Referat frå bygdebokseminaret 2. april 2011: Grenda som lokalsamfunn

Transkript

1 Referat frå bygdebkseminaret 2. april 2011: Grenda sm lkalsamfunn Leiaren i bygdebknemnda i Ullensvang, Ott Vikane, pna seminaret g ynskte velkmen g las pp diktet Hvrdan er det med ss av Jørn Glefsvik. Nils Olav fekk s rdet, g han fastsette t mål med seminaret: 1. det eine er å drøfta innhald i grendesger, kva er interessante tema? 2. utfrdringar til det å skriva grendesge - krleis gjer ein dette? Han klargjrde s at ættarsga skal liggja i btnen fr arbeidet, busetnaden rdna etter matrikkelinndelinga i gards- g bruksnummer, men i staden fr å ta fr seg gardane, vil ein n behandla alle husstandane likt s lenge persnane har vre bufaste i heradet ver tid. Lenge var grenda hvudeininga i heradet, denne vertk fr matrikkelgarden, men n har grenda òg i str grad vrte tømt fr funksjnar. Førre seminar tk fr seg spørsmålet m ein skulle velja ein gardseller grendemdell fr ættarsga, denne gngen er spørsmålet kva innhald grendesga skal ha. Føredragshaldarar var fylgjande persnar: Kari Aslaug Hasle: histrikar knytt til Høgskulen i Vlda, underviser i lkalsge, har vre med g skrive bygdebøkene Busetnadssga fr Vlda kmmune, drøfte denne dagen grendesgesjangeren i føredraget Med grenda sm perspektiv i bygdebkarbeid - m utfrdringar g erfaringar frå skriving av grendesger Bård Klltveit: tidlegare direktør ved Nrsk sjøfartsmuseum g sn til Olav Klltveit, sm skreiv dei førre bygdebøkene fr heradet vårt. Han heldt føredraget Då bussen g bilen vann ver dampen g skyssbåten Hilde Danielsen: etnlg g frskar ved Universitetet i Bergen, heldt her føredrag med temaet Husmr i Hardanger: krleis kan me gje husmrhistrier ein sentral plass i grendesga? Agnete Sivertsen: museumsstyrar g kulturvitar ved Hardanger flkemuseum, hadde innlegget Bunaden blir glbal Kari Hasle: Med grenda sm perspektiv i bygdebkarbeid grendesgesjangeren er ei nyvinning i ættarsgeskriving, før var det garden g innbyggjarane der sm var utgangspunktet fr ættarsga - men fte var det smme sm vart utelatne, t.d. småkårsflk i bøker frå Austlandet. N er prinsippet at alle skal med. Praktisk rganisering av arbeidet viktig: nk tid grundig kjeldearbeid

2 gd frmidling gde idear infrmasjn g dialg med lkalsamfunnet: møte grendekntaktar sm støttespelarar gjennm heile arbeidet gd tilgang på infrmasjn, m.a. frå etatsjefane i kmmunane jakt på dørpnarar til ulike typar infrmasjn lansera bøkene på lkale møte gjera pririteringar, kan ikkje få med alt gde kjelder: intervjuarbeid: har str nytte, særleg med eldre persnar lkale aviser: heilt avgjerande fr gd histrisk tidfesting bilete: biletinnsamling bilete frå biletarkiva til avisene saman med gde bilettekstar kan bilete frtelja g avklara mykje på liten plass fr prsjektet i Vlda har fylkesftarkivet vre avgjerande prblemstilling: krleis skal ein dela inn krinsane? sknelag, bedlag, dugnadsfellesskap, skulekrinsar? Inndelinga kan frt verta ulik alt etter kva funksjn ein vel - Vlda valde grendekrinsane frå 50-talet prblem at grendene òg har mist funksjnar, må sjå på kva sm er følte fellesskap i dag ulike ppfatning i ulike generasjnar m kva sm er naturleg inndeling Krleis skal grendesgedelen fungera? fr kjøparane er eigen familiesge mest interessant, grendesga er meir ein bnus til busetnadssga innhald: ei kmmunal styringsgruppe har lagt føringar bileta har str priritet: ppulært hjå lesarane, g dei inneheld mykje infrmasjn, g i dei kan ein spra mange endringar frå då til n kart var viktige i Vlda med lkale stadnamn

3 strukturen må nklunde svara til frventningane presentasjn nklunde i samsvar med lkal synsmåte Hvudtema: presentasjn: flketalsutvikling, gegrafisk plassering, levegrunnlag samferdsel krleis kma seg til staden kva var strukturerande fr bygdelivet, t.d. når dampen km, skuleklkka næringsutvikling: t.d. vergang til pendling (funksjnstapping) skulesge rganisasjnsliv g fritidsaktivitetar nemning av sentrale persnar: i sga fr Vlda valde ein å nemna færrast mgleg namn, men ein del km ein ikkje utanm det kan frt verta ein uting g uinteressant å ramsa pp namn, g frt gjrt å gløyma nkn Vinkling: harmni eller knflikt? grendesga er histrier uråd å gjera alle til lags Mål fr arbeidet: lkalsamfunnet er målgruppa, men òg utanfr skal arbeidet ha interesse synleggjering av levt liv i lkalsamfunnet identitetsbygging: spesielt mål fr kmmunen: bevisstgjering til støtte fr framtidig aktive lkalsamfunn Bård Klltveit: Eit hamskifte i samferdsla i Hardanger: Då bussen g bilen vann ver dampen g skyssbåten Føredraget til Bård Klltveit ligg på nettsidene våre i pdf-frmat. Her er ei tidslinje fr utviklinga av samferdsla frå 1861 til i dag: 1861: dampskipruta frå Odda til Bergen pna med den fyrste Vøringen 1870: den fyrste verkelege køyrevegen i Hardanger pna mellm Granvin g Vss

4 1889: pning av køyrevegen ver Haukeli : vekstperide fr Indre Hardanger, både når det gjaldt jrdbruk g industri: var grunnlag fr nye g større skip g betre ruter, lite knkurranse fr andre transprtmidlar enn dampbåten 1907: vegnettet vks raskt frå denne tida, vegen frå Kvam til Trengereid pna dette året 1918: vegen Måbø-Fssli pna i Eidfjrd 1920-talet: vegbygging var det viktigaste ffentlege tiltaket mt arbeidsløyse 1922: turistruta Ulvik-Eidfjrd-Nrheimsund pna - båttrafikk der fjrden stengde fr bilen midten av 1920-talet: rutegåande bilferdsel tk fast frm 1924: veg langs heile austsida av Sørfjrden 1932: veg Kvam-Bergen 1937: bru ver Fyksesund 1938: sambandet Ålvik-Kinsarvik med str bilferje tetta det siste hlet i vegsambandet mellm Aust- g Vestlandet : Dampskipepken på hell i HSD, særskilt fr passasjertrafikk: dei gjekk frå 12 til 3 dampskip i desse fire åra men: i1950-åra gjekk det meste av gdstransprten framleis sjøvegen 1954: NSB fekk knsesjn fr statssubsidiert gdsbilrute frå Haugesund/Hardanger til Osl 1955: HSD sette inn semitrailarar på dei viktigaste gdsrutene landevegen 1959: den stre g mderne rutebåten Hardangerfjrd vart sett inn på ruta Odda-Bergen, høg kmfrt gjrde at ein vann attende litt av passasjertrafikken, ein kunne sva heile vegen frå Odda til Bergen 1960: bilimprten vart frigjeven: alle kunne kjøpa seg bil 1960-talet: gdstransprt sjøvegen gs på hell 1968: innføring av statssubsidierte takstregulativ fr sjøtransprt førde til frtgang i nedlegginga av ulønsame ruter 1969: båtane Ullensvang g Ulvik slutta å gå, vart erstatta av båtar utan passasjertrafikk 1981: Hardangerfjrd miste passasjerløyvet g slutta med passasjertrafikk 1982: Hardangerfjrd slutta å gå 1987: båten Granvin slutta med passasjertrafikk rundt Oksenhalvøya sm den siste i Hardanger då det km bilveg til Tjflòt

5 1993: HSD la ned all sjøvegs gdstrafikk mellm Odda g Bergen 2006: HSD fusjnerte med Gaia Trafikk g bytte namn til Tide Hilde Danielsen: Husmr i Hardanger - m husmrhistrier i grendehistria Ein viktig teknikk ved histriefrteljing er klargjering mellm kntrastar. Eit døme fr husmødrene sin del: tidsbruken til mennene i Odda var regulert av fabrikklkka brna sin tidsbruk var regulert av skuleklkka husmødrene sine tidsbruk gjekk derimt gjennm heile dagen Metdisk prblem: husmrarbeid er lite synleg i statistikkar g ffentlege register Danielsen hadde hvudppgåve m arbeidarkvinner, g h fann at dei engasjerte seg sterkt i beflkningskntrll, tannrøkt, danninga av gamleheimar, stipend til middelskulen, lagsarbeid slike private initiativ vart seinare ein del av ffentlege velferdstilbd, g kvinnene var slik med g frma landet g Odda sm stad Danielsen ynskte å synleggjera dette sm gjerne er usynleg i t.d. Odda, sm alle helst frbind med industrien industrien vart ein del av det nasjnale i mellmkrigstida, medan t.d. Ullensvang-bøndene hadde vre ein del av dette lenge før lkalhistrie kan fte ha hang til å framheva det psitive, men sjangeren vert meir avklarande m han tek fr seg maktmekanismar i samfunnet g avdekkjer knfliktane i samfunnet det har vre ulike haldningar til det å vera husmr, t.d. på 1990-talet var det mange tabu rundt det å vera husmr, medan det i dag er meir psitivt knytt til det å priritera brn g familie stader: ein stad er meir ein prsess, er føter heller enn røter er mellm anna definert av tilhøvet til andre tilgrensande stader stadmyte: kllektive førestellingar til ein stad i høve til andre stader ppfatningar m ein stad gjev reelle fylgjer: t.d. kven sm vil bu der husmra er pr. definisjn ikkje i lønsarbeid, men heime det er frt fr at interessant infrmasjn fr ein intervjuar vert underkmmunisert når flk frtel m livet sitt, t.d. skgbrukarar sm understreka at dei var skgens menn sjølv m dei hadde heilt andre arbeidsppgåver mesteparten av året Danielsen tk s fr seg nkre knkrete husmrhistrier frå Odda, der det var str skilnad på krleis ektepara frdelte m.a. arbeidsppgåver i heimen, pengar frå yrkesaktivitet, g syn g løysingar på dette

6 Agnete Sivertsen: Bunaden blir glbal Innleiing bunader er fte vidareføring av flkedrakta hardangerbunaden gjekk frå å vera klede fr hardingar til å verta nasjnaldrakt eit festplagg sm gjev både lkal g nasjnal identitet prduksjnen av bunaden inneheld mange ulike teknikkar prblemstilling sm Sivertsen tk fr seg: utflagging av bunadsprduksjnen Prduksjn i lkalsamfunnet mange spesialiserer seg på å laga ein spesiell del av bunaden fr sal det å setja saman bunaden er òg spesialisert bestemødrene byrjar fte alt ved fødselen på bunaden til barnebrna denne spesialiseringa er ikkje uttrykk fr mdernitet, men ei gamal arbeidsdeling mellm meir allmenn kunnskap g meir spesialisert handverk kvinnehandverk lønsemd: ei frklebrd kan klarast viss ein arbeider samanhangande med det i 3 veker: pris: 2500 kr, dvs. timepris på 12,50 kr kstpris ville gjeve ein pris på 25 til berre fr frklebrda når det derimt gjeld hardingfela, s får ein tilnærma dekt kstnaden ved prduksjn av den lkale bunadsstver driv gjerne med mntering kundane har endra seg: før: alle km med delane til bunaden klare n: mange ventar å få kjøpt alt sm trengst i éin butikk syinga av bunadsdelar er ein hbby sm ikkje vert gjrt fr øknmien sin del når det gjeld delprdusenten handarbeidet vert verande fr ettertida, synleg fr ettertida i mtsetnad til husarbeid

7 det gjev status å laga t.d. fine frklebrder det er eit prblem at delprdusentane får låg løn, g media gjev gjerne bunadsstvene skulda rådande bunadsidelgi: bunaden skal vera nær flkedrakta sm bunaden sprang ut frå, g prduksjnen skal vera lkal bunadsstvene vert tvinga til å frsvara seg: delprdusentane får fr dårleg løn, men vanleg løn ville gjera draktene fr dyre alternativet er lågare kvalitet løysing: prduksjn i Ghana, s lenge kvaliteten er i rden men: kan utknkurrera bunadsstvene òg argument mt: fare fr at tradisjnen g kunnskapen her lkalt skal frsvinna, g Ghana kan plutseleg finna ut at dei skal prdusera nk anna i staden utanlandsk prduksjn u-hjelp eller utnytting? vert framstilt sm u-hjelp av bunadsstvene men m det vert kjent at prduksjnen skjer i utlandet, kan det pressa prisane vidare ned g øydeleggja alt fr innlandsk prduksjn mange bunadsstver har gjrt seg heilt avhengige av prduksjnen i Ghana Seminaret vart ppsummert av bygdebkfrfattaren Marta Gjernes. Seminaret vart skipa av Bygdebknemnda i Ullensvang g Hardanger flkemuseum Erlend Trnes skrivar Ullensvang bygdebknemnd