og må implementerast og kvalitetssikrast. 3. Vi skal fortsetje vitaliseringa av entreprenørskapsarbeidet: a. revisjon av skulen sin plan b. vidareutdanning i entreprenøriell matematikk c. katalogisering av næringslivet i bygda d. gru der a p for. og.klasse e. vitalisering av elevbedrifter. Trudvang skule Eigne administrative tiltak i Vi skal etablere eit heilskapleg kvalitetssystem for Trudvang skule gjennom Sogndal kommune sitt SKK-system og gjennom å utarbeide og kvalitetssikre rutinar på alle underområde for eininga si del. 2. Vi skal setje ned interne faggrupper i norsk, matematikk og engelsk som skal arbeide med å forbetre undervisninga. 3. Vi skal ta i bruk vurderingsmodulane i Its Learning (læringsplattform) og kvalitetssikre dei resterande delane av systemet slik at Its Learning er fullt ut implementert i skulen si drift. 22

298 Kvåle skule Eigne administrative tiltak i Vi skal vidareutvikle og implementere dokumentet «Slik gjer me det på Kvåle skule», slik at det vert kjent og brukt av alle ved skulen. 2. Vi skal utarbeide ein plan over tilgjengelege valfag frå trinn. 3. Vi skal utarbeide ein tiltaksplan for faget entreprenørskap på alle trinn med fokus på entreprenøriell matematikk og revisjon av elevbedriftsatsinga. 4. Vi skal satse vidare på utviklingsarbeid knytt til nasjonale satsingsområde og strategisk skuleplan, med hovudvekt på områda læringsstrategiar, klasseleiing, vurdering og internasjonalt arbeid. 23

299 MOT i skulane MOT er ein haldningsskapande organisasjon som jobbar for og med ungdom. MOT sitt mål er å bidra til robuste ungdommar og trygge ungdomsmiljø. Sogndal kommune er eit lokalsamfunn med MOT, og føl ein heilskapleg program for korleis Sogndal skal jobba saman med ungdom. Som ein del av dette programmet arbeidar MOT med elevane ved skulane i kommunen. Gjennom 15 skulebesøk frå klasse blir ungdommane bevisstgjort på å ta eigne val, ta vare på kvarandre og vise mot. Dette skjer gjennom «ung til ung-formidling», øvingar, historiar, dialog og rollespel. Kvåle og Kaupanger skule arrangerer kvart år ein «MOT til å glede dag». På denne dagen er alle elevane ved skulane i fokus, og blir oppmoda til å visa MOT gjennom å våge å stå på scena. Dette resulterer i ein konsert for heile skulen. MOT i Sogndal jobbar også med ungdommane på fritida. Eit ledd i denne satsinga er at ei elevbedrift i 9.klasse ved Kvåle skule har starta ein MOT-kafè i Solhov. Her får ungdommane samlast gjennom leik, mat og god prat. Sogndal fotball er ein MOT-klubb. Dette er er ein god samarbeidspartnar til MOT, der elevane på skulane får eit nærare forhold til førebileta sine. Nytt for dette skuleåret er at me har innført «Ungdom med MOT». 6 ungdommar ved 9. klasse på Kaupanger og Kvåle skule har blitt utdanna til å vera rollemodellar for dei andre elevane. Dei er assistentane til MOT-informatørane og er delaktige med både MOT til å glede dagen, MOT-turneen og ikkje minst har dei ansvaret for det 3 timar lange skulebesøket i 7.klasse. Dette er i samsvar med MOT sine verdiar om ung til ung-formidling. Eit av MOT sine hovudfokus er draumar. Denne våren fekk alle ungdommane i 9.klasse moglegheit til å skriva ein draumesøknad til MOT, om ein draum dei ønskja skulle gå i oppfylling. Vegard i 9A på Kvåle skule fekk ein heil dag i Bergen med brannspelarane, og eit møte med sitt største førebilete Eirik Huseklepp. 24