Budsjett Økonomiplan Handlingsplan Saldert grunnlag frå rådmannen

Transkript

1 Side 1 - Rådmannen Vår ref: / Dato: Økonomiplan 2017 Handlingsplan Saldert grunnlag frå rådmannen

2 Side 2 Innhald 1.0 Innleiing 1.1 Tidlegare budsjettarbeid 1.2 Mål 1.3 Organisering av budsjettarbeidet 2.0 Litt om utviklinga dei siste åra 2.1 Samfunnsutvikling 2.2 Kommunale inntekter og utgifter 3.0 Driftsinntekter og driftsutgifter 3.1 Driftsinntekter 3.2 Driftsutgifter 4.0 Driftsbudsjett 5.0 Mogelege endringar i inntekter og utgifter 5.1 Mogelege inntektsendringar 5.2 Mogelege utgiftsendringar 6.0 Investeringsbudsjett 6.1 Godkjent investeringsbudsjett 6.2 Mogelege endringar i investeringsbudsjettet 6.3 Mogelege nye investeringar 7.0 Økonomisk oversikt 8.0 Økonomiplan Framskriving driftsinntekter 8.2 Framskriving driftsutgifter 8.3 Mogelege inntektsendringar i økonomiplanen 8.4 Mogelege utgiftsendringar i økonomiplanen 8.5 Framskriving investeringane i økonomiplanen 8.6 Investeringar som bør vurderast endra 8.7 Nye investeringar som bør vurderast. 9.0 Handlingsplan 2017 Side Vedlegg: Nr. 1: Konsulentbruk etter ni månader i og Nr. 2: Tilsette fordelt på ulike tenesteområder. Nr. 3: Forslag til budsjettvedtak Nr. 4: brev frå fylkesmannen Nr. 5: framlegg for kontrollutvalet Nr. 6: brev frå Kyrkja Merknader: (sjå eige dokument) Nr. 1: Merknader får verksemder Nr. 7: Andre merknader

3 Side Innleiing. I tråd med årshjulet har ein utarbeidt saldert budsjett- og økonomiplangrunnlag. Her ser ein først på den økonomiske utviklinga dei siste åra og på utfordringane ein no står oppe i. Det blir peikt på kva ein så langt har oppnådd, og kva som vidare bør gjerast for å få på plass ein solid økonomi. Ved saldering av nytt grunnlag tek ein utgangspunkt i nyleg vedteken økonomiplanen. Deretter peikar ein på mogelege endringar som bør vurderast, samt på ein del nye tiltak som eventuelt bør takast med. I tillegg er handlingsplanen blitt omarbeidt, nytt forslag til budsjettvedtak er utarbeidt og mottekne merknader og innspel er lagt ved. Med ei slik oppbygging vonar ein at dei folkevalde vil få den oversikt og det grunnlag som er nødvendig for å gjere dei rette prioriteringar og vedtak. 1.1 Tidlegare budsjettarbeid. Før år 2000 vart det lagt fram budsjett om hausten og rekneskap om våren. Når nye prosjekt gjorde det nødvendig vart det i tillegg lagt fram sak om budsjettendring. Vidare vart det utarbeidt konkrete saker om for eksempel endring av skulestruktur og delprivatisering av tenestetilbodet. Ut over dette vart det i liten grad lagt fram saker som gjekk direkte på budsjett og rekneskap. Rundt år 2000 vart det lagt fram ny sak om endring av skulestrukturen. Årsaka var behovet for å redusere driftskostnadane. Då dette gav lite resultat vart det vedteke å engasjere konsulentfirma for å vurdere privatisering av VA, reinhald, drift og vedlikehald. Konklusjonen var at tiltaket ville føre til auke i kostnadane og difor burde utsetjast til ein hadde råd til slik utskiljing. I 2001 vart delegasjonsreglementet endra. Det meste av det som kunne delegerast, vart delegert til rådmannen og vidare nedover i organisasjonen. Eit viktig unntak var framlegging av budsjett og økonomiplan, der formannskapet framleis skulle ha ansvaret. Med utvida delegering auka behovet for rapportering. Difor vart det etablert ei ordning der rådmannen la fram nødvendig saldert budsjettgrunnlag for formannskapet. Når budsjettet så var vedteke vart det lagt fram ein tertialrapport om våren, eit revidert budsjett om sommaren og ny tertialrapport om hausten. I tillegg kom kommunerekneskapen etter årsskifte. Grunna aukande vanskar med varierande inntekter og påfølgjande overskridingar, vart det i 2004 sett i gang eit arbeid med gradvis omlegging av budsjett- og rapporteringsarbeidet: - Arbeidet vart flytte opp til rådmannsgruppa og budsjettgrunnlaget vart utvida med grundig gjennomgang og saldering av inntekter og utgifter, samt vurdering av alle investeringspostane. - Det vart innført ei ordning med forventningsbrev der kommunestyret og kvar einskild verksemd inngjekk ei skriftleg kontrakt om kva som skulle leverast ut frå tildelte budsjettrammer. - Årsmeldingane vart utvida der ein i tillegg til grundig gjennomgang av rekneskapstala, også orienterte om alle andre sider ved kommunal tenesteproduksjon. Vidare vart det rydda opp i investeringsbudsjettet med mellom anna overføring til neste år av unytta midlar. I tillegg vart det i meldinga peikt på andre viktige trekk i samfunnsutviklinga. - Tertialrapportane vart endra frå kun å omfatte overordna økonomi, til også å gå meir ned i detaljar på verksemdene. I tillegg kom omtale av den kommunale tenesteproduksjonen og vurdering av andre viktige hendingar i samfunnet. - Revidert budsjett i juni vart omarbeidt med meir grundig drøfting av den økonomiske utviklinga, og med klare tilrådingar om nødvendige endringar. - Formannskapet skulle i tillegg på nær alle møte bli orientert om den økonomiske stoda.

4 Side 4 I tillegg til dette kom følgjande rapportar og vedtak som skulle bidra til å få orden på økonomien: - I 2004 la rådmannen fram sak der det vart peikt på dei vanskar som veksten i driftsutgiftene til skulane og spesielt pleie og omsorg ville skape. Dette så sant ein ikkje sette i verk tiltak som kunne redusere veksten. - I 2005 engasjerte rådmannen konsulentselskapet AGENDA for å sjå på heile den kommunale økonomien, og dei konkluderte med omgåande reduksjon i utgiftene til dei tunge sektorane. - I 2006 vart RO-senteret engasjert til å sjå spesielt på pleie- og omsorgstenestene, og dei konkluderte med at utviklinga ikkje var økonomisk berekraftig. - I 2007 la rådmannen fram rapport som viste at kommunen i 2015 ville få årlege overskridingar på mellom 50,0 og 70,0 mill. kr. I tillegg la rådmannen fram rapport der det vart vist til dei tiltak som kunne vere aktuelle for å unngå ei slik utvikling. - I la rådmannen fram liste med konkrete nedskjeringstiltak. Årsaka var manglande resultat av stadige vedtak om generelle nedskjeringar. - I 2009 førde finanskrisa til at nedskjeringstiltaka vart godkjende. I tillegg vart det lagt fram sak om endring i skulestrukturen og om utviding av eigedomsskatten. - I 2010 vart Omsorg 2020 handsama med tilråding om å redusere omfanget av tenestetilbodet. - I la rådmannen fram økonomirapport som konkluderte med at nye tiltak omgåande måtte setjast i verk for å hindre stadig større ubalanse mellom inntekter og utgifter. - Vinteren vart det sett ned eit økonomiutval som skulle sjå på kva som kunne gjerast for å få kontroll med økonomien. Utvalet konkluderte med at driftsutgiftene måtte reduserast med 70,0 mill. kr dei neste tre åra. For å oppnå dette måtte talet på årsverk reduserast med Våren la rådmannen fram årsmelding og rekneskap som viste stort underskot på grunn av svikt i inntektene og då spesielt svikt i avkastninga frå kraftfondet. - Sommaren la rådmannen fram revidert budsjett og økonomiplan og der vart det vedteke å redusere driftsutgiftene med 70,0 mill. kr dei neste tre åra. Drifta ved aldersheimen på Varaldsøy skulle reduserast og det skulle fremjast forslag om ny skulestruktur utan vesentlege investeringar - Hausten vart det vedteke å legge ned Varaldsøy aldersheim. Vidare vart budsjett og økonomiplan godkjent med ekstra låge rammer til verksemdene. - Vinteren vart det vedteke å legge ned Ølve skule og å vurdere storskule på Husnes. Ingen elevar skulle flyttast før dei fikk det betre på den nye skulen. - Våren la rådmannen fram sak der han ønskte å få politikarane sitt syn på kva som skulle gjerast når innsparingane i skulesektoren var blitt utsett. Tilbakemeldingane gjekk på at stoda kanskje var meir positiv enn det ein tidlegare hadde lagt opp til. Difor var det neppe nødvendig med ytterlegare reduksjon i budsjettrammene. - Våren la rådmannen fram årsmelding og rekneskap som viste stort overskot. I høve til rein framskriving var utgiftene blitt reduserte med 35,0 mill. kr, og tal årsverk var redusert med 58,5. - Sommaren vart revidert budsjett og økonomiplan godkjent, og der vart verksemdene sine budsjettrammer strama ytterlegare inn, og dette skulle vare ut heile økonomiplanperioden. - Hausten la rådmannen fram tertialrapport som viste at driftsutgiftene kunne bli 20,0 mill. kr høgare enn det revidert budsjett la opp til. Samtidig vart det orientert om at inntektene minst ville auke med tilsvarande sum. Hausten vart det lagt fram sak om korleis budsjett- og rekneskapsarbeidet hadde fungert dei seinare åra, og kommunestyret vedtok då at arbeidet måtte halde fram etter tilnærma same opplegg også i åra som kom. I tråd med dette har ein i budsjettgrunnlaget denne gongen freista å gje ei ekstra grundig vurdering av korleis kommunen skil seg i høve til andre når det gjeld inntekter og spesielt utgifter.

5 Side Mål. Å få orden på økonomien gjennom reduksjon i driftsutgiftene og då spesielt lønsutgiftene, vil bli det viktigaste tiltaket i budsjett- og rekneskapsarbeidet i åra som kjem. Tiltaket er i tråd med målsetjingane i handlingsplanen der hovudmålet for økonomistyringa er: Gjennom god økonomistyring og reduksjon i driftsauken skal kommunen få ein sunn økonomi, samtidig som ei god og rasjonell tenesteyting skal bli utvikla vidare. For sjølve drifta og for investeringane gjeld følgjande hovudmål: Etablere samsvar mellom vedtekne oppgåver og tildelte ressursar, samt fastsetje eit driftsnivå som sikrar eit positivt driftsresultat. Sjølvfinansierte, driftsreduserande og inntektsgjevande investeringar blir prioriterte. 1.3 Organisering av budsjettarbeidet : Rådmannen starta arbeidet med budsjettgrunnlaget : Rådmannen drøfta budsjettarbeidet på leiarmøte : Verksemdene starta arbeidet med innspel til budsjettprosessen : Verksemdene leverte sine merknader til budsjettarbeidet : Regjeringa la fram statsbudsjett for : Rådmannen legg fram saldert grunnlag på ekstraordinært budsjettmøte : Formannskapet drøftar budsjettgrunnlaget : Rådmannen drøftar budsjettgrunnlaget med dei hovudtillitsvalde : Formannskapet legg fram innstilling om budsjett, økonomiplan og handlingsplan : Kommunestyret vedtek budsjett, økonomiplan og handlingsplan. 2.0 Litt om utviklinga dei siste åra. 2.1 Samfunnsutvikling. Sysselsette etter næring som bur eller arbeider i Endring Endring Primærnæring Sekundærnæring Tenesteytande næring Offentleg forvaltning Syssels. som bur i Kvinnh Pendling inn til kommunen Pendling ut av kommunen Syssels. som arb. i Kvinnh Talet på sysselsette som bur i var stabilt i perioden frå 2000 til 2004, medan talet på sysselsette som arbeider i kommunen gjekk litt ned. Frå 2004 og fram til finanskrisa kom i var det ein kraftig auke spesielt i talet på industriarbeidsplassar og tenesteytande arbeidsplassar. Dermed auka også pendlinga inn til kommunen. Frå til har så vel talet på sysselsette som talet på arbeidsplassar gått ned, men framleis ligg ein godt over nivået i Folketalsendring dei siste valperiodane Folketal ved inngang Fødselsoverskot Netto innvandring Netto innflytting Folketal ved utgang

6 Side 6 I perioden og i perioden 2004 var det nedgang i folketalet og årsaka var først og fremst stor netto utflytting. Frå til minka fødselsoverskotet, men likevel auka folketalet. Årsaka var mindre netto utflytting og kraftig auke i netto innvandring. I og i halve er det nedgang. Nedgangen er ekstra sterk på grunn av overføring av 41 personar til Jondal. Folketalssamansetjing. Aldersgruppe Endring år år år år og over Sum folketal Alderen på innbyggjarane er aukande. I starten på var snittalderen 39 år og 125 dagar, medan den ved utgangen av var kome opp i 40 år og 197 dagar. Som ein konsekvens av dette aukar talet på pensjonistar, medan talet på unge under 40 år går ned. Dermed aukar faren for at tal barn vil gå ytterlegare ned i åra som kjem. Større utbyggingsprosjekt realisert dei siste fire åra Halsnøysambandet Utbetr. Erslandsmarka Årsnes ferjekai Utb. Årsnes - Løfallst. Jondalstunnellen Omvikdalen - Matre Gjermundsha. Ferjekai Utbetr. Kroka Sundal Utbetr. Tofte Ranav. Sikr. Sandvoll sentrum Trafikksikring Hatlestr. Moshovdatunnelen P-plass Husnes kyrkje Butikkutv. Uskedalen Nytt sentrumsbygg Hus. Husnes Storsenter Utviding Husnes sentr. Utviding Fjellhaugen Utbygging Muradalen Oppr. symjeh. Hatlestr. Nye sentrumsbygg Hus. Torgplassen, del 1. Ny Kvinn. Vidaregåande Vassl. Varaldsøy Oppr. symjehall Husnes Butikksenter Rosendal Ombyg. Butikksenteret Bustader utvikl.hemma Kloakk Omvikd./Seim Privat barnehage Valen Utviding Skarveland Båthamn Rosendal Vassl. Ros. Omvikd. Nye Halsnøy skule Lågterskeltilb. rusavh. Utviding HMR. Parkeringspl. Sundal Kloakk Uskedalen Kunstgras Halsnøy Kloakkutb. Sunde Utv. Undarh. barnehage Priv. barneh. Rosendal Vassl. Høylandsbygd Kunstgras Rosendal Kommunen har i heile perioden investert mykje, og held fram også i med spesielt Rosendal ungdomsskule, Husnes kulturskulesenter og utviding Torgplassen på Husnes. Det har minka på nye store samferdsleprosjekt, men her vil Tyssetunnelen og Furberg bru bli positive bidrag. 2.2 Kommunale inntekter og utgifter. Utviklinga i kommunale inntekter. Lanssnitt Landssnitt Rammetilskot pr. innbyggjar , , , , , ,- Skatt på inntekt og formue pr. innbyggjar , , , , , ,- Frie inntekter , , , , , ,- Brukarbetalingar pr. innbyggjar 2 389, ,- 99, , ,- 51,- Andre sals- og leigeinntekter pr. innbyggjar 8 596, , , , , ,- Overfør. med krav til motyting pr. innbyggjar 9 554, ,- 559, , ,- -270,- Andre statlege overføringar pr. innbyggjar 2 994, , , , , ,- Andre direkte og indirekte skattar pr. innb. 581,- 266,- 315,- 634,- 312,- 322,- Eigedomsskatt pr. innbyggjar 3 971, , , , , ,- Sum brutto driftsinntekter pr. innbyggjar , , , , , ,- Rammetilskotet til kommunen ligg framleis over kommunesnittet, men skilnaden har minka. Også skilnaden i skatteinntekter har minka, men her er det snittet som ligg høgast. Samla skilnad i frie inntekter som i var på 8,1 %, ligg fire år seinare 6,2 % over snittet. Anna statleg overføring har gått kraftig ned for snittkommunen, men har auka i. Små inntektsendringar elles fører dermed til at den samla inntektsskilnaden mellom og kommunesnittet har auka dei siste fire åra frå 13,8 % til 14,1 %.

7 Side 7 Utviklinga i kommunale utgifter. Lanssnitt Landssnitt Lønsutgifter pr. innbyggjar , , , , , ,- Sosiale utgifter pr. innbyggjar 8 831, , , , , ,- Kjøp av varer og tenester pr. innbyggjar , , , , , ,- Overføringar 3 059, , , , , ,- Avskrivingar 2 307, ,- 396, , ,- 427,- Fordelte utgifter -420, ,- 694,- -640, ,- 417,- Sum brutto driftsutgift pr. innbyggjar , , , , , ,- en i brutto driftsutgifter har gått ned frå 13,3 % i til 11,6 % i. Utan slik nedgang ville kommunen sine utgifter lege 15,2 mill. kr høgare i. Både i og i låg sine samla lønskostnader 29,9 % over snittkommunen. Litt under halvparten av skilnaden skuldast at kjøper mindre tenester frå andre. Kjøp av tenester. Lanssnitt Landssnitt Kjøp av tenester frå private barnehagar 362,- 630,- -268, , ,- -664,- Kjøp av tenester frå private helse og omsorg 484, , ,- 718, , ,- Kjøp av tenester frå private til VAR-sektoren 0,- 352,- -352,- 0,- 365,- -365,- Kjøp av tenester frå private til resten av kom. 544,- 512,- 32,- 516,- 578,- -62,- Sum kjøp av tenester frå private 1 390, , , , , ,- Kjøp av tenester frå andre offentlege 795,- 907,- -112, , ,- 473,- Kjøp av tenester frå eigne føretak 0, , ,- 0, , ,- Sum kjøp av tenester 2 185, , , , , ,- Resten av lønsskilnaden skuldast at har fleire tilsette enn snittkommunen. For å finne meir ut om dette har ein splitta alle lønskostnadane knytt til dei ulike kommunale driftsområda. Fordeling løn til drift pr. innbyggjar. Lanssnitt Landssnitt Løn politisk styring pr. innbyggjar 240,- 212,- 28,- 305,- 246,- 59,- Løn kontroll og revisjon pr. innbyggjar 0,- 17,- -17,- 1,- 20,- -19,- Løn administrasjon pr. innbyggjar 2 008, ,- 39, , ,- 898,- Løn eigedomsforvaltning pr. innbyggjar 0,- 59,- -59,- 96,- 97,- -1,- Løn administrasjonslokaler pr. innbyggjar 93,- 57,- 36,- 149,- 81,- 68,- Løn premieavvik pr. innbyggjar , ,- -189, , ,- -4,- Løn amortisering tidlegare premieavvik 0,- 204,- -204,- 826,- 398,- 428,- Løn diverse fellesutgifter pr. innbyggjar 7,- 309,- -302,- 6,- -187,- -193,- Løn interne serviceeiningar 0,- 510,- -510,- 0,- 467,- -467,- Løn barnehagane pr. innbyggjar 4 618, , , , , ,- Løn grunnskulen pr. innbyggjar , , , , , ,- Løn styrka tilbod førskulebarn 152,- 337,- -185,- 390,- 426,- -36,- Løn vaksenopplæring 311,- 348,- -37,- 429,- 435,- -6,- Løn spesialskular 0,- 121,- -121,- 0,- 105,- -105,- Løn skulefritidsordninga 462,- 606,- -144,- 450,- 703,- -253,- Løn førskulelokale og skyss 202,- 83,- 119,- 136,- 102,- 34,- Løn skulelokale 991,- 474,- 517, ,- 520,- 558,- Løn aktivitetstilbod barn og unge 73,- 123,- -50,- 97,- 135,- -38,- Løn helsestasjon og skulehelsetenesta 406,- 342,- 64,- 473,- 442,- 31,- Løn anna førebyggande helsearbeid 169,- 88,- 81,- 202,- 124,- -22,- Løn aktivisering eldre 634,- 521,- 113,- 886,- 619,- 267,- Løn diagnose og rehabilitering 1 107,- 716,- 391, ,- 890,- 417,- Løn rådgjeving og sosial førebygging 484,- 452,- 32,- 804,- 591,- 213,- Løn rusarbeid 146,- 160,- -14,- 395,- 236,- 159,- Løn barnevernstenester 282,- 319,- -37,- 352,- 480,- -128,- Løn barnevernstiltak i familien 254,- 70,- 184,- 177,- 87,- 90,- Løn barnevernstiltak utanfor familien 279,- 259,- 20,- 561,- 544,- 17,- Løn helse- og omsorgstenester i institusjon 7 403, , , , , ,- Løn helse- og omsorgstenester i heimen 8 233, , , , , ,- Løn institusjonslokaler 340,- 98,- 242,- 402,- 151,- 251,- Løn kommunale bustader 93,- 75,- 18,- 92,- 87,- 5,-

8 Side 8 Lanssnitt Landssnitt Løn kommunale sysselsetjingstiltak 75,- 84,- -9,- 193,- 77,- 116,- Løn introduksjonsordninga 144,- 172,- -28,- 327,- 317,- 10,- Løn kvalifiseringsordning 0,- 27,- -27,- 105,- 240,- -35,- Løn økonomisk sosialhjelp 0,- 3,- -3,- 0,- 7,- -7,- Løn bistand til etablering eigen bustad 12,- 25,- -13,- 0,- 36,- -36,- Løn tenester utanfor kom. arbeidsområde 0,- 104,- -104,- 0,- 132,- -132,- Løn interkommunalt samarbeid 0,- 58,- -58,- 0,- 190,- -190,- Løn plansaksbehandling 351,- 142,- 209,- 320,- 182,- 138,- Løn byggesaks- og delingsarbeid 120,- 154,- -34,- 169,- 203,- -34,- Løn kart og oppmåling 135,- 125,- 10,- 226,- 147,- 79,- Løn bustadbygging og fysisk bumiljø 0,- 13,- -13,- 0,- 15,- -15,- Løn kommunal næringsverksemd 41,- 46,- -5,- 47,- 71,- -24,- Løn tilrettelegging for næringslivet 167,- 68,- 99,- 78,- 67,- 11,- Løn landbruksforvaltning 0,- 69,- -69,- 128,- 83,- 45,- Løn kommunale vegar 145,- 143,- 2,- 144,- 179,- -35,- Løn rekreasjon i tettstad 73,- 49,- 24,- 76,- 73,- 3,- Løn brannførebygging 119,- 67,- 52,- 50,- 73,- -23,- Løn brannberedskap 276,- 316,- -40,- 322,- 316,- -6,- Løn produksjon av vatn 108,- 41,- 67,- 194,- 57,- 137,- Løn distribusjon av vatn 181,- 106,- 75,- 261,- 144,- 117,- Løn avløpsreinsing 63,- 57,- 6,- 109,- 73,- 36,- Løn avløpsnett 124,- 110,- 14,- 158,- 153,- 5,- Løn renovasjon 0,- 56,- -56,- 0,- 71,- -71,- Løn naturforvaltning 54,- 38,- 16,- 66,- 54,- 12,- Løn bibliotek 221,- 171,- 50,- 312,- 197,- 115,- Løn kino 37,- 19,- 18,- 39,- 22,- 17,- Løn museum 3,- 15,- -12,- 5,- 18,- -13,- Løn idrett 120,- 61,- 59,- 95,- 45,- 50,- Løn idrettsbygg og idrettsanlegg 0,- 60,- -60,- 17,- 117,- -100,- Løn musikk- og kulturskule 404,- 245,- 159,- 445,- 294,- 151,- Løn andre kulturaktivitetar 288,- 102,- 86,- 247,- 126,- 21,- Løn kommunale kulturbygg 0,- 24,- -24,- 27,- 37,- -10,- Løn kyrkja 0,- 20,- -20,- 0,- 62,- -62,- Sum løn til drift pr. innbyggjar , , , , , ,- Kommunen hadde så vel i som i ekstra høge lønskostnader knytt til barnehagar, skular, og pleie og omsorg. I tillegg hadde lønskostnadane knytt til administrasjon auka kraftig frå til. Også lønskostnadane til vatn og avløp låg godt over snittet. Dette skuldast at mange har skilt VA ut i eigne selskap, og då forsvinn lønsutgiftene frå kommunerekneskapen. Snittet for landet blir dermed lågt. Når det gjeld administrasjon skuldast lønsauken først og fremst feilaktig overføring av leiarstillingar frå andre tenesteområde. Løn administrasjon overført frå ulike sektorar og verksemder. Overført frå Sektor / Verksemd Løn administrasjon Løn administrasjon Overført frå Sektor / Verksemd Løn administrasjon Løn administrasjon Skulane , ,- Hele og rehabilitering , ,- Barnehagane 0,- 526,- Samfunnsutvikling , ,- Sonene 0, ,- Tekniske tenester , ,- TTBU , ,- Fellestenester , ,- TRV 0, ,- Politikarane , ,- NAV 0, ,- Finans 0, ,- I følgje regelverket til KOSTRA skal ein på funksjonen Administrasjon kun føre lønsutgifter knytt til administrative leiarar som leier andre administrative leiarar. Det betyr at svært få leiarstillingar utanom rådmannsgruppa skal førast på denne funksjonen. I tillegg kjem lønsutgiftene til stabs- og støttefunksjonar som er retta mot oppfølging og styring av heile kommunen, samt fellesfunksjonar og fellesutgifter som også er retta mot heile kommunen. Justert for desse feilføringane vil lønsutgiftene pr. innbyggjar til administrasjon bli redusert med vel 1 200,- kr, og dermed på ny kome godt under landssnittet. Brutto og netto driftsutgifter til administrasjon vil gå ned tilsvarande, medan utgiftene til ein del sektorar og verksemder vil auke.

9 Side 9 Administrasjon. Lanssnitt Landssnitt Brutto drift til administrasjon i kr pr. innb , ,- -432, , ,- 615,- Justert brutto drift administrasjon pr. innb , ,- -432, , ,- -585,- Brutto drift eigedomsforvaltning pr. innb. 118,- 109,- 9,- 171,- 159,- 12,- Brutto drift administrasjonslokaler pr. innb. 206,- 300,- -94,- 285,- 364,- -79,- Dei ekstra lønsutgiftene fører til høg brutto drift. Drift av administrasjonslokale ligg lågt. Politikk og kontroll. Lanssnitt Landssnitt Brutto drift til politisk styring i kr pr. innb. 388,- 324,- 64,- 457,- 347,- 110,- Brutto drift kontroll og revisjon pr. innb. 55,- 70,- -15,- 60,- 91,- -31,- Utgiftene til politisk styring har auka, medan utgiftene til kontroll og revisjon har gått litt ned. Barnehagane. Lanssnitt Landssnitt Brutto driftsutgift pr. innbyggjar 5 890, ,- 546, , ,- 117,- Netto driftsutgift pr. innbyggjar 1 337,- 498,- 839, , ,- 37,- Brutto driftsutgift pr. barnehagebarn , , , , ,- 608,- Netto driftsutgift pr. barnehagebarn , , , , ,- -604,- Når Barnehagane framleis har lønsutgifter som ligg meir enn 20,0 % over landssnittet, er årsaka få private barnehagar. Medan nyttar 30,9 % av barnehageutgiftene til kjøp av tenester frå andre, nyttar snittkommunen 43,5 %. Til tross for dette har brutto og netto driftsutgifter no kome ned mot same nivå som kommunesnittet. Skulane. Lanssnitt Landssnitt Brutto driftsutgift pr. innbyggjar , , , , , ,- Netto driftsutgift pr. innbyggjar , , , , , ,- Brutto driftsutgift pr. elev , , , , , ,- Netto driftsutgift pr. elev , , , , , ,- Inventar og utstyr pr. elev 1 508,- 736,- 772, ,- 845,- 638,- Undrvisningsmateriell pr. elev 1 689, ,- -114, , ,- 319,- Skulane i har både lønsutgifter og driftsutgifter som ligg langt over kommunesnittet, og skilnaden har ikkje minka dei siste fire åra. Også inventar, utstyr og materiell ligg over. Pleie og omsorg. Lanssnitt Landssnitt Brutto driftsutgift pr. innbyggjar , , , , , ,- Netto driftsutgift pr. innbyggjar , , , , , ,- Korr. brutto drift pr. mottakar heimeteneste , , , , , ,- Korr. brutto drift pr. mottakar i institusjon , , , , , ,- Pleie og omsorg har lønsutgifter og driftsutgifter som ligg ekstra mykje over kommunesnittet. Ein reduksjonen i skilnaden kan forklarast med at leiarløner ved ein feil er blitt ført på administrasjon. Ekstra høge kostnader pr. brukar gjev signal om høg standard og kvalitet, eller lite effektiv drift. Helse, sosial og barnevern. Lanssnitt Landssnitt Netto drift helsetenesta pr. innbyggjar 1 919, ,- 408, , ,- 230,- Netto drift sosialtenesta pr. innbyggjar 1 301, ,- -232, , ,- 138,- Netto drift barnevernet pr. innbyggjar 1 054, ,- -100, , ,- -272,-

10 Side 10 Utgiftene til helsetenesta har på fire år nærma seg ned mot snittet. Sosialtenestene låg i under snittet, men har i kome over. Barnevernet ligg framleis lågt og skilnaden i høve til kommunesnittet er aukande. Planlegging, sakshandsaming og oppmåling. Lanssnitt Landssnitt Netto drift fysisk planlegging pr. innbyggjar 514,- 278,- 236,- 435,- 302,- 133,- Brutto drift fysisk planlegging pr. innbyggjar 795,- 579,- 216,- 849,- 702,- 147,- Netto drift plansakshandsaming pr. innb. 432,- 154,- 278,- 324,- 192,- 132,- Netto drift byggesakshandsaming pr. innb. 23,- 35,- -12,- 42,- 18,- 24,- Netto drift kart og oppmåling pr. innbyggjar 60,- 90,- -30,- 69,- 92,- -23,- Planleggingskostnadane ligg over kommunesnittet, men skilnaden har minka. Det same gjeld plansakshandsaminga. Netto drift for byggesakshandsaming og kart og oppmåling ligg nær snittet. Kultur. Lanssnitt Landssnitt Netto driftsutgift idrett og kulturbygg pr. innb. 229,- 528,- -299,- 391,- 737,- -346,- Netto drift aktivitetstilbud unge pr. innb. 166,- 180,- -14,- 185,- 195,- -10,- Netto drift bibliotek pr. innbyggjar 334,- 248,- 86,- 500,- 270,- 230,- Netto drift kino pr. innbyggjar 19,- 12,- 7,- -4,- 12,- -16,- Netto drift musikk/kulturskule pr. innbyggjar 328,- 213,- 115,- 351,- 245,- 106,- Netto drift museum pr. innbyggjar 54,- 59,- -5,- 26,- 76,- -50,- Netto drift kunstformidling pr. innbyggjar 12,- 87,- -75,- -2,- 94,- -96,- Netto drift andre kulturaktivitetar pr. innb. 322,- 241,- 81,- 230,- 246,- -16,- Netto drift kultursektoren pr. innbyggjar 1 464, ,- -104, , ,- -198,- Kommunen ligg lågt når det gjeld idrett og kulturbygg, museum og kunstformidling, men høgt når det gjeld bibliotek og musikk-/kulturskule. Tekniske tenester. Lanssnitt Landssnitt Utgifter til energi og driftsaktivitetar bygg pr. m2 405,- 548,- -143,- 447,- 598,- -151,- Utgifter til vedlikehaldsaktivitetar bygg pr. m2 42,- 78,- -36,- 48,- 115,- -67,- Energi, drift og vedlikehald bygg pr. m2 447,- 626,- -179,- 495,- 713,- -218,- Brutto driftsutgift kommunale vegar pr. km , , , , , ,- Netto drift kom. brannvern pr. innbyggjar 531,- 552,- -21,- 522,- 641,- -119,- Netto drift kom. bustader pr. innbyggjar -426,- -55,- -371,- -481,- -55,- -426,- Sysselsatte teknisk i % av kom. sysselsatte 0,9 % 1,7 % -0,8 % 0,9 % 1,6 % -0,7 % Eit område der kommunen ligg ekstra lågt er Tekniske tenester. Kommunen ligg 30,5 % under snittet på drift og vedlikehald av bygg, og 42,3 % under snittet på drift og vedlikehald av vegar. Også brannvern og drift av bustader ligg langt bak snittet. Som ein konsekvens av dette ligg kommunen lågt når det gjeld teknisk bemanning. Den tekniske standarden på kommunen sine bygg og eigedomar ser likevel ut til å ligge om lag på nivå med snittet. Det same ser ut til å gjelde kommunen sine vegar. Næringsutvikling. Lanssnitt Landssnitt Netto drift næring pr. innbyggjar ,- -297, , ,- -253, ,- Netto drift landbruksforv. pr. innbyggjar 90,- 75,- 15,- 105,- 92,- 13,- Kjøp av konsesjonskraft er årsaka til at kommunen har inntekter frå netto drift næring som ligg over snittet. Landbruksforvaltninga har utgifter som ligg litt over snittet. Dei høge lønsutgiftene tilseier nærare vurdering med mellom anna samanlikning av nivået i ein del nabokommunar. Dette for å vere meir sikre på kva tiltak og kva område som må prioriterast.

11 Side 11 Samanlikning løn til drift av kommunane Bømlo, Stord,, Voss, Os og Austevoll. spost Bømlo Stord Voss Os Austevoll Løn politisk styring i kroner pr. innbyggjar 249,- 168,- 306,- 134,- 183,- 402,- Løn administrasjon og diverse fellesutg. pr. innbyggjar 2 035, , , , , ,- Løn barnehagane pr. innbyggjar 214, , , , ,- 38,- Løn skulane pr. innbyggjar , , , , , ,- Løn helse og pleie og omsorg pr. innbyggjar , , , , , ,- Løn sosialtenesta pr. innbyggjar 957, , ,- 948,- 780,- 305,- Løn barnevernet pr. innbyggjar 470, , , ,- 739,- 328,- Løn kultur pr. innbyggjar 1 081, , , , ,- 610,- Løn plan, kart og byggesakshandsaming pr. innbyggjar 759,- 503,- 862,- 825,- 544,- 206,- Løn vatn, avløp og renovasjon pr. innbyggjar 207, ,- 946,- 722,- 636,- 204,- Løn brannvern pr. innbyggjar 487,- 610,- 372,- 644,- 461,- 562,- Løn samferdsle pr. innbyggjar 161,- 235,- 144,- 243,- 164,- 1,- Løn tilrettelegging næringslivet pr. innbyggjar 228,- 54,- 279,- 269,- 0,- 64,- Løn bustad pr. innbyggjar 0,- 170,- 92,- 504,- 142,- 7,- Løn andre oppgåver pr. innbyggjar 86,- 727,- 8,- 9,- 7,- 0,- Sum løn til drift i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Lønsutgiftene pr. innbyggjar i ligg heile 36,9 % over snittet til dei fem kommunane. Årsaka er først og fremst dei høge lønsutgiftene knytt til barnehagane, skulane, sosialtenesta, helse og pleie og omsorg. Brannvern, samferdsle, bustad og andre oppgåver ligg lågt. Samanlikning løn pr. brukar i kommunane Bømlo, Stord,, Voss, Os og Austevoll. spost Bømlo Stord Voss Os Austevoll Løn barnehagane i kroner pr. barnehagebarn 735, , , , ,- 0,- Løn skulane i kroner pr. elev , , , , , ,- Løn pleie og omsorg i kroner pr. tenestemottakar , , , , , ,- Løn sosialtenesta i kroner pr. sosialhjelpsmottakar , , , , , ,- Få private og mange små kommunale kan som tidlegare påpeikt forklare mykje av skilnaden knytt til barnehagane. For skulane er forklaringa mange skular, små klassar og dermed mange tilsette. Tidlegare rapportar peikte på at dei høge lønsutgiftene til pleie og omsorg kunne skuldast struktur og organisering, men også omfang og kvalitet må bety mykje. en i sosialtenesta minkar når ein ser på brutto og netto drift. Årsaka er høg bemanning men låg utbetaling av sosialhjelp. I revidert økonomiplan for vart det vedteke å gjere noko med dei høge kommunale utgiftene. Dei neste tre åra skulle driftsutgiftene reduserast med 70,0 mill. kr og talet på årsverk skulle ned med 100. Arbeidet starta omgåande og som ein konsekvens vart driftsutgiftene i ein god del lågare enn det budsjettet la opp til. Arbeidet har halde fram i og ni månader ut i året kan ein sjå tydelege resultat. Lønsskilnaden i høve til året før har minka for kvar månad, og frå august har lønsutbetalingane vore lågare enn i same månad i. Dette til tross for kraftige lønstillegg. Fordeling lønsutgifter dei ni første månadane i og. Månad Fast løn Variabel løn Sosiale kostnader Endring Endring Endring Januar Februar Mars April Mai Juni Juli August September Sum Samla har lønsutgiftene etter ni månader auka med 0,8 %. Fastløna har auka med 0,7 %, variabel løn med 2,0 % og sosiale kostnadane med 0,4 %. Auken i variabel løn viser at vikarbruken ikkje har auka vesentleg sjølv om talet på fast tilsette har gått ned.

12 Side 12 Heller ikkje konsulentbruken har auka som følgje av færre tilsette. Etter ni månader i hadde verksemdene nytta 4,155 mill. kr av driftsbudsjettet på konsulenttenester. Etter ni månader i har bruken av konsulentar blitt redusert til 2,578 mill. kr. Jfr. vedlegg nr. 1. Lønsutgifter for dei ulike sektorane og verksemdene etter ni månader i og. Månad Fast løn Variabel løn Sosiale kostnader Endring Endring Endring Skulane Barnehagane Sonene TTBU TRV NAV Helse Samfunnsutv Teknisk Kultur Felles Politikk Sum Skulane, Samfunnsutvikling og Teknisk har i år lønsutgifter som ligg godt under fjoråret. Det same har barnehagane, men her er årsaka privatisering av Valen barnehage. NAV, Kultur og Felles har lønsutgifter på nivå med året før, medan Sonene, TTBU, TRV og Politikk har lønsutgifter som ligg ein god del over nivået i. Dette viser at det er stor variasjon i lønsreduksjonane for dei ulike sektorane og verksemdene i arbeidet med å få ned kostnadane. Skal kommunen oppnå ein sunn og berekraftig økonomi må nok spesielt pleie- og helsetenestene bidra meir. Strukturendring må i tillegg kunne redusere skulekostnadane ytterlegare. Ikkje minst høg og aukande lånegjeld kombinert med framtidig renteoppgang viser kor viktig det er at den høge kommunale drifta og dei spesielt høge lønsutgiftene blir ytterlegare redusert. Utviklinga i kommunal lånegjeld og fondskapital. spost Endring Sjølvfinansierande lån , , ,- Lån kommunen må finansiere , , ,- Pensjonsplikter , , ,- Langsiktig gjeld , , ,- Fondskapital , , ,- Gjeld fondskapital , , ,- Samla gjeld minus all fondskapital har på fire år auka med 58,9 %. Det er fare for at veksten vil halde fram og dermed vil også utfordringane auke når renta før eller seinare stig. har langt større fond enn andre kommunar det er naturleg å samanlikne seg med, men likevel ligg sum lånegjeld minus fondskapital over. Lånegjeld og fondskapital samanlikna med fire andre kommunar. spost Bømlo Stord Os Austevoll Lånegjeld pr. innb Pensjonspl. pr. innb Sum gjeld pr. innb Fond i kr pr. innb Gjeld fond pr. innb I hadde gjeld minus fond som låg 10,0 % over snittet til fire andre kommunar. I var skilnaden auka til 25,0 %. Spesielt pensjonspliktene har auka mykje i, og dermed er også dette eit signal om at noko må gjerast med talet på årsverk. I eige vedlegg har ein utarbeidt oversikt som viser korleis årsverka fordeler seg på dei ulike tenesteområda. Jfr. vedlegg nr. 2.

13 Side Driftsinntekter og driftsutgifter. 3.1 Driftsinntekter. Saman med dei kommunale skatteinntektene utgjere rammetilskotet frå staten dei frie inntekter som kommunen i utgangspunktet treng for å utføre pålagde tenester innafor gjeldande lover og reglar. Rammetilskotet er for sin del innbyggjartilskot, utgifts- og inntektsutjamning og kompensasjon for ulike oppgåver. I tillegg kjem skjønsmidlar som dekker deler av den auka arbeidsgjevaravgifta og andre tap etter endringar i inntektssystemet. Frå kom og midlar til samhandlingsreforma. Før var selskapsskatten ein del av rammetilskotet, men den er teken bort og delvis erstatta av eit distriktspolitisk tilskot. I økonomiplan godkjent den er dei frie inntektene sett til 697,835 mill. kr. I høve til budsjettet for er dette ein auke på 20,972 mill. kr, eller på 3,1 %. MVA investering er kompensasjon for innbetalt moms knytt til investering. Grunna reduksjon i investeringane vil kompensasjonen bli lågare neste år, og etter pålegg frå staten skal 100,0 % av denne MVA-kompensasjonen overførast til investeringsbudsjettet. MVA drift er kompensasjon for innbetalt moms knytt til drift. Grunna innsparing er summen sett lågt i år og vil ikkje bli endra til neste år. Eigedomsskatten blir sett til 65,0 mill. kr medan utbytte frå Energi blir på 9,0 mill. kr. Dette er i tråd med godkjent økonomiplan. Kommunestyret har tidlegare vedteke at frå skal utbytte utgjere 80 % av overskotet til Energi. Etter halve ser det ut til å gå mot eit overskot som kanskje kan gje litt meir enn 9,0 mill. kr i utbytte. Straumprisane har gått ned dei siste åra, og difor er det som i økonomiplanen lagt inn ein reduksjon i konsesjonskraftinntektene. I tråd med vedtak blir det ikkje lagt inn avkastning frå kraftfondet. For å få ein sunn økonomi er det viktig at ein ikkje gjere seg avhengig av slikt utbytte. Fylkesmannen har også lenge peikt på at slike inntekter må ut av driftsbudsjettet. Skulle det likevel bli utbytte frå kraftfondet vil inntekter kome vel med i eit driftsfond eller som eigenfinansiering av investeringar. Alt dette fører til at summen av andre inntekter blir på 129,5 mill. kr. Kommunen får renteinntekter frå ulike fond og frå låneopptak. I starten av året tek kommunen opp lån til finansiering av vedtekne investeringar. Lånet blir plassert i bank og gjev dermed ei viss renteinntekt. Når investeringane går ned vil også lånebehovet bli redusert, og dermed vil det bli mindre inntekter. I økonomiplanen er difor dei årlege renteinntektene sett til 1,0 mill. kr. Deler av dette er avkastning frå ulike fond som må tilbakeførast. Til å dekke renter og avdrag for investeringane på VA blir det neste år sett av 11,5 mill. kr, medan det til renterefusjon skulebygg blir sett av 1,5 mill. kr. Kompensasjonstilskot frå husbanken blir sett til 6,0 mill. kr, medan renter startlån og næringslivslån samla blir sett til 3,5 mill. kr. Avdrag på dei kommunale låna er i økonomiplanen tilpassa innspel i tidlegare revisjonsmelding. Renteutgiftene i økonomiplanen er auka ein del grunna signal om renteauke. Sum renter og avdrag er dermed i økonomiplanen sett til 56,0 mill. kr. All MVA-kompensasjon knytt til investering skal overførast og nyttast til finansiering av investeringane. Dette er i tråd med krav frå staten.

14 Side 14 Av kommunen sine renteinntekter blir 0,5 mill. kr sett av på bundne fond. Årsaka er vedtektene til fonda som regulerer bruken av avkastninga. Til premieavvik pensjon er det som i økonomiplanen for lagt inn ei utgift på 3,0 mill. kr. Årsaka er tidlegare inntekt som no må utgiftsførast. Unytta overskot er i økonomiplanen lagt inn med 20,247 mill. kr som er identisk med budsjettert overskot i. Summen av bundne inntekter blir dermed på 13,747 mill. kr. Samla gjev dette inntekter på 785,082 mill. kr. 24,632 mill. kr blir avsett til framtidig driftsfond, og dermed blir summen som skal nyttast til drift på 760,450 mill. kr. Driftsauken frå til blir etter dette på 17,975 mill. kr, eller på 2,4 %. Dette er lågare enn forventa utgiftsauke, og dermed må det til ytterlegare innsparingar på drifta. Driftsinntekter. Inntektspostar Reknesk. Reknesk Reknesk Reknesk. Reknesk. Økonomiplan Innbyggjartilskot Skjønstilskot Selskapsskatt/ Distriktstilskot Inntektsutj./komp. for endr Skatt Sum frie inntekter MVA investering MVA drift Eigedomsskatt Utbytte frå Kvinnh. Energi Vinst / tap frå kraftfondet Førehandssal kons.kraft Konsesjonsstraumsal Konsesjonsavgifter Andre inntekter og utgifter Sum andre inntekter Renter diverse bankinnskot Dekking VA-investeringar Refusjon renter skuleinnv Komp.tilskot husbanken Renter formidlingslån Renter næringslivslån Avdrag kommunale lån Renter kommunale lån Sum renter og avdrag MVA komp til investering Bundne fond Premieavvik pensjon Bruk av unytta overskot Dekking overskriding frå Sum bundne innt./ utgifter Sum disponible inntekter Overskot Sum inntekter til drift

15 Side Driftsutgifter. Den største utgiftsposten til kommunen er løn, og då først og fremst løn til fast tilsette. I tillegg kjem variabel løn til vikar, ekstrahjelp, overtid, beredskap og anna godtgjersle. På toppen kjem sosiale utgifter til pensjon, arbeidsgjevaravgift og forsikring. Frå til 2009 gav lønstillegg og nye stillingar ein auke i lønsutgiftene på 7,1 %. Frå 2009 til 2010 var auken på 2,7 %, og den låge auken skuldast først og fremst overgang frå kommunal til privat barnehage i Rosendal. Frå 2010 til var lønsauken på 6,0 %. Utan nye stillingar ville auken blitt i tråd med lønsveksten på 4,0 %. Frå til gjekk talet på tilsette ned, men grunna pensjonsauke og høge lønstillegg enda det likevel med ein auke i lønsutgiftene på 5,1 %. I detaljbudsjetta for vart det med færre tilsette lagt inn reduksjon i lønsutgiftene. I revidert budsjett fann ein det rett å legge inn ein auke, men den er i detaljbudsjettet blitt ført som anna driftsutgift. Dermed ser det ut til at lønsbudsjettet vil ende med overskriding. Verksemdene sine andre driftsutgifter er kostnader knytt til inventar, utstyr, kontorutgifter, data, telefon, porto, ulike tilskot, konsulenttenester, husleiger, reiseutgifter, opplæringskostnader, energikostnader, vedlikehald, serviceavtaler, vaskeritenester, matvarer, medisin, sosialstønad, kjøp av tenester, overføringar og momskostnader. Verksemdene sine driftsinntekter består av brukarbetaling, salsinntekter, husleiger, gebyr, tilskot, refusjonar, ulike overføringar og ein del mindre finansinntekter. I var verksemdene sine driftsinntekter 38,1 mill. kr høgare enn driftsutgiftene. I 2009 var skilnaden 34,1 mill. kr, medan den i 2010 var kome ned i 22,7 mill. kr. Årsaka til reduksjonane var overføring av inntekter til rammetilskotet, samt auke i verksemdene sine driftsutgifter. I vart 63,5 mill. kr i barnehagetilskot frå staten overført til rammetilskotet. Utan prisstigning skulle dermed utgiftene blitt 40,8 mill. kr høgare enn inntektene. Resultatet vart 41,7 mill. kr og difor vart det i budsjettert med 43,0 mill. kr. Justert for ein del feilføringar vart resultatet 22,2 mill. kr, og sjølv med overskriding på løn oppnådde ein dermed stort driftsoverskot. I revidert budsjett for er det til driftsutgifter minus driftsinntekter lagt inn 40,936 mill. kr. Då har ein teke med den omtalte lønsauken i revidert budsjett. I år vil det ikkje kome ekstra inntekter slik som i fjor, og dermed ser det så langt ut til å gå mot overskriding. Med forventa overskriding også på løn ser det ut til at kommunen i vil kunne ende opp med ei samla overskriding på opp mot 20,0 mill. kr. I godkjent økonomiplan er det ikkje teke høgd for slik overskriding. Eit viktig tema i det vidare arbeidet med budsjett for må difor bli om ein skal auke rammene til dei verksemdene som i år har størst vanskar, eller om ein skal halde fast på godkjente rammer og i staden vedta konkrete reduksjonar i tenestetilbodet. I tillegg må det grundig vurderast om ein skal halde fram med eit vedlikehald og eit reinhald som ligg under andre kommunar, og som fører til verdireduksjon og aukande irritasjon hos brukarane. Driftsutgifter. Utgiftspostar Reknesk. Reknesk Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutg. inntekt Sum driftsutgifter

16 Side Driftsbudsjett. Den vedtok kommunestyret revidert budsjett for og økonomiplan for Saldert budsjettgrunnlag for legg desse driftsutgiftene til grunn. Dette for lojalt å følgje opp vedtaket om minst 70,0 mill. kr i driftsreduksjon på tre år. Den vedtok kommunestyret endringar i organisasjonsplanen for kommunen. Tiltak og rådgjeving vaksne (TRV) vart bestemt nedlagt og Edruskap, Kvadraten, Grønt samarbeid, Villasvingen, Undarheim gamle skule, Fatland aktivitetshus og psykiatri vart overført til Pleie og omsorg (Husnessona), Vaksenopplæring, Støttekontakttenesta, Flyktningtenesta og Aktiv fritid vart overført til Kultur og fritid, og den økonomiske delen av flyktningtenesta vart overført til NAV. I tillegg vart det vedteke å etablere eit eige tildelingskontor på Fellestenester med ansvar for tildeling av helse- og omsorgstenester. Under Fellestenester vart det også vedteke å etablere eit eige bustadkontor. Alle desse vedtekne endringane er no blitt innarbeidt i justert budsjett for og ført vidare i budsjettgrunnlaget for. Driftsbudsjett for skulane. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Driftsutgifter inntekter Redusert løn og drift -400 ramme Sjølv om mange peikar på stort og aukande behov for styrking, blir det i budsjettgrunnlaget til skulane lagt inn ein reduksjon slik godkjent økonomiplan legg opp til. Dette sjølv om endringane av skulestrukturen er blitt utsett. Mens snittet av kommunane i landet nytta 29,4 % av dei frie inntektene til skulesektoren i, nytta 34,4 %. Skal ein makte å styrke budsjetta til skulane, må det difor først gjennomførast strukturelle endringar. Driftsbudsjett for barnehagane. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter Redusert løn og drift -400 ramme Utgiftene til barnehagane har etter kvart kome ned på eit ganske normalt nivå. Medan snittet av kommunane i landet nytta 17,6 % av dei frie inntektene til barnehagane i fjor, nytta 16,4 %. en så langt tyder på at det går mot ny overskriding i. Skal ein makte vidare driftsreduksjonar slik budsjett og økonomiplan legg opp til, må det gjerast konkrete vedtak om endring. Valet vil dermed stå mellom budsjettstyrking eller eit svekka tenestetilbod. Driftsbudsjett for sonene i pleie og omsorg. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter Rusomsorg og psykiatri overført frå TRV Tildelingskotor overført til Fellesavdelinga Redusert løn og drift -900 ramme I tråd med godkjent økonomiplan blir det lagt inn reduksjon i løyvingane til sonene samla. Dette sjølv om rekneskapen tyder på at det går mot overskriding i. I nytta 47,5 % av dei frie inntektene til denne sektoren, medan snittet kun brukte 40,4 %. Det betyr at ein låg

17 Side 17 46,5 mill. kr over det som vart dekka gjennom rammetilskot og skatt. Å vedta reduksjon til pleie og omsorg utan å vedta reduksjon i talet på tilsette må føre til overskriding. Skal ein unngå dette må pleie og omsorg reduserast med minst 20 årsverk, og då må det gjerast konkrete vedtak om reduksjon i tilbodet. Alternativet er ei styrking av budsjettet på opp mot 10,0 mill. kr. Driftsbudsjett for Tiltak og tenester barn og unge (TTBU). Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter ramme Sjølv om TTBU ligg lågt i høve til snittet, er det ikkje rom for ekstra auke frå til. Driftsbudsjett for Tiltak og rådgjeving vaksne (TRV). Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter Overført til Kultur, Sonene og Felles ramme I tråd ny godkjent organisasjonsplanen er TRV blitt splitta og fordelt på andre verksemder. Driftsbudsjett for NAV. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter ramme I tråd med ramma i godkjent økonomiplan blir det ikkje lagt inn endring i budsjettet til NAV. Driftsbudsjett for Helse og rehabilitering. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter Overført til tildelingskontoret på Felles Redusert løn og drift -50 ramme I godkjent økonomiplan ligg det inne mindre nedskjering også for Helse og rehabilitering. Årsaka er at verksemda ligg over kommunesnittet. I nytta Helse og rehabilitering 6,3 % av dei frie inntektene, medan snittet for landet var 5,9 %. Driftsbudsjett for Samfunnsutvikling. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter ramme I tråd med godkjent økonomiplan blir det her kun lagt inn løns- og prisvekst. Driftsbudsjett for Tekniske tenester. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter Overføring til bustadkontoret på Felles Redusert løn og drift -150 ramme I tråd med godkjent økonomiplan blir det lagt inn ytterlegare reduksjon i ramma til Teknisk. Dette sjølv om drift, vedlikehald og reinhald ligg stadig lengre bak snittet av kommunane i landet.

18 Side 18 Driftsbudsjett for Kultur og fritid. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter Vaksenopplæring etc. overført frå TRV Overført til tildelingskontoret på Felles Bortfall tilskot til knattekrossbana -700 Redusert løn og drift -400 ramme I godkjent økonomiplan ligg det inne kraftig reduksjon i kulturbudsjettet. Ei viktig årsak er tilskotet til knattekrossbana som blir betalt ut i. Reell reduksjon blir dermed på 0,4 mill. kr. Driftsbudsjett for Fellestenester. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter Tildelingskontor overført frå Helse og Sonene Bustadkontor overført frå TRV og Teknisk ramme I tråd med godkjent økonomiplan blir det ikkje lagt inn ny driftsreduksjon på Fellestenester. Driftsbudsjett for Politikk. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter Andre driftsutgifter inntekter Valkostnader -300 Redusert løn og drift -200 ramme I godkjent økonomiplan har kommunestyret lagt opp til at utgiftene til politikk skal reduserast. stala så langt i tyder på at reduksjonen i må bli ekstra kraftig. I tillegg fell valkostnadane bort, då det kun er val kvart andre år. Tilskot til Kyrkja og andre trussamfunn. Utgiftspostar Økonomiplan Tilskotsramme kyrkja Tilskotsramme andre trussamfunn Redusert tilskot -150 Sum tilskotsramme I tråd med godkjent økonomiplan blir det lagt inn reduksjon i tilskotet. Endring i driftsbudsjettet for kommunen samla. Utgifts- og inntektspostar Økonomiplan Lønsutgifter (3,0 %) Andre driftsutg.- inntekter (2,0 %) Sum framskriving driftsutgifter Reduksjon skulane -400 Reduksjon barnehagane -400 Reduksjon pleie og omsorg -900 Redusert Helse og rehabilitering -50 Redusert Teknisk -150 Redusert Kultur -400 Bortfall tilskot til Knattekrossbana -700 Redusert politikk -200 Valkostnader -300 Redusert tilskot Kyrkja og andre trussamfunn -150 Sum driftsutgifter Lønsutgifter Andre driftsutgift inntekter

19 Side Mogelege endringar i inntekter og utgifter. 5.1 Mogelege inntektsendringar. I statsbudsjettet for blir det økonomisk opplegg til kommunane i fastlagt. Lønsauken er sett til 3,5 % medan prisveksten blir 2,0 %. Pårekna løns- og prisvekst som vil bli finansiert av tilsvarande auke i dei frie inntektene, er difor sett til 3,0 %. I tillegg kjem ein realvekst på 1,6 %, slik at auken i dei frie inntektene frå til blir på 4,6 %. Dei samla frie inntektene er sett til 714,2 mill. kr, og det er 16,365 mill. kr meir enn den summen som ligg i godkjent økonomiplan. MVA investering og MVA drift rår ein til blir som i godkjent økonomiplan. Eigedomsskatten rår ein til blir auka med 2,0 mill. kr. Årsaka er signal i statsbudsjettet om at kommunane skal bli tilført ein kompensasjon for arealbruken til oppdrettsanlegga. Utbytte frå Energi rår ein til bli uendra til neste år. Dette på grunn av signal om stort overskot. Her må det grundig vurderast å gå over til ei ordning der utbytte blir ein fast prosentdel av selskapet sin verdi. Med ei slik ordning vil ein unngå at utbytte varierer frå år til år. Kommunen må kunne få ei årleg avkastning av investert kapital på minst 4,0 %, og om samla verdi av energiog breibandselskapet blir sett til 200,0 mill. kr, vil resultatet bli eit fast årleg utbytte på 8,0 mill. kr. Med ei slik ordning vil utbytte frå Energi gå over frå variabel til fast inntekt. Når ein samtidig ser bort frå dei varierande inntektene frå kraftfondet, vil årlege variasjonar i dei samla inntektene bli kraftig redusert. Dette er viktig med tanke på ei jamn og stabil drift, og dermed også ein tenesteproduksjon som ikkje varierer kraftig frå år til år. Straumprisane har gått ned dei siste åra, og difor er konsesjonskraftinntektene blitt justerte ned. Lite tyder på at prisen vil stige med det første, og ein held difor fast ved denne reduksjonen. Det er varsla mindre renteoppgang våren, og då dette er med i godkjent økonomiplan finn ein ikkje grunn til å endre på dei renter og avdrag som ligg i økonomiplanen. All den tid dei samla inntektene aukar i høve til godkjent økonomiplan, bør det grundig vurderast om ikkje også driftsutgiftene kan aukast. Unytta overskot blir identisk med budsjettert overskot i. Dermed blir dei samla forventa inntektene i på 803,447 mill. kr, og dette er ein auke i høve til budsjettet for på 5,3 %. Utan endring i inntektene som skal nyttast til drift, vil denne inntektsauken føre til at overskotet veks frå 24,632 mill. kr til 42,797 mill. kr. Når kraftfondet i tillegg ser ut til å gje auka utbytte, kan overskotet bli så stort at det kanskje kan gje rom for ein viss auke i driftsutgiftene. Dette må i så fall vurderast grundig opp mot behovet for rask oppbygging av eit kraftig driftsfond. Behovet for eit slikt fond er ikkje blitt mindre etter at økonomiplanen vart godkjent. Rettskraftig dom våren slår no fast at også dei som jobbar mindre enn 14 timar pr. veke skal meldast inn i pensjonskassa. For kommunar som med mange låge stillingsbrøkar vil konsekvensen bli auke i pensjonskostnadane. Dermed er dette med og understrekar kor viktig det er at ein god del inntekter kvart år blir sett av til eit driftsfond. Når ein likevel meiner driftsutgiftene bør vurderast auka, er årsaka dei vanskar ein har sett i når det drift, vedlikehald og reinhald, samt vanskane med å halde vedteke budsjett. Ein auke med for eksempel 14,550 mill. kr vil gje driftsutgifter i på 775,0 mill. kr, og dette vil i så fall vere ein auke frå til på 4,4 %.

20 Side 20 Alternative driftsinntekter. Inntektspostar Revidert budsjett Godkjent endring Økonomiplan Endring i statsbudsjettet Justert grunnlag Innbyggjartilskot Skjønstilskot Selskapsskatt/ Distriktstilskot Inntektsutj./komp. for endr Skatt Sum frie inntekter MVA investering MVA drift Eigedomsskatt Utbytte frå Kvinnh. Energi Vinst / tap frå kraftfondet Førehandssal kons.kraft Konsesjonsstraumsal Konsesjonsavgifter Andre inntekter og utgifter Sum andre inntekter Renter diverse bankinnskot Dekking VA-investeringar Refusjon renter skuleinnv Komp.tilskot husbanken Renter formidlingslån Renter næringslivslån Avdrag kommunale lån Renter kommunale lån Sum renter og avdrag MVA komp til investering Bundne fond Premieavvik pensjon Bruk av unytta overskot Dekking overskriding frå Sum bundne innt./ utgifter Sum disponible inntekter Overskot Sum inntekter til drift Mogelege utgiftsendringar. I statsbudsjettet er det lagt inn ein auke i lønsutgiftene på 3,5 %. Dette er 0,5 % høgare enn kva som ligg i godkjent økonomiplan, og dermed bør lønsbudsjettet til kommunen samla aukast med 3,5 mill. kr. Då inntektene i følgje statsbudsjettet ser ut til å auke med ytterlegare 14,865 mill. kr ut over det som ligg i godkjent økonomiplan, bør det vurderast om rammene til nokon av verksemdene eller sektorane også skal aukast. stala til Barnehagane tyder så langt på at det går mot overskriding i. Så lenge det ikkje er aktuelt med større strukturelle endringar og det heller ikkje ligg føre planar om reduksjon i tilbodet, bør ein vurdere å styrke budsjettramma. I godkjent økonomiplan ligg det ein reduksjon på nye 0,4 mill. kr. Den bør gjerne endrast til for eksempel ein auke på 2,6 mill. kr. Dette betyr i så fall ein auke i høve til godkjent økonomiplan på 3,0 mill. kr. Sjølv med ein slik auke viser Kostra-tal at Barnehagane nærmar seg kommunesnittet for landet. Økonomien krev likevel at alternative løysingar må vurderast. I tillegg til sommarstenging og andre konkrete reduksjonar i tilbodet, må ein sjå nærare på for eksempel løysingar med kontantstøtte som alternativ til utkantbarnehagar.