PILAR III 2017 Oppdatert pr

Transkript

1 PILAR III 2017 Oppdatert pr

2 INNHALD 1. INNLEIING KAPITALDEKNINGSREGELVERKET Basel Endringar i rammevilkår KONSERNFORHOLD Oversikt over konsernet Selskap som er fullt konsolidert oppkjøpsmetoden Begrensingar på overføring av kapital eller tilbakebetaling av gjeld mellom konsernselskap ANSVARLEG KAPITAL, KAPITALKRAV OG UVEKTA KJERNEKAPITALANDEL Morbank og konsern Ansvarleg kapital Kapitalkrav Uvekta kjernekapitalandel STYRING OG KONTROLL AV RISIKO I SPAREBANKEN SOGN OG FJORDANE Generelt om styring og kontroll av risiko Prosess for vurdering av risikoeksponering og kapitalbehov (ICAAP) Utvikling i kapitaldekning og kapitalbehov KREDITTRISIKO Styring og kontroll av kredittrisiko Måling av risiko Risikoklassifiseringsmodellar og porteføljekvalitet MARKNADSRISIKO Styring og kontroll av marknadsrisiko Eigenkapitalposisjonar utanfor handelsportefølje OPERASJONELL RISIKO Styring og kontroll av operasjonell risiko Måling av risiko LIKVIDITETSRISIKO Styring og kontroll av likviditetsrisiko ANDRE RISIKOAR Forretningsrisiko Konsentrasjonsrisiko Motpartsrisiko Compliancerisiko STRESSTESTING

3 1. INNLEIING Kapitaldekningsregelverket stiller krav om offentleggjering av informasjon om banken si risikostyring, risikoeksponering og soliditet. Dette dokumentet oppfyller Sparebanken Sogn og Fjordane si informasjonsplikt etter dette regelverket. Dokumentet blir oppdatert årleg og blir publisert samtidig med banken sin årsrapport. Oppdatert informasjon om kapitalkrav og ansvarleg kapital blir kvartalsvis oppdatert og offentleggjort i form av note til banken sin kvartalsrekneskap. Alle beløp i dokumentet er oppgitt i NOK, med mindre noko anna er spesifisert. Sparebanken Sogn og Fjordane hadde ved utgangen av 2017 eit forvaltningskapital på 51,8 mrd. kroner. Totalresultatet for 2017 vart på 425 mill. kroner. Dette tilsvarer ei eigenkapitalavkastning på 10,8 %. 2. KAPITALDEKNINGSREGELVERKET 2.1. Basel 3 Banken har tilpassa seg kapitalkrava i Finansføretakslova og i gjeldande forskrifter, inkludert det internasjonale kapitalkravsregelverket Basel 3.Dette regelverket er oppbygd rundt 3 pilarar: Pilar 1 omfattar det regulatoriske minimumskravet til kapitaldekning. Det samla berekningsgrunnlaget er summen av berekningsgrunnlag for kredittrisiko, marknadsrisiko og operasjonell risiko. Tabellen under viser dei ulike metodane for å berekne kapitalkravet. Kredittrisiko Marknadsrisiko Operasjonell risiko Standardmetoden Standardmetoden Basismetoden Grunnleggjande IRB* Interne målemetodar Sjablongmetoden Avansert IRB* AMA-metoden* *) Metodane krev godkjenning frå Finanstilsynet Sparebanken Sogn og Fjordane nyttar følgjande metodar for fastsetjing av berekningsgrunnlaget: Kredittrisiko: Marknadsrisiko: Operasjonell risiko: Standardmetoden Standardmetoden Basismetoden Kapitaldekninga blir fastsett som forholdet mellom banken sin samla ansvarlege kapital og risikovekta eigedelar. Samla ansvarleg kapital er summen av kjernekapital (rein kjernekapital + hybridkapital) og tilleggskapital. Lovpålagt minimumskrav til kapital tilsvarer 8 % av samla berekningsgrunnlag: Kjernekapi tal tilleggskapital 8% Kredittrisiko marknadsri siko operasjonellrisiko 3

4 Finanstilsynet har stramma inn krava til norske bankar, i form av ulike bufferkrav. Ved inngangen til 2018 er minstekravet til rein kjernekapital i Pilar 1 på 12,0 %, og kravet til samla kapitaldekning er på 15,5 %. I tillegg til krava i Pilar 1 har også norske bankar fått spesifikke krav til rein kjernekapital i Pilar 2. For Sparebanken Sogn og Fjordane er dette kravet, sett til 1,9 %. Pilar 2 omfattar krava til eigne prosessar i bankane for vurdering av risiko og nødvendig kapital (ICAAP). Sparebanken Sogn og Fjordane sin prosess for vurdering av risikoprofil og kapitalbehov er omtala i kapittel 5.2. Finanstilsynet skal evaluere banken si interne vurdering av kapitalbehovet (SREP) og evna til å overvake og sikre at krava frå styresmaktene blir innfridde. Finanstilsynet har mynde til å setje i verk passande tiltak dersom dei ikkje er tilfredse med arbeidet som er gjort. Pilar 3 omfattar krava til offentleggjering av informasjon. Krava til offentleggjering blir spesielt viktige etter som fleire bankar går over til å rapportere kapitalkrav etter eigne system og metodar. Informasjonskrava inneber at alle institusjonar skal publisere informasjon om organsisasjonsstruktur og risikostyringssystem. Vidare er det sett detaljerte krav til offentleggjering av kapitalnivå og risikoeksponeringar. Dette dokumentet oppfyller banken si plikt til offentleggjering av informasjon etter denne delen av kapitaldekningsregelverket. 2.2 Endringar i rammevilkår Innføringa av Basel III er den mest omfattande regelverksendringa som bankvesenet har vore gjennom på kapital- og likviditetsområdet. Føremålet med regelverket er å betre den finansielle stabiliteten og gjennom det gje betre vern til innskytarar og andre aktørar som finansierer bankane. EU sitt kapitaldekningsregelverk CRD IV vart gjort gjeldande frå 1. januar Regelverket er innført i Noreg gjennom EØS-avtalen. Samla sett har endringar i kapitaldekningskrava i perioden ført til ei betydeleg tilstramming i kapitalkrava. Forventningar frå Finanstilsynet medførte at norske bankar i praksis måtte ha minst 15 % rein kjernekapitaldekning ved utgangen av Utviklinga i kapitalkrava dei to siste åra, og vidare fram mot utgangen av 2019 ser ut til å bli slik: Kapitalkrav Minimumskrav rein kjernekapital 4,5 % 4,5 % 4,5 % 4,5 % Kapitalbevaringsbuffer 2,5 % 2,5 % 2,5 % 2,5 % Systemrisikobuffer 3,0 % 3,0 % 3,0 % 3,0 % Motsyklisk buffer 1,5 % 2,0 % 2,0 % 2,0 % Planleggingsbuffer 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % Pilar 2-krav 0,0 % 1,9 % 1,9 % 1,9 % Samla krav til rein kjernekapital 11,5 % 13,9 % 13,9 % 13,9 % Hybridkapital 1,5 % 1,5 % 1,5 % 1,5 % Tilleggskapital 2,0 % 2,0 % 2,0 % 2,0 % Samla krav til totalkapital 15,0 % 17,4 % 17,4 % 17,4 % 4

5 Tabellen viser forventa regulatoriske krav. Gjennom 2017 auka det lovpålagde kravet til rein kjernekapital frå 11,5 % til 13,9 % for Sparebanken Sogn og Fjordane som følgje av auka motsyklisk buffer og innføring av Pilar 2-kravet. Alle bufferane skal vere samansette av rein kjernekapital. Denne kapitalen skal vere fullt tapsabsorberande. I regelverket blir det også stilt strengare krav enn under dagens regulering til tapsabsorberande evne for hybridkapital. Den skisserte maksimalgrensa for motsyklisk buffer er sett til 2,5 %. Endringar i nivået på den motsykliske bufferen skal varslast minst eitt år på førehand. Norges Bank vil legge fram råd om storleik på den motsykliske bufferen fire til fem gonger årleg. I rådgjevinga vil det bli lagt vekt på tre faktorar: Dei finansielle ubalansane i økonomien. I tider der ubalansane aukar kan bankane bli pålagde å byggje ein ekstra buffer. Tilbakeslag i økonomien. I dårlege tider skal bankane kunne tære på bufferen. Dette kan motverke at innstrammingar i kredittpraksisen til bankane forsterkar tilbakeslaget. Omfanget av andre krav og endringar i kapitaldekningsregelverket. Særleg vil dette gjelde når nye krav blir introduserte. Bufferkrava er ikkje absolutte. I særlege tilfelle kan den motsykliske konjunkturbufferen også setjast høgare enn 2,5 %. Departementet står også fritt til å fastsetje at krav til systemrisikobuffer kan avvike frå det som er vist i tabellen over. Bankar som ikkje oppnår tilfredsstillande soliditet i stresstestar frå Finanstilsynet kunne få pålegg om ein planleggingsbuffer på toppen av dei andre bufferane. Planleggingsbufferen skal innehalde kapital til å møte auka kapitalbehov i ein stress-situasjon dei komande tre til fem åra. Sparebanken Sogn og Fjordane har ved utgangen av 2017 rein kjernekapitaldekning på 15,33 %. Dette er godt over regultatoriske kapitalkrav, og også over forventningane frå Finanstilsynet om 15 % rein kjernekapital. I 2015 vart likviditetskravet LCR innført for norske bankar. Kravet er sett til 100 prosent frå og med 31. desember Ved årsskiftet var LCR 146 % (konsolidert). Det er førebels ikkje vedteke om det skal setjast eit minimumskrav til den langsiktige likviditetsindikatoren NSFR. 5

6 3. KONSERNFORHOLD 3.1 Oversikt over konsernet Frå 1. januar 2018 ser organisasjonskartet i Sparebanken Sogn og Fjordane slik ut: Selskap som er fullt konsolidert oppkjøpsmetoden Som figuren over viser, er konsernet Sparebanken Sogn og Fjordane i tillegg til morselskapet Sparebanken Sogn og Fjordane samansett av tre heileigde dotterselskap. Namn Tal aksjar Bokført verdi Eigarandel Bustadkreditt Sogn og Fjordane AS Bankeigedom Sogn og Fjordane AS Eigedomsmekling Sogn og Fjordane AS Andel av stemmerett % 100 % Førde % 100 % Førde % 100 % Førde 3.2 Begrensingar på overføring av kapital eller tilbakebetaling av gjeld mellom konsernselskap Forretningskontor Det finst ingen avtalemessige, privatrettslege eller andre faktiske begrensingar på overføring av kapital mellom selskapa. Elles blir høvet til overføring av kapital eller tilbakebetaling av gjeld mellom selskap i konsernet regulert og avstemt etter gjeldande lover og reglar. 6

7 4. ANSVARLEG KAPITAL, KAPITALKRAV OG UVEKTA KJERNEKAPITALANDEL 4.1 Morbank og konsern Ansvarleg kapital Morbanken og konsernet sin ansvarlege kapital består av følgjande postar: Morbank Eigarandelskapital Sparebankens fond/grunnfond Utjamningsfond Avsett utbytte/ konsernbidrag Fond for urealiserte vinstar Annan eigenkapital Andel delårsresultat Overkurs Eigenkapital Anna kjernekapital Hybridkapital Frådrag Utsett skattefordel Øvrige immaterielle eigendelar Andre frådrag Eigardel i andre finansinstitusjonar/overgangsreglar Netto kjernekapital Rein kjernekapital Tilleggskapital Eigardel i andre finansinstitusjonar Ansvarleg lånekapital Netto tilleggskapital Netto ansvarleg kapital Konsern ,71 % 18,55 % 17,44 % Kapitaldekningsprosent Kjernekapitaldekning Rein kapitaldekning 18,08 % 16,26 % 15,33 % 7

8 4.1.2 Kapitalkrav Morbank Konsern Berekningsgrunnlagrunnlag Bereknings- Kapitalkrav Kategori Kapitalkrav 8 1 Lokale og regionale myndigheiter Institusjonar Føretak Massemarkedsengasjement Pantesikkerheit i bustad Forfalne engasjement Høgrisiko engasjement Obligasjoner med fortrinnsrett Øvrige engasjement Sum kredittrisiko Valutarisiko Operasjonell risiko CVA Andre frådrag Samla kapitalkrav Overskot ansvarleg kapital Overskot av ansvarleg kapital er berekna ut frå krav til minimum kapitaldekning på 8 % Uvekta kjernekapitalandel Uvekta kjernekapitaldel blir rapportert og berekna i standardskjema utarbeidd av Finanstilsynet. Sparebanken Sogn og Fjordane har pr berekna uvekta kjernekapitalandel til 8,22 % på konsernnivå. 8

9 5. STYRING OG KONTROLL AV RISIKO I SPAREBANKEN SOGN OG FJORDANE 5.1 Generelt om styring og kontroll av risiko Innleiing Styret i Sparebanken Sogn og Fjordane har godkjent retningslinjer for risikostyring og intern kapitalvurderingsprosess. Prinsippa gir retningslinjer for korleis banken skal integrere intern kapitalvurderingsprosess med banken sin strategiprosess. Formål Risiko- og kapitalstyringa i Sparebanken Sogn og Fjordane skal støtte opp under banken sitt strategiske målbilete sikre finansiell stabilitet og forsvarleg forvaltning av banken sine eigedomar. sikre optimal kapitalbruk fordelt på risiko- og aktivaområde unngå at uventa hendingar skal kunne skade banken sin finansielle stilling i alvorleg grad gjennom god risikostyring sikre langsiktig finansiering til god pris Definisjon av risiko Sparebanken Sogn og Fjordane er eksponert for følgjande risikotypar: Kredittrisiko: Marknadsrisiko: Operasjonell risiko: Likviditetsrisiko: Forretningsrisiko: Risiko for tap som følgje av at kundar og andre motpartar manglar evne eller vilje til å oppfylle sine betalingsplikter ved forfall. Risiko for tap som følgje av endringar i marknadskursar som rente, verdipapirkursar eller valutakursar Risiko for tap som følgje av manglande eller sviktande interne prosessar eller system, menneskelege feil eller ytre hendingar Risiko for ikkje å vere i stand til å innfri gjeldsforpliktingane sine ved forfall eller ikkje å vere i stand til å finansiere banken sin eigedom eller vekst utan vesentleg auke i kostnadene. Risiko knytt til uventa inntekts- eller kostnadsendringar som følgje av konjunkturendringar eller endra kundeåtferd Konsentrasjonsrisiko: Konsentrasjonsrisiko er faren for tap som skuldast at banken har store delar av den utlånte kapitalen knytt opp mot enkeltaktørar eller mot avgrensa geografiske- eller næringsmessige område. Strategisk risiko: Compliancerisiko: Risiko for tap som følgje av feil strategisk satsing eller mangelfull oppfølging. Risiko for at banken blir pålagd offentlege sanksjonar, bøter, økonomisk tap eller svekka omdømme som følgje av manglande etterleving av lover, forskrifter, standardar eller interne retningslinjer. 9

10 Risiko- og kapitalstyring For å sikre effektiv og formålstenleg prosess for risiko- og kapitalstyring er rammeverket basert på følgjande: strategisk målbilete organisering risikokartlegging og analyse stresstestar risikostrategiar krav om kapitaldekning og eigenkapitalavkastning rapportering beredskapsplanar etterleving og internkontroll (compliance) Strategisk målbilete Risiko- og kapitalstyringa i Sparebanken Sogn og Fjordane er integrert med den overordna strategiprosessen til banken. Organisering Bedriftskultur Sparebanken Sogn og Fjordane har gjennom banken sin visjon, forretningside og verdiar hatt fokus på å skape ein bedriftskultur som omfattar alle tilsette. Sparebanken Sogn og Fjordane har etablert eit tydeleg verdigrunnlag som basis for leiarprinsipp, leiarfilosofi og etiske retningsliner. Organisering Banken har oppretta ei uavhengig risikostyrings- og etterlevingsavdeling. Ansvaret for desse funksjonane er fordelt slik: Styret har ansvaret at konsernet har ein ansvarleg kapital som er forsvarleg utifrå vedteken risikoprofil og regulatoriske krav. Styret vedtek overordna rammer for risikoprofil og avkastning av eigenkapitalen. Styret vedtek også overordna rammer for risikostyring, fullmakter og retningsliner for risikostyringa i banken. Styret har også godkjent banken sin visjon, forretningside, verdiar og etiske retningsliner. Administrerande direktør har ansvaret for overordna risikostyring, at risikostyringssystema blir implementerte og at risikoeksponeringa blir overvaka og rapportert. Han har også ansvaret for delegering av fullmakter. Avdeling for risikostyring og etterleving er uavhengig av linje- og stabsfunksjonane i banken og rapporterer direkte til administrerande direktør. Avdelinga har ansvaret for utvikling av rammeverk for risikostyring, risikomodellar og risikostyringssystem. Avdelinga har også ansvaret for oppfølging og rapportering av risikobiletet og oppfølging av at banken etterlever gjeldande lover og forskrifter. Internrevisjonen overvakar at risikostyringa er effektiv og fungerer som føresett. Den interne revisjonsfunksjonen blir utført av eksternt revisjonsselskap. Internrevisjonen rapporterer til styret. 10

11 Risikokartlegging og analyse Risiko blir identifisert som ein integrert del av strategiprosessen. Risikoane blir kartlagde og analyserte med tanke på kva som kan gå gale, og kva konsekvensane kan bli. Det blir så utarbeidd tiltak som reduserer sannsynet for at noko kan gå gale. Det blir gjort risikomålingar og sett av kapital til kredittrisiko, konsentrasjonsrisiko, marknadsrisiko, operasjonell risiko, likviditetsrisiko og forretningsrisiko. Målingane skal vere baserte på aksepterte metodar. Stresstestar Det blir gjennomført periodiske stresstestar for å analysere korleis negative hendingar påverkar banken sitt resultat, balanse og kapitaldekning. Stresstestane blir gjennomførte på dei mest kritiske områda som kreditt-, marknads- og likviditetsrisiko. Stresstestane tek omsyn til negativ makroøkonomisk utvikling i ein periode på tre år, og hendingar som påverkar drifta av banken i negativ retning. Risikostrategiar Banken definerer risikostrategiar gjennom overordna strategi, kredittstrategi, finans- og likviditetsstrategi og strategi for styring av operasjonell risiko. Styret definerer banken sin risikoprofil gjennom etablering av risikobaserte rammer og måltal for dei ulike områda. Strategiane blir reviderte årleg. Kapitaldekning og eigenkapitalavkastning Eigenkapitalen i Sparebanken Sogn og Fjordane er bygd opp gjennom eiga inntening, 250 millionar kroner i fondsobligasjonar eit ansvarleg lån på 500 millionar kroner og. Banken har pr rein kjernekapitaldekning på 15,33 %, kjernekapitaldekning på 16,26 % og total kapitaldekninging på 18,08 %. Eigenkapitalavkasninga på totalresultatet var 10,81 % for Oppfølging og rapportering Alle leiarar er ansvarlege for den daglege risikostyringa innafor sine eigne område. Dei skal rapportere risiko- og kontrollsituasjon til næraste leiar/administrerande direktør minst ein gong i året. Avdeling for risikostyring og etterleving og etterleving rapporterer overordna risikoeksponering og utvikling gjennom periodiske rapportar til styre og administrasjon. Beredskapsplanar Det er utarbeidd beredskapsplanar knytt til kapitaldekning, likviditetssituasjon og drift i banken. Etterleving Det er etablert prosessar som sikrar etterleving av gjeldande lover og forskrifter, bransjestandarder og interne retningslinjer. Dette skjer gjennom tydeleg verdigrunnlag og etisk standard som er kommunisert og forstått prosess for å fange opp, følgje opp og rapportere etterleving av lover og forskrifter Meir detaljert informasjon om styring og kontroll av dei enkelte risikotypane er omtala i etterfølgjande kapittel. 11

12 5.2 Prosess for vurdering av risikoeksponering og kapitalbehov (ICAAP) Innleiing Banken set av kapital knytt til kredittrisiko og operasjonell risiko i Pilar 1, og til marknadsrisiko, operasjonell risiko, forretningsrisiko og kredittrisiko i Pilar 2. I Pilar 1 blir kredittrisiko rapportert med standardmetoden, og operasjonell risiko med basismetoden. Pilar 2-risikoane er i hovudsak berekna med modellane som Finanstilsynet gjorde greie for i Rundskriv 12/2016. Det vil i tillegg bli gjort supplerande vurderingar og avsetningar der ein finn dette nødvendig. Kapitalbehov i dotterselskap Sparebanken Sogn og Fjordane hadde ved utgangen 2017 tre dotterselskap, Eigedomsmekling Sogn og Fjordane AS, Bustadkreditt Sogn og Fjordane AS og Bankeigedom Sogn og Fjordane. ICAAP-dokumentet for 2018 blir utarbeidd for Sparebanken Sogn og Fjordane konsern. Det vil bli laga eit eige kapittel i dokumentet som omhandlar Bustadkreditt Sogn og Fjordane AS. Konsernet sitt kapitalbehov vil bli vurdert med utgangspunkt i ein konsolidert prosess. Prosess og involvering ICAAP-prosessen er integrert med banken sin strategiprosess med rullering av treårig strategiplan. I samband med denne blir det gjort målingar og risikoanalysar med tanke på økonomiske rammevilkår og utvikling i økonomiske parametrar, konkurransesituasjon, marknadsanalyse, produkt og organisering. Det blir også gjort målingar knytt til kundetilfredsheit og medarbeidertilfredsheit. Som utgangspunkt for vurdering av banken si totale risikoeksponering og for den enkelte risiko blir det gjort målingar og stresstestar av banken sin risikoprofil. Målingar blir gjort med utgangspunkt i forventa økonomisk utvikling og lågkonjunkturscenario basert på ein tidshorisont på tre år. Minstekrav til minimum kapitaldekning og kapitalplan er fastlagt gjennom banken sin overordna strategi, kredittstrategi og finans- og likviditetsstrategi som skal godkjennast i styret. Banken sitt ICAAP dokument er basert på strategiprosessen til banken og blir handsama i løpet av andre kvartal. ICAAP blir oppdatert med risikomålingar som skal fange opp endringar som har skjedd sidan strategi og budsjett vart godkjende. Ved slutthandsaming i styret er også internrevisjonen si vurdering av ICAAP lagt fram. Risikoeksponering og kapitalbehov blir rapportert som ein del av banken sin internkontrollrapportering og leiarstadfesting. Kvalitetssikring Sparebanken Sogn og Fjordane har ekstern internrevisjon som reviderer ICAAP. Internrevisjonen rapporterer til styret. 12

13 Involvering i styring og kontroll Risikomålingane og stresstestane som blir gjort er ein del av risikokartlegginga og risikoanalysane i samband med strategiprosessen. Målingane blir presenterte for styre, leiing og fagsjefar. Avdeling for risikostyring og etterleving og etterleving har ansvaret for å produsere ICAAPdokumentet med utgangspunkt i strategiarbeidet som er gjort. Utvikling i risikoar blir rapportert til styret i kvartalsvise risikorapportar Utvikling i kapitaldekning og kapitalbehov Resultat frå ICAAP-prosessen gir føringar for risikoappetitt, kapitalbehov og risikostrategiar som blir vedtekne av styret. Gjennom ICAAP-prosessen blir det verifisert at konsernet har tilstrekkeleg kapital til å møte regulatoriske krav og interne styringsmål til kjernekapitaldekning og kapitalbuffer, at soliditeten er god nok også til å møte ein alvorleg nedgangskonjunktur, og at det eksisterer ein god beredskapsplan som viser korleis ein kan få kjernekapitaldekninga tilbake til styringsmåla. Dei siste åra har SSF hatt ei positiv utvikling i soliditeten: 18% Utvikling kapitaldekning 14% 10% 6% 2% -2% Kapitaldekning Kjernekapitaldekning Rein kjernekapitaldekning Kapitaldekning 12,9 % 13,8 % 14,6 % 14,4 % 15,5 % 15,7 % 17,6 % 18,1 % Kjernekapitaldekning 11,9 % 12,8 % 13,6 % 13,8 % 13,2 % 13,7 % 15,4 % 16,3 % Rein kjernekapitaldekning 10,9 % 11,2 % 12,2 % 12,4 % 13,2 % 13,7 % 14,8 % 15,3 % Den positive utviklinga dei siste åra legg eit godt grunnlag for Sparebanken Sogn og Fjordane til å møte nye regulatoriske krava til soliditet regelverk og norske styresmakter stiller. Banken oppfyller også gjeldande soliditetskrav for ikkje systemviktige bankar. 13

14 6. KREDITTRISIKO 6.1 Styring og kontroll av kredittrisiko Definisjon Risiko for tap som følgje av at kundar og andre motpartar manglar evne eller vilje til å oppfylle sine betalingsplikter ved forfall. Styring og kontroll av kredittrisiko Sparebanken Sogn og Fjordane sin kredittrisiko vert styrt gjennom rammer for storleik på sektor, bransje- og enkeltengasjement og rammer knytt til kvalitet på porteføljen. Kvalitet på porteføljen vert målt ved hjelp av banken sine eigne risikomodellar og gjennom andel misleghaldne engasjement. Kredittavdelinga utarbeider kvar månad kredittrapportar for konsernleiinga med oversikt over banken sitt kredittengasjement sett opp mot rammer fastlagde av styret. Rapporten er grunnlag for administrerande direktør si rapportering til styret. Det overordna rammeverket for styring av kredittrisiko kan oppsummerast slik: Kredittpolitikk Kredittpolitikken er fastsett av styret og er banken si overordna ramme for kredittarbeidet. Denne legg føringar for banken sitt marknadsområde, storleik på engasjement og kredittarbeidet i banken. Kredittstrategi Kredittstrategien vert årleg fastsett av styret. Strategien legg rammer for det daglege kredittarbeidet og skal styre banken mot fastsette mål for porteføljekvalitet og inntening frå kredittområdet. Kredittstrategien inneheld også føringar frå banken sine bransjerapportar. Løyvingsreglement / løyvingsfullmakter Styret fastset løyvingsfullmakt til administrerande direktør. Administrerande direktør kan delegere fullmakt til kredittutval (KU), medlemer av kredittutval, kredittdirektør og bransjeansvarlege. Løyvingsfullmaktene er avgrensa i forhold til engasjementsstorleik og risiko. Kreditthandbok med tilhøyrande rutinar Kreditthandbok med tilhøyrande rutinar vert fastsett av administrerande direktør og revidert løpande. Kreditthandboka inneheld reglar som i detalj styrer alle forhold knytt til banken si kredittgjeving. 6.2 Organisering av ansvar Administrerande direktør er ansvarleg overfor styret for kredittverksemda i banken. Administrerande direktør har fått tildelt fullmakter frå styret og kan delegere fullmakta si til kredittutval. Kredittutvalet vert leia av administrerande direktør og handsamar store engasjement og saker av spesiell karakter. Store engasjement vert årleg drøfta i kredittutvalet, og større tapsutsette engasjement vert gjennomgått kvartalsvis. Kredittutvalet vedtek endringar i 14

15 banken sitt reglement og rutinar innan kredittområdet og godkjenner kredittpolitikk og strategi før behandling i styret. Direktør kreditt: Har konsernansvar for etterleving av banken sin kredittpolitikk og strategi. Direktør kreditt har fullmakt på vegne av administrerande direktør i hans fråver. Kredittdirektøren har eit særleg ansvar for kredittkvaliteten i banken. Direktør BM / Direktør PM: Desse har ansvar for prising, risiko og inntening i høvesvis BMog PM- porteføljen. Direktør BM har vidare ansvar for praktisering av bransjeansvaret i banken. Avdeling for risikostyring og etterleving har ansvar for utarbeiding av modellpark for måling av kredittrisiko og validering av denne. Avdelinga har vidare ansvar for overvaking av banken si etterleving av rutinar på kredittområdet og utarbeiding av risikorapport til banken sitt styre og leiing. 6.3 Måling av risiko Sparebanken Sogn og Fjordane nyttar eigne risikoklassifiseringsmodellar som grunnlag for kategorisering av kredittporteføljen. Risikoklassen vert fastsett ut frå estimat for kor sannsynleg det er at ein kunde som pr i dag ikkje er i misleghald skal gå i misleghald i løpet av dei neste 12 månadane. I tillegg er det ei eiga klasse for kundar med individuell nedskriving og /eller misleghald. Risikoklassen vert oppdatert kvar månad. Kapittel 6.3 innheld meir informasjon om risikomodellane. Ved utrekning av banken sitt kapitalkrav vert standardvektene i forskrifta om kapitalkrav nytta (standardmetoden). Trygd Ved fastsetjing av kapitalkravet vert pant i bustad og fritidseigedomar nytta. Pantet sin marknadsverdi vert lagd til grunn for fastsetjing av forsvarleg verdigrunnlag. Nedskriving av utlån og garantiar Når det ligg føre eit objektivt bevis for ei tapshending (til dømes konkurs, akkord, gjeldsforhandlingar eller anna misleghald) for at eit utlån vil gje tap, vert engasjementet vurdert for individuell nedskriving. Dette med basis i estimat på framtidige kontantstraumar der realisasjonsverdien på trygda er teke omsyn til. Eit engasjement vert vurdert som misleghalde dersom ein konto vert overtrekt, eller låntakar ikkje betalar forfalne terminar, og kunden ikkje kjem à jour innan 90 dagar. Eit engasjement vert rapportert som misleghalde når overtrekket/ restansen er større enn 1000 kroner. Dersom eit engasjement vert nedskrive for tap utan å vere i misleghald, vil det verte rapportert som nedskrive, ikkje misleghalde engasjement. Alle vesentlege engasjement, dvs BM-engasjement over 30 mill. kroner eller PMengasjement (inklusiv engasjement med sjølvstendig næringsdrivande) over 6 mill. kroner vert gjennomgått kvartalsvis med omsyn til om det ligg føre objektive bevis for verdifall. Grensa på 30 mill. kroner for BM-engasjement gjeld på gruppenivå. Engasjement som ikkje er definerte som vesentlege, vert gjennomgått dersom banken gjennom modellverk eller anna informasjon om kundane fangar opp indikasjonar på at objektivt bevis for verdifall ligg føre. Misleghaldne og andre tapsutsette næringslivsengasjement vert vurderte kvart kvartal. Det same gjeld næringslivsengasjement der rekneskapstal syner negativ eigenkapital og/eller negativt ordinært resultat. Næringslivsengasjement som får ein risikoklasse som gjer at dei 15

16 kjem i gruppa med høg risiko vert også kvartalsvis vurdert. Dersom banken har kjennskap til andre forhold som tilseier at kunden si framtidige beteningsevne er usikker, skal også vurdering av nedskriving/tapsføring gjennomførast. Banken har til denne tid brukt ein eigenutvikla modell for berekning av nedskriving på grupper av utlån og garantiar. Gjennom 2017 utvikla banken ein ny tapsmodell som tilfredsstiller krava i IFRS 9. Modellen er utvikla i samarbeid med Helgeland Sparebank, Fana Sparebank og Sparebanken Sør. Modellen inneheld også parameter som tek omsyn til makroøkonomiske forhold Samla engasjementsbeløp fordelt på type engasjement og geografi Banken sine samla engasjementsbeløp før frådrag for nedskrivingar utgjer: Utlån og trekte Ubenytta Øvrige eng. Garantiar kredittar bevilgningar utanom balansen Sum Sogn og Fjordane Hordaland Oslo/Akershus Resten av landet Sum Samla engasjementsbeløp fordelt pr bransje Utlån og trekte kredittar Ubenytta bevilgningar Garantiar Sum Jordbruk/skogbruk Fiske/fangst Havbruk/oppdrett/klekkeri Industri/bergverk Kraft Bygg/anlegg Varehandel Transport Hotel/reiseliv Tenesteyting Eigedomsdrift Sum bedriftsmarknad Sum personmarknad Offentleg forvaltning/andre Sum brutto utlån til kundar

17 6.3.3 Misleghald og verdifall Nedskrivne og misleghaldne engasjement fordelt pr bransje (MNOK) Utlån med nedskriving Nedskriving på desse Misleghaldne utlån Nedskriving på desse Årets res.førte endring i nedskrivingar Jord- og skogbruk Fiskeri Havbruk Fiskeindustri Industri, bergverk, utvinning av råolje/gass Bygg og anlegg, kraft og vassforsyning Varehandel Hotell og restaurant Omsetnad, utleige og drift av fast eigedom Utleige elles, transp., sosial/pers. tenesteyting Sum næringsfordelt Personmarknad Offentleg forvaltning/andre Anna (inkl. gruppenedskriving) Sum brutto utlån til kundar Nedskrivne og misleghaldne engasjement fordelt pr geografisk område (MNOK) Utlån med nedskriving Nedskriving på desse Misleghaldne utlån Nedskriving på desse Sogn og Fjordane Hordaland Oslo/Akershus Resten av landet Sum I tillegg til dei individuelle nedskrivingane har konsernet pr gruppenedskrivingar på 160 millionar kroner. 6.4 Risikoklassifiseringsmodellar og porteføljekvalitet SSF klassifiserer kundane på bakgrunn av sannsyn for misleghald dei komande 12 månadene. Det er utvikla ulike modellar for personmarknads- og bedriftskundar. Modellane er delte inn 17

18 i 10 risikoklasser i tillegg til ein klasse for misleghald og tap. I figurane under er inndelinga noko grovare, der kundane er delte inn i låg, middels og høg risiko. For lågrisikokundar er misleghaldssannsynet ligg under 0,75 %, for høgrisikokundane over 3 %. Risikomodellane blir validerte årleg. Det blir utarbeidd rapportar der resultata frå valdieringane blir dokumenterte. I valideringane blir faktisk misleghald vurdert om mot misleghaldet som modellane predikerer. I tillegg blir det gjort analysar av om rangeringa av kundane er tilfredsstillande, og om dei enkelte variablane i modellen har god forklaringskraft Det har vore gjort mindre endringar i modellane i løpet av dei sju åra dagens scoremodellar har vore validerte. Figurane under viser migrering mellom låg, middels og høg risiko når dagens versjon av scoremodellane er brukt også historisk. Risikofordelt portefølje PM Låg risiko 71,8 % 72,9 % 73,5 % 69,8 % Middels risiko 25,4 % 24,8 % 24,3 % 24,9 % Høg risiko 2,8 % 2,3 % 2,2 % 3,3 % Risikofordelt portefølje BM Låg risiko 52,0 % 55,3 % 56,4 % 65,7 % Middels risiko 32,8 % 35,2 % 31,9 % 24,4 % Høg risiko 15,2 % 9,5 % 11,7 % 9,9 % 18

19 7. MARKNADSRISIKO 7.1 Styring og kontroll av marknadsrisiko Definisjon Risiko for tap som følgje av endringar i rente, verdipapirkursar eller valutakursar. Marknadsrisiko oppstår i hovudsak gjennom banken sine investeringar i verdipapir, rente- og valutahandel. Banken har ingen handelsportefølje. Styring og kontroll av marknadsrisiko Marknadsrisiko blir styrt og overvaka gjennom rammer som er godkjende i styret gjennom finansstrategien til banken. Finansstrategien blir gjennomgått årleg. Banken sine posisjonar blir periodisk rapportert til styret. Hovudfokuset for måling og styring av renterisiko er å unngå uakseptabel verdinedgang på eigenkapitalen som følgje av posisjonar med stor eksponering mot uventa endring i rentenivået. Renterisiko er knytt til rentenivårisiko, rentespreadrisiko og renteendringsrisiko: Rentenivårisiko blir overvaka ved å talfeste netto-eksponering mot uventa endring i det generelle rentenivået. Eksponeringa blir målt innafor ulike tidsbolkar. Alle posisjonar i og utanfor balansen er med i målingane. Eksponering mot negativ verdiendring i eigenkapitalen er avgrensa gjennom risikorammer, både innanfor enkeltintervall og for intervalla samla. Det er fastsett rammer for verdiendring ved å sjå på 1 %-poeng renteendring. Rentespreadrisiko er knytt til negativ verdiendring av eigenkapitalen som følgje av endra risikovilje hos finansieringskjelder, synleggjort som kredittpåslag/-spreadar uavhengig av det generelle rentenivået. Slik risiko har vi typisk frå fastrenteutlån og obligasjonsplasseringar der kredittspread er fast for ein gitt periode. Det er ikkje knytt rammer til rentespreadrisiko, men banken nyttar i stor grad obligasjonslån som finansieringskjelde i likviditetsforvaltninga. Om ein ser dette i samanheng, er banken økonomisk sett posisjonert for stigande kredittspread. Renteendringsrisiko oppstår fordi det i praksis tek tid frå renteendring skjer i marknaden til banken har fått justert vilkåra på innskot og utlån med flytande rente. Finansavtalelova krev som hovudregel seks vekers varslingsfrist ved renteauke på utlån til kundar og to månader ved rentereduksjon på innskot. Renterisiko blir rapportert månadleg til leiing og styret. Styret fastset overordna rammer for renterisiko. Finansavdelinga har ansvaret for at banken er innanfor risikorammer og regelverk. Risikostyringsavdelinga har ansvaret for overvaking av at rammer og regelverk blir etterlevde. Det er fastsett maksimale rammer for samla nettoposisjon og for posisjon i den enkelte valuta. Valutarisiko blir rapportert månadleg til leiing og styret. Styret fastset overordna rammer for valutarisiko. Leiar kapitalmarknad har ansvaret for at banken er innanfor valutarisikorammene både når det gjeld samla eksponering og innanfor den enkelte valuta. Risikostyringsavdelinga har ansvaret for modellar og rammeverk og overvakar at rammer og regelverk blir etterlevde. 19

20 For verdipapir er det etablert overordna rammer knytt til samla eksponering og underliggande rammer knytt til motpart og rating. Kursrisiko for aksjar blir rapportert månadleg til leiinga og styret. Styret fastset overordna rammer. Finansavdelinga har ansvaret for at banken gjennomfører investeringsstrategien i tråd med avkastningskrav og risikorammer. Risikostyringsavdelinga til banken har ansvaret for modellar og rammeverk, og overvakar at risikorammer og regelverk blir etterlevde. Økonomisk kapital for marknadsrisiko Sparebanken Sogn og Fjordane har ikkje handelsportefølje og rapporterer såleis ikkje minimum kapitaldekning etter standardmetoden for marknadsrisiko. Kapitalbindinga for marknadsrisiko i Pilar 2 er berekna med modellane som Finanstilsynet har gjort greie for i Rundskriv 12/ Eigenkapitalposisjonar utanfor handelsportefølje Banken har ein portefølje av aksjar som er kjøpt enten på grunn av bankstrategisk interesse eller for å styrke lokalt eigarskap i selskap som er viktige for lokalsamfunnet i kjerneområda til banken. Aksjane i denne porteføljen blir vurderte som tilgjengelige for sal, det vil seie at dei blir vurderte til verkeleg verdi, men verdiendringar blir ført direkte mot eigenkapitalen. Ved utgangen av 2017 var aksjane vurderte til å ha ein verdi på 492 millionar kroner. Aksjane blir verdsett basert på kjende omsetningskursar eller emisjonskursar gjort mellom uavhengige partar, tidlegare verdsettingar eller verdsettingar gjort på samanliknbare selskap, eller basert på forventa framtidige kontantstraumar. Netto realiserte og urealiserte vinstar og tap i 2017: Netto realiserte vinstar og tap i Netto urealiserte vinstar og tap i Samla urealiserte vinstar pr : Inkludert i kjernekapitalen : 173 Inkludert i tilleggskapitalen: 0 20

21 8. OPERASJONELL RISIKO 8.1 Styring og kontroll av operasjonell risiko Definisjon Operasjonell risiko er risikoen for tap som følgje av manglande eller sviktande interne prosessar eller system, menneskelege feil eller ytre hendingar. Viktige element i styring av operasjonell risiko er: Årleg vurdering av risiko knytt til forretningsområda og dei administrative områda. Denne vurderinga dannar grunnlaget for etablering av rutinar og kontrolltiltak som har som formål å handtere / redusere identifisert risiko til eit akseptabelt nivå. Det blir i tillegg gjennomført eigne risikovurderingar i samband med implementering av nye produkt, tenester og system, og ved gjennomføring av nye prosjekt. Årleg stadfesting av internkontrollen innafor dei ulike organisatoriske einingane og fagområda. Stadfestinga dannar grunnlaget for forbetringstiltak på ulike område. Tilrådingar frå internrevisjonen på reviderte område. Strategi for operasjonell risiko. Hendings- og tiltaksdatabase. 8.2 Måling av risiko Banken brukar basismetoden for å setje av kapital til operasjonell risiko. I strategien for styring av den operasjonelle risikoen er det sett toleransenivå for operasjonelle tap med utgangspunkt i kapitalavsetninga. Operasjonelle tap innanfor ein eittårsperiode blir estimerte både ut frå registrete hendingar og hendingar med låg frekvens og høg konsekvens som ikkje har funne stad, men som er identifiserte gjennom risikovurderingar. Det er også fastsett eigne rammer og måltal for betre å ha kontroll med og redusere den operasjonelle risikoen hendingsdatabase. 21

22 9. LIKVIDITETSRISIKO 9.1 Styring og kontroll av likviditetsrisiko Definisjon Likviditetsrisiko er risikoen for at banken ikkje klarer å oppfylle pliktene sine og/eller finansiere ein auke i eigedelane, utan at det oppstår vesentlege ekstrakostnader i form av prisfall på eigedelar som må realiserast, eller i form av ekstra dyr finansiering. Styring og kontroll Likviditetsrisikoen blir styrt med utgangspunkt i finansstrategien som set rammer for likviditetsrisiko gjennom rammer for netto likviditetsbehov i ulike tidsintervall, krav til langsiktig finansiering, storleik på unytta trekkrettar, storleik på likviditetsreserve og lengda på perioden banken kan vere uavhengig av ny finansiering frå penge- og kapitalmarknaden. Finansstrategien blir vedteken i styret og blir revidert årleg. I tilknyting til finansstrategien er det etablert eigen beredskapsplan for handtering av urolege likviditetssituasjonar. Gjennom den årlege ILAAP-prosessen vurderer banken likviditets- og finansieringsrisikoen, herunder framtidig likviditets- og finansieringsbehov. Banken skal vurdere om strategi og rammer, organisering og kontrollsystem sikrar at banken til ei kvar tid har tilstrekkeleg likviditet. Krav til storleik på likviditetsreserven vert sett gjennom myndigheitskrav og stresstestar. Likviditetsrammene blir oppdaterte på årleg basis. Det blir lagt vekt på at tilfeldige hendingar ikkje skal få alvorlege konsekvensar for betalingsevna. Det er såleis bygd opp ein likviditetsreserve i renteberande verdipapir og bankinnskot som skal dekke forfall i finansmarknaden dei næraste månadene, i tillegg til svingingar i likviditetsutgangen. Styret har som mål at banken skal ligge innafor nivået for moderat risiko målt etter Finanstilsynet sine likviditetsindikatorar. Banken skal også oppfylle krava til LCR som er gjort greie for i kapittel 2. Det blir også lagt vekt på å ha ein balansert fundingstruktur med omsyn til forfall på ulike løpetider. Pr såg forfallsstrukturen på banken si eksterne funding slik ut: Forfallsstruktur ekstern finansiering Senior OMF Ansvarlege lån Fondsobligasjon 22

23 Obligasjonsporteføljen til SSF-konsernet har følgjande fordeling: Rating obligasjonar og sertifikat (MNOK) AAA AA Ansvarleg lån 23

24 10. ANDRE RISIKOAR 10.1 Forretningsrisiko Definisjon Risiko knytt til uventa inntekts- eller kostnadsendringar som følgje av konjunkturendringar eller endra kundeatferd Styring og kontroll Risikoen omfattar fare for sviktande inntekter som følgje av at kundane våre endrar atferd enten som følgje av konkurransesituasjon, trendar eller sviktande omdømme, eller at banken får sviktande inntekter som følgje av feilslått strategisk satsing i nye marknader eller nye produkt. Manglande evne til å fange opp omstillingar i kundeåtferd gjennom tilpassing av banken sine produkt vil også vere ein forretningsrisiko. Denne risikoen blir styrt med grunnlag i banken sin overordna strategi der målingar av kundeatferd og analyse av konkurransesituasjon og marknadssituasjon er ein del av forretningsutviklingsgrunnlaget. Med dette som utgangspunkt blir budsjett og målekort for oppfølging etablert. Budsjett og målekort blir rapporterte og følgde opp månadleg. Banken har også utvikla eit etisk regelverk som alle tilsette må setje seg inn i gjennom årleg gjennomgang. Måling av risiko Banken måler kapitalbehovet ut frå ein modell som er basert på metodikken som ofte blir omtalt som earnings volatility modelling. Denne metoden bereknar kapitalavsetning for forretningsrisiko basert på variasjonar i forventa inntekter og er ein simuleringsbasert metode. Modellen rapporterer Value at Risk Konsentrasjonsrisiko Definisjon Konsentrasjonsrisiko er definert som faren for tap som skuldast at banken har store delar av den utlånte kapitalen knytt opp mot enkeltaktørar eller mot avgrensa geografiske- eller næringsmessige område. Styring og kontroll Banken sin konsentrasjonsrisiko vert styrt gjennom banken sine risikorammer, der det mellom anna er fastsett grenser for storleiken på engasjement til enkeltkundar og næringar. Ein månadleg kredittrapport viser kor store dei faktiske eksponeringane er i forhold til rammene. Måling av risiko Det er kontrollert for konsentrasjonsrisiko på tre område: Sektorkonsentrasjon for bransjar, og for store engasjement. Dette er gjort ved hjelp av metodar som Finanstilsynet har gjort greie for i Rundskriv 12/2016. I tillegg er det gjennomført testar for å vurdere om det skal setjast av kapital knytt til geografisk konsentrasjonsrisiko. 24

25 10.3 Motpartsrisiko Banken kan inngå rentederivatavtalar, opsjonsavtalar knytt til valutakursar, aksjekursar og kredittderivat for å styre risiko. Motpartar skal kun vere velrenommerte selskap med god rating. Derivat engasjementsbeløp og verkelege verdiar Renterelaterte kontrakter: Nominelle verdiar totalt Positiv marknadsverdi Negativ marknadsverdi Swappar Eksportfinans- porteføljesikring Sum renterelaterte kontrakter Valutarelaterte kontrakter: Terminer og swapper Sum valutarelaterte avtaler Sum finansielle derivat: Compliancerisiko Compliancerisiko er risikoen for at banken pådreg seg offentlege sanksjonar, økonomiske tap eller tap av omdømme som følgje av at banken ikkje etterlever lover, reglar og standardar. Det er dei einskilde fagansvarlege som har ansvar for å følgje lover og retningslinjer innanfor sitt fagområde. Dei er dermed også adressatar for ulike rundskriv som kjem inn enten per post eller via e-post. Avdeling for risikostyring og etterleving har sett opp ein oversikt over dei lover og forskrifter som påverkar banken, med tilhøyrande oversikt over kva for avdeling som blir påverka av desse og dermed har ansvaret for å sjå til at banken sine rutinar er i tråd med regelverket. For å ha oversikt over nye og endra regelverk set risikostyringsavdelinga kvar tredje månad opp ei oversikt over nye lover, forskrifter, endringar og informasjon som er gitt ut siste kvartal. Denne blir distribuert til fagavdelingane som blir påverka av endringane, og til konsernleiinga. I tillegg kan det kome inn informasjon og endringar som må følgjast opp omgåande. Desse meldingane går gjerne direkte til den fagansvarlege, og kan også inngå i Finanstilsynet si ordning for e-postinformasjon som banken abonnerer på. 25

26 11. STRESSTESTING Som ein del av ICAAP-rapporteringa gjennomfører banken stresstestar. Testane er mest omfattande for kredittområdet, men det er også laga stresstestar for likviditetsrisiko, marknadsrisiko, operasjonell risiko og forretningsrisiko. Stresstesten for kredittrisiko er todelt. Første del tek føre seg endringar som påverkar kapitalbehovet til banken i ein nedgangskonjunktur som er sterkare enn den vi er inne i no. Deretter ser ein korleis ein slik konjunktur kan påverke bankdrifta negativt i form av dårlegare resultat. Stresstesten inneheld fleire scenario. I det mest alvorlege er det lagt til grunn ein kombinasjon av ei makroøkonomisk og ei bankspesifikk krise. Stresstest kapitalbehov 1. Det er laga scenario med prisfall på inntil 30 % i forhold til den forventa utviklinga i bustadprisar. Dette vil resultere i at banken får eit større volum med risikovekt på 75 % i staden 35%. Pilar 1-risikoen blir større. I Scenario 2 er bustadprisane ved utgangen av prognoseperioden 24,2 % lågare enn i det forventa scenarioet. 2. Ein analysemodell utvikla av Norsk Regnesentral er brukt for å estimere samanhengen mellom utvikling i ulike makroøkonomiske variablar og problemlånsdelen i banken. Ein auke av problemlånsdelen fører til at ein relativt større del av kundemassen får risikovekt på 150 %. Dette aukar kapitalbehovet i Pilar 1. Som grunnlag for data til modellen har vi brukt SSB sine prognosar. Stresstest resultat I ein nedgangskonjunktur vil drifta til banken bli påverka negativt. I scenarioa er det lagt inn endringar i utlånsvekst, opptrekk av ubrukte kredittrammer, kostnader, andre inntekter, tap og kundemargin, og analysert korleis resultatet blir påverka av endringane som er lagde inn. Totalt sett vil dei to delane av stresstesten verke negativt inn på kapitaldekninga i banken. I det mest alvorlege scenarioet vil banken måtte hente inn både rein kjernekapital og tilleggskapital for å oppfylle regulatoriske krav. Stresstestane føreset at banken ikkje gjer tiltak i løpet av treårsperioden som stresstesten strekkjer seg over. Dette vil i praksis ikkje vere tilfellet. Banken har utvikla beredskapsplanar for kapital som trer i kraft når kapitaldekninga fell under spesifiserte nivå. Desse planane inneheld tiltak som reduserer kapitalbindinga eller aukar kapitalbasen. Det vil vere heilt avgjerande at banken set inn slike tiltak tidleg for å unngå å kome i ein vanskeleg kapitalsituasjon. I stresstesten for operasjonell risiko er det lagt inn ein like stor prosentvis auke i kapitalbinding som i stresstesten for kredittrisiko. Det er også laga stresstestar for Pilar 2-risikoane som aukar kapitalbindinga. 26