Saksframlegg. Kvinnherad kommune

Transkript

1 Saksframlegg Saksmappe Saksbehandlar 2011/ Kjell Odd Nygård Saksgang Saksnr Utval Møtedato Formannskapet Kommunestyret Økonomiplan Innstilling frå rådmannen: 1. Kommunestyret ser svært alvorleg på stoda til den kommunale økonomien. Det nøytrale økonomiplanalternativet blir difor lagt til grunn i det vidare arbeidet med endeleg økonomiplan Utvalet som skal utarbeide forslag til auka inntekter og reduserte utgifter må vere ferdig innan Dette for at resultatet av utvalsarbeidet skal kunne nyttast som grunnlag i revidert budsjett 2012 og i endeleg økonomiplan Følgjande representantar blir valt til å delta i utvalet: Saksutgreiing: Alternative løysingar: På budsjettmøte den vedtok kommunestyret mellom anna følgjande: - Kommunestyret legg til grunn Rådmannen sitt forslag til økonomiplan og handlingsplan Rådmannen sitt forslag til økonomiplan var ei vidareføring av forslaget til saldert budsjettgrunnlag for Der var kraftfondet nytta til nedbetaling av gjeld og kapitalkostnadane kraftig reduserte. Dette sa kommunestyret nei til. I staden vart det lagt inn avkastning frå kraftfondet. I tillegg vart budsjettrammene til sonene auka medan budsjettert overskot vart redusert. Godkjent investeringsbudsjett for 2012 vart vidare auka i høve til rådmannen sitt grunnlag. I tillegg har kommunestyret i eige vedtak slutta opp om utbygging av Rosendalstunet. Alt dette krev omarbeiding av rådmannen sitt forslag til økonomiplan. På budsjettmøte den vart då også mellom anna følgjande vedteke: - Revidert økonomiplan og handlingsplan skal handsamast den 02. februar side 1

2 I forslag til saldert budsjett og økonomiplan vart det teke utgangspunkt i rekneskapstala for 2010, revidert kommunebudsjett for 2011 og statsbudsjettet for No er rekneskapsresultatet for 2011 litt meir avklart og kommunebudsjettet for 2012 er godkjent. Dette gjere det mogeleg med noko meir presis framskriving av den kommunale drifta. Når godkjent budsjett alt ligg føre, finn ein det også rett å sjå eit år lenger fram, slik at økonomiplanperioden blir frå 2013 til Med store overskridingar i 2011, ingen opparbeidde budsjettreservar og enorme økonomiske utfordringar i åra som kjem, har ein funne det rett å legge fram eit meir omfattande grunnlag med økonomiplanforslag i tre ulike alternativ. Eit alternativ er optimistisk, eit er pessimistisk og eit er meir nøytralt. I alle alternativa byggjer ein på framskrivingane som ligg i statsbudsjettet for Lønsauken er der sett til 4,0 % medan prisveksten er på 2,0 %. Vidare er auken i kommuneskatt og statleg rammeoverføring sett til 3,25 %. Ut over dette blir dei driftsendringane som ligg inne i budsjettet for 2012 først vidare i heile økonomiplanperioden. Optimistisk alternativ: I dette alternativet har ein freista å få med alle mogelege ekstrainntekter slik at også ein del nye kostnadskrevjande driftstiltak kan realiserast. Dette gjeld spesielt utviding av Rosendalstunet og etablering av motorsportssenter. I tråd med budsjettvedtaket og kommunestyret sitt vedtak den skal Rosendalstunet prosjekterast ferdig i 2012 og realiserast i 2013 og Så vel utbygging som drift av den utvida institusjonen blir difor innarbeidt i økonomiplanen. Rådmannen har gått grundig gjennom framtidig driftsopplegg og har konkludert med at det vil det vere mogeleg å drifte den utvida institusjonen med ei auka budsjettramme på 19,0 mill. kr. I tillegg kjem netto kapitalkostnader på rundt 5,0 mill. kr. I følgje budsjettvedtaket ønskjer kommunestyret å gje tilskot til eit privat motorsportssenter. Med reviderte planar er det tale om eit anlegg til nær 30,0 mill. kr. Om kommunen skal dekke ein tredel, betyr dette ei driftsutgift på minst 9,0 mill. kr i slutten av økonomiplanperioden. For å kunne finansiere dei auka driftsutgiftene, må den kommunale økonomien styrkast. Spesielt inntektene må aukast, og for å oppnå dette ser ein helst at så vel foketalet som skattar og statlege rammeløyvingar blir auka. Dermed har ein lagt inn følgjande finansieringsforslag: - Auke i tilskotet frå staten. Når ein føl oppmodinga om å etablere fleire sjukeheimsplassar, må det vere rimeleg å krevje at staten i alle høve dekker ein del av auken i driftskostnadane. - Auka inntekter som følgje av vekst i folketalet. Med gode offentlege tenester må ein kunne forvente auka innflytting spesielt frå områder med dårlegare kommunale tenestetilbod. - Ny innføring av eigedomsskatt på hus, hytter og næring. Denne ekstraskatten går uavkorta til styrking av tenestetilbodet i Kvinnherad, og bør såleis vere råd å akseptere for dei fleste. Også i dette alternativet må ein ta omsyn til at utgiftene kvart år aukar meir enn inntektene. For å få dekka inn dette aukande gapet blir følgjande nye inntekter lagt inn: - Årleg avkastning frå kraftfondet blir sett til 4,5 % av fondsverdien. Dette for at ein skal kunne forsvare å oppretthalde plasseringa av kraftfondet i verdipapir. - Konsesjonskraftinntektene får ein årleg auke som følgje av stigande kraftprisar. Med aukande velstand vil kanskje behovet for elektrisk kraft auke meir enn tilgangen. I så fall vil prisane stige. Også eigedomsskatten frå kraftverka vil dermed halde seg høg. - Utbytte frå Kvinnherad Energi blir auka til 12,0 mill. kr slik det var i 2005 og Med aukande straumprisar og med inntekter frå Hattebergsdalen kraftverk, bør det kanskje vere rom for slik utbytteauke. side 2

3 - Gjeldskrisa i EU vil gje fallande rente i mange år. I så fall kan rentekostnadane reduserast i heile planperioden. - Avdraga blir framleis haldne på eit minimum. Med ei vidareføring av investeringane som ligg i økonomiplanen godkjent våren 2011, vil auken bli på nivå med dei reduserte renteutgiftene. Dei samla kapitalkostnadane blir dermed lite endra i planperioden. - Inntekter frå premieavvik pensjon. Dette er i tråd med årsbudsjetta i føregåande periode, og tilbakebetalinga vil i så fall bli ei aukande utfordring for framtida. Alle dei nemnde inntektspostane med mellom anna 20,0 mill. kr i årleg utbytte frå kraftfondet, vil gje kraftig auke i dei samla årlege driftsinntektene. Framskriving av løns- og driftsutgiftene viser likevel at driftsnivået i slutten av planperioden må reduserast med over 25,0 mill. kr. Tek ein i tillegg omsyn til lova sitt krav om å dekke inn overskridingane i 2011 dei neste tre åra, samt føl opp kommunestyret sitt vedtak om årlege overskot på rundt 3,0 %, må driftsnivået i slutten av perioden ned heile 50,0 mill. kr. Med ein lønskostnad på 0,8 mill. kr for kvart årsverk, betyr det at 60 stillingar må bort dei neste fem åra. Slik reduksjon er sjølvsagt alvorleg nok, men alvoret aukar kraftig når ein dessverre må vedgå at mange av inntektspostane er ekstra lite realistiske. Dette blir vurdert nærmare i neste alternativ. Pessimistisk alternativ: Lova krev kommunebudsjett som minst går i balanse. Med eit stadig aukande gap mellom utgifter og inntekter, må difor driftsreduserande tiltak prioriterast. Sjølvsagt må ein då også sjå heilt bort frå alle nye tiltak som medfører auka drift. Kommunalt tilskot til motorsportssenteret må til liks med alle andre tilskot ut av budsjettet i alle fall i denne planperioden. Det same må utviding av Rosendalstunet. I staden må eksisterande drift gjennomgåast med tanke på innsparingar og meir økonomisk forsvarlege driftsmetodar. Årsaka er mellom anna følgjande: - Endra inntektssystem. I følgje revidert og godkjent inntektssystem har Kvinnherad kun behov for 5,0 % meir i tilskot enn snittkommunen. Fram til i dag har behovet vore 10,0 %, og dermed vil løyvingane frå staten ikkje auke men minke i åra som kjem. - Statleg innstraming. Statsministeren har gjeve signal til alle kommunane om at ein ikkje må forvente høgare men i staden lågare inntektsvekst i åra som kjem. Årsaka er forventa konsekvensar av gjeldskrisa i EU. Dermed betyr også dette at staten truleg vil dekke ein stadig mindre del av dei årlege løns- og pristillegga. - Utnytting av eige inntektspotensiale. Kvinnherad er ein ganske rik kommune med store eigne midlar og heller små tilskotsbehov samanlikna med mange andre. Skulle det likevel bli aktuelt med ekstraordinær statleg stønad, er det eit krav at kommunen først utnyttar eige inntektspotensiale. Kommunalministeren har spesielt peikt på full eigedomsskatt både på hus, hytter og næring. - Problem i næringslivet. Deler av næringslivet har vanskar som kan føre til vidare nedgang i talet på arbeidsplassar og dermed til ekstra store vanskar med å oppretthalde folketalet og å unngå inntektssvikt. - Færre fødslar og aukande fråflytting. Mest alle inntekter blir nytta til tenesteproduksjon. Med låg merksemd på samfunnsutvikling blir det for ei distriktskommune ekstra vanskeleg å oppnå vekst. Når under 20,0 % av ungdomen flyttar tilbake etter ferdig utdanning må resultatet bli både negativ flytteballanse og negativt fødselsoverskot. Kun auke i innvandringa ser ut til å kunne endre på dette, og då kan det vere ein viss fare for at veksten vil føre til større utgifter enn inntekter. - Gode tilbod er ingen vekstgaranti. Mange distriktskommunar med kraftig nedgang i folketalet har langt betre tenestetilbod enn dei mest sentrale kommunane. Til tross for dette er sentraliseringa stigande. Godt tenestetilbod er såleis ikkje nok til å gje vekst i folketalet. - Utbytte frå kraftfondet. Fylkesmannen, staten og alle økonomiske ekspertar åtvarar på det sterkaste mot å gjere seg driftsavhengig av variable inntekter. Dette er ekstra viktig når det gjeld side 3

4 avkastning frå kraftfondet, då den internasjonale gjeldskrisa truleg vil medføre nedgangstider i Europa og USA. I planperioden vil det dermed kanskje i beste fall bli ei fondsavkastning som er stor nok til å dekke overskridingane i Reduserte skattar. Når kommunestyret har bestemt seg for å fjerne eigedomsskatt på hus og hytte i 2012 og på næring i 2013, er det liten grunn til å tru at skatten på ny vil bli innført i slutten av perioden. - Reduserte kraftinntekter. Grøne sertifikat som no er innført vil i følgje regjeringa få to positive konsekvensar. Det vil bli kraftig auke i tilgangen på fornybar energi og energiprisane vil falle. Dersom gjeldskrisa i Europa fører til redusert energibruk og bortfall av den einsidige CO2 avgifta på energiproduksjon, vil prisnedgangen på bli ekstra stor. Å satse på vekst i inntektene frå konsesjonskrafta blir dermed lite realistisk. I staden må det leggast inn nedgang i åra som kjem. - Mindre utbytte. I tråd med strategidokumentet til Kvinnherad Energi AS må utbytte frå selskapet trappast ned til null i planperioden. Dette for at selskapet framleis skal vere i stand til å levere lovpålagde tenester, samtidig som dei kjem i posisjon til å gjennomføre strategiske oppkjøp. - Tilbakebetaling premieavvik pensjon. Til premieavvik pensjon er det dei siste fire åra inntektsført rundt 30,0 mill. kr. Dei skal betalast attende dei neste ti åra, og dette vil gje ei årleg utgift på minst 3,0 mill. kr. Å satse på ytterlegare inntekter i åra som kjem vil kun føre til at summen som skal betalast attende blir ekstra stor. - Renteauke. Sjølv om Noregs Bank nyleg reduserte renta, held dei fast ved ein auke dei neste åra på vel 2,0 %. Dette tilseier at rentekostnadane ikkje vil minke men auke i planperioden. Først når den totale lånegjelda blir redusert kan ein vente at rentekostnadane vil gå ned. - Auka avdrag. Som fylkesmannen påpeikar er det økonomisk uforsvarleg å halde fram med minimumsavdrag samtidig som nye investeringar blir lånefinansierte. For ikkje å gjere framtidige utfordringar altfor store, må dermed avdraga aukast i planperioden. Samtidig må investeringane reduserast. Som i det optimistiske må det også i det pessimistiske alternativet leggjast inn midlar til dekking av overskridingane i Vidare må oppmodinga frå stat, fylkesmann og kommunestyre om årleg driftsoverskot på 3,0 % følgjast opp. Resultatet av alt dette blir at driftsnivået i planperioden må reduserast med 175 mill. kr. Det betyr at meir enn 200 årsverk må fjernast dei neste fem åra. Dette ser ein på som ei umogeleg oppgåve, og difor vil ein i det siste alternativet sjå ekstra grundig på inntektssida. Nøytralt alternativ: Som dei to føregåande alternativa viser, må det kommunale tenestetilbodet endrast ganske dramatisk dei neste fem åra. Å fordele innsparingane likt på alle verksemder vil neppe kunne gå, då det langt på veg vil føre til total utarming av heile organisasjonen. Løysinga må heller bli store strukturendringar kombinert med smartare og meir effektive og rasjonelle måtar å produsere tenester på. Spesielt gjeld dette for dei store sektorane. Maktar ein fullt ut å gjennomføre slike tiltak og dermed oppnår betre kontroll med utgiftsida, kan det kanskje i slutten av perioden vere mogeleg å starte realisering av nye drifts- og investeringstiltak som kommunestyret har vedteke. For å få fram mest mogeleg rett storleik på dei utfordringar ein heilt sikkert vil møte, har ein freista å utarbeide eit meir nøytralt og gjerne også meir realistisk alternativ når det gjeld storleiken på inntektene: - Frie inntekter. Kommuneskatt og statleg rammetilskot blir ført vidare i heile planperioden med ein årleg auke på 3,25 %. Sjølv om dei fleste signal tyder på mindre auke, er det dette som ligg inne i statsbudsjettet for 2012, og difor vel ein å satse på at slik framskriving er det mest korrekte. - Skatt i tråd med vedtak. Eigedomsskatten blir budsjettert i tråd med dei politiske vedtak og føringar som ligg føre. Det betyr mellom anna at eigedomsskatt på næring blir fjerna i side 4

5 - Uendra kraftprisar. Sjølv om mykje tyder på at energiprisane vil gå ned, finn ein det rett å føre kraftinntektene vidare dei neste åra. Det betyr uendra eigedomsskatt og konsesjonskraftsinntekt i planperioden. - Lite frå kraftfondet. Avkastninga frå kraftfondet blir avgrensa til dekking av overskridingane i Ut over dette blir det ikkje lagt inn inntekter frå fondet i planperioden. Årsaka er stor fare for verdifall i åra som kjem. - Uendra utbytte. Med dei store utfordringane kommunen er oppe i, må det vere rett å halde fast på eit årleg utbytte frå Kvinnherad Energi AS på 9,0 mill. kr. - Mindre renteauke. Sjølv om renta for tida er på veg ned, må det i økonomiplanperioden takast omsyn til den varsla renteauken. Difor må det leggjast inn ein auke på minst 0,25 % kvart år i planperioden. - Mindre avdragsauke. Også avdraga må aukast i perioden med minst 0,25 % kvar år. Dette for å unngå at dei framtidige kapitalkostnadane skal bli større enn det ein vil makte med. - Tilbakebetaling premieavvik. Premieavvik pensjon må som påpeikt betalast attende dei neste ti åra. Dermed er det liten hjelp i å budsjettere med nye overskot. Sjølv om det ikkje blir budsjettert med avkastning frå kraftfondet, kan fondsverdien gå ned og dermed gje budsjettoverskriding. Ein kan heller ikkje gje nokon garanti om at straumprisane vil bli uendra i åra som kjem. Få inntekter kan fullt ut garanterast, og difor må det budsjetterast med eit solid driftsoverskot. Grunna store økonomiske utfordringane har ein likevel valt gradvis auke i overskotet til opp mot 2,5 % av inntektene. Utan nye driftstiltak i økonomiplanperioden og med nær investeringsstopp, vil dette meir nøytrale alternativet føre til at driftsutgiftene må reduserast med vel 100,0 mill. kr. Det betyr at talet på tilsette må reduserast med 120, eller med nær 25 årsverk pr. år i planperioden. Samla vurdering av alternativa: Dei tre økonomiplanalternativa viser klart at ei lenge varsla økonomisk krise er blitt eit faktum. I 2007 la rådmannen fram notat som slo fast at utgiftene ville auke meir enn inntektene i åra som kom, og at skilnaden ved inngangen til 2016 kunne bli på opp mot 75,0 mill. kr. Fem år seinare viser budsjettframskrivingane at gapet kan bli på over 100,0 mill. kr. Dei tiltak som dermed må setjast i verk, må bli så omfattande og djuptgripande at dei i større eller mindre grad vil få konsekvensar for alle tilsette, for alle brukarane og for dei fleste innbyggjarane. Dessverre finst det ingen lettvinte løysingar ut av krisa. Det vil vere liten hjelp i å budsjettere med auka statlege løyvingar når regelverket tilseier det motsette, med redusert lønsvekst når den blir bestemt av andre, med inntekter frå auke når folketalet minkar, med aksjeutbytte når børsverdiane er på veg ned, med auka konsesjonskraftinntekter når kraftprisane fell, eller med lågare kapitalutgifter når gjelda veks og renta før eller seinare stig. Kommunen vil heller ikkje få løyve av overordna myndigheiter til å fordele så kraftige innsparingar likt ut over heile den kommunale organisasjonen. Skulle for eksempel NAV få pålegg om å fjerne fire årsverk ville det bli umogeleg å tilfredsstille brukarane sine behov og staten sine krav. Som KOSTRA-tala viser er det skule og pleie og omsorg som har spesielt høge driftsutgifter. Skal dei to sektorane dekke heile den varsla nedskjeringa vil resultatet likevel bli at ein av fire tilsette måtte seiast opp. Om strukturendringane og rasjonaliseringstiltaka blir aldri så omfattande, vil ein slik reduksjon bety total rasering av tenestetilbodet. I samband med godkjenning av budsjettet for 2012, vedtok kommunestyret at ein komitè skulle utarbeide forslag til nødvendige driftsnedskjeringar. Det store omfanget tilseier at mandatet må utvidast til også å omfatte mogelege tiltak for å auke inntektene. side 5

6 I notatet som rådmannen la fram for fem år sidan vart det konkludert med at alvoret i stoda tilsa gjennomføring også av upopulære tiltak på inntektsida. Det vart spesielt peikt på tre tiltak: 1. Utvida ordning med eigedomsskatt. Dette tiltaket vart seinare gjennomført, men er no i ferd med å bli avvikla. Om ein på ny vedtek utviding av eigedomsskatten betyr det ein årleg auke i inntektene på rundt 20,0 mill. kr. 2. Bruk av kraftfondet til nedbetaling av gjeld og dermed til kraftig reduksjon i kapitalkostnadane. Dette tiltaket vart ikkje godkjent. Verdien på kraftfondet ligg framleis rundt 450,0 mill. kr, og har såleis gjeve marginalt i utbytte dei siste 5 åra. Til samanlikning ville nedbetaling av gjeld minka dei årlege kapitalkostnader med rundt 28,0 mill. kr. Dette sjølv med minimale avdrag og rekordlåg rente. 3. Sal av kommunale selskap for ytterlegare reduksjon i den kommunale lånegjelda. Heller ikkje dette tiltaket vart godkjent. Sal av Kvinnherad Energi AS og Kvinnherad Breiband AS ville truleg gjeve ein gjeldsreduksjon som ville minke dei årlege kapitalkostnadane ein god del meir enn det ein i åra etter har fått i utbytte. Med stigande rente, større avdrag og forslag om redusert utbytte vil skilnaden auke ytterlegare. Den økonomiske stoda er i ferd med å bli så vanskeleg at det kanskje blir rett å gjennomføre alle desse tre tiltaka. I så fall kan behovet for reduksjon av driftsnivået reduserast til rundt 50,0 mill. kr. Sjølv om dette likevel blir ei langt større utfordring enn det den kommunale drifta nokon gong tidlegare har stått oppe i, bør det kanskje vere von om at ein vil makte å gjennomføre nødvendige tiltak utan at konsekvensane blir altfor store. Reduksjon i skulekostnadane skal i følgje KOSTRA-tala vere fullt mogeleg, men vilkåret må bli skulesamanslåing. Dette vil krevje utviding av ein del skulebygg, og dermed auka kapitalkostnader. Ei samla innsparing på rundt 15,0 mill. kr bør likevel vere mogeleg. Reduksjon innan pleie og omsorg vil ein ikkje kunne oppnå gjennom vidare institusjonsutbygging. Løysinga ligg i færre einingar og redusert tilbod slik fleire konsulentrapportar slår fast. I tråd med tidlegare økonomiplanvedtak bør det dermed vere mogeleg med ein reduksjon på 20,0 mill. kr. I tillegg til dei to tunge sektorane må også alle dei andre tenesteområda kunne bidra. At ein i dag nyttar mindre ressursar enn snittkommunen betyr ikkje at det vil vere umogeleg med ytterlegare reduksjonar. Spesielt om ein på sikt ønskjer midlar til ei meir aktiv samfunnsutvikling, bør innsparingar på minst 15,0 mill. kr vere eit mål. Konklusjon: Dei tre alternative økonomiplanforslaga viser at kommunen står overfor økonomiske utfordringar som vil setje uvanleg store krav til så vel dei folkevalde som dei tilsette. Kommunen må minst gå i økonomisk balanse. Maktar ein ikkje det, vil staten overta styringa. For lokaldemokratiet er noko slikt heilt utilrådeleg. Dermed må løysinga bli at dei folkevalde maktar å gjennomføre ei mengd upopulære og vanskelege tiltak så vel når det gjeld inntektsida, som utgiftssida. Det hastar med å kome i gang med arbeidet, og difor må nedskjeringsutvalet omgåande starte med å gjennomgå mogelege tiltak for å auke inntektene og å redusere utgiftene. Rådmannen vil frå første dag stille med nødvendig bistand slik at utvalet skal lukkast i å gjennomføre oppgåva. Uttale frå Eldrerådet: Uttale frå Rådet for dei funksjonshemma: side 6

7 Økonomisk konsekvens: Store. Miljømessig konsekvens: Store. Vedlegg: Forslag til Økonomiplan i tre ulike alternativ. side 7