Side 1. Årsmelding. Kvinnherad kommune -fellesskap og trivsel utvikling og vekst

Transkript

1 Side 1 Årsmelding

2 Side 2 Innhald 1.0 Rådmannen sine merknader Samfunnsutviklinga etter år Realiserte prosjekt og tiltak som kan ha påverka samfunnsutviklinga Endring i sysselsetjing og folketalsutvikling Endring i reiseaktivitet Endring i den kommunale økonomien Økonomi Økonomistyring Driftsresultat og resultatvurdering Investeringar Lånegjeld og fondskapital Tidlegare KOSTRA-tal Tenesteproduksjon Arbeidsgjevarpolitikk Tilsette Likestilling Rekruttering Seniorpolitikk Kompetanse og læring Nærvær AMU arbeidsmiljøutval Etikk og samfunnsansvar Varsling Løns- og personalpolitikk E-løysingar Beredskap Barnehagane, skulane, pleie og omsorg og resten av kommunen Kommentarar til økonomi...34 Kommunale og private barnehagar...35 Tilsette kompetanse...35 Kommentarar til tilsette og kompetanse...35 Barnehagebarn...36 Kommetar til barn i barnehagane Kvalitet og innhald i barnehagane...36

3 Side 3 Økonomi...37 Kommentarar til økonomi Organisasjon, personell og elevar Kommentarar til organisasjon, personell og elevar...38 Ressursar til skulane...38 Kommentar til ressursane til skulane...39 Resultat...39 Kommentarar til resultat Pleie og omsorg Sjukefråvær i sonene Tildelingskontoret Kreftkoordinator...46 Foto framside: Baroniet Rosendal

4 Side Rådmannen sine merknader. Det skjer kanskje ikkje så mykje frå veke til veke, men ser ein på utviklinga frå år 2000 og fram til i dag er det ei ganske omfattande endring som har funne stad i Kvinnherad. Sjølv om hjørnesteinsbedrifta Hydro Husnes går for halv maskin og det minkar på skipsbygginga, er det like mange arbeidsplassar i dag som for femten år sidan. Folketalet har auka og det same har talet på personar som pendlar inn. Pendling ut har auka noko og tal bilar som reiser til og frå Kvinnherad er nær blitt dobla. Ei viktig årsak til auka reiseaktivitet er dei nye vegprosjekta som fall på plass spesielt i første del av perioden. I tillegg til Folgefonntunnel og Halsnøysamband har ein fått realisert ei ny ferjekai og utbetra to andre, eksisterande tunnelar er blitt utvida, store deler av fylkesvegnettet er blitt utbetra og mange nye gang- og sykkelvegar er blitt realisert. Samla er det i perioden blitt investert for vel 100 mill. kr pr. år. Då ser ein bort frå Jondalstunnelen og dei nye vegane i Fusa og Samnanger. Regionvegsjefen hevda på eit møte i 2007 at det skjedde meir på vegsektoren i Kvinnherad enn i andre kommunar, og årsaka var ikkje stat og fylke men ei aktiv kommune. I åra etter har fokus blitt flytta mot skrantande kommuneøkonomi, og dermed er påstanden i stor grad blitt dokumentert: Ei distriktskommune som Kvinnherad må vere aktiv om det skal skje noko på vegsektoren. Også sentrumsveksten har bidrege sterkt til den positive samfunnsutviklinga. Rosendal er blitt styrkt som reiselivssenter og på Husnes er fleire butikk- og kontorsenter kome på plass, den vidaregåande skulen er blitt utvida og rusta opp, ei mengd andre offentlege institusjonar er blitt realiserte, og så vel Torgplassen som det utvida kultursenteret er blitt mellom dei største og finaste i Hordaland. På møte i 2013 hevda fylkesmannen at utviklinga på Husnes var ein føresetnad for at Kvinnherad kunne halde fram som eigen kommune, og i vedtok fylkeskommunen at Husnes skulle vere eit av regionsentra i Hordaland. I tillegg til alt dette kjem utviding av eksisterande og etablering av nye industri- og reiselivsverksemder, vidare satsing på havbruksanlegg, bygging av fleire store og små kraftverk, auka investeringslyst i primærnæringane, etableringa av private barnehagar, utviding og etablering av nye kommunale institusjonar, realisering av idrettshallar, kunstgrasbaner og ballbingar, samt satsing på fullreinsa drikkevatn og nye kloakkanlegg. Når kommunen også har levert gode tenester, har ein makta å halde ved like optimisme og tru på framtida. Over 950 nye bustadhus og rundt 300 nye hytter er blitt realiserte i perioden og samla er det få andre distriktskommunar kan vise til tilsvarande utvikling. Sjølv om det i siste del av perioden har minka på nye utviklingsprosjekt, og sjølv om økonomien har blitt ei stadig større utfordring, er det å vone at ein også i framtida vil makte å realisere prosjekt og tiltak som kan skape optimisme og tru på framtida. Med god økonomistyring og godt samarbeid viser tidlegare erfaring at dette kan vere fullt mogeleg. Kvinnherad er ei så flott kommune at ein fortener ei slik positiv utvikling også i åra som kjem. Ut over alt dette vil rådmanne også denne gongen gje ros til dei tilsette for å ha levert gode tenester Det er å vone at dette vil halde fram også etter at tal tilsette har gått ned slik økonomien no krev. Rekneskapen gjekk på ny i pluss takka vere stort overskot frå kraftfondet og tilbakebetaling av for høge pensjonsinnbetalingar dei tre siste åra. Utan slike ekstrainntekter ville resultatet blitt eit kraftig underskot på rekneskapen. Denne utviklinga er ikkje berekraftig, då kommunen er blitt avhengig av stadig større ekstrainntekter.

5 Side Samfunnsutviklinga etter år Sjølv om sentraliseringa aukar og sjølv om folketalet fell i dei fleste distriktskommunar, har ein dei siste femten åra fått realisert ei mengd ulike prosjekt og tiltak som har bidrege til stabilt folketal og arbeidsplasstilbod. Spesielt sentrumsutviklinga og dei store vegprosjekta er viktige, men også mange andre private og offentlege prosjekt og tiltaka har påverka utviklinga. 2.1 Realiserte prosjekt og tiltak som kan ha påverka samfunnsutviklinga. Frå nord til sør er følgjande prosjekt og tiltak blitt realisert i desse åra: Veg- og trafikksikringsprosjekt. Prosjekt Tyssetunnelen Godkjent, finansiert og realisert Holmefjordparsellen Finansiert og realisert Moshovdatunnelen med tilførselsvegar Realisert Opna Vegutbetring i Kilen Realisert Vegutviding i Mundheimsdalen Realisert Tunnelutviding Mundheim Gjermundshamn Utviding Gjermundshamn ferjekai Godkjent Realisert Trafikksikring Gjermundshamn Godkjent Realisert Ny veg med parkering til Ølve skule Skogsbilveg til Skjelnesodden Ny Varaldsøy ferjekai Kommunedelplan godkjent Ny veg forbi Gjuvslandslia Planforslag ikkje godkjent Ny veg gjennom Åkerslia på Varaldsøy Jondalstunnelen Godkjent utan økonomisk deltaking Finansiert og opna for trafikk Folgefonntunnelen Opna for trafikk Vegutbetring Austrepollen Sundal Trafikksikring Sundal Vegutbetring frå Sundal mot Kroka Vegutbetring deler av Krokaparsellen Godkjent og finansiert Realisert Resten av Krokaparsellen Næringslivet ønskjer å delta i finansieringa Vegutbetring Kroka Fureberg Godkjent, finansiert og realisert Fureberg bru Planforslag fremja av vegkontoret Årsnes ferjekai Godkjent og finansiert Realisert Vegutbetring Årsnes Løfallstrand Godkjent og delfinansiert Realisert fram til Løfallstrand Vegomlegging Løfallstrand Kommunedelplan godkjent Omlegging veg til Neslia Godkjent, finansiert og realisert Gang- og sykkelveg Neslia Rosendal Godkjent, finansiert og realisert Trafikksikring Rosendal sentrum Godkjent, finansiert og realisert Nye trafikkhumpar også på Malmanger Omlegging kryss frå Rosendal mot kyrkja Godkjent Finansiert og realisert Parkeringsplass ved ny kyrkjegard i Rosendal Finansiert med private midlar Ny Skåla kai i Rosendal Fortau Skålagata Rosendal gamle helsesenter Godkjent, finansiert og realisert Vegomlegging forbi Baroniet Godkjent, finansiert og realisert Parkering ved Baroniet Godkjent Realisert Parkering ved Rosendal fjordhotell/badeplass Gang- og sykkelveg Rosendal Seimsfoss Godkjent, finansiert og realisert Veglys Rosendal Seimsfoss Godkjent, finansiert og realisert Busslommer frå Neslia til Seimsfoss Godkjent, finansiert og realisert Gangbru over Seimselva Realisert med dugnad/private midl. Sikring av Seim sentrum med humpar Lundssvingane Ny reg.plan godkjent, manglar finansiering Veglys Omvik Dimmelsvik Godkjent, finansiert og realisert Møteplassar på veg opp Omvikdalen Finansiert Realisert Fortau mellom skule og barnehage i Omvikdalen Godkjent, finansier og realisert Kryssutbetring i Dimmelsvik Planløysing ikkje finansiert Vegomlegging frå Dimmelsvik mot skulen Planforslag ikkje godkjent Sikring med humpar frå Dimmelsvik til skulen Vegutbetring Omvikdalen Matre Godkjent, finansiert og realisert Restarbeid avslutta Vegutviding langs Opstveitvatnet Godkjent, finansiert og realisert Utbetring gamle Matre ferjekai Planforslag ikkje godkjent Ny Matre ferjekai Busslommer på Ljosnes Godkjent, finansiert og opna Fortau/gang- og sykkelveg Korsnes Uskedalen Restarbeid avslutta Omlegging Kleivadals-svingen Restarbeid avslutta Siktutbetring krys Herøysund Realisert Veglys Langåt Søkt om samarbeid med fylkeskommunen Hellandskrysset Reguleringsplan godkjent Næringslivet vil delta i enklare løysing

6 Side 6 Prosjekt Gang- og sykkelveg Helland Husnes sentrum Realisert med kommunale midlar Veglys Hellandskrysset Husnes sentrum Rundkøyring og ny veg til Søral Finansiert med private midlar Ny veg frå Søral til Husnes industriområde Plan godkjent men manglar finansiering Vegomlegging ved Husnes kyrkje Godkjent, finansiert og realisert Parkering Husnes kyrkje Godkjent, finansiert og realisert Veg frå Husnes sentrum til Undarh. gamle skule Godkjent og finansiert Realisert Ny veg inn til Husnes sentrum Godkjent og finansiert Realisert Torgplassen Godkjent og finansiert Realisert Utviding Torgplassen Godkjent, finansiert og realisert Utbetring Opsangervegen forbi sentrum Prosjektet utsett i tid Utbetring Prestnesvegen Gangveg frå Kaldestad til skulane på Husnes Godkjent, finansiert og realisert Veglys langs gangveg Kaldestad skulane Godkjent, finansiert og realisert Busslommer i Røsslandslia Godkjent, finansiert og realisert Gangveg frå Slettestølen til Podlen med dugnadsinnsats Postvegen Realisert med stor dugnadsinnsats Forlenging realisert, opna av vegdirektøren Fortau fram til Sunde skule + parkeringsplass Godkjent, finansiert og opna Areal kjøpt til vidare parkeringsutviding Betre avkøyrsle ved Valen skule og priv. barneh. Godkjent, finansier og realisert Trafikksikring Sandvoll sentrum Godkjent Finansiert og realisert Vegutbetring Erslandsmarka Godkjent og finansiert Realisert med auka finansiering Utbetring Utåker ferjekai Planlagt Realisert med ekstraordinære midlar Halsnøysambandet Godkjent og bygging godt i gang Opna for trafikk Sikring med humpar / gangareal Tofte Søbøvik Godkjent og bygging i gang Ferdigstilt Trafikksikring Sæbøvik Halsnøy Kloster Godkjent og finansiert Realisert Oppgradering Ranavik ferjekai Flytting frå Leirvik til Skjersholmane ferjekai Gjennomført mot kom. protestar Ny ferjekai på Stord Planar lagt fram Negative vedtak i Stord kommune Flytting frå Sunde til Ranavik ferjekai Godkjent Gjennomført etter opning av Halsnøysamb. Flytting frå Ranavik tilbake til Sunde ferjekai Søknad avslått av staten Borgundøy ferjekai Utbetra ferjekai Ny og større utbetring av ferjekaia Fjelbergsambandet Planlegging i gang Kommunedelplan godkjent Kyststamvegen Jobba for ei indre ferjefri løysing Løysing med bru Os Tysnes godkjent Komp.midlar for auka arbeidsgjevaravgift Nei til bruk på samferdslepakke Ja til bruk av restmidlane på samferdsle Diverse sentrums- og næringslivsprosjekt. Prosjekt Harding avd. Ølve Utviding godkjent Industribygg Hatlestrand Selt til privat firma Utviding av kraftproduksjonen i Mauranger Campingplass i Sundal Utviding godkjent og realisert Ny utviding på gang Campingplass på Ænes Utviding godkjent og realisert Smoltproduksjon på Ænes Anlegget godkjent som turistanlegg Ny smoltproduksjon planlagt Nye Årsnes industriområde Kjøpt av kommunen Deler nytta til oppstillingsplass ferjekai Norsafe AS på Årsnes Etablert med tilsagn om kom. lån Utvida med ny hall, stupetårn og kurseining Neslia industriområde Sal til spa-hotell Prosjektet ikkje realisert Unitech AS, Rosendal Nei til kom. søknad om tomtekjøp Baroniet i Rosendal Godkjent urtehage, drivhus og kafe Delfinansiering utstillinglokale i løa Butikksenter i Rosendal Godkjent Realisert Muradalen kraftstasjon Stor og lang strid om opprusting Ny båthamn i Rosendal Biobrenselanlegg i Rosendal Rosendal fjordhotell Utvida på kom. bygsla areal Arealkonflikt løyst og areal kjøpt Stor ny SKL-stasjon i Vik i Matre Nytt SKL-anlegg i Blådalen Overføring av vatn frå Eikemo til Blådalen Planlagt Energiteknikk AS Kom. hjelp ved ønskje om utviding Vedtak om flytting til Rosendal Felleskjøpet i Sandviklia Hjelp til utvida avkøyrsle Sandtaket i Sandviklia Plan godkjent som sikrar vidare drift Nytt industribygg i Sandviklia Industribygg i Uskedalen endra til bustader Nytt område godkjent og realisert Daglegvarebutikk i Uskedalen Utviding godkjent og realisert Brødrene Hjønnevåg Ordna tomt til utv. produksjonslok. Utskiping sand over Børnes kai Avslag grunna fare for ureining Eidsvik skipsbyggeri Ordna med tomteutviding Konkurs Børnes industriområde Sal av tomter Området rydda og utvida Komposteringsanlegg for fiskeensilasje Anlegget fjerna av kommunen Området oppgradert av motorklubb Husnes industriområde Utvida med kom. fylling i sjøen Alle firma har fått overta sine festa tomter Husnes industri og tomteselskap (HIT) Etablert, plan godkjent og selskapet lagt ned Stripo eigedom Godkjent utviding industriområde Søral AS Utvida og modernisert Halvert produksjon, ny eigar Herskedal møbelforretning Utviding godkjent og realisert Sal av møblar flytta til sentrum

7 Side 7 Prosjekt Statoil-/Rimibygg på Husnes Nybygg godkjent og opna Kerst-bygget Godkjent Realisert med m.a. lensmannskontor Lonabrotet i Husnes sentrum Realisert med kom. som leigtakar Nybygg Bygger`n Teigen Ordna med tomt og godkjent Nybygget Husnes Torg Nei til kom. som leigtakar Husnes Eigedom AS Vidaresal av tomt kjøpt av kom. Lidl daglegvarebutikk Godkjent, men ikkje realisert Godkjent nytt RIMI-bygg. Kvadraten Ordna med tomt til utviding Aksen Kommunale kontor samla i bygget Tømt grunna vasskade Husnes Storsenter Ordna med tomt til nybygget Opna Butikksenteret Godkj. endra til Husnes Storhandel Planar om endring til kom. kontorbygg Uteplass ved Husnes Storsenter Realisering del 1 starta Del 1 avslutta og del 2 godkjent og realisert Kontor og forretningsbygg bak hotellet Godkjent Realisert Unitech AS, Husnes Godkjent men ikkje realisert Nybygg i Lonavegen Overteke kommunal tomt Panorama Kjøpt tomt av kommunen Kvinnherad vidaregåande skule Godkjent og finansiert Realisert Prestnes industriområde Arealkonflikt løyst/ området utvida Ny produksjonshall for HMR realisert Husnes konfeksjon Flytta til gamle Sunde skule Nedlagt Daglegvarebutikk på Sunde Nedlagt Bygget godkjent til bustadføremål Vikingfjord AS Godkjent utvida trafikkareal Skarveland AS Etablert på kom. tomt i Opsanger Utviding produksjonshall realisert Industriområde på Valen til bustader Ranavik industriområde Kom. tomt seld og hall realisert Utviding Kobbebukta fiskerihamn Godkjent men kun delvis finansiert Starta forprosjekt for mindre utbygging Areal ved Kobbebukta fiskerihamn Inga innløysing grunna for låg pris Bensinstasjon Sæbøvik Godkjent ved Halsnøy gjestegård Nytt industribygg på Larsstø Landamarka industriområde Sal av kommunale tomter Sal av kommunal tomt Utviding industriområde i Høylandsbygd Kom. reg.plan godkjent Arealet teke i bruk til industri Minikraftverk Mange godkjent og etablert Mange godkjent men få er etablert Oppdrettsanlegg Mange anlegg godkjent og etablert Nye anlegg godkjent og etablert Vassverk- og kloakkutbygging. Prosjekt Ølve vassverk Stor utbygging godkjent og under realisering Hovudvassleidning Varaldsøy Vassleidning til Årsnes Godkjent og klar til oppstart Pumpestasjon og behandlingsanlegg i Neslia. Kloakkleidning i gangveg Rosendal Neslia. Avløpsreinsing Rosendal sentrum Behandlingsanlegg i Muradalen Godkjent Realisert Kloakkleidning i gangveg Rosendal Seim Godkjent, finansiert og realisert. Hovudvassleidning Rosendal Omvikdalen Godkjent og delvis realisert Arbeidet avslutta Høgdebasseng på Seimsfoss Godkjent og delvis realisert Arbeidet avslutta Kloakksanering Seimsfoss Godkjent Realisert Oppgradering Omvikdalen vassverk Godkjent Realisert Kloakkreinsing Omvikdalen Godkjent Realisert Kloakkleidning i gang- og sykkelveg, Uskedalen Godkjent, finansiert og realisert. Avløpsreinsing Uskedalen Godkjent Realisert Herøysund vassverk Behandlingsanlegg Husnes vassverk på Helland Hovudvassleidning Helland Husnes sentrum Kloakkleidning Helland Husnes sentrum. Kloakkl. Husnes sentr. Undarheim gamle skule Avløpsrenseanlegg på Risnes, Husnes Godkjent, finansiert og realisert. Trykkforsterking Teigen Godkjent, finansiert og opna Høgdebasseng i Røsslandslia Kloakksanering Opsangervågen og Sundsvågen Arbeidet avslutta Reinseanlegg på Nesjaneset, Sunde Hovudvassleidning til Valen Pumpestasjon og høgdebasseng Valen Sandvoll vassverk Overteke av kommunen og oppgradert Ny hovudvassl. via Halsnøy til Høylandsbygd Arbeidet avslutta Høgdebasseng Toftåsen, Halsnøy vassverk Pumpestasjon Toftevågen

8 Side 8 Andre kommunikasjons- infrastrukturtiltak. Prosjekt Posten Post i butikk. Kun Husnes eige kont. Husnes postkontor erstatta med post i butikk Breibandutbygging Finansiert og opna i sentrale deler Finansiert og opna i utkantområde Ferjesamband Løfallstrand Gjermundshamn Auka kapasitet med tre ferjer Ferjesamband Årsnes Gjermundshamn Større ferje, fleire avgangar og nattferje Haukeliekspressen Via Årsnes inntil Jondalstunnelen opna Snøggbåtrute Rosendal Bergen Godkjent og starta opp Større båt sett inn Snøggbåtrute Herøysund Os Nedlagt Ferjesamband Sunde Ranavik Leirvik Auka kapasitet med fleire avgangar Ferjesamband Sunde - Ranavik Skjersholmane Større ferjer og fleire avgangar Ferjesamband Ranavik Skjersholmane Mindre trafikk i starten men aukar kvart år Snøggbåtrute Sunde - Ranavik Leirvik Fleire avgangar Fleire avgangar Andre kommunale bygg og anlegg. Prosjekt Ølve skule Nedlagt og overført til privat skule Ølve bustadfelt Utvida Utbetring Hatlestrand oppvekstsenter Idrettshall Hatlestrand Hatlestrand symjehall Renovert etter at taket fall ned Hatlestrand skule Taket utbetra grunna lekkasje Varaldsøy alders- og sjukeheim Nedlagt og midlertidig opna Tak Mauranger skule Godkjent, finansiert og opna Løfallstrand skule Overført til bygdelaget Løfallstrand barnehage Flytta til barnehage i Seglem skule Rosendalstunet Mindre utbetringar Utviding godkjent og arbeidet er starta Ny kyrkjegard i Rosendal Arbeidet avslutta Na-ku-heil-senter på Bjørke i Rosendal Godkjent og etablert Barnehagane i Rosendal og på Seimsfoss Erstatta av privat barneh. i Rosend. Brannstasjon Rosendal Planlegging starta Godkjent, finansiert og klar for opning Malmanger skule Diverse utbetringar Rosendal ungdomsskule Diverse utbetringar Ny skule godkjent og realisert Rådhuset Taket på bygget utbetra Deler av bygget utbetra Omstun Utvida tilbodet Planar klare for å etablere nytt tilbod Rosendal symjehall Nytt tak Seglem skule Nytta til barnehage Selt til skyttarlag Omvikdalen skule Diverse utbetringar Skifta tak Matre skule Elevane overført til Omvikdalen Skulebygget selt til privat kjøpar Barnehagetilbod i nybygg ved Åkra skule Godkjent, finansiert og opna Uskedalen skule Diverse utbetringar Oppgradert Idrettshall Uskedalen Bringedalsbygda oppvekstsenter Diverse utbetringar Huldrahaugen, Bringedalsbygda Leige av bustader VA-basen på Husnes Utvida Husnestunet Utviding godkjent og realisert Mindre utbetring gamal del Terapibad Realisert ved utv. av Husnestunet Kontor til PPT og Barnevernet Realisert ved utv. av Husnestunet Ambulansestasjon på Husnes Husnes helsesenter Utvida ved bygging av ambulansest. Avlastningsbustad Husnes Husnes ungdomskule Utviding godkjent og realisert Undarheim skule Utbetring gjennomført Utbetring gjennomført Husnes symjehall Utbetring gjennomført Bufellesskap unge psykisk utviklingshemma Godkjent Realisert Lonabrotet Leige av bustader Lågterskeltilbod rusavhengige NAV-kontor Etablert og plassert på Husnes Undarheim barnehage Utvida Tomtesal i Husnes sentrum Godkjent utan krav om byggeplanar På to av ni tomter er nybygg realisert Utviding Husnes sentrum Finansiert Realisert Torgplassen Godkjent, finansiert og byggestart Ferdig realisert og utvida mot Ops.vatnet Husnes kulturhus Utbetra og overteke av kommunen Nye stolar i kinosalen Kulturskulesenter Husnes delvis med priv. midl. Ungdomsklubb Husnes Utvida og utbetra Sunde skule Ein del utbetringar Diverse mindre utbetringar Barnehage Valen Privat barnehage erstatta den kommunale Valen skule Nytt toalettanlegg og div. utbetr. Ny tilkomst i samband med ny barnehage Psykiatribustader Valen Skarveland skule Mindre utbetringar Halsnøytunet Utviding godkjent og realisert Mindre utbetring gamal del

9 Side 9 Prosjekt Psykiatritilbod i gamle Fatland skule Godkjent, finansiert og opna Mindre utbetringar Barnehage på Halsnøy Privat erstatta kom. barnehagar Sal av kommunale barnehagebygg Ny felles barneskule på Halsnøy Godkjent Finansier og opna Øyatun skule Utbetra Øyatun symjehall Utbetra Barnehagetilbod ved Hauge skule Utbetra Tofte skule Skulebygget selt til privat firma Kommunale kaier Lyst ut for sal, liten interesse Idrett-, kultur- og naturprosjekt. Prosjekt Idrettshall på Hatlestrand Godkjent, finansiert og opna Nasjonalpark på Folgefonnhalvøya Godkjent og etablert Parkeringsplass på Bondhus Steinpark i Rosendal Godkjent, finansier og opna Vangssago i Rosendal Flytta til Steinparken Nasjonalparksenter Midlertidig i informasjonssenteret Bygging i gang Kunstgrasbane Rosendal Godkjent og finansiert Opna og strid om finansiering avslutta Leikepark på Malmanger Realisert Park med hestestatue Opna i Rosendal Malmanger prestegard Opprusting starta Utviding Midthølen skytebane Realisert med kommunal stein Fjellhaugen skisenter Utvida med kommunal stein Motorsportsenter Planlagt Deler under utbygging Idrettshall i Uskedalen Aktivitetspark Uskedalen Arbeidet starta Kunstgrasbane på Husnes Godkjent, finansier og opna Idrettsbana på Husnes Turst ved idrettsbana på husnes Samspel i rundkøyringa til Søral Realisert av privat firma Golfbane på Husnes Finansiert og realisert Solplassen ved banken/biblioteket på Husnes Finansiert og realisert Utviding Husnesparken fram til bensinstasjonen Gjennomført Gamle båtbyggeri på Sunde Kjøpt av kommunen til kystkultursenter Valeparken med kom. tilskot Idrettshall Halsnøy Godkjent Finansiert og opna Kunstgrasbane Halsnøy Godkjent, finansiert og opna Ballbingar ved fleire skular Realisert Overordna kommunale arealplanar. Prosjekt Ølve, Hatlestrand og Varaldsøy Godkjent Maurangerområdet Godkjent Rosendalsområdet Godkjent Husnesområdet Godkjent Utåker Åkraområdet Godkjent Halsnøyområdet Godkjent Landskapsanalyse strandomr. Rosendal Seim Utarbeidd av konsulent Stadanalyse Uskedalen Konsulentplan godkjent Stadanalyse Husnes Godkjent Landskaps- og tettstadanalyse for Sunde Utarbeidd av konsulent Planstrategi Godkjent Trafikksikringsplan Godkjent Plan for vidare VA-utbygging Godkjent 2.2 Endring i sysselsetjing og folketalsutvikling. Sysselsette etter næring som bur i Kvinnherad Endr Endr Endr Primærnæring Sekundærnæring Tertiærnæring Offentleg Uoppgjeve Sysselsette I første del av perioden bidrog satsinga på samferdsle, sentrumsvekst og næringsutvikling til fin auke i sysselsetjinga. I siste del av perioden minka det på satsinga, og dette var nok ei medverkande årsak til at utviklinga i Kvinnherad vart så ulik utviklinga i samanliknbare kommunar.

10 Side 10 Sysselsette som bur i Voss, Kvinnherad, Bømlo og Stord. Kommune 2001 Endr Endr Endr Kvinnherad Voss Bømlo Stord Medan Kvinnherad dei siste åra har hatt nedgang i sysselsetjinga, er det auke i andre kommunar. Sysselsette som bur i Kvinnherad, som pendlar og som arbeider i Kvinnherad Endr Endr Endr Sysselsette som bur i Kvinnherad Pendling inn til kommunen Pendling ut av kommunen Sysselsette som arbeider i Kvinnherad Betre samferdsle og stor auke i talet på arbeidsplassar førde til auka pendling inn. Talet har ikkje gått ned sjølv om det har blitt færre arbeidsplassar. Pendling ut viser ein liten auke i heile perioden. Sysselsette som pendlar inn til Kvinnherad. Pendling frå 2001 Endr Endr Endr Rogaland Stord og Fitjar Resten av Sunnhordland Odda, Ullensvang og Jondal Indre Hardanger og Voss Kvam og Fusa Bergensregionen Resten av landet Sum pendling inn til Kvinnherad Pendling frå Rogaland har gått forbi pendling frå Stord og Fitjar som har gått ned og blitt lågare enn pendling frå resten av Sunnhordland. Pendling frå Hardanger og Fusa låg i starten av perioden under pendlinga frå heile Sunnhordland, men hadde i slutten av perioden gått forbi. Også pendling frå Bergensregionen og frå resten av landet har auka. Sysselsette som pendlar ut av Kvinnherad. Pendling til 2001 Endr Endr Endr Rogaland Stord og Fitjar Resten av Sunnhordland Odda, Ullensvang og Jondal Indre Hardanger og Voss Kvam og Fusa Bergensregionen Nordsjøen Resten av landet Sum pendling ut av Kvinnherad Pendlinga til Rogaland har auka og gått forbi den fallande pendlinga til Stord og Fitjar. Til resten av Sunnhordland og til Hardanger er det ein liten auke. Høg pendlinga til Bergensregionen har gått litt ned medan tala for Nordsjøen viser auke. Til resten av landet minka det for så på ny å auke. Sysselsette frå Norge og andre land som bur i Kvinnherad Endr Endr Endr Sysselsette frå Norge som bur i Kvinnherad Sysselsette frå andre land som bur i Kvinnherad Sum sysselsette som bur i Kvinnherad Utan arbeidsinnvandring ville det blitt nedgang i sysselsetjinga. At sysselsette nordmenn har gått så mykje ned kan bli ekstra problematisk når også snittalderen er sterkt aukande. Snittalder på sysselsette som bur i Kvinnherad Endr Endr Endr Snittalder på sysselsette som bur i Kvinnherad 39,9 1,4 41,3 1,5 42,8 2,9 Aukande snittalder også i år med kraftig arbeidsplassauke tyder på at ungdomen ikkje finn det lokale arbeidsplasstilbodet attraktivt. Det viser att i endra fordeling mellom aldersgruppene.

11 Side 11 Endring i innbyggjartal etter aldersgrupper Endr Endr Endr år år og over Sum innbyggjarar Sjølv om samla folketal i Kvinnherad er ganske stabilt i heile perioden, er det store endringar i dei ulike aldersgrupper. Tal barn, unge og unge vaksne har gått ned, medan tal eldre vaksne og gamle har gått opp. Snittalderen er dermed stigande og vil om kort tid runde 44 år. Folketalsendring Endr Endr Endr Folkemengd Fødde Døde Fødselsoverskot Innflytting Utflytting Netto flytting Innvandring Utvandring Netto innvandring Folketilvekst Folkemeng I 2013 vart 41 personar overført til Jondal kommune. Når fødselstala er på veg ned samtidig som det er fleire som flytter ut enn inn, viser dette at det først og fremst er dei unge som reiser ut og at tilbakeflytting og innflytting av eldre ikkje er nok til å kompensere tapet. Held utviklinga fram vil fødselstala kome under 100, og på sikt betyr det at folketalet kan bli halvert. Dette så sant ikkje innvandring maktar å oppretthalde eit stabilt folketal. Innvandrarar og norskfødde med innvandrarforeldre. Kjem frå: 2001 Endr Endr Endr Europa Afrika, Asia og Amerika Sum Med høg innvandring spesielt i siste del av perioden, har ein unngått folketalsnedgang. Folketalsutviklinga i bygdene. Bygdelag 2000 Endr Endr Endr Ølve Hatlestrand Varaldsøy Mauranger og Ænes Løfallstrand Rosendal Seimsfoss Omvikdalen Uskedalen Bringedalsbygda Husnes Sunde Valen Sandvoll Utåker Matre Baugstranda Åkra Halsnøy Kloster Sæbøvik og Tofte Høylandsbygd Fatland Fjelbergøy og Borgundøy Uoppgjeve Sum folketal Sjølv med liten folkevekst skjer det store endringar internt i kommunen. Frå Omvikdalen til Valen har folketalet auka, og spesielt Husnes/Valen har hatt fin vekst med over 12 % dei siste 15 åra. I Mauranger skuldast nedgangen overføring av 41 innbyggjarar til Jondal i 2013.

12 Side 12 Folketalsendring i Kvinnherad og i nabokommunane. Kommune/region 2000 Endr Endr Endr Kvinnherad Jondal, Odda og Ullensvang Tysnes, Fusa og Kvam Etne Stord Sjølv om reisetida til næraste større by er ganske lik, har nabokommunane i aust ei langt svakare folketalsutvikling. Heller ikkje kommunane i nord og sør som ligg på «rette» sida av fjorden, har hatt betre utvikling. Først når vi ser mot «Gullkysten» finn vi ei kommune med langt større vekst. Endring i familieforhold. Personar 2005 Endr Endr Endr Personar som bur åleine Personar i parforhold utan barn Personar i andre familieforhold Sum personar Talet på personar som bur åleine aukar, og det same gjere talet på par utan barn. Dette er ei av dei viktigaste årsakene til at talet på nye bustader er langt høgare enn auken i folketalet. Samtidig er det er i dei største bygdene det har kome flest hus og nær halvparten har kome i Husnes, Sunde og Valen. Det skjer med andre ord ei sentralisering også i Kvinnherad. Ut frå talet på åleineforsørgjarar, personar med låg inntekt, snittalder, utdanningsnivå, folkevekst og arbeidsplassdekning har fylket utarbeidd ein rapport med risikoindeks for folkehelsa. For Kvinnherad blir det konkludert med at risikoen er vesentleg høgare i enn i 2012, då den har auka frå 45 til 55 poeng. I 2012 var det 17 kommunar i Hordaland som hadde høgare risiko. I er det kun 6. Årsaka er få med høg utdanning, aukande snittalder og liten folkevekst. Til tross for dette viser statistikk at ingen av kommunane i Helse Fonna har færre personar pr innbyggjar med rusproblem. Forventa levealder er også høgare i Kvinnherad enn i mange av nabokommunane. Bustadbygging. Bustader Ølve / Hatlestrand Varaldsøy Mauranger / Ænes / Løfallstrand Rosendal / Seimsfoss / Omvikdalen Matre / Åkra Uskedalen / Herøysund Husnes / Sunde / Valen Sandvoll / Utåker Halsnøy Fjelberg Kommunen samla Tidlegare vart det realisert flest einebustader, men dei seinare åra har tomannsbustadane blitt dominerande. Dette er ulikt andre kommunar i regionen og sjølv i vekstkommunar som Stord og Os blir det framleis realisert flest einebustader. Hyttebygginga har i perioden lege på eit snitt på 20 hytter pr. år. Det betyr at det i heile perioden er blitt realisert rundt 300 hytter i Kvinnherad. 2.3 Endring i reiseaktivitet. Reiseaktivitet til og frå Kvinnherad Endr Endr Endr (Sunde) - Ranavik Skjersholmane Skånevik Matre Utåker Sydnes Fjelbergøy Borgundøy Utbjoa Gjermundshamn Varaldsøy (Løvfall.) Årsnes Kvinnherad Odda gjennom Folgefonntunnelen Kvinnherad Jondal gjennom Jondalstunnelen Sum biltrafikk til og frå Kvinnherad

13 Side 13 Sjølv med samla nedgang i ytre deler av kommunen har reiseaktiviteten til og frå Kvinnherad dei siste 15 åra auka med over 83 %. Årsaka er Folgefonntunnelen som også har ført til auka trafikk over Årsnes Gjermundshamn. Utan Jondalstunnel ville samla auke blitt på godt over 100 %. Tal bilar i ferjesambanda i Hardanger: Ferjesamband Utne Kinsarv.-Kvandal Jondal Tørvikbygd Årsnes-Gjermundshamn Ferjerafikk Hardanger Trafikken i ferjesambandet Utne Kinsarvik Kvandal var stabil frå opning av Folgefonntunnelen i 2001 til opning av Årsnes ferjekai i Då starta ein kraftig nedgang som vart ytterlegare forsterka etter at Jondalstunnelen opna i 2012 og Hardangerbrua i No har trafikken kome godt under det halve av trafikken i Ferjesambandet Jondal Tørvikbygd var stabilt fram til opning av Jondalstunnelen hausten Då auka trafikken kraftig, og auken har halde seg også etter opning av Hardangerbrua i Frå 2011 til har trafikken blitt meir enn dobla. Frå opning av Folgefonntunnelen i 2001 og fram til opning av Årsnes ferjekai i 2010 auka trafikken i ferjesambandet Løfallstrand Varaldsøy Gjermundshamn med nær 5 % i året. Då skaut veksten ekstra fart og dei neste to år låg årleg vekst på nær 10 %. I 2012 opna Jondalstunnelen og i 2013 kom Hardangerbrua, og dermed gjekk trafikken over Årsnes ned. I kom Tyssetunnelen og då vart det ny auke over Årsnes. Gratis Folgefonntunnel sommaren 2016 vil i følgje fleire ulike konsulentrapportar gje stor auke i trafikken over Årsnes, og i så fall kan også frekvensen bli betre. Den samla ferjetrafikken i dei tre sambanda hadde fin auke fram til opning av Hardangerbrua. Då gjekk trafikken ned, men i vart det ny auke. Tal bilar i ferjesambanda i Kvinnherad: Ferjesamband Årsnes-Gjermundshamn Ranavik-Skjersholmane Utåker Skånevik Sydnes Fjellb.-Utbjoa Ferjetrafikk Kvinnh Frå før opning av Folgefonntunnelen i 2001 til etter opning av Tyssetunnelen i har trafikken i ferjesambandet Årsnes Varaldsøy Gjermundshamn auka med nær 75 %. Gratis tunnel vil føre til vidare auke i åra som kjem. Før opning av Halsnøysambandet i 2008 var ferjesambandet Sunde Ranavik Skjersholmane det mest trafikkerte sambandet i Kvinnherad. Etter opning av Halsnøytunnelen fall ferjetrafikken mellom Kvinnherad og Halsnøy bort, medan bompengar og flytting til Ranavik gav reduksjon i trafikken til Stord. Spesielt trafikk som skulle vidare til Bergen og Haugesund fann alternative vegruter. Dette viser att i auka trafikken over Årsnes og Utåker. I 2013 vart Trekantsambandet gratis og i åra etter har det blitt ny auke i ferjetrafikken mot Stord. Ferjetrafikken over Utåker Matre Skånevik auka etter opning av Halsnøysambandet, men etter at Trekantsambandet vart gratis har trafikken gått litt ned. Samla gjekk ferjetrafikken til og frå fastlands-kvinnherad ned etter opning av Halsnøysambandet, men etter opning av Årsnes ferjekai vart det ny auke. Spesielt Jondalstunnelen gav reduksjon, men opning av Tyssetunnelen sommaren har ført til ny auke. Tal bilar i ferjesamband Fusa - Os: Ferjesamband Hatvik Venjaneset Trafikken var ganske stabil fram til. Då opna Tyssetunnelen og dermed vart det nedgang.

14 Side Endring i den kommunale økonomien. Endring i lånegjeld og fondskapital i mill. kr. Utgifter og inntekter 2000 Endr Endr Endr Lånegjeld Fondskapital Netto lån Låneopptak har finansiert dei fleste kommunale bygg og anlegg og dette har ført til at gjelda er blitt meir enn tredobla på femten år. Fondskapitalen har også auka og årsaka er god avkastning frå det store kraftfondet. Auken er likevel langt lågare enn auken i lånegjeld, og resultat er blitt netto gjeld høgare enn fondskapitalen. Ser ein bort frå den lånegjeld som andre skal betale, var kommunen i realiteten gjeldfri fram til I åra etter har dette endra seg og i var gjelda blitt 200,0 mill. kr høgare enn fonda. I tillegg kjem pensjonspliktene som frå 2007 til vart dobla og kom opp i 1550,7 mill. kr. Det betyr at har kome opp i netto gjeldsplikt på over ,- kr pr. innbyggjar. Endring i driftsresultat i mill. kr. Driftspostar 2000 Endr Endr. i % 2007 Endr Endr. i % Endr Driftsinntekter ,8 % ,1 % Driftsutgifter + avskriving ,7 % ,5 % Brutto driftsresultat ,6 % ,5 % Kapitalinntekt avskriving ,3 % ,3 % Netto driftsresultat ,4 % ,6 % Netto drift i % av inntekter 18,7 % -15,1 % -80,7 % 3,6 % 0,2 % 5,6 % 3,8 % -14,9 % I perioden har Kvinnherad gått frå å vere ei heller rik kommune, til å bli ei kommune som slit med høgare driftsutgifter enn driftsinntekter. Når rekneskapen likevel ligg på plussida skuldast dette god avkastning frå kraftfondet. Årsaka til utviklinga er først og fremst auke i talet på tilsette. Sjølv med reduksjon i 2012 og 2013 ligg lønsutgiftene langt over samanliknbare kommunar. Ein konsekvens av dei høge lønsutgiftene er låg vekst i andre driftsutgifter. Dette kjem fram om ein samanliknar med Voss som har hatt ei ganske lik folketalsutvikling. Endring i driftsutgiftene til Voss og Kvinnherad. Kommune Driftspost 2003 Endr Endr. i % 2008 Endr Endr. i % Endr Voss Løn ,2 % ,1 % Andre utg ,0 % ,0 % Driftsutgift ,6 % ,2 % Kvinnherad Løn ,1 % ,4 % Andre utg ,1 % ,9 % Driftsutgift ,3 % ,3 % I perioden har også den statleg finansieringsordninga blitt endra i favør av kommunar med vekst, noko som har gjeve Kvinnherad heller låg auke i inntektene. Dette går fram av utviklinga i dei frie inntektene (skatt og rammetilskot). Frie inntekter i Kvinnherad, Voss og Stord. Kommune 2001 Endr Endr. i % 2008 Endr Endr. i % Endr Kvinnherad ,4 % ,7 % Voss ,1 % ,3 % Stord ,1 % ,4 % I tillegg til denne utviklinga har fallande straumprisar resultert i lågare kraftinntekter. Med nedgang i tal tilsette, fallande rente og høg avkastning frå kraftfondet har Kvinnherad likevel makta å gå med rekneskapsoverskot dei siste åra.

15 Side Økonomi. Alt det kommunane driv med blir finansiert av skatt, rammetilskot, øyremerka tilskot, gebyr, brukarbetaling og diverse andre kommunale inntekter. Ved utrekning av rammetilskotet tek ein omsyn til varierande utgiftsbehov og ulik skatteinngang, men ein har så langt sett bort frå andre kommunale inntekter. Dermed er det blitt stor variasjon i inntektene til dei ulike kommunane. Med lange interne reiseavstandar, forholdsvis mange unge og eit aukande tal gamle låg Kvinnherad sitt rammetilskot ganske høgt, og saman med eigedomsskatt og kraftinntekter vart resultatet inntekter langt over kommunesnittet. Høge inntekter har ført til høge utgifter med mange tilsette, godt og desentralisert tenestetilbod og høg lånegjeld. Innbyggjarane er med rette stolte av tilboda i dei ulike bygdene og ser det som sjølvsagt at dei eksisterande tilboda blir utvikla vidare. Problemet med fleire tilsette enn det staten meiner er nødvendig, er manglande statleg finansiering av dei årlege lønstillegga. Når kommunen sine eigne inntekter minkar har ein dermed kome i ein situasjon der utgiftene aukar raskare enn inntektene. Dette skaper behov for ein meir effektiv tenesteproduksjon, men så langt har høg avkastning frå det kommunale kraftfondet gjort det mogeleg å utsetje dei store endringane. No er fallande kraftprisar, låg vekst i skatteinngangen og langt mindre auke i rammetilskotet i ferd med å auke dei økonomiske vanskane. Driftsutgiftene er blitt høgare enn driftsinntektene, og sjølv med rentenedgang og utbytte frå kraftfondet blir det stadig større vanskar med å oppnå balanse. Inntektene frå konsesjonskrafta er avhengig av kraftprisane, og dei er på veg ned. Held nedgangen fram vil også eigedomskatt frå kraftverka og utbytte frå energiverket minke. Skatteinntektene er avhengig av lønsnivå og tal lønsmottakarar. I Kvinnherad ligg lønsnivået under snittet, og i tillegg fell talet på personar i arbeid. Staten kompenserer rundt 60 % av skattetapet, men like fullt har det blitt inntektstap siste åra. Det kanskje mest alvorlege er likevel endringane i rammetilskotet. Staten har innført endringar der tilskotsauken til vekstkommunane skal finansierast av kommunar med liten eller ingen vekst. I tillegg har redusert arbeidsgjevaravgift ført til reduksjon i både i rammetilskot og i skjønstilskot. Konsekvensen er blitt stort inntektstap så vel i som i Samtidig tyder signal på at det blir liten auke også i åra som kjem. Desse inntektsendringane vil føre til at Kvinnherad blir ei kommunen med inntekter langt meir lik snittet for alle kommunane i landet. Sjølv med ny eigedomsskatt på hus og hytter kan det ikkje lenger hevdast at kommunen er rik. Konsekvensen må bli at også utgiftene blir meir lik snittet. Kvinnherad har dei siste åra makta å redusere talet på tilsette. Til tross for dette ligg ein framleis over andre samanliknbare kommunar. Dette gjev lønstillegg som overstig inntektsveksten, og difor er det kun eit spørsmål om tid før talet på tilsette må reduserast ned mot kommunesnittet. Inntil driftsutgiftene og då spesielt lønsutgiftene er kome ned mot snittet, må det budsjetterast med overskot frå det kommunale kraftfondet. Fylkesmannen har i lang tid oppmoda om ikkje å nytte komande inntekter frå fondet i drifta, då det betyr at ein brukar midlar som ein ikkje veit om ein får. I staden bør eventuelt utbytte nyttast til finansiering av investeringar slik at ein unngår for store låneopptak og dermed for høg lånegjeld. Med reduksjon i driftsauken dei seinare åra og vedtak om vidare driftsinnsparing var ein på god veg til å følgje dette rådet, men dessverre har det dei siste åra gått andre vegen. I 2013 var ein

16 Side 16 avhengig av 20,0 mill. kr i utbytte for å gå i balanse, i hadde dette auka til 25,0 mill. kr og i var summen kome opp i 30,0 mill. kr. Ein konsekvens av dette vil bli ekstra stort underskot den dagen kraftfondet ikkje gjev utbytte. I tillegg vil den høge lånegjelda halde fram med å auke, og det vil gje store utfordringar den dagen renta tek til å stige. I følgje KS vil det då bli to typar kommunar; dei med låg lånegjeld og gode tenester og dei med høg lånegjeld og dårlege tenester. I det statlege rapporteringssystemet KOSTRA er Kvinnherad plassert i gruppe 11. Behovsprofilen er ganske lik, men med færre innvandrarar, yrkesaktive og uføretrygda burde Kvinnherad sine utgifter lege under snittet for gruppa. I staden viser tala for at Kvinnherad hadde lønsutgifter som låg 71,6 mill. kr eller 11.3 % over. Det betyr at Kvinnherad framleis har 100 for mange tilsette. 3.1 Økonomistyring. Med aukande økonomiske vanskar har driftsreduserande tiltak fått auka merksemd, men utan at dei folkevalde så langt har makta å samle seg om dei store endringane: - Vinteren 2012 vart det sett ned eit økonomiutval som skulle vurdere konkrete tiltak. Inntektene låg då 14,2 % over kommunesnittet medan utgiftene låg 21,2 % over. I følgje fylkesmannen burde utgiftene lege godt under kommunegruppe Mange tilsette ville kvart år gje lønsvekst høgare enn det staten dekka, og dermed ville utgiftene halde fram med å vekse meir enn inntektene. Difor konkluderte utvalet med at 100 årsverk måtte bort dei neste tre åra. Det var usemje om kva tiltak som skulle setjast i verk, men like fullt gjekk kommunestyret inn for løysinga med 100 færre årsverk. - I tråd med vedtaket vart det omgåande sett i verk tiltak for å redusere talet på tilsette. Var det behov for politiske vedtak vart saker fremja, og resultatet vart mellom anna ja til nedlegging av Varaldsøy aldersheim, ja til konkurranseutsetjing av matinnkjøp til institusjonane og ja til offentleg utlegging av forslag til ny skulestruktur utan store investeringar. - I desember 2012 vedtok kommunestyret budsjett 2013 og økonomiplan Sjølv om det gjekk mot positivt rekneskapsresultat, held ein fast på målsetjinga om 100 færre tilsette. - Årsmelding og rekneskap for 2012 viste at verksemdene samla gjekk med overskot og at talet på årsverk var blitt redusert med På kommunestyremøte i mars 2013 vart det lagt fram drøftingssak om endring i dei økonomiske utfordringane. Der vart det peikt på at det truleg ville bli reduksjon i veksten i dei frie inntektene. Saman med fallande kraftprisar ville konsekvensen bli ytterlegare reduksjon i inntektene. For å møte denne utviklinga vart det tilrådd reduksjon i driftsnivået og stans i mange investeringar. - I juni 2013 vart revidert budsjett og økonomiplan lagt fram. Der vart det peikt på konsekvensane av store investeringar, utsett strukturendring, bortfall av inntekter, aukande konsulentbruk, minkande fagkompetanse, lågt vedlikehald og manglande vilje til endring. Tilrådinga var å inngå avtale med private for å tvinge fram nødvendige endringar i lånegjeld og tenesteproduksjon. Vedtaket vart i staden nye investeringar og styrking av tenesteproduksjonen. - I oktober 2013 la rådmannen fram budsjettgrunnlag og økonomiplan Der vart det peikt på at ytterlegare driftsreduksjonar ville krevje konkrete politiske vedtak om reduksjon i tenestetilbodet og strukturelle endringar. - I desember 2013 vedtok kommunestyret budsjett og økonomiplan Der vart driftsutgiftene auka og innsparingane utsett til seinare i økonomiplanperioden. - I starten av vart budsjettarbeidet ført tilbake til økonomikontoret der det vart etablert ei gruppe som i tillegg til utarbeiding av budsjett og rekneskap, skulle stå for kontroll og oppfølging samt rapportering gjennom tertialrapportar og eigne økonomisaker. - Årsmelding og rekneskap for 2013 viste at talet på årsverk kun var blitt redusert med 4. Dermed enda det med overforbruk for verksemdene og samtidig vart det svikt i driftsinntektene. Grunna rekordutbytte frå kraftfondet vart det likevel eit rekneskapsoverskot på over 83,0 mill. kr.

17 Side 17 - Konsekvensen av dette gode resultatet vart politisk fleirtal mot å endre skulestrukturen, samtidig som det vart sagt endeleg ja til å utvide Rosendalstunet og til å bygge ny Undarheim skule. - I Juni vart revidert budsjett og økonomiplan godkjent med mindre justeringar. - I oktober vart statsbudsjettet for lagt fram. Der vart det lagt opp til overføring frå kommunar utan vekst til kommunar med vekst. Kvinnherad kom ekstra dårleg ut av omlegginga. - I budsjett- og økonomiplangrunnlag for 2018 vart låg auke i rammetilskotet kompensert med utbytte frå kraftfondet direkte inn i drifta, innføring av eigedomsskatt på næring og seinare også på hus og hytte, samt nedlegging av Øyatun skule. - I desember vart budsjett og økonomiplan 2018 godkjent. Tilrådingane om inntektsauke vart godkjent, men forslaget om å legge ned Øyatun vart fjerna. I staden vart det lagt inn ytterlegare generelle innsparingar og pålegg om å utarbeide ny skulebruksplan. Vidare vart det sett av midlar til drift av Varaldsøy sjukeheim fram til Rosendalstunet var ferdig utvida. - I mars vart det lagt fram sak som viste ein del av dei tiltak som var sett i verk for å halde seg til vedtekne rammer. Kommunestyret vedtok at tiltak med konsekvensar for tenesteproduksjonen ikkje kunne setjast i verk før konkrete vedtak låg føre. - Årsmelding og rekneskap for viste driftsutgifter som var høgare enn driftsinntektene, men takka vere overskot frå kraftfondet vart det nytt positivt rekneskapsresultat. - I juni vart revidert budsjett og økonomiplan godkjent med mindre justeringar. - I november la rådmannen fram saldert grunnlag for budsjett 2016 og økonomiplan Grunna aukande gap mellom driftsutgifter og driftsinntekter vart det konkludert med at talet på stillingar måtte ned med ytterlegare I desember vart budsjett og økonomiplan godkjent. Verksemdene fikk generell nedskjering, men samtidig vart det vedteke at det skulle utgreiast korleis talet på tilsette kunne reduserast. Inntil sak låg føre skulle det innførast strakstiltak slik at ein unngjekk å bruke midlar ein ikkje hadde. - I januar 2016 kom det melding om at pensjonstrekket dei tre siste åra var 33,0 mill. kr for høge. - Rekneskapen for viser nytt gap mellom driftsutgifter og driftsinntekter, men takka vere tilbakebetaling av for høgt pensjonstrekk og nytt stort overskot frå kraftfondet, enda det med eit rekneskapsresultat på 56,326 mill. kr. 3.2 Driftsresultat og resultatvurdering. Utviklinga i kommunen sitt driftsresultat. Post Driftsinntekter Driftsutgifter Brutto driftsresultat Br. drift i % av innt. 2,0 0,9 1,4 2,9 0,8 4,2 2,0-1,0-0,8 Finansinntekter Finansutgifter Avskriving Netto driftsresultat N. drift i % av innt. 3,6-13,4 6,4 4,6-5,1 5,5 9,6 3,8 5,0 Sum bruk av avsetn Sum avsetningar Rekneskapsresultat Også i var driftsutgiftene høgare enn driftsinntektene. Utan ekstra inntekter grunna for høge pensjonsinnbetalingar dei tre siste åra, ville skilnaden på driftsutgifter og driftsinntekter ha auka til nær 30,0 mill. kr. Det betyr at driftsutgiftene kvart år aukar langt meir enn driftsinntektene. Netto driftsresultat enda på 53,065 mill. kr, og i tillegg til den ekstra pensjonsinnbetalinga var årsaka det høge overskotet frå kraftfondet. Utan slikt overskot ville også netto driftsresultat blitt negativt, og dette viser kor avhengig ein er blitt av store årlege overskot frå kraftfondet. Rekneskapsresultatet enda på 56,326 mill. kr og det er eit av dei beste nokon gong.

18 Side 18 Budsjett, rekneskap og avvik for kommunen sine inntekter: Inntektspost Bud Bud. Avvik Bud. Rammeoverfør Skjønnsmidler Selskaps./distrikt Skatt Inntektsutjamn Frie inntekter MVA-komp. inv MVA-komp. Drift Eigedomsskatt Utb. Kvin. Energi Utb. Kraftfondet Kons.straum Konsesjonsavgift Andre innt./utg Andre inntekter Renteinntekter Dekte rente/avdr Renteutgifter Avdragsutgifter Renter, avdrag Prem.avvik pensj Avsetj. driftsfond Drift til invester Bruk uny. oversk Dekking overskr Til disp. fond Bundne innt./utg Sum disp. innt Oversk./undersk Sum innt til drift Rammeoverføringane vart litt høgare enn budsjettert. Det same vart skatteinngangen, og dermed vart dei frie inntektene 7,425 mill. kr høgare enn venta. Utbytte frå kraftfondet vart 44,422 mill. kr høgare enn budsjettert, momskompensasjonen vart 0,374 mill. kr lågare og eigedomsskatten 0,275 mill. kr høgare enn budsjettet. Konsesjonsstraumen enda 5,454 mill. kr under budsjettet medan konsesjonsavgiftene enda 0,523 mill. kr over. Diverse andre inntekter og utgifter enda 1,108 mill. kr over budsjettet. Summen av andre inntekter vart dermed 40,500 mill. kr høgare enn vedteke budsjett. Renteinntekter frå bankinnskot vart høgare enn rekna med, medan dekte renter og avdrag vart lågare. Renteutgiftene på kommunen sine lån vart høgare enn rekna med og dermed vart dei samla utgiftene til renter og avdrag 2,482 mill. kr høgare enn i vedteke budsjett. Tilbakebetaling av ein større pensjonssum førde til at bundne inntekter og utgifter vart heile 27,046 mill. kr høgare enn i vedteke budsjett. Dermed vart dei samla inntektene 71,928 mill. kr høgare enn det budsjettet la opp til. Av mill. kr i samla inntekter har 792,856 mill. kr blitt nytta til drift av kommunen. Skilnaden som utgjere overskotet enda dermed på 56,326 mill. kr, og det er 56,052 mill. kr høgare enn det budsjettet la opp til. Samtidig førde overforbruk på drifta til at overskotet vart 15,876 mill. kr lågare enn det ville blitt om drifta hadde gått i balanse. Budsjett, rekneskap og avvik for verksemdene samla: Utgifts- og inntektspostar Bud. Lønsutgifter Driftsutg. driftsinnt Sum utgifter Forbr. i % av budsjett 102,8 101,3 101,2 98,0 101,4 102,5 102,0 2,0 Sjølv med redusert arbeidsgjevaravgift heile året auka lønsutgiftene frå til med 3,4 %. Dermed enda det med ei lønsoverskriding i budsjettet på 12,862 mill. kr eller vel 1,7 %. Avvik Avvik

19 Side 19 Andre driftsutgifter minus driftsinntekter enda med ei overskriding på 3,014 mill. kr eller 9,0 %. For verksemdene samla vart det eit underskot på 15,876 mill. kr og det er 2,0 % over budsjettet. Så langt i 2016 er det lite som tyder på at det i år går mot eit mindre underskotet. Mellom anna er lønsutbetalingane etter to månader 5,0 % høgare enn på same tid i fjor. Endring i lønsutgiftene. Utgiftspost Endr Endr. Endr. Fast løn Variabel løn Sos. kostnader Lønskostnader Fast løn har auka med 4,2 %, noko som er litt høgare enn lønsveksten. Variabel løn har kun auka med 2,5 %, og det er lågare enn lønsveksten. Sjølv med lågare arbeidsgjevaravgifta, har dei sosiale kostnadane auka med 3,4 %. Då ser ein bort frå at pensjonsinnbetalingane dei tre siste åre er vel 33,0 mill. kr for høge. Samla lønsauke siste året enda på 3,6 %, og årsaka til auken er at talet på tilsette ikkje har gått ned. Endring i andre driftsutgifter. Utgiftspost Endr Endr. Endr. Forbruksmat Utstyr, vedl.h Kjøp Overføringar Finansutg Sum driftsutg Andre driftsutgifter har gått ned siste året, og årsaka er endra finansiering av samhandlingsreforma, samt mindre til inventar, utstyr, vedlikehald og materiell. Endring i driftsinntektene. Inntektspost Endr Endr. Endr. Salsinntekter Refusjonar Overføringar Finansinntekter Sum driftsinnt Mellom anna auka sjukefråvær har ført til høgare refusjon enn året før. I tillegg er det auke i salsinntektene og i overføringane. Samla har driftsinntektene auka med 23,493 mill. kr eller 9,6 %. Budsjett, rekneskap og avvik for verksemdene: Verksemd Avvik 2008 Avvik 2009 Avvik 2010 Avvik 2011 Avvik 2012 Avvik 2013 Avvik Budsjett Avvik Felles skul/barn Halsnøy oppv.o Bringed. oppv.s Ølve oppv.sent Hatlestr. oppv.s Nordsida oppv Usked. oppv.s Åkra oppv.sent Omvikd. oppv.s Skarvel. skule Malmang. oppv Valen oppv.s Sunde oppv.s Undarh. Skule Rosend. ungd.s Øyatun ungd.sk Husnes ungd.sk Rosen. barneh Husnes barneh Skulane

20 Side 20 Verksemd Avvik 2008 Avvik 2009 Avvik 2010 Avvik 2011 Avvik 2012 Avvik 2013 Avvik Budsjett Barnehagane Fellesutg. PLO Halsnøysona Husnessona Herøysundsona Rosendalssona Hatlestr.sona Sonene Tilt. barn/unge Tiltak vaksne NAV Helse og rehab Samfunnsutv Tekniske tene Brann, bygg Kom.teknikk Kultur og fritid Fellestenester Politikk Kyrkja Sum utgifter Fem av verksemdene samt fellesutgifter for sonene og for skule/barnehage gjekk med overskot, og spesielt den nye verksemda Brann, bygg gjekk med stort overskot. Samla overskot for desse verksemdene enda på 9,157 mill. kr. Alle dei andre verksemdene enda med overskriding og samla utgjere overforbruket mill. kr. For alle verksemdene samla vart dermed overforskridinga på 15,876 mill. kr. 3.3 Investeringar. Investeringsbudsjett og investeringsrekneskap for 2013, og. Prosjekt Budsj Overf. Budsj. Overf. Budsj. Overf Nasjonalparks. /steinparken Verdiskapingsprogram naturarv Programvare IT Skilt vegnamn og adressetild. / dig. kart Marknadsføring Kvinnherad Utbygging breiband Tilskot breiband Kulturskulesenter Husnes Tilskot til kulturskulesenteret Ungdomsklubb Husnes kulturhus Stolar Husnes kulturhus Kjøkken Husneshallen Tilskot Torgplass Husnes sentrum Refusjon standardheving veg Husnes Rådhuset Rosendal ungdomsskule Rehabilitering basseng Rosendal Halsnøy skule Tilrettelegging Hatlestrand skule Forsikringsoppgjer Hatlestrand skule Symjehall Undarheim skule Uskedalen skule Trafikksikring Valen skule Undarheim skule, planlegging Utgreiing skulestruktur Veglys busslomme ved skulane på Husnes Plan ved sjukeheim/skulane på Husnes Trå skule vasskader Garderobe Mauranger barnehage Andre skule- og barnehageinvesteringar Lågterskeltilbod rusavhengige Utbygging Rosendalstunet Bad/rom Husnestunet Utbetring heis ved Halsnøytunet Husnes helsesenter Ombygging helsesenter Ølve alderspensjonat Avvik

21 Side 21 Prosjekt Budsj Overf. Budsj. Overf. Budsj. Overf Rehabilitering sjukeheimar Diverse utbyggingstiltak sjukeheimane Kvadraten Aksen Omsorgsbustader Utbetring utleigebustader Rehabilitering kommunale bygg HMT / Enøk / Inneklima Brannstasjon Rosendal Brannstasjon Husnes Brannsikring kyrkjene Grunnkjøp Kommunale vegar og kaier/rassikring Kaiområde Rosendal Trafikksikring / Asfaltering Kobbebukta fiskerihamn Reparering skade Sjøstova Borgundøy Industriområde Børnes Industriområder og næringsareal Biobrenselanlegg Minibuss Rosendalstunet Digital kino Kunstgrasbane Halsnøy Fjellhaugen skisenter Valeparken Idrettsparken Husnes Reg.plan Husnes sentrum Trafikksikring Trafikksikringsplan Herøysund Veglys Planlegging Sandviklia industriområde Plan ny veg Løfallstrand, kote Plan Fjelbergsambandet Halsnøysambandet Planlegging ny ferjekai Varaldsøy Tilskot planlegging ny ferjekai Varaldsøy Plan Heradstun Plan Uskedalen Skiltplan Plan ved sjukeheim/skulane på Husnes Fiber mellom kom. Institusjonar Idrettspark Husnes Pensjonattomta Rosendal kjøp Pensjonattomta Rosendal sal Parkering Sunde ferjekai Trafikksikringsplan Kaldestadvegen Gang- og sykkelveg Bogsnes Skogsbilvegar Prosjekt utredning Kystsoneplan Husnes kyrkjegard Kontorbygg fellesrådet Naudmeldenett Eigenkapitalinnskot i KLP Sum lån med renter og avdrag Forskottering Tofte Ranavik Forskottering Løfallstrand Austrepollen Forskottering Tyssetunnelen Sum avdragsfrie lån med renter Vassverk generelt Vassbeh.anlegg Rosendal /Omvikdalen Hovudvassleidning Varaldsøy Nye VA-leidningar i Opsangervegen Herøysund vassverk Høgdebasseng Ølve Vassbehandlingsanlegg Ølve m.m Hovudvassleidning Ølve Auka kapasitet Husnes vassverk Tiltak Svartavatnet Husnes Sandvoll vassverk Årsnes vassverk

22 Side 22 Prosjekt Budsj Overf. Budsj. Overf. Budsj. Matre vassverk Hovudvassleidning Bogsnes Pumpeleidning Toftevågen Kloakk Uskedalen m.m Diverse tiltak på leidningsnettet Infrastruktur Husnes Kloakk Ølveområdet Avløp Røssland Kaldestad Avløp Valen Slamavskiljar Løfallstrand Avløp Årsnes Avløp kaiområde Rosendal Hovudleidning ved elva i Rosendal Avløp Husnes industriområde Etableringslån Sum sjølvfinansierte lån Sum investeringsutgifter Sal av aksjer, areal og eigedomar Sal av næringsbygg Sal av kommunale bygg Refusjon spelemidlar MVA investering Aksjar og andelar Bruk av unytta lånemidlar Netto lånebehov Låneopptak Avdrag på lån i drifta Sum endring lån To tredeler av investeringsbudsjettet er blitt brukt i. Ved revisjon av budsjettet for 2016 må det gjerast vedtak om kva midlar som skal overførast. Vidare må ein fullføre dei endra inndelingane av investeringane som vart starte i. 3.4 Lånegjeld og fondskapital. Utviklinga i kommunen sin lånegjeld dei siste åra. Lån Startlån Husbanken Skuleutbygging Lån til utbygging PLO Lån til VA sektoren Sjølvfinans. Lån Lån komm. Betaler Sum lånegjeld Dei sjølvfinansierte låna har auka medan lån som kommunen sjølv betaler har gått litt ned. Samla har lånesummen auka med 51,0 mill. kr. Kommunen får i ein periode hjelp av staten med låna til utbygging PLO og skuleutbygging, men også dette er lån som kommunen etter kvart må betale ned. I tillegg har kommunen 48,0 mill. kr i oppsamla premieavvik som må kostnadsførast i åra som kjem. Utviklinga i kommunen sine pensjonsforpliktingar dei siste åra: Pensjonsforplikting Samanlikna med tidlegare år er auken pensjonsforpliktingane heller låg siste året. Kommunen sin fondskapital. Fond Disposisjonsfond Sum bundne driftsfond Ubundne invest.fond Bundne invest.fond Konsesjonskraftfond Sum fondskapital Overf. 2016

23 Side 23 Med rekneskapsoverskot dei siste åra har disposisjonsfondet auka. Samtidig har bundne driftsfond og investeringsfond auka noko. Samla er det ein auke i fondskapitalen siste året på 39,166 mill. kr. Endring i låneportefølje siste åra. Långjevar Rente Rente Husbanken , , ,- 2,33 % ,- 2,13 % Kommunalbanken , ,- Kommunalbanken , ,- 2,03 % ,- 1,71 % Kommunalbanken , ,- 1,78 % Kommunalbanken , ,- 1,78 % Kommunalbanken ,- 1,91 % ,- 1,91 % Kommunalbanken ,- 1,85 % Kommunalbanken ,- 1,47 % Kommunalbanken ,- 1,72 % KLP ,- 2,75 % ,- 2,75 % Danske Markets , ,- Danske Markets ,- SEB , ,- 1,73 % ,- 1,46 % DNB , ,- 1,75 % ,- 1,59 % DNB , , ,- 1,40 % Sparebanken , , ,- 2,28 % ,- 2,28 % Konsesjonskraft ,- Sum lånegjeld , , , ,- Gjennom rentebyteavtaler har kommunen sikra seg mot raske endringar. Tek ein omsyn til dette blir estimert fordeling mellom fast og variabel rente samt vekta snittrente følgjande: Faste og variable renter. Lånetype Lån Fordeling Vekta rente Fast rente ,- 97,8 % 2,19 % Variabel rente ,- 2,2 % 2,00 % Sum ,- 100,0 % 2,19 % Vekta rente har gått ned frå 3,22 % i 2013 til 2,70 % i. Sjølv med gjeldsauke vart det dermed liten auke i rentekostnadane. Kommunen sin likviditet Bankinnskot og skattetrekk , , , , ,- Kortsiktige fordringar , , , , ,- Kraftfond , , , ,-* ,- Korts. gjeld eks. premieav , ,- Bundne driftsfond , , , , ,- Disposisjonsfond , , , , ,- Ubundne investeringsfond , , , , ,- Bundne investeringsfond , ,- Unytta lånemidlar , , , , ,- Sum likviditet , , , , ,- Omløpsverdien på kraftfondet er ved årsskifte på ,- kr. Likviditeten er framleis god, men har gått litt ned siste året. 3.5 Tidlegare KOSTRA-tal. Ein grundig rapport om Kvinnherad sine KOSTRA-tal i høve til kommunane samla og i høve til meir samanliknbare kommunar vil bli lagt fram når endelege KOSTRA-tal for blir lagt fram den I denne årsmeldinga vil ein kun vise til tidlegare KOSTRA-tal. Ei viktig årsak til dette er at det var ein grundig gjennomgang i fjor, og endringane i høve til andre frå til ser for Kvinnherad sin del ut til å vere begrensa.

24 Side 24 Økonomisk oversikt drift i kroner pr. innbyggjar. Kvinnherad 2012 Landet 2012 Skilnad 2012 Kvinnherad Landet Skilnad + Rammetilskot Skatt på inntekt og formue = Frie inntekter Brukarbetaling Andre sals- og leigeinntekter Overf. med krav til motyting Andre statlege overføringar Andre overføringar Eigedomsskatt Andre direkte og indirek. Skattar Sum driftsinntekter (A) Fast og variabel løn Sosiale kostnader = Sum Lønsutgifter Kjøp som inngår i tenesteprod Kjøp som erstattar tenesteprod Overføringar Avskrivingar Fordelte utgifter Sum driftsutgifter (B) Brutto driftsresultat (A-B) Renteinnt., utbytte og eigarutt Gevinst finansielle instrumenter Mottekne avdrag på utlån Sum finansinntekter (C) Renter, provisjon, finansutgifter Tap på finansielle instrumenter Avdrag Utlån Sum finansutgifter (D) Resultat finanstrans. (C-D) Motpost avskriving Netto drift (E=A-B+C-D+avs.) Bruk av mindreforbr./ disp.fond Bruk av bundne fond Bruk av avsetjingar (F) Overført til investeringsreknesk Dekking meirforbr./til disp.fond Avsetjing til bundne fond Nye avsetjingar (G) Rekneskapsres. (E+F-G) Kvinnherad hadde i driftsinntekter som låg 100,0 mill. kr eller 10,4 % over snittet for alle kommunane i landet. Dette var ein nedgang frå 2013 då driftsinntektene låg 117,0 mill. kr eller 12,5 % over snittet. I 2012 var skilnaden 128,1 mill. kr eller 14,1 %. I hadde Kvinnherad driftsutgifter som låg 114,6 mill. kr eller 12,0 % over kommunesnittet. Det var ein auke frå 2013 då driftsutgiftene låg 109,5 mill. kr eller 11,9 % over snittet. I 2012 var skilnaden 103,0 mill. kr eller 11,6 %. Når utgiftene aukar og inntektene minkar, må resultatet bli eit stadig svakare brutto driftsresultat. Dette skjer sjølv om Kvinnherad hadde lønsutgifter i som kun låg 154,4 mill. kr eller 26,5 % over kommunesnittet medan dei i 2012 låg heile 162,7 mill. kr eller 29,9 % over. Når også finansutgiftene ligg godt over snittet, er det kun dei høge finansinntektene som gjere at Kvinnherad framleis har eit positivt netto driftsresultat. Skulle dei høge finansinntektene svikte må konsekvensen bli underskot på rekneskapen. Kommunen er med andre ord blitt heilt avhengig av eit stort og aukande utbytte frå kraftfondet.

25 Side 25 Når veksten i skatt, rammetilskot og kraftinntekter ser ut til å bli låg i åra som kjem, må tiltak setjast i verk slik at også veksten i utgiftene blir lågare. Fordeling brutto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar: Kvinnherad 2012 Landet 2012 Skilnad 2012 Kvinnherad Landet Skilnad Administrasjon og leiing Barnehagane Skulane Helse og omsorg Bustader Sosialtenesta Barnevernet Kyrkja Kultur Plan, natur og miljø Vatn, avløp og renovasjon (VAR) Næring Samferdsle Brannvern Andre driftsutgifter Sum driftsutgifter (B) Kvinnherad hadde i seks sektorar og fagområder med driftsutgifter som låg 150,0 mill. kr over snittet for alle kommunane i landet. Skulane låg 54,0 mill. kr eller 28,5 % over, Helse og omsorg låg 85,5 mill. kr eller 27,5 % over, Plan, natur og miljø låg 5,0 mill. kr eller 43,3 % over, og Kyrkja låg 1,5 mill. kr eller 19,3 % over. Næring låg 17,2 mill. kr over, men her var årsaka kjøp av konsesjonskraft som gav kommunen inntekt. Vidare låg VAR 3,3 mill. kr over, og årsaka var at mange kommunar har skilt denne sektoren ut i eigne selskap. Resten av kommunen hadde driftsutgifter som låg 53,0 mill. kr under kommunesnittet. Kultur og Samferdsle låg på snittet, medan Administrasjon og leiing låg 6,4 mill. kr eller 11,2 % under, Barne-hagane låg 0,8 mill. kr eller 0,7 % under, Bustader låg 11,2 mill. kr eller 68,2 % under, Sosialtenesta låg 5,8 mill. kr eller 13,1 % under, Barnevernet låg 2,8 mill. kr eller 9,5 % under og Brannvernet låg 1,1 mill. kr eller 9,2 % under. Løn er framleis den klart største driftsutgifta. I 2012 utgjorde lønsutgiftene 71,3 % av Kvinnherad sine samla driftsutgifter, medan dei for kommunesnittet låg på 61,2 %. I var lønsdelen blitt redusert til 68,8 %, medan den for snittet var redusert til 60,9 %. Fordeling lønsutgifter i kroner pr. innbyggjar: Kvinnherad 2012 Landet 2012 Skilnad 2012 Kvinnherad Landet Skilnad Administrasjon og leiing Barnehagane Skulane Helse og omsorg Bustadane Sosialtenesta Barnevernet Kultur Plan, natur og miljø Vatn, avløp og renovasjon (VAR) Næring Samferdsle Brannvern Andre lønsutgifter Sum lønsutgifter sine lønsutgifter til barnehagane, skulane og helse og omsorg var i høgare enn dei samla lønsutgiftene til snittkommunen. Når inntektene er fallande og på god veg ned mot snittet, må lønsutgiftene gå same vegen. Skal dette skje samtidig som ein held fast på skjerming av barnehagane, skulane og helse og omsorg, må alle dei andre kommunetilsette fjernast. Det betyr nedlegging av administrasjon og leiing,

26 Side 26 sosialtenesta, barnevernet, kultur, plan, natur og miljø, VAR, næring, samferdsle, brannvern og alle andre fagområde. Dette viser kva utfordringar kommunen vil møte når ein vil auke og ikkje redusere utgiftene til dei tunge sektorane. Om det ikkje er eit mål å bli lik snittkommunen, bør det i alle fall vere eit mål å bli lik KOSTRAgruppe 11 som er den gruppa Kvinnherad er plassert i. Også her er det langt fram til målet. Kvinnherad samanlikna med kommunegruppe 11. Kvinnherad 2012 Gruppe Kvinnherad Gruppe 11 Netto lånegjeld i kroner pr. innbyggjar , , , ,- Brutto driftsresultat i % av brutto driftsinntekter 4,2 2,1-1,0 0,6 Netto driftsresultat i % av brutto driftsinntekter 5,5 2,3 3,8 0,7 Netto drift barnehagane pr. barn 1-5 år , , , ,- Netto drift skulane i kroner pr. elev , , , ,- Netto drift pleie og omsorg i kroner pr. innbyggjar , , , ,- Korrigert brutto drift pr. mottakar av heimehjelp , , , ,- Korr. brutto drift pr. kommunal institusjonsplass , , , ,- Sjølv om skilnaden i lånegjeld har minka ligg Kvinnherad framleis 186,0 mill. kr over gruppe 11. Også for gruppe 11 aukar driftsutgiftene meir enn driftsinntektene, men dei har enno ikkje kome så langt som Kvinnherad der utgiftene no er høgare enn inntektene. Med utbytte frå kraftfondet har Kvinnherad likevel høgast netto driftsresultat. Dei tunge sektorane har både brutto og netto driftsutgifter som ligg langt over gruppe 11, og dette viser at det er her tiltak må setjast i verk om kommunen skal makte å få orden på økonomien. Rangerer ein alle kommunane i landet ser ein at økonomien til Kvinnherad har blitt betre dei siste åra. Årsaka er delvis arbeidet med å få ned driftskostnadane, men først og fremst tre år med ekstra god avkastning frå kraftfondet. Økonomiske rangering av Kvinnherad i høve til alle kommunane i landet. Rekneskapsområde Løn som del av samla brutto driftsinntekter Korrigert netto driftsresultat Korrigert netto driftsresultat siste fire år Finansresultat i høve til brutto driftsinntekter eksklusiv avdrag Disposisjonsfond i høve til brutto driftsinntekter Netto lånegjeld i høve til brutto driftsinntekter Endring i lånegjeld siste fire år Investeringar i høve til brutto driftsinntekter Snitt investeringar som andel av brutto driftsinntekter siste fire år Andel av investeringane finansiert med lån Oppsamla premieavvik i høve til brutto driftsinntekter I 2011 låg Kvinnherad heilt i botnen på dei fleste parameter og det året gav kraftfondet negativt utbytte. Også dette viser kor avhengig kommunen er blitt av stort kraftfondsutbytte. Som alt påpeikt tyder mykje på at Kvinnherad sine inntekter vil auke lite i åra som kjem. Om utbytte frå kraftfondet skulle minke og kanskje bli negativt, vil kommunen raskt på ny ende i botnen av kommunerangeringa.

27 Side Tenesteproduksjon. 4.1 Arbeidsgjevarpolitikk. Mål for arbeidsgjevarpolitikken: har god evne til å halde på og lata medarbeidarane få utvikle seg. Vi har dermed god konkurranseevne i arbeidsmarknaden. Menneskesyn: Menneske som vert verdsett, vist omsorg og tillit og gjeve ansvar, vil yte sitt beste, trivast og gje eit positivt bidrag til organisasjonen. Strategiske grep for å nå vedtekne mål: - Leiarskap og identitet, kommunikasjon, læring og utvikling, tillit, toleranse og fridom. Leiarskap og identitet: - Ein unik organisasjon, - rik på arbeid som gjev meining. - Tru på at arbeidstakarar som er myndiggjort, vist tillit, toleranse og gjeve fridom, vil løyse dei komplekse oppgåvene på ein effektiv og god måte tilpassa det einskilde menneske. - Leiarane er kulturbyggjarar i organisasjonen når det gjeld kampen om arbeidskrafta. - Kommunen sitt fortrinn er at leiarane viser tillit, toleranse og gjev fridom til sine medarbeidarar. Læring og utvikling: - Våre tilsette, eller våre talent, har høve til å realisere seg sjølve i. - I møte med nye utfordringar vil utviklingskompetanse vere viktigare enn kompetanseutvikling. - sitt fortrinn vil vere å sikre at organisasjonen gjennomfører læringstiltak for auka kvalitet og kompetanse etter utvikling, behov og praksis i organisasjonen. Tillit, toleranse og fridom: - Våre medarbeidarar er dei viktigaste ambassadørane for å rekruttere og halde på arbeidskrafta. - sitt fortrinn er at vi i praksis synleggjer at medarbeidarane er vist tillit. - Dei myndiggjorte medarbeidarane kan sjølve påverke si arbeidstid og kven ein vel som samarbeidspartnarar for å løyse oppgåvene på den beste måten for kvart einskild menneske. Utfordringar: - Kvinnherad vil møte dei same hovudutfordringane som alle andre kommunar i åra som kjem: Evne til utvikling og nyskaping samt tilgang på arbeidskraft. Utviklingstrekk: - Auka behov for spesialkompetanse og generalistar i ein stramare arbeidsmarknad. - Stor avgang grunna dei store etterkrigskulla og låg avgangsalder grunna tidleg pensjonering. - Høgt tal på uføre og låg arbeidskraftutnytting, mange deltidstilsette, høgt sjukefråvær, få med innvandrarbakgrunn og få med redusert funksjonsevne. - Omdømeutfordringar attraktiv arbeidsplass og yrke. - Stadig nye oppgåver til kommunane samtidig som sentraliseringa aukar. Strategigrunnlag: - Gode leiarar som utviklar attraktive arbeidsplassar er ein føresetnad for å lukkast med å rekruttere og halde på verdifull kompetanse. - Tilfredse medarbeidarar oppnår ein med organisering av arbeidet, tilbakemeldingar bli sett, støtte og utfordringar, fridom, ansvar og mynde, karriereutvikling, kompetanseutvikling og livsfasetilpassing.

28 Side Tilsette. Tilsette og årsverk etter aldersgrupper. Fødselsår Tilsett Årsverk Tilsett Årsverk Tilsette Årsverk Tilsette Årsverk Tilsette Årsverk , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,73 7 6,20 2 1,60 2 1,6 1 1,00 Sum , , , , ,66 Tal årsverk for viser seg å vere sett 10 for lågt, men likevel er auken frå til på over 20 årsverk. Det er fleire årsaker til denne auken. Kommunen arbeider mellom anna kontinuerleg med å få ned mengda av uønskt deltid. Særleg gjeld dette i pleie og omsorg. I tillegg gjorde endringar i Aml seg gjeldande i. Denne endringa gjev rett til auka stilling for tilsette som over tid har arbeidd meir enn den stillingsprosenten dei har i botnen. I praksis vil dette mellom anna bety auka bruk av «vikarpool» i staden for bruk av vikarar utan fast stilling. Sjølv om ein då får ein auke i årsverk betyr ikkje dette alltid fleire utførte årsverk. Pleie og omsorg har også blitt pålagd nye tenester. Mellom anna gjeld dette nye desentraliserte institusjonar med døgnbemanning. Tal frå tildelingskontoret syner også markant auke i tildelte tenester. Ut frå dette er det ikkje unaturleg med ein auke innan pleie og omsorg. Årsverk ved kvart tenesteområde. Område Endr. frå 2011 Skulane 280,45 284,34 258, ,91 257,1-5,8 Barnehagane 120,20 128,04 112,58 109,51 104,52 109,4 +4,9 Sonene 334,36 348,66 336,73 350,39 363,81 398,9 +35,1 Helse, TRV, TTBU, NAV 119,38 119,89 124,85 90,80 89,73 91,6 +0,9 Samf., teknisk, kultur, felles 185,98 192,36 182,03 200,12 187,81 184,7-3,1 Sum 1040, , , , , ,66 +31,8 Det må understrekast at det i desse tala inngår organisatoriske endringar. Fleire tenester er mellom anna flytta frå «gamle TRV» til sonene og kultur. Slike endringar ser ein ikkje frå til. Skulane har på ny klart å redusere noko. Dette har i hovudsak samanheng med færre elevar og mindre bruk av assistent. Av alle tilsette er 292 eller 20,4 % menn og 1141 eller 79,6 % kvinner. Dette viser at kommunen er ein kvinnedominert arbeidsplass, og med høg snittalder på mennene er det liten grunn til å tru at dominansen vil bli mindre i åra som kjem. Utdanningsnivå fordelt på kjønn og alder. Fødselsår Ufaglært Faglært Høgskule og universitet Menn Kvinner Menn Kvinner Menn Kvinner Sum Det er stabilitet i høve til ufaglærde og faglærde tilsette, medan talet på høgskuleutdanna held fram med å auke. Kompetanse vert stadig viktigare og denne tendensen peikar difor i positiv retning.

29 Side 29 Ein del av faglærde menn er frivillige brannmenn som ikkje går i vakt. Dei er no tilsett i ein liten stillingsbrøk for pålagde øvingar etc. Ser ein på ufaglært arbeidskraft er dette i stor grad unge tilsette. Dette skuldast i stor grad studentar som ynskjer litt inntekt ved sida av studiet og som difor arbeider i «helgevaktstillinger» innan pleie og omsorg. 4.3 Likestilling. Av om lag 1041 årsverk vart kun 186 eller 17,9 % utført av menn i. Det betyr at kommunen i aukande grad er blitt ein kvinnedominert arbeidsplass. Fleire sektorar som før var mannsdominerte har etter kvart fått fleire kvinnelege tilsette. Det same ser ein ikkje i dei tradisjonelle kvinneyrka. Særleg pleie og omsorg og barnehagesektoren er framleis svært kvinnedominert. Samtidig minkar det på menn i grunnskulen. Til tross for dette har ein ikkje innført noko form for kvotering, men ein har i nokre tilfelle oppmoda menn om å søkje. Særleg i oppvekstsektoren er det viktig at barn kan få mannlege rollemodellar. Innan pleie og omsorg kan nye turnusordningar kanskje gjere utlyste stillingar meir attraktivt for menn. I kommunen har tilsette lik løn for likt arbeid. Utdanning, ansvar og oppgåver i stillinga er avgjerande for lønsplasseringa, ikkje kjønn. 4.4 Rekruttering. ser framleis ut til å vere ein attraktiv arbeidsplass. Ein har ikkje store rekrutteringsutfordringar innan dei fleste sektorane. Delvis ser ein også resultat av dårlegare tider innan private verksemder, då søkjarlistene på stillingar som ikkje krev ei spesifikk utdanning har auka. Geografien er utfordrande også i personalsamanheng. Å rekruttere høgskuleutdanna personar til utkantane er vanskeleg, og difor har kommunen i nokre høve nytta seg av bemanningsbyrå. Kommunen sin geografiske plassering er også ei utfordring når det gjeld å få tak i fagpersonar til små fagmiljø. Mellom anna har ein i fleire år freista å rekruttere fleire psykologar utan å lukkast. I har det vore god tilgang på legar, då mange nyutdanna ynskjer seg arbeid i heimkommunen. Dette i kontrast til nabokommunane som slit med å skaffe seg slik kompetanse. Kommunen har også dette året delteke på fleire arrangement for å synleggjere seg som attraktiv arbeidsplass. Dette har i hovudsak vore arrangement lokalt og regionalt i samarbeid med og i regi av Samarbeidsrådet for Sunnhordland og høgskulen Stord/Haugesund. Kommunen har jobba med å rekruttere ny rådmann etter at Trond Sætereng slutta hausten. Utviklingspartnar A/S vart nytta som rekrutteringsbyrå. Då søkjarfristen gjekk ut i august hadde ein motteke 11 søknader. Etter intervjurundar vart det bestemt at Utviklingspartnar A/S skulle søkje vidare i marknaden etter «den beste rådmannen for Kvinnherad». Frå Trond Sætereng slutta og fram til ny rådmann kunne starte var Kjell O. Nygård fungerande rådmann (ved uttak av ferie) og konstituert rådmann (i vakanse). I eit ekstraordinært kommunestyremøte den 29. oktober vart Odd Ivar Øvregård tilsett som rådmann i Kvinnherad.

30 Side Seniorpolitikk. Om lag 20 % av årsverka til kommunen vert utført av personar som anten er over 60 år, eller som fyller 60 år i løpet av Dette er ei utfordring vi må være førebudde på dei næraste åra då det kan føre til at kommunen vil misse viktig kompetanse. Å ha tilsette lengst muleg i arbeid er samfunnsøkonomisk lønsamt og ein del av IA-avtalen. At tilsette sluttar heilt med AFP er også ei dyr ordning for det offentlege. Med bakgrunn i dette har kommunen i fleire år hatt seniorpolitiske retningsliner. Desse har vore reviderte ein gong tidlegare og i var hovudpoenga i seniorpolitikken følgjande: 1. Kommunen skal strekke seg lengst mogeleg for å tilby tilsette som ønskjer det å ta ut gradert AFP. 2. Bonus på 4 % av årsløn (maksimalt ,- kr) for dei som er mellom 62 og 67 år og som framleis står i same stillingsprosent. Bonus til tilsette er ei dyr ordning og i kosta ordninga om lag ,- kr. Samstundes kunne ein stille spørsmål om kor målretta dette tiltaket var. Difor var ordninga oppe til revisjon i desember. Resultatet vart eit vedtak i administrasjonsutvalet om at det ikkje ville bli inngått nye avtaler om bonus etter , men at resten av seniorpolitikken framleis vart ståande. 4.6 Kompetanse og læring. I har kommunen følgd nasjonale satsingsområde på kompetanse- og inovasjonstilskot. 26 gruppeleiarar og leiarar i pleie og omsorg har tatt to, tre ulike modular i helseleiing. Desse modulane er eit samarbeid mellom RO senteret, Høgskulen i Hedemark og Fagakademiet. 1. Modul: Leiing av myndiggjorte medarbeidarar og utvikling av personlege leiareigenskapar. 4. Modul: Samhandling, kommunikasjon og forhandlingskompetanse. 5. Modul: Jus for leiarar i helse- og omsorgstenesta. Kommunen har kontinuerleg fokus på å gje ufaglærte med lang realkompetanse hjelp og støtte til å ta grunnutdanning på deltid. Fleire tilsette er i gang med desentralisert sjukepleie og vernepleie. Vaksne tilsette får fagleg vidareutdanning, og ein ser at denne gruppa utgjere ei ekstra stabil og god arbeidskraft for kommunen. I tillegg har nokon høgskuleutdanna fullført vidareutdanning i fleire fagområde. Lærarar som tar 30 stp. får fri vikar i 37,5 % stilling over 2 semester. For faga matematikk og naturfag dekker staten vikarutgiftene fullt ut. For andre fag dekker staten 60 % og kommunen 15 % av vikarutgiftene. For alle ordningane dekker kommunen utgifter til reise, opphald og bøker i samband med studiet. For skuleåret får 7 lærarar, 2 rektorar og 1 tilsett på PPT statleg vidareutdanning. I tillegg har ein lærar fått statleg stipend på ,- kr for å ta praktisk pedagogisk utdanning. I regi av Forum for oppvekst i Sunnhordland blir det sett opp kurs på dei felles planleggingsdagane i regionen. Kursa blir knytt opp til deltaking i ulike satsingar som Vurdering for læring og Ungdomstrinn i utvikling, statlege føringar og innmeldte behov i den enkelte kommune. Alle dei fem ungdomsskulane deltek i Ungdomstrinn i utvikling frå hausten og tre semester fram i tid. Alle har lesing som tema med unntak av Hatlestrand som har klasseleiing. Alle skulane har samarbeid med Høgskulen i Bergen, og i tillegg er det tilsett statleg utviklingsleiar som føl opp skulane. Kvinnherad gar fått vel ,- kr til vikar og reiseutgifter for skulane sine eigne ressurslærarar. Våren kartla ein fordjuping i basisfaga norsk, engelsk og matematikk på den enkelte skule. Skilnadane var store og enkelte skular hadde ikkje lærarar med fordjuping i desse faga slik staten no krev. I 2016 vil det bli nærare vurdert kva kompetanse den enkelte skule har behov for.

31 Side Nærvær. I hadde kommunen eit ekstra godt resultat i høve til nærvær. I er resultatet blitt meir lik tidlegare år. Ser ein på første og andre halvår kvar for seg, blir ekstra svakt i første halvår. I andre halvår er resultatet i derimot betre enn i. Den store endringa frå første til andre halvår kan ha mange årsaker. Ei årsak kan vere at ein hausten hadde eit miniseminar med NAV arbeidslivsenter der over 100 deltok. Her var fokus å førebyggje korttidsfråvær gjennom dialog med tilsette, arbeidsgjevar og lege. Evalueringa av seminaret var god og det vart spesielt peikt på nytten av at dei ulike aktørane høyrer det same. Ser ein på sjukefråvær fordelt på kjønn finn ein same tendens som i samfunnet elles. Sjukefråværet blant menn er 3,8 %, medan det blant kvinnene ligg på 9,0 %. Dette er ei viktig årsak til at det i fleire år er blitt jobba aktivt for å få ned fråværet på dei mest kvinnedominerte arbeidsplassane. Også i er det blitt jobba aktivt med nærvær i fleire bedrifter, og spesielt i barnehagane har ein fått eit betre resultat enn tidlegare. Sjølv om det er stor variasjon frå barnehage til barnehage, er det positivt med så stor betring. Barnehagane saman med Pleie og omsorg har generelt eit høgt sjukefråvær i heile landet. Slik er det og i, men samla ligg kommunen framleis litt under kommunesnittet. Sum eigenmeldingar og sjukemeldingar: Tenesteomr. / verksemd Fråvær 2009 Fråvær 2010 Fråvær 2011 Fråvær 2012 Fråvær 2013 Fråvær Fråvær Endr Skulane 5,2 % 6,6 % 6,4 % 6,6 % 6,6 % 5,2 % 5,9 % 0,7 % Barnehagane 11,4 % 12,5 % 11,0 % 11,9 % 10,7 % 11,1 % 10.2 % -0,9 % Halsnøysona 9,3 % 8,1 % 8,7 % 5,7 % 5,5 % 7,3 % 6,9 % -0,4 % Husnessona 15,2 % 11,1 % 11,5 % 13,0 % 11,2 % 12,5 % 12.9 % 0,4 % Herøys. komp.sent 15,7 % 13,2 % 13,9 % 13,8 % 8,7 % 10,7 % 10,8 % 0,1 % Rosendalssona 9,8 % 7,1 % 7,0 % 8,3 % 10,1 % 9,0 % 7,4 % -1,6 % Hatlestrandsona 7,8 % 9,9 % 9,4 % 11,1 % * Helse og rehab. 7,3 % 6,2 % 7,0 % 4,5 % 5,2 % 4,0 % 5,5 % 1,5 % TRV / NAV 9,2 % 9,7 % 12,0 % 7,5 % 12,6 % 10,8 % 11,9 % 1,1 % TTBU 7,4 % 7,6 % 9,5 % 6,3 % 8,0 % 10,3 % 8,3 % -2,0 % Samfunnsutvikling 5,4 % 6,4 % 3,4 % 1,9 % 2,9 % 2,3 % 6,4 % 4,1 % Tekniske tenester 9,3 % 8,3 % 10,4 % 9,6 % 8,0 % 5,0 % 8,4 %** 3,4 % Kultur og fritid 7,4 % 5,7 % 4,2 % 7,5 % 4,9 % 3,6 % 2,8 % -0,8 % Fellestenester 4,6 % 4,6 % 3,8 % 5,5 % 4,5 % 3,0 % 6,1 % 3,1 % Kommunen samla 8,9 % 8,4 % 8,5 % 8,6 % 8,0 % 7,6 % 8,1 % 0,5 % *Hatlestrandssona slått saman med Rosendalssona **Tekniske tenester er blitt delt i Brann, bygg og eigedom og i Kommunalteknikk. For samfunnet og då spesielt for staten har sjukefråvær ein høg pris. Difor er det viktig at ein framleis arbeider for å førebyggje sjukefråvær. Regelverket seier at dei fyrste 16 dagane av sjukemeldinga skal betalast av arbeidsgjevar. Om ein deler Kvinnherad sitt sjukefråvær opp ser ein at kommunen har om lag 1,0 % eigenmeldt sjukefråvær og 1,0 % legemeldt fråvær under 16 dagar. Resten av fråværet er langtidsfråvær som kommunen får refundert storparten av frå NAV. Dette inneheld og dei som vert uføre og som før det brukar opp sine sjukepengerettar (52 veker). I utgangspunktet er det om lag 2,0 % sjukefråvær som belastar kommunen økonomisk. Ein veit at det er ein heller liten del tilsette som utgjer store deler av dette fråværet. Leiarane i kommunen har då også i stor grad søkt om fritak frå arbeidsgjevarperioden for mange med kroniske lidingar. Dermed vert og deler av dette fråværet refundert. Svangerskapsrelatert fråvær vert og refundert. Som arbeidsgjevar må kommunen rekne med utgifter i samband med sjukefråvær, men ingen ting tyder på at utgiftene her er spesielt høge. Dette til tross for at nær 85,0 % av dei tilsette er kvinner. 4.8 AMU arbeidsmiljøutval. I tråd med 7 i Arbeidsmiljølova har kommunen etablert eit fast arbeidsmiljøutval med fire

32 Side 32 representantar frå arbeidsgjevar og fire frå arbeidstakarane. Utvalet har i hatt tre møte. Arbeidsgjevar har leiarvervet denne perioden. 4.9 Etikk og samfunnsansvar. Kommunikasjonsreglane til kommunen ligg framleis i botnen for arbeidet med godt arbeidsmiljø. Grunntanken i organisasjonen er at alle tilsette har ansvar for seg sjølve og sin måte å vere på i forhold til andre, og at kvar einskild skal bidra til at arbeidsplassen vert opplevd som triveleg. Hovudinntrykket er at reglane er godt kjent i organisasjonen og vert nytta. Felles kommunikasjonsreglar i. Felles kommunikasjonsreglar Eg viser diskresjon Eg har lov til å seie nei Eg har lov til å vise følelsar Eg er her og no Eg seier eg når det er sakleg grunn for det, og snakkar for meg sjølv Eg snakkar med og ikkje om andre, og ser på den eg snakkar med Eg unngår bruk av diffuse ytre kjelder Eg har lov til å spørje, men eg har ikkje krav på svar Eg seier mi meining utan å prøve å overtyde andre Eg har ansvar for meg sjølv og skuldar ikkje på andre Eg unngår spørsmål dersom eg har ei meining Eg fortel kva eg treng i staden for å klage på andre Eg har lov til å feile Eg sjekkar ut mine tolkingar og trur på svaret eg får Reglane dreier seg først og fremst om folkeskikk og uskikk på jobben. God kommunikasjon er førebygging av konfliktar, noko som er viktig då ein i konflikt ofte bryt alle reglar for folkeskikk. Kommunikasjonsreglane legg vekt på det sjølvsagde i at alle har rett til eigne meiningar, og at ulike meiningar i organisasjonen ikkje er eit problem. Reglane byggjer på at meiningsbryting i ein organisasjon er viktig for eit kreativt og utviklande miljø. Det er ikkje viktig at ein er samde på jobb, men det er avgjerande at ein kan fungere saman og gjere jobben ein er sett til. Konflikt dreier seg ikkje om at vi er usamde om noko, men om måten vi er usamde på. Konflikt oppstår først og fremst ved svikt i kommunikasjonen, som følgje av misstydingar, feiltolkingar og ansvarsfråskriving. Det sentrale for å unngå konfliktar på arbeidsplassen er å vise folkeskikk, møte kvarandre med respekt, snakke fint om kvarandre og følgje reglane for god kommunikasjon. Tilsette i har vore gjennom til dels omfattande omstillingar og endringar med reduserte økonomiske rammer dei siste åra. Då er det viktig at belastninga, både fysisk og psykisk, for den enkelte tilsette vert så liten som råd er. Arbeidsgjevar må ha ekstra fokus på informasjon og kommunikasjon både med grupper av tilsette og med den enkelte tilsette. Dette for å sikre at alle blir sett og høyrt i prosessen. Den enkelte leiar har det primære ansvaret for å informere, og skal difor vere open og tilgjengeleg for spørsmål frå tilsette Varsling. ønskjer å vere ein open organisasjon der det er rom for varsling om det er trong for det. Varsling bør som hovudregel skje tenesteveg gjennom dei vanlege kanalane, eller eventuelt gjennom tillitsvalde. For å legge ekstra godt til rette for varsling etablerte kommunen eit eige varslarombod i Ombodet er ikkje ei lovpålagd ordning, og kjem ikkje i staden for varsling tenesteveg. Det er ein ekstra mogelegheit for dei som ikkje ønskjer å gå tenesteveg, og som gjerne vil varsle anonymt. I hadde varslarombodet tre meldingar. Ei av saken vart avvist då den ikkje handla om kommunalt tilsette. Dei to andre vart handsama i tråd med retningslinene. Verksemdsleiarane vart kontakta og det vart funne løysingar på problema. Personalrådgjevar bidrog til å finne løysing på ei av sakene. Ut over dette har varslarombodet delteke i to personalsamlingar for å informere om innhaldet i vervet.

33 Side Løns- og personalpolitikk. Dei tilsette er sin største ressurs. Dei aller fleste gjere ein fantastisk innsats for lokalsamfunnet og for tenestemottakarane. I økonomisk krevjande tider kjenner mange ekstra på presset mellom effektivitet og kvalitet. I den eine augneblinken står ein ansikt til ansikt med pårørande som ynskjer det beste for sine, og i neste augneblink må ein svare for pengebruken. Som tilsett i kommunen forvaltar ein fellesskapet sine ressursar, og det er såleis naturleg at drifta er av interesse for ålmenta. Siste året har ein ved fleire høve sett at namngjevne tilsette vert gjenstand for subjektiv vurdering i lokalpressa. Det er rådmannen som har ansvaret og som skal vere adressat når journalistar, politikarar eller andre meiner at einskilde tilsette ikkje gjere ein god nok jobb. Også i meiner rådmannen at kvaliteten på tenestene på det jamne er god, men at ein ikkje har noko særleg å gå på utan organisatoriske endringar. Drifta er såpass pressa at ein har mista noko av fleksibiliteten. Etter hovudtariffavtalen vart det hausten gjennomført lønsforhandlingar for tilsette i kap. 3 og kap. 5. For desse gruppene er det kun lokal lønsfastsetjing utan lokal pott. Sjølv om det ikkje vart delt ut store tillegg var det eit godt forhandlingsklima mellom partane og forhandlingane enda utan brot. Partane hadde ei felles forståing av at storleiken på akseptabel lønsvekst var begrensa. Kommunen er ein endringsdyktig organisasjon, som byggjer på at kvalitet og kompetanse i all tenesteyting ligg i møte mellom den enkelte brukar og dei tilsette. Auka privat rikdom fører til større forventningar hos innbyggjarane når det gjeld kvalitet og omfang på velferdstenestene. Auka levealder gjev også kommunen nye utfordringar med mellom anna fleire eldre og færre yrkesaktive. Difor vil det å vinne kampen om nødvendig arbeidskraft bli stadig viktigare. Her har kommunen eit stort potensiale i dei deltidstilsette, og det er difor ei prioritert oppgåve å redusere omfanget av deltid. Samtidig må ein jobbe for betre ressursutnytting av arbeidskrafta, mellom anna ved strategisk kompetansestyring, tenester på tvers av verksemder, og ved auka nærvær E-løysingar. Relevant og viktig informasjon vert lagt ut på heimesida og dermed er dette ein viktig kanal ved ekstraordinære hendingar. I tillegg vert sosiale media brukt i aukande grad til å formidla informasjon til brukarar, tilsette og innbyggjarar. I heimesideløysinga ligg det portalløysingar som gjer at alle verksemdene kan lage gode og informative sider lokalt. Gjennom heimesida er det og mogeleg å kontakte kommunen via e-dialog, dette er med på å gjere det enklare å kontakte kommunen. Ei god og levande heimeside vil vere viktig i høve til å byggje omdøme og til å gje god og nødvendig informasjon. Tilbakemeldingane frå publikum er at her har eit potensial til forbetring. Dette ligg og som eit tiltak i økonomiplanen, men har førebels ikkje blitt prioritert innanfor rammene Beredskap. Kommunen har beredskapsplanar og krisegruppe. Det har i vore ei stor øving i regi av fylkesmannen. Dette gav god læring, og vi ser at vi har ein handlingskraftig organisasjon. I tillegg har det vore fleire mindre øvingar på ulike nivå.

34 Side Barnehagane, skulane, pleie og omsorg og resten av kommunen Barnehagane. Økonomi Rekn Buds Rekn Lønsutgifter Driftsutgifter Driftsinntekter Sum utgifter Forbr. i % av budsj. 89,1 98,8 105,7 105,3 96,46 100,2 Regnskap Budsj inkl. endring Avvik i NOK Forbruk i % LØNN OG SOSIALE UTGIFTER ,71 FORBRUKSMATERIELL,KURS, REISER ,05 INVENTAR, UTSTYR, VEDL., MATERIELL ,80 KJØP AV TENESTER FRÅ ANDRE ,35 OVERFØRINGER ,60 FINANSUTG. FINANS.TRANSAKSJONER , ,84 SALGSINNTEKTER ,33 REFUSJONER ,83 FINANSINNTEKTER OG FINANS.TRANS , ,59 Fordeling kostnader ,20 LØNN OG SOSIALE UTGIFTER 1 % 38 % 3 % 2 % 56 % FORBRUKSMATERIELL,KURS, REISER M.M. INVENTAR, UTSTYR, VEDL., MATERIELL M. KJØP AV TENESTER FRÅ ANDRE Kommentarar til økonomi Overforbruk i barnehagane samla er på kr , og utgjer 0,2 % av budsjettet. Lågare overføringar til private barnehagar enn forventa i, gjer at barnehagesektoren samla går så og seia i balanse. Overføringane til private barnehagar har vore over lågare enn budsjettert i. Inntekter på refusjon av løn til sjukeutgifter er høgare enn budsjettert.