Budsjett Økonomiplan Handlingsplan

Transkript

1 Side 1 - Rådmannen Vår ref: 2007/4348 Dato: Budsjett 2008 Økonomiplan Handlingsplan

2 Innhaldsliste Side Rådmannen sine merknader Budsjett Frie inntekter Andre inntekter Kapitalkostnader Sum inntekter i budsjettet Driftsutgifter Budsjettsaldering Samla oversikt inntekter og utgifter Rammer i budsjettet Driftstiltak utan prioritet Investeringar i budsjettet Økonomiplan Frie inntekter Andre inntekter Kapitalkostnader Sum inntekter i økonomiplanen Driftsutgifter Samla oversikt inntekter og utgifter Saldering av økonomiplanen Rammer i økonomiplanen Investeringar i økonomiplanen Handlingsplan Vedlegg: Budsjettversjon: Konsekvensjustert budsjett 2008 Tiltak og diverse vedlegg Økonomi Utfordringar Økonomi Løysingar.

3 Side Rådmannen sine merknader. I tråd med årshjulet og tidlegare vedtak skal rådmannen kvar haust legge fram nødvendig budsjettgrunnlag, samt forslag til revidert økonomiplan og revidert handlingsplan. Deler av talmaterialet knytt til grunnlaget for budsjett 2008 vart lagt fram for formannskapet den Kommentarar til talmaterialet, samt nødvendige revisjonar, utdjupingar og saldering av budsjettet kjem no i dette dokumentet eller som vedlegg. 2.0 Budsjett Frie inntekter. Staten sitt overordna mål med inntektssystemet er å jamne ut kommunane sine føresetnader for å gje eit likeverdig tenestetibod til innbyggjarane. For å oppnå dette blir det i rammetilskotet teke omsyn til ulikheiter i kommunane sine kostnader (utgiftsutjamning). Vidare blir det teke omsyn til ulikheiter i skatteinntektene (inntektsutjamning). Saman med skatteinntektene utgjere rammetilskotet dei inntektene som kommunane fritt disponerer innanfor gjeldande lover og forskrifter. Rammetilskotet er for Kvinnherad sin del delt i innbyggjartilskot, utgiftsutjamning, andre statstilskot og skjønsmidlar (kompensasjon for bortfall av diff. arbeidsgjevaravgift). I tillegg er selskapsskatten ein del av rammetilskotet. Innbyggjartilskotet er for Kvinnherad som for dei fleste andre kommunane det som er viktigast. Dette blir fordelt med lik sum pr. innbyggjar til alle kommunane. Når summen til kvar kommune varierer noko frå år til år, er årsaka ulik folketalsvekst i landet i høve til kommunen. Går folketalet i landet opp, blir det fleire å dele på. Dermed blir veksten pr. innbyggjar forholdsvis mindre. Aukar folketalet i kommunen mindre enn i staten, kan auken i samla tilskot til kommunen bli minimal. Minkar folketalet i kommunen kan tilskotet gå ned. Når innbyggjartilskotet er på plass, skjer det ei vidare omfordeling der det blir teke omsyn til utgiftsutjamning og inntektsutjamning. Utgiftsutjamninga skal fange opp variasjonar i etterspørselen og kostnadane ved produksjon av kommunale tenester. Dette oppnår ein ved å ta midlar frå dei lettdrevne kommunane og gje til dei tungdrevne. Systemet byggjer på analyser der ein kjem fram til kva objektive kriterier som skal leggjast til grunn og kva vekting dei skal ha. Ved utrekning av utgiftsbehovet til kvar kommune, tek ein utgangspunkt i netto utgifter to år tidlegare knytt til dei tenestene som inngår i utgiftsbehovet. Dette er i hovudsak grunnskule, helse og sosial og administrasjon. I 2002 låg sitt behov for tenesteyting på 110,02 % av snittet for kommunane i landet. Dette betyr at lik storleik på tenestetilbodet det året ville krevje 10,02 % høgare driftsutgift pr. innbyggjar i Kvinnherad enn i snittkommunen. I åra etter har kommunen sitt utgiftsbehov i høve til snittet gradvis blitt redusert, og er i 2007 sett til 109,76 %. Årsaka er først og fremst nedgang i folketalet og reduksjon i talet på barn 0 6 år. I statsbudsjettet for 2008 har ein med uendra innbyggjartal, rekna ut ein reduksjon i utgiftsbehovet til 109,65 %. Nedgangen skuldast først og fremst nedgang i talet på arbeidsledige.

4 Berekna utgiftsbehov pr. innbyggjar i Side 4 Kriterium Kriterievekt Behovsindeks Tillegg pr. innb. Innbyggjarar 0-5 år 0,023 0, Innbyggjarar 6-15 år 0,308 1, Innbyggjarar år 0,120 0, Innbyggjarar år 0,085 1, Innbyggjarar år 0,133 1, Innbyggjarar 90 år og over 0,049 1, Skilte og separerte år 0,038 0, Arbeidsledige 0,011 0, Dødelegheit 0,025 0, Ikkje gifte 67 år og over 0,025 1, Innvandrarar 0,005 0, Berekna reisetid 0,015 3, Reiseavstand innan sonane 0,010 2, Reiseavstand til nærmaste nabokrets 0,011 1, Psykisk utviklingshemma 16 år og over 0,066 0, Psykisk utviklingshemma under 16 år 0,004 1, Urbanitetskriterium 0,042 0, Landbrukskriterium 0,005 1, Basistillegg 0,025 0, Sum 1,000 1, Som del av utgiftsutjamninga kjem i tillegg netto verknad av statlege og private skular. For Kvinnherad med kun kommunale skular gjev dette ein auke i tilskotet. Inntektsutjamninga skal jamne ut skilnader i skatteinntektene mellom kommunane. I 2005 gjekk ein over til ei ordning med symmetrisk inntektsutjamning: Kommunar med skatteinntekter over landsgjennomsnittet blir trekt 55,0 % av differansen mellom eigen skatteinngang og snittet for alle kommunane i landet. Kommunar med skatteinntekter under landsgjennomsnittet blir kompensert med 55,0 % av differansen mellom eigen skatt og kommunesnittet. Kommunar med skatteinntekter på under 90,0 % av kommunesnittet, blir i tillegg kompensert for 35,0 % av differansen mellom eigen skatteinngang og 90,0 % av landsgjennomsnittet. I tillegg til desse hovudpostane kjem mindre justeringar knytt til overgangsordningar i samband med oppgåveendring dei fire siste åra. For 2005, 2007 og 2008 får kommunen trekk, medan ein for 2006 får eit tilskot. Dermed blir samla utslag svært lite. I tillegg til alt dette får Kvinnherad også selskapsskatt og kompensasjon for bortfall av differensiert arbeidsgjevaravgift. I statsbudsjettet for 2008 er det lagt inn auke i timetalet til grunnskulen. Dette blir kompensert med auke i rammetilskotet for 2008 på 0,84 mill. kr. Frå 2009 vil dette gje heilårseffekt, og difor er rammetilskotet då auka med ytterlegare 1,18 mill. kr. Frå 2008 blir det heilårseffekt av frukt og grønt i skulen, og difor er rammetilskotet auka med 0,29 mill. kr. Alt dette betyr at rammene til skulen må aukast tilsvarande.

5 Side 5 I statsbudsjettet for 2008 er Kvinnherad sin skatt på inntekt og formue berekna. Samla gjev dermed statsbudsjettet full oversikt over kommunen sine frie inntekter i budsjettet for Utrekningane går fram av følgjande tabell: Frie inntekter i statsbudsjettet for Tilskot og skatt Utrekning Budsjett 2008 Innbyggjartilskot Tilskot pr. innbyggjar: 7 105,- Vekst i innbyggjartilskotet: 276,- Prisstigning: 258,- Utgiftsutjamning Utrekna tilskot pr. innbyggjar: 2 643,- Sum tilskot pr. innbyggjar: 7 638,- Kr ,- x innbyggjarar = Netto verknad private skular Inntektsutjamning Ny symetrisk utjamning: 452,- Finansiering av ordninga: - 305,- Komp. for eksisterande oppgåver Morsmålsundervisning: Komp. for overf. nye oppgåver Auka timetal i grunnskulen: Kr ,- x innbyggjarar = = Sum utgiftsutjamning = Innt.utjamning pr. innbyggjar 147,- Kr. 147,- x innbyggjarar = Overgangsordning etc.: Sum eksisterande oppgåver: Frukt og grønt i skulen: Sum nye oppgåver: Bortfall diff. arbeidsgjevaravgift Selskapsskatt Sum rammetilskot Skatt på inntekt og formue Sum frie inntekter Det samla rammetilskotet blir betalt ut til kommunanen ti gonger i året, medan inntektsutjamninga blir berekna sju gonger i året etter kvart som skatteinngangen ligg føre. Dette betyr at inntektsutjamninga i budsjettet er eit foreløpig tal. Endelege tal vil først ligge føre når skattetala er klar i februar året etter. Også innbyggjartilskotet og utgiftsutjamninga er foreløpige tal, då ein i statsbudsjettet nyttar folketal pr I revidert statsbudsjett til våren vil folketal pr bli lagt inn, og dermed kan dette føre til endring i det berekna utgifts- og inntektsbehovet. I 2007 gav nedgang i folketalet eit inntektsbortfall på 2,6 mill. kr. Ser ein på utviklinga dei seinare åra, så vil innbyggjartilskotet auke frå 2007 til 2008 med 533 kr pr. innbyggjar. For Kvinnherad sin del blir det dermed ein auke i tilskotet på vel 6,9 mill. kr. Utan nedgang i folketalet dei siste åra ville tilskotet blitt høgare. Utgiftsutjamninga vil kun auke med ein halv million kroner. Auken skuldast kompensasjon for at alle skulane er kommunale. Ut over dette meiner staten det ikkje er behov for auke. Med løns- og prisvekst på 4,2 % betyr dette reduksjon i utgiftsutjamininga. Årsaka er endringane i folketalet og i dei ulike aldersgruppene i kommunen. Kompensasjon for overføring av nye oppgåver er som påpeikt knytt til auke i timetalet i grunnskulen samt frukt og grønt i ungdomsskulen. Dette er inntekter som krev handling og som dermed må føre til auke i skulane sine driftsbudsjett.

6 Side 6 I tillegg til dette kjem kompensasjon for eksisterande oppgåver, der morsmålsundersvisninga gjev ein kompensasjonen neste år som ligg 189 kroner under kompensasjonen i år. Inntektsutjamninga blir til neste år redusert med 5,2 mill. kr. Samtidig vil skatt på inntekt og formue auke med vel 5,1 mill. kr. Løns- og prisveksten fører til at dette i realiteten betyr nedgang i kommunen sine skatteinntekter. Når dei frie inntektene likevel aukar med 20,1 mill. kr, så er ei viktig årsak auken i selskapsskatten på over 11,0 mill. kr. I tillegg vil kompensasjon for bortfall av arbeidsgjevaravgifta auke ein del. Ser ein bort frå selskapsskatten og kompensasjonen for bortfall arbeidsgjevaravgifta, så vil summen av skatt og statstilskot til neste år auke med 2,2 %. Dette er 2,0 % lågare enn den løns- og prisvekst som statsbudsjettet legg opp. Årsaka er som tidlegare påpeikt at staten sine berekningar viser nedgang i utgiftsbehovet til kommunen. Med vidare folketalsnedgang og nedgang i barnetalet er det grunn til å rekne med ytterlegare reduksjon i statstilskotet. For 2008 kan inntektene dermed bli ytterlegare redusert, og dette vil gå fram av revidert statsbudsjett til våren. For å dekke inn eit slikt inntektstap er det viktig å budsjettere med reservefond. Utviklinga i dei frie inntektene Rekneskap 2007 Budsjett 2007 Statsbudsjett 2008 Statsbudsjett Innbyggjartilskot Utgiftsutjamning Kompensasjon for nye oppgåver Bortfall diff. arbeidsgjevaravgift Selskapsskatt Inntektsutjamning Skatt Sum frie inntekter I tabellen over har ein teke med dei reviderte inntektstala for 2007 som ligg inne i statsbudsjettet for Her ser ein at staten sine utrekningar vil gje eit inntektsbortfall i høve til godkjent budsjett på over 2,2 mill. kr. Dette viser kor viktig det er med eit reservefond som kan dekke svikt i inntektene, og difor bør det også i 2008 leggjast inn midlar til eit slikt fond. 2.2 Andre inntekter. Som andre kommunar, så skaffar også Kvinnherad seg ein god del inntekter frå andre kjelder enn dei frie inntektene i statsbudsjettet. For Kvinnherad er desse inntektene så store at dei gjere det mogeleg med eit høgare driftsnivå enn det mange andre kommunar har økonomi til. Momsuttrekket er kompensasjon for innbetalt moms knytt til drift og investeringar. Ein forventar også neste år 13,5 mill. kr i driftskompensasjon og 7,0 mill. kr i investeringskompensasjon. Kvinnherad er ei av dei kommunane som har innført eigedomsskatt på verk og bruk, og i følgje sentralskattekontoret for storbedrifter i Moss så vil dette i 2008 gje kommunen ei ekstra inntekt på 51,6 mill. kr. Dette er ein auke frå i år på 4,5 mill. kr. Utrekninga byggjer på dei fem siste rekneskapsåra, og difor er det grunn til å rekne med ein viss auke også dei to neste åra. Deretter må ein forvente ei viss utflating. Med mogeleg framtidig stagnasjon og nedgang i næringsaktivitet, må ein før eller seinare forvente reduksjon i desse kommunale inntektene.

7 Side 7 Kommunen eig kraftselskapet Kvinnherad Energi AS, og her blir det teke ut årleg utbytte. I tråd med tidlegare vedtak legg ein opp til eit uttak i 2008 på 8,5 mill. kr. Dette er same utbytte som i år, og 3,5 mill. kr lågare enn i fjor. Etter sal av aksjane i Sunnhordland kraftlag etablerte kommunen det kommunalt kraftfondet. Her har eigar vedteke at inflasjonsjustert grunnkapital ikkje reduserast. Fondsverdiar ut over dette kan ein derimot nytte til styrking av driftsbudsjettet. Dei siste åra har fondet auka kraftig i verdi, og det er difor ingen problem med å ta ut tilsvarande sum i 2008 som i I tråd med revidert budsjettvedtak våren 2007, legg ein difor opp til eit uttak også til neste år på 11,3 mill. kr. Dette er 5,5 mill. kr høgare enn i fjor. Kursgevinst ut over budsjettert uttak frå kraftfondet må førast i rekneskapen, men blir ikkje lagt inn i budsjettet for komande år. Dermed unngår ein at forventningar om store ekstrainntekter brått fell bort og skaper vanskar for drifta. Som stor kraftkommunen har Kvinnherad rett på konsesjonskraft. I 2001 vart det vedteke å førehandsselje deler av denne krafta fram til Fordelt på 10 år gjev dette kommunen ei årleg inntekt på 7,2 mill. kr. Slik fordeling er i tråd med pålegg frå revisor, og difor blir det til neste år budsjettert med uendra utbytte. I tillegg til alt dette får kommunen inntekter frå konsesjonsavgifter, frå overskot når innkjøpsprisen på konsesjonskrafta går ned i høve til prisen i 2001, og ekstra inntekter når konsesjonskraftsuttaket aukar på grunn av større straumproduksjon. Andre inntekter vil på grunn av ein del pensjonsinntekter bli høgare enn i Kommunale renteinntekter som skriv seg frå ulike bankinnskot kan derimot ikkje aukast, og blir ført vidare med 3,0 mill. kr. Dekte rente- og avdragsinntekter kjem frå sjølvfinansierte investeringane, som for eksempel investeringane knytt til VA-sektoren og deler av investeringane knytt til opprusting av skulebygga. Inntektene blir samla sett til 16,4 mill. kr, og dette er ein auke på 1,2 mill. kr frå i år til neste år. Utviklinga i andre kommunale inntekter Rekneskap 2007 Budsjett 2008 Budsjettgrunnlag MVA investering MVA drift Eigedomsskatt Utbytte frå Kvinnherad Energi Utbytte frå kraftfondet Kursgevins kraftfondet Bruk av bufferfondet Konsesjonsstraumsal Konsesjonsavgifter Andre inntekter Renteinntekter Dekte renter og avdrag Sum andre inntekter Samla gjev dette ein vekst i andre kommunale inntekter på 6,1 %, noko som ligg godt over forventa løns- og prisvekst på 4,2 %.

8 Side Kapitalkostnader. Utviklinga i kapitakutgiftene Rekneskap 2007 Budsjett 2008 Busjettgrunnlag Renteutgifter Avdragsutgifter Sum kapitalutgifter Kvinnherad komune har i høve til andre samanliknbare kommunar ein svært høg lånegjeld. Dermed blir også kapitalutgiftene høge. I budsjettgrunnlaget for 2008 er det lagt inn nær 60,0 mill. kr til slike utgifter. Det er då teke høgd for alle dei kommunale låna, også dei «sjølvfinansierande». Dette fordi det på inntektssida blir lagt inn inntekter frå dei låna som kommunen ikkje sjølv skal betale. I budsjettgrunnlaget legg ein opp til fleire nye investeringar. Mange av desse vil vere sjølvfinansierande, og så lenge samla gjeld aukar så vil også dei årlege rente- og avdragskostnadane auke. Samtidig vil kapitalinntektene auke tilsvarande, noko det er teke høgd for på inntektssida. Til tross for at det er ønskje om mange viktige investeringar som kommunen sjølv må betale, så har ein i budsjettgrunnlaget kun lagt inn investeringar som tilsvarer storleiken på avdraga. Dermed vil netto kapitalkostnader kun auke dersom renta går opp. I tråd med dei signal som ligg føre, mellom anna i statsbudsjettet så legg ein opp til ein renteoppgang på 0,5 %. Sjølv om ein ikkje aukar lånegjelden som kommunen sjølv skal betale, så vil renteoppgang og nye sjølvfinansierande investeringar føre til at dei samla kapitalutgiftene til kommunen vil auke med rundt 4,5 mill. kr. 2.4 Sum inntekter i budsjettet. Samla oversikt over kommunen sine driftsinntekter: 2006 Rekneskap 2007 Budsjett 2008 Budsjettgrunnlag Sum frie inntekter Sum andre inntekter Sum kapitalutgifter Sum inntekter Reservefond Til fordeling på verksemdene Samla vil kommunen sine midlar til drift av verksemdene auke med 23,4 mill. kr. Dette gjev ein auke på 4,8 %, og såleis skulle det reint teoretisk vere mogeleg å utarbeide eit driftsbudsjett for 2008 utan vesentleg reduksjon i aktivitetsnivået og tenestetilbodet. Når det likevel vil bli vanskar, så er årsaka først og fremst at driftsnivået i år ligg langt over det budsjettrammene tilseier. Ei viktig årsak til dette er auken i pensjonskostnader, og denne auken vil halde fram også neste år. I tillegg til dette kjem pålegg og vedtak om nye driftstiltak som vil krevje ytterlegare auke i driftsutgiftene. Samtidig veit ein at varierande folketal, endra samansettjing av innbyggjarane og ulike uforutsette hendingar neste år, vil gjere det nødvendig med eit reservefond. Ein tilrår i utgangspunktet at det blir sett til 4,5 mill. kr, og dermed må inntektene aukast og/eller utgiftene reduserast tilsvarande for at det skal bli mogeleg å gå i balanse.

9 Side Driftsutgifter Verksemdene sine ulike utgifter og inntekter. Utgifter 2006 Rekneskap 2007 Budsjett 2008 Budsjettgrunnlag Fast løn Vikarløn Ekstrahjelp Overtidsløn Vakt- og beredskapsløn Anna løn og godtgjersle Politikarløn og godtgjersle Pensjon Forsikring Arbeidsgjevaravgift Sum lønsutgifter Inventar, utstyr og materiell Matvarer og servering Reiseutgifter og transport Telefon, porto, anonsar og reklame Opplæring Transportkostnader Straumkostnader Husleige og forsikring Gebyr og lisensar Vedlikehald Service og vaskeritenester Konsulenttenester Renter og avdrag Statstilskot og kjøp av tenester Sosialstønad og tilskot Andre tilskot MVA-drift Overføringar Sum andre utgifter Brukarbetaling Salsinntekter Gebyr Husleige Tilskot Sjukelønsrefusjon Andre refusjonar Overføringar Interne overføringar Sum inntekter Verksemdene sine driftsutgifter

10 Side 10 Verksemdene sine driftsutgifter er samansett av lønsutgifterog andre utgifter fråtrekt verksemdene sine eigne inntekter. Lønsutgiftene består først og fremst av løn til fast tilsette. I tillegg blir det kvart år nytta store summar på vikarløn og ekstrahjelp. Vidare kjem overtid, beredskap og anna løn. Til slutt kjem utgifter til pensjon, forsikring og arbeidsgjevaravgift. Framskriving av lønsutgiftene har no ført til ein auke i lønsbudsjettet på heile 11,7 %. Årsaka til dette er først og fremst følgjande: Ved utarbeiding av budsjett for 2007 vart det i for liten grad teke omsyn til at lønsutgiftene i 2006 ville bli langt høgare enn det budsjettet la opp til. Dermed vart lønsbudsjettet i realiteten kun auka med vel 1,2 %. Med lønstillegg på rundt 5,0 % måtte dette føre til kraftig overskriding av lønsbudsjettet også i Ved revisjon av budsjettet for 2007 vart ammene til ein del verksemder auka. Dette meste av dette var lønsutgifter, men i budsjettet vart utgiftene ført på ein samlepost under andre utgifter. Dermed gav dette ytterlegare auke i overskridinga av lønsbudsjettet. Kraftig auke i pensjonskostnadane vil føre til ekstra stor auke i lønsutgiftene så vel i 2007 som i Ut frå alt dette ser rekneskapstala for 2007 ut til å ende med lønsutbetaling på rundt 528,0 mill. kr. Med 5,0 % lønstillegg slik statsbudsjettet legg opp til, så betyr dette at rein framskriving vil gje lønsutbetalingar i 2008 på vel 554,0 Mill. kr. Dette er heilt i tråd med det som alt er lagt inn i budsjettgrunnlaget. Verksemdene sine andre utgifter er nødvendige kostnader knytt til den daglege drifta. Dette gjeld inventar, utstyr og anna nødvendig materiell, kontorutgifter knytt til data, telefon og porto, tilskot, konsulenttenester, reiseutgifter, opplæringskostnader, energikostnader, husleiger, vedlikehald og serviceavtaler, vaskeritenester og matvarer til institusjonane, sosialstønad, kjøp av tenester, renter og avdrag, meirverdiavgift og ulike overføringar. Ved framskriving av andre utgifter har ein teke omsyn til at det i budsjettet for 2007 er ført løyvingar som i realiteten er lønsutgifter. I tillegg har ein teke omsyn til auken i barnehagetilskotet til private barnehagar. Sanmla gjev dette ein auke på vel 2,0 % frå 2007 til Ein har då ikkje teke omsyn til at prisstigninga neste år i følgje statsbudsjettet vil bli på 2,2 %. Ein har heller ikkje teke omsyn til at det truleg blir overskriding også på andre utgifter i budsjettet for Verksemdene sine inntekter består av brukarbetaling, salsinntekter, gebyr, husleige, tilskot, refusjonar og overføringar. Ved framskriving av inntektene har ein teke spesielt omsyn til auka statstilskot til barnehagane, auke i sjukelønsrefusjonane og generell auke i mange av dei andre inntektspostane. Inntektene i budsjettgrunnlaget for 2008 er dermed blitt auka med heile10,6 % i høve til inntektene i budsjettet for Dette samsvarar godt med rekneskapstala, som så langt tyder på at inntektene i 2007 vil bli eing god del høgare enn det but la opp til. I statsbudsjettet for 2008 er det lagt inn ein deflator på 4,2 %. Den er som alt påpeikt sett saman av 5,0 % i forventa lønsauke og 2,8 % forventa prisvekst. Dersom desse tala blir nytta til framskriving av budsjettet, så vil driftsbudsjettet auke frå 483,8 mill. kr i 2007 til 508,2 mill. kr i I så fall ville intektene vere store nok til å kunne vidareføre drifta frå 2007 til Rett nok ville ein i så fall mangle midlar til å dekke kostnader med auka timetal i skulen, frukt og grønt til elevane, auka opningstid i barnehagane, butilbod for unge utviklingshemma og

11 Side 11 lågterskeltilbod rusavhengige. I tillegg kjem mogeleg inntektssvikt grunna forventa endring i innbyggjartalet, samt mogeleg svikt i ein del kommunale inntekter og/eller auke i andre kommunale utgifter. I budsjettet for 2007 vart det kun lagt inn ein auke i høve til rekneskapstala for 2006 på 3,0 %. Dette viser seg no å bli alt for lite, og truleg vil endeleg rekneskapstal for 2007 bli på over 500,0 mill. kr. Dermed vil auken frå 2006 til 2007 nærme seg 6,4 %. Ei viktig årsak til den kraftige auken er den store veksten i pensjonskostnadane, ein vekst som vil halde fram også til neste år. Legg ein til grunn statsbudsjettet sine tal for løns og prisvekst, så vil ein ved rein framskriving av forventa rekneskapstal for 2007 få eit samla driftsbudsjett i 2008 på over 525,0 mill. kr. Med eit reservefond på 4,5 mill. kr, vil det dermed bli nødvendig å redusere verksemdene sine driftsrammer med rundt 18,0 mill. kr. I budsjettgrunnlaget som no er lagt inn, har ein i utgangspunktet kun framskreve eksisterande drift. Dette har gjeve som resultat ei samla driftsutgift i 2008 på 527,9 mill. kr. Når resultatet ligg litt over framskriving av forventa rekneskapstal, så er årsaka ekstra høge pensjonskostnader og heilårseffekt av ein del tiltak, mellom anna av tilskot til nye private barnehagar. Med driftsutgifter på 527,9 mill. kr og driftsinntekter på 507,2 mill. kr, så må inntektene aukast og/eller utgiftene reduserast med 20,7 mill. kr for at kommunen skal kunne gå i balanse. Ser ein bort frå reservefondet på 4,5 mill. kr, vil likevel budsjettgapet bli på heile til 16,2 mill. kr. Ved utarbeiding av budsjettgrunnlaget, er det også blitt utarbeidt lister over nye tiltak som det er behov for å få med i budsjettet for Dette gjeld først og fremst tiltak som fører til auke i utgiftene, men også tiltak som kan gje innsparing er med. Samla er det lagt inn tiltak som vil auke kommunen sine driftsutgifter med over 15,0 mill. kr. Ein del av tiltaka er av ein slik karakter at ein ikkje kan sjå bort frå dei, og difor må dei takast med i endeleg budsjett for Truleg vil minst 5,5 mill. kr vere av ein slik karakter, og i så fall vil det bli behov for tilsvarande auke i summane som driftsbudsjettet må reduserast med. Samla er dette langt meir enn kva som er mogeleg å få til utan at tenestetilbodet må reduserast. Difor må det ved saldering av budsjettet vurderast grundig om det er mogeleg å unngå ein del av utgiftsreduksjonane, ved at ein maktar å auke inntektene til kommunen. 2.6 Budsjettsaldering Dei stadige vanskane kvar haust med å oppnå budsjettbalanse, har ført til vedtak om på ny å sjå på institusjonsstrukturen i Kvinnherad. Dette saman med andre tunge utgreiingar kan gje von om at utgiftene til kommunen vil bli kraftig reduserte i åra som kjem. Med forventa inntektssvikt i åra som kjem, er dette heilt avgjerande om ein skal unngå omfattande reduksjon i omfanget og kvaliteten på det samla tenestetilbodet. Ein vonar no at vedtak om ny institusjonsstruktur kan settjast ut i livet alt i 2009, og i så fall bør ein freiste å unngå dei heilt store reduksjonane i tenestenivået i Også dette tilseier at ein ved saldering av budsjettet vurderer grundig om inntektene kan aukast ekstra mykje til neste år. Ein klar føresetnad må då vere at inntektene blir reduserte til eit meir økonomisk forsvarleg nivå alt året etter. Skal budsjettinntektene kunne aukast, må ein sjå grundig så vel på dei frie inntektene som på andre kommunale inntekter.

12 Side 12 Når det gjeld dei frie inntektene så har det dei siste åra vist seg at kommunane sine samla skatteinntekter er blitt høgare enn det regjeringa har lagt opp til i statsbudsjettet. Dette til tross for at skatteøret er blitt redusert. Årsaka er høg næringsaktivitet og rekordlåg arbeidsløyse. Med kamp om arbeidskrafta og påfølgjande lønsauke har auken i dei skattbare inntektene blitt høgare enn forventa. Sjølv om skatteøret no på ny er blitt redusert, så kan det sjå ut som om den positive utviklinga vil halde fram i minst eit år til. For Kvinnherad er det ein heller liten skattevekst som er lagt inn i statsbudsjettet for 2008, og ut frå forventar ein at samla inntekt frå skatt og inntektsutjamning vil auke med rundt 5,0 mill. kr. Dei siste åra har regjeringa kvar haust bestemt at kommunane skal få behalde eventuell skatteauke. Dette vonar ein vil skje også i 2008, og difor legg ein inn 5,0 mill. kr i ekstra skatteinntekt i saldert budsjettframlegg for Også andre kommunale inntekter må ein kunne vurdre å auke. Dette så sant det kun er tale om auke i eit år, og at ein så går attende til eit meir langsiktig forsvarleg uttak. Frå 2006 til 2007 vart uttaket frå Kvinnherad Energi AS redusert frå 12,0 til 8,5 mill. kr. I påvente av at nye driftsinnsparande tiltak skal kunne gjennomførast frå 2009 og utover, så vil ein no rå til at uttaket frå energiselskapet blir auka til 10,0 mill. kr i Året etter kan ein så gå attende til 8,5 mill. kr i årlege uttak. Kraftfondet har gjeve svært god avkastning dei seinare åra, og slik ser det også ut til å bli i Ved inngangen til dette året skulle inflasjonsjustert grunnkapital minst vere på 351,8 mill. kr. Reell verdi var på heile 412,5 mill. kr, og det betyr at ein på få år har makta å byggje opp ein reserve på 60,7 mill. kr. Ved inngangen til november 2007 hadde verdien av fondet runda 460,0 mill. kr. Dermed har den opparbeidde reserven før uttak, auka til rundt 110,0 mill. kr. Sjølv om uttaket i 2007 er vedteke auka ein god del, og ein i tillegg må nytte fondsmidlar til inndekking av forventa overskridingar, så vil kommunen likevel ved årsskiftet ha ein fondsreserve på truleg godt over 80,0 mill. kr. Ut frå dette vil ein rå til at uttaket frå kraftfondet blir auka med 4,7 mill. kr i Samla uttak vil dermed bli på 16,0 mill. kr. Året etter kan så uttaket på ny reduserast til ned mot 10,0 mill. kr. Ein god del investeringar som ligg i budsjettet for 2007 vil truleg bli utsette til Spesielt gjeld dette ein del av forskotteringane, der det ser ut til å ta litt lengre tid enn tidlegare forventa. Samtidig ser det ut til at ein del investeringar også må utsettjast frå 2008 til På grunn av desse forventa utsettjingane vil det truleg vere mogeleg å redusere auken i kapitalkostnadane med 1,0 mill. kr. Dette under føresettnad av at ikkje prioritering av mange nye investeringar fører til auke i kapitalkostnadane ut over det som er lagt inn i budsjettframlegget. Samla fører desse endringane til ein inntektsauke på 12,2 mill. kr. Dermed aukar dei budsjetterte driftsinntektene til neste år frå 511,7 mill. kr til 523,9 mill. kr. Med eit salderingsfond på 4,7 mill. kr, så betyr dette at ein neste år vil ha 519,2 mill. kr til fordeling på verksemdene. Ser ein nærmare på utgiftene i budsjettgrunnlaget, så er det lagt inn 555,7 mill. kr i lønsutgifter til neste år. I godkjent budsjett for 2007 er det kun lagt inn 496,2 mill. kr til løn, og dermed gjev dette ein auke på heile 12,0 %. Som påpeikt så tyder rekneskapstala no på at lønsutgiftene i 2007 vil bli på over 528,0 mill. kr, og ved framskriving med 5,0 % slik statsbudsjettet legg opp til, så stemmer dette svært godt med det som er lagt inn i budsjettgrunnlaget.

13 Side 13 I rammeoverføringane for neste år er det lagt inn midlar til auka undervisningstid. Dermed er kommunane pålagde å settje i verk tiltaket, og midlar til dette må difor avsettjast i budsjettet. Grunna kommunen sin skulestruktur med små elevgrupper, så vil kostnaden bli ein del høgare enn det staten kompenserer. I budsjettsalderinga har ein difor lagt inn 1,3 mill. kr til auka lønsutgifter. Pålegget om auka opningstid i barnehagane vil også medføre auka lønsutgifter, og i saldert budsjett har ein difor lagt inn 1,0 mill. kr ekstra. Kommunestyret har tidlegare vedteke å prioritere butilbod for unge utviklingshemma. Dette tiltaket må no gjennomførast. Alternativet kan lett bli at brukarane sjølve ordnar seg med bustad, og grunna lovpålegg kan resultatet av dette lett bli langt høgare driftskostnader for kommunen. Ein legg difor no opp til at bustadane skal stå ferdige til hausten Til drifting av bustadane resten av året blir det sett av 1,0 mill. kr i auka lønsutgifter. Ved kompetansesenteret i Herøysund er det nødvendig med ny gruppeleiarstilling, og difor må det leggjast inn 0,5 mill. kr i auka lønsutgifter. Teknisk etat har fått overførst ei stilling frå skulen som det no må finnast midlar til, og difor blir lønsbudsjettet auka med ytterlegare 0,5 mill. kr. Samla gjev alt dette eit lønsbudsjett neste år på 560,0 mill. kr. Dette er langt meir enn det kommunen har råd til, og difor blir det ved saldering av budsjettframlegget lagt inn ei innsparing på løn med 10,0 mill. kr. Til andre utgifter er det i budsjettgrunnlaget lagt inn 166,4 mill. kr. Dette er 3,3 mill. kr over det som ligg inne i vedteke budsjett for 2007, og 1,8 mill. kr lågare enn dei faktiske utgiftene i Rekneskapstala tyder så langt på at andre utgifter vil bli på minst 170,0 mill. kr i Dermed blir utgiftene større i år enn i fjor. Med rein framskriving og ein prisvekst på 2,8 % slik statsbudsjettet legg opp til, så skulle storleiken i 2008 dermed bli på rundt 175,0 mill. kr. Dette er 8,6 mill. kr høgare enn det som er lagt inn i grunnlaget, og dermed så vil det også her bli nødvendig med kraftig innsparing til neste år. I statsbudsjettet ligg det inne midlar i rammeoverføringa til frukt og grønt. Dermed får kommunane også ein kostnad knytt til dette på 0,5 mill. kr. Vidare vil det bli nødvendig å ta med 0,2 mill. kr til ny matrikkel og 0,7 mill. kr til nødvendige tiltak som programvarer, reiseliv og betaling til Jondal. Valkostnadane på 0,2 mill. kr kan ein ta bort, og dermed så vil andre utgifter gje ein samla kostnad til neste år på 167,6 mill. kr. Ved framskriving av inntektene til verksemdene er det lagt inn 194,2 mill. kr. Dette er 18,6 mill. kr meir enn det som ligg inne i budsjettet for 2007, men kun 5,5 mill. kr meir enn det rekneskapstala for 2006 viser. Rekneskapen for 2007 tyder så langt på at verksemdene sine inntekter vil auke til over 195,0 mill. kr. Det er liten grunn til å rekne med lågare inntekter neste år, og difor blir det lagt inn 4,2 mill. kr i ekstra inntektsauke i Verksemdene sine samla inntekter i framlegg til budsjettsaldering blir dermed på 198,4 mill. kr. I høve til godkjent budsjett for 2007, er dette ein auke på heile 13,0 %. Med alle desse endringane så vil kommunen gå i balanse sjølv om ein held fast på eit nødvendig salderingsfond på 4,7 mill. kr.

14 Side 14 Forslag til saldering av driftsbudsjettet for Post Grunnlag Salderingstiltak Endring Ny sum Frie inntekter Auka skatt grunna svært høg næringsaktivitet Andre inntekter Auka uttak frå kraftfondet Auka uttak frå Kvinnherad Energi AS Kapitalutgifter Red. utgifter grunna utsettjing av investeringar Sum inntekter Lønsutgifter Andre utgifter Inntekter Utgiftsvekst grunna auka timetal i skulen Utgiftsvekst grunna auka opningstid i barnehagane Utgiftsvekst grunna butilbud psykisk utviklingshemma Utgiftsvekst grunna ny gruppeleiarstilling i Herøysund Utgiftsvekst grunna stilling overført frå skule til teknisk Innsparing fordelt på alle verksemdene Utgiftsvekst grunna frukt og grønt i skulen Utgiftsvekst grunna ny matrikkel Utgiftsvekst grunna programvare, reiseliv betaling Jondal Reduserte valkostnader Auke i kommunale betalingssatsar Ekstra auke i trygderefusjonane Sum utgifter Reservefond Overskot/ underskot Med ei samla ramme til verksemdene på 519,2 mill. kr i 2008, så betyr dette ein auke i høve til vedteke budsjett for 2007 på heile 7,3 %. I høve til eit forventa rekneskapsresultat for 2007 på 500,0 mill. kr, så blir auken kun på 3,8 %. Dette er langt lågare enn det ein forventar skal bli lønsog prisveksten til neste år. Sjølv med ekstra inntektsauke, vil det sermed bli nødvendig med innsparing på lønsutgiftene. I tillegg må ein arbeide for å auke inntektene til verksemdene ut over det som ligg i budsjettgrunnlaget, slik at reduksjonen i tenesteproduksjonen kan bli så låg som mogeleg. For oppnå nødvendig driftsreduksjon må også verksemdene sine andre utgifter reduserast. Dette er utgifter som er blitt halde nede i fleire år, noko ein ikkje minst merkar på vedlikehald av bygningar og vegar. Dermed er ein i ferd med å få ei utvikling som kan påverke så vel trivselen til dei tilsette som kvaliteten på dei tenestene ein leverer. I lang tid har ein då også uttrykt sterkt ønskje om å vri kostnadane bort frå løn og over til vedlikehald og til kjøp av utstyr og hjelpemiddel, men desverre er dette svært vanskeleg å få dette til i praksis. Ut frå alt dette vil salderte driftsbudsjettet for 2008 ikkje i nødvendig grad gje rom for: Buffer til å dekke eventuell ekstra auke i energikostnadane Ekstra auke i driftsmidlane til styrking av veg- og bygningsvedlikehaldet. Driftsmidlar til lågterskeltilbod for pleietrengande rusavhengige og til tilsynsordning og miljøarbeid for rusavhengige. Driftsmidlar til utviding av Omstun eller til anna styrking av psykiatritilbodet. Driftsmidlar til styrking av helsetenesta og legevaktsentralen Driftsmidlar til auka planlegging, ekstra satsing på næringslivet eller til styrking av kulturlivet. I tillegg til dette vil det heller ikkje bli rom for mange av dei nye driftstiltak som det er blitt peikt på i samband med utarbeiding av budsjettgrunnlaget for 2008.

15 Side Samla oversikt inntekter og utgifter. Inntekter og utgifter i budsjettet for Inntekter og utgifter 2006 Rekneskap 2007 Budsjett 2008 Bud.grunnlag 2008 Saldert bud. Innbyggjartilskot Utgiftsutjamning Kompensasjon for nye oppgåver Bortfall diff. arbeidsgjevaravgift Selskapsskatt Inntektsutjamning Skatt Sum frie inntekter MVA investering MVA drift Eigedomsskatt Utbytte frå Kvinnherad Energi Utbytte frå kraftfondet Kursgevins kraftfondet Bruk av bufferfondet Konsesjonsstraumsal Konsesjonsavgifter Andre inntekter Renteinntekter Dekte renter og avdrag Sum andre kommunale inntekter Renteutgifter Avdragsutgifter Sum kapitalutgifter Sum inntekter Reservefond Til fordeling på verksemdene Verksemdene sine lønsutgifter Verksemdene sine andre utgifter Verksemdene sine inntekter Verksemdene sine budsjettrammer Balanse Dei frie inntektene vil til neste år auke med 6,0 %, medan andre kommunale inntekter vil auke med heile 11,0 %. Kapitalkostnadane vil auke med 6,5 % og dermed vil dei samla inntektene frå 2007 til 2008 auke med 7,3 %. Med ein mindre reduksjon i reservefondet, så vil også verksemdene sine budsjettrammer auke med 7,3 %. Dette tyder på at kommunen sine driftsutgifter også til neste år vil auke meir enn utgiftene til samanliknbare kommunar. Når dette likevel vil skape vanskar for drifta så er årsaka som tidlegare påpeikt det høge driftsnivået i 2007, og dermed ein reel vekst til neste år på truleg rundt 3,8 %

16 Side Rammer i budsjettet. Framlegg til budsjettrammer for Verksemder og sektorar Skulane Bud.rammer 2007 Budsjettendringar frå 2007 til 2008 Inndekking meirforbruk i Løns- og prisvekst Auka timetal + frukt og grønt Bud.rammer 2008 Innsparing i høve til innlagt bud.grunnlag Barnehagane Sonene Tiltak barn og unge Tiltak vaksne Helsetenester Samfunnsutvikling Tekniske tenester Kultur og fritid Fellestenester Politikk Kyrkja / andre trusamf Innsparing Løns- og prisvekst Auka opningstid Auka tilskot private barnehagar Auka statstilskot Inndekking meirforbruk i Løns- og prisvekst Gruppeleiarstilling Herøysund 500 Innsparing Løns- og prisvekst Oppstart butilbud utviklingsh Innsparing Inndekking meirforbruk i Løns- og prisvekst Løns- og prisvekst 783 Innsparing Løns- og prisvekst 582 Ny matrikkel 200 Innsparing Løns- og prisvekst Stilling overført frå skule 500 Innsparing Inndekking meirforbruk i Løns- og prisvekst 770 Innsparing Inndekking meirforbruk i Stillingar overført frå PLO Løns- og prisvekst Programv., reiseliv, betaling Jondal 700 Innsparing Inndekking meirforbruk i Løns- og prisvekst 162 Auka politisk aktivitet 200 Valkostnader, redusert kommunestyre -400 Innsparing Løns- og prisvekst Innsparing Sum Budsjettauke

17 Side 17 Ved tildeling av rammer i framlegg til budsjettgrunnlag for 2008, tek ein utgangspunkt i budsjett og forventa rekneskap for Vidare blir løns- og prisvekst samt nye nødvendige tiltak lagt inn. Til slutt blir rammene salderte med nødvendige innsparingar. Innsparingane ein legg opp til vonar ein skal kunne gjennomførast utan vesentleg svekking av det samla tenestetilbodet til kommunen. Skal ein makte å gjennomføre store nok driftsinnsparingar i åra som kjem, må ein likevel starte opp med nedskjeringane alt i 2008, og spesielt for dei største kommunale sektorane vil nok dette merkast. Medan samla netto driftsutgift pr. innbyggjar i 2006 låg 12,8 % over kommunesnittet, så låg netto driftsutgift pr. innbyggjar til skulane heile 29,0 % over snittet for kommunane. Litt av årsaka til dette er at frå 2004 til 2006 hadde skulane ein budsjettauke på 16,6 %. Dette gjev ein årleg auke på heile 8,3 %. Frå 2006 til 2007 vart det i budsjettet lagt opp til ein vekst på 4,7 %. No går det truleg mot overskriding på 5,2 mill. kr, og dermed vil veksten frå i fjor til i år bli på over 8,8 %. Skilnaden mellom Kvinnherad og andre kommunar vil dermed auke ytterlegare. Med ei ramme til neste år på 145,5 mill. kr, så gjev dette skulane ein budsjettauke frå i år til neste år på 8,7 %. Tek ein omsyn til forventa overskriding, vil auken bli redusert til 4,7 %, og ser ein i tillegg bort frå nye pålegg, så vil auken kun bli på 3,4 %. Dette betyr at skulane må klare seg med langt mindre vekst til neste år. Med forventa reduserte inntekter så vil truleg ressursnedgangen halde fram i åra som kjem. Difor hastar det no med å kome fram til ein struktur som kan gje skulen meir normale utgifter. Alternativet vil vere ekstra kraftig reduksjon på andre kommunale sektorar. Netto driftsutgift pr. innbyggjar under 5 år til barnehagesektoren var i 2006 dobbel så høg som i snittkommunen. I budsjettet for 2007 la ein opp til ei viss insparing, men rekneskapstala tyder no på at utgiftene vil bli omlag like høge i år som i fjor. Til neste år blir det i tillegg til løns- og prisvekst, lagt inn kompensasjon for auka opningstid og auka tilskot til dei nye private barnehagane. Med unntak av kostnaden med auka opningstid som kommunen tidlegare har vedteke, så forventar ein at all kostnadsauke blir dekka av auka statstilskot. Til tross for dette må også barnehagane gjennomføre innsparingstiltak neste år. Dette for å unnga ytterlegare budsjettoverskridingar. Netto driftsutgift pr. innbyggjar til sonene låg i 2006 heile 26,0 % over snittet for kommunane i landet. Ei viktig årsak til dette er ein budsjettauke frå 2004 til 2006 på heile 23,1 %. Frå 2006 til 2007 vart det lagt opp til ein budsjettauke på 8,1 %, men grunna overskriding i 2006 så vart godkjent vekst frå i fjor til i år på kun 2,4 %. Utan påfølgjande reduksjon i tenestetilbodet, så går det no mot ny overskriding, og dermed så vil veksten frå 2006 til 2007 truleg bli på 4,5 %. Til neste år blir det lagt opp til ein budsjettvekst på 6,1 %, men tek ein omsyn til forventa overskriding i år, så vil veksten bli på 4,0 %. Dermed vil det bli nødvendig med budsjettinnsparing. Innsparinga vil truleg halde fram også i åra som kjem. Om ikkje vil dei andre sektorane få ekstra kraftig innstraming i åra som kjem. Tiltak barn og unge vil få ei auke i budsjettramma for 2008 på over 2,0 mill. kr. Dette gjev ein auke på 7,1 %. Det er lagt inn midlar til å starte opp med drifting av butilbud for unge utviklingshemma. Her er det ein føresetnad at bustadane står klare til bruk hausten Ser ein bort frå dette tiltaket, så vil veksten til neste år kun bli på 3,6 %. Dette er ein god del mindre enn det som er lagt inn i budsjettgrunnlaget. Når ein likevel ikkje finn å kunne auke budsjettet meir, så er årsaka først og fremst forventningane om kraftig inntektsreduksjon i åra som kjem. Dermed må alle verksemdene akseptere innstraming no for å unnga ekstra kraftig reduksjon i åra som kjem. Tiltak vaksne vil få ein auke i budsjettramma til neste år på 1,1 mill. kr. Dette gjev ein auke i budsjettet til neste år på 6,1 %. I budsjettgrunnlaget ligg det inne langt større vekst, men med rekordlåg arbeidsløyse så vonar ein dette vil vere nok til framleis å kunne gå i budsjettbalanse. Sjølv om behovet utvilsomt er til stades, så finn ein heller ikkje her å kunne auke budsjettet ytterlegare.

18 Side 18 Helsetenester vil få ei auke i ramma på 0,7 mill. kr. Dette gjev ein auke i budsjettet til neste år på 4,1 %. Også her nyttar kommunen mykje midlar i høve til samanliknbare kommunar, og dermed så vonar ein at det blir mogeleg med instramingar slik at ein også til neste år vil kunne gå i balanse. Samfunnsutvikling har grunna organisasjonsendringar fått endra budsjettrammer for Til neste år blir det i tillegg til løns- og prisveksten, lagt inn nødvendige midlar til ny pålagd matrikkel. Auken blir dermed på 0,6 mill. kr. Tekniske tenester har fått tilført ny stilling frå skulen, og den må no finansierast. Ny ramme blir sett til 44,0 mill. kr, og dermed blir det ingen ekstra styrking av vedlikehaldet i Sjølv om Kultur og fritid ligg noko over samanliknbare kommunar, så får verksemda ein auke til neste år på 5,8 %. Dermed så vonar ein at verksemda skal unngå ny overskriding. Fellestenester har framleis store vanskar med å halde seg til vedtekne budsjettrammer. Årsaka til dette er nye stillingar overført mellom anna frå sonene, samt større auke i faste kostnader enn det godkjent budsjett legg opp til. Auken vil på ein del områder halde fram også i 2008, og difor har ein funne det rett å styrke budsjettramma med over 3,5 mill. kr. Endra politisk organisering vil kunne få som konsekvens at sakshandsamarkapasiteten må aukast, og dermed kan det bli nødvendig med ytterlegare auke av rammene til fellestenester. Politikk treng ikkje midlar til val neste år. I tillegg fører redusert kommunestyre til lågare kostnader. Med ny organisering og forventa auka politisk aktivitet, legg ein likevel opp til 0,2 mill. kr i auke. Kyrkja og andre trusamfunn får ein auke i tilskotet som langt på veg er i tråd med det fellesrådet har søkt om. Samla gjev alt dette ei budsjettramme til neste år på 519,2 mill. kr. Som alt påpeikt gjev dette ein samla budsjettvekst på 7,3 %, medan reell vekst truleg blir på 3,8 %. For å oppnå nødvendig budsjettbalanse må det innlagde budsjettgrunnlag reduserast med 1,7 %. 2.9 Driftstiltak utan prioritet. Ved utarbeiding av budsjettgrunnlaget for 2008 er det blitt lagt inn ei mengd nye driftstiltak. Dei tiltak som ikkje er blitt prioriterte i saldert budsjett, går fram av følgjande tabell. Mange av tiltaka kan likevel gjennomførast dersom verksemdsleiarane vel å prioritere dei innanfor dei tildelte budsjettrammene. Driftstiltak som ikkje er med i saldert budsjett. Prosjekt Kostnad pr. år Fellestenester fornying av kontorpultar og stolar 120 Fellestenester Arena budsjetteringsprogram, kostnad pr år 125 Fellestenester konsulenttenester kontrollutvalet, kostnad pr. år 50 Fellestenester vaktberedskap data, kostnad pr. år 150 Halsnøytunet auka MVA 100 Halsnøytunet ntt kjøleskap og nye senger, kostnad pr. år 55 Hatlestrand oppvekstsenter utstyr til elev med spesielle behov 30 Hatlestrandsona - breiband 30 Hatlestrandsona kjøp av vaskeritenester, kostnad pr. år 200

19 Side 19 Prosjekt Kostnad pr. år Hauge skule - datamaskiner 150 Helsetenester - folkehelsekoordinator 30 Helsetenester styrking fysioterapitenesta 220 Helsetenester opptrapping tilsynslege 140 Helsetenester - Voldtektsmottak 50 Husnes barnehagesenter - datautstyr 120 Undarheim barnehage - leikeplass 60 Husnes ungdomsskule 12 Kultur og fritid uka drift kommunale museum, kostnad pr. år 75 Kultur og fritid auka drift ungdomssenteret, kostnad pr. år 185 Kultur og fritid tilskot lag og organisasjonar, kostnad pr. år 400 Kultur og fritid styrking av biblioteket, kostnad pr. år 300 Kultur og fritid den kulturelle spaserstokken, kostnad pr. år 300 Kultur og fritid digital kinoframsyning på Husnes, kostnad pr. år 200 Kultur og fritid Kvinnherad frivilligsentral, kostnad pr. år 250 Kultur og fritid MOT, kostnad pr. år 80 Kultur og fritid medlemsskap i friluftsrådet, kostnad pr. år 150 Kultur og fritid medlem nynorskkommunar, kostnad pr. år 15 Kultur og fritid solsikkeprisen, kostnad pr. år 100 Kultur og fritid ny stilling, kostnad pr. år 400 Kultur og fritid tilskot og kulturverntiltak, kostnad pr. år 200 Kultur og fritid kommunal andel utsmykkingsfond, årleg kostnad 100 Kultur og fritod utstyr Husneshallen, årleg kostnad 100 Malmanger skule - datautstyr 300 Omvikdalen skule sistentkostnad 46 Omvikdalen skule - breiband 36 Rosendal barnehagesenter - garderobeinnreiing 120 Rosendal barnehagesenter inventar og utstyr 50 Rosendal barnehagesenter - kontorplass 20 Rosendal barnehagesenter PC til ped. leiar 50 Rosendal barnehagesenter stolar til møterom 25 Rosendal barnehagesenter - leikeplass 80 Rosendalssona tiltak brukar, kostnad pr. år Rosendalssona styrking forbruksmateriell, kostnad pr. år 550 Samfunnsutvikling konsulenttenester plan, kostnad pr. år 50 Samfunnsutvikling prosjektstilling byggesak, kostnad pr. år 100 Samfunnsutvikling auka stilling viltforvaltar, kostnad pr. år 37 Skarveland skule - kopimaskin 30 Skarveland skule - datamaskiner 150 Sunde barnehage - studietur 30 Sunde oppvekstsenter stolar til gymsal 80 Sunde skule - kystkultur 40 Sunde skule musikal om kystkultur 60 Sunde skule ny kopimaskin, årleg kostnad 25