Økonomiplan

Transkript

1 Side 1 - Rådmannen Vår ref: / Dato: Økonomiplan 2016 Handlingsplan Saldert grunnlag frå rådmannen

2 Side 2 Innhald 1.0 Innleiing 1.1 Tidlegare budsjettarbeid 1.2 Mål 1.3 Organisering av budsjettarbeidet 2.0 Litt om utviklinga dei siste tiåra 2.1 Inntekter og utgifter 2.2 Lånegjeld og fondskapital 3.0 Status og utfordringar 3.1 Folketalsutvikling 3.2 Økonomisk status 4.0 Driftsinntekter 5.0 Driftsutgifter 5.1 Lønsutgifter 5.2 Andre driftsutgifter og driftsinntekter 5.3 Sum utgifter 6.0 Driftsbudsjett 6.1 Driftsbudsjett for kommunen samla 6.2 Driftsbudsjett fordelt på sektorane / verksemdene 7.0 Investeringsbudsjett 8.0 Økonomisk oversikt 8.1 Økonomisk oversikt drift 8.2 skjema 1A drift 8.3 Økonomisk oversikt investering. 8.4 skjema 2A investering 9.0 Økonomiplan 10.0 Handlingsplan Side Vedlegg: Forslag til budsjettinnstilling 33

3 Side Innleiing. I tråd med årshjulet har ein utarbeidt saldert grunnlag for budsjett, økonomiplan og handlingsplan Grunna store økonomiske utfordringar og behov for ytterlegare reduksjonar i verksemdene sine budsjettrammer, har ein i år funne det rett å fremje saldert grunnlag før statsbudsjettet ligg føre. Dermed kan politikarane kome raskare i gang med budsjett- og økonomiplanarbeidet, og det vil etter kvart bli mogeleg å fylle på med meir informasjon om utfordringane i einskilde verksemder, om inntektsrammene i statsbudsjettet og om alle ulike merknader som vil kome inn. I grunnlaget som ligg føre ser ein på den økonomiske utviklinga dei siste tiåra og på utfordringane kommunen i dag står oppe i. I tillegg blir det peikt på kva løysingar og tiltak ein ser på som mest aktuelle. Dette for at dei folkevalde skal få eit best mogeleg grunnlag i sitt vidare budsjettarbeid. 1.1 Tidlegare budsjettarbeid. Før år 2000 vart det lagt fram budsjett om hausten og rekneskap om våren. Når nye prosjekt gjorde det nødvendig vart det i tillegg lagt fram sak om budsjettendring. Vidare vart det utarbeidt konkrete saker som for eksempel endring av skulestruktur og delprivatisering av tenestetilbodet. Ut over dette vart det i liten grad lagt fram saker som gjekk direkte på orientering om budsjettet og kontroll av rekneskapen. Rundt år 2000 vart det lagt fram ny sak om endring av skulestrukturen. Årsaka var behovet for å redusere driftskostnadane. Då dette gav lite resultat vart det vedteke å engasjere konsulentfirma for å vurdere privatisering av VA, reinhald, drift og vedlikehald. Konklusjonen var at tiltaket ville føre til auke i kostnadane og difor burde utsetjast til ein hadde råd til slik utskiljing. I 2001 vart delegasjonsreglementet omarbeidt. Det meste av det som kunne delegerast, vart delegert til rådmannen og vidare nedover i organisasjonen. Eit viktig unntak var framlegging av saldert budsjett og økonomiplan, der formannskapet skulle ha ansvaret. Med utvida delegering auka behovet for rapportering. Difor vart det etablert ei ordning der rådmannen la fram nødvendig budsjettgrunnlag for formannskapet. Når budsjettet så var vedteke vart det lagt fram ein tertialrapport om våren, eit revidert budsjett om sommaren og ny tertialrapport om hausten. I tillegg kom kommunerekneskapen etter årsskifte. Grunna aukande vanskar med overskridingar og varierande inntekter, vart det i 2004 bestemt å legge om budsjett- og rapporteringsarbeidet, og å flytte arbeidet opp til rådmannsgruppa: - grunnlaget vart utvida med grundig gjennomgang og saldering av inntekter og utgifter, samt vurdering av alle investeringspostane. - Det vart innført ei ordning med forventningsbrev der kommunestyret og kvar einskild verksemd inngjekk ei skriftleg kontrakt om kva som skulle leverast ut frå tildelte budsjettrammer. - Årsmeldingane vart utvida der ein i tillegg til grundig gjennomgang av rekneskapstala, også orienterte om alle andre sider ved kommunal tenesteproduksjon. Vidare vart det rydda opp i investeringsbudsjettet med mellom anna overføring til neste år av unytta midlar, og det vart i meldinga peikt på andre viktige trekk i samfunnsutviklinga. - Tertialrapportane vart endra frå kun å omfatte overordna økonomi, til også å gå meir ned i detaljar på verksemdene. I tillegg kom omtale av den kommunale tenesteproduksjonen og vurdering av andre viktige hendingar i samfunnet. - Revidert budsjett i juni vart omarbeidt med meir grundig drøfting av den økonomiske utviklinga, og med klare tilrådingar om nødvendige endringar. - Formannskapet skulle på nær alle møte bli orientering om den økonomiske stoda.

4 Side 4 I tillegg til dette kom følgjande saker og rapportar som vart utarbeidde for å bli til hjelp i seinare budsjettarbeid: - I 2004 la rådmannen også fram sak der det vart peikt på dei vanskar den kraftige veksten i driftsutgiftene til skulane og spesielt pleie og omsorg ville skape. Dette så sant ein ikkje sette i verk tiltak som kunne redusere veksten. - I 2005 engasjerte rådmannen konsulentselskapet AGENDA for å sjå på heile den kommunale økonomien, og dei konkluderte med omgåande reduksjon i utgiftene til dei tunge sektorane. - I 2006 vart RO-senteret engasjert til å sjå spesielt på pleie- og omsorgstenestene, og dei konkluderte med at utviklinga ikkje var økonomisk berekraftig. - I 2007 la rådmanne fram ny rapport der han konkluderte med at kommunen i 2015 ville få årlege overskridingar på mellom 50,0 og 70,0 mill. kr. I tillegg la rådmannen fram ein rapport der det vart vist til dei tiltak som kunne vere aktuelle for å få orden på økonomien. - I 2008 la rådmannen fram liste med konkrete nedskjeringstiltak. Årsaka var manglande resultat av vedtekne generelle nedskjeringar. - I 2009 kom finanskrisa og rådmannen sine nedskjeringstiltak vart godkjende. I tillegg vart det Lagt fram sak om endring i skulestrukturen og om utviding av eigedomsskatten. - I vart Omsorg 2020 handsama med tilråding om å redusere omfanget av tenestetilbodet. - I la rådmannen fram eigen økonomirapport som konkluderte med at tiltak omgåande måtte setjast i verk for å hindre stadig større ubalanse mellom inntekter og utgifter. Hausten vedtok kommunestyret at budsjettarbeidet måtte halde fram etter tilnærma same opplegg også i åra som kom. 1.2 Mål. I desember vedtok kommunestyret å gjennomføre tiltak for å få redusert driftsutgiftene, og etter grundig jobbing vart det i juni vedteke revidert budsjett og økonomiplan Der skulle spesielt lønsutgiftene reduserast kraftig, og å gjennomføre dette blir viktigaste tiltaket i budsjett- og rekneskapsarbeidet i åra som kjem. Tiltaket er i tråd med målsetjingane i handlingsplanen der hovudmålet for økonomistyringa er: Gjennom grundig økonomistyring og reduksjon i driftsauken skal kommunen få ein sunn økonomi, samtidig som ei god og rasjonell tenesteyting skal bli utvikla vidare. For sjølve drifta gjeld følgjande hovudmål: Etablere samsvar mellom vedtekne oppgåver og tildelte ressursar, samt fastsetje eit driftsnivå som sikrar eit positivt driftsresultat. For investeringane gjeld følgjande målsetjing: Sjølvfinansierte, driftsreduserande og inntektsgjevande investeringar blir prioriterte. 1.3 Organisering av budsjettarbeidet : Rådmannen og verksemdsleiarane starta opp arbeidet med detaljbudsjett : Rådmannen la fram saldert forslag til budsjettgrunnlag : Regjeringa legg fram statsbudsjett for : Formannskapet drøftar framlagd budsjettgrunnlag : Rådmannen drøftar budsjettgrunnlaget med dei hovudtillitsvalde : Rådmannen legg fram saldert grunnlag for budsjett, økonomiplan og handlingsplan : Formannskapet legg fram innstilling om budsjett, økonomiplan og handlingsplan : Kommunestyret vedtek budsjett, økonomiplan og handlingsplan.

5 Side Litt om utviklinga dei siste tiåra. 2.1 Inntekter og utgifter. Utviklinga i kommunale inntekter. spost Kvinnherad 2003 Landssnittet 2003 Skilnad 2003 Kvinnherad Landssnittet Skatt i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Statleg rammetilskot i kroner pr. innbyggjar 9 937, , , , , ,- Andre statlege tilskot i kroner pr. innbyggjar 980, , , , ,- -63,- Eigedomsskatt i kroner pr. innbyggjar 1 961,- 694, , , , ,- Sals- og leigeinntekter i kroner pr. innbyggjar 8 199, , , , ,- -989,- Andre driftsinntekter i kroner pr. innbyggjar 7 397, , , , ,- -525,- Brutto driftsinntekter i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- I 1990 hadde Kvinnherad driftsinntekter som låg på rundt ,- kr pr. innbyggjar. Med innført eigedomsskatt på verk og bruk var dette meir enn i kommunesnittet. I 2003 var driftsinntektene meir enn dobla, og takka vere eigedomsskatt og kraftinntekter låg Kvinnherad sine inntekter framleis godt over inntektene til snittet av kommunane i landet. Frå 2003 til auka inntektene til kommunane i landet med 57,6 %. I Kvinnherad var auken på 54,8 %, og årsaka var mindre skatt og reduserte sals- og leigeinntekter. Kommunen har likevel inntekter som framleis ligg godt over kommunesnittet. Utviklinga i kommunale lønskostnader. spost Kvinnherad 2003 Landssnittet 2003 Skilnad 2003 Kvinnherad Landssnittet Løn skulane i kroner pr. innbyggjar 9 055, , , , , ,- Løn barnehagane i kroner pr. innbyggjar 3 207, , , , , ,- Løn pleie og omsorg i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Løn helse, sosial og barnevern i kroner pr. innb , ,- 407, , ,- 565,- Løn kultur i kroner pr. innbyggjar 755,- 639,- 116, ,- 919,- 279,- Løn vatn, avløp, brann og bustad i kroner pr. innb. 579,- 734,- -155, ,- 992,- 110,- Løn leiing, plan, samferdsle, næring og samarbeid 2 167, , , , , ,- Sum løn i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Brutto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- I 1990 var Kvinnherad ganske lik andre kommunar med lønsutgifter under 60,0 % av brutto drift. Av lønsmidlane la barnehagane, skulane og helse og sosial beslag på rundt 70,0 %. I 2003 hadde snittkommunen framleis lønsutgifter på godt under 60,0 % av brutto drift, medan Kvinnherad hadde fått ein auka til over 63,0 %. Mens barnehagane, skulane og pleie og omsorg framleis nytta 70,0 % av lønsmidlane i snittkommunen, var ein i Kvinnherad kome opp i 80,0 %. I 2006 var lønsutgiftene til Kvinnherad kome opp i 66,0 % av brutto drift, og framleis gjekk 80,0 % av lønsutgiftene til dei tre tunge sektorane. Skilnad Skilnad Frå 2006 til auka driftsutgiftene til kommunane i landet med 34,0 %. Grunna innstraming etter finanskrisa var auken til Kvinnherad på 27,0 %. Lønsutgiftene auka mest med 33,0 %, medan andre driftsutgifter auka med 15,0 %. Dermed kom lønsdelen opp i nær 70,0 % av brutto drift, mens den for snittet framleis låg under 60,0 %. I brukte snittet av kommunane framleis 70,0 % av lønsmidlane på dei tre tunge sektorane skular, barnehagar og pleie og omsorg. I Kvinnherad held andelen seg på 80,0 %. At Kvinnherad har uvanleg høge lønskostnader på skular, barnehagar og pleie og omsorg ser ein også når ein samanliknar med Stord, Os, Bømlo, Voss og kommunegruppe 11.

6 Side 6 Samanlikning med lønsutgiftene til Stord, Os, Bømlo, Voss og Gruppe 11. spost Kvinnherad Stord Os Bømlo Voss Gr. 11 Løn skulane i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Løn skulane i kroner pr. elev , , , , , ,- Løn barnehagane i kroner pr. innbyggjar 5 319, , ,- 139, , ,- Løn barnehagane i kroner pr. barnehagebarn , , , , , ,- Løn pleie og omsorg i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Løn pleie og omsorg i kroner pr. tenestemottakar , , , , , ,- Løn helse, sosial og barnevern i kroner pr. innbyggjar 4 313, , , , , ,- Løn kyrkje og kultur i kroner pr. innbyggjar 1 198,- 945,- 602,- 836, , ,- Løn vatn, avløp, brann og bustad i kroner pr. innbyggjar 1 102,- 540, ,- 487, , ,- Løn leiing, plan, samferdsle, næring og samarb. i kr pr. innb , , , , , Sum løn i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- I er det kun Voss som har elevkostnader på nivå med Kvinnherad. Gruppe 11 og dei andre kommunane har fleire elevar i klassane, og dermed lågare kostnader. Når det gjeld barnehagane har Bømlo ingen, Os og Stord har få medan Voss har halvparten kommunale. Også Gruppe 11 har blanding av kommunale og private. Med få private og mange små kommunale barnehagar blir lønskostnadane til Kvinnherad ekstra høge. For pleie og omsorg er det kun Voss med langt fleire eldre som er i nærleiken av Kvinnherad sine lønskostnader. Gruppe 11 ligg godt under og Os med privat institusjon ligg ekstra langt under. Og lønskostnadane til helse, sosial og barnevern ligg over i Kvinnherad, noko som delvis skuldast høgt tal helsesenter, og delvis at interkommunalt samarbeid fører til at lønskostnadane til for eksempel barnevernet fell bort i Bømlo. Kyrkje og kultur på Voss ligg over Kvinnherad, medan alle andre og spesielt Os ligg under. Særleg Voss, men og Os ligg over Kvinnherad når det gjeld kommunalteknikk. Gruppe 11 ligg likt med Kvinnherad, medan Stord og Bømlo ligg langt under då dei har skilt VA-sektoren ut som eige selskap. Utan utskiljing tyder gebyrsatsane på at dei ville lege over både Kvinnherad og Os. Når det gjeld løn til leiing og samfunnsutvikling ligg gruppe 11 høgast med Voss på andreplass. Dei andre kommunane er ganske like med Os lågast. Dei samla lønsutgiftene er klart høgast i Kvinnherad med Voss på plassen bak. Desse kommunane har i liten grad sett oppgåver bort til private. Lågast ligg Os som har privatisert mest. Samanlikning med driftsutgiftene til Stord, Os, Bømlo, Voss og Gruppe 11. spost Kvinnherad Stord Os Bømlo Voss Gruppe 11 Brutto drift skulane i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Netto drift skulane i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Brutto drift skulane i kroner pr. elev , , , , , ,- Netto drift skulane i kroner pr. elev , , , , , ,- Brutto drift barnehagane i kroner pr. innbyggjar 7 851, , , , , ,- Netto drift barnehagane i kroner pr. innbyggjar 6 887, , , , , ,- Brutto drift barnehagane i kroner pr. barnehagebarn , , , , , ,- Netto drift barnehagane i kroner pr. barnehagebarn , , , , , ,- Brutto drift pleie og omsorg i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Netto drift pleie og omsorg i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Brutto drift pleie og omsorg i kroner pr. tenestemottakar , , , , , ,- Netto drift pleie og omsorg i kroner pr. tenestemottakar , , , , , ,- Brutto drift helse, sosial og barnevern i kroner pr. innb , , , , , ,- Netto drift helse, sosial og barnevern i kroner pr. innb , , , , , ,- Brutto drift kyrkje og kultur i kroner pr. innbyggjar 2 849, , , , , ,- Netto drift kyrkje og kultur i kroner pr. innbyggjar 2 241, ,- 826, , , ,- Brutto drift vatn, avløp, brann og bustad i kroner pr. innb ,- 788, ,- 802, , ,- Netto drift vatn, avløp, brann og bustad i kr pr. innb. 765,- 181,- 747,- 609,- 101,- 495,- Brutto leiing, plan, samferdsle, næring og samarb. og anna 8 686, , , , , ,- Netto leiing, plan, samferdsle, næring og samarb. og anna 4 045, , , , , ,- Brutto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Netto driftsutgifter i kroner pr. innbyggjar , , , , , ,- Årsgebyr, VAR, slam og feiing i kr pr. innbyggjar 8 980, , , , , ,-

7 Side 7 Også når ein ser på brutto og netto driftsutgifter ligg dei tre store sektorane høgt i Kvinnherad. Skulane ligg høgast i Kvinnherad både pr. innbyggjar og pr. elev. Årsaka er først og fremst ein struktur med mange små skular. Kun Voss med ein liknande skulestruktur har kostnader i nærleiken av Kvinnherad. Barnehagane blir ganske lik dei andre kommunane når ein samanliknar pr. innbyggjar. Ser ein pr. barn er det på ny Kvinnherad som kjem høgast ut med Voss på andreplass. Årsaka er mange små og dyre kommunale barnehagar. Pleie og omsorg har dei høgaste kostnadane i Kvinnherad både pr. innbyggjar og pr. mottakar. Kun Voss og Stord er i nærleiken, medan Bømlo, Os og gruppe 11 ligg langt under. Tidlegare rapportar har konkludert med at Kvinnherad gjev eit for godt tilbod til personar med små behov. For resten av driftsutgiftene er fordelinga ganske ligg lønsutgiftene. Os nyttar mindre til kyrkje og kultur, Stord og Bømlo har skilt ut VA-sektoren og får dermed lågt forbruk på kommunalteknikk, medan Gruppe 11 og Voss nyttar mest til leiing og samfunnsutvikling. Her burde Kvinnherad lege høgare då behovet til distriktskommunar er større enn behovet til sentrumskommunar. Viktige samfunnsprosjekt der kommunen har bidrege. År Prosjekt År Prosjekt 2001: Folgefonntunnelen opna, delvis vegutbetring frå tunnelen til Fureberg, vegutbetring i Kilen-området, opprusting av Skålagata, gang- og sykkelveg frå Helland til Husnes sentrum, ny veg til Søral, tomter til Skarveland, Teigen Bygg, Rosendal Fjordhotell, Lonabrotet og Felleskjøpet. 2002: Holmefjordprosjektet opna, Ranavik ferjekai utbetra, gangog sykkelveg frå Rosendal til Seimsfoss, utviding av Søral med løyve til fylling i sjøen, golfbane, ny eigarstruktur på Årsnes, sal av ferdig regulerte bustadareal i Røsslandslia og i Lundsmyra. 2003: Større ferjer og flytting til Skjærsholmane, gang- og sykkelveg Rosendal Neslia, ny veg i Åkerslia, utviding industriområde Høylandsbygd, utviding Torghuset utsett, Lidl starta bygging. 2005: Tveitnesparsellen utvida, utfylling i Opsangervågen og i Husnes industriområde, Kvadraten kjøpesenter utvida, Lonabrotet utbygdt, ny eigar i Husnes sentrum, nasjonalpark etablert, bustader på industriområde i Uskedalen og på Valen, utviding av Harding, Vikingfjord og Skarveland, avslag på søknad om kjøp av Skålafjæra. 2007: Tunnelutviding mellom Gjermundshamn og Mundheim samt vegutviding i Mundheimsdalen, auka ferjetilbod Løfallstrand Gjermundshamn, ny privat barnehage på Halsnøy, ordna opp i tomtestrid på Prestnes, sal av Neslia industriområde til Spa-hotell, nye Vik kraftstasjon starta, ni sentrumstomter selt til firma utan konkrete planar. 2009: Moshovdatunnelen opna, vegutbetring i Erslandsmarka, Søral redusert til halv produksjon, ny båthamn er opna i Rosendal, turisthotell er opprusta og bustadfelt etablert i sentrum, HMR og Skarveland utvidar, nye industribygg i Sandviklia og på Halsnøy, to rettssaker stansa alle planar om arealkjøp i Kobbebukta fiskerihamn, Torgplassen opna, Stord går for nytt fergeleie i Djupavik. : Trafikksikring deler av Sandvoll, utbetring av Utåker ferjekai, SKL i gang med nytt kraftutbyggingsprosjekt, inkubator opna på Husnes, nye kontor og forretningsbygg på Husnes, større daglegvarebutikk i Uskedalen, ja til Folgefonnsenterrapport. 2004: Utbygging breiband, utbetring Ådland, gangbru på Seim, skogsbilveg til Skjelnesodden, tomteutviding Hjønnevåg, hotell Handeland, steinpark Rosendal, Lidl stansa bygginga. 2006: Vegutbetring Omvikdalen Matre, ny veg forbi Husnes kyrkje og forbi Baroniet, ny båtrute Rosendal Bergen, utviding Fjellhaugen skisenter og Midthølen skytebane, Norsafe AS etablert på Årsnes, Energiteknikk AS utvidar, byggestart Husnes Storsenter og Torgplassen. Sal av sentrumsareal til firma utan byggeplanar. 2008: Halsnøysambandet opna, Sunde ferjekai nedlagt, sikring og utviding av Gjermundshamn ferjekai, Husnes Storsenter og nytt kontor- og forretningsbygg opna, NAV-kontor etablert, møbelbutikken flytta til sentrum, forretningsbygg utvida i Rosendal, rekordmange minikraftverk, Kvinnherad mellom dei største på fiskeoppdrett. : Årsnes ferjekai opna, vegutbetring frå Årsnes til Djupevik, trafikksikring og utbetring av vegen frå Sæbøvik til Halsnøy Kloster, delutbetring av Krokaparsellen, areala nord for Husnes sentrum ferdig tilrettelagt og nytt senter opna, Kvinnherad vidaregåande skule opprusta og utvida, ny privat barnehage i Rosendal, siste nybygg levert frå Høylandsbygd, Husnes hotell stengt. : Nattferje Årsnes - Gjermundshamn, oppstart tunnel bak Tysse, Jondalstunnelen opna, parkeringsplass i Bondhus, ny kraftavtale kan sikre Søral, privat barnehage på Valen, regionalt samarbeid om strandsoneprosjekt. I 2003 deltok ein i prosjektet Næringsvenleg offentleg sektor og kom mellom dei beste i landet. På møte i 2007 hevda regionvegsjefen at det skjedde meir på vegsektoren i Kvinnherad enn i dei fleste andre kommunar, og at årsaka var ein dyktig og kreativ administrasjon og politikarar som støtta opp om tilrådde løysingar. I tida etter har administrasjonen flytta fokus til dei økonomiske utfordringane, og kvart år har fylkesmannen gjeve ros til innhaldet i rådmannen sine salderte budsjettgrunnlag. Truleg vil han også snart kunne gje ros til politikarane for deira støtte og oppfølging av tilrådde løysingar.

8 Side Lånegjeld og fondskapital. Utvikling i lånegjeld og fondskapital. spost Kvinnherad 1990 Kvinnherad 2000 Kvinnherad 2003 Kvinnherad 2007 Kvinnherad Utlån til andre , , , , ,- Lån finansiert av andre , , , , ,- Lån finansiert av kommunen , , , , ,- Pensjonsforplikting ,- 757,593, ,- Langsiktig lånegjeld , , ,- Bokførte fondsmidlar , , , , ,- I 1990 hadde kommunen lånegjeld på godt 9 000,- kr pr. innbyggjar. Av dette var 5 000,- kr gjeld som kommunen sjølv skulle betale. Fondsmidlane låg på litt under 1 300,- kr pr. innbyggjar. I 2000 hadde lånegjelda auka til over ,- kr pr. innbyggjar. Av dette var nær ,- kr gjeld som kommunen sjølv skulle betale. Fondsmidlane hadde grunna sal av SKL-aksjane auka kraftig og var nær identisk med samla lånegjeld. I 2003 hadde lånegjelda auka til over ,- kr pr. innbyggjar. Pensjonsforpliktingane var på ,- kr, slik at langsiktig lånegjeld utgjorde over ,- kr pr. innbyggjar. Den gjeld som kommunen sjølv skulle betale var dobla til ,- kr pr. innbyggjar og var dermed blitt identisk med kommunen sin fondskapital. I 2007 var lånegjelda på ,- kr pr. innbyggjar. Pensjonsforpliktingane hadde auka til kr og samla langsiktig lånegjeld var dermed på ,- kr pr. innbyggjar. Gjelda som skulle betalast av kommunen var auka til over ,- kr, medan fonda var kome opp i ,- kr pr. innbyggjar I var lånegjelda på ,- kr pr. innbyggjar, medan pensjonsforpliktingane var auka til heile ,- kr pr. innbyggjar. Samla langsiktig lånegjeld var dermed på ,- kr pr. innbyggjar. Den gjeld som kommunen sjølv skal betal var auka til over ,- kr, medan fondsmidlane kun var auka til vel ,- kr pr. innbyggjar. Lånegjeld samanlikna med andre kommunar (kommunekonsern). spost Kvinnherad Stord Os Bømlo Voss Gruppe 11 Landssnittet Lånegjeld i kroner pr. innbyggjar , , , , , , ,- Pensjonsforplikting i kroner pr. innb , , , , , , ,- Langsiktig lånegjeld i kroner pr. innb , , , , , , ,- Fondsmidlar i kroner pr. innbyggjar , , , , ,- Stord har ein lånegjeld som ligg langt over alle andre kommunar i Hordaland, men tek ein med pensjonsforpliktingane ligg Kvinnherad like høgt. Rett nok har Kvinnherad store fond, men dersom kraftfondet blir nytta til å betale ned lån, vil langsiktig lånegjeld likevel ligge lågare i Os og Bømlo kommune og i snittet for kommunane i landet. Frå 2003 til auka snittkommunane sin langsiktige lånegjeld med over 95,0 %. I Kvinnherad var auken ein god del lågare, men med eit langt høgare utgangspunkt er resultatet blitt ein langsiktig gjeld som ligg meir enn ,- kr pr. innbyggjar over landssnittet. Fordelt på kvar familie i kommunen nærmar ein seg dermed ei samla langsiktig kommunal lånegjeld på ein halv million kroner. Ser ein på kva kommunen har investert i dei siste ti åra, vil ein sjå at mykje har gått til tiltak som har medført auka drift. Dermed har investeringane i stor grad bidrege til å skape dei økonomiske vanskane med alt for høge driftsutgifter i høve til driftsinntektene

9 Side 9 Større kommunale investeringar. År Prosjekt År Prosjekt 2001: IT, Malmanger skule, Seglem barnehage, Sunde gamle skule, Husnes sjukeheim, Halsnøy sjukeheim, verna bustader Myro, Ullvarefabrikken, Kvadraten, bufellesskap Sunde, bustadfelt Ølve, branntekniske pålegg, Husnes og Halsnøy vassverk, kloakk Husnes og Rosendal, opprusting Rosendal sentrum, Folgefonntunnelen, tilskotslån. 2002: Rådhuset, IT, Husnes sjukeheim, Halsnøy sjukeheim, Husnes kulturhus, idrettshall Uskedalen, Årsnes industriområde, Husnes og Halsnøy vassverk, kloakk Sunde, Husnes og Neslia, brannutstyr, gangveg Rosendal, gang- og sykkelveg Neslia- Rosendal Seimsfoss, asfalt, vegforskotering Mauranger, Folgefonntunnelen, Åkerslivegen, etableringslån. 2003: Åkra oppvekstsenter, Hauge oppvekstsenter, Rosendal ungdomsskule, ENØK-tiltak, Husnestunet, Halsnøytunet, bufellesskap Valen, avlastingsbustad Husnes, rådhuset, IT, vassverk Høylandsbygd, Valen og Husnes, kloakk Sunde og Sæbøvik, Åkerslivegen, Folgefonntunnelen, Husnes industriområde, Husnes kulturhus, idrettshall Hatlestrand, nasjonalparksenter, etableringslån. 2005: Åkra oppvekstsenter, Bringedalsbygda barnehage, Rosendal bufellesskap, Husnestunet, Halsnøytunet, ambulansestasjon Husnes, lån AFA, breiband/ip-telefoni, lysarmatur, Husnes kulturhus, asfalt, Folgefonntunnelen, Halsnøysambandet, Holmefjordparsellen, nasjonalparksenter, Husnes vassverk, kloakk Sunde, etableringslån. 2007: Sætre skule, ambulansestasjon og helsesenter Husnes, aggregat Husnestunet, bufellesskap utviklingshemma, Rosendalstunet, IT, branntekniske pålegg, asfalt, Prestnes industriområde, utfylling Husnes industriområde, forskottering riksvegar, Folgefonntunnelen, kai Rosendal og Fjelberg, kunstgrasbane Husnes, Kvinnherad kyrkjegard, reinseanlegg Herøysund vassverk, kloakk Sunde, Uskedalen og Omvikdalen, arealsal i Husnes sentrum, etableringslån. 2009: Sætrte skule, Hatlestrand skule, Omvikdalen skule, Undarheim barnehage, kulturskulesenter Husnes, bufellessk. utviklingshemma, kjøkkendrift sjukeheimane, helsesenter Husnes, Folgefonntunnelen, Baronivegen, torgplass Husnes, utviding Husnes sentrum, kai Rosendal, Kvinnh. kyrkjegard, parkeringsplass Husnes kyrkje, forskottering Erslandsmarka og Tofte Ranavik, reinseanlegg Muradalen, Omvikdalen vassverk, kloakk Uskedalen, etableringslån. : Sætre skule, Hatlestrand skule, Rosendal ungdomsskule, Sunde skule, Valen skule, basseng Undarheim skule, steinparken og nasjonalparksenteret, IT, kystkultursenter Sunde, Husnes kulturskulesenter, lågterskelt. rusavhengige, Rosendalstunet, Opsangervegen, Folgefonntunnelen, veglys, busslomme Ljosnes og Røsslandslia, asfalt, kunstgrasbane Rosendal, plan Husnes, Kvadraten burettslag, Omvikdalen vassverk, kloakk Omvikdalen, forskottering Tofte Ranavik, refusjon Seimsfoss Rosendal Neslia, etableringslån. 3.0 Status og utfordringar. 2004: Åkra oppvekstsenter, Uskedalen skule, Rosendal ungd.skule, Sunde skule, Mauranger skule, Øyatun skule, bufellesskap Valen, Husnestunet, Halsnøytunet, kjøkkenløysing, avlastingsbustad, rådhuset, IT, breiband, sak-/arkivsystem, Valen vassverk, kloakk Sunde, Sæbøvik og Uskedalen, Årsnes industriområde, Åkerslivegen, Folgefonntunnelen, asfalt, refusjon Maurangervegen, kulturhuset, idrettshall Uskedalen og Hatlestrand, nasjonalp.senter, kyrkjegard, etableringslån. 2006: Branntekniske pålegg, IT, Husnes ungdomsskule, Øyatun skule, utemiljø, ambulansestasjon Husnes, psykiatribustader Omstun, vass- og kloakkutbygging, asfalt, Folgefonntunnelen, brannbil Ølve og tankbil Husnes, Kvinnherad kyrkjegard, etableringslån, refusjon forskotering Holmefjord. 2008: Sætre skule, IT, skifting lysarmatur, branntekniske pålegg, bufellesskap psykisk utviklingshemma, Kvinnherad kyrkjegard med vegomlegging, kunstgrasbane Husnes/Rosendal, ferjekai Borgundøy, asfaltering, torgplass Husnes, Folgefonntunnelen, forskottering Erslandsmarka og Årsnes, tilskot golfklubben, reinseanlegg Muradalen, Omvikdalen vassverk, kloakkrensing Uskedalen, Seimsfoss og Omvikdalen, lagerbygg Husnes, etableringslån. : Sætre skule, Hatlestrand skule, Rosendal ungdomsskule, IT, kulturskulesenter Husnes, Inneklima, Rosendalstunet, bufellessk. utv.hemma, Folgefonntunnelen, parkeringsplass Husnes kyrkje, gangveg Sunde Podlen, kunstgrasbane Rosendal, lån AFA, digital kino, forskotering Løfallstrand Austrepollen, vassleidning Varaldsøy, reinseanlegg Muradalen, Omvikdalen vassverk, kloakk Uskedalen, Seim og Omvikdalen, etableringslån. : Budsj. Sætre skule, Hatlestrand skule, Rosendal ungdomsskule, basseng Undarheim skule, Rosendalstunet, Husnestunet, Husnes kulturskulesenter, Husnes sentrum, Opsangervegen, kai Rosendal, Folgefonntunnelen, ferjekai Varaldsøy, utbet. forskotterte midlar, Sjøstova Borgundøy, IT, Ølve vassverk, Husnes vassverk, etableringslån. 3.1 Folketalsutvikling. Inntektssystemet til kommunane byggjer på at til fleire innbyggjarar ein har, til større blir skatteinntektene og rammeoverføringane frå staten. Dermed blir vekst i folketalet ein avgjerande føresetnad for å kunne oppretthalde og vidareutvikle eit godt tenestetilbod. Folketalsutvikling i Hordaland. I indre deler av Hordaland slit ein med fråflytting og forgubbing. Einsidig næringsstruktur og stor avstand til byane appellerer lite til dei unge. Når stadig fleire reiser for å ta utdanning eller finne anna arbeid, blir det ekstra vanskeleg å kunne tilby gode nok arbeidsplassar lokalt. Sjølv med store kraftinntekter og ekstra satsing på offentlege tenester, maktar ein ikkje å redusere denne negative utviklinga. Einaste løysinga ein finn er gjerne å satse på innvandring, men problemet er at ofte prioriterer også dei urbane tilbod og reiser dermed vidare etter ei tid.

10 Side 10 I ytre deler av fylket og spesielt rundt Bergen er næringsaktiviteten høg og jobbtilboda mange. I tillegg kjem alle utdanningsinstitusjonane og dei mange urbane tilboda som ungdomen etterspør. Dette har gjeve ein vekst i folketalet som til tider har blitt så sterk at det har ført til vanskar med det offentlege tenestetilbodet. Dermed oppstår paradokset der gode kommunale tenester gjev nedgang medan svake tenester gjev vekst. Fylkeskommunen la i fjor fram prognosar for dei neste 30 åra med nær dobla folketalsvekst i dei sentrale deler av fylket. Bergen vil få opp mot nye innbyggjarar, medan Hordaland samla vil få ein vekst på rundt I Odda, Ullensvang og Jondal har folketalet gått ned med over dei siste 30 åra, og talet på Hordalendingar som bur i dei tre kommunane har gått ned frå 3,7 % i 1980 til 2,4 % i. I følgje dei nye prognosane vil talet bli redusert til 1,8 % i Det betyr halvering på 60 år. Folketalsutvikling i Kvinnherad: Kvinnherad manglar nødvendig kontakt med eit regionsenter og har vel så lang reisetid til byane som nabokommunane i aust. I lang tid har ein blitt omtalt av fylkeskommunen som eit av dei mest sårbart områda i Hordaland. Saman med mangel på eit sterkt kommunesenter, var dette årsaka til at SSB i 1990 meinte folketalet dei neste 20 åra ville falle til under Med satsing på samferdsle, næringsutvikling og sentrumsvekst har ein i staden oppnådd vekst i folketalet. Utkantbygdene har rett nok hatt nedgang medan veksten først og fremst har kome i Husnesområdet. Nye prognosar lovar ein folketalsvekst dei neste 30 åra på ytterlegare Dette vil gje grunnlag for vidare vekst og utvikling i kommunen, samtidig som inntektsauke vil gjere det mogeleg å halde oppe eit godt tenestetilbod. I følgje fylkeskommunen vil utkantbygdene halde fram med å gå ned, medan Husnes, Sunde, Valen vil utvikle seg til den klart største tettstaden på Folgefonnhalvøya. For å oppnå vekst må tilhøva leggjast til rette slik at fleire flyttar til enn frå kommunen. I mange år har situasjonen vore det motsette. Når folketalet likevel har gått opp, skuldast det eit ganske stort fødselsoverskot og aukande innvandring. Framskriving av folketalet viser at snittalderen vil auke vidare, talet på barn og unge vil gå ytterlegare ned og fødselsoverskotet vil etter kvart bli negativt. Samtidig vil mange yrkesaktive nærme seg pensjonsalder. Utan auka innflytting kan konsekvensen dermed bli mangel på arbeidskraft med påfølgjande utflytting av bedrifter. Resultatet kan det bli nedgang i staden for vekst i folketalet. 3.2 Økonomisk status. Kvinnherad blir vurdert av staten som ei tungdriven kommune med behov for rundt 5,0 % meir i overføringar enn snittkommunen. I tillegg har Kvinnherad store inntekter frå mellom anna kraft og eigedomsskatt. Dermed burde ein ha gode mogelegheiter for å drive aktiv samfunnsutvikling. Dessverre har utviklinga i aukande grad gått den andre vegen der stadig meir av kommunen sine inntekter er blitt nytta til drift av dei tunge sektorane skulane, barnehagane og pleie og omsorg. I tillegg varierer kraftfondet sterkt i verdi, noko som fører til at år med god avkastning kamuflerer ei altfor høg drift der overskridingar ikkje treng dekkast inn. År med verdifall skaper så krise og reduksjon i resten av tenesteproduksjonen. Resultatet er blitt ei fordeling av utgiftene som er svært ulik andre kommunar. Når ein først kjem i den situasjon at alt for mykje av ressursane går til dei tunge sektorane, blir det

11 Side 11 ekstra vanskeleg å kome ut av floken. Spesielt gjeld dette i ein storkommune som Kvinnherad der bygda framleis er viktigast, noko som gjere det vanskeleg å få fleirtal for strukturendringar. I vart verdifall i kraftfondet kombinert med grundig politisk gjennomgang av økonomien, og resultatet vart ei sams oppfatning av at utgiftene er større enn inntektene og at skilnaden vil auke i åra som kjem. Å redusere driftsutgiftene til skulane, barnehagane og spesielt pleie og omsorg til eit meir normalt nivå vil krevje strukturelle endringar, og dette vil ta tid. Difor såg ikkje fleirtalet i kommunestyret anna løysing enn å vedta innsparingar også for dei som hadde lite frå før. Kommunestyret har vidare vedteke at dei verksemder som ikkje maktar å halde seg til tildelte rammer sjølve må dekke inn overskridingane. Dette må praktiserast strengt slik at ein unngår at alle må lide for fåtalet sine synder. Kommunestyret viste at driftsreduksjonane kunne minkast ved å innføre utvida eigedomsskatt. Når ein valde å sjå bort frå denne inntektskjelda, betyr det at kommunen har ein reserve som kan nyttast i åra som kjem. Den internasjonale finanskrisa skapte ein del vanskar for det eksportretta næringslivet. På tre år har talet på industriarbeidsplassar gått ned med 190. Når den samla arbeidsplassnedgangen ikkje er blitt på meir enn 55, er årsaka først og fremst sentrumsvekst og dermed fleire sysselsette i dei tenesteytande næringane. Ny optimisme i oljenæringa har den siste tida gjeve mange verksemder i kommunen eit oppsving, og no er det mange som søkjer etter folk. Når det i tillegg er von om at det vil ordne seg for Søral, kan det vere mogeleg med vidare sentrumsvekst og ny auke i talet på arbeidsplassar. I følgje Norsk Hydro AS vil prisane på straum falle så kraftig at Noreg blir eit av dei beste landa for kraftkrevjande industri. For SØRAL er dette godt nytt, men for kommunen vil konsekvensen bli kraftig inntektsreduksjon. I tillegg til straumprisane vil også dei høge kapitalkostnadane før eller seinare skape vanskar. Inntil vidare ser det ut til at renta vil halde seg rekordlåg, men like fullt hevdar Noregs Bank at den om nokre år vil ha auka til over 5,0 %. I tillegg oppmodar fylkesmannen om at avdraga blir heva til minst 3,5 %. Konsekvensane kan bli at kapitalkostnadane til kommunen må doblast. På toppen kjem eit nytt inntektssystem der staten alt har bestemt at Kvinnherad sine utgiftsbehov ikkje ligg 10,0 %, men kun 5,0 % over snittkommunen. Inntil vidare blir tapet kompensert, men dette skal kun gjelde i ein overgangsperiode. Ut frå alt dette kan det vere fornuftig av kommunestyret å ha utviding av eigedomsskatten som ein reserve som skal nyttast til å dekke inn deler av mogelege inntektstap i åra som kjem. Når fleirtalet i kommunestyret har vedteke at det ikkje er inntektene som skal aukast, men utgiftene og då spesielt lønsutgiftene som skal reduserast, så er dette utvilsamt rett strategi. Kommunen har alt for mange tilsette, og resultatet er blitt årleg auke i lønsutgiftene som langt overgår auken i dei frie inntektene. Dermed er ein blitt stadig meir av stor avkastning frå kraftfondet. Når den sviktar blir resultatet aukande underskot. 4.0 Driftsinntekter. Saman med dei kommunale skatteinntektene utgjere rammetilskotet frå staten dei frie inntekter som kommunen kan disponere fritt innafor gjeldande lover og reglar. Rammetilskotet er for

12 Side 12 Kvinnherad sin del innbyggjartilskot, utgiftsutjamning, inntektsutjamning, kompensasjon for ulike oppgåver og skjønsmidlar som dekker deler av tapet etter endringar i inntektssystemet. Frå kjem og midlar til samhandlingsreforma. Før var selskapsskatten del av rammetilskotet, men den er teken bort og delvis erstatta av eit distriktspolitisk tilskot. I tråd med revidert nasjonalbudsjett våren blir skatt og innbyggjartilskot for auka med 3,0 %. I tillegg blir det i tråd med kommuneproposisjonen lagt inn ein ekstra auke på 10,1 mill. kr. Auken i frie inntekter frå til blir dermed på 3,9 %. Tilskotet til samhandlingsreforma er då uendra, men det er lagt inn reduksjon som følgje av grensejustering mot Jondal. MVA investering er kompensasjon for innbetalt moms knytt til investering. Grunna kraftig reduksjon i investeringane vil denne kompensasjonen bli langt lågare neste år. Etter pålegg frå staten skal 80,0 % av MVA-kompensasjonen overførast til investeringsbudsjettet. MVA drift er kompensasjon for innbetalt moms knytt til drift. Når summen minkar, skuldast dette stram budsjettering og dermed mindre til kjøp av varer og tenester. Staten har vedteke å auke skattetaket for kraftverk ytterlegare i, og eigedomsskatten vil dermed auke til 64,0 mill. kr. Dette er litt lågare enn det som ligg i økonomiplanen, og årsaka er rekneskapstala for som tyder på ein liten reduksjon i samla eigedomsskatt. Frå Kvinnherad Energi AS blir det budsjettert med eit utbytte på 9,0 mill. kr. Dette er i tråd med kommunestyret sitt vedtak om på ny å auke utbyttet frå selskapet. Straumprisane i Skandinavia har falle kraftig sommaren, og ekspertane trur no at dei låge prisane vil vare minst eit år. I så fall må konsesjonskraftinntektene reduserast kraftig. I budsjettgrunnlaget legg ein til grunn ein svikt på 15,0 mill. kr i høve til godkjent økonomiplan. I budsjettgrunnlaget legg ein opp til eit utbytte frå kraftfondet på 25,0 mill. kr og årsaka til auken er den store svikten i konsesjonskraftinntektene. Målet må likevel vere å kunne budsjettere utan inntekter frå fondet i det heile, men det vil ein neppe makte før alle overskridingar er dekka inn. Alt dette fører til at andre inntekter blir på 154,3 mill. kr, og det er mindre enn i økonomiplanen. Årsaka er først og fremst mindre inntekt frå konsesjonskrafta. Kommunen får renteinntekter frå ulike fond og frå låneopptak. I starten av året tek kommunen opp lån til finansiering av vedtekne investeringar. Lånet blir plassert i bank og gjev dermed ei viss renteinntekt. Når investeringane går ned vil også lånebehovet bli redusert, og dermed vil det bli mindre inntekter. I budsjettet for blir difor renteinntektene sett til 2,0 mill. kr. Deler av dette er avkastning frå ulike fond som må tilbakeførast. Til å dekke renter og avdrag for investeringane på VA blir det neste år sett av 11,0 mill. kr, medan det til renterefusjon skulebygg blir sett av 1,5 mill. kr. Kompensasjonstilskot frå husbanken blir sett til 6,0 mill. kr, medan renter formidlingslån og næringslivslån samla blir sett til 3,0 mill. kr. Avdrag på dei kommunale låna blir som i gjeldande økonomiplan, då dette er i tråd med innspel i tidlegare revisjonsmelding. Grunna forventa låg rente blir renteutgiftene reduserte med 1,0 mill. kr. Samla fører dette til at sum renter og avdrag endar på 48,5 mill. kr i utgifter, noko som er litt lågare enn i økonomiplanen.

13 Side 13 Av all MVA-kompensasjon knytt til investering skal 80,0 % eller 5,0 mill. kr nyttast til finansiering av investeringane. Dette er i tråd med økonomiplanen og krav frå staten. Av kommunen sine renteinntekter blir 0,5 mill. kr sett av på bundne fond. Årsaka er vedtektene til fonda som regulerer bruken av avkastninga. Til premieavvik pensjon blir det i tråd med gjeldande økonomiplan lagt inn ei utgift på 3,0 mill. kr. Årsaka er tidlegare inntekt som no må utgiftsførast. Til nedbetaling av tidlegare overskriding blir det sett av 30,0 mill. kr. Dette er nær 5,0 mill. kr mindre enn i gjeldande økonomiplan, og årsaka er forventa svikt i konsesjonskraftinntektene. Dermed fører dette til at bundne utgifter blir på 38,5 mill. kr. Samla gjev dette driftsinntekter i på 736,7 mill. kr, noko som er identisk med godkjent økonomiplan. Med unntak av 1,0 mill. kr i tilskot til motorsportsenteret, blir heile summen nytta til drift, og i høve til vedteke budsjett for er dette ein reduksjon på 0,2 mill. kr. Driftsinntekter. Inntektspostar Reknesk Reknesk Reknesk. Reknesk. Grunnlag Innbyggjartilskot Skjønstilskot Selskapsskatt/ Distriktstilskot Inntektsutj./komp. for endr Samhandlingsreforma Red. grunna overføring til Jondal Skatt Sum frie inntekter MVA investering MVA drift Eigedomsskatt Utbytte frå Kvinnh. Energi Vinst / tap frå kraftfondet Førehandssal kons.kraft Konsesjonsstraumsal Konsesjonsavgifter Andre inntekter og utgifter Sum andre inntekter Renter diverse bankinnskot Dekking VA-investeringar Refusjon renter skuleinnv Komp.tilskot husbanken Renter formidlingslån Renter næringslivslån Avdrag kommunale lån Renter kommunale lån Sum renter og avdrag MVA komp til investering Finansiering investering Ekstra finansiering invest. Næringsfond Vedlikehaldsfond Bundne fond Driftsmidlar til investering Premieavvik pensjon Bruk av unytta overskot Dekking overskriding frå Sum bundne innt./ utgifter Sum disponible inntekter Overskot til driftsfond Sum inntekter til drift

14 Side Driftsutgifter. 5.1 Lønsutgifter. Den største utgiftsposten til kommunen er løn, og då først og fremst løn til fast tilsette. I tillegg kjem variabel løn til vikar, ekstrahjelp, overtid, beredskap og anna godtgjersle. På toppen kjem sosiale utgifter til pensjon, arbeidsgjevaravgift og forsikring. Frå 2009 til auka lønsutgiftene med kun 2,7 %, noko som først og fremst skuldast overgang frå kommunal til privat barnehage i Rosendalsområdet. Frå til var lønsauken på 6,0 %. Utan vedtak om nye stillingar ville auken blitt i tråd med lønsveksten på 4,0 %. I budsjettet for vart det lagt inn ein lønsauke på 2,9 %. Då var det med løn til nye tiltak som bufellesskap utviklingshemma, rusomsorg og fysioterapistilling. Ser ein bort frå dette, var lønsauken på 1,9 %, og dette er 2,1 % under det sentrale lønsoppgjeret våren. Årsaka var vedtak om reduksjon i tal stillingar, og så langt ser det ut at dei fleste verksemder har makta reduksjonane. I rådmannen sitt budsjettgrunnlag for er det lagt inn 693,0 mill. kr til løn og det betyr at det ikkje blir auke i lønsutgiftene i det heile. Dette sjølv om ein ventar lønstillegg på over 3,75 %. Årsaka er heilårseffekt og vedtak om ytterlegare reduksjon i talet på tilsette. 5.2 Andre driftsutgifter og driftsinntekter. Verksemdene sine andre driftsutgifter er kostnader knytt til inventar, utstyr, kontorutgifter, data, telefon, porto, ulike tilskot, konsulenttenester, husleiger, reiseutgifter, opplæringskostnader, energikostnader, vedlikehald, serviceavtaler, vaskeritenester, matvarer, medisin, sosialstønad, kjøp av tenester, overføringar og momskostnader. Verksemdene sine driftsinntekter består av brukarbetaling, salsinntekter, husleiger, gebyr, tilskot, refusjonar, ulike overføringar og ein del mindre finansinntekter. I 2008 var verksemdene sine driftsinntekter 38,1 mill. kr høgare enn driftsutgiftene. I 2009 var skilnaden 34,1 mill. kr, medan den i var på 22,7 mill. kr. Årsaka til reduksjonane var overføring av inntekter til rammetilskotet, samt auke i driftsutgiftene. I vart 63,5 mill. kr i barnehagetilskot frå staten overført til rammetilskotet. Utan prisstigning skulle dermed utgiftene blitt 40,8 mill. kr høgare enn inntektene. Det vart budsjettert med 33,4 mill. kr, men endeleg resultat vart 41,7 mill. kr. Difor vart det budsjettert med 43,0 mill. kr i. I rådmannen sitt budsjettgrunnlag for er det lagt inn 43,7. Då legg ein til grunn at det ikkje blir overskriding i. 5.3 Sum utgifter. Ser ein bort frå overføringa av barnehagetilskotet til rammetilskotet, vart auken i driftsutgiftene frå til på 4,9 %. Då låg det inne nye driftstiltak. Ser ein også bort frå desse ville auken blitt på 2,8 %. Frå til ligg det inne ein auke på 2,9 % Då har ein med auka utgifter til vedlikehald kyrkjer, samhandlingsreforma, psykiatribustadane, rusomsorga og fysioterapien. Ser ein bort frå dette er det ein reell nedgang på 0,5 %, og det betyr reduksjon i talet på tilsette.

15 Side 15 I budsjettgrunnlaget for er det ikkje lagt inn auke samanlikna med. Det ligg likevel inne nye utgifter til styrking av avdeling ved Halsnøytunet og av fysioterapitenesta. Når det likevel ikkje blir auke skuldast dette vidare oppfølging av tidlegare vedtak om stillingsreduksjonar på skulane, barnehagane, sonene, TTBU, TRV, Samfunnsutvikling, Teknisk, Kultur, Fellestenester og Politikk. Så langt i ser det ut til å gå mot overskriding av tildelte rammer for ein del verksemder. Desse overskridingane er det vedtak om at verksemdene sjølve må dekke inn, og difor vil det bli lagt fram justerte budsjettrammer så snart rekneskapstala for er kjende. Driftsutgifter. Utgiftspostar Grunnlag Lønsutgifter Andre driftsutg. inntekt Sum driftsutgifter Driftsbudsjett. 6.1 Driftsbudsjett for kommunen samla. Endring Grunnlag Lønsutgifter Andre driftsutg.- inntekter Sum framskriving driftsutgifter Reduserte utgifter Halsnøy skule Red. løn og drift skulane Strukturendringar Red. lønsutgifter priv. barnehage Valen Auka drift/red. innt. Barnehage Valen Red. løn og drift barnehagane Ny avtale Dill AS Endring Ølve / Varaldsøy Styrking Halsnøy grunna endring Ølve Red løn og drift Halsnøysona Red. løn og drift Husnessona Red. løn og drift Herøysundsona Red. løn og drift Rosendalssona Red. løn og drift Hatlestrandsona Red. løn og drift TRV Ny fysioterapistilling Red. løn og drift Samfunnsutvikling Red. løn og drift Teknisk Red. vask og vedlikehald Teknisk Red. tilskot Red. løn og drift Kultur Bortfall tilskot til Jondal Red. løn og drift Felleskontoret Red. løn og drift Politikk Red. tilkot til kyrkjene Sum driftsutgifter Lønsutgifter Andre driftsutgift inntekter I budsjettgrunnlaget er det i tråd med gjeldande økonomiplan lagt inn utgifter til fysioterapistilling og til styrking Halsnøytunet, men ein rår til at midlane til Halsnøytunet blir flytta over til Felles for sonene slik at dei kan brukst der behovet viser seg å vere størst. Det er vidare lagt inn innsparing som følgje av ny Dill-avtale og endring av pleie- og omsorg på Ølve og Varaldsøy, det er lagt inn innsparing som følgje av strukturendring skulane og grunna redusert vask og vedlikehald. Vidare er det lagt inn ytterlegare reduksjon i løns- og driftsutgiftene for skulane, barnehagane, sonene, TRV, Samfunnsutvikling, Teknisk, Kultur, Felles og Politikk. Samla er det lagt inn 5,55 mill. kr i nye utgifter og 33,8 mill. kr i innsparingar. Netto innsparing blir dermed på 28,25 mill. kr.