Vedlegg 1 Forslag til Klimaplanens Handlingsprogram 2013

Transkript

1 Vedlegg 1 Forslag til Klimaplanens Handlingsprogram 2013 pr 02.november 2012 TEMA 1 Samarbeid og verkemidlar Tiltak 1.1 Klimaråd Hordaland Tiltak 1.2 Klimanettverk Hordaland Tiltak 1.3 Kommunikasjonsstrategi Tiltak 1.4 Effekt av ulike klimatiltak Tiltak 1.5 Fylkespolitikarar som klimaambassadørar Tiltak 1.8 Miljødag i vidaregåande skular TEMA 2 Energi er fellesnemnar for flesteparten av tiltaka lista opp under andre tema. TEMA 3 Forbruk og avfall Tiltak 3.1 Miljøstyring av Hordaland fylkeskommune Tiltak 3.2 Miljøsertifisering av kommunane i Hordaland TEMA 4 Bygningar Tiltak 4.1 Oljefri.no Tiltak 4.3 Regionalt samarbeid om energileiing i kommunane Tiltak 4.4 Klima- og energieffektiv bygging skal vere sentralt i byggfaga i vidaregåande opplæring Tiltak 4.5 Frokostmøte i Bergen og kompetansetilbod i samarbeid med regionråda Tiltak 4.6 Kompetansesenter for energieffektiv og miljøvenleg bygging Tiltak 4.7 Passivhusstandard og alternative energikjelder i fylkeskommunale bygg Tiltak % av den fylkeskommunale bygningsmassen skal rehabiliterast for energieffektivisering årleg i perioden Tiltak 4.9 Klima- og miljøvenlege materiale i fylkeskommunale bygg Tiltak 4.10 Energisparing og meir klimavenleg energibruk hos UiB, Bergen kommune og HFK. Tiltak 4.11 ZEB-prosjektet Tiltak 4.12 Miljøinfrastruktur ved fylkeskommunale verksemder TEMA 5 Arealbruk og transport Tiltak 5.1 Kartlegging av jordressursane i Hordaland Tiltak 5.2 Gode fortettingsprosjekt utanom byane. Eksempelsamling. Tiltak 5.4 Energi som lokaliseringsfaktor for bustader i Bergensområdet Tiltak 5.5 Tilrettelegging for digitale møte i fylkeskommunale bygg Tiltak 5.7 Forsøk med sambruksfelt på Søndre hovudinnfartsåre til Bergen Tiltak 5.8 Pådrivar for redusert reisetid med tog på strekninga Bergen Oslo Tiltak 5.9 Sikker og sentral sykkelparkering ved kollektivterminalar Tiltak 5.11 Pilotprosjekt Gangbar tettstad Tiltak 5.12 Mobilitetsrådgjeving i Bergensområdet Tiltak 5.14 Differensierte bompengar Tiltak 5.15 Infrastruktur for elbilar Tiltak 5.16 Biogassbussar i Hordaland Tiltak 5.17 Miljøvenleg framdrift av ferjer og snøggbåtar Tiltak 5.18 Sykkelbyavtale Bergen og Stord Tiltak 5.19 Mobilitetsplan for fylkeskommunale verksemder Tiltak 5.20 Miljøeffekt av kollektivtrafikk

2 TEMA 6 Næringsliv Tiltak 6.1 Miljøsertifisering av bedrifter Tiltak 6.2 Fôr til oppdrettslaks Tiltak 6.3 Klimaforbetringar i fiskeflåten Tiltak 6.4 Meir balansert gjødsling med nitrogen Tiltak 6.5 Meir fôr frå utmark redusert nitrogenbehov Tiltak 6.7 Biogassproduksjon frå gjødsel Tiltak 6.8 Klimaeffektar av landbruket i Hordaland - utgreiing Tiltak 6.9 Klimapartnar Tiltak 6.10 Betre drenering og mindre jordpakking Tiltak 6.11 Hordaland Bioenergiforum TEMA 7 Teknologi og klimautfordringar Tiltak 7.1 Satsing på teknologiutvikling ved Mongstad Tiltak 7.2 Bruk av naturressursar til fornybar energiproduksjon Tiltak 7.3 Kraftverkskip basert på brenselcelle Tiltak 7.6 LED teknologi i fylkeskommunal regi Tiltak 7.7 Vil Vite - klimateknologi for ungdom Tiltak 7.8 Clean North Sea Shipping TEMA 8 Klimatilpassing Tiltak 8.1 Fagmøte om kartlegging og overvaking av naturmangfald på Vestlandet Tiltak 8.3 FoU-prosjekt plan, beredskap og klimatilpassing Tiltak 8.7 Utgreiing av aktuelle klimatilpassingstiltak i landbruket på Vestlandet med utgangspunkt i Hordaland og fagmøte om klimatilpassing i etterkant. Tiltak 8.8 Klimautfordringar og klimatilpassing i regional plan for folkehelsearbeidet i Hordaland.

3 TEMA 1 Samarbeid og verkemidlar Strategi 1A: Gjennomføring av Klimaplan for Hordaland Delmål 1.1: Effektivt samarbeid om oppfølging og gjennomføring av handlingsprogrammet for Klimaplan for Hordaland Strategi 1B: Utvikle og ta i bruk nye verkemidlar Delmål 1.2: Utvikle og ta i bruk nye verkemidlar for å nå klimamåla Strategi 1C: Kunnskap, kompetanse og samarbeid med særleg vekt på ungdom Delmål 1.3: Ungdom i Hordaland skal ha nødvendig informasjon, kunnskap og kompetanse til å gjere miljøvenlege val som forbrukarar og framtidige produsentar Tiltak 1.1 Klimaråd Hordaland Klimarådet skal medverke til å nå nasjonale og globale klimamål, måla i Klimaplan for Hordaland og måla i dei kommunale klima- og energiplanane. Klimarådet skal vere ein møteplass for politikarar i Hordaland og ein stad for utveksling av idear og erfaringar med klimaarbeid. Det skal medverke til synergieffektar på tvers av kommunegrenser og forvaltingsnivå og gjere klimafylket Hordaland endå meir synleg, slagkraftig og resultatretta i klimaarbeidet. Klimarådet skal ta opp klimasaker generelt, og spesielt saker av politisk interesse for Hordaland og hordalandskommunane. Det skal ta opp tiltak i Klimaplanens handlingsprogram og kommunale klima- og energiplanar der politisk initiativ kan medverke til betre måloppnåing og resultat. Det kan samarbeide med andre nettverk og fora med tilsvarande føremål Klimarådet er sett saman av politiske leiarar frå: Hordaland fylkeskommune, Bergen kommune Kommunane i Hordaland representert ved dei interkommunale regionråda Kommunar som ikkje deltek i eit interkommunalt råd i Hordaland Kvart organ peiker ut ein fast representant og ein vararepresentant til å delta i Klimarådet. Fylkeskommunen leiar Klimarådet. Hordaland fylkeskommune Kommunane i Hordaland Klimabudsjettet 2013: Sjå 1.2. Klimanettverk Oppfylle behova som kommunar (og andre) har til å ta opp konkrete problemstillingar og kome med løysingar. Oppstart/ framdrift Starta våren 2011 Tiltak 1.2 Klimanettverk Hordaland Klimanettverk Hordaland skal medverke til å nå nasjonale og globale klimamål, måla i Klimaplan Hordaland og måla i dei kommunale klima- og energiplanane. Klimanettverket skal medverke til auka kunnskap og kompetanse, utveksling av praktiske erfaringar, utvikling av førebileteprosjekt og beste praksis. Dessutan prøve å dra nytte av synergieffektar på tvers av kommunegrenser og forvaltingsnivå og gjere klimafylket Hordaland endå meir synleg, slagkraftig og resultatretta i klimaarbeidet. Klimanettverket er for fagfolk og administrasjon i Hordaland frå desse organa: Hordaland fylkeskommune, Kommunane i Hordaland Fylkesmannen i Hordaland Kvar kommune peiker ut ein fast, administrativ kontaktperson, dei ordførarane

4 som evt ønskjer å delta er også velkomne. Hordaland fylkeskommune Kommunane og Fylkesmannen i Hordaland Kr per år. Hordaland fylkeskommune, klimaplanens budsjett. Oppfylle behova som kommunar (og andre) har til å ta opp konkrete problemstillingar og kome med løysingar. Oppstart/ framdrift Starta våren 2011 Tiltak 1.3 Kommunikasjonsstrategi Klimaplanens handlingsprogram inneheld ei lang rekke tiltak som vedkjem nær sagt alle samfunnsområde. Ein kommunikasjonsstrategi bør særleg ta for seg sektorar der fylkeskommunen har sterk påverknad over politikkutforminga. To område peiker seg særleg ut: transport og miljøsertifisering. På samferdselsfeltet har fylkeskommunen ei viktig rolle og kan, viss ein får ulike aktørar til å trekke i same lei, oppnå svært mykje både på kort og lang sikt. Miljøsertifisering er ein arena der fylkeskommunen kan ha stor påverknadskraft. Miljøsertifisering kan vere eit godt verktøy for å oppnå både utslippsreduksjonar, energisparing og økonomiske vinster, men føreset at ein klarer å oppnå at data som vert samla inn legg grunnlag for handling. Måla for kommunikasjonsarbeidet bør i hovudsak vere knytt til at ein faktisk oppnår iverksetting av gode tiltak som gir CO2-reduksjon. Tiltak for å sikre at arbeidet vert synleg i det offentlege rommet må kome som eit resultat av det konkrete arbeidet som gjerast. Målgruppene for kommunikasjonstiltaka vil soleis i hovudsak vere beslutningstakarar i verksemder, både offentlege og private, som må spele ei rolle i gjennomføring av tiltaka. Utforming, konkretisering og iverksetting av ein strategi for kommunikasjon om Klimaplan for Hordaland og klimatiltak må halde fram. Hordaland fylkeskommune Norsk Klimastiftelse Kr i 2013, frå klimaplanens budsjett Oppstart/ framdrift Oppstart h-2012 Tiltak 1.4 Effekt av ulike klimatiltak Tiltaka i handlingsprogrammet har ulike tidsperspektiv og verkar direkte eller indirekte. Det er krevjande å finne system for å prioritere og rapportere. Arealplantiltak som skal redusere transportbehovet og tiltak for å redusere forbruk er minst like viktige som tiltak som gir raske utslippsreduksjonar. Er dei mest kostnadseffektive tiltaka viktigast eller er det dei med største, raske kutt? Korleis kan vi få dei viktigaste tiltaka på menyen til klimaplanens handlingsprogram? Vi treng ei fagleg solid utgreiing som tek omsyn til både klimafotavtrykk, kostnadseffektivitet, styringseffektivitet og naturmangfald. Hordaland fylkeskommune, Regionalavdelinga v/klima- og naturressursseksjonen, AUD Lyse ut anbod for å sjå kven som kan gjere den beste jobben Kr frå klimaplanens budsjett Eit realistisk ambisjonsnivå i høve til kva som er mogleg å måle Oppstart/ framdrift Arbeidet skal gå i 2013

5 Tiltak 1.5 Fylkespolitikarar som klimaambassadørar Det offentlege bør nytte aktivt si eigarmakt slik at bedriftene prioriterer tiltak som vil bidra til å redusere klimautfordringane. Fylkestingspolitikarar som er oppnemnte styrerepresentantar i bedrifter må få ein gjennomgang av klimaplanen, kva dei kan medverke til i den aktuelle verksemda gjennom å foreslå miljøsertifisering og liknande. Fylkesordførar og varaordførar planlegg eit opplegg der desse perspektiva kan inngå Fylkeskommunen v/regionalavdelinga Internt Oppstart/ framdrift Oppstart våren Tiltak 1.8 Oppstart/ framdrift Miljødag i vidaregåande skular Undervisning om klima og miljø er ein integrert del av miljøsertifisering av skulane. Ein tar sikte på å arrangere ein miljødag på alle dei vidaregåande skulane med fokus på klima, som ein del av internasjonal uke i Oppdraget med å planlegge og gjennomføre dagen skal lysast ut på anbod. Hordaland fylkeskommune v/opplæringsavdelinga Hordaland fylkeskommune v/ Klima og naturressursseksjonen. Miljolære.no Kr til konsulent som lager eit opplegg. Klimaplanens budsjett Tilstrekkeleg engasjement hos leiarar i fagutvala, rektorar og lærarar.

6 TEMA 2 Energi Hovudmål for energi: Energibruken skal reduserast og gjerast berekraftig gjennom effektivisering og bruk av ny fornybar energi. Innan 2030 skal energibehovet til alle føremål i størst mogleg grad dekkjast av fornybare energikjelder utan tap av naturmangfald. Energirelaterte tiltak inngår i dei ulike deltema. Tiltak retta mot stasjonær energibruk inngår i Tema 4 Bygningar. Tiltak retta mot mobil energibruk inngår i Tema 5 Areal og transport. Bioenergi inngår i Tema 6 Næringsliv. Tiltak som gjeld energiteknologi inngår i Tema 7 Teknologi. Strategi 2A: Energibruken i Hordaland skal endrast slik at energibruken vert berekraftig og klimavennleg Delmål 2.1: Bruken av energi i hushald, offentleg verksemd og tenesteyting skal vere minst 20% lågare i 2020 enn i Energieffektivisering skal vere førstevalet. Delmål 2.2: Bruken av energi i industrien skal effektiviserast. Energibruk til kvar produsert eining bør i gjennomsnitt reduserast med minst 20 % i 2020 i høve til Delmål 2.3: Spillvarme frå industri skal gjerast tilgjengeleg som energikjelde for anna verksemd. Strategi 2B: Hordaland sin energibruk skal i størst mogeleg grad komme frå fornybare energikjelder Delmål 2.4: Hordaland skal bruke rett energiform til rett føremål. I nybygg over 500m2 skal minst 60% av behovet til oppvarming dekkjast av annan energi enn direkte bruk av elektrisitet og fossile brensel, og innan 2020 skal det aukast til 80%. Delmål 2.5: Bruk av olje og naturgass til stasjonære føremål skal reduserast med 80% innan utgangen av 2013 (i høve til 2007) og vere heilt utfasa i Delmål 2.6: Biobrenselanlegget i Rådalen er viktig i arbeidet med å sanere oljefyringsanlegg i den tettast befolka delen av Hordaland. Fylkeskommunen vil derfor arbeide aktivt for at meir avfall vert tilført anlegget til BIR Delmål 2.7: Det offentlege bør nytte aktivt si eigarmakt slik at bedriftene prioriterer tiltak som vil bidra til å redusere klimautfordringane. Strategi 2C: Hordaland skal vere ein føregangsregion i produksjon av fornybar energi Delmål 2.8: Hordaland vil stimulere til utvikling, produksjon og bruk av nye fornybare energikjelder. Kompetanse, forsking og utdanning på energifeltet skal styrkjast. Verkemidlar må sikre utvikling, produksjon og tilgang til marknad/ sluttbrukar. Delmål 2.9: Hordaland skal produsere energi frå fornybare kjelder og med minst mogleg arealkonfliktar. Ein skal ta omsyn til naturmangfald, friluftslivområde og store landskapsverdiar i fylket. Jf. Fylkesdelplan for små vasskraftverk. Delmål 2.10: Effektivisering og modernisering av eksisterande vasskraftverk Strategi 2D: Hordaland skal ha ei robust, stabil og fleksibel energiforsyning Delmål 2.11: Kraftnettet må ha kapasitet og drift som sikrar høg leveringstryggleik av elektrisitet i Hordaland. Effekttoppane i straumnettet må også kunne dempast på etterspurnadssida for å redusere fare for straumstans i høglastperiodar. Delmål 2.12 : Alle nybygg over 500 m2 skal vere lågenergihus eller passivhus og bør ha vassbåren varme. Delmål 2.13 : Det skal stimulerast til forsøksprosjekt med bygging av lågenergihus og passivhus i område der dette er eigna Strategi 2E: Energioverføring frå produsent til forbruk må skje på ein måte som minimerer energitapet. 1 1 Det er ingen delmål eller tiltak knytt til strategi 2E.

7 TEMA 3 Forbruk og avfall Mål for forbruk: Forbruket i Hordaland skal vere dominert av varer og tenester med lågast mogleg miljøpåverknad, energibruk og klimagassutslepp. Innan 2013 skal veksten i forbruket av klimaskadelege produkt vere relativt lågare enn folketalsveksten i fylket. Frå og med 2020 skal samla forbruk av klimaskadelege produkt gå ned. Mål for forbruk Hordaland fylkeskommune: Hordaland fylkeskommune skal vere i front, stimulere til og bruke varer og tenester som har lågast mogleg miljøpåverknad, energibruk og klimagassutslepp. Mål for avfall: Utviklinga i generert mengde avfall skal vere vesentleg lågare enn den økonomiske veksten. Mengda avfall til gjenvinning skal aukast til 80 % i Mål for avfall Hordaland fylkeskommune: Innan 2012 skal alle fylkeskommunale verksemder oppfylle krava til miljøfyrtårnsertifisering: kontorverksemder skal kjeldesortere 75 %, tannhelseklinikkar 70 % og skular 60 % av alt avfall. Har vi nådd dette målet? Nytt mål? Strategi 3A: Miljømerking av varer og tenester Delmål: 3.1 Alle varer og tenester med betydelege karbonfotavtrykk som er produserte i Hordaland skal vere miljømerka innan Minst 50 % av importerte produkt og varer skal vere miljømerka i medhald av internasjonal standard innan Alle importerte varer og tenester skal ha klimagassrekneskap for transportfasen innan utgangen av Strategi 3B: Miljøsertifisering av verksemder Delmål: 3.4 Alle offentlege og private verksemder i Hordaland med minst 10 tilsette skal vere miljøsertifiserte innan Minst 25 % skal vere miljøsertifiserte innan utgangen av 2013.Minst 50 % av importerte produkt og varer skal vere miljømerka i medhald av internasjonal standard innan Strategi 3C: Redusere avfallsmengdene Delmål: 3.5 Utviklinga i generert mengde avfall skal vere vesentleg lågare enn den økonomiske veksten. Frå og med 2020 skal produksjonen av avfall gå ned Strategi 3D: Auke grad av materialgjenvinning og energigjenvinning av restavfall Delmål: 3.6 Mengda avfall til gjenvinning skal aukast til 80 % i Restavfall frå biogassanlegget vert brukt til gjødsel og skal i den grad det er mogleg erstatta kunstgjødsel Strategi 3E: Oppfølging av eksisterande verkemiddel

8 Tiltak 3.1 Miljøstyring av Hordaland fylkeskommune Dei fleste einingane i fylkeskommunen er miljøfyrtårnsertifiserte innan utgangen av Vidare oppfølging og styring med miljø inngår som ei driftsoppgåve som gjeld alle avdelingar og einingar, på linje med økonomistyring og personalarbeid. Einingane skal resertifiserast kvart 3. år blir det første året med heilårsverknad av denne nye oppgåva, og mykje av innsatsen vil gå med til å skape forståing, utvikle gode rutinar og innarbeide miljø som eit sentralt tema i heile organisasjonen. Regionaldirektøren. Klima- og naturressursseksjonen har det operative ansvaret Stiftinga Miljøfyrtårn kvart 3. år. Drift. Særlege utlegg: Klimaplanens budsjett kr i 2013 Forankring på alle leiarnivå i organisasjonen Oppstart/ framdrift Når Miljøsertifiseringa er fullført. Permanent driftsoppgåve Tiltak 3.2 Miljøsertifisering av kommunane i Hordaland 31 av 33 kommunar er med i Miljøfyrtårnordninga. Dei fleste kommunar har miljøsertifisering som tiltak i sine klima- og energiplanar. Oppstart/ framdrift Starta februar Voss kommune er i pilot for ny Miljøfyrtårn sertifiseringsordning for kommunar, og samstundes pilot for Hordaland fylkeskommune for å gjere sertifisering av kommunar mindre tidkrevjande og rimelegare. I 2013 vil HFK invitere andre kommunar til systematisk Miljøfyrtårn sertifisering av kommuneadministrasjonen/rådhuset, og at dei går vidare med ytre einingar i Hordaland fylkeskommune, kommunane. Stiftinga Miljøfyrtårn Medfinansiering Hfk, klimabudsjett 2011: Kr : kr : kr Politiske vedtak i kommunane. Knappe ressursar i kommunane. Hordaland fylkeskommune må ha kapasitet til å vere pådrivar.

9 TEMA 4 Bygningar Mål for bygningar: Energibruken i bygningsmassen i Hordaland skal reduserast med 20 % innan 2020 i høve til energibruken i Mål for bygningar Hordaland fylkeskommune: Energibruken i fylkeskommunen sin bygningsmasse skal reduserast med 12 % (om lag 2 GWh) innan 2020 i høve til energibruken i 2007 og minst 80 % av varmebehovet skal innan 2013 dekkast av annan energiforsyning enn elektrisitet og/eller fossile brensel. Fossile brensel skal vere heilt utfasa innan 2020 Strategi 4A: Energieffektivisering, energikonvertering, meir miljøvenleg materialbruk Delmål: 4.1 Bruk av fossile brensel i bygningar skal reduserast med 80 % innan utgangen av 2013 og vere utfasa innan Bruk av elektrisitet til å dekke varmebehov i eksisterande bygningar skal reduserast med 10 % innan 2013 og med 20 % innan I nye bygg skal minst 60 % av varmebehovet dekkast av anna enn direkte verkande elektrisitet eller fossile brensel 4.4 Bustadmassen i Hordaland skal ha ein reduksjon i energibehov på 350 GWh fram til Fremje bruk og utvikling av miljøvenlege materiale, produkt og tekniske løysingar med låge klimagassutslepp 4.6 Stimulere til bygging av fleire passivhus og lågenergihus og at eigna bustadområde/tomter vert sette av til dette Strategi 4B: Auka kompetanse og rådgjeving Delmål 4.7 Hordaland skal ha eit komplett og operativt kompetansemiljø på energivenlege bygg og gi råd om energieffektive løysingar til huseigarar, entreprenørar, kommunar 4.8 Hordaland skal verte den fremste regionen innan energi og miljøriktig bustadbygging innan Strategi 4C: Fylkeskommunale bygg Delmål: 4.9 Fylkeskommunale bygg skal vere førebilete på miljø- og klimavenleg bygging og rehabilitering. 1. januar 2010 trådde forskrifta om energimerking av bygningar i kraft. Plikta til å merke bustader og yrkesbygg som skal seljast eller leigast ut gjeld frå 1. juli Energimerking er eit tiltak for å auke bevisstheit om energibruk i bygningar. Fylkeskommunen er i gang med implementering i eigne bygg. Retningsliner for det vidare arbeidet med bygningar i klimaplan for Hordaland 1. Energieffektivisering bør ha førsteprioritet 2. Energikonvertering bør sjåast i samanheng med energieffektivisering. På grunn av forsyningstryggleik knytt til elektrisitet kan det vere lurt å ha behalde oljefyr for spisslast. 3. Bioenergi er ikkje avklart som den optimale framtidige løysinga, men meir som ein overgang, m.a. pga store klimautfordringar knytt til råvara. For tida er leveringstryggleik ei utfordring i Hordaland. 4. Offentlege og private aktørar bør etterspørje teknologi som gir klimavenleg retning. 5. Viktig å sjå energibruken innanfor eit område under eitt og fasilitere kjøp og sal av overskotsenergi (kulde/varme) mellom ulike bygg i nærmarknaden, t.d. ved hjelp av lokale varmesentralar. 6. Viktig kva utstyr ein har inne i bygga. For å senke kjølebehovet i passivhus og andre bygg, treng ein lågenergiutstyr inne i bygget.

10 7. Komfort og verdistigning er ofte viktige faktorar når private skal vurdere tiltak i eigen bustad. Viktig med info til denne gruppa også. 8. Auke bruken av energimålarar til kvar eining kan motivere til energieffektivisering eller andre tiltak. Tiltak 4.1 Oppstart/ framdrift Oljefri.no Naturvernforbundet Hordaland har utvikla klimaprosjektet oljefri.no som gjer det enklare for huseigarar å erstatte parafin og oljefyr med klimavenleg varme og spare energi. Med støtte frå SFT, Miljøverndep. og Olje- og energidep. har Naturvernforbundet Hordaland utvikla ei nettside som listar opp leverandørar. I 2012 vil skal prosjektet kome med spesialtilbod til fleire kommunar i Hordaland. Naturvernforbundet Hordaland Bergen kommune, BKK, Hordaland fylkeskommune, Fjell kommune og nye kommunar som kjem til Totalkostnad kr pr år. Medfinansiering frå Hordaland fylkeskommune, klimabudsjettet:kr i 2009, kr i 2010, kr i 2011, kr i 2012, kr i Er i gong Tiltak 4.3 Oppstart/ framdrift Oppstart 2012 Regionalt samarbeid om energileiing i kommunane Mange kommunar ønskjer seg betre oppfølging av energibruken i eksisterande bygningar og burde kanskje gjere energieffektiviseringstiltak når dei rehabiliterar. Det vil ofte krevje litt ekstra planlegging og investeringskostnadane blir litt høgare, men på sikt løner det seg fordi ein får lågare driftskostnader. Imidlertid kan det vere vanskeleg, spesielt for mindre kommunar, å få tatt tak i slike mulegheiter på eigenhand og drive aktive energileiing. Difor vert det no jobba for å få eit eller fleire regionråd til å fremje slikt samarbeid, noko a la kommunalt samarbeid om innkjøp Regionråd Hordaland fylkeskommune Regionråd/kommunar/Klimaplan for Hordaland/Enova? Kr frå Klimaplanens budsjett Tiltak 4.4 Klima- og energieffektiv bygging skal vere sentralt i byggfaga i vidaregåande opplæring Fagutvalet for byggfag er involvert for å få til eit opplegg der lærarane på byggfag i vidaregåande skular får kompetanseheving og påfyll når det gjeld klimautfordringar. Høgskolen i Bergen (tiltak 4.6) vil vere ein bidragsytar, t.d. i samband med planleggingsdagar. Det blir jobba med samarbeidsprosjekt mellom HiB og yrkesfag for å heve kompetanse på miljøvenleg bygging og motivasjon for dette. HiB vil legge til rette for klassebesøk frå VGS på Høgskolen i Bergen. Hordaland fylkeskommune, Opplæringsavdelinga Høgskolen i Bergen Kr frå Klimaplanen, Hordaland fylkeskommune Oppstart/ framdrift Oppstart 2012

11 Tiltak 4.5 Oppstart/ framdrift Oppstart 2012 Frokostmøte i Bergen og kompetansetilbod i samarbeid med regionråda Å heve kompetanse på miljø- og klimavenleg bygging og motivere for dette har vore målet med Frokostmøta. Møta starta som ein del av Framtidens byer i Bergen. Dei blir haldne i kantina i Bergen Rådhus, ein onsdag pr månad frå kl til kl Talet på frammøtte varierer frå 40 til 100. Etter ønskje frå Klimaråd Hordaland, skal HFK medverke til at det blir tilbudt liknande uformell samlingar for kompetanseheving i ein eller fleire regionar i fylket i Bergen kommune arrangerer saman med Husbanken, Høgskolen i Bergen, Bergen Arkitektskole, Fylkesmannen og Hordaland fylkeskommune. Regionråda Kostnader med frokostmøta i Bergen blir delt mellom arrangørane. For HFK blir det truleg om lag kr for HFK i 2013 Andre aktivitetar i regionane kr Tiltak 4.6 Kompetansesenter for energieffektiv og miljøvennleg bygging Skal medverke til ei bærekraftig utvikling og utbreiing av energieffektive og miljøvenlege bygningar ved å formidle kjennskap til og kunnskap om desse (m.a. passivhus) og formidle grunnleggande kompetanse til byggherrar, prosjekterande, driftspersonell og utførande. Kompetansesenteret skal vere bindeledd mellom forsking og praksis. Kompetansesenteret skal vere eit regionalt supplement til Enova si sentrale rolle. Kompetansesenteret skal vere sentrum for utvikling av eit solid nettverk av offentlege og private aktørar i byggebransjen og på sikt bli ei arbeidsgruppe med spesialkompetanse på energieffektive og miljøvenlege bygningar. Høgskolen i Bergen har tilsett ein prosjektleiar på feltet. Ho skal fungere som ei energipatrulje som aktivt søkjer mulegheiter for å spare energi i bygningar og medverkar til å initiere pilotprosjekt. Oppstart/ framdrift Prosjektleiar starta i Prosjektet er tredelt 1. Utvikling og drift av energi- og klimateknisk laboratorium ved Høgskolen i Bergen 2. Undervisning, forsking og utvikling 3. Informasjonsspreiing og kompetansebygging. Høgskolen i Bergen Bergen kommune, Husbanken, Hordaland fylkeskommune. Har fått midlar frå Husbanken, Bergen kommune og HFk til oppstart. Vidare finansiering er planlagt. 2012: frå klimabudsjettet. 2013: kr Tiltak 4.7 Passivhusstandard og alternative energikjelder i fylkeskommunale bygg Alle nye, eigne bygg skal frå og med 2013 vurderast bygd med passivhusstandard, tilsvarande eller betre. Alternative energikjelder som solenergi m.m. skal også vurderast. Eigedomsseksjonen peiker i eit notat på at energiforsyning er den store utfordringa:

12 Bygg med vassbårne anlegg: energiforsyning i hovudsak av oljekjel og elektro kjel basert på uprioritert kraft. I bergensområde er ein del skular og fylkesbygget tilkopla fjernvarmenettet til BKK-varme. Det er teknisk muleg å tilkopla bioanlegg til eksisterande varmeanlegg. Bygg utan vassbåren varme. i hovudsak varma opp via panelomnar og dermed utan oljeforbruk. Kan erstattast med vassbårne system som er energiforsynt via varmepumpe, biomasse, fjernvarme eller ev. varme frå solfangar. Følgjande alternativ er aktuelle for å fase ut olje: Fjernvarme førebels berre aktuelt i Bergen. Varmepumper frå luft, sjø, jord. God investering god lønnsemd viss den fungerer optimalt, krev stor kunnskap hos leverandør og driftar. Bioanlegg krev mykje oppfølging. Direkteverkande elektrisitet bør ikkje vere hovudenergikjelda for oppvarming. Solfangarar - Må vurderast på noko lengre sikt. Eigedomsseksjonen må vere trygg på at installasjonane fungerer, få full kontroll på dei som er gjort til no og hauste erfaring med systemløysingar og drift. Framlegg til prinsipp: På kort sikt sikra god verknadsgrad på dei oljekjelane som nødvendigvis må nyttast ennå ein del år både som grunnlast og back-up. Vurdera å få installert ennå eit bio-anlegg på nye skulen på Voss, for om muleg å få etablert eit miljø for bio-anlegg. Som prioritet 1, auke aktiviteten med energieffektivisering gjennom opplæring/kompetanse og iverksetting av Enøk-tiltak i stor stil. Gjerne med mål som er høgare enn i klimaplanen. Aktiv bruk av energioppfølgingssystemet opp mot brukar er viktig for å få henta ut den innsparinga som ligg i den haldningsmessige delen. Når vi på noko lengre sikt ser at dei investeringane vi gjer i varmepumper og bio-anlegg er som forventa, auke investeringstakten i utfasing av olje. Tilknytte mot fjernvarmeanlegg der dette er muleg. Kontinuerleg vurdering av solfangaranlegg og eventuelt sette i gang eit prøveprosjekt på dette. Vere aktiv mot Enova for å hente ut tilgjengeleg hjelp i Enøk-arbeidet. Oppstart/ framdrift Fylkeskommunen, ved Eigedomsseksjonen Involverte partar i programmering, prosjektering og utføring av byggeprosjekt Politisk tilslutnad til prinsippa Snarast Tiltak % av den fylkeskommunale bygningsmassen skal rehabiliterast for energieffektivisering årleg i perioden Energieffektivisering skal vere ein viktig del av rehabiliteringsprosjekta til fylkeskommunen. Eigedomsseksjonen fekk i 2012 påplussing i budsjettet for å ta med energiomsyn ved rehabilitering av eksisterande bygg. Frå 2013 omfattar rehabiliteringsarbeidet både inneklima, energi og universell utforming. Fylkeskommunen v/eigedomsseksjonen Frå tiltak til tiltak vil ein søkje Enova om tilskott. Budsjett for 2013 blir trappa opp. Prioritering i budsjettprosessen i komande år Oppstart/ framdrift Startar 2012

13 Tiltak 4.9 Klima- og miljøvenlege materiale i fylkeskommunale bygg Hordaland fylkeskommune skal fremje bruk av miljøvenlege materiale og produkt med låge klimagassutslepp i eigne bygg. Bruk av helse- og miljøfarlege stoff skal avgrensast til eit minimum. Hordaland fylkeskommune v/eigedomsseksjonen Prosjekteringsgruppa knytt til kvart einskild prosjekt. Uavklart. Oppstart/ framdrift Starta i 2012 Tiltak 4.10 Energisparing og meir klimavenleg energibruk hos UiB, Bergen kommune og HFK. Vidareutvikle arbeidet med energisparing i eksisterande bygningar i Hordaland. Tre store offentlege eigedomsinnehavarar vil samle erfaringar og vidareutvikle kompetansen i sine driftsorganisasjonar. Med planleggjing og gjennomføring av konkrete tiltak skal energibruken reduserast med 3 MWh til Formidling til andre aktørar i Hordaland. Fylkeskommunen v/eigedomsseksjonen. Universitetet i Bergen (UiB), Bergen kommune Totalt 1 mill over to år. Husbanken og Enova i tillegg til samarbeidspartane. Nok ressursar internt å dei tre organisasjonane til å gjennomføre kompetanseheving og optimalisere energibruken via SD-anlegga Oppstart/ framdrift Starta juni 2011 Tiltak 4.11 ZEB-prosjektet Zero Emission Buildings (ZEB) er eit forskingssenter for miljøvenleg energi (FME), etablert av OED i 2009 som eit 8-årig forskingsprogram leia av NTNU i samarbeid med Sintef Byggforsk. Senteret består av aktørar frå heile bransjen og skal utvikle produkt og løysingar for eksisterande og nye bygningar som vil føre til marknadsgjennombrot for bygningar med null klimautslepp knytt til produksjon, drift og avhending. ByBo er partnar i ZEB og skal gjennomføre pilotbygging. ByBo var utbyggar for Noregs største passivhusprosjekt til no, Løvåshagen Burettslag i Fyllingsdalen. I ZEB skal ByBo vidareføre pilotbygginga med ambisjonar som gradvis strekk seg frå passivhus mot nullutsleppshus. ZEB vil bygge ut eit pilotområde for 500 nullutsleppsbustader i Bergen. Planlegging er starta for eit område på Ådland i Ytrebygda. Zero Emission Buildings, ByBo. Konsortiet bak ZEB: NTNU, SINTEF, Statsbygg, Husbanken, Statens Byggtekniske Etat, Norsk Teknologi, Byggenæringens landsforbund m.fl. Forskingsdelen: Norges Forskingsråd. At tomtevalet vert endeleg avklart i Kommuneplan for Bergen Oppstart/ framdrift Reguleringsplan er klar for innsending h-2012

14 Tiltak 4.12 Miljøinfrastruktur ved fylkeskommunale verksemder Tiltaket har samanheng med tiltak 3.1 Miljøsertifisering av alle einingar i Hordaland fylkeskommune. Tiltaket omfattar trygg sykkelparkering under tak (tiltak 5.10 i handlingsprogram 2012), elbilparkering, sentral miljøstasjon (bossrom/skur/plass), lokale miljøstasjonar i bygga (bossbøtter) og teknologi for handtørk. I 2012 har Knarvik vgs vore pilot for lokale miljøstasjonar og Langhaugen vgs for sykkelparkering under tak. I 2012 og 2013 er dette eit forprosjekt med behovsundersøking ved skulane og utarbeiding av ein heilskapleg plan. Gjennomføring av planen vil vere under føresetnad om naudsynt finansiering. Hordaland fylkeskommune v/eigedomsseksjonen Klima og naturressursseksjonen Hordaland fylkeskommune. Kr frå klimaplanens budsjett i 2013 Finansiering Oppstart/ framdrift Planlegging starta i 2012

15 TEMA 5 Arealbruk og transport Mål for arealbruk: Hordaland skal ha ein effektiv arealbruk som reduserer behovet for reising, stimulerer til meir miljøvenleg transport og unngår nedbygging av verdifulle areal. Mål for transport: Utslepp frå mobile kjelder i Hordaland skal reduserast med 20% i 2020 i høve til Utslepp frå vegtrafikk i Hordaland skal reduserast med 20% i 2020 i høve til 1991, og 30% innan Strategi 5A: Meir effektiv arealbruk Delmål: 5.1: Jordressursar: Jordressursane har ei viktig rolle som naturleg karbonlager og buffer mot flaum, og må i størst mogleg grad vernast mot omdisponering. 5.2: Senterstruktur: Stø opp om Hordaland sin senterstruktur. 5.3: Arealplanlegging: Hordaland sine utfordringar på arealbruk skal løysast gjennom kunnskap og samarbeid på tvers Strategi 5B: Digital kommunkasjon Delmål: 5.4: Digitale møte: Innan 2020 skal digitale møte erstatte minst 20 % av arbeidsreisene til offentleg verksemd i Hordaland. Minst 20 % av arbeidsreisene i fylkeskommunen skal innan 2013 erstattast av digitale møte. Strategi 5C: Meir offentleg transport og meir miljøvenleg transport Delmål: 5.5: Talet på reisande med kollektivtransport i Bergensområdet skal auke med 50 % frå 2007 til Det må utviklast strategiar og delmål for å oppnå auke i talet på kollektivreisande i resten av fylket. 5.6: Tog skal vere det mest attraktive reisemiddelet mellom Bergen, Voss og Oslo for personar og godstransport. 5.7: Innan 2020 skal godstransport som går på bane doblast, godstransport på sjø skal aukast med 20 % og godstransport på veg skal reduserast tilsvarande : Innan 2020 skal minst 20 % av persontransport ut av fylket til resten av Sør-Noreg over frå fly til buss og bane. 5.9: Innan utgangen av 2020 skal talet på reiser til fots i Bergensområdet aukast med 50 % (frå 19 % i 2008). I resten av fylket skal det aukast monaleg. 5.10: Delen av reiser med sykkel i Bergensområdet skal auke frå 3 % i 2008 til minst 10 % av alle reiser i I resten av fylket skal det aukast monaleg. Strategi 5D Avgrense biltrafikken Delmål: 5.11: Minst 70 % av alle personreiser i Bergensregionen skal i 2030 skje anten gjennom bruk av kollektivtransport eller vere basert på bruk av fornybar energi. I resten av fylket skal biltrafikken reduserast monaleg. Strategi 5E Redusere utslepp frå køyretøy og fartøy Delmål lette køyretøy: 5.12: Innan 2020 skal minst 20 % av alle lette køyretøy vere ladbare motorvogner. Resterande skal i størst mogleg grad gå på ikkje-fossile drivstoff. 5.13: Alle fylkeskommunale køyretøy skal gå på drivstoff som er mest optimalt i forhold til klima. Delmål tunge køyretøy: 2 I tillegg til fleire tiltak i handlingsprogrammet er følgjande politisk vedtekne satsingar og pågåande arbeid sentrale for å oppfylle delmål 5.7: - Vidare utbygging av Bybanen i Bergen - Fylkesutvalet vedtek på prinsipielt grunnlag å innføre tidsdifferensierte bompengar i Bergen frå (vedtak i FUV-sak 138/10) - Ny rutestruktur på kollektivtransporten som grunnlag for eit meir effektivt og attraktivt rutetilbod - Opprusting av større bussterminalar som t.d. ombygging av Bystasjonen, samt utvikling og oppgradering av terminalar, knutepunkt og haldeplassar til universell utforming - Informasjon til dei reisande og styrking av salskanalar knytt til billettering, som t.d. internett - Etablering av innfartsparkering

16 5.14: Alle tunge køyretøy skal over på meir klimavenlege drivstoffløysingar innan : Ved framtidige anbod på kollektivtrafikk i fylkeskommunen skal det stillast krav til bruk av fornybar energi. 5.16: Det skal innførast ei fylkeskommunal/statleg tiltakspakke med gode intensivordningar for å få fart på satsingar på klimanøytralt drivstoff som elektrisitet og biogass. 5.17: Sjøfartsnæringa i Hordaland skal ta i bruk den mest klimavenlege sjøfartsteknologien, og skal innan 2020 vere den meste berekraftige sjøtransporten i verda. Retningsline 1 Attbruk av jord Krav til forsvarleg attbruk av jord i reguleringsplanar som legg opp til omdisponering/nedbygging. Dette kan gjerast gjennom føresegner i kvar konkrete plan Retningsline 2 Lokal senterstruktur fastsetjast i kommuneplan Lokal senterstruktur med kommunesenter, kommunedelsenter og lokalsenter fastsetjast i kommuneplan. Retningsline 3 Retningsline 4 Retningsline 5 Fortetting Langsiktig utbyggingsgrense mot LNF-områda bør fastsetjast i kommuneplan, og fortetting må skje langs alle typar kollektivårer. Lokalisering Ved lokalisering av bustadutbygging og næringsområde bør nærleik til kollektivakse vektleggast. Sikre areal for sykkelvegar i kommuneplanens arealdel Gjennom kommunal planlegging skal det sikrast areal for separate og samanhengande sykkelvegar i ein avstand på minst 5 km ut frå lokalsenter og kommunesenter Tiltak 5.1 Kartlegging av jordressursane i Hordaland For å få oversikt over jordressursane i Hordaland er det trong for ei heilskapleg kartlegging av dyrka mark. Vi har i dag AR5 (ArealRessurskart i målestokk 1:5 000) som det mest nøyaktige datasettet for å angi og dokumentere arealbruken i landet, dette er kart over dyrka mark, overflatedyrka mark og skog. Det er ikkje eit godt nok verktøy for registrering av jordressursane då dyrkbar jord, bonitet kjem ikkje fram på desse karta. Det er trong for eit informasjonsverktøy for t.d. planlegging og beredskap innanfor utfordringar knytt til matproduksjon, klima og energi. Med eit samla oversyn er det mogleg å følgje med på utviklinga i omdisponering og avgang av dyrka mark. Oversynet må vere tilgjengeleg på internett og er naturleg å integrera i etablerte kartbasar som til dømes kartivest.no. Kartlegginga vil også vere relevant for komande regionale planar, mellom anna regional plan for utbyggingsmønster, arealbruk og transport i Bergensområdet. Det er sett ned ei arbeidsgruppe som skal finne ut kva informasjon som er tilgjengeleg i dag og kva som evt trengst meir og korleis ein kan samarbeide framover slik at alle får best mogeleg tilgjenge til relevant informasjon. Ein heilskapleg kartlegging av dyrka mark, er det mogleg å få gjort av Skog og landskap. Dei kan gje ei klassifisering ift vegetasjonstypar, jordsmonn, jordkvalitet, miljøregistreringer i skog (MiS). Felles for dei fleste slike delprosjekt som er gjennomført andre stader i landet (sentrale austland) er at dei er ressurskrevjande. Til no har dette arbeidet vore nedprioritert på Vestlandet.

17 Fylkesmannen i Hordaland HFK, Statens Kartverk, m.fl. Nasjonale løyvingar, Klimabudsjettet m.m? Oppstart/ framdrift Oppstart 2012 Tiltak 5.2 Gode fortettingsprosjekt utanom byane. Eksempelsamling. Vi treng gode eksempel på fortettingsprosjekt utanom byane som stør opp under senterstruktur og effektiv arealbruk, for å visa kommunane korleis dette kan gjerast på ein god måte. Det finst eksempel på gode fortettingsprosjekt. Hordaland fylkeskommune vil innhenta relevante eksempel m.a. ved å ta kontakt med utvalde eksterne etatar / kommunar, og utarbeide ei eksempelsamling i form av eit hefte / PDF-dokument. Samlinga skal vere tilgjengeleg på fylkeskommunen sine nettsider og bør vidareformidlast til andre kommunar og konsulentar. Samlinga vil vere ein viktig del av rettleiingsarbeidet. Hordaland fylkeskommune, Planseksjonen Kr ,- frå klimabudsjettet 2012 Oppstart/ framdrift Oppstart hausten Ferdigstilling våren 2013 Tiltak 5.4 Energi som lokaliseringsfaktor for bustader i Bergensområdet Oppvarmingsbehovet i bustader vert påverka m.a. av orientering og soltilhøve, topografi og lokalklima. Lokale fornybare kjelder til oppvarming er m.a. geovarme, varme frå fjord eller innsjø, solfangarar, biovarme (t.d. frå skog eller avfall). Energiomsyn har tradisjonelt vore ein viktig faktor for kor menneske har busett seg. Kunnskapen om lokalklima og tilgang på oppvarmingskjelder har vore naudsynt, men som regel uuttalt eller «taus» kunnskap. Bergensområdet står framfor ein kraftig befolkningsvekst. Det skal m.a. handterast i Regional plan for utbyggingsmønster, arealbruk og transport i Bergensområdet. I samband med planarbeidet er det ønskeleg med ei kartlegging av energimessige eigenskapar/ kvalitetar ved ulike areal og potensielle utbyggingsområde. Hordaland fylkeskommune, Regionalavdelinga Fylkesmannen, Statens kartverk, UiB/ Bjerknessenteret, kommunane, med fleire Hordaland fylkeskommune v/regionalavd.. Kr klimabudsjettet i 2013 Oppstart/ framdrift KVU for Bergensområdet vil vere eit sentralt grunnlag for planarbeidet. Tiltak 5.5 Tilrettelegging for digitale møte i fylkeskommunale bygg 18 skular og 5 OT/PPT har videokonferanseutstyr. Fylkeshuset har tre møterom med videokonferanseutstyr. Videokonferanse kan arrangerast på tvers av ped.nett, adm.nett og PPT-nett. Berbart streaminutstyr er anskaffa. Utstyret vert oppgradert i 2012 med Smart Boards. I 2013 vil hovudvekta vere på opplæring og tilvenning i kvardagen for å få auka

18 bruk av utstyret og mindre reising. Det kan vere aktuelt med ei særskild kampanje med dette formålet. Tiltaket er i samsvar med den nye IT-strategien for Hordaland fylkeskommune. Undersøke i kva grad kommunane i Hordaland har videokonferansemulegheiter og vurdere tiltak. Hordaland fylkeskommune v/organisasjonsavdelinga, IT-seksjonen over klimabudsjettet i 2012 til oppgraderinga. Interne kostnader i Hordaland fylkeskommune i Tilgang til videokonferanseutstyr og aktiv opplæring og påverknad for å ta utstyret i bruk. Oppstart/ framdrift Starta i Held fram i 2011 og Vidareførast 2013 Tiltak 5.7 Oppstart/framdrift Forsøk med sambruksfelt på Søndre hovudinnfartsåre til Bergen For å betre framkomsten for kollektivtransport er sambruksfelt på hovudinnfartsårene eit viktig tiltak. Fylkesutvalet og Bergen bystyre har vedteke at det skal gjennomførast forsøk med sambruksfelt, og sambruksfelt er også omtala (på side 9) i byrådserklæring av Arbeidet med innføring av sambruksfelt på dei fire hovudinnfartsårene har vara i fleire år. Med bakgrunn i omsyn til trafikktryggleik er det i fyrste omgang berre aktuelt med eit forsøk med sambruksfelt på søndre innfartsåre (Fjøsangerveien). Det ligg no føre kartleggingsarbeid og analyser av moglege konsekvensar av innføring av sambruksfelt. Per hausten 2012 er Hordaland politidistrikt negativ til innføring av forsøk med sambruksfelt på søndre innfartsåre. Statens vegvesen, Hordaland fylkeskommune og Bergen kommune arbeider framleis med å få godkjenning for innføring av ei prøveordning med sambruksfelt. Statens vegvesen og Politiet. Vegdirektoratet, Hordaland fylkeskommune, Bergen kommune. Søndre innfartsåre er eit statleg ansvar og finansieringa må vere statlege midlar Det er avgjerande for iverksetjing av tiltaket at politiet vurderer trafikktryggleiken som tilfredsstillande. Igangverande prosess for å få godkjenning for innføring av forsøk. Tiltak 5.8 Pådrivar for redusert reisetid med tog på strekninga Bergen - Oslo Flyruta mellom Bergen og Oslo er Europas 3. mest trafikkerte, og kjelde til store inntekter for Avinor. Flytrafikk er også ei stor kjelde til utslepp av klimagassar. For at tog skal kunne erstatte fly som førstevalet for reiser mellom Bergen og Oslo, må reisetida reduserast kraftig. I 2012 kom det fortgang i arbeidet med dobbeltspor på strekninga Arna-Bergen. Det må i 2013 arbeidast for at andre vedtekne tiltak på Bergensbanen blir realiserte: Ringeriksbanen, fleire kryssingsspor, fjerning av plankryss og opprusting av skinnegangen. Dette krev eit kontinuerleg politisk press på sentrale statlege styresmakter, slik at Bergensbanen ikkje vert nedprioritert i høve til det sentrale austlandsområdet. Fylkeskommunen er medlem i Forum Nye Bergensbanen. For å styrka aktiviteten inn mot sentrale styresmakter har forumet no tilsett dagleg leiar. Hordaland fylkeskommune

19 Oppstart/ framdrift Tiltak 5.9 Forum Nye Bergensbanen, Business Region Bergen, Bergen kommune, Bergen Næringsråd m.fl. Drift Starta i 2011, held fram. Sikker og sentral sykkelparkering ved kollektivterminalar Gjennom Bergensprogrammet vert det arbeidd for etablering av sikker sykkelparkering ved kollektivterminalar og andre viktige målpunkt innanfor kommunen. Sikker sykkelparkering er i dag etablert på jernbanestasjonane i sentrum og i Arna i regi av Jernbaneverket, samt ved kollektivterminalen på Nesttun, i regi av Bergen kommune. Det vert også arbeidd med å få etablert sikker sykkelparkering ved Bygarasjen, på Nøstet og ved Lagunen storsenter. Det vert arbeidd med fleire ulike løysingar for sikker sykkelparkering i Bergen sentrum. I resten av fylket vil sikker sykkelparkering i hovudsak vera retta mot regionsentra, som ei oppfølging av Regional transportplan sitt tiltak Utvikling av regionsentra som trafikale knutepunkt. Utover dette skal det alltid leggast til rette for sikker sykkelparkering ved etablering av innfartsparkering og ved opprusting av kollektivterminalar. Tiltaket bør sjåast i samanheng med tiltak Hordaland fylkeskommune v/samferdselsavdelinga og Eigedomsseksjonen Bergensprogrammet, Kommunane, Statens Vegvesen, Jernbaneverket Klimabudsjettet: i 2013 Tilstrekkeleg areal må sikrast i planar og i prosjektering Oppstart/ framdrift Oppstart 2012 Tiltak 5.11 Pilotprosjekt Gangbar tettstad For å nå målet om auking av reiser til fots må det rettast fokus på god planlegging og tilrettelegging for å oppnå tettstader som er så kompakte at det vert naturleg å gå. Opparbeiding av gangvegar og snarvegar vil vere sentralt. Gjennom pilotprosjekt retta mot ein eller to konkrete tettstader, vil ein få konkrete resultat, gode døme og retta fokus mot meir miljøvenleg transport.. Aktuelle tettstader er Vossevangen og Leirvik, med Granvin som mini-døme. Planseksjonen opprettar kontakt med aktuelle kommunar og utarbeidar prosjektplan i tett samarbeid med kommunen. Kommunen med aktuelle støttespelarar står for den praktiske gjennomføringa på kommunenivå. Planseksjonen vil med støtte frå kommunen vidareformidle erfaringane i frå prosjektet slik at prosjektet kan fungere som døme på korleis tettstadar kan bli meir gangbare. Hordaland fylkeskommune ved planseksjonen for prosjektet på overordna nivå. Pilotkommunane for praktisk gjennomføring på kommunenivå. Pilotkommunane. Statens vegvesen om relevant for pilotkommunane. 2013: Kr ,-. Hordaland fylkeskommune, klimabudsjettet Kritisk suksessfaktor Kommunar som ynskjer å vere med i prosjektet, har prosjekt av god nok kvalitet til å kvalifisere for støtte og har kapasitet til praktisk gjennomføring. Interne personalressursar på planseksjonen til oppfølgingsarbeidet. Midlar over klimabudsjettet for å finansiere prosjektet også i Oppstart/ framdrift Oppstart h Held fram i heile 2013

20 Tiltak 5.12 Mobilitetsrådgjeving i Bergensområdet Mobilitetsrådgjeving har som målsetting å påverke reisa før den starter ved bruk av «mjuke» verkemiddel. Mobilitetsrådgjeving skal ved bruk av informasjon, kampanjar og andre tiltak bidra til overgang frå bilbruk til meir miljøvenleg transport. Arbeidet med å etablere mobilitetsrådgjeving i Bergensområdet er i sluttfasen. Arbeidsgruppa har utarbeidd eit notat der organisering og finansiering av mobilitetsrådgjeving vert drøfta. Klimarådet har fått orientering om arbeidet. Det vil bli lagt fram ei politisk sak. Hordaland fylkeskommune v/samferdselsavdelinga Bergen kommune, Hordaland fylkeskommune v/regionalavdelinga, Statens vegvesen, m.fl. Kr frå Klimaplanen At det vert avsett tilstrekkeleg med ressursar/kompetent personell frå dei involverte etatane. Oppstart / framdrift 2013 Tiltak 5.14 Differensierte bompengar Køprising og tidsdifferensierte bompengar er moglege tiltak for å redusera bilbruken i rushtida, men som det ikkje er lokalpolitisk oppslutnad om å nytta i Bergen. Hordaland fylkeskommune og Bergen kommune har i tiltaksplanen knytt til belønningsavtalen gått inn for å bruke prismekanismen meir direkte mot bruken av køyretøy med høge NO 2 utslepp - ved hjelp av lågutsleppssoner og ev. ved å miljødifferensiera bompengetakstane. Vegdirektoratet har i brev til Samferdselsdepartementet argumentert for at lågutsleppssoner er ei betre ordning enn miljødifferensierte bompengar. Samferdselsdepartementet har avvist Vegdirektoratet sitt forslag til ein heimel for lågutsleppssoner, og har gått i mot å differensiera takstar basert på miljøeigenskapane til køyretøya, implisitt også mot miljødifferensierte bompengar. I St. Prp. nr er det køprising og tidsdifferensierte bompengar som er nemnt som lokale tiltak mot NO 2 utslepp. Det er naudsynt med konsistens mellom bruk av verkemiddel, miljømål og klimamål. Framtidig takstnivå for trafikantbetaling må vurderast kontinuerleg i høve til trafikkutviklinga. Oppstart/ framdrift Bergensprogrammet (Hordaland fylkeskommune, Bergen kommune og Statens vegvesen) Vegdirektoratet, Samferdselsdepartementet, Klima- og forureiningsdirektoratet (Klif), TØI, m.fl. Politiske vedtak. Kontinuerleg. Tiltak 5.15 Infrastruktur for elbilar Med hurtiglading kan elbilar køyre om lag som ein vanleg bil, berre med 30 minutt stopp kvar tiande mil. Hordaland fylkeskommune, BKK, SKL, Voss Energi, grunneigarar og kommunar har samarbeidd om å bygge hurtigladestasjonar i Bergen, Halhjem ferjekai, Leirvik, Dale, Voss og Knarvik i 2011/2012. Transnova har gitt støtte til 5 av dei 6 hurtigladepunkta. Fylkesutvalget har vedtatt utbygging av hurtiglading i Norheimsund, Eidfjord, Odda, Etne, Straume og Matre. Planen er å få dette gjennomført i 2013, slik at

21 den grunnleggande infrastrukturen for elbilar i Hordaland kjem på plass. På initiativ frå Hordaland fylkeskommune har AU i Vestlandsrådet vedteken hurtiglading om lag kvar tiande mil langs E39 frå Stavanger til Kristandsund. Dette er fullført i 2012 frå Stavanger til Bergen. Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal fylkeskommunar har i 2012 starta arbeidet med sikte på å få etablert dette i sine fylke i Med hurtigladestasjon på Eidfjord i 2013, vert det mogleg å køyre elbil frå Bergen til Oslo over riksvei 7, med hurtiglading om lag kvar tiande mil. Det er også trong for auka utbygging av normalladepunkt og P-plassar for el-bil i samsvar med FUV-vedtak 24.mai Hordaland fylkeskommune BKK og Vestlandsalliansen (energiselskap i BKK-gruppen), andre kraftselskap, fylkeskommunar på Vestlandet, Transnova, Statens vegvesen, private aktørar Finansiering: Spleiselag etter avtale. Kostnad for HFK 2012: Fylkeskommunal finansiering 2012: Klimabudsjettet 2012 kr FUV-120/12 sak kr f Frå FT-tilleggsløyving til klimaplanen kr Finansiering frå klimaplanen i 2013: kr Pådriv frå HFK Oppstart/ framdrift Er i gang frå Tiltak 5.16 Biogassbussar i Hordaland Skyss har starta opp eit prosjekt som har til hensikt å leggje til rette for at gassbussar kan driftast med biogass. Den 29. august 2012 fatta fylkesutvalet følgjande vedtak i sak 194/12: «Fylkesutvalet ber administrasjonen initiere eit samarbeid med Bergen kommune med det føremål at biogass frå Rådalen kan leverast til gassbussane i Bergen i tråd med reglane om eigenregi». Det skal gjennomførast forhandlingar med Bergen kommune. Hordaland fylkeskommune v/samferdselsavdelinga/skyss Bergen kommune Uavklart. Transnova kan vere ei kjelde til finansiering. Om biogassanlegget vert realisert og at HFK og BK kan einast om vilkåra. Oppstart/ framdrift 2014 Tiltak 5.17 Miljøvenleg framdrift av ferjer og snøggbåtar Fylkesutvalet vedtok i mai 2012 å starta opp hovudprosjekt for implementering av miljøvenleg framdriftsteknologi i ferje- og snøggbåtdrifta i fylket. Snøggbåtsambandet Kleppestø-Nøstet skal ha prioritet i framdrifta av prosjektet. For snøggbåtruta Kleppestø-Nøstet legg fylkesutvalet til grunn at det skal nyttast forhandla prosedyre som konkurranseform. Fylkesutvalet ber òg fylkesrådmannen gå i dialog med næringsklynga Marin Clean Tech West på korleis eit demonstrasjonsprosjekt for snøggbåtar kan gjennomførast som eit utviklings- og demonstrasjonsprosjekt delfinansiert gjennom det offentlege verkemiddelapparatet. Erfaringane frå prosjektet bør nyttast i utarbeiding av framtidige anbod. På denne måten er dette prosjektet ei konkretisering av tidlegare tiltak 7.4 «Bruk av utviklingskontraktar for