KLIMAPLANENS HANDLINGSPROGRAM 2012

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Klima- og naturressursseksjonen Arkivsak Arkivnr. 71 Saksh. Nybø, Karen Louise; Mathisen, Gudrun; Bjerga, Magnar; Svae, Per; Omdahl, Lene Saksgang Opplærings- og helseutvalet Samferdselsutvalet Kultur- og ressursutvalet Fylkesutvalet Fylkestinget Møtedato KLIMAPLANENS HANDLINGSPROGRAM 2012 SAMANDRAG Klimaplan for Hordaland vart vedteken av Fylkestinget 8.juni Planen har mål for reduserte utslepp av klimagassar, energibruk og klimatilpassing. Det blir utarbeidd handlingsprogram som skal rullerast kvart år. Klimaplanens handlingsprogram for vart vedteke i Fylkestinget i oktober Mange tiltak er godt i gang; Klimanettverk og Klimaråd Hordaland er etablert, energiøkonomisering er blitt ei systematisk satsing hos eigedomsseksjonen miljøsertifisering har gode resultat i heile organisasjonen klimaperspektivet er integrert i arbeidet med samferdsel og planlegging, det vert stimulert til satsing på klimateknologi og fornybar energi innanfor næring og FoU. Arbeidsfeltet har preg av å vere nytt. Den største utfordringa er å kome frå fagre ord til praktisk handling. Framlegg til Handlingsprogram for 2012 inneheld 64 tiltak, ein reduksjon frå første året. Fleire er nye og ein del er blitt endra på vegen. Mange av tiltaka har politisk interesse og enkelte kan vere kontroversielle, særleg på temaet Areal og transport. Alle tiltaka er forankra i den vedtekne Klimaplan for Hordaland Fleire av dei vil i tillegg bli fremja som separate politiske saker. Samarbeid og partnarskap er ein føresetnad for å nå resultat. Bemanning og økonomi set rammer for aktiviteten. Framlegg til program føreset ein auke i budsjettposten til klimaplanen på kr Dette er lagt inn i fylkesrådmannen si budsjettinnstilling. Det er behov for ein viss fleksibilitet for å fange opp nye mogelegheiter. Eit døme er arbeidet med hurtigladepunkt for el-bilar, der ei ny statleg tilskotsordning har utløyst fylkeskommunalt engasjement og resulterer i installasjon av fleire ladestasjonar i Hordaland. Miljørapport for Hordaland fylkeskommune 2010 syner at det var ein stor auke i utslepp av CO 2 frå bruk av fyringsolje, trass i mål om å redusere bruken av olje til oppvarming. Det er trong for eit eintydig vedtak som seier at olje ikkje skal vere førstevalet sjølv om det i periodar kan vere det billegaste alternativet.

2 FORSLAG TIL INNSTILLING 1. Fylkestinget vedtek Klimaplanens handlingsprogram for 2012 slik det går fram av saka. 2. Økonomiske rammer for gjennomføring av tiltak i 2012 blir å ta stilling til i samband med handsaming av fylkesbudsjettet Olje skal ikkje vere førstevalet for oppvarming av fylkeskommunale bygg, sjølv om det i periodar kan vere det billegaste alternativet. Vi må likevel behalde oljefyringsanlegg som beredskap og for topplast. 4. Fylkesrådmannen får fullmakt til å gjere nødvendige justeringar i handlingsprogrammet Paul M. Nilsen fylkesrådmann Jan Per Styve regionaldirektør Vedlegg: 1. Forslag til handlingsprogram for Statusrapport Handlingsprogram Oversyn over klimaarbeidet i kommunane i Hordaland 4. Oversyn over klimastatus Hordaland Klimaplan for Hordaland , sjå: Statusrapport for handlingsprogrammet , sjå: - - Miljøsertifisering av tannklinikkane i Os og Tysnes Ved tannklinikken i Os er det 11 tilsette, mens klinikken på Tysnes har fire tilsette. Klinikksjefen fortel at satsinga på miljøet ber frukter. Dette har ringverknader for vi skjerpar oss også heime. Miljøsatsinga er oppdragande for familien, seier klinikksjef Bente Holmgren ved dei offentlege tannklinikkane i Os og Tysnes. 2

3 FYLKESRÅDMANNEN, : Fylkeskommunen sitt fokus på klimautfordringane kom for alvor til uttrykk med vedtaket av Klimaplan for Hordaland og opprettinga av den administrative eininga Klima- og naturressursseksjonen i Regionalavdelinga våren Andre avdelingar i fylkeskommunen har oppgåver som er viktige for å påverke utslepp av klimagassar både på kort og lang sikt. Viktigast er Samferdselsavdelinga som har ansvar for kollektivtransport. Opplæringsavdelinga har ei stor rolle når det gjeld kunnskap og haldningar, Eigedomsseksjonen har miljø- og klimaperspektiv på fylkeskommunens eigne bygg. Sett i høve til dei globale utfordringane, kan Klimaplan for Hordaland synest liten. Det er klart at nasjonal politikk med lover, forskrifter og bruk av økonomiske verkemiddel som avgifter og subsidiar, kan påverke tilpassingar i samfunnet meir enn fylkesnivået kan. Men i samarbeid med kommunale og statlege aktørar, så vel som private og frivillige, vil vi gjere ein innsats regionalt og lokalt. Då blir tiltak i eigne organisasjonar kanskje det viktigaste ein kan gjere. Ved å samarbeide og medverke til sterkt fokus på klimautfordringane og mogelege løysingar og tiltak, kan vi påverke haldningar og bane veg for iverksetjing av effektive tiltak frå andre. Klimaplan for Hordaland har mål for reduserte utslepp av klimagassar, energibruk/ effektivisering og klimatilpassing. Arbeidet med å nå klimamåla er delt på åtte tema; 1. Samarbeid og verkemiddel 2. Energi 3. Forbruk og avfall 4. Bygningar 5. Arealbruk og transport 6. Næringsliv 7. Teknologi og klimautfordringar 8. Klimatilpassing Det er til saman 61 delmål i planen. Dei kan oppfattast som føringar på eit område. Det blir utarbeidd årlege handlingsprogram med tiltak under kvart tema. Handlingsprogram vart vedteke av Fylkestinget i oktober Det hadde 78 tiltak fordelt på dei åtte tema. Det er ikkje tiltak til alle delmåla. Fylkeskommunen har teke på seg rolla som pådrivar for felles innsats, konkretisert gjennom handlingsprogrammet til Klimaplan for Hordaland. Denne saka skal rullere handlingsprogrammet i Klimaplan for Hordaland. Det blir knytt kommentarar til fylkeskommunen si eiga verksemd og det blir gitt smakebitar frå gjennomgangen av tiltak i Statusrapport for handlingsprogram (vedlegg 2). Forslag til Handlingsprogram for 2012 (vedlegg 1) blir lagt fram. Sidan det skjer så mykje på klimafeltet utanom Klimaplan for Hordaland, blir det forsøksvis gitt eit kort oversyn over noko av dette med kommunane sitt arbeid i vedlegg 3 og ein oppdatert klimastatus for dei tre hovudmåla i Klimaplan for Hordaland som vedlegg 4. Status for arbeidet med handlingsprogram , fylkeskommunens verksemd Miljøsertifisering resultat i fylkeskommunen Under utarbeiding av planen vart det i FUV-sak 62/09 vedteke å setje i gang strakstiltak og miljøsertifisering. Dette er tiltak som no ligg under tema 3 Forbruk og avfall i klimaplanens handlingsprogram. Eigen prosjektleiar sikra framdrift med miljøsertifiseringa, i første omgang i fylkeskommunens eiga verksemd og no i aukande grad også i kommunane og i næringslivet. I ein hektisk kvardag kan ein pådrivar vere det som skal til for å kome i gang med eit tiltak. Det har vore avgjerande at Klima- og naturressursseksjonen har ressursar til å vere pådrivar, (del-)finansiere og følgje opp ein del tiltak. Her er resultata for fylkeskommunen pr august 2011: Alle 24 tannklinikkområda blir miljøfyrtårnsertifiserte i løpet av er allereie sertifiserte. Ein skule og ei OT/PPT-avdeling er miljøfyrtårnsertifiserte, 10 skular blir venteleg ferdige i

4 Dei andre skulane får tett oppfølging av koordinator for miljøsertifisering. To skular skal leggjast ned og vert ikkje miljøsertifiserte. Skyss og Bybanen har enno ikkje starta arbeidet med miljøsertifisering Miljørapport for Hordaland fylkeskommune synleggjer utfordringane Å feie for eiga dør er ei målretta og konkret måte å møte klimautfordringa på og det er naudsynt for å ha truverde når vi oppmodar andre om å gjennomføre tiltak. Sidan 2010 er det laga Miljørapport for Hordaland fylkeskommune med tal for utslepp av klimagassar frå eigne aktivitetar. Liter / km CO 2 -utslepp, kg Endring Sum utslepp frå kollektivtrafikk Sum utslepp frå drift 1 Oppvarming med fyringsolje Fylkeskommunal drift Kjøring med bil i teneste Flyreiser , , Kg % 3,1 % 2 87 % 179 % -4 % -8 % Kjelde: SSB m.fl Oppsummering av forbruk/co 2 -utslepp. Måltala for kollektivtrafikk (2,66kg), fyringsolje (2,66kg) og bilkøyring (156,9g) er henta frå Klimaog forurensnings-direktoratet. Måltalet for bilkøyring er under føresetnad om at kjøringa er likt fordelt med samansettinga av bilparken i Hordaland. Måltala for flyreiser er årsgjennomsnitt rekna utfrå HFK sine reiser i Noreg, Norden og elles i verda, for 2008: 138,6g, for 2009:130,3g, for 2010:133,3g. Forbruk og utslepp er berekna etter følgjande gjennomsnittsfaktorar: Drivstoff = 58 gram per passasjerkilometer; energi = 0,65/0,45/0,35 kwh per km (Noreg og Norden/Europa/Interkontinental); CO 2 = 171/119/93 g/km. NO X, hydrokarbon og CO kan òg bli rekna ut: NO X = 0,6/0,32/0,4 g/km; hydrokarbon = 0,15/0,04/0,007 g/km; CO = 0,5/0,9/0,093 g/km. Utsleppsfaktorane er innhenta av HRG, men det er vanskeleg å oppnå nøyaktige berekningar (sjå side 3-14). Kjelde: Hogg Robinson Group, fylkeskommunens reisebyrå. 1 ) Utslepp i forbindelse med anna aktivitet er ikkje medrekna. 2 ) Endring i det samla CO 2 -utsleppet frå kollektivtrafikken er rekna utan 1,9 mill. dieselliter gass hjå Tide i 2010, og utan tala frå Nobina i 2009 og Den største auken i klimagassutslepp frå drifta av fylkeskommunen i 2010 kjem frå bruk av fyringsolje, på grunn av ein lang vinter med høge straumprisar. Fyringsolje auka frå 3,9% til 9,6% av energibruken i fylkeskommunale bygg frå 2009 til Utsleppsauken frå fyringsolje var i tonn jamstor med auken frå kollektivtrafikken sjølv om kollektivtrafikken totalt slepp ut mange gongar meir CO 2 enn dei fylkeskommunale bygga. Kollektivtrafikken er eit verkemiddel for å bidra til reduksjonar i klimagassutsleppa på andre felt (privatbilar), men skal vi nå våre vedtekne klimamålsetnader må det likevel vere eit mål å redusera klimagassutsleppa. Bruken av oljefyrte kjelar til oppvarming av fylkeskommunale bygg er under utfasing. Det er ikkje lenger lov til å installere oljekjel i nybygg i Noreg (Teknisk forskrift 2010), men det vil ta tid å fase ut oljefyring i dei eksisterande bygga. Det er eit kostnadsspørsmål kor fort teknologi for oppvarming med andre energikjelder kan kome på plass, ein treng kompetanse og erfaring med å nytte andre energikjelder og ein må sikre oppvarming når det er ekstra stort behov (topplast). Eit anna økonomisk spørsmål er om fylkeskommunen skal nytte olje som energikjelde til oppvarming når det er rimelegare enn å nytte elektrisk straum, slik dagens praksis er. Men som beredskap og til topplast, vil det fortsett vere naudsynt å ha oljefyring tilgjengeleg. Ein annan ting er at delmål 4.1. og 4.2 under tema Bygningar i Klimaplanen har særs krevjande fokus på utfasing av fossile brensel som oppvarmingskjelde i bygg. Formuleringane i delmålsteksten kan likevel tolkast til å gjelde alle bygg i Hordaland og blir då heilt umogeleg å oppnå. Evt justering av delmål blir å kome tilbake til ved fire-års gjennomgang av Klimaplan for Hordaland. 4

5 Status for arbeidet med handlingsprogram , generelt Tiltaksnivå Det er stor variasjon mellom tiltaka. Fleire tiltak i Handlingsprogram trong nærare utgreiing for å kunne bli sette i verk og i ein del tilfelle viste det seg at fleire tiltak kunne slåast saman. Med ei god problemskildring, er fundamentet på plass og ein kan kome vidare dersom ein skal leige inn folk eller gjennomføre tiltaket sjølv. Ein del tiltak får finansiering frå Klimaplanen, andre frå RUP, nokre blir gjennomført av andre organisasjonar enn Hordaland fylkeskommune. Det er ikkje mogeleg å samle opp resultata av alle tiltaka i handlingsprogrammet med nokre få variable. Sjå Statusrapport handlingsprogram som går litt inn på kvart tiltak. Nokre tiltak har konkrete mål, andre skal påverke gjennom planar eller auke forståinga gjennom utgreiingar eller haldningsskapande arbeid. Å drive utviklingsarbeid og tilrettelegging er mål for andre tiltak. Som døme på tiltak og resultat, følgjer her informasjon frå tre tiltak i handlingsprogram som har kome i gang allereie og som skal halde fram neste år: Tiltak 4.10 Energisparing og meir klimavenleg energibruk er eit samarbeid mellom Bergen kommune, Universitetet i Bergen og Hordaland fylkeskommune, med Eigedomsseksjonen som prosjektansvarleg. Oppstart var og målet er å vidareutvikle arbeidet med energisparing og meir klimavenleg energibruk i eksisterande bygningar hos dei tre eigedomsaktørane. Kvar aktør skal redusere energiforbruket med minst 1 mill kwh utfrå forbruket i 2010 innan utgangen av mai Organisasjonane skal dessutan bli meir medvetne på klimavenleg nybygging, rehabilitering, drift og vedlikehald. Erfaringar skal formidlast til kommunar og andre store aktørar. Kvar av dei tre aktørane går inn med kr og Enova og Husbanken har begge gjeve tilskot på kr Tiltak 5.15 Utbygging av hurtigladestasjonar for el-bilar langs Europa- og riksvegar. Med hurtiglading kan elbilar køyre om lag som ein vanleg bil, berre med 15 minutt stopp kvar tiande mil. Hordaland fylkeskommune, BKK, Transnova og kommunar er med på eit samarbeid og spleiselag på to mill kr om å bygge ut hurtigladestasjonar i Bergen, Halhjem ferjekai, Leirvik, Dale og Knarvik i Fylkeskommunen har initiert eit nytt samarbeid om hurtigladepunkt på Voss, Aksdal/Haugesund i Rogaland og om mogleg Oppedal ferjekai i Sogn og fjordane i Då kan kyststamvegen vere køyrbar for moderne elbilar frå Stavanger til Førde. På initiativ frå Hordaland fylkeskommune har AU i Vestlandsrådet vedteke å opprette ei prosjektgruppe med deltakarar frå dei fire fylkeskommunane for å bygge ut hurtigladestasjonar om lag kvar tiande mil langs kyststamvegen frå Stavanger til Kristiansund, dvs. vidare nordover frå Førde. Utbygging skjer også på Austlandet, slik at ein kanskje kan knytte Aust- og Vestlandet saman i Tiltak 8.4 Betre oversikt over skred- og flaumfare i kommunane har gjennomført eit forprosjekt om interkommunalt skredsamarbeid i Kvam Herad har ansvaret for tiltaket som skal auke kompetansen i kommunane på skredfare og førebygging av skred. Prosjektet har fått økonomisk stønad frå Hordaland fylkeskommune, Fylkesmannen og Kommunal- og regionaldepartementet. Samarbeid kring handlingsprogrammet Klimaråd og Klimanettverk Hordaland Klimaråd Hordaland og Klimanettverk Hordaland vart starta i 2011 for å medverke til å nå nasjonale og globale klimamål, måla i Klimaplan for Hordaland og måla i dei kommunale klima- og energiplanane. Dessutan skal desse samarbeidsfora dra nytte av synergieffektar på tvers av kommunegrenser og forvaltingsnivå og gjere klimafylket Hordaland endå meir synleg, slagkraftig og resultatretta i klimaarbeidet. (Henta frå mandatet) Klimarådet hadde tre møte første halvår 2011 og eit i november. Det skal vere ein møteplass for politikarar i Hordaland og ein stad for utveksling av idear og erfaringar med klimaarbeid. Dei skal ta opp klimasaker generelt, og spesielt saker av politisk interesse for Hordaland og hordalandskommunane. Klimarådet er sett saman av politiske leiarar frå Bergen kommune, kommunane i Hordaland (ein ordførar utpeikt av kvart av dei interkommunale regionråda), kommunar som ikkje deltek i eit interkommunalt råd i Hordaland (p.t. Voss) og Hordaland fylkeskommune. 5

6 Klimanettverket skal medverke til auka kunnskap og kompetanse, utveksling av praktiske erfaringar, utvikling av førebileteprosjekt og beste praksis. Klimanettverket er for fagfolk og administrasjon i kommunane, Fylkesmannen og Hordaland fylkeskommune. Kvar kommune peiker ut ein fast administrativ kontaktperson. Ordførarar som evt ønskjer å delta er også velkomne. Det er tenkt to møte pr år. Dessutan har det vore møte knytt til dei åtte ulike tema i handlingsprogrammet. På nokre tema har det utvikla seg meir eller mindre faste temagrupper. I desse gruppene deltek næringsliv, organisasjonar og kunnskapsmiljø i tillegg til offentleg sektor. Samferdselsavdelinga deltek i temagruppa på sitt tema og har ansvar for fleire tiltak. Tilsvarande gjeld for Eigedomsseksjonen i Økonomiavdelinga. I same avdeling har Innkjøpsseksjonen vore aktivt medspelar spesielt i høve til miljøsertifisering av fylkeskommunen. Agenda for temamøta kan vere både gjennomføring av eksisterande handlingsprogram, aktuelle problem eller innspel til nytt handlingsprogram i samband med rullering. Forslag til handlingsprogram 2012 Medverknad i utarbeiding av forslaget Arbeidet med rullering av handlingsprogrammet starta i vår med ein førebels statusrapport frå alle tema. Desse vart lagt fram for temagruppene og samanheldt med utviklinga på sektoren for å kome med framlegg til endringar på tiltakssida. Klimarådet har hatt ei sak på dagsorden i juni om handlingsprogram 2012 og sidan har det blitt jobba administrativt med å utdjupa tiltaka inntil Klimanettverket diskuterte handlingsprogrammet på møte Dei fleste innspela derifrå er bakt inn i dei tiltaka som var føreslegne. Tiltak 6.3 Miljøsertifisering av fleire bedrifter i Hardanger kom med som nytt forslag til tiltak i handlingsprogrammet etter Klimanettverksmøtet. Fleire kommunar påpeikte utfordringa i at gjennomgangstrafikk, som dei sjølv i liten grad kan påverke, står for størstedelen av klimagassutsleppa i deira område (Vaksdal, Lindås, Samnanger). Men det er ikkje kome fram noko tiltak mot desse utsleppa. Vidare kom det fram ønskje om å få eit årskort for alle kollektivreisande i Hordaland/Noreg og det vart peikt på at hamneavgifta for transportskip favoriserer godsbilar/lastebilar på veg mellom viktige hamner, utan at dei er tekne inn som tiltak heller. Ei rekkje tiltak frå fjoråret er foreslått vidareført, ein del gamle er slått saman. Til saman er det 65 tiltak i handlingsprogram Utkast til handlingsprogram har vore gjennom ein grundig intern prosess i fylkeskommunen og drøfta fleire gonger med Samferdselsavdelinga, Økonomiavdelinga med Eigedom og Innkjøp og Regionalavdelinga med Plan og Næring. Også Opplæringsavdelinga er konsultert. Tannhelseavdelinga og Organisasjonsavdelinga er trekt inn gjennom arbeidet med miljøsertifisering. Tema 1 Samarbeid og verkemiddel er det viktigaste vi kan ta tak i utover tiltak i eigen organisasjon. Det politiske Klimaråd Hordaland er skilt ut om eige tiltak 1.1. Informasjons- og kommunikasjonsstrategi er eit nytt tiltak som kjem i staden for Klimaks Hordaland. Elles er det mindre endringar. Tema 2 Energi er overordna. For å unngå overlapp og uklarleik har det færrast mogeleg tiltak. Dei fleste tiltaka på energi er i tema 4 Bygningar. Handlingsprogram sine to tiltak på temaet er flytta til h.h.v tema næring og tema teknologi. Forslag til HP2012 har eitt nytt tiltak, 2.1 Smartnett. Tema 3 Forbruk og avfall. Dei fleste tiltaka frå handlingsprogram vert vidareført og er samla i 2 tiltak; 3.1 Miljøsertifisering av Hordaland fylkeskommune og 3.2 Miljøsertifisering av kommunane i Hordaland. Tiltak 3.3 Samarbeid om regional avfallshandtering bør starte opp i Tema 4 Bygningar. Det har tatt tid å definere tiltaka og dei fleste blir foreslått vidareførte i I arbeidet med kompetansefeltet har tiltaket kompetansesenter for energieffektive og miljøvenlege løysingar funne si form etter mange diskusjonar kring klimahus. Tiltaka i strategien for fylkeskommunale bygg er godt i gang og blir vidareført. Tema 5 Areal og transport er eit temaområde der fylkeskommunen er dominerande aktør i samarbeid med Statens vegvesen, Fylkesmannen og kommunane. Tiltaka er gjerne langsiktige, også i startfasen. Mange tiltak er vidareførte frå eller byggjer på handlingsprogrammet for Temaet har fleire omarbeidde og nye tiltak: 5.1 Kartlegging av jordressursar, 5.2 Gode fortettingsprosjekt utanom byane, eksempelsamling, 5.3 Lokalisering av utbyggingsområde i høve til kollektivtilbod, rettleiar, 6

7 5.11 Pilotprosjekt Gangbar tettstad, 5.12 Mobilitetsrådgjeving, 5.14 Miljødifferensierte bompengar, pådrivar for nasjonal utgreiing, 5.15 Hurtigladestasjonar. I tillegg er følgjande politisk vedtekne satsingar og pågåande arbeid sentrale for å oppfylle delmål 5.7 om at talet på reisande med kollektivtransport i Bergensområdet skal auke med 50 % frå 2007 til 2020: - Vidare utbygging av Bybanen i Bergen - Fylkesutvalet vedtek på prinsipielt grunnlag å innføre tidsdifferensierte bompengar i Bergen frå (vedtak i FUV-sak 138/10) jf framlegg til tiltak 5.14 Miljødifferensiering - Ny rutestruktur på kollektivtransporten som grunnlag for eit meir effektivt og attraktivt rutetilbod - Opprusting av større bussterminalar som t.d ombygging av Bystasjonen, samt utvikling og oppgradering av terminalar, knutepunkt og haldeplassar til universell utforming - Informasjon til dei reisande og styrking av salskanalar knytt til billettering, som t.d. internett - Etablering av innfartsparkering. Tema 6 Næringsliv. Det har tatt tid å finne ut korleis vi skal jobbe med dette tema. Det er ein del overlapp med arbeidet knytt til Regionalt Utviklingsprogram (RUP) og det er naturleg at RUP kan nyttast til finansiering av tiltak i klimaplanens handlingsprogram. Elles har det vist seg at tiltaka under strategien for klimavenlege marine næringar var meir miljøtiltak enn klimatiltak og at utfordringane blir jobba med på anna hald slik at det logisk å ta dei ut av handlingsprogrammet. På landbrukssida er intensjonane med tiltaka kome klarare fram. Eitt prosjekt er i oppstartfasen og to andre er slått saman til eitt. Det er totalt kome inn tre nye tiltak: 6.3 Miljøsertifisering av fleire bedrifter i Hardanger, 6.5 Klimaforbetringar i fiskeflåten, 6.8 Landskap i drift. Tema 7 Teknologi og klimautvikling. Som for næring tar det tid å finne ei god tilnærming til temaet. Fleire tiltak er initierte og vert styrt av andre aktørar, men med fylkeskommunal støtte. Partnarskap med innovative miljø må stå sentralt i utviklinga av tiltak. Utgreiing om LED-teknologi er starta. Eit nytt tiltak: 7.3 Kraftverkskip basert på brenselcelle. Tema 8 Klimatilpassing er eit relativt nytt forvaltingsområde. Det gjenstår ein del politikkutvikling før ein kan setje inn handlingsretta tiltak i stor skala. Fleire tiltak har vore i ein førebuande fase i 2011 og blir med i 2012-programmet. Temaet har sju tiltak i Opphavleg tiltak om klima og folkehelse blir erstatta av eitt nytt, medan dei seks andre er ei vidareføring eller samanslåing/ omarbeiding av tiltak frå 2010/11-programmet. Eit nytt tiltak: 8.3. FoU-prosjekt plan, beredskap og klimatilpassing. Kort oversyn for Hordaland Fornybar energi og klima er sentrale tema i nærings- og FoU-miljøa i fylket, ikkje minst for Bjerknessenteret for klimaforskning med sine 120 tilsette. På næringssida utmerkar Hordaland og Vestlandet seg spesielt innanfor maritim og offshore sektor. To næringsklynger i Hordaland har Arena-status (nasjonalt program for klyngeutvikling som skal stimulera til auka innovasjon): Arena NOW - Norwegian Offshore Wind, og Arena Maritime CleanTech West med m.a. Wärtsila, Eidesvik og Fjellstrand. Sjå statusrapporten, som også har eit oversyn over klimarelevante prosjekt som har tilskott frå Regionalt Utviklingsprogram. Kommunale klima- og energiplanar Klimaarbeidet i kommunane er i gang og 19 kommunar no har vedteke eigne Energi- og klimaplanar, sjå vedlegg 3. Dei andre 14 kommunane har vedteke at dei skal i gang med arbeidet, og nokre er snart ferdige. På Enova sine heimesider er samla informasjon om alle dei kommunale klimaplanane; Miljøsertifisering er eit nyttig verkemiddel når ein organisasjon skal starte det praktiske klimaarbeidet.. Det er mange ulike sertifiseringsordningar som inkluderer miljø- og klimaperspektiv. Fylkeskommunen vore pådrivar for at 30 kommunar i Hordaland no er med i miljøfyrtårnordninga (jf tiltak 3.2). Verksemder som ønskjer miljøfyrtårnsertifisering kan då kontakte kommunen for å få forslag til konsulentar for å kome i gang. 16 av kommunane har tiltak i energi-og klimaplanen sin for å miljøsertifisere eigne verksemder. Dette vil m.a vere viktig for innkjøp og energibruk i eigne bygg. 7

8 Klimastatus Hordaland På kort sikt er det vanskeleg å peike på korleis tiltaka i handlingsprogrammet har medverka til å nå klimamåla. Vedlegg 4 rapporterer likevel utviklinga for nokre faktorar som er sentrale for klimautfordringane, storleiker som kan vere nyttige for å kjenne utviklinga i fylket. Faktorane er knytt til dei overordna måla i Klimaplan for Hordaland og kan gi ein peikepinn om framtidig satsing. Frå 2007 til 2009 (siste tilgjengelege tal frå SSB) gjekk klimagassutsleppa ned med 7,95%. Dette samla talet skjuler variasjonar som at utslepp frå mobil energibruk har auka medan prosess og andre stasjonære utslepp har hatt nedgang. Det kan sjå ut som om fylket er på god veg mot målet om 22% reduksjon innan 2020, som er hovudmålet for klimagassutslepp i klimaplanen, men ut frå nasjonale tal for 2010 er det grunn til å vere uroa for kva 2010-tala vil vise for Hordaland. I høve til hovudmål for energi, kan det rapporterast at energibruken i Hordaland (ifølge SSB) har gått ned med 7,99% frå 2007 til Også her er finanskrisa lansert som ei forklaring på endringane. Det tredje målet i klimaplanen, om klimatilpassing, handlar om eit ungt politikkområde, og det er enno for tidleg å sjå forvente iverksetjing av store klimatilpassingstiltak. Det har likevel rukket å bli tema i fleire av dei kommunale energi- og klimaplanane, og NOU 2010:10 Tilpassing til eit klima i endring er forløparen til statleg politikk på området. Fylkesmannen i Hordaland, Bergen kommune og fylkeskommunen samarbeider aktivt. Det er eit felles prosjekt i regi av Kvam herad. Den kommunen som har kome lengst med klimatilpassing i Hordaland er Bergen kommune. Fylkesrådmannen si vurdering Det skjer mykje positivt på klimafeltet i Hordaland. Det er ikkje mogeleg å gi eit komplett oversyn over all aktivitet her. Klimaplanens handlingsprogram dekkjer ein del av aktivitetane, med hovudvekt på tiltak som kommunal sektor og fylkeskommunen kan påverke eller styre. Fylkeskommunen er ein stor aktør på transport. Utbygging av infrastruktur, tilbod om kollektive transporttenester og val av teknologi har store klimakonsekvensar. I tillegg til tiltaka i Klimaplanens handlingsprogram, er det verdt å nemne dei nye rutepakkene som er på plass i løpet av hausten Eit stort tal nye bussar skal oppfylle standarden EUR 5, som er nye og strenge EU-krav til utslepp. Fylkeskommunen er ein stor innkjøpar. Nye miljø-, energi- og klimakrav til leverandørar vert implementert i samband med miljøsertifiseringa. Elektronisk fakturering har redusert papirbruken og effektivisert betalinga. Fylkeskommunen er ein stor byggherre og brukar mykje energi til oppvarming og belysning. Den systematiske energiøkonomiseringa som er starta vil både redusere kostnader og energibruk. Bruk av fyringsolje auka kraftig frå 2009 til 2010,og utslepp av CO 2 auka tilsvarande. Dette er i strid med mål for energi i Klimaplan for Hordaland : delmål 2.4: Hordaland skal bruke rett energi til rett føremål, og delmål 2.5: Bruk av olje og naturgass til stasjonære føremål skal reduserast med 80% innan utgangen av 2013 (i høve til 2007) og vere heilt utfasa i I fylkeskommunen sine eigne bygg bør difor bruken av olje som hovudlast bør gå ut og erstattast av meir klimavenleg oppvarming. Dette krev eit politisk vedtak som seier at olje ikkje skal vere førstevalet sjølv om det i periodar kan vere det billigaste alternativet. Fylkeskommunen har eit stort kontaktnett, først og fremst til ungdom i vidaregåande opplæring. Klima og miljø står på læreplanen. Utfordringa er å overføre teoretisk kunnskap til praktisk handling. Handlingsprogrammet har mange viktige tiltak av stor politisk interesse og som, om dei hadde vore fremja enkeltvis, ville fått ei brei vurdering av konsekvensar, økonomi m.v. Enkelte tiltak er nok kontroversielle. Alle tiltaka er forankra i den vedtekne Klimaplan for Hordaland , og dei fleste er grundig drøfta administrativt. Mange av tiltaka må i alle høve fremjast som separate politiske saker. Kva for tiltak det gjeld, går fram av sjølve handlingsprogrammet. Det kan sjølvsagt bli aktuelt å løfte fram fleire tiltak som enkeltsaker. 8

9 Økonomiske og ressursmessige konsekvensar Klimaplanens handlingsprogram 2012 har 64 tiltak. Kostnader er stipulert og gir den økonomiske ramma for aktiviteten. Mange av tiltaka må finansierast frå fleire stader. Budsjettposten til klimaplanen er sett opp som hovudfinansiering for 26 tiltak, med sluttsum på kr. 2,945 mill. Same sum er ført opp i fylkesrådmannen sitt framlegg til fylkesbudsjett for 2012, og inneber ein auke frå 2011 på kr Like viktig som pengar, er det å ha rett bemanning og kompetanse på arbeidsoppgåvene. I klimabudsjettet er det behov for ein viss fleksibilitet, slik at ein kan fange opp nye mogelegheiter og gjere nødvendige justeringar. 9

10 Liste over tiltak i Klimaplan for Hordaland, handlingsprogram 2012 TEMA 1 Samarbeid og verkemidlar Tiltak 1.1 Klimaråd Hordaland Tiltak 1.2 Klimanettverk Hordaland Tiltak 1.3 Informasjons- og kommunikasjonsstrategi Tiltak 1.4 Indikatorar, evaluering og rapporteringssystem for klimatiltak Tiltak 1.5 Kursing om klimaplan og klimatiltak for politikarar Tiltak 1.6 Statleg kjøp av lokale klimakvotar Tiltak 1.7 Klimafond for Hordaland vurdere Tiltak 1.8 Opplæring av ungdom i klima og miljø TEMA 2 Energi Tiltak 2.1 Smart nett forstudie TEMA 3 Forbruk og avfall Tiltak 3.1 Miljøsertifisering av Hordaland fylkeskommune Tiltak 3.2 Miljøsertifisering av kommunane i Hordaland Tiltak 3.3 Samarbeid om betre regional avfallshandtering TEMA 4 Bygningar Tiltak 4.1 Oljefri.no Tiltak 4.2 Tre i sentrum Tiltak 4.3 Kartleggje ENØK-potensialet i Hordaland Tiltak 4.4 Klima- og energieffektiv bygging skal vere sentralt i byggfaga i vidaregåande opplæring Tiltak 4.5 Styrkje fagspesifikk etterutdanning for handverkarar i Hordaland innanfor temaet energisparing Tiltak 4.6 Kompetansesenter for energieffektivisering Tiltak 4.7 Passivhusstandard og alternative energikjelder i fylkeskommunale bygg Tiltak % av den fylkeskommunale bygningsmassen skal rehabiliterast for energieffektivisering årleg i perioden Tiltak 4.9 Klima- og miljøvenlege materiale i fylkeskommunale bygg Tiltak 4.10 Energisparing og meir klimavenleg energibruk hos UiB, Bergen kommune og HFK. TEMA 5 Arealbruk og transport Tiltak 5.1 Kartlegging av jordressursane i Hordaland Tiltak 5.2 Gode fortettingsprosjekt utanom byane. Eksempelsamling. Tiltak 5.3 Lokalisering av utbyggingsområde i høve til kollektivtilbod. Rettleiar Tiltak 5.4 Regional plan for utbyggingsmønster, arealbruk og transport i Bergensområdet Tiltak 5.5 Tilrettelegging for digitale møte i fylkeskommunale bygg Tiltak 5.6 Klimavenleg transport i Regional transportplan (RTP) Tiltak 5.7 Forsøk med sambruksfelt på Søndre hovudinnfartsåre til Bergen Tiltak 5.8 Redusert reisetid med tog på strekninga Bergen - Oslo Tiltak 5.9 Sikker og sentral sykkelparkering ved kollektivterminalar Tiltak 5.10 Sikker sykkelparkering ved fylkeskommunale verksemder Tiltak 5.11 Pilotprosjekt Gangbar tettstad Tiltak 5.12 Moglegheitsstudie mobilitetsrådgjeving i Hordaland Tiltak 5.13 Rettleiar for parkeringsnormer i kommunane Tiltak 5.14 Miljødifferensierte bompengar - utgreiing Tiltak 5.15 Utbygging av hurtigladestasjonar for elbilar langs Europa- og riksvegar. Tiltak 5.16 Plan for biogassbussar i Hordaland Tiltak 5.17 Pilotprosjekt batteriferje 10

11 TEMA 6 Næringsliv Tiltak 6.1 Miljøsertifisering av bedrifter uavhengig av bransje Tiltak 6.2 Miljøsertifisering av bedrifter i reiselivsbransjen Tiltak 6.3 Miljøsertifisering av fleire bedrifter i Hardanger Tiltak 6.4 Fôr til oppdrettslaks Tiltak 6.5 Klimaforbetringar i fiskeflåten Tiltak 6.6 Senking av nitrogeninnhaldet i fôr og forbetra fôring av husdyr Tiltak 6.7 Redusert nitrogengjødsling av jordbruksareal Tiltak 6.8 Landskap i drift II Tiltak 6.9 Biogassproduksjon ved anaerob nedbryting av gjødsel og våtorganisk avfall Tiltak 6.10 Utvide ressursgrunnlaget for biogassproduksjon TEMA 7 Teknologi og klimautfordringar Tiltak 7.1 Satsing på teknologiutvikling ved Mongstad Tiltak 7.2 Bruk av naturressursar til fornybar energiproduksjon Tiltak 7.3 Kraftverkskip basert på brenselcelle Tiltak 7.4 Bruk av utviklingskontraktar for miljøvenleg teknologi Tiltak 7.5 Identifisering av gode lokalitetar for vindkraft og småkraft Tiltak 7.6 LED teknologi i fylkeskommunal regi Tiltak 7.7 Oppbygging av kunnskap om klima og klimateknologi hjå ungdom TEMA 8 Klimatilpassing Tiltak 8.1 Fagmøte om kartlegging og overvaking av naturmangfald på Vestlandet Tiltak 8.2 Erfaringar frå MARE-prosjektet Tiltak 8.3 FoU-prosjekt plan, beredskap og klimatilpassing Tiltak 8.4 Klimaendringar som tema i kommunale arealplanar Tiltak 8.5 Betre oversikt over skred- og flaumfare i kommunane Tiltak 8.6 Fagmøte om klimatilpassing av landbruket på Vestlandet med utgangspunkt i Hordaland. Tiltak 8.7 Utgreiing av aktuelle klimatilpassingstiltak i landbruket på Vestlandet med utgangspunkt i Hordaland Tiltak 8.8 Klimautfordringar og klimatilpassing i regional plan for folkehelsearbeidet i Hordaland. 11