Budsjett Økonomiplan

Transkript

1 Kvinnherad kommune Rådmannen 2006/ Budsjett 2007 Økonomiplan Handlingsplan

2 Innhaldsliste 1.0 Rådmannen sine merknader Inntekter Frie inntekter i statsbudsjettet for Forventa frie inntekter i økonomiplanperioden Andre kommunale inntekter Verksemdene sine inntekter Sum inntekter i framlegg til budsjett og økonomiplan Utgifter Kapitalutgifter Lønskostnader Andre kostnader Samla driftskostnader Investeringar Budsjettsaldering Driftsutfordringar Saldering av driftsbudsjettet Endra budsjettrammer Endra investeringsbudsjett Handlingsplan

3 1.0 Rådmannen sine merknader. I tråd med årshjulet skal rådmannen legge fram nødvendig budsjettgrunnlag, samt forslag til revidert økonomiplan. Talmaterialet knytt til grunnlaget for budsjett 2007 vart lagt fram for formannskapet den Vidare vart eit første utkast til investeringsbudsjett i økonomiplanen lagt fram. Kommentarar og merknader til talmaterialet, samt nødvendige revisjonar, utdjupingar og saldering av budsjettet kjem no i dette dokumentet. I tråd med tidlegare vedtak blir også handlingsplanen no lagt fram. Meir enn tidlegare er den blitt tilpassa økonomien til kommunen. 2.0 Inntekter. 2.1 Frie inntekter i statsbudsjettet for Staten sitt overordna mål med inntektssystemet er å jamne ut kommunane sine føresetnader for å gje eit likeverdig tenestetibod til innbyggjarane. For å oppnå dette blir det i rammetilskotet teke omsyn til ulikheiter i kommunane sine kostnader (utgiftsutjamning). Vidare blir det teke omsyn til ulikheiter i skatteinntektene (inntektsutjamning). Saman med skatteinntektene utgjere rammetilskotet dei inntektene som kommunane fritt disponerer innanfor gjeldande lover og forskrifter. Rammetilskotet er for Kvinnherad sin del delt i innbyggjartilskot, skjønnstilskot og utjamning. I tillegg har selskapsskatten vore ein del av rammetilskotet i 2005 og Frå 2007 vil den bli overført til eit felles kommunalt næringsskattefond. Innbyggjartilskotet er for Kvinnherad som for dei fleste andre kommunane det som er viktigast. Dette blir fordelt med lik sum pr. innbyggjar til alle kommunane. Når summen til kvar kommune varierer noko frå år til år, er årsaka ulik folketalsvekst i landet i høve til kommunen. Går folketalet i landet opp, blir det fleire å dele på. Dermed blir veksten pr. innbyggjar forholdsvis mindre. Aukar folketalet i kommunen mindre enn i staten, kan auken i samla tilskot til kommunen bli minimal. Minkar folketalet i kommunen kan tilskotet gå ned. Når innbyggjartilskotet er på plass, skjer det ei vidare omfordeling der det blir teke omsyn til utgiftsutjamning og inntektsutjamning. Utgiftsutjamninga skal fange opp variasjonar i etterspørselen og kostnadane ved produksjon av kommunale tenester. Dette oppnår ein ved å ta midlar frå dei lettdrevne kommunane og gje til dei tungdrevne. Systemet byggjer på analyser der ein kjem fram til kva objektive kriterier som skal leggjast til grunn og kva vekting dei skal ha. Ved utrekning av utgiftsbehovet til kvar kommune, tek ein utgangspunkt i netto utgifter to år tidlegare knytt til dei tenestene som inngår i utgiftsbehovet. Dette er i hovudsak grunnskule, helse og sosial og administrasjon. I 2002 låg Kvinnherad kommune sitt behov for tenesteyting på 110,02 % av snittet for kommunane i landet. Dette betyr at lik storleik på tenestetilbodet det året ville krevje 10,02 % høgare driftsutgift pr. innbyggjar i Kvinnherad enn i snittkommunen. I åra etter har kommunen sitt utgiftsbehov i høve til snittet gradvis blitt redusert, og er i 2006 sett til 109,17 %. Årsaka er først og fremst nedgang i folketalet og reduksjon i talet på barn 0 6 år. I statsbudsjettet for 2007 har ein med uendra innbyggjartal, rekna ut ein auke i utgiftsbehovet til 109,41 %. Årsaka er først og fremst auke i talet på PU under 14 år.

4 Utrekning av utgiftsbehovet pr. innbyggjar i 2007 går fram av følgjande tabell: Kriterium Kriterievekt Behovsindeks Tillegg pr. innb. Innbyggjarar 0-5 år 0,023 1, Innbyggjarar 6-15 år 0,308 1, Innbyggjarar år 0,120 0, Innbyggjarar år 0,085 1, Innbyggjarar år 0,133 1, Innbyggjarar 90 år og over 0,049 1, Skilte og separerte år 0,038 0, Arbeidsledige år 0,011 0, Dødelegheit 0,025 0, Ikkje gifte 67 år og over 0,025 1, Innvandrarar 0,005 0, Berekna reisetid 0,015 3, Reiseavstand innan sonane 0,010 2, Reiseavstand til nærmaste nabokrets 0,011 1, Psykisk utviklingshemma 16 år og over 0,066 0, Psykisk utviklingshemma under 16 år 0,004 1, Urbanitetskriterium 0,042 0, Landbrukskriterium 0,005 1, Basistillegg 0,025 0, Sum 1,000 1, Som del av utgiftsutjamninga kjem i tillegg netto verknad av statlege og private skular. For Kvinnherad med kun kommunale skular gjev dette ein auke i tilskotet. Inntektsutjamninga skal jamne ut skilnader i skatteinntektene mellom kommunane. I 2005 gjekk ein over til ei ordning med symmetrisk inntektsutjamning: Kommunar med skatteinntekter over landsgjennomsnittet blir trekt 55,0 % av differansen mellom eigen skatteinngang og snittet for alle kommunane i landet. Kommunar med skatteinntekter under landsgjennomsnittet blir kompensert med 55,0 % av differansen mellom eigen skatt og kommunesnittet. Kommunar med skatteinntekter på under 90,0 % av kommunesnittet, blir i tillegg kompensert for 35,0 % av differansen mellom eigen skatteinngang og 90,0 % av landsgjennomsnittet. I tillegg til desse hovudpostane kjem mindre justeringar knytt til overgangsordningar i samband med oppgåveendring dei fire siste åra. For 2004, 2005 og 2007 får kommunen trekk, medan ein for 2006 får eit tilskot. Dermed blir samla utslag svært lite. I tillegg til alt dette kjem for Kvinnherad også selskapsskatt og kompensasjon for bortfall av differensiert arbeidsgjevaravgift. I statsbudsjettet for 2007 er tidlegare øyremerka tilskot til særskilt norskopplæring, tospråkleg opplæring og morsmålsopplæring frå blitt overført til frie inntekter. Dette betyr at rammene til skulen må aukast tilsvarande. I statsbudsjettet for 2007 er også Kvinnherad sin skatt på inntekt og formue berekna. Samla gjev dermed statsbudsjettet full oversikt over kommunen sine frie inntekter i budsjettet for Dette går fram av følgjande tabell:

5 Tilskot og skatt Utrekning Budsjett 2007 Innbyggjartilskot Tilskot pr. innbyggjar: 6 608,- Vekst i innbyggjartilskotet: 95,- Overføring frå skjønstilskot : 18,- Prisstigning: 260,- Sum tilskot pr. innbyggjar: 6 981,- Kr ,- x innbyggjarar = Utgiftsutjamning Utrekna tilskot pr. innbyggjar: 2 541,- Kr ,- x innbyggjarar = Netto verknad stat./priv. skular Inntektsutjamning Ny symetrisk utjamning: 914,- Finansiering av ordninga: - 253,- Inntektsutjamning pr. Innbyggjar 662,- Kr. 662,- x innbyggjarar = Overgangsordn. endra oppgåver Bortfall diff. arbeidsgjevaravgift Selskapsskatt Oppl. overf. frå øyrem. tilskot Sum rammetilskot Skatt på inntekt og formue Sum frie inntekter Det samla rammetilskotet blir betalt ut til kommunanen ti gonger i året, medan inntektsutjamninga blir berekna sju gonger i året etter kvart som skatteinngangen ligg føre. Dette betyr at inntektsutjamninga i budsjettet er eit foreløpig tal. Endelege tal vil først ligge føre når skattetala er klar i februar året etter. Også innbyggjartilskotet og utgiftsutjamninga er foreløpige tal, då ein i statsbudsjettet nyttar folketal pr I revidert statsbudsjett til våren vil folketal pr bli lagt inn, og dermed kan også dette føre til endring i det berekna utgifts- og inntektsbehovet. 2.2 Forventa frie inntekter i økonomiplanperioden I åra som kjem vil ein heil del av kriteria i inntektssystemet slå negativt ut for Kvinnherad. Dette gjeld spesielt nedgang i talet på barn frå 0 til 6 år, nedgang i talet på elevar frå 6 til 16 år og nedgang i talet på eldre mellom 80 og 89 år. I tillegg vil også urbanitet og reisetid til kommunesenteret bli endra når Halsnøysambandet opnar. Sjølv om talet på gamle over 90 år vil auke, så vil resultatet bli at behovet for tenesteyting blir redusert i høve til snittet for kommunane. Konsekvensen av dette vil bli vidare reduksjon i overføringane frå staten. Dersom ein nyttar dei kriteria som er fastsett for 2007 i heile økonomiplanperioden, og i tillegg legg inn Statistisk Sentralbyrå sin folketalsprognose for middels nasjonal vekst, så vil Kvinnherad sitt utgiftsbehov for 2007 bli redusert frå 109,41 % til 109,00 %. Utgiftsbehovet vil gå vidare ned til 108,61 % i 2008, 107,88 % i 2009 og 107,10 % i Med dette som grunnlag viser følgjande tabell framskriving av dei frie inntektene både med og utan løns- og prisvekst, men med same skattevekst i heile økonomiplanperioden som i Løns- og prisveksten blir samla sett til 3,5 %, der prisveksten blir sett til 2,0 % og lønsveksten til 4,5 %.

6 Tilskot Innbyggjartilskot Overgangsordningar Bortfall av differensiert arbeidsgjevaravgift Selskapsskatt Overføring frå øyremerka tilskot Utgiftsutjamning Inntektsutjamning Sum rammetilskot Skatt på inntekt og formue Sum frie inntekter i faste kroner Sum frie inntekter, inflasjonsjustert (3,5 %) For 2006 er det dei reviderte tala innlagt i statsbudsjettet for 2007 som er med, men på siste lina held ein seg til godkjent budsjettal. Oversikten viser at med endra innbyggjartal i tråd med SSB sine prognose, så vil dei frie inntektene i 2007 bli redusert med over 2,9 mill. kr. I det vidare budsjettarbeidet vil ein likevel for 2007 halde seg til dei frie inntektene som ligg i statsbudsjettet ( ,- kr). Dette viser likevel klart kor viktig det er med ein buffer i årsbudsjettet som kan dekke opp ein slik mogeleg inntektsreduksjon. Tabellen viser vidare at veksten frå 2006 til 2007 kun blir på 3,0 %. Årsaka er minimal vekst i rammetilskotet. Tek ein omsyn til auka skatteinngang i 2006, så vil veksten til 2007 bli heilt minimal. Når det gjeld samla rammetilskot så vil det bli reell nedgang i resten av økonomiplanperioden. Årsaka er redusert utgiftsbehov i følgje staten sine kriterier. Reell vekst i dei frie inntektene vil dermed vere avhengig av auka skatteinntekter. 2.3 Andre kommunale inntekter. Kvinnherad kommune rår over ein god del ekstrainntekter ut over dei frie inntektene frå staten. Dette gjere det mogeleg med eit monaleg høgare driftsnivå enn det mange andre kommunar har økonomi til. Momsuttrekket er knytt til aktiviteten i kommunen. Med fare for redusert aktivitetsvekst i åra som kjem, har ein her funne det rett å halde på same uttrekket som tidlegare. Eigedomsskatten blir rekna ut ved Sentralskattekontoret for storbedrifter i Moss, og frå 2006 til 2007 vil Kvinnherad få ein auke på heile 8,6 mill. kr. Utrekninga byggjer på dei fem siste rekneskapsåra, og difor er det grunn til å rekne med ein viss auke også i åra som kjem. Renteinntektene er sett kraftig opp i Sjølv om rentene vil auke vidare i økonomiplanperioden, så trur ein ikkje renteinntektene vil auke vesentleg ut over 2007-nivået. Det er difor kun lagt inn ein mindre auke i økonomiplanperioden. Utbytte Kvinnherad Energi blir i 2007 lagt inn med same sum som tidlegare år. Også vidare i økonomiplanperioden held ein seg til denne summen. Utbytte frå Kraftfondet og Sal av konsesjonskraft blir fordelt slik som avtalt med revisor. Samla sum på 13,0 mill. kr vil ikkje bli endra i økonomiplanperioden. Konsesjonsavgiftene og konsesjonsstrauminntektene vil truleg auke ein del i åra som kjem. Årsaka er auka produksjon spesielt i SKL sitt område. Tilrår veksten lagt på konsesjonstrauminntektene. Auka i dei sjølvfinansierande investeringane vil kombinert med renteauke, gje høgare inndekking av renter og avdrag. Dette er lagt inn i økonomiplanen med lik årleg auke. Samla gjev dette følgjande oversikt over andre kommunale inntekter:

7 Inntekter Momsuttrekk Eigedomsskatt Renteinntekter Utbytte Kvinnherad Energi Utbytte Kraftfondet Konsesjonsstraumsal Konsesjonsavgifter Konsesjonsstraum Dekte renter og avdrag Sum andre kommunale inntekter Verksemdene sine inntekter. I budsjettgrunnlaget ligg det ved rapport som i detalj viser verksemdene sine inntekter. Samla har ein lagt inn 169,2 mill. kr i eigne inntekter. Dette er ein auke frå budsjettet for 2006 på knappe 2,0 mill. kr, og fordeler seg med 70,9 mill. kr i salsinntekter, 73,7 mill. kr i refusjonar, 21,3 mill. kr i overføringar og 3,3 mill. kr i finansinntekter I økonomiplanperioden legg ein til grunn årleg auke i inntekten på 3,5 %. Dermed får ein følgjande inntektsutvikling for verksemdene: Inntektspost Salsinntekter Refusjonar Overføringar Finansinntekter Sum inntekter til verksemdene Sum inntekter i framlegg til budsjett og økonomiplan. Dei samla inntekten i budsjettet for 2007 og i økonomiplanen for vil etter dette bli: Inntekter Frie inntekter Andre kommunale inntekter Inntekter til verksemdene Sum inntekter i budsjett og økonomiplan Samla inntektsauke frå 2006 til 2007 blir etter dette på vel 4,0 %. Tek ein omsyn til forventa skatteog inntektsauke i år, så tilseier dette at dei samla inntekten kun vil auke med rundt 3,0 % til neste år. Ein ser då bort frå eventuell seinare reduksjon i inntektene grunna endring i innbyggjartala. Vidare ut over i økonomiplanperioden vil ein med forventa nedgang i rammeoverføringane, neppe kunne oppnå høgare årleg inntektsauke enn 3,5 %. Her er det i imidlertid mange uavklarte faktorar. Ikkje minst gjeld dette mogeleg omlegging av den statlege refusjonsordninga for sjukefråver. Vidare vil nok skatteanslaget kunne bli både høgare og lågare enn det staten har lagt opp til i budsjettet. Andre kommunale inntekter vil neppe auke vesentleg meir, medan verksemdene sine inntekter nok kan aukast ein god del dersom det er politisk vilje til å auke dei ulike kommunale betalingssatsane.

8 3.0 Utgifter 3.1 Kapitalutgifter. Kvinnherad komune har i høve til andre samanliknbare kommunar ein svært høg lånegjeld. Dermed blir også kapitalutgiftene høge. I budsjettgrunnlaget for 2007 er det lagt inn over 55,0 mill. kr i slike utgifter. Det er då teke høgd for alle dei kommunale låna, også dei «sjølvfinansierande». Dette fordi det på inntektssida blir lagt inn inntekter frå dei låna som kommunen ikkje sjølv skal «betjene». I budsjettgrunnlaget legg ein opp til fleire nye investeringar. Mange av desse vil vere sjølvfinansierande, men så lenge samla gjeld aukar så vil også dei årlege avdragskostnadane auke. Samtidig vil kapitalinntektene auke, noko det er teke høgd for på inntektssida. I budsjettgrunnlaget legg ein opp til ein auke i dei samla avdragskostnadane på nær 3,0 mill. kr. Renta er på veg opp og saman med auke i lånegjelden, vil dette føre til at renteutgiftene neste år vil auke med over 5,5 mill. kr. Også vidare i økonomiplanperioden forventar ein kraftig renteauke, samtidig som ein legg opp til auke i lånegjelden. Dermed vil ein få følgjande utvikling i kapitalkostnadane i planperioden: Kostnad Rentekostnader Avdragskostnader Sum kapitalkostnader Lønskostnader. I budsjettgrunnlaget for 2007 er det lagt inn vel 508,0 mill. kr til løn og sosiale kostnader. Detaljert oversyn går fram av budsjettgrunnlaget. Dette er ein auke i høve til opprinneleg budsjett for 2006 på 8,8 %. Tek ein omsyn til budsjettrevisjonen våren 2006, så vil auken bli på 7,2 %, og tek ein vidare omsyn til forventa endelege rekneskapstal for 2006 så vil auken bli på kun 4,7 %. I statsbudsjettet for 2007 legg ein opp til ein lønsvekst på 4,5 %. Med stram arbeidsmarknad er det liten grunn til å tru at lønsveksten dei næraste åra vil gå ned. Ein legg difor til grunn ein vidare lønsvekst pr. år på 4,5 %. I tillegg kjem lønsutgifter knytt til eventuell aktivitetsauke. 3.3 Andre kostnader. I budsjettgrunnlaget for 2007 ligg det ved detaljert oversyn over alle andre kostnader. Det er der lagt inn 63,5 mill. kr til forbruksmateriell, kurs, reiser m.m. Dette er ein reduksjon på 3,0 mill. kr frå budsjettet for Årsaka er at meirverdiavgifta no blir ført som eigen post under overføringar. Av same årsak er også utgifter til inventar, utstyr, vedlikehald, materiell m.m. blitt redusert med 2,0 mill. kr. Samla blir det i budsjettgrunnlaget lagt inn vel 35,3 mill. kr til slike utgifter. Til kjøp av tenester frå andre er det i budsjettgrunnlaget lagt inn vel 28,0 mill. kr. Også dette er ein reduksjon frå budsjettet for 2006 på 2,0 mill. kr. Overføringar blir på grunn av momsføringane auka med nær 7,0 mill. kr i høve til budsjettet for Dermed blir det i budsjettgrunnlaget for 2007 lagt inn over 28,0 mill. kr. Vidare er det som i 2006 kun lagt inn mindre summar til finanstransaksjonar.

9 3.4 Samla driftskostnader. I økonomiplanen legg ein som i statsbudsjettet opp til ein lønsvekst på 4,5 % og ein prisvekst for andre kostnader på 2,0 %. Ut frå alt dette vil dei samla kostnadane i budsjett 2007 og økonomiplan bli som følgjande tabell viser: Kostnad Kapitalkostnader Lønskostnader Forbruksmateriell m.m Inventar, utstyr m.m Kjøp av tenester Overføringar Finansutgifter Sum kostnader Ut frå budsjett 2006 så vil utgiftene til neste år auke med 7,2 %, men ut frå forventa rekneskapstal for 2006, vil utgiftsauken bli på rundt 5,0 %. Vidare vekst vil også i 2008 bli på rundt 5,0 %, medan årleg vekst i resten av økonomiplanperioden vil ligg på rundt 4,3 %. 4.0 Investeringar. I budsjettgrunnlaget har ein lagt inn alle dei investeringane som ligg i gjeldande økonomiplan. I 2010 har ein ført vidare mange av dei årlege investeringspostane, samt lagt inn fullfinansiering av dei prosjekta som var tenkt starta opp i Av nye investeringar har ein teke omsyn til prioriteringane knytt til samla skuleutbygging som vart handsama i saka om ny skule på Halsnøy. Dette medfører årlege investeringar på 25,0 mill. kr, noko som går langt ut over den statlege finansieringsordninga. Vidare har ein i tråd med tidlegare vedtak lagt inn midlar til bufellesskap psykisk utviklingshemma, samt ei startløyving til lågterskeltilbod rusavhengige. Det er ikkje lagt inn midlar til vidare opprusting av Omstun i Rosendal. Årsaka er at brannstasjonen etter gjeldande plan først vil stå ferdig i slutten av Av nye prosjekt i 2007, er det lagt inn meir midlar til kyrkjegarden i Rosendal og til parkeringsplassen ved Valen oppvekstsenter. I 2008 og 2009 er det lagt inn midlar til parkeringsplass ved Husnes kyrkje. I same perioden er det lagt inn midlar til utviding av lager ved Tekniske tenester sin base på Husnes. Ut over dette er det lagt inn midlar til rassikring i Matre, Åkra og Ænes, samt midlar til kaiutbetring på Fjelberg og i Rosendal. Det er vidare lagt inn midlar til overvassleidninar langs ein del gamle kommunale vegar. Dette for å unngå flaumskader på naboeigedomar. Av nye sjøvfinansierande investeringar er vassverk Seimsfoss/Omvikdalen med reinseanlegg i Muradalen prioritert. Vidare kjem prioriterte kloakkprosjekt for Sunde, Uskedalen og Seimsfoss/Omvikdalen. Samla fører investeringane kombinert med renteoppgang til ein auke i driftskostnadane i 2007 på over 7,3 mill. kr. Auken vil halde fram ut over i økonomiplanperioden.

10 5.0 Budsjettsaldering. 5.1 Driftsutfordringar. I budsjettgrunnlaget for 2007 manglar ein over 14,3 mill. kr på at budsjettet er i balanse. Av nye tiltak er det kun lagt inn midlar til legevaktsentralen. Ut over dette skal grunnlaget vere ei vidareføring av drifta i dag. I tillegg til utfordringane som ligg i å saldere budsjettet, kjem utfordringane knytt til følgjande: Nødvendig buffer for å møte reduksjon i rammeoverføringane som følgje av endra folketal Nødvendig buffer for å dekke inn mogeleg svikt i andre inntekter Nødvendig buffer for å dekke uforutsette driftsutgifter i budsjettåret Nødvendig buffer for å dekke auka kapitalkostnader som følgje av mogeleg større renteauke. Nødvendig buffer for å dekke eventuell ekstra auke i energikostnadane Nødvendige midlar til styrking av vedlikehaldet slik gjeldande økonomiplan legg opp til. Nødvendige midlar til oppstart av nye eller utviding av eksisterande driftstiltak. Nødvendige midlar til å dekke kapitalkostnadane med nye viktige investeringsoppgåver. Vidare i økonomiplanperioden vil det bli aukande vanskar med å saldere budsjettet. Dette går fram av følgjande tabell: Inntekt/utgift Sum inntekter Sum utgifter Overskot / underskot Kommunen vil ut frå dette få stadig større problem med å makte å finansiere det høge driftsnivået. Dette så sant ein ikkje maktar å auke inntektene og/eller redusere veksten i drifts- og kapitalutgiftene. 5.2 Saldering av driftsbudsjettet. I følgje KOSTRA-tal for 2005 har Kvinnherad kommune eit svært høgt driftsnivå. Frå 2005 til 2006 vart budsjettutgiftene auka kraftig, og truleg meir enn i samlanliknbare kommunar. Dei samla driftsutgiftene til kommunen er dermed no blitt ekstra høge. Til tross for dette viser rekneskapstala for 2006 at utgiftene ligg ein god del over det budsjettet la opp til. Dette kan vere ein indikasjon på at ei kommune med mykje pengar og gode tilbod får større etterspørsel etter tenestene enn ei komune med mindre pengar og lågare tenestetilbod. I åra som kjem vil det bli ekstra viktig å få til aksept så vel hos dei folkevalde og dei tilsette i den kommunale organisasjonen, som hos innbyggjarane og brukarane, om at kommunen no må redusere veksten i det totale driftsnivået. I tillegg til dette kjem utfordringa som ligg i å omprioritere pengebruken frå rein drift og meir over til nødvendig vedlikehald og til samfunnsutvikling.dette for at komunen skal stå betre rusta til å møte framtidige utfordringar. I første omgang vil utfordringa vere å saldere budsjettet for Her vil det ikkje vere meir å hente når det gjeld dei frie inntektene. Heller bør ein ta høgd for at nye innbyggjartal kan føre til reduksjon i rammetilskotet i revidert statsbudsjett våren 2007.

11 Andre kommunale inntekter kan aukast. Dette gjeld spesielt auka uttak frå kraftfondet. Når ein sterkt rår frå ei slik løysing, så er årsaka at verdien av dette fondet nok vil halde fram med å variere i åra som kjem. Dersom ein gjere seg avhengig av for mykje drftsmidlar frå fondet, og desse så brått eit år er borte, vil konsekvensane for kommunen bli ganske alvorlege. Skal ein ta meir frå kraftfondet, bør ein i staden vurdere å bruke midlane til investeringar eller til reduksjon i lånegjelden. I så fall vil kapitalkostnadane kunne reduserast. Verksemdene sine inntekter er i budsjettgrunnlaget auka med rundt 2,0 mill. kr i høve til budsjettet for Rekneskapstala så langt tyder på at verksemdene i år vil få inntekter som ligg ein god del over budsjettet. Dette tilseier at ein også neste år kan auke inntektsanslaget, og truleg er det rom for ein auke på 7,3 mill. kr. I så fall vil det vere mogeleg å få eit budsjett i 2007 som går tilnærma i balanse. Problemet er at ein ikkje vil ha midlar til å møte uforutsette hendingar, og ein vil heller ikkje ha midlar til styrking av vedlikehaldet. Når det gjeld utgiftssida så er det i budsjettet for 2006 lagt inn 466,9 mill. kr til dekking av løn og sosiale kostnader. Ved revisjon av budsjettet vart det vidare lagt inn vel 7,0 mill. kr til styrking av sonene. Det meste av dette blir brukt til løn. Som påpeikt i tertialrapport nr. 2/2006 så tyder rekneskapstala for 2006 på at det vil bli overskriding på løn på minst 5,0 mill. kr. Etter den tid har dei høge månadlege lønsutbetalingane ikkje gått ned, og ein forventar no eit sluttresultat på løn og sosiale utgifter på rundt 485,- mill. kr. Den reelle lønsveksten frå 2006 til 2007 vil dermed bli langt lågare enn den reelle veksten frå 2005 til Sjølv om dette i stor grad skuldast aktivitetsauken hausten 2005 og våren 2006, så er det liten grunn til å tru at det vil vere mogeleg å oppnå ein vesentleg lågare lønsvekst enn det ein no legg opp til. Dette så sant ein ikkje reduserer på tenestetilbodet. For å få saldert budsjettet for 2007 med ein mindre buffer, må likevel lønsutgiftene reduserast noko. I budsjettgrunnlaget ligg det inne ein mindre auke til andre utgifter for verksemdene. Skal drifta førast vidare på same nivå som i år, så er det truleg nødvendig med ein slik auke. Når inntektene ikkje strekk til vil det likevel bli nødvendig med ein reduksjon også av andre utgifter. Samla blir verksemdene sine utgifter redusert med 4,7 mill. kr. I tillegg kjem oppretting av feil i budsjettgrunnlaget som utgjere ein reduksjon i utgftene på vel 1,9 mill. kr. Den kraftige auken i kapitalkostnadane tilseier grundig vurdering av alle investeringspostar. Det må her vere eit klart mål å redusere veksten i kapitalkostnadane så mykje som mogeleg. I følgje det innleigde konsulentfirmaet AGENDA, så vil ein sunn kommuneøkonomi krevje reduksjon i driftsnivået med minst 20,0 mill. kr. Ein tek då utgangspunkt i rekneskapstala for Samanlina med budsjettgrunnlaget for 2007 tilseier dette ein reduksjon i driftsnivået på over 40,0 mill. kr. Med oppretting av feil i grunnlaget, auke i inntektene og reduksjon i utgiftene på samla rundt 15,0 mill. kr, så medfører det at ein framleis må ned 25,0 mill. kr for å få ein sunn kommuneøkonomi. For kommunen vil det her vere to vegar mot målet. Ein kan redusere kvaliteten på tenestene eller ein kan redusere omfanget. Truleg vil det vere rett med ein kombinasjon av desse to vegane. Truleg vil det også vere rett å bruke fleire budsjettår på å nå fram til eit slikt mål. Oppjustering av dei kommunale gebyrsatsane og auke i alle andre betalingssatsar, vil kunne gje deler av verksemdene auka inntekter. Vidare vil redusert tenesteomfang kunne gje ytterlegare reduksjon i andre kostnader.

12 Kapitalutgiftene vil auke i åra som kjem på grunn av høgare rente. I tillegg kjem nye investeringar. For å redusere veksten så mykje som mogeleg, må ein no redusere investeringane til eit absolutt minimum. Helst bør ein legge opp til reduksjon i lånnegjelden. Dei store innsparingane må på sikt likevel kome på løn, og skal ein oppnå dette så må løysinga bli kraftig reduksjon i talet på tilsette. Dette vil ein neppe kunne oppnå utan endra institusjonsstruktur, og i så fall må nok investeringane på sikt aukast. Dermed må det takast høgd for at kapitalkostnadane etter kvart vil auke ytterlegare, og dermed kan det bli nødvendig med ekstra kraftig reduksjon i lønskostnadane. Det ligg ikkje føre vedtak om rask endring av institusjonstrukturen og/eller reduksjon av kvaliteten på dei kommunale tenestene. Difor har ein ved utarbeiding av rammer for verksemdene i økonomiplanen, kun lagt til grunn at kommunen årleg skal ha ein buffer for å møte uforutsette hendingar. Til tross for dette, så vil det ikkje vere mogeleg å saldere ut årsbudsjetta utan kraftig reduksjon i driftsutgiftene. For at nedskjeringane ikkje skal bli for store første året, legg ein kun opp til ein minimal buffer i Dette går fram av følgjande oversikt der ein har lagt til grunn framskriving av utgiftene og inntektene. Som tabellen viser, så vil det i økonomiplanperioden bli nødvendig med reduksjon i talet på tilsette. Dette må skje sjølv om ein ikkje har som mål å etablere det AGENDA definerer som ein sunn kommuneøkonomi. Inntekt / utgift Sum inntekter i budsjettgrunnlaget Sum kostnader i budsjettgrunnlaget Driftsoverskot/-underskot Oppretting feil i budsjettgrunnlaget Auke i verksemdene sine inntekter Reduksjon i verksemdene sine utgifter Reduksjon i kapitalkostnadane Driftsoverskot (avrunda) Overskotet vil bli kraftig redusert spesielt i 2007, men og i Først i 2009 forventar ein eit overskot på nivå med budsjettet for For å oppnå overskot i det heile, må inntektene til verksemdene aukast kraftig, samtidig som veksten i utgiftene i aukande grad må reduserast. Dette tilseier omfattande endringar spesielt innan dei stor sektorane skule og pleie/omsorg. Rammene til verksemdene vil etter dette bli følgjande i budsjettet for 2007 og økonomiplanen for : Inntekter / utgifter Sum frie inntekter Sum andre kommunale inntekter Kapitalkostnader Sum til fordeling Buffer (driftsoverskot) Disponibelt til rammer for verksemdene Auken i verksemdene sine rammer vil frå 2006 til 2007 bli på 5,2 %. Frå 2007 til 2008 vil auken bli redusert til ned mot 1,5 %, medan veksten i resten av planperioden vil bli på rundt 3,0 %. Med forventa årleg lønsvekst på 4,5 %, syner dette klart at kommunen no må setje i verk tiltak som kan føre til varig reduksjon i driftsnivået.

13 5.3 Endra budsjettrammer. I budsjettgrunnlaget har verksemdene ved framføring av gjeldande drift endt opp med ein auke frå i år til neste år på over 8,0 %. Justert for ein del feil i budsjettgrunnlaget, vil auken bli på over 7,8 %. Ei vilktig årsak til denne kraftige auken, er høgare utgifter i 2006 enn det budsjettet legg opp til. I budsjettgrunnlaget for verksemdene er det lagt inn ei samla ramme på 494,2 mill. kr. Ettar at ein del feil er blitt retta opp, er summen blitt redusert til 492,3 mill. kr. For at kommunen skal gå i balanse må samla ramme reduserast til 481,2 mill. kr. For å ha ein buffer også i 2007, må rammene reduserast ytterlegare til minst 480,35 mill. kr. Dette gjev ein reduksjon i rammene på nær 12,0 mill. kr. Utgiftene til verksemdene blir redusert med 4,7 mill. kr, medan inntektene blir auka med 7,3 mill. kr. Dei reduserte utgiftene og auka inntektene vil føre til reduserte rammer som fordeler seg med 2,80 mill. kr på skular, 0,65 på barnehagane, 2,15 på sonene og 6,4 mill. kr på dei andre verksemdene. Dette går fram av følgjande tabellar: Skulane: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum rammer Auken frå 2006 til 2007 blir på vel 6,5 %. Tek ein omsyn til overføring av 2,6 mill. kr til rammetilskotet, blir den reelle auken på 4,5 %. Barnehagane: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum rammer Ein legg ikkje opp til auke i budsjettet frå i år til neste år. Årsaka er forventa kraftig auke i statstilskotet og dermed i dei samla inntekten. Sonene: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum ramme Auken frå i år til neste år blir på 6,5 %. Årsaka til den høge auken er forventa overskriding i Tiltak barn og unge: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum ramme Budsjettauken blir på 5,8 %. Tiltak og rådg. vaksne: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum ramme Budsjettauken blir på 6,3 %. Årsaka er forventa overskriding i 2006.

14 Helse og rehabilitering: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum ramme Budsjettauken til neste år blir på 5,7 %. Det er då lagt inn midlar til oppstart legevaktsentral. Plan, areal, beredskap: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum ramme Det blir ingen auke til neste år. Årsaka er forventa gebyrauke og dermed auke i inntektene. Tekniske tenester: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum ramme Budsjettauken blir på 3,0 %. Årsaka til den låge veksten er forventa auke i leigesatsane og dermed auke i inntektene. I gjeldande økonomiplan har ein lagt inn auke i vedlikehaldskostnadane på 2,0 mill. kr pr. år. Dette har ein ikkje funne rom til i budsjettet for Kultur og fritid: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum ramme Budsjettauken blir på 4,4 %. Fellestenester: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum ramme Budsjettauken blir på 4,8 %. Politikk: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum ramme Budsjettauken på heile 13,0 % skuldast kostnadsauke knytt til kommunevalet. Kyrkja / trusamfunn R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Sum ramme Budsjettauken på kun 2,7 % skuldast høgt tilskot i utgangspunktet jfr. KOSTRA. Sum kommunen: R 2003 R 2004 R 2005 B 2006 B 2007 B 2007 rev. Utgifter Inntekter Sum rammer

15 Samla budsjettauke for kommunen blir på 5,25 %. Tek ein omsyn til forventa utgiftsauke i 2006, vil veksten til neste år neppe bli på meir enn rundt 2,0 %. Dermed må det også i 2007 settjast i verk tiltak for å redusere utgiftsveksten mest mogeleg. Budsjettet for 2006 vil som påpeikt ende med eit overforbruk som lett kan resultere i eit underskot på sjølve drifta. Med knappe rammer og fare for reduserte inntekter, er faren stor for at det også i 2007 kan ende med overskriding. I så fall kan 2008 bli eit svært vanskeleg år for kommunen. For om mogeleg å unngå dette vil ein rå til at det blir vurdert grundig å auke overskotet for Her bør ein spesielt sjå på dei ulike tilskotsordningane. Å gje bort pengar ein ikkje har er ikkje spesielt fornuftig, og difor bør følgjande innsparingsforslag no grundig vurderast: Tilskotsprosjekt Innsparing i 2007 Tilskot til San Lucas Toleman ,- Tilskot frå driftsbudsjettet til avkasning næringsfondet ,- Tilskot til ambulabnsetransport for «Helse Fonna» på Varaldsøy ,- Tilskot til ekstra styrking frivilligheit ,- Tilskot til medlemsskap Kvinnherad Næringsservice ,- Tilskot lag og organisasjonar ,- Tilskot til Sunnhordøand folkehøgskule, Halsnøy kloster og Fjelberg prestegard ,- Tilskot til Baroniet ,- Tilskot til Jondal kommune ,- Tilskot kyrkja ,- Tilskot til samfunnshusa ,- Tilskot til Nasjonalparksenteret ,- Sum mogeleg reduserte tilskot i budsjettet for ,- I tillegg bør det vurderast ekstra reduksjon i vedlikehaldsmidlane, slik at ein samla får ein buffer i 2007 på rundt 5,0 mill. kr. Truleg er også dette for lite. Ein buffer på rundt 10,0 mill. kr er nok nærmare det kommunen no har behov for. Ein slik reduksjon i tilskota, vil føre til reduserte budsjettarammer for ein del verksemder. Då slik reduksjon krev politisk vedtak, har ein ved utarbeiding av forslag til rammer, i første omgang sett bort frå denne løysinga. Det ein derimot ikkje kan sjå bort frå, er den altfor låge veksten i rammene i økonomiplanperioden, og då spesielt frå 2007 til Dette viser at omfattande endringar i tenesteproduksjonen no tvingar seg fram. Her vil det vere viktig i ta tak i dei tilrådingar som kjem i sluttrapporten frå AGENDA. Dei første rapportane frå AGENDA viser klart at kommunen har eit høgt forbruk på dei fleste området. Dermed skulle det vere fullt mogeleg å leve med dei rammene ein no blir tildelt for 2007, utan at dette treng gå vesentleg ut over kvalitet og omfang på det kommunale tenestetilbodet. Vidare i økonomiplanperioden vil det derimot bli heilt avgjerande at ein maktar å gjennomføre strukturendringar som kan føre til varig reduksjon av driftsutgiftene. Dette gjeld spesielt for dei store sektorane. Ut frå det talmateriell som så langt ligg føre får ein følgjande midlertidige rammer for verksemdene i budsjettet for 2007 og i økonomiplanen for :

16 DRIFTSRAMMER I BUDSJETT OG ØKONOMIPLAN. Verksemd gr rev Fellesutgifter skular og barnehagar Hauge oppvekstsenter Bringedalsbygda oppvekstsenter Sætre oppvekstsenter Ølve oppvekstsenter Tofte oppvekstsenter Hatlestrand oppvekstsenter Uskedalen oppvekstsenter Åkra oppvekstsenter Omvikdalen oppvekstsenter Skarveland skule Malmanger skule Valen oppvekstsenter Sunde oppvekstsenter Undarheim skule Rosendal ungdomsskule Øyatun ungdomsskule Husnes ungdomsskule Husnes barnehagesenter Rosendal barnehagesenter Tiltak og tenester barn og unge Tiltak og rådgjeving vaksne Helse og rehabilitering Fellesutgifter sonene Halsnøysona Husnessona Rosendalssona Hatlestrandsona Kompetansesenter for funksjonsh Plan, areal og beredskap Tekniske tenester Kultur og fritid Fellestenester Politikk Kyrkja og andre trusamfunn Sum driftsrammer verksemdene Ved framskriving av budsjettrammene har ein ikkje lagt inn nye driftstiltak. Det betyr mellom anna at vidare satsing på bufellesskap psykisk utviklingshemma, rusomsorg og psykiatri vil bli avhengig av at ein maktar å omprioritere driftsmidlar, slik at driftsutgiftene ikkje aukar. Truleg vil det bli umogeleg å takle desse store driftsutfordringane utan at det blir gjort omfattande grep på utgiftssida. Kva tiltak som skal prioriterast vil ein kome attende til når rapporten frå AGENDA blir lagt fram for politisk handsaming.

17 6.0 Endra investeringsbudsjett. Den store investeringa i budsjettgrunnlaget var tenkt skulle gå til skulane. I revidert opplegg vil ein rå til at kun sjølvfinansierande del blir lagt inn i Ut over dette vil ein rå til at det i 2007 og delvis i 2008 blir utarbeidt planar for dei viktigaste framtidige skuleutvidingane, der desse blir tilpassa ny framtidig struktur. Same prinsipp må gjelde for investeringar innan pleie- og omsorg og innan barnehagane. Frå 2009 blir så investeringane auka noko opp, slik at ein kan starte gjennomføringa av mogeleg ny institusjonsstruktur. Alle andre budsjettpostar blir i tillegg redusert så mykje som mogeleg. Dette for å få redusert kapitalkostnadane mest mogeleg. Dermed blir resultatet følgjande reduserte investeringsbudsjett: INVESTERINGSBUDSJETT Lånefinansierte prosjekt HMT Enøk/inneklima Branntekniske pålegg Programvare IT Digitale kart Nasjonalparksenter/partnerskap Ombygging kommunale bygg Utemiljø skular/barnehagar Trafikksikring skular/barnehagar Asfaltering Utbetring vegar/kaier Folgefonntunnelen Grunnkjøp Etterarbeid utbyggingsområde Park, idrett, friluftsliv Skuleinvesteringer Partnerskap Ombygging Husnes helsesenter 200 Kvinnherad kyrkjegard Industriområde Husnes sentrum Bårehus Ølve 250 Skifting lysarmatur Krøllgrasbane Husnes Forskottering Erslandsmarka Sanvoll sentrum, forskottering Tofte - Ranavik, forskottering Sundal Kroka, forskottering Brannstasjon Rosendal Trafikksikring Opsangervegen Kystkultursenter / partnerskap Husnes kyrkjegard

18 Lånefinansierte prosjekt Barne-/avlastningsbustad ungdom Vegomlegging forbi Baroniet refusjon 750 Marknadsføring Kvinnherad Kulturskulesenter Husnes Byggjetilskot kulturanlegg Motorsportsenter Opprusting gamle Fatland skule 200 Bufellesskap psykisk utviklingshemma Lågterskel butilbod rusavhengige Rassikring Matre / Åkra / Ænes Investering kai Fjelberg og Rosendal 400 Parkeringsplass Valen oppvekstsenter Parkeringsplass Husnes kyrkje Overvassleidningar Sum lånefinansiert Vedtekne «sjølvfinansierte» Skuleutbygging / Sætre skule Vassverk Seim Omvikdalen / Ølve m.m Kloakk Sunde / Uskedalen / Seimsfoss m.m Sum «sjølvfinansierte» Finansieringsinntekter: Sal av areal Sal av andre eigedomar Refusjon STUI-midlar Netto lånebehov Sum finansieringsinntekter Endring i kommunale lån: Netto låneopptak «Sjølvfinansierande» Lån kommunen sjølv må betale Avdrag i driftsbudsjettet Sum endring «kommunale» lån Endring investering verknad for drifta Lånebehov i opprinneleg budsjett Lånebehov i revidert budsjettforslag Endring i lånebehov Redusert rente (4,25%) - overført drift Redusert avdrag Redusert sjølvfinansierande Sum red. kapitalkostnader overført drift

19 7.0 Handlingsplan I tråd med tidlegare vedtak er Handlingsplanen for perioden blitt knytt til budsjett og økonomiplan, og endra i tråd med dei økonomiske føresetnadane som økonomiplanen legg opp til. Handlingsplanen er blitt noko forenkla i høve til tidlegare, men samtidig held ein fast på vedteken inndeling. Når revisjon av langsiktig del av kommuneplanen ligg føre, vil det truleg bli nødvendig med ein meir omfattande revisjon av handlingsplanen. Rådmanne sitt framlegg til revidert handlingsplan for perioden blir dermed som følgjer: HANDLINGSPLAN A. Brukar / innbyggjar Målsettjing Den kommunale organisasjonen er brukarorientert, og brukarane medverkar til utvikling av dei kommunale tenestene. I planperioden vil kvalitetsutvikling av dei kommunale tenestene ha prioritet. Innsatsområde A1 Vidareutvikle den kommunale organisasjonen, med vekt på brukarorientering, desentralisering og delegering av oppgåver og ansvar. 1. Brukarundersøkingar syner kommunen si utvikling over tid, og resultata kan samanliknast med andre kommunar. Kvinnherad er mellom den beste halvdelen av kommunane. 3. Kvinnherad kommune vert i løpet av planperioden oppfatta som ei av dei fremste e-kommunane. Innsatsområde A2 2. Kvinnherad nyttar ikkje meir enn 90 % av gjennomsnittet for kommunane i fylket til administrative kostnader. 4. Brukarane av dei kommunale tenestene opplever reell medverknad i utforming av tenestene. Betra kommunikasjon mellom innbyggjarane og den kommunale organisasjonen. 1. Alle som vender seg til kommunen får eit førebels eller endeleg svar innan 3 veker. Innsatsområde A3 2. Innbyggjarane opplever kommunen som lett å ta kontakt med og enkel å kommunisere med. Kvalitetsutviklling og realisering av statlege målsettjingar 1. Kvinnherad kommune gjennomfører årleg brukarundersøkingar i regi av KS for ulike tenesteområder. 3. Alle tenesteområda har eit dokumentert system og opplegg for kvalitetssikring kvalitetsutvikling.. Innsatsområde A4 Auka innsatsen innan miljøretta helsevern. 1. Revidert plan for utbetring og rehabilitering av skulane er godkjent innan utgangen av Gjennomføring av planen er godt i gang ved utgangen av planperioden. 2. Brukarundersøkingar og kvalitetsmålingar dokumenterer høg standard på kommunale tenester. 4. Kommunen iverkset statlege reformer og nye pålegg i takt med statlege overføringar, og når desse er fullfinansierte. 2. I barnehage og skule har tida til fysisk aktivitet og uteaktivitetar auka i heile planperioden.

20 1. Innbyggjarane opplever at dei kommunale tenestene er tilgjengelege A. Brukar / innbyggjar Innsatsområde A5 Tenestetilbod 2. Heimetenestene innan pleie og omsorg er styrkt etter kvart som institusjonskostnadane er blitt reduserte 3. Legevaktsentral er etablert innan sommaren Det reelle barnehagetilbodet er frå 2007 i samsvar med innbyggjarane sine behov. Innsatsområde A6 Auka merksemd på menneske med psykiske lidingar, funksjonshemma og rusmissbrukarar. 1. Tenestetilbodet til rusmissbrukarar er gradvis styrkt i tråd med overføringane frå staten. 2. Realisering av bufellesskap psykisk utviklingshemma er starta opp i planperioden. 3. I løpet av 2007 har rehabilitering fått auka fokus. 4. I planperioden er totaltilbodet til psykisk utviklingshemma styrkt. B. Samfunnsutvikling Målsettjing Gjennom samarbeid og partnerskap arbeide for vidareutvikling av Kvinnheradsamfunnet. Det skal leggjast spesiell vekt på samferdsle, kommunikasjonar, sentrumsutvikling, næringsutvikling, planlegging, trafikksikring og trivselsfremjande tiltak. Innsatsområde B1 Vidareutvikle profilen som næringskommune gjennom aktiv satsing på betre samferdsle og kommunikasjonar 1. Halsnøytunnelen blir opna for trafikk tidleg i 2008, vegen Tofte Ranavik blir utbetra innan sommaren 2008 og arbeidet med realisering av ny ferjekai på Stord er starta opp i planperioden. 3. Arbeidet med utbetring av vegen Omvikdalen Matre blir avslutta tidleg i 2007, Erslandsmarka er ferdig utbetra i 2007, og ferjekai Utåker er blitt oppgradert i Kyststamvegen Stord Våge og ny riksveg Våge Gjermundshamn er prioritert i neste planperiode. 7. Snøggbåtsambandet Sunde Leirvik er utvida med fleire avgangar frå starten av Samtidig starta den nye ruta Rosendal Bergen. Ekspressbussrute Oslo Bergen via Kvinnherad er etablert frå Innsatsområde B2 2. Ny ferjekai på Årsnes med ferdig utbetra veg til Løfallstrand og ytterlegare utbetra veg mot Sundal står ferdig innan sommaren Arbeidet med Jondalstunnelen og Fjelbergsambandet er starta opp i planperioden. Plan for flytting av ferjekaien på Varaldsøy er prioriert av fylkeskommunen. 6. Hellandstunnelen og Arnatunnelen er realisert innan utgangen av 2008, medan tunnel bak Tyse er prioritert i neste planperiode. 8. Frå 2007 er det litt bestemt at kommunale ressursar skal overførast frå drift til samfunnsutvikling. I tråd med dette var nødvendige endringar i administrasjonen på plass ved inngangen til Aktiv satsing på sentrumsutvikling og næringsutvikling. 1. Nye Husnes Storsenter opna våren Fleire nybygg rundt storsenteret er etablert i planperioden. 2. Torgplass og nye vegar på Husnes er realiserte som partnerskapsprosjekt innan utgangen av 2009.